(درەو): 🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی حوزەیرانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 115ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (100ملیۆن و  59ھەزارو 52) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 335ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,11) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئایاری نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 306ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (102 ملیۆن و 436ھەزارو 387) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 305ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,3) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی  نیسانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 796ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت ( 98 ملیۆن و 634 ھەزارو 947) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و  288 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (79) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.

(درەو): فوئاد حسێن بە تەلەفۆن لەگەڵ وەزیری دەرەوەی سوید قسەی كرد، داوای كرد (سەلوان مۆمیكا) رادەستی عێراق بكەنەوە، وەزیرەكەی سوید هیچ بەڵێنێكی لەوبارەیەوە نەداوە، مۆمیكا ئەو كەسە بوو لە یەكەم رۆژی جەژندا قورئانی پیرۆزی سوتاند، ئەو لە عێراق لەناو میلیشیایەكی سەربە ئێراندا كاریكردووە، كە چوەتە سوید بووە بە راستڕەوێكی توندڕەو.  تۆبیاس بیلستۆرم وەزیری دەرەوەی سوید بە تەلەفۆن پەیوەندی بە فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراقەوە كرد. بەگوێرەی راگەیەندراوی وەزارەتی دەرەوەی عێراق، لەم پەیوەندییە تەلەفۆنییەدا باس لە لێكەوتەكانی سوتاندنی قورئانی پیرۆز كراوە.  فوئاد حسێن بەناوی عێراقەوە ئیدانەی سوتاندنی قورئانی كردووە، وەكو سوكایەتی بە پیرۆزییە ئاینییەكان ناوی بردووە، وتویەتی:" سوتاندنی نوسخەیەك لە قورئانی پیرۆز لەچوارچێوەی ئازادی رادەربڕیندا نییە، بەڵكو هاندانە بۆ توندوتیژی‌و چاندنی تۆوی رق‌و پاڵپشتیكردن لە دیاردەی ئیسلامۆفۆبیا"، داوایكردووە حكومەتی سوید رێوشوێنی پێویست دژی ئەو كەسە بگرێتە بەر كە قورئانی سوتاندووە‌و رادەستی عێراقی بكاتەوە تاوەكو بەگوێرەی یاسا دادگایی بكرێت.  وەزیری دەرەوەی سوید هیچ بەڵێنێكی نەداوە لەبارەی رادەستكردنەوەی (سەلوان مۆمیكا) ئەو گەنجە عێراقییەی كە لەبەردەم مزگەوتی گەورەی شاری ستۆكهۆڵم قورئانی سوتاند، بەڵام وتویەتی:" حكومەتی وڵاتەكەم ئیدانەی ئەو كارە دەكات‌و زۆر بەداخە بۆ ئەوەی روویدا، حكومەتی سوید بە توندی ئەم كارە دژی ئیسلام رەتدەكاتەوە".  سەلوان مۆمیكا كێیە ؟ رۆژی چوارشەممەی هەفتەی رابردوو كاتێك جیهانی ئیسلامی بەبۆنەی جەژنی قوربانەوە خۆشی دەردەبڕی‌و هاوكات لە وەرزی حەجدا، گەنجێكی عێراقی لە بەردەم مزگەوتی گەورەی شاری ستۆكهۆڵمی پایتەختی سوید نوسخەیەك لە قورئانی پیرۆزی سوتاند.  ئەوەی قورئانی سوتاند ناوی (سەلوان مۆمیكا)یە. تەمەنی 37 ساڵە، پەنابەرێكی عێراقییە لە سوید، سەلوان هێشتا دەستی هەڵنەگرتووە، وەكو كاردانەوەیەك دژی خۆپیشاندانەكانی عێراق هەڕەشەی ئەوە دەكات لە رۆژانی داهاتوودا لەبەردەم باڵیۆزخانەی عێراق لە ستۆكهۆڵم جارێكی تر قورئان‌و ئاڵای عێراق پێكەوە بسوتێنێت.  