درەو: ئەمڕۆ ئەندرۆ بیزلی، كونسوڵی گشتیی نوێی بەریتانیا لە هەرێمی كوردستان و ستافی دیپلۆماسی كۆنسوڵخانە سەردانی ئوفیسی دامەزراوەی میدیایی (درەو)یان كرد، بەمەبەستی وەرگرتنی بۆچوونی (دامەزراوەی میدیایی درەو) سەبارەت بە دۆخی ئەمڕۆی كوردستان و پرسی هەڵبژاردن و ئازادی رۆژنامەگەری لە هەرێمی كوردستان، (درەو) بە راپۆرت و كتێب و بڵاوكراوەكانی خۆی بە ئامار و داتا پرسی هەڵبژاردن و نەوت و ئازادی رۆژنامەگەری بە ووردی بۆ كونسوڵ و ستافی دیپلۆماسی كونسوڵخانەی بەریتانیا خستەڕوو.  

  شيكاري: درةو 🔻 بە پێوەرگرتنی ئەنجامی دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ساڵی (2021) لەسەر ئاستی سنوری پارێزگا (بازنە)کانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک و هەڵەبجە)، ئەنجامی دەنگی لایەنەکان و بەرکەوتی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستان بەجۆرێکە، کە؛ 🔹 پارتی یەکەم بووەو (597 هەزار و 234) دەنگ و ڕێژەی (47%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوەو (40) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت، بەپێی سیستمی نوێی هەڵبژاردن. 🔹 یەکێتی پلەی دووەمی گرتووە و (214 هەزار و 716) دەنگ و ڕێژەی زیاتر (17%)ی دەنگەکانی بەدەست هێناوەو (20) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت. 🔹 نەوەی نوێ بە پلەی سێیەم دێت و (204 هەزار و 885) دەنگی بە ڕێژەی سەرو (16%)ی بەدەستهێناوەو (17) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 یەکگرتوو بەبێ ئەوەی لە چەند بازنەیەکی سنوری پارێزگاکان کاندیدی هەبێت چوارەم بووەو (108 هەزار و 10) دەنگ و نزیک لە ڕێژەی (9%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوەو (8) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 کۆمەڵ بەبێ ئەوەی لە چەند بازنەیەکی سنوری پارێزگاکان و تەواوی پارێزگای دهۆک کاندیدی هەبێت پێنجەم بووەو (64 هەزار و 156) دەنگ و زیاتر لە ڕێژەی (5%)ی دەنگەکانی بەدەست هێناوەو (6) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 بزوتنەوەی گۆڕان بەبێ ئەوەی لە دوو بازنەی هەولێر و پارێزگای دهۆک و هەڵەبجە کاندیدی هەبێت شەشەم بووەو (22 هەزار و 91) دەنگ و نزیکەی ڕێژەی (2%)ی دەنگەکانی بەدەست هێناوەو (2) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 سەربەخۆو لایەنەکانی دیکە (39 هەزار و 835) دەنگ و ڕێژەی زیاتر لە (3%)ی دەنگەکانیان بەدەست هێناوەو (2) کورسی پەرلەمانیان بەردەکەوێت، (5) کورسی کۆتا بۆ مەسیحی و پێکهاتەی تورکمان تەرخان دەکرێت. یەکەم؛ پارێزگا (بازنە)کانی هەڵبژاردن لە چواچێوەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان چاوەڕوان دەکرێت پێش کۆتایی ئەمساڵ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەبچێت. لە دوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و بەشێک لە بەندەکانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە بیانووی نادەستوری بوونیانەوە لەلایەن دادگای باڵای فیدراڵییەوە لە کۆتاییەکانی مانگی حوزەیرانی ساڵی ڕابردوو. لەوکات بەدواوە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بە هەماهەنگی لایەنە پەیوەندیدارەکان لە هەوڵی جێبەجێکردنی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵییە بۆ ڕێکخستنی ڕێوشوێنەکانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان. لەو چوارچێوەیەشدا ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی کۆمسیاران لە چوارچێوەی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق لە (4ی حوزەیرانی 2024) یاسای دابەشکردنی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستانی پەسەند کرد، کە هەرێمی کوردستان دابەشی سەر (4) بازنەی هەڵبژاردن دەکات. لە دەقی بڕیارەکەی ئەنجومەنی کۆمسیاراندا هاتووە، هەرێمی کوردستان دابەشکراوە بەسەر (4) ناوچە (بازنە)ی هەڵبژاردن ئەوانیش؛ بازنەکانی "هەولێر، دهۆک، سلێمانی و هەڵەبجە"ن. بەپێی بڕیارەکە، پەرلەمانی کوردستان لە (100) کورسی پێکدێت و دابەشکراوە، بەم شێوەیە: هەولێر (34 کورسی) نێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی و (1) کورسی بۆ تورکمان، سلێمانی (38 کورسی) لەنێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی و (1) کورسی بۆ تورکمان، دهۆک ( 25 کورسی) لەنێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی، و بازنەی هەڵەبجە (3 کورسی) بەبێ هیچ کورسییەک بۆ پێکهاتەکان تەرخان کراوە. ئەوەی لەم ڕاپۆرتەدا جێگەی بایەخ دەبێت بە پێوەرگرتنی ئەنجامی دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ساڵی (2021) لەسەر ئاستی سنوری پارێزگا (بازنە)کانی (هەولێر، سلێمانی، دهۆک و هەڵەبجە)، ئەنجامی دەنگی لایەنەکان و بەرکەوتی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستان دەبێت، بە جۆرێک؛ پارێزگای هەولێر، کە (32 کورسی) گشتی  و (2) کورسی کۆتا بۆ پێکهاتەکانی (تورکمان و مەسیحی) تەرخان کراوە. سنوری ئیداری پارێزگای هەولێر پێکدێت لە (قەزای ناوەندی هەولێر، دەشتی هەولێر، سۆران، شەقڵاوە، کۆیە، خەبات، چۆمان، ڕەواندز و مێرگەسور) و ناحیەکانی سنوری پارێزگا و قەزاکانی پارێزگاکە. بازنەی پارێزگای سلێمانی، کە (36 کورسی) گشتی  و (2) کۆتا بۆ پێکهاتەکانی (تورکمان و مەسیحی) تەرخان کراوە. سنوری ئیداری پارێزگاکە پێکدێت لە قەزای ناوەندی سلێمانی و (شارباژێڕ، ماوەت، قەرەداغ، سەیدسادق، شارەزوور، پێنجوێن، پشدەر، ڕانیە، دوکان، کەلار، دەربەندیخان، کفری و چەمچەماڵ) و ناحیەکانی سنوری پارێزگا و قەزاکان. بازنەی پارێزگای دهۆک، کە (24 کورسی) گشتی  و (1) کورسی کۆتا بۆ پێکهاتەی (مەسیحی) تەرخان کراوە. سنوری ئیداری پارێزگای دهۆک پێکدێت لە قەزکانی (قەزای ناوەندی دهۆک، ئامێدی، ئاکرێ، بەردەڕەش، زاخۆ، سیمێل و شێخان) و ناحیەکانی سنوری پارێزگا و قەزاکانی پارێزگاکە. بازنەی پارێزگای هەڵەبجە (3 کورسی) گشتی بۆ تەرخان کراوە. سنوری ئیداری پارێزگای هەڵەبجە پێکدێت لە قەزای ناوەندی هەڵەبجە و ناحیەکانی سیروان، هەورامان (خورماڵ و بیارە). بەپێی گوتەی گوتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق "جومانە غەلای" کە لە (21ی نیسانی 2024)دا ڕایگەیاندووە؛ کۆی گشتی ژمارەی بنکەکانی دەنگدانی گشتی بریتییە لە (هەزار و 266) بنکە...  وێستگەکانی دەنگدان لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان بریتییە لە (6 هەزار و 298) وێستگە. پارێزگای هەولێر (498) بنکەی هەڵبژاردنی تێدا دەبێت ژمارەی وێستگەکانیش (2 هەزار و 203) وێستگەی دەنگدان دەبێت. پارێزگای سلێمانی (477) بنکەی هەڵبژاردنی تێدا دەبێت، (2 هەزار و 364) وێستگەی دەنگدانیش لە پارێزگای سلێمانی دەبێت. پارێزگای دهۆک (264) بنکەی هەڵبژاردن و (هەزار و 595) وێستگەی دەنگدانی تێدا دەبێت. پارێزگای هەڵەبجە (27) بنکەی هەڵبژاردن و (136) وێستگەی دەنگدانی دەبێت. بەگوێرەی ئامارەکانی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، (2 ملیۆن و 888 هەزار و 162) کەس لە هەرێمی کوردستان بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان مافی دەنگدانیان هەیە، لەو ژمارەیەدا؛ کۆی گشتی ژمارەی دەنگدەرانی پارێزگای هەولێر بریتییە لە (ملیۆنێک 11 هەزار و 348) دەنگدەر، بەشێوەیەک (928 هەزار و 823) کەسیان لە دەنگدانی گشتی و (82 هەزار و 525) کەسیش لە دەنگدانی تایبەت مافی دەنگدانیان هەیە. دەنگدەرانی پارێزگای سلێمانی بریتییە لە (ملیۆنێک 78 هەزار و 687) دەنگدەر، بەشێوەیەک (ملیۆنێک و 3 هەزار و 772) کەسیان لە دەنگدانی گشتی و (74 هەزار و 915) کەسیش لە دەنگدانی تایبەت مافی دەنگدانیان هەیە. دەنگدەرانی پارێزگای دهۆک بریتییە لە (735 هەزار و 543) دەنگدەر، بەشێوەیەک (680 هەزار و 443) کەسیان لە دەنگدانی گشتی و (55 هەزار و 100) کەسیش لە دەنگدانی تایبەت مافی دەنگدانیان هەیە. دەنگدەرانی پارێزگای هەڵەبجەش بریتییە لە (62 هەزار و 584) دەنگدەر، بەشێوەیەک (59 هەزار و 5) کەسیان لە دەنگدانی گشتی و (3 هەزار و 579) کەسیش لە دەنگدانی تایبەت مافی دەنگدانیان هەیە. دووەم؛ پێگەی لایەنە سیاسییەکان لە سنوری پارێزگا (بازنە)کانی هەڵبژاردن لە دوا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بەرکەوتیان لە کوردسییەکانی پەرلەمانی کوردستان بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو لەسەر ئاستی گشتی سنوری پارێزگاکانی هەولێر، سلێمانی، دهۆک و هەڵەبجەو سەرجەم قەزاکانیان، کە دابەشی سەر (12) بازنەی هەڵبژاردن کرابوون، ئەنجامی دەنگی لایەنەکان بەم شێوەیە بووە کە لە (خشتەی یەکەم، دووەم و گرافیکەکان)دا هاتووە، بەجۆرێک؛ 1.    لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان پارتی دیموکراتی کوردستان یەکەم بووەو (597 هەزار و 234) دەنگ و ڕێژەی (47%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوەو (40) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت، بەپێی سیستمی نوێی هەڵبژاردن. بە جۆرێک؛ -    لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر کە دابەشی سەر (4) بازنەی هەڵبژاردن کرابوو، (262 هەزار و 800) دەنگی بەدەستهێناوە بە رێژەی (59%)، بەم ئەنجامە (19) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی کە دابەشی سەر (5) بازنەی هەڵبژاردن کرابوو، (51 هەزار و 414) دەنگ و نزیکەی ڕێژەی (28%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوەو (5) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک کە دابەشی سەر (3) بازنەی هەڵبژاردن کرابوو، (261 هەزار و 543) دەنگی بە ڕێژەی (66%)ی دەنگەکانی بەدەست هێناوەو (16) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی بازنەی هەڵەبجە (ناحیەکانی سیروان و هەورامان) کە بەشێک بوو لە بازنەیەکی پارێزگای سلێمانی (5 هەزار و 214) دەنگی بەدەستهێناوە. بەم ئەنجامەش هیچ کوردسییەکی پەرلەمانی کوردستانیان بەرناکەوێت. 2.    لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان یەکێتی پلەی دووەمی گرتووە و (214 هەزار و 716) دەنگ و ڕێژەی زیاتر (17%)ی دەنگەکانی بەدەست هێناوەو (20) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت. بە جۆرێک؛ -    لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر (65 هەزار و 862) دەنگ و نزیکەی ڕێژەی (15%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوەو (5) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی (118 هەزار و 586) دەنگی بە ڕێژەی (32%)ی دەنگەکان بەدەست هێناوەو (12) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک (25 هەزار و 40) دەنگ و بە ڕێژەی زیاتر لە (6%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوەو (2) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی بازنەی هەڵەبجە (ناحیەکانی سیروان و هەورامان) کە بەشێک بوو لە بازنەیەکی پارێزگای سلێمانی (8 هەزار و 839) دەنگی بەدەستهێناوە. بەم ئەنجامەش کوردسییەکی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت. 3.    لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان نەوەی نوێ بە پلەی سێیەم دێت و (204 هەزار و 885) دەنگی بە ڕێژەی سەرو (16%)ی بەدەستهێناوەو (17) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. بە جۆرێک؛ -    لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر (79 هەزار و 245) دەنگی بە ڕێژەی نزیک لە (18%)ی بەدەستهێناوەو (6) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی (102 هەزار و 922) دەنگی بە ڕێژەی (28%) بەدەستهێناوەو (10) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک (19 هەزار و 292) دەنگ و ڕێژەی نزیک (5%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای دهۆکی بەدەستهێناوە، (1) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی بازنەی هەڵەبجە (ناحیەکانی سیروان و هەورامان) کە بەشێک بوو لە بازنەیەکی پارێزگای سلێمانی (3 هەزار و 36) دەنگی بەدەستهێناوە. بەم ئەنجامە هیچ کوردسییەکی پەرلەمانی کوردستانیان بەرناکەوێت. 4.    لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان یەکگرتووی ئیسلامی بەبێ ئەوەی لە چەند بازنەیەکی سنوری پارێزگاکان کاندیدی هەبێت چوارەم بووەو (108 هەزار و 10) دەنگ و نزیک لە ڕێژەی (9%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوەو (8) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. بەجۆرێک؛ -    لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر تەنها لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو (3 هەزار و 990) دەنگی بەدەستهێناوە بە کەمتر لە ڕێژەی (1%)ی گشتی دەنگەکان و هیچ کورسییەکی پەرلەمانی کوردستان لە بازنەی پارێزگای هەولێر ناباتەوە. -    لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی بەبێ ئەوەی لە سێ بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبێت (15 هەزار و 852) دەنگ و زیاتر لە ڕێژەی (4%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی بەدەستهێناوەو (1 بۆ 2) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک تەنها لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووە (81 هەزار و 144) دەنگی بە ڕێژەی (20.5%) بەدەستهێناوەو (5) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی بازنەی هەڵەبجە (ناحیەکانی سیروان و هەورامان) کە بەشێک بوو لە بازنەیەکی پارێزگای سلێمانی (7 هەزار و 545) دەنگیان بەدەستهێناوە. (1) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 5.    کۆمەڵی دادگەری بەبێ ئەوەی لە چەند بازنەیەکی سنوری پارێزگاکان و تەواوی پارێزگای دهۆک کاندیدی هەبێت، پێنجەم بووەو (64 هەزار و 156) دەنگ و زیاتر لە ڕێژەی (5%)ی دەنگەکانی بەدەست هێناوەو (6) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. بە جۆرێک؛ -    لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر کۆمەڵی دادگەری بەبێ ئەوەی لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبێت چوارەم بووەو (19 هەزار و 517) دەنگ و ڕێژەی (4.4%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای هەولێری بەدەستهێناوەو (1) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت.   -    لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی بەبێ ئەوەی لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبێت چوارەم بووەو (39 هەزار و 781) دەنگ و نزیکەی ڕێژەی (11%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی بەدەست هێناوەو (4) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک هیچ کاندیدێکی نەبوو. -    لەسەر ئاستی بازنەی هەڵەبجە (ناحیەکانی سیروان و هەورامان) کە بەشێک بوو لە بازنەیەکی پارێزگای سلێمانی (6 هەزار و 422) دەنگی بەدەستهێناوە. کورسییەکی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت لە بازنەی ناوبراو. 6.    بزوتنەوەی گۆڕان بەبێ ئەوەی لە دوو بازنەی هەولێر و پارێزگای دهۆک و هەڵەبجە کاندیدی هەبێت شەشەم بووەو (22 هەزار و 91) دەنگ و نزیکەی ڕێژەی (2%)ی دەنگەکانی بەدەست هێناوەو (2) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. بە جۆرێک؛ -    لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر بزوتنەوەی گۆڕان (بە بێ ژمارەی دەنگەکانی یەکێتی نیشتمانی کە هاوپەیمانیان هەبوو) و لە (2) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو (4 هەزار و 245) دەنگی هەیە بە ڕێژەی (1%) و بەم پێیەش هیچ کورسییەکی پەرلەمانی کوردستان لە بازنەی پارێزگای هەولێر ناباتەوە. -    لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی (17 هەزار و 846) دەنگ و نزیکەی ڕێژەی (5%)ی دەنگەکانی سنوری بازنەی پارێزگای سلێمانی بەدەست هێناوەو (1 بۆ 2) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک و بازنەی هەڵەبجە (ناحیەکانی سیروان و هەورامان) کە بەشێک بوو لە بازنەیەکی پارێزگای سلێمانی بزوتنەوەی گۆڕان هیچ کاندیدێکی نەبوو. 7.    سەربەخۆو لایەنەکانی دیکە لەسەر ئاستی گشتی هەرێم (39 هەزار و 835) دەنگ و ڕێژەی زیاتر لە (3%)ی دەنگەکانیان بەدەست هێناوەو (2) کورسی پەرلەمانیان بەردەکەوێت، (5) کورسی کۆتا بۆ مەسیحی و پێکهاتەی تورکمان تەرخان دەکرێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای هەولێر (8 هەزار و 594) دەنگیان بەدەستهێناوە بە رێژەی زۆرتر لە (2%) و هیچ کورسییەکی پەرلەمانی کوردستان لە بازنەی پارێزگای هەولێر نابەنەوە. -    لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی (22 هەزار و 283) دەنگ و ڕێژەی (6%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای سلێمانیان بەدەست هێناوەو (2) کورسی پەرلەمانیان بەردەکەوێت. -    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆک (8 هەزار و 958) دەنگیان بەدەستهێناوە هیچ کورسییەکی پەرلەمانی کوردستانیان بەرناکەوێت. خشتەی یەکەم خشتەی دووەم   گرافیکەکان    

(درەو): سیناتۆرێكی ئەمریكی وتویەتی فایەق زەیدانی سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریی عێراق كار بۆ بەرژەوەندیی ئێران دەكات، ئەمە بەشێك لە لایەنەكانی توڕە كردووە، فوئاد حسێنی وەزیری دەرەوەو سروە عەبدولواحیدی سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ، دواجاریش بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی ناڕەزایەتییان دژی قسەی سیناتۆرەكە دەربڕی. مایك واڵتز ئەندامی كۆنگرێسی ئەمریكا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی (X) نوسی: فایەق زەیدان سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق بەرژەوەندییەكانی ئێران لە عێراقدا پێشدەخات و یارمەتی میلیشیاكانی سەربە ئێران دەدات. سیناتۆرە ئەمریكییەكە رەخنەی لە بڕیاری شوباتی 2022ی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق گرتووە، كە نیسابی سازدانی دانیشتنی پەرلەمانی تایبەت بە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار بە (دوو لەسەر سێ) دیاریكردووە، بەوتەی ئەو ئەم بڕیارە بووەتە هۆی ئەوەی لایەنە نەیارەكانی ئێران لە نمونەی كورد نەتوانن حكومەتێكی دۆست لەگەڵ ئەمریكا لە عێراق پێكبهێنن. مەبەستی سیناتۆرەكە لە دروستكردنی حكومەتی نەیاری ئێران لە عێراقدا ئەوكاتە بوو كە دوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021دا، موقتەدا سەدرو مەسعود بارزانی و محەمەد حەلبوسی وەكو نوێنەری براوەی یەكەمی هەرسێ پێكهاتەی شیعەو كوردو سوننە هاوپەیمانێتییان بەست و بڕیاریاندا "حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی" دروست بكەن وەكو ئەوەی سەدر ناوی لێ ناوبوو، بەڵام بەرەی بەرامبەر كە چوارچێوەی هەماهەنگیی (مالیكی+ عامری+ خەزعەلی+ عەبادی+ حەكیم+ فالح فەیاز) بوو، لەرێگەی دادگای فیدراڵییەوە رێگرییان كرد لەوەی سەدرو بارزانی و حەلبوسی حكومەتەكەیان دروست بكەن، ئەم بەرەیە كە یەكێتیی نیشتمانی كوردستانیشی لەگەڵ بوو، وەكو بەرە ئێرانییەكەی عێراق ناودەبرێن، بە پشتبەستن بە بڕیاری شوباتی 2022ی دادگای فیدراڵی كە نیسابی سازدانی دانیشتنی پەرلەمانی بە دوو لەسەر سێ دیاریكرد، سەدریان ناچاركرد (كە براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بوو) لە پەرلەمانی بكشێتەوە، بەم كشانەوەیە، بارزانی و حەلبوسیش بە تەنیا مانەوەو كەوتنە ژێر فشار بەرە ئێرانییەكە، بەهۆی ئەم هاوپەیمانێتییەی بارزانی لەگەڵ سەدردا، لە شوباتی 2022وە دادگای فیدراڵی عێراق زنجیرەیەك بڕیاری قورسی لە دژی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەركرد، دیارترینیان هەڵوەشاندنەوەی یاسای نەوت و غازی هەرێمی كوردستان بوو، بەڵام بەمدواییە پارتی دیموكراتی كوردستان پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێران ئاسایی كردەوەو نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی هەردووكیان سەردانی تارانیان كرد. لێدوانی سیناتۆرە ئەمریكییەكە چەند رۆژێكە عێراقی سەرقاڵ كردووە، وەزارەتی دەرەوەی عێراق كە وەزیرەكەی كوردەو سەربە پارتی دیموكراتی كوردستانە (فوئاد حسێن)، راگەیەندراوی دژی قسەكانی ئەو كۆنگرێسمانە بڵاوكردەوەو بە "دەستوەردان لە كاروباری ناوخۆی عێراق" ناوی برد. دواین كەس كە بەبێ ناوهێنانی كۆنگرێسمانە ئەمریكییەكە، پشتیوانی خۆی بۆ فایەق زەیدانی سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەریی عێراق دەربڕیوە، بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانە. سەرۆكی یەكێتیی راگەیەندراوێكی بڵاوكردوەتەوە، دەڵێ" دامەزراوەی دادوەری عێراق دامەزراوەیەکی نیشتمانی، سەربەخۆو رێزلێگیراوە لەلایەن عیراقییەکانەوە. دەستبردن بۆ ئەو دامەزراوەیە و سەرۆکەکەی دادوەر "فایەق زێدان"، کارێکی رەتکراوەو ئیدانەکراوە لەهەر لایەن و گروپ و کەسێکەوە بێت کە بوێری هەنگاوێکی لەوجۆرە بکات. جەخت لە پاڵپشتی و پابەندبوون و رێزمان بۆ ئەو دامەزراوەیە و سەرۆکە بەڕێزەکەی دەکەینەوە". بافڵ تاڵەبانی دۆستایەتییەكی بەهێزی لەگەڵ سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریی عێراق هەیە، هەندێك باوەڕیانوایە ئەم پەیوەندییە كاریگەریی هەبووە لەسەر ئەوەی دادگای فیدراڵی كە دادگایەكی سەربە دەسەڵاتی دادوەرییە، یاسای هەڵبژاردنی كوردستان بەوشێوەیە بگۆڕێت كە یەكێتیی دەیەوێت. بەر لە بافڵ تاڵەبانی، (سروە عەبدولواحید) سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی عێراق دژایەتی خۆی بۆ قسەی سیناتۆرە ئەمریكییەكە دژ بە فایەق زەیدانی سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریی عێراق راگەیاند. لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیش هەریەكەو لای خۆیەوە راگەیەندراوی هەبووە بۆ پشتیوانی لە فایەق زەیدان.

مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) چەمکی ”میلەت“ یان ”گەل“ و چەمکی ”کۆمەڵگا“ یەک شت نین. ھێما بۆ یەک دیاردە و یەک یەکەی کۆمەڵایەتیی ناکەن، ھەمان مانا و ھەمان دەلالەتیشیان نیە. راستە لە لە ئاخاوتن و گفتوگۆی رۆژانەدا جیاکاریی لەنێوان ئەم دوو چەمکەدا ناکرێت و کەم تا زۆر ھەردووکیان بە یەک مانا بەکاردھێنرێن بەڵام وردکردنەوەیەکی زانستییانەی ھەردوو چەمکەکە دەتوانێت جیاوازییە گەورەکانیان نیشانئەدات.  زمان، بەشێوەیەکی گشتیی، لە بەکارھێنانە ڕۆژانەکەیدا ئازادییەکی زۆر زیاتری ھەیە بە بەراود بە بەکارھێنانی لەناو بوارە زانستییەکاندا، کە لە ھەریەکێکیان شێوازی تایبەتی مەنھەجیبوون ئامادەیە و کاردەکات. مەنھەج سنووردانانە بۆ ئەو ئازادییە رۆژانەیەی زمان لەناویدا کاردەکات و دەجوڵێت. وەک ھێمام پێکرد چەمکی ”میلەت“ و چەمکی”کۆمەڵگا“ لە ژیانی رۆژانەدا بە ھەمان مانا و ھەمان دەلالەت بەکاردەھێرن، لە کاتێکدا بەکارھێنانی ئەم دوو چەمکە لەناو زانستە ئینسانیی و کۆمەڵایەتییەکاندا ھێما بۆ ھەمان دیاردە ناکەن و ھەمان ماناشیان نییە. با کەمەکێک ئەم مەسەلەیە ڕوونبکەینەوە، بەر لەوەی ھەردوو چەمکەکە بە دۆخی ئەمڕۆکەی ھەرێمی کوردستانەوە گرێبدەین و ئەنجامگیرییەک بەدەستبھێنین. ”میلەت“ یان ”گەل“ دروستکراوێکی مێژوویی و کۆمەڵایەتیی تایبەتە، دروستبوونی دەکەوێتە پێش قۆناغی دروستبوونی کۆمەڵگاوە، وەک کۆمەڵگا، بە مانا زانستییەکەی. لە ڕووی مێژووییەوە سەرەتا میلەت دروستدەبێت، دوای ئەو دروستبوونە شتێک بەناوی ”کۆمەڵگا“ەوە لەدایکدەبێت. بۆیە ھەر کۆبوونەوەیەکی مرۆیی بخوازێت ببێت بە ”کۆمەڵگا“، پێویستە سەرەتا بووبێت بە ”گەل“ یان ”میلەت“. بەبێ ”بوون بە میلەت“ ھیچ دروستکراوێکی کۆمەڵایەتیی ناتوانیت ”ببێت بە کۆمەڵگا“، ”بوون بە میلەت“ قۆناغی پێش ”بوون بە کۆمەڵگایە“. بەڵام ئایا جیاوازیی نێوان میلەت و کۆمەڵگا چییە و بۆ ھەر کۆمەڵەیەکی مرۆیی نەبووبێت بە میلەت، ناتوانێت ببێت بە کۆمەڵگا؟ میلەت شوناسێکی کۆیی دەستەجەمعیی تایبەتە، خەڵکانی جیاواز تیایدا خۆیان بە ئەندامی ئەو میلەتە و ھەڵگری ئەو شوناسە، ئەزانن. میلەت بەو خەڵکانە دەگوترێت لە ساتەوەختێکی مێژوویی دیاریکراودا، خۆیان لەژێر یەک ناو و یەک پێناسدا کۆدەکانەوە، بە خۆیان دەڵێن گەل یان میلەت. خاڵی ھەرەسەرکی لە میلەتدا بریتییە لە لەیەکچون و ھاوشێوەبوون، یەکەی سەرەکیی و بنەرەتیی ئەم لەیەکچون و بەیەکەوە کۆبوونەوەیە، ئەم خۆ بەگەل زانین و خۆ پێناسکردنە، ”خاک“ە، ”شوێن“ە. ئەو خاک و شوێنەیە کە خەڵکانێکی دیاریکراو لەناویدا بەیەکەوە کۆدەبنەوە و دەژین، بەیەکیشەوە ناوی ”نیشتیمان“ی لێدەنێن. لە پێناسەی گەلدا شوێن نیشتیمانە، نیشتیمانیش یەکەی کۆکەرەوەی کەسەکان و سەرچاوەی شوناسیی دەستەجەمعیی، ئەوانە. شوێنیش وەک نیشتیمان دەبێتە جۆرێک لە سنوور کە ئەو گەل یان میلەتە لەوانیتر جیادەکاتەوە. لە مێژووی ھاوچەرخی مرۆڤایەتیدا، مێژوویەک لە سەدەی ھەژدەھەمەوە دەستپێدەکات، نیشتیمان بەھیچ مانایەک تەنھا ”شوێن“ نییە و بەس، تەنھا زادگا و شوێنی لەدایکبوون نییە، بەڵکو گۆڕاوە بۆ سەرزەمینێکی سیاسیی و رەمزیی، کە دنیشتوانەکەی ناوی لەژێر ناوی ”ھاونیشتیمانیی“ دا کۆدەکاتەوە و بەیەکدییەوە گرێیاندەدات. پێ لەسەر ئاکارە دەستەجەمعیی و شوناسە پێکەوەییەکەیان دادەگرێت و لە میلەتان و نیشتیمانەکانی تر، جیایاندەکاتەوە. وەک ووتم خاڵی سەرەکیی لە چەمکی ”میلەت“دا شوناسی دەستەجەمعیی و کۆیی دانیشتوانەکەیەتی. بەڵام ئەم شوناسە بەر لەھەمووشتێک شوناسێکی سیاسییە، بە کۆمەڵێک ماف و داخوازیی و بەرپرسیاریەتەوە گرێدراوە، کە خودی دانیشتوانەکە وەک میلەت دەگۆڕێت بۆ یەکەیەکی سیاسیی.  خاڵی سەرەکیی لەم شوناسە سیاسییەدا دروستبوونیەتی لەسەر بنەمایەکی تازە، بنەمایەک کە نە ئەتنیەتە، نە کولتور، نە دین، بەڵکو بوونی ”نیشتیمانێکی ھاوبەشە“ کە موڵکی ھەموو دانیشتوانەکەی ناویەتی، نەک ھی ئەم بەش یان ئەو بەشی ئەو دانیشتوانە.  بە کورتییەکەی ئەوەی خەڵک لەناو چەمکی ”میلەت“دا بەیەکەوە کۆدەکاتەوە و لە کۆمەڵێک یەکەی دابڕاو و بێپوەیندییەوە دەیانگۆڕێت بۆ میلەت، نە دینە، نە ئەتنیەتە، نە کولتورە، نە ئەم یان ئەو ئایدیۆلۆژیای سیاسییە، بەڵکو شوێنە، شوێنێک کراوە بە نیشتیمان، کراوە بەو جوگرافیا تازەیەی کە وەک یەکەیەکی سیاسیی سەربەخۆ لەناو جیھاندا ئامادەیە. لە ناو چەمکی ”میلەت“دا دانیشتوانێک ئامادەیە کە تەبریرێکی تایبەتیان ھەیە بۆئەوەی بەیەکەوەبن و بەھانەیەک بە پێکەوەبوونیان دەبەخشن، ئەو بەھانەیەش بریتییە لە ھەبوونی سەرزەمینێکی ھاوبەش، ھەبوونی نیشتیمانێک کە تیایدا ھەمووان ھاونیشتیمانیی یەکسان و بەرپرسی ئەو شوێنەن. بەڵام نیشتیمان کاتێک دەبێت بە نیشتیمان کە دوو بنەمای سەرەکیی ھەبێت. یەکەمیان ئەوەیە نیشتیمان بەیەک ڕادە موڵکی ھەموو ئەو کەسانەبێت کە لەسەری دەژین، کەس لەم یان لەو زیاتر نیشتیمانی نییە، بە تایبەتی نیشتیمان ھی ئەم یان ئەو کەس، ئەم یان ئەو خێزان و بنەماڵە، ئەم یان ئەو دین و گروپی دیندار، ئام یان ئەو گروپی سیاسیی و ئەتنی بەتەنھا نییە، بەڵکو بەیەک ڕادە و بەیەک بڕ ھی ھەموو ئەو دانیشتوانەیە کە لەناو سنوورەکانیدا دەژین و بە نیشتیمانی خۆیان دەزانن. بەم مانایە یەکسانی کەسەکان لەگەڵەیەکتریدا لە پەیوەندیدا بە نیشتیمانەوە، خاڵی سەرەکیی و بنەرەتییە. دووھەمیان، بوون و کارکردنی پرنسیپی ئازادییە، ئەو کەسانەی لەناو یەک نیشتیماندا دەژین بەھەمان بڕ و ڕادە لەو نیشتیمانەدا ئازادن. کەس لەویتر ئازادتر یان نائازادتر، نییە. ھاوکات ھیچ کەسێک لەو نیشتیمانەدا بۆی نییە ئازادیی ئەم یان ئەو کەس، ئەم یان ئەو لایەن و بەشی ئەو میلەتە، سنوورداربکات.    ھەرچی چەمکی ”کۆمەڵگا“یە لە ڕووی مێژووییەوە چەمکێکی تازەترە، کۆمەڵگا یەکەیەکی سیاسیی تازەترە لە میلەت. ئەگەر میلەت پێ لەسەر ئاکارە کۆییەکان و یەکشوناسیی دانیشتوانەکەی دابگرێت، ئەوا کۆمەڵگا چەمکێکە پێ لەسەر لێکنەچوون و جیاوازیی ھەمان دانیشتوان دادەگرێت. کۆمەڵگا ئەو دروستکراوە کۆمەڵایەتییەیە کە لە ھێزی کۆمەڵایەتی جیاواز، لە کەس و گروپ و ئۆرگانی جیاواز، لە دیدگا و خەون و چاوەڕوانی جیاواز، دروستبووە. ھاوکات بوون و ئامادەگیی ”تاکەکەس“، ”تاکەکەسی جیاواز“ لە کۆمەڵگادا، مەسەلەیەکی سەرەکیی و بنەڕەتییە. بەم مانایە کۆمەڵگا شوێنی کۆبوونەوەی گروپی ئەتنیی و دینیی و کولتوریی جیاوازە، شوێنی چەندان ئایدیۆلۆژیا و دیدگای جیاوازە، سەرزەمینی ئامادەگی  چین و توێژی کۆمەڵایەتیی جیاوازە، چوارچێوەی ئامادەگیی ژمارەیەکی گەورەش لە تاکەکەسی ئازادە. ئەم گشتە جیاوازە ھەریەکێکیان شێوە روانین و بیرکردنەوە و خەیاڵ و چاوەروانیی کۆمەڵایەتیی تایبەت و جیاوازیی، ھەیە. ئەوەی کۆیاندەکاتەوە لەباتی نیشتیمان، وەک شوێن، ”گرێبەستێکی کۆمەڵایەتیی“ە. ئەو گرێبەستە کۆمەڵایەتییە کە لەسەری ڕێکدەکەون و لە فۆرمی کۆمەڵێک دەزگا و ناوەند و میکانیزم و ڕوانینی ھاوبەشدا، پێکەوەبوونیان ڕێکدەخات. خاڵێک گرنگە ھێمایەکی خێرای پێبکەین ئەو ڕاستییە مێژووییە کە نە نیشتیمان وەک نیشتیمان و نە کۆمەڵگا وەک کۆمەڵگا، بەبێ بوونی حوکمڕانییەکی باش و کراوە و دادپەروەر، حوکمڕانییەک ھەم ئازادیی و ھەم ماف و ھەم بەرپرسیاریەتی ھاوبەش بۆ ھەمووان دەستەبەربکات، یان لانیکەم خۆی نەبێتە ڕێگر لەبەردەم دروستبوونیاندا، دروستنابێت. رۆمانسیەتی ئەدبەیی و شیعریی، خەونی ئایدیۆلۆژیی ھەمەجۆر، پێداگرتنی بەتاڵ و بێناوەرۆک لەسەر ھاوچارەنووسیی، بوونی ئەم یان ئەو دین بەیەکەوە، ناتوانێت نە نیشتیمان بە مانای نیشتمان و نە کۆمەڵگا بە مانای کۆمەڵگا، دروستبکات. لە ئەزموونی حوکمڕانیی کوردیدا، لە دوای ڕاپەڕینەوە تا ئەمڕۆ، ئەم حوکمڕانییە لە بواردا فەشەلی گەورە و ھەمەجۆری بەرھەمھێناوە، بەڵام لە دوو مەسەلەدا تەواو سەرکەوتوبووە. یەکەمیان، رێگرتن لەوەی ”میلەت“ی ئێمە بە ”میلەت“ی بمێنێتەوە و وەک ”میلەت“یش مێژووی خۆی بژیی و ئەزموونبکات. ئەم حوکمڕانییە لەوەدا سەرکەوتوە میلەتەکە بۆ چەندان یەکەی دابەش و بێپەیوەندیی و تا ڕادەیەکیش ناحەز بەیەکتریی، دابەشبکات، دابەشبوونێکی قووڵ و ھەمەلایەن. لەوانەش دابەشکردنیان بەسەر چەندان ئیمارەتی سیاسیی و ناوچەیی و زمانەوانەیی و دینیی و خێزانیی و بنەماڵەیی جیاوازدا. تا ئاستیی گەڕاندنەوە بەشێک لە میلەتەکە بۆ قۆناغی بەر لە دروستبوونی میلەت خۆی. دووھەمیان، ئەم حوکمڕانییە لەوەشدا سەرکەوتوە رێ لەوەبگرێت ”کۆمەڵگا“ی ئێمە وەک ”کۆمەڵگا“ بمێنێتەوە و دابەشکردنە ناوەکییەکانی بە ئاستێک گەیاندوە لە ئاستی تەقینەوە نزیکبۆتەوە. ھەموو ئەمانەش لە غیابی ھەر گرێبەستێکی کۆمەڵایەتیی عەقڵانیی قبووڵکراودا، بەرچاوترین فۆرمی دابەشبوونەکانیش بریتییە لە ، دابەشبوونی کۆمەڵگاکە بۆ نوخبەیەکی ملیۆنێر و ملیاردلێری خاوەن کەشتیی و فڕۆکە و ڤێلای گەورە و گرانبەھا لە چەندان وڵاتی دونیادا، بەرامبەر بە  ژمارەیەکی بەرچاو لە کەسانی ھەژار و بێکار و بێدەرامەت. ئەمە جگە لە قۆرخکردنی تەواوەتی سەرجەمی پێگە سیاسیی و ئیداریی و ئابورییە گرنگەکانی وڵاتەکە و بێبەشکردنی زۆرینەی ھەرەزۆری کۆمەڵگاکە تەنانەت لە ئەگەری خەونبینین بە وەدەستھێنانی ھەندێک لەو پێگانەوە. ئەم دۆخە پێویستی بە دەسکاریکردنێکی ریشەیی ھەیە، بەڵام ھەستکردن بەم مەسەلەیە و ھەوڵدان بۆ بونیادنانەوەی ”میلەت“ەکە وەک میلەت و ”کۆمەڵگا“کەش وەک کۆمەڵگا لەناو خەیاڵی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی ھیچ یەکێک لەو ھێزانەدا نییە کە ئەمڕۆ لە ھەرێمەکەدا، ئامادەن.    

درەو: كەناڵی (BBC) لە دووەم راپۆرتی بنكۆڵكاری گەڕان بەدوای قاچاغچییەكانی مرۆڤدا, چیرۆكی قاچاغچیەك دەگێڕێتەوە, بەناوی "چیا" كە بێدەربەستانە لە شەقامەكانی لۆكسەمبۆرگ وەك هاوڵاتیەكی ئاسایی پیاسەی كردووە, لەكاتێكدا بەرپرسە لە نوقمبوونی بەلەمێكی لاستیكی لە دەریای باكوری فەرەنسا, یەكێك لە قورباینیەكانیش كچێكی تەمەن حەوت ساڵان بوو بەناوی سارا, كە لەناو بەلەمەكەدا خنكا, بەهۆی پاڵەستۆی سەرنیشینەكانی ترو كەوتنیان بەسەریدا. مانگی ئایاری رابردوو "BBC" لە راپۆرتێكی بنكۆڵكاریدا "دووپشك"ی لە سلێمانی دۆزیەوە دووپشك یان سكۆرپیۆن، نازناوی ئەو گەنجە كوردەیە كە چەندین وڵاتی ئەوروپی، وەك یەكێك لە دیارترین و داواكراوترین قاچاغچییەكانی مرۆڤ، بەدوایدا دەگەڕێن، دادگایەكی بەلژیكی (121) تاوانی بەسەردا ساغكردووەتەوە. رێبوار عەباس زەنگەنە, كە نازناوی "چیا"ە, پیاوێكی كوردە باكوری عێراق لە هەرێمی كوردستان, باڵایەكی كورت و لەش و لارێكی پڕی هەیە, تەمەنی (39) ساڵە, هاوسەری نیەو وادەردەكەوێت كابرایەكی ئیمانداربێت. رۆژنامەنوسەكەی (BBC) دەڵێت: دوای سێ‌ رۆژ چاوەڕوانی توانیمان پاشنیوەڕۆیەك لە كۆمەڵگەكەیەكی لۆكسەمبۆرگ كە وڵاتێكی بچوكە, (چیا)ببین, كاتێك چوینە بەردەمی وێنەی سارام پیشاندا, پرسیاری ئەوەم لێكرد ئاخۆ ئەو بەرپرسیارە لەمردنی ئەو كچە تەمەن (7) ساڵانە, چیا چەند جارێك سوێندی خوارد كە ئەو قاچاغچی نیە, بەڵام دوای بینیی پاسپۆرتە عێراقیەكەی و ناسنامەی ئیتاڵیەكەی, دوای كەمێك روبەڕوبونەوە گرێكوێرەكەمان كردەوە, كاتێك زەنگی تەلەفونەكەی لێدا, داوامان لێكرد تەلەفونەكەی هەڵبگرێت, ئەو شڵەژاو بەقسەی كردین, كاتێك لە شاشەی تەلەفونەكەی نزیكبوینەوە ژمارەی تەلەفونەكەی خۆمان بینی كە زەنگمان بۆ لێدابوو, بەوشێوەیە هیچ گومانێكمان نەما لە ناسنامەكەی, چونكە پێش چەند رۆژێك بەو ژمارەیەك یەكێك لە تیمەكەمان وەك كۆچبەر خۆی ناساندبوو پێی و قسەی لەگەڵ كردبوو, بۆ ئەوەی بیپەڕێنێتەوە بۆ بەریتانیا. چیا  پێی راگەیاندبوو, دەتوانێت گەشتەكەی بۆ بەریتانیا بۆ رێكبخات لەبەرامبەر پارەو پاسەوانی زیاتریشی بۆ دابین بكات, كە هەموویان چەكیان پێیە, لە بەلەمی ئایندە كە باكوری فەرەنسا بەجێدەهێلێت, نرخی هەر سەرنشینێكیش بە بەلەم (1500) یۆرۆیە.

گۆران دوکانی - ئەمریكا درۆدەکەیت!...گەمژەیت!...شێتیت!...ئەمانەو چەندین دەستەواژەی دیکەی نامۆ کە بینەر هیچکات چاوەڕێی ئەو زمانە بازاڕیەی نەدەکرد لە دیبەیتی نێوان دوو بەربژێر بۆ پۆستی سەرۆکایەتی زلهێزترین ووڵاتی سەرئەم زەمینە کە (ئەمێریکا)یە! لە دیبەیتەکەی شەوی ڕابردوو بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمەریکا کە لە 5ی نۆڤەمبەری ئەمساڵدا ئەنجام دەدرێت، دۆناڵد ترەمپی بەربژێری کۆماریەکان کەهەمیشە لای بەشێک لە میدیا و لایەنگرانی دیموکراتەکان بەسەرۆکێکی شێت ناوی دەبرێت بەڕێژەیەکی بەرچاو سەرکەوتوبو بەرامبەر جۆ بایدنی بەربژێری دیموکراتەکان کە زۆربەی لایەنگرانی کۆماریەکان بە سەرۆکێکی نەخۆش ناوی دەبەن! کەناڵی CNN کە دیبەیتەکەی ڕێک خستبو، لەدوای دیبەیتەکە ڕاپرسیەکی لەسەر وێبسایتەکەی دانا بۆ وەرگرتنی بۆچوونی ئەو کەسانەی کە دیبەیتەکەیان بینیوە، ئەگەرچی کەناڵی CNN کە پشتگیری دیموکراتەکان و بایدن دەکات، تەنانەت هەندێکجار بەمیدیای دیموکراتەکان دەناسێندرێت کەچی دەنگدەرانی ڕاپرسیەکەی CNN بەجۆرێک دەنگیان داوە دیموکراتەکانی توشی شۆک کردوە و لە بەیانی ئەمڕۆوە دیبەیتەکە بۆتە باس و خواس و مشتومڕی چڕی شەقامی ئەمریکی، بینەرانی دیبەیتەکە لە ڕاپرسیەکەی کەناڵی CNNدا لە%67 دەنگیان داوە بە ترەمپ و لە%33 دەنگیان داوە بە بایدن. هەروەها لە ڕاپرسیەکی دیکەی کەناڵی CBSی نزیک لە دیموکراتەکان و بایدن کە بۆ سەربەخۆکانی ئەمریکا ئامادەیان کردوە ئەنجامەکەی بەم جۆرەیە: لە %41 دەنگیان داوە بە ترەمپ، لە%26 دەنگیان داوە بە بایدن، لە%33 دەنگیان داوە بە (دڵنیا نیم). دیبەیتەکە بەجۆرێک شکستی بایدنی نیشاندا کە هەموو ئەمریکیەک بەلایەنگرانی خودی بایدنیشەوە بەڕوونی هەستیان بەو شکستە کرد، لە دیبەیتەکەدا دۆناڵد ترەمپ وەک کەسێکی تاڕادەیەک ئاسایی دەردەکەوت و خۆی لە وەڵامە مەترسیدارەکان دەپاراست. جۆ بایدن لە سەرەتادا وەها خۆی نیشاندا کە غازی زۆر لەناو تانکییەکەیدا هەیەو بە یەقینەوە توانای هەیە بۆ چوار ساڵی داهاتوو سەرۆکایەتی ئەمەریکا بکات بە تەمەنی 86 ساڵی و نەخۆشیە درێژخایەنەکەیەوە (کە دواجار وادەرنەچوو!). ترەمپ بە تەواوی سەرکەوتوو بوو (هەرچەندە لە دیبەیتەکەدا بە توڕەیی چەندین درۆی کرد و زۆرجاریش ڕەتیدەکردەوە وەڵامی پرسیارە هەستیارەکان بداتەوە).   بایدن چەندین دەرفەتی لەدەستدا، چی بۆ پشکنینی ڕاستییەکانی ترەمپ و چی بۆ گەڕانەوەی وێرانکەر لەسەردەی ترەمپدا. بۆ نموونە: کاتێک ترەمپ باسی کوشتنی کچە 12 ساڵانەکانی کۆچبەرانی دەکرد، من لەسەر لێواری کورسیەکەم چاوەڕێی ئەوەم دەکرد بایدن زۆر بە سادەیی بڵێت: "ئەو مردنانە لەسەر ویژدانی تۆیە ترەمپ! تەنها تۆ بەرپرسیاریت! ئەوە من بوم پڕۆژە یاسایەکی دوولایەنەی ئاسایشی سنوورم لە کاتی خۆیدا هەبوو ئێوە کوشتتان، چونکە چەکی بەهێزی تۆ لە بانگەشەی هەڵبژاردندا لەسەر مردنی کۆچبەرانەو دروستکردنی دووبەرەکی و ڕەگەزپەرستیە بۆ دەنگدەرانت (بۆ سەلماندنی ئەم ڕاستیەش لە تێرمی یەکەمی سەرۆکایەتی تۆدا زۆربەی ناوەندەکانی هەڵسەنگاندن و سێرڤاکانی ئەمەریکا و جیهان سەلماندیان زۆرینەی دەنگدەرانی ترەمپ لەسەر لێدوانە توڕەو ئاگرینەکانی بوو کە بەئاشکراو بێ شەرمانە بانگەشەی دیپۆرت کردنەوەی موسوڵمانان و دروستکردنی دیوارێک لە نێوان ئەو سنوورە درێژەی مەکسیک ـ ئەمەریکا بۆ ڕێگریکردن لە کۆچبەرانی ولاتانی لاتین ئەمەریکا)، یان چاوەڕێ بوم زۆر بەسادەی بایدن بڵێت: "ئەوە تۆبویت لەسەردەمی چوار ساڵی حوکمڕانیت بە بڕیارێکی گەمژانە سەدان دایک و منداڵی کۆچبەرت لەیەک کرد کە بوە هۆی سەرلێشێوانی سەدان خێزان! کەچی بایدن نەک هەر ئەوانەی نەگوت بەڵکو دەستی کرد بە باسکردنی سەربازە دێرینەکان. هەندێک جار وەڵامەکەی لادەدا و دەچووە ناو باسی شاجوانی کارۆلاینای باشوورەوە!. بایدن ئەوەندە خراپ بوو کە لە نیوەی دیبەیتەکەدا کەمپەینی بایدن دەستی کرد بە تویتکردن کە بایدن لەژێر کەشوهەوادا سەرمای بووە!. تەنانەت لەپرسی دەرەوەشدا (شەڕی یۆکراین ڕووسیا، دۆسیەی غەزە، پرسی ئەتۆمی کۆریای باکوور...هتد) ترەمپ باڵاتربوو بەسەر بایدندا. لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە: ئایا دەتوانرێت بایدن بگۆڕدرێت؟ ئەی کێ جێگای بگرێتەوە؟ بەو پێیەی دوو مانگیتر کۆنفرانسی گشتی دیموکراتەکانە، گۆڕینی بایدن ئاسان دەبێت بە مەرجێک بایدن خۆی ڕەزامەندی دەربڕێت بۆ کاندیدکردنی کەسێکیتر. (یاساکانی بەڕێوەبردنی کۆنفرانسی دیموکراتەکان بەجۆرێکە کە ناتوانرێت بەبێ ڕەزامەندی خۆی کاندیدکردنی بایدن ڕەت بکرێتەوە). ئەگەر بایدن ئەو بڕیارە بدات کامالا هاریس دەبێتە جێگرەوەی، بەلام کێشە گەورەکە ئەوەیە کە بونی هاریس چارەسەری ئەم دەردە کتوپڕەی دیموکرات و لایەنگرەکانیان ناکات! تەنانەت هاریس زۆر کەمتر لە بایدن بەناوبانگە! دوو کەسایەتی دیکە بۆ جێگرەوەی بایدن کە لەناو شەقامی دیموکراتەکاندا لە بەیانی ئەمڕۆوە مقۆمقۆیان لەسەرە هەریەک لە (گرێچن ویتمەر) حاکمی بەناوبانگی ویلایەتی میشیگن و (جاش شەپیرۆ) حاکمی ویلایەتی پێنسیلڤانیایە.   ویتمەر ناوبانگێکی نیشتمانی هەیە و لە ئێستادا بایدن لە هەردوو ویلایەتی میشگن و پێنسیلڤانیا لەدوای خۆیەوەیەتی. هەروەها ڕۆی کۆپەر، حاکمی دەستلەکارکێشاوەی ویلایەتی کارۆلینای باکوور، بژاردەیەکی سەرنجڕاکێشی جێگری سەرۆکە، بەتایبەتی ئەگەر بایدن لای خۆیەوە دەستبەرداری بەربژێری ببێت و کامیلا هاریس ببێتە پاڵێوراو. بێگومان کێشە لە کاندیدکردنی ویتمەردا دروست دەبێت لەوانەش مەترسی دەنگ نەدانی هاوڵاتیە بەڕەگەز ئەمریکی/ئەفریقیەکانی لایەنگری دیموکراتەکان. كەسایەتیەکی دیکە کە قسەی لەبارەوە دەکرێت بۆ بەربژێری دیموکراتەکان لە جێگەی بایدن (میشێل ئۆبامای) خانمی یەکەمی سەرۆکی پێشوی ئەمەریکا باراک ئۆبامایە، هەرچەند کەمتر لە میدیاداو لەلایەن چاودێرانی سیاسی و بەرپرسانی پلە باڵای دیموکراتەکانەوە قسە لەسەر میشێڵ دەکرێت بۆ کاندید کردنی بەهێندەی لەلایەن کامپینی لایەنگرانی دیموکراتەکانەوە قسە لەسەر میشێڵ دەکرێت. هەموو ئەمانە تا ئێستا ئەگەرن بەلام بەدووریش نازانرێت ڕوو بدەن. پێدەچێت بایدن وەک پاڵێوراو بمێنێتەوە. ئەگەری کامێلا هارسی جێگریش قسەی لەسەرە، هێشتا کاتێکی زۆر لەبەردەستدایە کۆنفرانسی دیموکراتەکان حەوت هەفتەی ماوە. با چاوەڕێ بکەین ئەگەر بایدن بڕیارە قورسەکەی دەستلەکار کێشانەوەیدا بزانین بازی دیموکراتەکان لەسەر شانی کێ دەنیشێتەوە و شانس دەبێتە یاوەری ئەم شەڕەی کە خێر بەدوای خۆیدا دێنێت بۆ کاندیدی نوێی دیموکراتەکان؟!. سەرچاوە: ماڵپەڕی CNN ماڵپەڕی The New York Times ماڵپەڕی The Hill ماڵپەڕی Newsweek

(درەو):  ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا یەكەمین دیبەتی كاندیدەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بەخۆوە بینی، جۆ بایدن سەرۆكی ئێستاو دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشوو لە دیبەیتێكدا كە تۆڕی (CNN) رێكیخست، روبەڕووی یەكتر بوونەوە. وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەمریكا رۆژی 5ی تشرینی دووەمی ئەمساڵە، ئەمە یەكەمجار بوو دیبەتی كاندیدەكانی سەرۆكایەتی لەلایەن "لیژنەی دیبەیتەكانی سەرۆكایەتیی"ەوە رێكنەخرا، لیژنەیەك كە لە ساڵی 1988ەوە سەرپەرەشتی ئەم جۆرە چالاكییانە دەكات، هەروەك جاری یەكەمیش بوو لە مێژووی ئەمریكا دیبەتێك سەرۆكی ئێستاو پێشووی وڵاتەكە كۆبكاتەوە.  دیبەیتەكە شەڕی یەكتر تۆمەتباركردنی لەنێوان هەردوو كاندیدەكەدا بەخۆوە بینی، گفتوگۆكان لەسەر بابەتەكانی وەك (لەباربردنی كۆرپەلە، ئیدارەی ئابوری، كۆچبەران، ململانێكان لە ئۆكرایناو غەززە) چڕبووەوە.  دیبەیتەكە كە لە شاری (ئەتلەنتا)ی ویلایەتی جۆرجیا بەڕێوەچوو، بایدن لەگەڵ هاوسەرەكەی گەیشتە ئەتلەنتا، بەڵام هاوسەرەكەی ترەمپ نەبینرا، ئەم دیبەیتەكە كە پێشبینی دەكرێت رۆڵێكی كاریگەریی لەسەر دەرەنجامەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی ئەمریكا هەبێت، بەبێ تەوقەكردنی نێوان دوو كاندیدەكە دەستیپێكرد.  بایدنی (81 ساڵ) و ترەمپی (78 ساڵ) هەردووكیان روبەڕووی كۆمەڵێك ئاڵنگاری دەبنەوە بۆ سەلماندنی توانای خۆیان لە مامەڵەكردن لەگەڵ پرسە جیاوازەكان و خۆبەدورگرتن لەجۆرە هەڵەیەكی زمانەوانیی، هەروەك هەردووكیان هەوڵی ئەوە دەدەن پۆینتێكی زیاتر لە راپرسییەكاندا كۆبكەنەوە، بەتایبەتیش لەكاتێكدا بەپێی راپرسییەكان ئاستی جەماوەرییان لە یەكترەوە نزیكە.  بنەماكانی دیبەیتەكە چین ؟ ماوەی دیبەیتەكە بە (90 خولەك) دیاریكردوە، ئەمە لەگەڵ دوو ناوبڕی ریكلام، ئەمەش خاڵێكە كە جێگای تێبینییە، چونكە دیبەتی خولەكانی پێشووی هەڵبژاردن كە لیژنەی دیبەیتەكانی سەرۆكایەتیی سەرپەرەشتی دەكرد، نەك دامەزراوەیەكی میدیایی، ناوبڕی ریكلامكردنی تێدا نەبوو.  هەروەك رێگا بە كاندیدەكان نادرێت لە ناوبڕەكاندا لەگەڵ یاردەدەرەكانیان قسە بكەن، بەڵام دەرفەتی ئەوەیان دەبێت لەم ناوبڕانەدا هەناسەیەك هەڵمژن و هەندێك خۆیان كۆبكەنەوە، ئەمەش بابەتێكە كە لە دیبەتی خولەكانی تری هەڵبژاردندا نەبووە. هەریەكێك لە كاندیدەكان پێنوسێك و دەفتەرێك و بوتڵێك ئاویان پێدەدرێت، لەسەر سەكۆی دیبەیتەكە رێگا بە هیچ ئامرازێكی یارمەتیدان یان تێبینی نوسراو نادرێت.  دیبەیتەكە لەناو ستۆدیۆی (CNN) بەڕێوەدەچێت بەبێ ئامادەبوونی جەماوەر، ئەمەش بەبەراورد بە هەموو دیبەیتەكانی تر گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە، پێشتر جەماوەر بەشێوەی راستەوخۆ بەشداری دیبەیتەكانی دەكرد، ساڵی 2020 بەهۆی پەتای كۆرۆناوە، رێگا بە خەڵكێكی كەم درا بچنە ناو هۆڵی دیبەیتەكەوە.  بایدن و ترەمپ لەسەر دوو مینبەر لە تەنیشتی یەكتردا راوەستان، بە شێرو خەت شوێنی هەریەكەیان لەسەر سەكۆكە دیاریكرا.  تەنانەت قسەكردنیش بە تیروپشك رێكخرا، بایدن سەرەتای قسەكردنی بەركەوت، قسەی كۆتایش بەر ترەمپ كەوت، رێگا بە وتنی پێشەكی نەدرا. (CNN) بۆ وەڵامدانەوەی هەر پرسیارێك ماوەی 2 خولەك و بۆ هەر وەڵامدانەوەو رەتكردنەوەیەك ماوەی یەك خولەكی دیاریكرد،  جەیك تاپر و دانە باش كە سەرپەرەشتی دیبەیتەكان دەكەن، مافی ئەوەیان پێدراوە بەگوێرەی خەمڵاندنی خۆیان كاتی زیاتر بە هەریەكێك لە كاندیدەكان بدەن.  بۆ رێگریكردن لەوەش كاندیدەكان قسە بە یەكتر ببڕن، دەنگی میكرۆفۆنی هەریەكێك لە كاندیدەكان رادەگیرێت كاتێك ئەوی تریان قسە دەكات، ئەمەش داواكاری بایدن بوو، چونكە ترەمپ حەزی بەوەیە لە دیبەیتەكاندا قسە بە نەیارەكانی ببڕێت.  لەسەر جەنگی غەززە چییان وت؟  جۆ بایدن وتی:" تاكە لایەن كە ئەیەوێت جەنگ بەردەوام بێت حەماسە"، جەختی لەسەر ئەوە كرد ئەمریكا "گەورەترین سەرچاوەی پاڵپشتی ئیسرائیلە لە جیهاندا"و رایگەیاند" بەردەوام دەبین لە ناردنی شارەزاو پیاوانی هەواڵگریمان بۆ ئەوەی بزانین ئایا چۆن دەكرێت حەماس لەناو ببەین هاوشێوەی ئەوەی لەگەڵ بن لادن كردمان".  لە وەڵامی پرسیارێكیشدا سەبارەت بەوەی حەماس و ئیسرائیل تتائێستا پابەندی ئەو پێشنیازە نەبوون كە خستویەتییەڕوو، بایدن وتی: هەمووان پشتیوانی پلانەكەیان كرد، لە ئەنجومەنی ئاسایشی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بۆ گروپی حەوت وڵاتە گەورەكەو ئیسرائیل و ناتانیاهۆ خۆشی، حەماسە كە رێككەوتنەكەی ناوێت. "چی روویدا. لە ئیسرائیل تاكە شتێك كە هەڵپەسێردرا ئەو بۆمبانە بوو كە كێشیان 2000 پاوندە. ئەوانە لەناوچەی دانیشتواندا بە باشی كارناكەن، خەڵكێكی زۆری بێتاوان دەكوژن" بایدن وای وت.  بایدن رایگەیاند" ئێمە هەموو ئەو چەكانە بە ئیسرائیل دەدەن كە پێویستی پێیەتی هەر كاتێك بیەوێت. بەوبۆنەیەشەوە، من ئەو پیاوە بوو كە جیهانم دژی ئێران رێكخست كاتێك هێرشی موشەكیی كردەسەر ئیسرائیل، هێرشەكە هیچ زیانێكی نەبوو. هیچ ئیسرائیلییەكی بەهەڵە نەكوشت و هێرشەكە راگیرا. ئیسرائیلمان رزگاركرد".  بایدن جەختی كرد" ناكرێت رێگە بە بەردەوامبوونی حەماس بدرێت، بەوبۆنەیەوە، حەماس زۆر لاواز بووەو دەبێت لەناوببرێت، بەڵام دەبێت وریای بەكارهێنانی هەندێك چەك بین لەناو ناوچەكانی دانیشتواندا".  ئەمە لەكاتێكدا بوو كە دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشووی ئەمریكا دەڵێ ئیسرائیل تاكە لایەنە كە دەیەوێت بەردەوام بێت لە جەنگ، ئەمەش لە وەڵامی قسەی بایدندا كە حەماس بە تاكە لایەن بۆ بەردەوامیدان بە جەنگ ناودەبات.  ترەمپ ئاماژەی بەوەكرد" پێویستە بایدن ئیسرائیل بەجێبهێڵێت بۆ ئەوەی ئەركەكەی تەواو بكات، بەڵام نایەوێت ئەو كارە بكات". ترەمپ؛ بایدنی ركابەری بەوە وەسفكرد كە " بووە بە فەلەستینی، بەڵام خۆشیان ناوێت، چونكە فەلەستینییەكی زۆر خراپ و لاوازە". لە وەڵامی ئەوەشدا "ئایا پشتیوانی دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆی فەلەستین دەكات لەپێناو ئاشتی لە ناوچەكەدا؟". ترەمپ وەڵامی دایەوە:" دەبێت بزانم"، بەر لەوەی قسەكەی بگۆڕێت بۆ باسكردن لە رێككەوتنەكان لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپادا.  بایدن رووی بەلای ترەمپدا وەرگێڕاو پێی وت:" تۆ ئەخلاقی پشیلەی كۆڵانت هەیە"، لەكاتێكدا ترەمپ رەتیكردەوە سێكسی لەگەڵ كچە ئەستێرەیەكی پۆرندا كردبێت.  لە دیبەیتەكەدا، ترەمپ وتی لە هەموو راپرسییەكان ئەو لە پێشەوەیە، جەختی كرد تەنیا لەكاتێكدا ئەنجامی هەڵبژاردنەكان قبوڵ دەكات كە دادپەروەرانە بێت. ئاماژەی بەوەكرد هەڵاوسان وڵات دەكوژێت، بایدنی تۆمەتبار كرد بەوەی سنوری بەكراوەیی بەجێهێشووە بۆ ئەوەی ئەمریكا وێران بێت، جەختی لەسەر ئەوەكرد، سەركەوتنی لە هەڵبژاردن تاكە دەرفەتە بۆ دەربازكردنی ئەمریكا لەو قوڕەی تێی كەوتووە. ترەمپ باسی لەوەكرد ئەگەر ئەمریكا سەركردەیەكی راستەقینەی هەبوایە، جەنگی ئۆكراینا رووی نەدەدا، بایدنی بە بەرپرس زانی لە بەرزبوونەوەی ئاستی هەڵاوسان و كوژرانی هاوڵاتیانی رەشپێست، هەروەك هۆشداری دا لە نزیكبوونەوەی جیهان لە جەنگی سێیەمی جیهانیی بەهۆی سیاسەتەكانی بایدنەوە، وتی: بەهۆی بێڕێزی ئەمریكاوە لەسەردەمی بایدندا، جیهان بەرەو تەقینەوە دەچێت.  راپرسی دوای دیبەیتەكە ئەو راپرسییەی كە (CNN) دوای تەواوبوونی دیبەیتەكە بڵاویكردەوە، دەریخست نزیكەی 8 كەس لە هەر 10 دەنگدەرێكی تۆماركراو دیبەیتەكەیان بینیوە (واتا 81%) دەڵێن دیبەیتەكە هیچ كاریگەرییەكی لەسەریان نەبووە لە هەڵبژاردنی سەرۆكدا، 14%ی تر وتوویانە دیبەیتەكە وای لێكردوون چاوخشاندنەوەی بە بڕیاری خۆیاندا بكەن، بەڵام بڕیاری خۆیان نەگەڕیوە، رێژەی 5% وتویانە بۆچوونیان گۆڕاوە لەبارەی ئەوەی دەنگ بە كێ بدەن. دوای دیبەیتەكە، بۆچوونی چاودێران لەسەر بایدن هەندێك گۆڕانكاری بەسەردا هات، تەنیا 31% بەشێوەیەكی ئەرێنیی لێیان روانی، ئەمە بەراورد بە 37% كە بەر لە راپرسییەكە لەگەڵ هەمان دەنگدەران ئەنجام درابوو، لەبەرامبەردا 43%ی چاودێرانی دیبەیتەكە بەشێوەی ئەرێنی لە ترەمپ دەڕوانن، ئەمە لەكاتێكدا بووە بەر لە راپرسییەكە 40%ی دەنگدەرانی بۆچوونی ئەرێنییان لەسەر هەبوو.  48%ی چاودێرانی دیبەیتەكە دەڵێن ترەمپ بەشێوەیەكی باشتر چارەسەری ئەو مەترسییانەی كردووە كە لەبارەی توانای لە مامەڵەكردنی لەگەڵ سەرۆكایەتیدا هەبووە، ئەمە لەكاتێكدایە 23% وتویانە بایدن كاری باشتری كردووەو 22% پێیانوا بووە هیچ یەكێك لە كاندیدەكان كاری باشیان نەكردووە. 7%ی تر پێیوایە هەردوو كاندیدەكە بە هەمان ئەندازە كاری باشیان كردووە بۆ رەواندنەوەی مەترسییەكان.  لەناو ئەوانەی دیبەیتەكەیان بینیوە، 48% وتویانە بیر لەوە دەكەنەوە تەنیا دەنگ بە ترەمپ بدەن. 40% وتویانە تەنیا بیر لەوە دەكەنەوە دەنگ بە بایدن بدەن. 2% وتویانە بیر لە هەردوو كاندیدەكە دەكەنەوە، 11% وتویانە بیر لەوە ناكەنەوە دەنگ بەو دوو كاندیدە بدەن.  كاردانەوەی دیبەیتەكە كلیر مكاسكیل سیناتۆری پێشووی دیموكراتەكان لە ئەنجومەنی پیران لەسەر ویلایەتی میسوری دەڵێ:" تاكە شتێك هەبوو كە دەبوو بەدی بهێنێت، ئەوەش ئەوە بوو ئەمریكا دڵنیا بكاتەوە لەوەی لەو تەمەنەدا لە ئاست ئەركەكەیدایە، بەڵام ئەمشەو لەمەدا شكستی هێنا".  گاڤین نیوسەم پارێزگاری كالیفۆرنیا كە لایەنگرێكی سەرسەختی بایدنە دەڵێ:" نابێت هیچ نیگەرانییەك هەبێت، ئەم سەرۆكە كاری خۆی كردووە. پێویستمان بەوەیە لەپێناویدا پابەندی بەڵێنەكانمان بین".  لایخۆیەوە، كاتی بیدینگفیڵد بەڕێوەبەری پێشووی پەیوەندییەكانی ئیدارەی بایدن بە كەناڵی (CNN)ی راگەیاند" دوای دیبەیتە سەرۆكایەتییەكە، ئاستی سەرۆك بایدن بێومێدكەر بوو"، فرانك لۆنتز سیاسەتمەداری ئەمریكیش دیبەیتەكە بە "بومەلەرزەیەكی سیاسی"و بە "كارەساتێكی بێ پێشینە" بۆ دیموكراتەكان ناو دەبات. بەڵام سەرۆك بایدن خۆی، كە دوای دیبەیتەكە كاتێك بەڕێوەبوو بەرەو كافێیەك، كاتێك رۆژنامەنوسان رایانگرت، وتی:" لەوباوەڕەدام كاری باشمان كرد".  مایك جۆنسۆن سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكاش لە تۆڕی كۆمەڵایەی (X) پشتیوانی توندی خۆی بۆ دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی پێشوو راگەیاند، ئەوەی بە تاكە كاندید ناوبرد كە "شایستەو بەتوانا"یە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتیی وڵات.  جۆنسۆن ئاماژەی بەوەكرد" ئەمە گەورەترین نابەرامبەرییە لە مێژووی دیبەیتەكانی سەرۆكایەتیدا" بەوپێیەی بەوتەی ئەو ترەمپ ئاستی لە ركابەرەكەی باشتر بووە. سەرچاوە: بی بی سی   

  درەو: سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان رۆژی 20ی ئۆكتۆبەری 2024ی بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دیاریكردووە، ئەم جارە تەواوی حزبەكانی كوردستان بەشداری تێدا دەكەن، لە ئێستاوە حزبەكان راپرسی نهێنی و بۆچونی ناوخۆیان وەرگرتووە لەسەر پێگەو رێژەی كورسی و ژمارەی دەنگەكانیان، (درەو) گفتوگۆی لەگەڵ بەرپرسی زۆربەی حزبەكان كردووە، سەبارەت بە پێشبینیان بۆ ئەنجامی هەڵبژاردنی داهاتوو و ئەو كورسیانەی بەدەستی دەهێنن، ژمارەی ئەو كورسیانەی حزبەكان  پێشبینیان بۆخیان كردووە دەگاتە (150) كورسی.   بەهۆی ئامادەكاری پێشوو بۆ رۆژی 10ی حوزەیران، حزبەكان پێگەو سەنگی خۆیان بۆ دەركەوتووەو بەهۆی ئەو راپرسیانەی لەناوخۆدا كردوویانە جۆرێك بەرچاویان روون بووتەوە بۆ ئەو دەنگ و كورسیانەی بەدەستی دەهێنن، (درەو) گفتوگۆی لەگەڵ بەرپرسی حزبەكاندا كردووەو پێشبینی ئەوان بۆ ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان و ژمارەی ئەو كورسیانەی بەدەستی دەهێنن.   یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە هەڵبژارنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بە نیازە نزیكەی (10) كورسی بەدەستبهێنێت و پێیان وایە دەنگەكانیان زیاد دەكات. یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لە هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری 2021ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (108) هەزار دەنگی بەدەستهێناوەو چوار كورسی پەرلەمانی عێراقیان مسۆگەركردووە. بە پێی وتەی بەرپرسانی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان كە (درەو) گفتوگۆی لەگەڵ كردوون، لە هەڵبژاردنی رابردوو لە دهۆك زیاتر لە (81) هەزار دەنگی بەدەستهێناوەو پێیان وایە دەنگەكانیان زیاد دەكات و زیاتر لە (5-6) كورسی بەدەستدەهێنن و لە سلێمانی (3) كورسی و لە هەڵەبجە (1) كورسی و لە هەولێر ئەگەری بەدەستهێنانی (1) كورسی هەیە، بۆیە كۆی كورسیەكانیان نزیك دەبێتەوە لە (10) كورسی.  بزووتنەوەی گۆڕان بزووتنەوەی گۆڕان لە دواین هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری 2021ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق تەنیا (22) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی كوردستان (187) هەزار دەنگیان بەدەستهێنا، بزووتنەوەی گۆڕان چاوی لەوەیە بۆ لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان (5) كورسی بەدەستدەهێنن، لە سلێمانی (3) كورسی و لە هەولێر (2) كورسی. كۆمەڵی دادگەری كوردستان. كۆمەڵی دادگەری كوردستان لە دواین هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری 2021ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (64) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە لەكاتێكدا یەك كورسی پەرلەمانی عێراقیان بردەوە، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی كوردستان (109) هەزار دەنگیان بەدەستهێنابوو (7) كورسی پەرلەمانیان هەبوو، بەپێی ئەوەی (درەو) گفتوگۆی لەگەڵ كردوون كۆمەڵی دادگەری لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان (6 - 7) كورسی بەدەستدەهێنن، بەجۆرێك لە سلێمانی (3) كورسی لە هەولێر (3) كورسی و لە هەڵەبجە كورسیەك. جوڵانەوەی نەوەی نوێ حوڵانەوەی نەوەی نوێ لە هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری 2021ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (204) هەزار دەنگیان بەدەستهێناوە و لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی كوردستاندا (127) هەار دەنگیان بەدەستهێنابوو، (درەو) قسەی لەگەڵ بەشێك لە بەرپرسان و نزیكانی جوڵانەوەی نەوەی نوێكرد، ئەوان پێیان وایە دەنگەكانیان هێندە یاد دەكات دەبنە موفاجەئەی هەڵبژاردەنی 20ی ئۆكتۆبەری داهاتوو، ئەوان پێیان وایە دەنگەكانی پێشوویان بەشی (18) كورسیە، بەڵام تموحی (25) كورسیان هەیە، جوڵانەوەی نەوەی نوێ چاوی لەوەیە كورسیەكی هەڵەبجە و (12) كورسی سلێمانی و (9) كورسی هەولێر و (3) كورسی دهۆك بەدەستبهێنێت. یەكێتی نیشتمانی كوردستان یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە دواین هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری 2021ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (215) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە ، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی كوردستان (319) هەزار دەنگیان بەدەستهێنابوو (21) كورسی پەرلەمانیان هەبوو، (درەو) قسەی لەگەڵ بەشێك لە بەرپرسانی یەكێتی كرد ئەوان پێیان وایە ئەم هەڵبژاردنە بۆ یەكێتی هەڵبژاردنی راستكردنەوەی هاوسەنگیەو (26 - 28) كورسی بەدەستدەهێنن، بەجۆرێك كاریان لەسەر هەموو لایەنگر و ئەوانە كردووە لە یەكێتیدا كار دەكەن و پۆستیان وەرگرتووەو سودمەندبوون و لە هێزی ئەمنیان، ئەوان بە نیازن لە هەڵبژاردنی داهاتوودا زیاتر لە (350) هەزار دەنگ مسۆگەر بكەن (26 - 28) كورسی بەرنەوە. بەجۆرێك لە سلێمانی (15 - 16) كورسی و لە هەڵەبجە (1) كورسی و لە هەولێر (6 -7) كورسی و لە دهۆكیش (2-3) كورسی. پارتی دیموكراتی كوردستان پارتی دیموكراتی كوردستان لە دواین هەڵبژاردنی ئۆكتۆبەری 2021ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (579) هەزار دەنگی بەدەستهێناوە ، بەڵام لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی كوردستان (688) هەزار دەنگیان بەدەستهێنابوو (45) كورسی پەرلەمانیان هەبوو، (درەو) قسەی لەگەڵ بەشێك لە بەرپرسانی پارتی كرد ئەوان پێیان وایە كورسیەكانی پارتی نەك هەر كەم ناكات بەڵكو زیادیش دەكات بەجۆرێك (46 - 47) كورسی بەدەستدەهێنن. ئەو بەرپرسانەی پارتی دەڵێن، پارتی دەستی بە جێبەجێكردنی پلانێك كردووە بۆ ئەوەی زۆرترین دەنگ بهێنێت و لایەنگرانی خۆی ئاشت بكاتەوە، كە پارتی خاوەنی نزیكەی (700) هەزار ئەندام و لایەنگرە، ئەگەر تەنیا ئەندام و لایەنگرانی دەنگی پێبدەن زیاتر لە (45) كورسی دەكات. بۆیە پارتی چاوی لەوەیە لە سلێمانی (4- 5) كورسی و لە هەڵەبجە (1) كورسی و لە هەولێر (19 -20) كورسی و لە دهۆكیش (19 -20) كورسی بەدەستبهێنێت. هەڵوێستی نیشتمانی رەوتی هەڵوێستی نیشتمانی كە عەلی حەمەساڵح پەرلەمانتاری پێشووی بزووتنەوەی گۆڕان سەرۆكایەتی دەكات، پێیان وایە نزیكەی (10) كورسی پەرلەمانی كوردستان بەدەستدەهێنن، چونكە خەڵكی بێزارە لە حزبە باڵادەستەكانی كوردستان. بەرەی گەل بەرەی گەل كە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی پێشووی یەكێتی سەرۆكایەتی دەكات پێیان وایە (12 - 15) كورسی پەرلەمانی كوردستان بەدەستدەهێنن، ئەوان چاویان لە دەنی ناڕازی كوردستان و بنكەی ناڕازی ناو یەكێتیە. هاوپەیمانی كوردستانی هاوپەیمانی كوردستان لە (حزبی شیوعی كوردستان و حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان و پارتی سۆسیال دیموكراتی كوردستان) پێكهاتووەو محەمەد حاجی مەحمود سەرۆكایەتی دەكات، ئەو سێ حزبە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەیان بۆ سۆسیال دیموكرات داناوەو پارێزگای هەولێر بۆ حزبی شیوعی و پارێزگای دهۆك بۆ زەحمەتكێشان دانراوە، چاویان لە دوو كورسیە، كورسیەك لە سلێمانی و كورسیەك لە هەولێر. هاوپەیمانی سەردەم هاوپەیمانی سەردەم لە ( پارتی پارێزگارانی كوردستان بە سەرۆكایەتی نەجات عومەر سورچی، پارتی كرێكاران و رەنجدەرانی كوردستان بەسەرۆكایەتی باپیر كامەلا، یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی غەفور مەخموری) پێكهێندراوەو عەبدوڵا حاجی مەحمود سەرۆكی هاوپەیمانێتیەكەیەو چاویان لە كورسیەكی هەولێرە. ئەگەر خوێندنەوە بۆ دۆخی حزبەكان و ژمارەی دەنگ و پێگەیان بكرێت، رەنگە ژمارەی ئەو كورسیانەی حزبەكان بۆخۆیانی دادەنێن، كە نزیكەی (150)كورسیە لەكۆی (95) كورسی پەرلەمان بگۆڕێت، بەڵام ئەم راپۆرتە تەنیا تایبەتە بە بۆچۆنی حزبەكان خۆیان و بە بێ شیكاری و لێكدانەوەی دۆخی ئێستای حزبەكان و پێگەو ئاستی جەماوەری و دۆخی ژیانی و گوزەرانی هاوڵاتیان.     راپۆرتی پەیوەندیدار پێگەی لایەنة سیاسییەکان لە سنوری بازنەی پارێزگای هەڵەبجە پێگەی لایەن سیاسییەکان لە سنوری بازنەی پارێزگای سلێمانی پێگەی لایەنە سیاسییەکان لە سنوری بازنەی پارێزگای هەولێر پێگەی لایەنە سیاسییەکان لە سنوری بازنەی پارێزگای دهۆک  

راپۆرتی شیكاری: هێمن خۆشناو له‌ سوریادا سه‌رله‌نوێ جوڵه‌ی، سه‌ربازی، سیاسی و دیپلۆماسی ده‌ست پێده‌كاته‌وه‌. له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنی شه‌ڕی (ئۆكرانیا) دۆخی ناوخۆیی سوریا پنگایه‌وه‌، روسیا نه‌یهێشت پڕۆسه‌كانی ناو ئه‌م وڵاته‌ به‌هیچ لایه‌كدا بكه‌وێت. راگرتنی هاوسه‌نگیه‌كانی ناو سوریا له‌ مه‌ودای مام ناوه‌ند و درێژدا، ئه‌گه‌ری لاوازبوونی رژێمی ئه‌سه‌دی لێده‌كه‌وێته‌وه‌. له‌ ترسی ئه‌م ئه‌گه‌ره‌ روسیا ده‌ستپێشخه‌ریه‌كانی ده‌خاته‌گه‌ڕ بۆ به‌رفراوانكردنی پێگه‌ی رژێمی ئه‌سه‌د و به‌رقه‌راركردنی سه‌قامگیری سیاسی له‌ ته‌واوی سوریادا. روسیا هه‌وڵده‌دات  له‌ سوریادا سه‌رله‌نوێ ده‌ستپێشخه‌ری بگرێته‌ ده‌ست؟‌ سوریا، له‌ناو ستراتیژی روسیا له‌ (ده‌ریاری سپی ناوه‌ڕاست) شوێنێكی تایبه‌تی هه‌یه‌. به‌نده‌ری (ته‌ڕتوس) و فڕۆكه‌خانه‌ی (لازقیه‌) بۆ پێگه‌ی روسیا له‌ناوچه‌كه‌ زۆر گرنگن. به‌بێ هه‌بوونی ئه‌م دووانه‌ جێبه‌جێكردنی ستراتیژی روسیا له‌ حه‌وزی ده‌ریای سپی ناوه‌ڕاست ئاسته‌م ده‌بێت. روسیا له‌ كۆتایی ساڵی (2015) به‌دواوه‌ بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌ ده‌مدرێژ و ستراتیژیه‌كانی، به‌ تایبه‌تی بۆ پاراستنی هاوسه‌نگی هێزی سه‌ربازی به‌رامبه‌ر به‌ (ناتۆ) هه‌موو هێزی خۆی خسته‌گه‌ڕ بۆ پاراستنی رژێمی (ئه‌سه‌د) و به‌هێزكردنی پێگه‌ی ئه‌م رژێمه‌. ئه‌گه‌ر چی‌ به‌هۆی جه‌نگی (ئۆكرانیا) روسیا پڕۆسه‌كانی ناو سوریای هه‌ڵپه‌سارد، به‌ڵام له‌ رووی ستراتیژیه‌وه‌ بۆ روسیا ئه‌م وڵاته‌ گرنگی خۆی له‌ده‌ستنه‌داوه‌. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ روسیا سه‌رقاڵی پڵانێكه‌ تا له‌ ماوه‌ی داهاتوودا، به‌ شێوه‌یه‌كی به‌رفراوانتر، گشتگیرتر و به‌هێزتر له‌ناو رووداوه‌كانی سوریادا ده‌ركه‌وێت. یه‌كێك له‌ ستوونه‌ گرنگه‌كانی روسیا بۆ قایمكردنی پێگه‌ی خۆی له‌ سوریادا، سه‌رله‌نوێ زیندووكردنه‌وه‌ و دیزاینكردنه‌وه‌ی پڕۆسه‌ی (ئاستانا) یه‌ به‌ گوێره‌ی ویسته‌كانی خۆی، له‌مه‌شیاندا بێكاریگه‌ر كردن و بێچه‌ك كردنی گرووپه‌ ئیسلامیه‌ جیهادیه‌ توندڕه‌وه‌كان و (هه‌یئه‌ی ته‌حریری شام/ به‌ره‌ی ئه‌لنوسڕه‌) كاری هه‌ره‌ له‌ پێشیه‌تی. یان روسیا هه‌ڵمه‌تێكی گوشار كردنه‌ سه‌ر توركیا ده‌ستپێده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی گرووپه‌ ئیسلامیه‌كان ناوچه‌كه‌ به‌جێبێڵن، یان داوا له‌ توركیا ده‌كات هێزه‌كانی له‌ (ئدلب) بكێشێته‌وه‌ و دواتر ئۆپاراسیۆنێكی به‌رفراوانی سه‌ربازی بۆ سه‌ر پێگه‌كانی (هه‌یئه‌ی ته‌حریر شام) ده‌ست پێده‌كات. به‌گوێره‌ی ئه‌م زانیاریانه‌ی دزه‌یان كردووه‌ مۆسكۆ، پڵانی هه‌یه‌ تا كۆتایی ئه‌م ساڵه‌ ناوچه‌كانی (عه‌فرین، سه‌رێكانیێ و ئدلب) بخاته‌وه‌ ژێر ده‌ستی رژێمی ئه‌سه‌د. له‌ رۆژی (11 حوزه‌یرانی 2024) هاكان فیدان وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا له‌ مۆسكۆ چاوی كه‌وت به‌ (ڤلادیمێر پۆتین) سه‌رۆكی روسیا، پێشبینی ده‌كرێت له‌مباره‌یه‌وه‌ لایه‌نی روسی هێڵه‌ گشتیه‌كانی پڵانه‌كه‌ی بۆ سوریا به‌ گوێی وه‌زیر هاكان چرپاندبێت. له‌ هه‌مان كاتدا چاوه‌ڕێ ده‌كرێت له‌ (3-4 مانگی داهاتوو) ئه‌ردۆغان و پۆتین له‌ ئاستانا یه‌كتر ببینن و له‌مباره‌یه‌وه‌ په‌ره‌ به‌ گفتوگۆكانیان بده‌ن. روسیا كه‌ ده‌خوازێت سه‌قامگیری سیاسی له‌ سوریا به‌رقه‌رار بكات، هه‌وڵده‌دات له‌ مانگه‌كانی داهاتووی ئه‌م ساڵه‌ (2024) زه‌مینه‌ی دانوستانی راسته‌وخۆی سیاسی و دیپلۆماسی له‌ نێوان دیمه‌شق و قامیشلۆ خۆش بكات. لێدوانه‌كه‌ی (سێرگی لاڤرۆڤ) وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی روسیا له‌ (26 ئه‌یلولی 2023) كه‌ ده‌ڵێت:" ئه‌و دۆخه‌ نیمچه‌‌ ده‌وڵه‌تیه‌ی كه‌ ئه‌مریكا له‌ رۆژهه‌ڵاتی فوڕات دروستی كردووه‌، به‌ ره‌زامه‌ندی دیمه‌شق ته‌واو ده‌بێت". ئاماژه‌یه‌ به‌ هه‌بوونی به‌رنامه‌یه‌كی روسی له‌مباریه‌وه‌. بۆ ئێران ستراتیژیه‌كی نوێ له‌ سوریا ناچارییه‌؟   سه‌ره‌ڕای جیاوازی و ناكۆكیه‌كانی روسیا و ئێران له‌مه‌ڕ سوریا، هه‌ردوولا هاوبیرن له‌سه‌ر مانه‌وه‌ی ئه‌سه‌د له‌ ده‌سه‌ڵات و قایمكردنی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی. له‌ هه‌مان كاتدا هه‌ردوولا هاوڕان له‌سه‌ر كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی توركیا له‌م وڵاته‌ و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌سه‌د بۆ ناوچه‌كانی ژێر ده‌ستی سوپای توركیا. به‌هۆی چاڵاكیه‌كانیان له‌ناو سوریادا به‌رپرسه‌ سه‌ربازیه‌ باڵاكانی ئێران ده‌بنه‌ ئامانجی هێڕشه‌كانی ئیسڕائیل، ئێران به‌ له‌به‌رچاو گرتنی ئه‌م راستیه‌ هه‌وڵده‌دات جیاوازیه‌كانی له‌گه‌ڵ روسیا كه‌متر بكاته‌وه‌ و به‌یه‌كه‌وه‌ كاربكه‌ن. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش له‌مه‌ودوا پێگه‌ی به‌رپرسه‌ باڵاكانی به‌ گوێره‌ی پڵانی روسیا دیاری ده‌كات. چونكه‌ هه‌ر هێڕشێكی دیكه‌ ئیسڕائیلی بۆ سه‌ر فه‌رمانده‌ ئێرانیه‌كان له‌ سوریا، ره‌نگدانه‌وه‌ و لێكه‌وته‌ی خراپی ده‌بێت بۆ سه‌ر ئێران له‌ ته‌واوی ناوچه‌كه‌. هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ له‌ سوریادا بمێنێته‌وه‌ ته‌هران ناچاره‌ رێككه‌وتنی نوێ له‌گه‌ڵ مۆسكۆ بكات. سه‌ره‌ڕای هه‌موو ئه‌م فاكته‌ره‌ دژانه بۆ‌ به‌رژه‌وه‌ندی ئێران، هێشتا ملیسه‌ ئێرانیه‌كان كه‌ ژماره‌یان به‌ هه‌زاران چه‌كدار ده‌خه‌مڵێندرێت ، هێزی سه‌ره‌كی یه‌كلاكردنه‌وه‌ی پێكدادانی چه‌كدارین له‌م وڵاته‌دا. له‌ زیندووكردنه‌وه‌ی (ئاستانا) داواكاری سه‌ره‌كی توركیا چی ده‌بێت؟ به‌ هه‌موو شێوه‌یه‌ك دیاره‌ كه‌ سیاسه‌تی توركیا له‌ سوریا تووشی بنبه‌ست بووه‌ و ده‌رفه‌تی به‌رده‌وام بوونی نه‌ماوه‌. ئیتر بیانووه‌كانی توركیا بۆ مانه‌وه‌ له‌ناو سوریادا متمانه‌ پێكراو نین، نه‌ په‌یوه‌ندیه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كان و نه‌ په‌یوه‌ندیه‌ ناوچه‌ییه‌كان مانه‌وه‌ی توركیا به‌ ره‌وا نابینن. به‌ پێچه‌وانه‌وه‌، هه‌موو لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌كان به‌ ده‌نگێكی به‌رز ده‌ڵێن:" سیاسه‌تی توركیا هۆكاری ناسه‌قامگیری ناو سوریایه‌". ئه‌م دۆخه‌ش ره‌نگدانه‌وه‌ی نه‌رێنی له‌سه‌ر ناوخۆی توركیا و په‌یوه‌ندیه‌كانی ئه‌م وڵاته‌ له‌گه‌ڵ وڵاتانی ناوچه‌كه‌ دروست كردووه‌. سیاسه‌تی شه‌ڕانگێزی توركیا له‌ سوریادا نه‌وه‌كو ئه‌نجام نادات، به‌ڵكو به‌ شێوه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆ له‌لایه‌ن وڵاتانی كه‌نداو توركیا وه‌كو (داگیركه‌ر) له‌ قه‌ڵه‌م ده‌درێت، ئه‌مه‌ش توركیا ناچار ده‌كات تا به‌دوای ده‌رچه‌ی نوێدا بگه‌ڕێت. له‌ دیزاینكردنه‌وه‌ی (پلاتفۆڕمی ئاساتانا) دوورنیه‌ توركیا له‌ به‌رامبه‌ر كشانه‌وه‌ له‌ (ئدلب) داوای ئۆپاراسیۆنێكی هاوبه‌ش بكات بۆ سه‌ر رۆژهه‌ڵاتی فوڕات، بۆ له‌ناو بردنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ر كه‌ ناوه‌نده‌كه‌ی قامیشلۆیه‌ و به‌ پشتیوانی ئه‌مریكا دروستكراوه‌. له‌ به‌رامبه‌ر كشانه‌وه‌ له‌ناو خاكی سوریا ره‌نگه‌ ئه‌مه‌ تاكه‌ مه‌رجی توركیا بێت. به‌ڵام پێناچێت مۆسكۆ و ته‌هران كه‌ روئیایه‌كی جیاوازتریان هه‌یه‌، وه‌ڵامێكی ئه‌رێنیان بۆ ئه‌م ویسته‌ی توركیا هه‌بێت‌. له‌ سوریادا رۆڵی فاكته‌ری (په‌، كه‌، كه‌) له‌ هاوسه‌نگی هێز له‌ نێوان ئێران و توركیادا؟ له‌ رووی مێژووییه‌وه‌، رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست گۆڕه‌پانی پێشبڕكێ و ركابه‌ری ته‌هران و ئه‌نقه‌ره‌ بووه‌. ئه‌نقه‌ره‌ به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك ناخوازێت ته‌هران له‌ عێراق و سوریادا خاوه‌ن هه‌ژموون بێت. به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌ ئێران بۆ ئاسته‌نگكردنی به‌هێزبوونی توركیا له‌م دوو وڵاته‌دا‌ درێخی ناكات. له‌مباره‌یه‌وه‌ له‌ هه‌موو ئاسته‌كاندا هه‌ست به‌ ململانێی ئه‌م دوو وڵاته‌ ده‌كرێت. ئێران بۆ ئه‌وه‌ی پێگه‌ی خۆی له‌ عێراق و سوریا به‌هێز بكات، به‌ راسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ (په‌، كه‌، كه‌) هه‌یه و هاوكاری ئه‌م رێكخراوه‌ ده‌كات‌، تا ئه‌و ئاسته‌ی كاریگه‌ری له‌سه‌ر سیاسه‌ته‌كانی توركیا له‌ناوچه‌كه‌ دروست ده‌بێت. له‌لای خۆیه‌وه‌ (په‌، كه‌، كه‌) هه‌وڵده‌دات سوود له‌ ناكۆكی، ركابه‌ری و ململانێكانی ناوچه‌كه‌ وه‌ربگرێت و له‌ سایه‌یدا ته‌كنه‌لۆژیای سه‌ربازی نوێ به‌ده‌ستبخات. له‌م رۆژانه‌ی دوایشدا سه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵ باس له‌وه‌ ده‌كرێت كه‌ (په‌، كه‌، كه‌) ته‌كنه‌لۆژیای دژه‌ درۆن و درۆنی خۆكوژی به‌ده‌ستهێناوه‌، كه‌ پێشبینی ده‌كرێت له‌ ئێران وه‌ریگرتبێت. خسته‌ خواره‌وه‌ درۆن و فڕۆكه‌ بێفڕۆكه‌وانه‌كانی توركیا له‌لایه‌ن (په‌، كه‌، كه‌) له‌ ماوه‌ی چه‌ند مانگی رابردوودا، فه‌رمانده‌ سه‌ربازیه‌كانی توركیا توڕه‌ كردووه‌. به‌تایبه‌تی له‌و كاته‌ی كه‌ سوپای توركیا ده‌خوازێت له‌ناو سنووری هه‌رێمی كوردستان ئۆپه‌راسیۆنێكی زه‌مینی به‌رفراوان ده‌ست پێبكات، به‌ده‌ستهێنانی ته‌كنه‌لۆژیای درۆن و دژه‌ درۆن له‌لایه‌ن (په‌، كه‌، كه‌) له‌وانه‌یه‌ ببێته‌ هۆی هه‌ڵكشانی زیانه‌ گیانی و مادیه‌كانی توركیا. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ دوورنیه‌ ئه‌نقه‌ره‌ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ئێران بكات و له‌ سوریادا له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ته‌هران سازش بكات، له‌ به‌رامبه‌ریشدا داوا له‌ ته‌هران ده‌كات ده‌ست له‌ پێدانی ته‌كنه‌لۆژیای سه‌ربازی به‌ (په‌، كه‌، كه‌) هه‌ڵگبرێت. به‌م شێوه‌یه‌ قۆناخ به‌ قۆناخ كاریگه‌ری توركیا له‌سه‌ر سوریا لاواز ده‌كرێت. ئایا ئه‌مریكا واز له‌ پشتگیریكردنی باكووری رۆژهه‌ڵاتی سوریا دێنێت؟ ئه‌مریكا به‌ به‌رده‌وامی سیاسه‌تی خۆی له‌ سوریا به‌ ستراتیژیانه‌ وه‌سف ده‌كات. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌ناو ستراتیژی ئه‌مریكادا ناو به‌ناو هه‌ڵمه‌تی ته‌كتیكی و گۆڕانكاری به‌دیده‌كرێت. سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش پێناچێت ئه‌مریكا رێگا به‌ له‌ناوچوونی خۆسه‌ری دیموكراتی بدات. به‌رده‌وام ده‌بێت له‌سه‌ر پشتگیریكردنی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات (هه‌سه‌ده‌)، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ یه‌كه‌ سه‌ربازیه‌كانی ئه‌مریكا له‌ سوریادا به‌رده‌وامن له‌سه‌ر راهێنانی هێزه‌كانی (هه‌سه‌ده‌) له‌ هه‌ردوو ئاستی زه‌مینی و ئاسمانی، پێگه‌یاندنی فڕۆكه‌وان و راهێنانی له‌سه‌ر سیسته‌می به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئاسمانی، ئاماژه‌یه‌ به‌م راستیه‌ی سه‌ره‌وه‌. پێده‌چێت له‌ داهاتوویه‌كی نزیكدا قامیشلۆ به‌ پشتگیری ئه‌مریكا و دیمه‌شق به‌ پشتگیری روسیا له‌سه‌ر مێزی گفتوگۆ داده‌نیشن و كۆدی گرێكوێره‌كانیان بدۆزنه‌وه‌. رۆڵی (هه‌سه‌ده‌) له‌ هه‌ڵكشان دایه‌! له‌ ئاست په‌یوه‌ندیه‌ ناوچه‌یه‌كاندا، سوریا ناچار ده‌بێت سیسته‌می فیدڕالی قه‌بوڵ بكات، له‌مه‌شدا كاریگه‌ری هێزی سه‌ربازی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ر چاره‌نووسساز ده‌بێت. روسیا و ئێران، ده‌خوازن هێزه‌ شه‌كه‌ت و شكستخواردووه‌كه‌ی دیمه‌شق له‌گه‌ڵ هێزه‌ كارا و به‌ دینامیكه‌كه‌ی (هه‌سه‌ده‌) یه‌كبگرن. چونكه‌ به‌م شێوه‌یه‌ ده‌توانرێت زووتر گرووپه‌ ئیسلامیه‌ جیهادیه‌كان پاكتاو یان بێكاریگه‌ر بكرێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ رێككه‌وتنی دیمه‌شق و قامیشلۆ له‌ رووی سیاسی و دیپلۆماسی، په‌یوه‌سته‌ به‌یه‌كخستنی هێزی سه‌ربازی هه‌ردوولا. دووریش نیه‌ له‌ ئێستادا هه‌وڵه‌كان بۆ رازیكردنی دیمه‌شق ده‌ستی پێكردبێت. له‌لای خۆیه‌وه‌ ئه‌مریكا به‌ چاوێكی ئه‌رێنی له‌ به‌ فیدڕالیكردنی سوریا ده‌ڕوانێت.  بۆ ئه‌وه‌ی قه‌یرانی سوریا چاره‌سه‌ر بكرێت، له‌ مانگه‌كانی داهاتوودا هه‌وڵه‌كان به‌ خۆشكردنی زه‌مینه‌ی ئه‌م پڕۆسه‌یه‌ ده‌ست پێده‌كات، له‌وانه‌شه‌ پڕۆسه‌كه‌ له‌ مانگه‌كانی به‌هاری ساڵی داهاتوو  (2025) بگاته‌ قۆناخی جێبه‌جێكردن.  

کامەران عوسمان لە رێكخراوی (CPT) لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤دا، سوپای تورکیا دەستیکرد بە دروستکردنی ڕێگای سەربازیی لەنێوان ئەو بنکەو بارەگا سەربازییانەی کە لە ساڵی ٢٠٢١، لەچوارچێوەی ئۆپەراسیۆنی چنگی-هەورە بروسکە، لە دەڤەری بەرواری باڵای سەر بە ناحیەی کانی ماسێ دروستیکردبوون. لەدوای چەند هەفتەیەک لە کارکردن، ڕێگا سەربازییەکە بە قوڵایی ٩ کیلۆمەتر بۆ ناو خاکی هەرێمی کوردستان دروستکرا. لە ١٠ی نیسانی ٢٠٢٤دا، هێزەکانی پاسەوانی سنوری عێراقی، دوو بارەگای سەربازییان لە گوندەکانی سنوری قەزای باتیفا، لەسەر ملی سیارەو چەپەری ئینگلیز جێگیر کرد، کە دەکەوێتە ڕۆژئاوای ناحیەی کانی ماسێ. دروستکردنی ئەم دوو بارەگا سەربازییە بۆ ڕێگریکردن بوو لە پێشڕەوی زیاتری سوپای تورکیا بۆ ناو خاکی هەرێمی کوردستان. بە بنیاتنانی ئەم دوو بارەگا سەربازییە، سەدان خانەوادەی گوندەکانی کەشان و شیلان و بانکێ و دەیان گوندی تر لە قەزای باتیفا، لەدوای ١٣ ساڵ لە ئاوارەبوون، توانیان بگەڕێنەوە ناو گوندەکانیان و گوندەکان ئاوەدان بکەنەوە. لەدوای دروستکردنی ئەم دوو بارەگا سەربازییەی هێزی پاسەوانی سنوری عێراق، سوپای تورکیا لە خۆرهەڵاتی قەزای باتیفاو لە گوندەکانی بەرواری باڵا لە سنوری ناحیەی کانی ماسێ دەستیان بە جموجۆڵی سەربازی کرد بۆ ناو گوندەکان. لەماوەی ١٠ ڕۆژی ڕابردووداو لە ڕێگەی ئەو ڕێگا سەربازییانەی کە تورکیا لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵدا بنیادی ناون، ٣٠٠ تانک و زریپۆشی سوپای تورکیا داخڵی گوندەکانی، ئورە، سەرەڕۆ، ئەرادنا، کێستە، چەلکێ و بابیرێ بوون. لەماوەی ٣ ڕۆژی ڕابردوودا، نزیکەی ١٠٠٠ سەربازی تورک لە نێوان بارەگای سەربازی گرێ باروخ (کە گەورەترین بارەگای سەربازی تورکیایەو لە ساڵی ١٩٩٧ەوە لەناو خاکی هەرێمدا دروستکراوە)و چیای مەتینا لە پشتی ناحیەی بامەرنێ هاتوچۆ دەکەن. سەرباری ئەوە، سوپای تورکیا لە بەرەبەیانی ٢٥ی حوزەیرانەوە خاڵێکی پشکنینی لەنێوان گوندەکانی بابیرێ و کانی بەلاڤێ جێگیرکردووەو هەر هاوڵاتییەکی مەدەنی لەو ناوچەیادا هاتووچۆ بکات، ناسنامەی عێراقی لێوەردەگیرێت و دوای پشکنینی ناسنامەکەی ڕێگەی پێدەدرێت کە بڕوات. لەئێستادا تورکیا دەیەوێت، لە ناحیەی شیلادزێوە بۆ قەزای باتیفا هێڵێکی ئەمنی بکێشێت. هێڵەکە بە ناحیەی دێرەلووک و بامەڕنێ و بێگۆڤادا تێپەڕدەبێت و بەمەش هەموو گوند و شارەدێ و زنارو زەوی و دۆڵ و خاک و ئاوی پشتی ئەم هێڵە لەژێر کۆنتڕۆڵی سەربازی تورکیادا بێت و ئەگەر هەر پێکدادانێکیش لەم ناوچەیەدا ڕووبدات، ئەوا لە ناو ئاواییەکاندا بێت و شارەدێکانی ئەو ناوچەیە ببنە گۆڕاپانی شەڕ. ئامانجێکی تری تورکیا لەم مانۆڕە سەربازییە، گەیشتنە بە چیای حەوت تەبەق لە ناحیەی شیڵادزێ و دواتریش داگیرکردنی زنجیرە چیای گارایە کە بەمە حکومەتی هەرێم، ٧٠-٧٥٪ سنوری دەسەڵاتی خۆی لە پارێزگای دهۆک لەدەستدەدات. لەهەمان کاتیشدا، ئەم جموجۆڵانە، وەڵامێکن بۆ هێزەکانی پاراستنی سنوری عێراقی کە لەم ساڵدا دەستیانکردووە بە دروستکردنی بارەگای سەربازی بۆ ڕێگرتن لە پێشڕەوییەکانی تورکیا. ئەگەر ئۆپەراسیۆنەکەی تورکیا سەربگرێت، ئەوا بە دەیان گوندو شارەدێ ڕووبەڕوی مەترسی دەبنەوە و بە سەدان گوندنشین و هاوڵاتی مەدەنی ئاوارەدەبن. بەشێکی گرنگی خاکی هەرێمی کوردستان دەچێتە دەستی سوپای تورکیاوەو ئاستەم دەبێت جارێکی تر ئەم ناوچانە بخرێنەوە ژێر ڕکێفی حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراقی.

شیكاری: درەو 🔻 لە دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ساڵی (2021) لەسەر ئاستی سنوری پارێزگای دهۆک ئەنجامی دەنگی لایەنەکان بەجۆرێک بووە کە؛ 🔹 پارتی پلەی یەکەمی گرتووە و (261 هەزار و 543) دەنگی بە ڕێژەی (66%)ی دەنگەکانی بەدەست هێناوەو (16) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت. 🔹 یەکگرتووی ئیسلامی تەنها لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووە، بە پلەی دووەم دێت و (81 هەزار و 144) دەنگی بە ڕێژەی (20.5%) بەدەستهێناوەو (5) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 یەکێتی کە لە دوو بازنەی هەڵبژاردن بەشداری کرد، سێیەم بووەو (25 هەزار و 40) دەنگ و بە ڕێژەی زیاتر لە (6%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوەو (2) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 نەوەی نوێ لە سەرجەم بازنەکان کاندیدی هەبوو، پلە چوارەمی گرتووە بە (19 هەزار و 292) دەنگ و ڕێژەی نزیک (5%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای دهۆکی بەدەستهێناوە، (1) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 کاندیدە سەربەخۆکان (7 هەزار و 47) دەنگیان بە نزیکەی ڕێژەی (2%)ی دەنگەکان و بە پلەی پێنجەم دێن و کورسی پەرلەمانی کوردستانیان بەرناکەوێت. 🔹 سۆسیالست لە سەرجەم بازنەکانی پارێزگای دهۆک کاندیدی هەبوو، لە دوای سەرجەم لیست و لایەنە بەشداربووەکانەوە بوو، بە (هەزار و 911) دەنگ و بە رێژەی (0.5%)ی دەنگەکان و هەریەک لە بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری هیچ کاندیدێکیان لەو پارێزگایە پێشکەش نەکرد. یەکەم؛ پارێزگای دهۆک لە چوارچێوەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان چاوەڕوان دەکرێت پێش کۆتایی ئەمساڵ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەبچێت. لە دوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و بەشێک لە بەندەکانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە بیانووی نادەستوری بوونیانەوە لەلایەن دادگای باڵای فیدراڵییەوە لە کۆتاییەکانی مانگی حوزەیرانی ساڵی ڕابردوو. لەوکات بەدواوە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بە هەماهەنگی لایەنە پەیوەندیدارەکان لە هەوڵی جێبەجێکردنی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵییە بۆ ڕێکخستنی ڕێوشوێنەکانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان. لەو چوارچێوەیەشدا ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی کۆمسیاران لە چوارچێوەی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق لە (4ی حوزەیرانی 2024) یاسای دابەشکردنی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستانی پەسەند کرد، کە هەرێمی کوردستان دابەشی سەر (4) بازنەی هەڵبژاردن دەکات. لە دەقی بڕیارەکەی ئەنجومەنی کۆمسیاراندا هاتووە، هەرێمی کوردستان دابەشکراوە بەسەر (4) ناوچە (بازنە)ی هەڵبژاردن ئەوانیش؛ بازنەکانی "هەولێر، دهۆک، سلێمانی و هەڵەبجە"ن. بەپێی بڕیارەکە، پەرلەمانی کوردستان لە (100) کورسی پێکدێت و دابەشکراوە، بەم شێوەیە: هەولێر (34 کورسی) لەنێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی و (1) کورسی بۆ تورکمان، سلێمانی (38 کورسی) لەنێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی و (1) کورسی بۆ تورکمان، دهۆک ( 25 کورسی) لەنێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی، بازنەی هەڵەبجە (3 کورسی) گشتی بەبێ هیچ کورسییەک بۆ پێکهاتەکان تەرخان کراوە. ئەوەی لەم ڕاپۆرتەدا جێگەی بایەخ دەبێت بازنەی پارێزگای دهۆکە، کە (24 کورسی) گشتی  و (1) کورسی کۆتا بۆ پێکهاتەکانی (مەسیحی) تەرخان کراوە. سنوری ئیداری پارێزگای دهۆک پێکدێت لە قەزکانی (قەزای ناوەندی دهۆک، ئامێدی، ئاکرێ، بەردەڕەش، زاخۆ، سیمێل و شێخان) و ناحیەکانی سنوری پارێزگا و قەزاکانی پارێزگاکە، وەک لە نەخشەکەدا هاتووە. نەخشەی پارێزگای دهۆک بەپێی گوتەی گوتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق "جومانە غەلای" کە لە (21ی نیسانی 2024)دا ڕایگەیاندووە؛ "کۆی گشتی ژمارەی بنکەکانی دەنگدانی گشتی بریتییە لە (هەزار و 266) بنکە... پارێزگای دهۆک (264) بنکەی هەڵبژاردنی تێدا دەبێت. وێستگەکانی دەنگدان لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان بریتییە لە (6 هەزار و 298) وێستگە... (هەزار و 595) وێستگەی دەنگدانیش لە پارێزگای دهۆک دەبێت". بەگوێرەی ئامارەکانی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، (2 ملیۆن و 888 هەزار و 162) کەس لە هەرێمی کوردستان بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان مافی دەنگدانیان هەیە، لەو ژمارەیەدا، کۆی گشتی ژمارەی دەنگدەرانی پارێزگای دهۆک بریتییە لە (735 هەزار و 543) دەنگدەر، بەشێوەیەک (680 هەزار و 443) کەسیان لە دەنگدانی گشتی و (55 هەزار و 100) کەسیش لە دەنگدانی تایبەت مافی دەنگدانیان هەیە. دووەم؛ بازنەی پارێزگای دهۆک لە دوا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا 1.    ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران (10/10/2021) لە سنوری پارێزگای دهۆک بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر ئاستی گشتی سنوری پارێزگای دهۆک و سەرجەم قەزاو ناحیەکانی کە دابەشی سەر (3) بازنەی هەڵبژاردن کرابوون، ئەنجامی دەنگی لایەنەکان بەم شێوەیە بووە کە لە (خشتەی یەکەم)دا هاتووە، بەجۆرێک؛ -    پارتی دیموکراتی کوردستان لە پلەی یەکەمدا بووەو (261 هەزار و 543) دەنگی بەدەستهێناوە بە رێژەی (66%). -    یەکگرتووی ئیسلامی کە لە (2) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبوو، لە پلەی دووەمدا بووەو (81 هەزار و 144) دەنگی بەدەستهێناوە بە رێژەی (20.5%). -    هاوپەیمانی کوردستان (کە پێکهاتبوو لە یەکێتی نیشتمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان، بەڵام لە سنوری پارێزگای دهۆک تەنها یەکێتی لە دوو بازنەی پارێزگاکە کاندیدی هەبوو) پلە سێیەمی گرتووە و (25 هەزار و 40) دەنگی بەدەستهێناوە بە ڕێژەی نزیک (6.3%). -    نەوەی نوێ لە پلەی چوارەمدا بوو، بە بەدەستهێنانی (19 هەزار و 292) دەنگ و ڕێژەی (4.9%)ی دەنگەکان. -    کاندیدی سەربەخۆ تەنها لە دوو بازنەی هەڵبژاردن خۆیان پاڵاوتبوو (7 هەزار و 47) دەنگی بەدەستهێناوە بە ڕێژەی (1.8%)ی دەنگەکان. -    پارتی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان، بە بەدەستهێنانی (هەزار و 911) دەنگ و ڕێژەی (0.5%)ی دەنگەکان لە دوای سەرجەم لایەنە بەشداربووەکانەوە بووە. -    بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری لە هیچ بازنەیەکی پارێزگای دهۆک کاندیدیان نەبووە و هیچ دەنگێکیان لەو پارێزگایە تۆمار نەکردووە. خشتەی یەکەم 2.    ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران (10/10/2021) لە سنوری پارێزگای دهۆک و بەرکەوتەی کورسییەکانیان لە پەرلەمانی کوردستان بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر ئاستی گشتی سنوری پارێزگای دهۆک کە دابەشی سەر (3) بازنەی هەڵبژاردن کرابوون، ئەنجامی دەنگی لایەنەکان و بەرکەوتەی کوردسییەکانیان لە پەرلەمانی کوردستان بەم شێوەیە دەبێت کە لە (خشتەی دووەم)دا هاتووە، بەجۆرێک؛ -    پارتی دیموکراتی کوردستان لە پلەی یەکەمدایەو (261 هەزار و 543) دەنگی هەیە بە رێژەی (66%) و (16) کورسی پارێزگای دهۆکی بۆ پەرلەمانی کوردستان بەردەکەوێت. -    یەکگرتووی ئیسلامی کە لە (2) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبوو، لە پلەی دووەمدا بووەو (81 هەزار و 144) دەنگی بەدەستهێناوە بە رێژەی (20.5%)، لەسەر ئەم بنەمایە (5) کورسی گشتی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت لە کۆی (24) کورسی گشتی پارێزگەکە. -    هاوپەیمانی کوردستان (کە پێکهاتبوو لە یەکێتی نیشتمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان، بەڵام لە سنوری پارێزگای دهۆک تەنها یەکێتی لە دوو بازنەی پارێزگاکە کاندیدی هەبوو) پلە سێیەمی گرتووە و (25 هەزار و 40) دەنگی بەدەستهێناوە بە ڕێژەی نزیک (6.3%)، بەپێی سیستمی نوێی هەڵبژاردن بۆ خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان (2) کورسی پارێزگاکەی بەردەکەوێت. -    نەوەی نوێ لە پلەی چوارەمدا بوو، بە بەدەستهێنانی (19 هەزار و 292) دەنگ و ڕێژەی (4.9%)ی دەنگەکان، هیچ کورسییەکی پەرلەمانی کوردستان پارێزگای دهۆکی بەرناکەوێت. -    کاندیدی سەربەخۆ تەنها لە دوو بازنەی هەڵبژاردن خۆیان پاڵاوتبوو (7 هەزار و 47) دەنگی بەدەستهێناوە بە ڕێژەی (1.8%)ی دەنگەکان، ئەو رێژەیەش بەشی ئەوە ناکات کورسی مسۆگەر بکەن -    پارتی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان، بە بەدەستهێنانی (هەزار و 911) دەنگ و ڕێژەی (0.5%)ی دەنگەکان لە دوای سەرجەم لایەنە بەشداربووەکانەوە بووەو هیچ کورسییەکی پەرلەمانی کوردستان ناباتەوە. -    بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی دادگەری لە هیچ بازنەیەکی پارێزگای دهۆک کاندیدیان نەبووە و هیچ دەنگێکیان لەو پارێزگایە تۆمار نەکردووە. -    لەسەر ئاستی پارێزگای دهۆکیش (1) کورسی کۆتا دەمێنێتەوەو بۆ پێکهاتەی (مەسیحی). خشتەی دووەم ‌

شیكاری: درەو   🔻 لە دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ساڵی (2021) لەسەر ئاستی سنوری پارێزگای هەولێر ئەنجامی دەنگی لایەنەکان بەجۆرێک بووە کە؛ 🔹 پارتی پلەی یەکەمی گرتووە و (262 هەزار و 800) دەنگی بە ڕێژەی (59%)ی دەنگەکانی بەدەست هێناوەو (19) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت. 🔹 نەوەی نوێ بە پلەی دووەم دێت و (79 هەزار و 245) دەنگی بە ڕێژەی نزیک لە (18%)ی بەدەستهێناوەو (6) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 یەکێتی سێیەم بووەو (65 هەزار و 862) دەنگ و نزیکەی ڕێژەی (15%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوەو (5) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 کۆمەڵی دادگەری بەبێ ئەوەی لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبێت چوارەم بووەو (19 هەزار و 517) دەنگ و ڕێژەی (4.4%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای هەولێری بەدەستهێناوەو (1) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 بزوتنەوەی گۆڕان و یەکگرتووی ئیسلامی بەبێ ئەوەی لە دوو بازنە کاندیدیان هەبێت، پلەی پێنجەم و شەشەمیان هەیە، هەریەکەو بە ڕێژەی (1%) دەنگەکانیان بەدەستهێناوەو کورسی پەرلەمانی کوردستانیان بەرناکەوێت. یەکەم؛ پارێزگای هەولێر لە چوارچێوەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان چاوەڕوان دەکرێت پێش کۆتایی ئەمساڵ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەبچێت. لە دوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و بەشێک لە بەندەکانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە بیانووی نادەستوری بوونیانەوە لەلایەن دادگای باڵای فیدراڵییەوە لە کۆتاییەکانی مانگی حوزەیرانی ساڵی ڕابردوو. لەوکات بەدواوە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بە هەماهەنگی لایەنە پەیوەندیدارەکان لە هەوڵی جێبەجێکردنی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵییە بۆ ڕێکخستنی ڕێوشوێنەکانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان. لەو چوارچێوەیەشدا ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی کۆمسیاران لە چوارچێوەی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق لە (4ی حوزەیرانی 2024) یاسای دابەشکردنی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستانی پەسەند کرد، کە هەرێمی کوردستان دابەشی سەر (4) بازنەی هەڵبژاردن دەکات. لە دەقی بڕیارەکەی ئەنجومەنی کۆمسیاراندا هاتووە، هەرێمی کوردستان دابەشکراوە بەسەر (4) ناوچە (بازنە)ی هەڵبژاردن ئەوانیش؛ بازنەکانی "هەولێر، دهۆک، سلێمانی و هەڵەبجە"ن. بەپێی بڕیارەکە، پەرلەمانی کوردستان لە (100) کورسی پێکدێت و دابەشکراوە، بەم شێوەیە: هەولێر (34 کورسی) لەنێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی و (1) کورسی بۆ تورکمان، سلێمانی (38 کورسی) لەنێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی و (1) کورسی بۆ تورکمان، دهۆک ( 25 کورسی) لەنێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی، بازنەی هەڵەبجە (3 کورسی) گشتی بەبێ هیچ کورسییەک بۆ پێکهاتەکان تەرخان کراوە. ئەوەی لەم ڕاپۆرتەدا جێگەی بایەخ دەبێت بازنەی پارێزگای هەولێرە، کە (32 کورسی) گشتی  و (2) کورسی کۆتا بۆ پێکهاتەکانی (تورکمان و مەسیحی) تەرخان کراوە. سنوری ئیداری پارێزگای هەولێر پێکدێت لە (قەزای ناوەندی هەولێر، دەشتی هەولێر، سۆران، شەقڵاوە، کۆیە، خەبات، چۆمان، ڕەواندز و مێرگەسور) و ناحیەکانی سنوری پارێزگا و قەزاکانی پارێزگاکە. بەپێی گوتەی گوتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق "جومانە غەلای" کە لە (21ی نیسانی 2024)دا ڕایگەیاندووە؛ "کۆی گشتی ژمارەی بنکەکانی دەنگدانی گشتی بریتییە لە (هەزار و 266) بنکە... پارێزگای هەولێر (498) بنکەی هەڵبژاردنی تێدا دەبێت. وێستگەکانی دەنگدان لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان بریتییە لە (6 هەزار و 298) وێستگە... (2 هەزار و 203) وێستگەی دەنگدانیش لە پارێزگای هەولێر دەبێت". بەگوێرەی ئامارەکانی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، (2 ملیۆن و 888 هەزار و 162) کەس لە هەرێمی کوردستان بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان مافی دەنگدانیان هەیە، لەو ژمارەیەدا، کۆی گشتی ژمارەی دەنگدەرانی پارێزگای هەولێر بریتییە لە (ملیۆنێک 11 هەزار و 348) دەنگدەر، بەشێوەیەک (928 هەزار و 823) کەسیان لە دەنگدانی گشتی و (82 هەزار و 525) کەسیش لە دەنگدانی تایبەت مافی دەنگدانیان هەیە. دووەم؛ بازنەی پارێزگای هەولێر لە دوا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا 1.    ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران (10/10/2021) لە سنوری پارێزگای هەولێر بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر ئاستی گشتی سنوری پارێزگای هەولێر و سەرجەم قەزاو ناحیەکانی کە دابەشی سەر (4) بازنەی هەڵبژاردن کرابوون، ئەنجامی دەنگی لایەنەکان بەم شێوەیە بووە کە لە (خشتەی یەکەم)دا هاتووە، بەجۆرێک؛ -    پارتی دیموکراتی کوردستان لە پلەی یەکەمدا بووەو (262 هەزار و 800) دەنگی بەدەستهێناوە بە رێژەی (59%). -    نەوەی نوێ لە پلەی دووەمدا بووەو (79 هەزار و 245) دەنگی بەدەستهێناوە بە رێژەی (18%). -    هاوپەیمانی کوردستان (یەکێتی نیشتمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان) پلەی سێیەمیان گرتووە و (70 هەزار و 107) دەنگیان بەدەستهێناوە بە ڕێژەی نزیک (16%). -    کۆمەڵی دادگەری کە لە (2) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو لە پلەی چوارەمدا بووەو (19 هەزار و 517) دەنگی بەدەستهێناوە بە ڕێژەی (4.4%). -    یەکگرتووی ئیسلامی تەنها لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو لە پلەی پێنجەمدا بووەو (3 هەزار و 990) دەنگی بەدەستهێناوە بە نزیکەیی (1%). -    سەرجەم لایەنەکانی دیکە (8 هەزار و 594) دەنگیان بەدەستهێناوە بە رێژەی زۆرتر لە (2%). خشتەی یەکەم 2.    ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران (10/10/2021) لە سنوری پارێزگای هەولێر و بەرکەوتەی کورسییەکانیان لە پەرلەمانی کوردستان بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر ئاستی گشتی سنوری پارێزگای هەولێر کە دابەشی سەر (4) بازنەی هەڵبژاردن کرابوون، ئەنجامی دەنگی لایەنەکان و بەرکەوتەی کوردسییەکانیان لە پەرلەمانی کوردستان بەم شێوەیە دەبێت کە لە (خشتەی دووەم و سێیەم)دا هاتووە، بەجۆرێک؛ -    پارتی دیموکراتی کوردستان لە پلەی یەکەمدایەو (262 هەزار و 800) دەنگی هەیە بە رێژەی (59%) و (19) کورسی پارێزگای هەولێری بۆ پەرلەمانی کوردستان بەردەکەوێت. -    نەوەی نوێ لە پلەی دووەمدایە بە (79 هەزار و 245) دەنگ و بە رێژەی نزیک لە (18%). لەسەر ئەم بنەمایە و بەپێی سیستمی نوێی هەڵبژاردن بۆ خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان (6) کورسی پارێزگاکەی بەردەکەوێت. -    یەکێتی نیشتمانی کوردستان (بە بێ ژمارەی دەنگەکانی بزوتنەوەی گۆڕان کە هاوپەیمانیان هەبوو) پلەی سێیەمی گرتووە و (65 هەزار و 862) دەنگی بەدەستهێناوە بە ڕێژەی نزیک لە (15%) و لەسەر ئەم بنەمایە (5) کورسی گشتی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت لە کۆی (32) کورسی گشتی پارێزگەکە. -    کۆمەڵی دادگەری کە لە (2) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو لە پلەی چوارەمدایەو (19 هەزار و 517) دەنگی هەیە بە ڕێژەی نزیک لە (4.4%) و (1) کورسی پەرلەمانی کوردستانی لەسەر ئاستی بازنەی پارێزگای هەولێری بەردەکەوێت. -    بزوتنەوەی گۆڕان (بە بێ ژمارەی دەنگەکانی یەکێتی نیشتمانی کە هاوپەیمانیان هەبوو) و لە (2) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو لە پلەی پێنجەمدایەو (4 هەزار و 245) دەنگی هەیە بە ڕێژەی (1%) و هیچ کورسییەکی پەرلەمانی کوردستان بازنەی پارێزگای هەولێر ناباتەوە. -    یەکگرتووی ئیسلامی تەنها لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو لە پلەی شەشەمدایەو (3 هەزار و 990) دەنگی بەدەستهێناوە بە کەمتر لە ڕێژەی (1%)ی گشتی دەنگەکان و هیچ کورسییەکی پەرلەمانی کوردستان بازنەی پارێزگای هەولێر ناباتەوە. -    سەرجەم لایەنەکانی دیکە (8 هەزار و 594) دەنگیان بەدەستهێناوە بە رێژەی زۆرتر لە (2%) و هیچ کورسییەکی پەرلەمانی کوردستان لە بازنەی پارێزگای هەولێر نابەنەوە. -     (2) کورسی کۆتای سنوری پارێزگای هەولێر بەر پێکهاتەی (مەسیحی و تورکمان) دەکەوێت. خشتەی دووەم خشتەی سێیەم    

(درەو): لە خانەقینەوە بۆ پێنجوێن بە كامێرای حەراری چاودێری دەكرێت، رۆژانە كرێكاری ئاسایی و پاكستانی و ئەفغانی كۆنترۆڵ دەكرێن كە دەیانەوێت بەشێوەیی نایاسایی بێنە ناو عێراقەوە، لە دەروازە سنورییەكانی هەرێم پسوڵەی گومرگی دراوە بەو كەسانەی كاری نایاسایی دەكەن، فەرماندەی هێزەكانی سنوری عێراق وا دەڵێ. فەریق (محەمەد سكەر سەعیدی) فەرماندەی هێزەكانی سنوری عێراق رایگەیاند، عێراق سنوری لەگەڵ شەش وڵاتی دراوسێدا هەیە، رێكارەكانی پاراستنی ئەم سنورانە لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی تر جیاوازەو پشت بە چەند هۆكارێك دەبەستێت، لەوانە یەكەم: ئاستی كۆنترۆڵی ناوچە سنورییەكە لەڕووی ئەمنییەوە لە لایەنی عێراقی و وڵاتی بەرامبەرەوە، دووەم: نزیكی دانیشتوانی گوندە سنورییەكان لەیەكترەوە، سێیەم:  ئەو رێكارانەی كە گیراونەتەبەر بۆ كۆنترۆڵی سنور وەكو قەڵای ئەندازیاری و رێوشوێنە تەكنیكییە ئەلیكترۆنییەكان، چوارەم: جیاوازییە ئابورییەكانی نێوان هەردوو وڵات، پێنجەم: سروشت  جوگرافی ناوچەكەو تۆپۆگرافیاكەی.  لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی دەنگوباسەكانی عێراق "واع" فەرماندەی هێزەكانی سنوری عێراق باسلەوە دەكات، سنوری عێراق لەگەڵ ئەو شەش وڵاتەدا زیاتر لە (3 هەزارو 714) كیلۆمەترە، بەڵام درێژترین سنور لەگەڵ ئێراندایە كە دەگاتە (هەزارو 493) كیلۆمەتر، كە سنوری دەریایی شەتول عەرەبە بەدرێژایی 93 كیلۆمەترو ئەوەی دەمێنێتەوە سنوری وشكانییە.  "هەزارو 500 كیلۆمەتر لە سنوری عێراق و ئێران دەكەوێتە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان (هەولێرو سلێمانی)، لەماوەی ساڵی رابردوو و ئەمساڵدا كاری گەورە لە سنوری نێوان ئێران و پارێزگای سلێمانیدا كراوە، دەستمانكرد بە بەهێزكردنی سەرچاوەی یەكە ئەمنییەكانمان و لیوایەكمان پێكهێنا بۆ بەهێزكردنی ئاسایشی ئەو سنورە كە لیوای 21ەو بارەگاكەی لە هەڵەبجەیەو بەسەرچاوەی مرۆییش بەهێزمان كردووە لەوانە دانانی خۆبەشی نوێ و ئۆتۆمبیل و تەواوكردنی 70% بۆ 80%ی پرۆسەی دروستكردنی 91 بنكەی پاسەوانیی لەسەر سنور" فەرماندەی هێزی سنوری عێراق وا دەڵێ. بەپێی قسەی فەریق (محەمەد سكەر سەعیدی)، یەكەم 300 كیلۆمەتری سنوری نێوان ئێران و هەرێمی كوردستان لە خانەقینەوە بۆ باكوری پێنجوێن بە كامێرای حەراری چاودێری دەكرێت و هەزاران مین لەم ناوچانەدا هەڵگیراوەتەوە.  هەر لەبارەی دۆخی سنورەكانی نێوان ئێران و سلێمانییەوە، ئەم بەرپرسە عێراقییە باسلەوە دەكات، رێوشوێنەكانیان بەشێوەیەكی رۆژانە كۆنترۆڵی كرێكاری ئاسیایی و پاكستانی و ئەفغانی دەكات كە دەیانەوێت بەشێوەی نایاسایی و بەمەبەستی كاركردن بێنە ناو عێراقەوە، سەرباری ئەمە لەبارەی پێناسی گومرگییەوە لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان ناكۆكییان هەبووەو پسوڵەی گومرگی دراوە بەو كەسانەی كە كاری نایاساییان كردووە، بەڵام گەیشونەتە رێككەوتن لەسەر ئەوەی دەبێت ئەو پسوڵانە بەشێوەیی یاسایی تەنیا لەرێگەی دەروازە سنورییەكانەوە بدرێن، فەرماندەكە ئەمە بە كارێكی گەورە بۆ عێراق و ملكەچكردنی سنوری سلێمانی بۆ دەسەڵاتی فیدراڵی ناودەبات، تەنانەت لە بواری پێناسی گومرگیشدا.  "ئەم ناوچەیە ئەندامانی پارتی كرێكارانی كوردستانی قەدەغەكراوی تێدایە، كارمانكردوووە بۆ كەمكردنەوەی ئەو سنورانەی كە ئەم چەكدارانە دەستیان بەسەرداگرتووە، لێكتێگەیشتنی گەورە لەگەڵ حكومەتی سلێمانی و لایەنی ئێرانیدا هەیە بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەم ناوچانە". ئاماژەی بەوەكردووە" لەمساڵدا بە ئاڕاستەی پرۆژەیەكی زۆر گرنگ هەنگاویان هەڵگرتووە كە ئەویش لابردنی خاڵە نزیكەكانی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانە  لە سنوری نێوان عێراق و ئێرانەوە، ئەمەش لەسەر داوای لایەنی ئێرانی كراوە، بەوپێیەی هەڕەشەن بۆسەر ئاسایشی كۆماری ئیسلامی ئێران، بەجۆرێك یەكەكانی لیوای سنوری عێراق لە سنوری پارێزگای هەولێردا دەستی بە زۆر خاڵ گەیشتووە كە لە ساڵی 1991وە تائێستا هێزەكانی عێراق لەم ناوچەیەدا دەستیان پێی نەگەیشتووە.  "ئۆپۆزسیۆنی ئێران هیچ بوونێكیان لە نزیك هێڵی سنوریی نێوان عێراق و ئێراندا نەماوە.. لیژنەی باڵای ئەمنیی بە سەرۆكایەتیی قاسم ئەعرەجی و ئەندامێتیمان، چەكی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی داماڵیوەو گەیشتوەتە ئەنجامی گرنگ لە دورخستنەوەی بارەگاو كردەوە چەكدارییەكانیان لە خاڵە سنورییەكان، هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران لە سنور دورخراونەتەوە، بڕیار بوو لە كەمپەكاندا كۆبكرێنەوەو نەتەوە یەكگرتووەكان دەرفەتی كاریان بۆ بدۆزێتەوە یاخود بیانگوازێتەوە". لەبارەی سنوری توركیاو عێراقەوە، سەعیدی دەڵێ: عێراق بەدرێژایی 362 كیلۆمەتر سنوری لەگەڵ توركیا هەیە، لەمەش 300 كیلۆمەتری سنوری وشكانییە لە هەردوو پارێزگای هەولێرو دهۆك لەگەڵ 62 كیلۆمەتر رووباری دیسل لەچوارچێوەی پارێزگای دهۆكدا كە یەكێكە لە لقەكانی رووباری دیجلە. سنوری عێراق و توركیا ناوچەیەكی زۆر سەختە بەتایبەتیش كاتێك بەرەو باكوری خۆرهەڵات دەڕۆین لە سێگۆشەی عێراق-توركیا- ئێران، زەوییەكی زۆر سەختەو ساڵانە تاوەكو نیوەی ساڵ بە بەفر داپۆشراوە.  فەرماندەی هێزی سنوری عێراق رونیكردوەتەوە كە عێراق بەدرێژایی مێژوو بنكەی لە هێڵی سنوریی لەگەڵ توركیا نەبووە بۆ كۆنترۆڵكردنی، بۆیە جوڵەی چەكدارانی نایاسایی لەناوچەكە دروستبووە، كاردنی ئەوان لەمدواییەدا بەدوو ئاڕاستە بووە، یەكەم هەماهەنگیكردن لەگەڵ لایەنی توركی بۆ دامەزراندنی بنكەی هەماهەنگیی هاوبەش بۆ ئەوەی بەریەككەوتن لەنێوان یەكەكانی ئێمەو ئەوان روونەدات و بتوانین بنكە لەسەر هێڵی سنوریی دروست بكەین، لەمڕووەوە لە بابەتی هەماهەنگیدا بە ئەنجامی ئەرێنیی بەرایی گەیشتوون، بەڵام بەكردەیی هیچ كارێك نەكراوە. لە ئاڕاستەی دووەمیشەوە كارمان كردووە بۆ ئەوەی ئەوەی دەتوانرێت لە ناوچە سنورییە چۆڵەكان كۆنترۆڵ بكرێت، كۆنترۆڵ بكرێت، دەستكراوە بە دروستكردنی زیاتر لە 27 بنكەی سنوریی لەسەر هێڵی سنوریی عێراق و توركیا، هەندێكیان لە باكوری زاخۆ لە پارێزگای دهۆك و هەندێكی تریان لەچوارچێوەی پارێزگا هەولێرن و لە ئەنجامی باش گەیشتوون.  "هاتنەناوەوەی توركی هەیە بۆ ناو خاكی عێراق بە قوڵایی جیاواز ئەمە لەگەڵ بوونی خاڵەكانی سوپای توركیاو هێڵی بەیەكگەیشتنی خاڵی سنوریی و سوپای توركیا، فەرمادەیی هێزەكانی سنور تاكە دەسەڵاتی فیدراڵین لە سنوری عێراقدا لەچوارچێوەی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و پەیوەندیمان لەگەڵ یەكەكانی توركیادا هەیە".  فەرماندە سەربازییەكەی عێراق بەوە كۆتایی بە قسەكانی هێناوە كە دوو لیوانی فەرماندەیی ناوچەی یەك سنوری عێراق و توركیایان گرتوەتەدەست و هێزەكە بە دوو فەوجی پیادەو توانای مرۆیی و كەلوپەلی ئەندازیاری بۆ كردنەوەی رێگاكان بەهێزكراوەو كاركردنیش بەردەوامە. 

  درەو: راپۆرتی: هەڵۆ حەسەن چین وەك یاریزانێكی سەرەكی كە ئامادەیی جیهانی و ناوچەیی جیاوازی هەیە، بەردەوام بانگەشە بۆ پاراستنی ئاشتی و پێشخستنی گەشەپێدان و پەروەردەكردنی سیستەمێكی نێودەوڵەتی باشتری كردووە،پەرەسەندنی كاریگەریی نێودەوڵەتی و ناوچەیی چین كاریگەرییەكی بەرچاوی هەیە كە درێژدەبێتەوە بۆ هەرێمی كوردستانی عێراق،كورد چۆن (یاسای هاوسەنگی)، پەیوەندییەكانی لەگەڵ چیندا بەڕێوەدەبات و لە هەمان كاتدا پەیوەندییەكانی لەگەڵ هاوپەیمانە تەقلیدییەكانی وەك ئەمریكا بپارێزێت؟، ڕۆڵی كورد و پێگەی كوردستان لە ڕێگای ئاوریشمی كۆندا چ بوو،پرۆژەی پشتێن و ڕێگای چین كاریگەری چ دەبێت لەسەر كورد؟ پڕۆژەی دەستپێشخەریی پشتێن و ڕێگا (BRI) پڕۆژەی دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا کە لەلایەن چینەوە لە ساڵی 2013 دەستیپێکردووە، ئامانجی بەرزکردنەوەی بازرگانی جیهانی و هاندانی گەشەی ئابوورییە لە سەرانسەری ئاسیا و دەرەوەی ئاسیا لە ڕێگەی تۆڕێکی بەرفراوانی پڕۆژەکانی ژێرخانی. بۆ کورد كەدابەشكراوى تورکیا، عێراق، ئێران، سوریایە، کۆمەڵێک دەرفەتی ناوازە دەخاتە ڕوو کە دەتوانێت کاریگەرییەکی بەرچاوی هەبێت لەسەر دیمەنی ئابووری کۆمەڵایەتیی،یەکێک لە سوودە هەرە دەستبەجێەکان بۆ ناوچە کوردستانییەکان دەتوانێ وەبەرهێنانی بەرچاو بێت لە ژێرخانی ئابووریدا. زۆرێک لە ناوچە کوردستانییەکان بەهۆی درێژخایەنی ململانێکان و ناسەقامگیری سیاسییەوە بەدەست بێ گەشەسەندنەوە دەناڵێنن. بە بەشداریکردن لە پڕۆژەی پشتێن و ڕێگای چین ئەم ناوچانە دەتوانن وەبەرهێنانی چینی بۆ دروستکردن و نوێکردنەوەی ڕێگاوبان و هێڵی ئاسن و ژێرخانی گرنگی دیکە كەڵك وەربگرن. باشترکردنی ژێرخانی پەیوەندییەکان لە ناو ناوچە کوردستانییەکان ئاسانکاری بۆ بازرگانی و جووڵەی کاڵا و خەڵک دەکات،هەروەها پڕۆژەی پشتێن و ڕێگا دەتوانێت یارمەتی ناوچە کوردستانییەکان بدات کە بە شێوەیەکی کاریگەرتر تێکەڵ بە تۆڕە بازرگانییە جیهانییەکان ببن. بەبوون بە بەشێک لە ڕێگاکانی پڕۆژەی پشتێن و ڕێگا ناوچە کوردستانییەکان دەتوانن ببنە خاڵی ترانزێتی گرنگ بۆ جووڵەی کاڵا لە نێوان ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا. ئەم پێگەی ستراتیژییە دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی چالاکییە بازرگانییەکان، ڕەخساندنی هەلی کار و هەمەچەشنکردنی ئابووری. قەبارەی بازرگانیی نێوان چین حكومەتی هەرێم قەبارەی بازرگانی چین و حكومەتی هەرێم،ساڵانە بایی نزیكەی دوو ملیارو 500 ملیۆن دۆلار كاڵا لە چینەوە هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێت. هەروەها چین بەم دواییانە وەبەرهێنانەكانی خۆی لە هەرێمی كوردستان زیادكردووە، دیارترینیان وەبەرهێنانی پێنج ملیار دۆلاری ئەو وڵاتەیە لە هەولێر كە كۆمەڵگەیەكی بازرگانی و نیشتەجێبوون و گەشتوگوزارییە،لە شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵدا قەبارەی بازرگانیی نێوان چین و عێراق گەیشتووەتە زیاتر 16.38 ملیار دۆلار. هەناردەی چین بۆ عێراق 4.93 ملیار دۆلارو هاوردەشی لە عێراق 11.45 ملیار دۆلار بوە،لە هەرێمی كوردستان 80 كۆمپانیای چینی كاری بازرگانی و وەبەرهێنانیشیان لە هەرێمی كوردستان كردووە هەپی ستی چین لە هەولێر پڕۆژەی هەپی ستی چین كە بە بەهای 5ملیار دۆلار و لەسەر ڕووبەری دوو هەزار دۆنم زەوی لەلایەن كۆمپانیای پەكینی چینەوە دروستدەكرێت، بەتەواوبوونی هەپی ستی لەهەولێر 8 هەزار هەلی كار دەڕەخسێنێت و ساڵانە توانای پێشوازیكردنی لە14 ملیۆن گەشتیار هەیە و شوێنی مانەوەی 80 هەزار كەسی تێدا دەبێ،هەپی ستی كە پرۆژەیەكی گەشتیاری چینە لە هەولێر سێیەم گەورەترین پڕۆژەی چینە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا-(هەپی ستی) لە ئێران و مالیزیا هەیە و سێیەم شوێنیش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەولێر دەبێت.. لە كاتی دەست بە كاركردن تیایدا تا تەواوبوونی، پێویستی بە 8 هەزار دەستی كار هەیە، پڕۆژەكە بە گشتی لە شاری یاری، ئەكواپارك، هۆتیل، شەقامی بازرگانی، ڤێلا، ئەپارتمانی گەورە، سەنتەری وەرزشی و ناوەندی خزمەتگوزاری پێكدێت، لەگەڵ خزمەتگوزارییەكانی وەك سوپەرماركێت، نەخۆشخانە، قوتابخانە و چەندین خزمەتگوزاری تریش لەخۆ دەگرێت،هەڵكەوتەی جوگرافیی پڕۆژەكە كەوتووەتە باكووری ڕۆژئاوای هەولێر لەنێوان رێگەی هەولێر و دهۆك و نێوان هەردوو گوندی دارەبەن و ئاشۆكان. هەرچەندە حكومەتی هەرێم شوێنی دروستكردنی هەپی ستی بۆ چنیەكان دابین كردبوو كە: ( لە خەبات یاخود رێگەی هەنارە و گڕاو، یان لە شێخ توراب، رێگەی كۆیە بیكەن، بەڵام كۆمپانیای پەكینی چین بەحكومەتی هەرێمیان وتبوو: بە جی پی ئێس لەلایەن چینەوە ئەو شوێنە دیاری كراوە، چونكە ئەو شوێنە لە فڕۆكەخانە و هەردوو شەقامی 120ی و 150 مەتری نزیكە   كورد لە ڕێگای ئاوریشمی كۆنی چیندا ڕێگای ئاوریشمی كۆن، كە تۆڕێكی بازرگانی مێژوویی بوو لە چینەوە تا دەریای ناوەڕاستى بەیەكەوە دەبەستەوە. ڕۆڵێكی گرنگی هەبوو لە گەشەپێدانی ئابووری و كۆمەڵایەتی و كولتووری لەسەر ئەو ناوچانەی كە بەسەریدا تێپەڕیبوو،خۆشگوزەرانی بۆ ناوچەكانی سەر ڕێگاكەی هێنایە ئاراوە، بووە هۆی دروستكردنی شوێنی نیشتەجێبوون و خزمەتگوزارییەكان و دامەزراندنی سیستەمێكی بازرگانی گەشەسەندوو،لە دەرەوەی ئابووری، ڕێگای ئاوریشمی كۆن ڕۆڵێكی گرنگی هەبوو لە یەكگرتنی كۆمەڵگاكاندا. وەك خاڵی كۆبوونەوەی خەڵك و بازرگانانی وڵاتانی جۆراوجۆر پەیوەندی كۆمەڵایەتی و ئاسانكاری بۆ موزایەدە و كارلێككردن هەروەها ئاڵوگۆڕی كولتووری بەدرێژایی ڕێگای ئاوریشمی كۆن ، كارە هونەریەكان، كاری دەستی، تابلۆ، مۆسیقا و زانیاری لەسەر كولتوورە جیاوازەكان ئەمەش تابلۆیەكی دەوڵەمەندی میراتی كولتووری دروستكرد كە سنوورەكانی تێپەڕاند،بڵاوبوونەوەی ئایین یەكێكی دیكە لە دەرئەنجامەكانی بوونی ڕێگای ئاوریشمی كۆن بوو. ئاسانكاریی كرد بۆ بڵاوبوونەوەی ئایینەكانی وەك مەسیحی، ئیسلام، هیندۆسی و زەردەشتی بۆ خاكی نوێ، بەشداری كرد لە فرەچەشنی ئایینی و سینكریتیزم بە درێژایی ڕێگاكەی،ڕێگای ئاوریشمى كؤن دوو ڕێگای سەرەكی لەخۆگرتبوو: ڕێگای وشكانی: دابەشكراوە بەسەر ڕێگایەكی باكوور كە لە هاویندا بەكاردەهێنرا و ڕێگایەكی باشوور كە لە زستاندا بەكاردەهێنرا، ئەم ڕێگایانە زۆرترین بازرگانییان پێوەكرا و بنەمای میراتی مێژوویی قووڵی ڕێگای ئاوریشمیان پێكهێنا ڕێگای دەریا: لە (سەردەمی شانشینی هان )، دامەزرا، شۆڕشێكی گەورەی لە بازرگانی نێوان چین و ڕۆمادا كرد، هیندستان و باشووری ئاسیا و باكووری ئەفریقا و دەریای سووری بەیەكەوە گرێدا ڕێگای ئاوریشمی كۆن بۆ كورد بایەخێكی بێئەندازەی هەبوو، ڕۆڵێكی گرنگی هەبوو وەك ڕێڕەوێكی بازرگانی و پردێكی ڕۆشنبیری كە كاریگەری زۆری لەسەر گەشەسەندنی ئابووری و كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیریی هەبوو،كوردستان كەوتە بەردەم چالاكییە بازرگانییە گەشەسەندووەكانی نێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا. ئەمەش بووە هۆی گەشەسەندنی ناوەندە بازرگانییەكان و بازاڕەكان، دەرفەتی ئابووری و خۆشگوزەرانی بۆ دانیشتوانی ناوچەكە دروستكرد،پێگەی ستراتیژی كوردستان بەدرێژایی رێگای ئاوریشم، وەك ناوەندێكی بازرگانی چارەنووسساز جێگیر كرد، ئەمەش ئاسانكاری بۆ ئاڵوگۆڕی كاڵا و بیرۆكە لە نێوان شارستانییەتە جیاوازەكاندا كرد. پێگەی خاكی كورد وەك یەكتربڕكێی ڕێگا بازرگانییەكان ڕێگەی پێدا كە سوود لە ڕۆیشتنی كاڵا و كولتوورە جۆراوجۆرەكان وەربگرێت كە بە خاكەكەیدا تێدەپەڕین ڕێگای ئاوریشم ڕۆڵێكی سەرەكی بینی لە داڕشتنی دیمەنی ئابووری و كۆمەڵایەتی و كولتووری كوردستان.   ڕێگای ئاوریشمی كۆن داهاتێكی زۆری هەبوو بۆ ئەو دەوڵەتانەی پێدا تێپەڕدەبوو، ناوچە كوردیەكانیش یەكێك بوو لەو ناوچانەی كە ئەم ڕیگەیەی پێدا گوزەردەكرد، بووە سەرچاوەیەكی داهاتێكی زۆری بۆ میرنشینە كوردەكان،لەدوای لاوازبونی عەباسیەكان كە خەلیفەكانیان نەیانتوانی چیتر كۆنتڕۆڵی ناوچە دوورە دەستەكان بكەن بەتایبەت ناوچە شاخاویەكانی باكور، هەر لە ناوچەكانی باكور (ئورمیە) میرنشینێكی كوردی دروستكرا بە ناوی (صدقیە) 770-827ز، لە دەشتاییەكانی "شارەزوریش" (عیشانیەكان) دەستیان بەسەر ناوچەكەدا گرت 912–961ز ، زیاتریش دوای لاوازتربوونی بنەماڵەی عەباسیەكان ڕێگەی بۆ بنەماڵەی "بوەیهی" 934ز خۆشكرد كە عەباسیەكان ببەزێنن ئەمەش هەلی بۆ بنەماڵە كوردیەكان ڕەخساند كە خۆبەرێوەبەری ڕابگەیەنن، بە هاتنی "سەلجوقیەكان" و تێكشكاندنی "بوەیهیەكان" ناوچە كوردیەكان زیاتر ئۆتۆنۆمیان وەرگرت و چەندین حوكمەت دروست بوون لە ژێر دەسەڵاتی "سەلجوقیەكان"دا تەنانەت لە دەرەوەی ناوچە كوردیەكانیش دەسەڵاتدرا بە كوردەكان بۆ نمونە حوكمەتی (شوانكارەیی) كە فەرمانڕەوایەتی هەرێمی "فارسیان" دەكرد، سنوری دەسەڵاتی میرنشینە كوردیەكان هەر لە باشوری دەریای قەزوین درێژدەبۆوە تا دەریای عەرەب لە چوارچێوەی ئەم سنورەدا 3 هێڵی سەرەكی بازرگانی پێداتێپەڕدەبوو بەجۆرێك شادەماری ڕێگەی ئاوریشمی كۆن بە ژێر دەسەڵاتی كوردیدا تێپەڕ دەبوو، میرنشینە كوردیەكان بەتایبەت"صدقیە،عیشانیەكان،سالاریەكان،هەزەبانی،ڕەوادی،شەدادی،حەسنەوی، شوانكارەیی"، داهاتێكی زۆریان بەم ڕێگانە كۆكردۆتەوە هەر لە باج وەرگرتنەوە لە قافڵە بازرگانیەكان یاخود داهاتی كاروانسەرا و بازاڕەكانی ناو شارە كوردیەكان، هەروەها كوردستان ناوچەیەكی ستراتیژی بوو بۆ ڕێگەی ئاوریشمی چین وناوچەیەكی هەستیاريش بوو بەهۆی سەختی و شاخاوی ناوچەكەوە. پەیوەندی نێوان كورد و چین پەیوەندی نێوان كورد و چین فرەلایەنە و ڕەهەندە ئابووری و سیاسی و كولتوورییەكان لەخۆدەگرێت،كارلێكەكانی چین لەگەڵ كورد لەچوارچێوەی بەرژەوەندییە جیۆپۆلەتیكی و ئابوورییە فراوانەكانی چین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەخۆدەگرێت. سیاسەتی دەرەوەی چین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرژەوەندی سەرەكی چین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە دەوری دەستەبەركردنی سەرچاوەكانی وزە و فراوانكردنی كاریگەرییە ئابوورییەكەی دەسوڕێتەوە، پڕۆژەی ژێرخانی و پاراستنی پەیوەندی سەقامگیر لەگەڵ یاریزانە سەرەكییەكانی ناوچەكە.سیاسەتی دەرەوەی چین لە ناوچەكەدا بە بنەماكانی دەستوەرنەدان و هاوكاری ئابووری لەخۆدەگرێت. ئاسایشی وزە چین زۆر پشت بە هاوردەكردنی نەوت دەبەستێت، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش سەرچاوەیەكی زۆر گرنگی وزەیە. دەستەبەركردن و دابینكردنی سەقامگیری نەوت و گاز نیگەرانییەكی سەرەكییە بۆ سیاسەتی دەرەوەی چین، كاریگەری لەسەر كارلێكەكانی لەگەڵ وڵاتانی جۆراوجۆری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە، لەوانە ئەو وڵاتانەی كە ژمارەی دانیشتووانی كوردیان زۆرە. چۆنگمان چاوی لە غازی كوردستانە وەستانی هەناردنی نەوتی هەرێمی كوردستان زیاتر لە ساڵێكی تێپەڕ كرد،كە هاوكات وەستانی هەناردن و كەمبوونەوەی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی كوردستان زیان بە كۆمپانیا ئەمەریكییەكان گەیاندوە، كە چانس و هەلی كاركردنیان لە ناوچەكانی تری عێراق بۆ بەرژەوەندیی چین و رووسیا لە دەست داوە،مانگی رابردوو عێراق گرێبەستی پەرەپێدان و وەبەرهێنانی لە كیڵگەیەكی رۆژهەڵاتی بەغدای بە گرووپی كۆمپانیاكانی "چۆنگمان"ی چینی بۆ نەوت و غازی سروشتی دا، جیا لەوە كۆمەڵە كۆمپانیاكانی "یونایتید ئینێرجی"ی چینی گرێبەستی وەبەرهێنانی لە كێڵگەی فاو لە بەسرە بردەوە، كۆمپانیای "جیۆ جید"ی چینیش گرێبەستی پەرەپێدانی كێڵگەی زرباتییەی نەوت و غازی لە پارێزگەی واست بردەوە، دوای ئەوە كیڵگە نەوتی و غازییەكانی ناوچەی فوراتی ناوەڕاست بە گرووپی "چۆنگمان" دا و كۆمپانیای "چینهواش" گرێبەستی وەبەرهێنانی لە كێڵگەیەك لە پارێزگای موسەنا بردەوە، كە ئەویش كۆمپانیایەكی چینییە، جیا لەوانە چەند كێڵگەیەكی تر بە كۆمپانیاكانی چین دراون،وەرگرتنی ئەو گرێبەستانە لەلایەن كۆمپانیا چینییەكان، سەركەوتێكی گەورەیە بۆ پەكین لەسەر حیسابی كۆمپانیا ئەمەریكییەكان، هەرێمی كوردستانی عێراق لە دڵی ململانێیەكی فرەڕەهەندی دەسەڵاتدایە لەسەر غازی سروشتی، لە ئەنجامی ئەو یەدەگە زەبەلاحەی كە خاوەنییەتی، كە بە نزیكەی 200 ترلیۆن پێی سێجا مەزەندە دەكرێت. ئەم ململانێیە كاریگەریی ئەو هۆكارە سیاسی و ئابووری و جیۆپۆلەتیكیانەی لەسەرە دیمەنی ناوچەیی و نێودەوڵەتی،ئەمەریكیەكان هاوشێوەی عێراق نایانەوی كۆمپانیا رووسی و چینیەكان بگەنە هەرێمی كوردستانیش بەتایبەت گرووپی كۆمپانیاكانی "چۆنگمان"ی چین خواستێكی زۆری هەیە بۆ پەرەپیدان و وەبەرهێنانی غازی سروستی كوردستانیش   دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا(BRI) دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا، پڕۆژەی ژێرخانی جیهانی و گەشەپێدانی ئابووری چین، بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست درێژدەبێتەوە، چین بە وەبەرهێنان لە ژێرخانی ئابووری و تۆڕەكانی گواستنەوە و پڕۆژەكانی وزە، ئامانجی بەرزكردنەوەی پەیوەندی و یەكگرتنی ئابوورییە لە سەرانسەری ناوچەكەدا سیاسەتی دەستوەرنەدان چین پابەندە بە سیاسەتی دەستوەرنەدان لە كاروباری ناوخۆی وڵاتانی دیكە. ئەم پرەنسیپە ڕێبازی خۆی بۆ پرسی كوردیش دەگرێتەوە، بەو پێیەی خۆی لە لایەنگری لە پەیوەندییە ئاڵۆز و زۆرجار مشتومڕاوییەكانی نێوان كورد و حكومەتەكانی توركیا، ئێران، عێراق و سوریا بەدوور دەگرێت بازرگانی و وەبەرهێنان چین لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا خەریكی بازرگانی و وەبەرهێنانە، لەوانە ئەو وڵاتانەی كە ژمارەی دانیشتووانی كوردیان زۆرە. لە هەرێمی كوردستانی عێراق كۆمپانیا چینییەكان وەبەرهێنانیان لە كەرتە جیاوازەكانی وەك وزە، بیناسازی، و پەیوەندییەكان لەكاردان پڕۆژەكانی وزە: كۆمپانیاكانی وزەی چینی بەشدارن لە گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستانی عێراق پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری: كۆمپانیاكانی بیناسازی چین بەشدارن لە پەرەپێدانی ژێرخانی وەك ڕێگاوبان و پرد هاوبەشی ئابووری هاوبەشییە ئابوورییەكانی چین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆرجار ڕێككەوتن لەگەڵ حكومەتە ناوەندیەكان دەگرێتەوە نەك قەوارە ناوچەییەكانی وەك حكومەتی هەرێمی كوردستان. بەڵام سوودە ئابورییەكانی ئەم هاوبەشیانە بۆ ناوچە كوردستانییەكان درێژدەبێتەوە، بەتایبەتی لە وڵاتانی وەك عێراق – هەرێمی كوردستانی عێراق. پەیوەندی دیپلۆماسی چین پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ حكومەتە ناوەندییەكانی توركیە، ئێران، عێراق و سوریا دەپارێزێت. كارلێكەكانی لەگەڵ كورد دەچێتە چوارچێوەی ئەم پەیوەندییە دیپلۆماسییە فراوانترانە توركیە: چین بەردەوامی و بەهای هاوبەشی ستراتیژی خۆی لەگەڵ توركیە دەدات، هەروەها توركیە یاریزانێكی گرنگە لە دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا. بە لەبەرچاوگرتنی نیگەرانییەكانی توركیە سەبارەت بە پرسی كورد، چین بە وردی پەیوەندییەكانی بەڕێوەدەبات ئێران: ئێران كە شوێنی دانیشتووانێكی زۆری كوردە، هاوبەشێكی دیكەی سەرەكی چینە، بەتایبەتی لە بواری وزە و بازرگانیدا. پشتیوانی چین بۆ ئێران لە كۆڕبەندە نێودەوڵەتییەكان، سەرەڕای سزاكانی ڕۆژئاوا، جەخت لەسەر سروشتی ستراتیژیی پەیوەندییەكانیان دەكاتەوە عێراق: لە عێراق، چین كار لەگەڵ هەردوو حكومەتی ناوەندی و حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات، بۆ هاوسەنگكردنی بەرژەوەندییەكانی بۆ پاراستنی سەقامگیری و هاوكاری ئابووری سوریا: چین پشتیوانی لە حكومەتی سوریا دەكات و جەخت لەسەر پێویستی گەیشتن بە چارەسەرێكی سیاسی بۆ ململانێی سوریا دەكاتەوە. هەڵوێستی ئەو وڵاتە لەمەڕ پرسی كورد لە سووریا لەگەڵ سیاسەتی بەرفراوانتری دەستوەرنەدان یەكدەگرێتەوە نیگەرانییە ئەمنییەكان چین نیگەرانە لە تیرۆر و توندڕەوی، ئەم نیگەرانییە درێژدەبێتەوە بۆ ناوچە كوردیەكان، هاوكاری چین لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا، گوزارشت لە خواستی چین دەكات بۆ ڕێگریكردن لە ناسەقامگیری كە ڕەنگە كاریگەری لەسەر ئاسایشی وڵاتەكەی هەبێت لەئایندەدا.بەتایبەت پرسی چەكدارانی ئویگور لە سوریا كارلێكی كولتووری و كۆمەڵایەتی ئاڵوگۆڕی كلتوری ئاڵوگۆڕە كولتوورییەكانی نێوان چین و ناوچە كوردیەكان بە بەراورد بە كارلێكەكانی چین لەگەڵ بەشەكانی دیكەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سنووردارە. بەڵام هەوڵ هەیە بۆ پێشخستنی لێكتێگەیشتنی یەكتر لە ڕێگەی ئاڵوگۆڕی ئەكادیمی و بەرنامەی زمان و بۆنە كولتوورییەكان پەروەردە و ڕاهێنان زانكۆكانی چین سكۆلەرشیپ پێشكەش بە خوێندكارانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەن، لەنێویاندا كورد، بۆ ئەوەی لە چین بخوێنن. ئەم ئاڵوگۆڕە پەروەردەییە یارمەتیدەرە بۆ دروستكردنی پەیوەندی نێوان تاكەكان و بەرەوپێشبردنی تێگەیشتنێكی باشتر لە كولتوور و كۆمەڵگەی چینی هاوسەنگكردنی بەرژەوەندییەكان چین لەبەردەم ئالینگاری هاوسەنگكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ حكومەتە ناوەندییەكانی توركیا، ئێران، عێراق و سوریا لە هەمان كاتدا مامەڵە لەگەڵ ناوچە كوردییەكان دەكات. سیاسەتی دەستوەرنەدان یارمەتیدەرە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم داینامیكە ئاڵۆزانە، بەڵام ململانێ بەردەوامەكان و ناسەقامگیری ناوچەیی مەترسی لەسەر وەبەرهێنان و بەرژەوەندییەكانی دروست دەكەن گرژییە جیۆپۆلیتیكییەكان دیمەنی جیۆپۆلەتیكی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پڕە لە گرژی، هەروەها پەرەسەندنی پەیوەندییەكانی چین،پێویستی بە دیپلۆماسییەكی ورد هەیە. پرسەكانی وەك بزووتنەوەی سەربەخۆیی كورد و ململانێ ناوچەییەكان پێویستیان بە ڕوانگەیەكی ورد هەیە بۆ نە تێوەگلاون لە ململانێ ناوخۆییەكان،پێدەچێت دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگای چین و دیپلۆماسیەتی ئابوری كاریگەری خۆی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ناوچە كوردییەكانیشەوە فراوانتر بكات. بەردەوامبوونی وەبەرهێنان لە ژێرخانی ئابووری و وزە و بازرگانیدا پەیوەندییە ئابوورییەكان بەهێزتر دەكات، لە هەمان كاتدا هەوڵە دیپلۆماسییەكان ئامانجیان دەستەبەركردنی سەقامگیری و هاوكارییە.پەیوەندی چین لەگەڵ كورد درێژكراوەی پەیوەندییە بەرفراوانەكەی لەگەڵ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە بەرژەوەندی ئابووری و ئاسایشی وزە و پراگماتیزمی دیپلۆماسی پاڵپشت دەكات. لە كاتێكدا كە سیاسەتی دەستوەرنەدانی چین، ڕێبازی خۆی لە پرسی كورد پێكدەهێنێت، وەبەرهێنان و كارلێكەكانی لە ناوچە كوردنشینەكاندا ڕەنگدانەوەی پەرەسەندنی ئامادەبوونە. گەیشتن بە هاوسەنگی لە پەیوەندی لەگەڵ حكومەتە ناوەندەكان و قەوارە ناوچەییەكان تا ئێستاش تەحەدایەكی گەورە ماوەتەوە، لەكاتێكدا چین هەوڵدەدات كاریگەرییەكانی فراوانتر بكات و بەرژەوەندییەكانی لە ناوچەیەكی ئاڵۆز و دینامیكیدا مسۆگەر بكات كورد و پشتێن و ڕێگا   دەستپێشخەرییەكانی پشتێن و ڕێگا بە پلەی یەكەم لە پەیوەندییە بەرفراوانەكانی چین لەگەڵ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیای ناوەڕاست. لە كاتێكدا ناوچە كوردستانییەكان خۆیان ڕاستەوخۆ بەشێك نین لە دەستپێشخەرییەكانی پشتێن و ڕێگا، بەڵام پرۆژەی ژێرخانی و هاوبەشی ئابووری لە وڵاتانی وەك توركیە، ئێران، عێراق و سوریا كاریگەرییان لەسەر ناوچە كوردییەكان و داینامیكی جیۆپۆلەتیكی ناوچەكە دەبێت. بۆنمونە: دەرفەتی ئابووری و پەیوەندی بەرزكردنەوەی ژێرخانی ئابووری دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا ئامانجی بەرزكردنەوەی پەیوەندییە لە ڕێگەی پڕۆژەكانی ژێرخانی وەك ڕێگاوبان، هێڵی ئاسن، بەندەر و وزە. لە كاتێكدا زۆربەی ئەم پڕۆژانە لە وڵاتانی وەك توركیا، ئێران و عێراقدا چڕبوونەتەوە، بەڵام تەواوكردنیان دەتوانێت تۆڕەكانی گواستنەوە و ڕێڕەوی بازرگانی باشتر بكات كە ناڕاستەوخۆ سوودی بۆ ناوچە كوردستانییەكان هەبێت گواستنەوە: باشتركردنی ژێرخانی گواستنەوە ئاسانكاری دەكات بۆ جوڵەی كاڵا و خەڵك، ئەمەش دەتوانێت گەشەی ئابووری و یەكگرتنی ناوچەیی بەرز بكاتەوە گەیاندنی وزە: پڕۆژەی وزە، لەوانەش بۆری نەوت و گاز، ئاسایشی وزە بەرز دەكەنەوە و هاوكاری ئابووری بەرەوپێش دەبەن. یەدەگی گەورەی نەوت لە كوردستان ت بازرگانی و وەبەرهێنان گرنگیدان بە دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا بە بازرگانی و وەبەرهێنان دەتوانێت دەرفەت بۆ گەشەپێدانی ئابووری و وەبەرهێنانی دەرەكی لە ناوچە كوردستانییەكان بە تایبەت لە كەرتەكانی وەك وزە و بیناسازی و پەیوەندییەكان بخوڵقێنێت وەبەرهێنانی ڕاستەوخۆی دەرەكی: كۆمپانیا چینییەكان كە بەشدارن لە پرۆژەكانی دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگاوبان دەتوانن هەلی وەبەرهێنان لە خاكە كوردییەكان بكۆڵنەوە، ئەمەش بەشدارە لە ڕەخساندنی هەلی كار و پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری رێگای بازرگانی: پەرەپێدانی ڕێڕەو و ڕێڕەوی بازرگانی نوێ لەژێر دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا ڕەنگە ئاسانكاری بكات بۆ زیادكردنی بازرگانی نێوان هەرێمە كوردییەكان و وڵاتانی دراوسێ، هەروەها لەگەڵ چین كاریگەرییە جیۆپۆلیتیكییەكان سەقامگیری ناوچەیی بەرزكردنەوەی پەیوەندی و گەشەپێدانی ئابووری كە لەلایەن دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگاوە بەرەوپێش دەچێت، دەتوانێت بەشداربێت لە سەقامگیری ناوچەكە لەڕێگەی چارەسەركردنی جیاوازییە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكان و بەرزكردنەوەی هاوكاری لە نێوان وڵاتانی دراوسێدا. بەڵام ڕەنگە گرژی و ململانێی جیۆپۆلەتیكی لە ناوچەكەدا ئاستەنگ بۆ گەیشتن بەو ئامانجانە دروست بكات ناوچە جێناكۆكەكان: ناوچە كوردنشینەكان بە تایبەت لە عێراق و سوریا و توركیە كەوتوونەتە ئەو ناوچانەی كە بەهۆی ململانێكان و ناسەقامگیری سیاسییەوە زیانیان بەركەوتووە. پڕۆژەكانی دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا لەوانەیە لەم جۆرە ژینگانەدا ڕووبەڕووی مەترسی ئەمنی و تەحەدای لۆجستی ببنەوە هاوكاری نێوان سنوورەكان: دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا هاندەری هاوكاری ئابووری سنوور بەزاندن و یەكگرتنە، كە دەتوانێت گرژییەكان كەم بكاتەوە و هەوڵەكانی بنیاتنانی ئاشتی لە نێوان وڵاتانی دراوسێدا بەرز بكاتەوە، لەوانە ئەوانەی دانیشتووانی كوردیان هەیە پەیوەندی دیپلۆماسی بەشداریكردنی چین لە پڕۆژەكانی دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا كاریگەری لەسەر پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیای ناوەڕاستدا دەبێت، لەوانە ئەو وڵاتانەی كە ژمارەی دانیشتووانی كوردیان زۆرە. هەڵوێستی چین لەمەڕ پرسە ناوچەییەكان، وەك ئۆتۆنۆمی كورد و بزووتنەوەكانی سەربەخۆیی، ڕەنگە لە ژێر كاریگەری بەرژەوەندییە ئابوورییەكان و ڕەچاوكردنی دیپلۆماسییدا بێت هاوسەنگكردنی بەرژەوەندییەكان: ڕەنگە سیاسەتی دەستوەرنەدان لە چین ڕێبازی خۆی بۆ پرسە سیاسییە هەستیارەكان كە پێكهاتە كوردییەكان تێیدا بەشدارن، دیاریدەكات بەو پێیەی هەوڵدەدات سەقامگیری و پەیوەندییە ئەرێنییەكان لەگەڵ وڵاتان بپارێزێت هێزی نەرم و كاریگەری: وەبەرهێنانە ئابوورییەكانی چین و پڕۆژەی ژێرخانی لەژێر دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگادا دەتوانێت هێزی نەرم و كاریگەری خۆی لە ناوچەكەدا بەرز بكاتەوە، ئەمەش ڕەنگە كاریگەری لەسەر داینامیكی سیاسەتی كوردی و جیۆپۆلەتیكی ناوچەیی هەبێت ئاڵوگۆڕی ڕۆشنبیری و كۆمەڵایەتی لە كاتێكدا دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا بە پلەی یەكەم گرنگی بە پەرەپێدانی ئابووری و ژێرخانی دەدات، هەروەها كاردەكات بۆ پێشخستنی ئاڵوگۆڕی كولتووری لە نێوان وڵاتانی بەشداربوودا. ئەو كارلێكە كولتووریانەی كە دەستپێشخەرییەكە ئاسانكاری بۆ دەكات، ڕەنگە بەشدار بن لە زیادبوونی لێكتێگەیشتن و هاوكاری نێوان پێكهاتەكانی چینی و كورد بەرنامەی پەروەردەیی و ڕۆشنبیری دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا پاڵپشتی لە دەستپێشخەرییەكانی وەك ئاڵوگۆڕی ئەكادیمی، بەرنامەی زمان و بۆنە كولتوورییەكان دەكات، كە دەتوانن لێكتێگەیشتنی یەكتر بەرز بكەنەوە و پەیوەندییەكانی نێوان چین و ناوچە كوردستانییەكان پتەوتر بكەن گەشتیاری: ڕەنگە شوێنەوارە كولتوورییەكان لە ناوچە كوردنشینەكاندا سوودمەند بن لە زیادبوونی گەشتیاری كە لە ئەنجامی باشتربوونی ژێرخانی و پەیوەندیكردن لە ژێر دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگادا دروست دەبێت، كە بەشدارە لە ئابوورییە ناوخۆییەكان و هەوڵەكانی پاراستنی كولتووری لە كاتێكدا ناوچە كوردییەكان خۆیان بەشێكی ڕاستەوخۆی دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا نین، بەڵام پڕۆژە ئابووری و ژێرخانیەكانی چین لە وڵاتانی وەك توركیە و عێراق و سوریا و ئێران كاریگەری لەسەر ناوچە كوردییەكان و دینامیكی جیۆپۆلەتیكی فراوانتر لە ناوچەكەدا هەیە. گرنگیدان بە دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا بە پەیوەندی و بازرگانی و وەبەرهێنان، هەم دەرفەت و هەم تەحەددا بۆ ناوچە كوردستانییەكان دەخاتەڕوو، گەشەسەندنی ئابووری و پەیوەندییە جیۆپۆلەتیكییەكانیان و ئاڵوگۆڕە كولتوورییەكانیان لەگەڵ چین و وڵاتانی دراوسێ،ئایندەی پەیوەندییەكانی كورد و چین لە ژێر كاریگەری فاكتەرە جۆراوجۆرەكاندایە، لەوانە بەرژەوەندی ئابووری، داینامیكی جیۆپۆلەتیك، سەقامگیری ناوچەیی، ئاڵوگۆڕی كولتووری. لە كاتێكدا كە دەرفەتی هاوكاری لە نێوان پێكهاتە كوردییەكان و چین هەیە، تەحەددا و نادڵنیاییەكانیش هەن، بە تایبەت لە چوارچێوەی ململانێی ناوچەیی و ئاڵۆزییە سیاسییەكان. سەرچاوەكان: ڕاپۆرتی بانکی جیهانی BRI](https://www.worldbank.org/en/topic/regional-integration/brief/belt-and-road-initiative) بانکی گەشەپێدانی ئاسیا- ADB  (https://www.adb.org/publications/asia-infrastructure-needs)   وتارەکانی شی جینپینگ لەسەر دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا، تێڕوانینێک بۆ دیدگا و ئامانجەکانی چین  (http://www.xinhuanet.com/english/2017-05/14/c_136282982.htm) طريق الحرير والحزام .. خطوط الرمال المتحركة .. هل يلامس كوردستان https://almasra.iq/35657/ Baghdad plans to link China’s Belt and Road with Iraq’s Development Road https://www.iraqinews.com/iraq/baghdad-thinks-of-linking-chinas-belt-and-road-with-iraqs-development-road/ پەیوەندییەكانی چین و هەرێمی کوردستان و كاریگەریی لە سەر دۆزی كورد د. ڕێبوار ڕەئووف ساڵح https://www.centerfs.org/the-indian-language-the-hierarchy-of-kurdistan-and-the-language-of-the-kurdistan-region/ د. مۆردیچای چازیزەی  پرسی کورد لە سیاسەتی دەرەوەی چین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا”، و/ هاوڕێ حەسەن حەمە    

شیكاری: درەو 🔻 لە دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ساڵی (2021) لەسەر ئاستی سنوری پارێزگای سلێمانی (بەبێ ناوەندی پارێزگای هەڵەبجە و ناحییەکانی سیروان و هەورامان) ئەنجامی دەنگی لایەنەکان بەجۆرێک بووە کە؛ 🔹 یەکێتی پلەی یەکەمی گرتووە و (118 هەزار و 586) دەنگی بە ڕێژەی (32%)ی دەنگەکان بەدەست هێناوەو (12) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت. 🔹 نەوەی نوێ بە پلەی دووەم دێت و (102 هەزار و 922) دەنگی بە ڕێژەی (28%) بەدەستهێناوەو (10) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 پارتی سێیەم بووەو (51 هەزار و 414) دەنگ و نزیکەی ڕێژەی (28%)ی دەنگەکانی بەدەستهێناوەو (5) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 کۆمەڵ بەبێ ئەوەی لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبێت چوارەم بووەو (39 هەزار و 781) دەنگ و نزیکەی ڕێژەی (11%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی بەدەست هێناوەو (4) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 بزوتنەوەی گۆڕان بەبێ ئەوەی لە بازنەی (3)ی هەڵەبجە کاندیدی هەبێت، پێنجەم بووەو (17 هەزار و 846) دەنگ و نزیکەی ڕێژەی (5%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی بەدەست هێناوەو (1 بۆ 2) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 یەکگرتوو بەبێ ئەوەی لە سێ بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبێت شەشەم بووەو (15 هەزار و 852) دەنگ و زیاتر لە ڕێژەی (4%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی بەدەستهێناوەو (1 بۆ 2) کورسی پەرلەمانی بەردەکەوێت. 🔹 سەربەخۆو لایەنەکانی دیکە (22 هەزار و 283) دەنگ و ڕێژەی (6%)ی دەنگەکانی سنوری پارێزگای سلێمانیان بەدەست هێناوەو (2) کورسی پەرلەمانیان بەردەکەوێت و (2) کورسی کۆتا بۆ مەسیحی و پێکهاتەی تورکمان تەرخان دەکرێت. یەکەم؛ پارێزگای سلێمانی لە چواچێوەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان چاوەڕوان دەکرێت پێش کۆتایی ئەمساڵ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەبچێت. لە دوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و بەشێک لە بەندەکانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە بیانووی نادەستوری بوونیانەوە لەلایەن دادگای باڵای فیدراڵییەوە لە کۆتاییەکانی مانگی حوزەیرانی ساڵی ڕابردوو. لەوکات بەدواوە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بە هەماهەنگی لایەنە پەیوەندیدارەکان لە هەوڵی جێبەجێکردنی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵییە بۆ ڕێکخستنی ڕێوشوێنەکانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان. لەو چوارچێوەیەشدا ئەمینداریەتی گشتی ئەنجومەنی کۆمسیاران لە چوارچێوەی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق لە (4ی حوزەیرانی 2024) یاسای دابەشکردنی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستانی پەسەند کرد، کە هەرێمی کوردستان دابەشی سەر (4) بازنەی هەڵبژاردن دەکات. لە دەقی بڕیارەکەی ئەنجومەنی کۆمسیاراندا هاتووە، هەرێمی کوردستان دابەشکراوە بەسەر (4) ناوچە (بازنە)ی هەڵبژاردن ئەوانیش؛ بازنەکانی "هەولێر، دهۆک، سلێمانی و هەڵەبجە"ن. بەپێی بڕیارەکە، پەرلەمانی کوردستان لە (100) کورسی پێکدێت و دابەشکراوە، بەم شێوەیە: هەولێر (34 کورسی) نێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی و (1) کورسی بۆ تورکمان، سلێمانی (38 کورسی) لەنێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی و (1) کورسی بۆ تورکمان، دهۆک ( 25 کورسی) لەنێویاندا (1) کورسی بۆ پێکهاتەی مەسیحی، و بازنەی هەڵەبجە (3 کورسی) بەبێ هیچ کورسییەک بۆ پێکهاتەکان تەرخان کراوە. ئەوەی لەم ڕاپۆرتەدا جێگەی بایەخ دەبێت بازنەی پارێزگای سلێمانییە، کە (36 کورسی) گشتی  و (2) کۆتا بۆ پێکهاتەکانی (تورکمان و مەسیحی) تەرخان کراوە. سنوری ئیداری پارێزگای پێکدێت لە قەزای ناوەندی سلێمانی و (شارباژێڕ، ماوەت، قەرەداغ، سەیدسادق، شارەزوور، پێنجوێن، پشدەر، ڕانیە، دوکان، کەلار، دەربەندیخان، کفری و چەمچەماڵ) و ناحیەکانی سنوری پارێزگا و قەزاکان. بەپێی گوتەی گوتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق "جومانە غەلای" کە لە (21ی نیسانی 2024)دا ڕایگەیاندووە؛ "کۆی گشتی ژمارەی بنکەکانی دەنگدانی گشتی بریتییە لە (هەزار و 266) بنکە... پارێزگای سلێمانی (477) بنکەی هەڵبژاردنی تێدا دەبێت. وێستگەکانی دەنگدان لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان بریتییە لە (6 هەزار و 298) وێستگە... (2 هەزار و 364) وێستگەی دەنگدانیش لە پارێزگای سلێمانی دەبێت". بەگوێرەی ئامارەکانی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، (2 ملیۆن و 888 هەزار و 162) کەس لە هەرێمی کوردستان بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان مافی دەنگدانیان هەیە، لەو ژمارەیەدا کۆی گشتی ژمارەی دەنگدەرانی پارێزگای سلێمانی بریتییە لە (ملیۆنێک 78 هەزار و 687) دەنگدەر، بەشێوەیەک (ملیۆنێک و 3 هەزار و 772) کەسیان لە دەنگدانی گشتی و (74 هەزار و 915) کەسیش لە دەنگدانی تایبەت مافی دەنگدانیان هەیە. دووەم؛ بازنەی پارێزگای سلێمانی لە دوا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا 1.    ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران (10/10/2021) لە سنوری پارێزگای سلێمانی بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر ئاستی گشتی سنوری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو سەرجەم قەزاکان کە دابەشی سەر (5) بازنەی هەڵبژاردن کرابوون، ئەنجامی دەنگی لایەنەکان بەم شێوەیە بووە کە لە (خشتەی یەکەم)دا هاتووە، بەجۆرێک؛ -    هاوپەیمانی کوردستان (یەکێتی نیشتمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان) پلەی یەکەمییان گرتووە و (141 هەزار و 660) دەنگیان بەدەستهێناوە بە ڕێژەی (36%). -    نەوەی نوێ لە پلەی دووەمدا بووەو (106 هەزار و 318) دەنگی بەدەستهێناوە بە رێژەی (27%). -    پارتی دیموکراتی کوردستان لە پلەی سێیەمدا بووەو (54 هەزار و 891) دەنگی بەدەستهێناوە بە رێژەی (14%). -    کۆمەڵی دادگەری کە لە (3) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو لە پلەی چوارەمدا بووەو (44 هەزار و 639) دەنگی بەدەستهێناوە بە ڕێژەی سەروو (11%). -    یەکگرتووی ئیسلامی تەنها لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو لە پلەی پێنجەمدا بووەو (22 هەزار و 876) دەنگی بەدەستهێناوە بە نزیکەیی (6%). -    لە چوار بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی سەربەخۆ هەبووەو پلەی شەشەمیان گرتووە و (16 هەزار و 885) دەنگیان بەدەستهێناوە بە رێژەی زۆرتر لە (4%). -    پارتی سۆسیالست دیموکراتی کوردستان پلەی حەوتەمی گرتووە و (2 هەزار و 749) دەنگی بەدەستهێناوە بە رێژەی کەمتر لە (1%). خشتەی یەکەم 2.    ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران (10/10/2021) لە سنوری پارێزگای هەڵەبجە (قەزای ناوەندی هەڵەبجەو ناحیەکانی سیروان، خورماڵ و هەورامان) بەپێی دەرەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە (10/10/2021) لەسەر ئاستی سنوری پارێزگای هەڵەبجە (قەزای ناوەند و ناحییەکانی سیروان، هەورامان (خورماڵ و بیارە)) کە لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران بەشێک بووە لە بازنەی (3)ی سنوری پارێزگای سلێمانی ئەنجامی دەنگی لایەنەکان بەم شێوەیە بووە کە لە (خشتەی دووەم)دا هاتووە، بەجۆرێک؛ -    یەکگرتووی ئیسلامی پلەی یەکەمی گرتووە و (7 هەزار و 24) دەنگی بەدەستهێناوە. -    هاوپەیمانی کوردستان (یەکێتی و گۆڕان) پلەی دووەمیان گرتووە و (5 هەزار و 228) دەنگیان بەدەستهێناوە. -    کۆمەڵی دادگەری لە پلەی سێیەمدا بووەو (4 هەزار و 858) دەنگی بەدەستهێناوە. -    پارتی دیموکراتی کوردستان لە پلەی چوارەمدا بووەو (3 هەزار و 477) دەنگی بەدەستهێناوە. -    نەوەی نوێ پلەی پێنجەمی گرتووە و (3 هەزار و 396) دەنگی بەدەستهێناوە. خشتەی دووەم 3.    ئەنجامی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران (10/10/2021) لە سنوری پارێزگای سلێمانی (بەبێ پارێزگای هەڵەبجەو ناحیەکانی سیروان، خورماڵ و هەورامان) بەگوێرەی ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر ئاستی گشتی سنوری پارێزگای سلێمانی کە دابەشی سەر (5) بازنەی هەڵبژاردن کرابوون (بەبێ دەنگی لایەنەکانی لە پارێزگای هەڵەبجەو ناحیەکانی سیروان، خورماڵ و هەورامان) لە بازنەی (3)ی پارێزگای سلێمانی ئەنجامی دەنگی لایەنەکان بەم شێوەیە بووە کە لە (خشتەی سێیەم)دا هاتووە، بەجۆرێک؛ -    یەکێتی نیشتمانی کوردستان (بە بێ ژمارەی دەنگەکانی بزوتنەوەی گۆڕان کە هاوپەیمانیان هەبوو) پلەی یەکەمی گرتووە و (118 هەزار و 586) دەنگی بەدەستهێناوە بە ڕێژەی (32%) و لەسەر ئەم بنەمایە (12) کورسی گشتی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت کۆی (36) کورسی گشتی پارێزگەکە. -    نەوەی نوێ لە پلەی دووەمدایە بە (102 هەزار و 922) دەنگ و بە رێژەی (28%). لەسەر ئەم بنەمایە و بەپێی سیستمی نوێی هەڵبژاردن بۆ خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان (10) کورسی پارێزگاکەی بەردەکەوێت. -    پارتی دیموکراتی کوردستان لە پلەی سێیەمدایەو (51 هەزار و 414) دەنگی هەیە بە رێژەی (14%) و (5) کورسی پارێزگای سلێمانی بۆ پەرلەمانی کوردستان بەردەکەوێت. -    کۆمەڵی دادگەری کە لە (3) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو لە پلەی چوارەمدایەو (39 هەزار و 781) دەنگی هەیە بە ڕێژەی نزیک لە (11%) و (4) کورسی پەرلەمانی کوردستانی لەسەر ئاستی بازنەی پارێزگای سلێمانی بەردەکەوێت. -    بزوتنەوەی گۆڕان (بە بێ ژمارەی دەنگەکانی یەکێتی نیشتمانی کە هاوپەیمانیان هەبوو) و لە (4) بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو لە پلەی پێنجەمدایەو (17 هەزار و 846) دەنگی هەیە بە ڕێژەی نزیک لە (5%) و (1 بۆ 2) کورسی پەرلەمانی کوردستانی لەسەر ئاستی بازنەی پارێزگای سلێمانی بەردەکەوێت. -    یەکگرتووی ئیسلامی تەنها لە دوو بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی هەبووەو لە پلەی شەشەمدایەو (15 هەزار و 852) دەنگی بەدەستهێناوە بە زۆرتر لە ڕێژەی (5%)ی گشتی دەنگەکان و (1 بۆ 2) کورسی پەرلەمانی کوردستانی بەردەکەوێت . -    لە چوار بازنەی هەڵبژاردن کاندیدی سەربەخۆ هەبووەو لەگەڵ لایەنەکانی دیکە (22 هەزار و 283) دەنگیان هەیە بە رێژەی (6%) و (2) کورسی گشتیان لەسەر ئاستی پارێزگای سلێمانی بەردەکەوێت. -     (2) کورسی کۆتای سنوری پارێزگای سلێمانی بەر پێکهاتەی (مەسیحی و تورکمان) دەکەوێت. خشتەی سێیەم