مۆمیكا خەڵكی شارۆچكەی (حەمدانیە)ی باشوری خۆرهەڵاتی شاری موسڵە، شارۆچكەیەككە زۆرینەی خەڵكەكەی سریانین. ئەم گەنجە هاوسەرگیری كردووە دوو كچی هەیە، بەڵام بەهۆی كێشەی خێزانییەوە لە هاوسەرەكەی جیابوەتەوە. بەپێی ئەوەی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك نوسیویەتی، سەلوان مۆمیكا دەرچووی ساڵی 2005ی بەشی گەشتوگوزارو هۆتێلەكانە لە پەیمانگانەی نەینەوا. جەمیل جەمەل شاعیرو رۆژنامەنوس لە شارۆچكەی حەمدانییە لەبارەی سەلوان مۆمیكا قسەی بۆ كەناڵی (الحرە) كردووە، دەڵێ" مۆمیكا كەسێكی ئاسایی‌و نەناسراو بوو، لە سەرەتادا سەربە حزبی بزوتنەوەی دیموكراتی ئاشوری بوو، ماوەیەك كاری لەگەڵ ئەم حزبەدا كرد".  بەپێی قسەی جەمیل، بەر لەوەی لە ساڵی 2014دا داعش دەست بەسەر ناوچەی موسڵدا بگرێت، مۆمیكا بەهۆی رووداوێكی تاوانكارییەوە دەستگیركراوە‌و ماوەی سێ ساڵ لە زیندان بوو، دوای هاتنی داعش بۆ ناوچەكە مۆمیكا پەیوەندی بە گروپە چەكدارەكان‌و چەند حزبێكەوە كردووە‌و پاشان خۆی حزبێكی دروستكردووە، لەماوەی جەنگی ئازادكردنی موسڵدا  لەگەڵ رەیان كلدانی فەرماندەی میلیشیای (كەتائیب بابلیۆن) كاریكردووە، میلیشیایەك كە لە لیستی رەشی ئەمریكادایە.  "دواتر میلیشیای (هەڵۆكانی سریان)ی دروستكرد، ژمارەیەك كەسی كەم بوون‌و ئێستا بوونیان نییە" جەمیل وا دەڵێ.  لە فەیسبوكی خۆی، مۆمیكا چەند گرتەیەكی ڤیدیۆیی بڵاوكردوەتەوە كە لەگەڵ چەكدارانی میلیشیای هەڵۆكانی سریاندا دەردەكەوێت‌و بەناو حەمدانییە‌و ناوچەكانی تردا دەسوڕێنەوە.  گرتەیەكی ڤیدیۆیی تری هەیە كە تێیدا قسە بۆ ژمارەیەك چەكدار دەكات‌و خۆی وەكو بەرپرسی كەتیبەكانی (عیسای كوڕی مەریەم) دەناسێنێت، ئەمە میلیشیایەكی سەربە كەتیبەكانی ئیمان عەلی-یە (كە میلیشیایەكی لایەنگری ئێرانە‌و لەلایەن شبل زەیدییەوە سەرۆكایەتیی دەكرێت). دوای تەواوبوونی پرۆسەی ئازادكردنی موسڵ لە دەستی داعش، مۆمیكا حزبێكی سیاسی دروستكردووە بەناوی حزبی (یەكێتیی سریانی)، لەگەڵ گروپێكی چەكداردا چووەتە ناو قەزای حەمدانییەوە. "گروپی هەڵۆكانی سریان دواتر لە كەتیبەكانی بابلیۆن جیابووەوە كە رەیان كلدانی سەرۆكایەتی دەكات، ئەمەش بەهۆی كێشەی نێوانیانەوە، بەوهۆیەوە سەلوان مۆمیكا روبەڕووی هەڕەشە بووەوە‌و عێراقی بەرەو ئەڵمانیا بەجێهێشت".  لەوكاتەی لە ئەڵمانیا بووە، بەپێی قسەی جەمیل جەمەل، مۆمیكا زۆر لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا دەركەوتووە‌و هێرشی كردوەتە سەر ژمارەیەك لەلایەنە سیاسییەكان، ئەمەش بەمەبەستی ئەوەی لەلایەن ئەو حزبانەوە هەڕەشەی لێبكرێت‌و ئەم بابەتە بەكاربهێنێت بۆ وەرگرتنی مافی پەنابەرێتی، مۆمیكا داوای مافی پەنابەرێتی سیاسی لە ئەڵمانیا كردووە، بەڵام داواكەی رەتكراوەتەوە، بەوهۆیەوە ئەڵمانیای بەجێهێشتووە‌و رووی لە سوید كردووە، لە سوید بووە بە لایەنگری پارتی دیموكراتەكانی سوید كە پارتێكی راستڕەوی توندڕەوە".  لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك، مۆمیكا خۆی وەكو كەسێكی عێراقی لیبراڵی عەلمانی‌و بێدین پێناسە كردووە، بە تەماشاكردنی لاپەڕەكەی لە فەیسبوك دەردەكەوێت ماوە لەدوای ماوە بیروبۆچوونەكانی گۆڕانكارییان بەسەردا هاتووە.  سەرباری ئەوەی سەربە گروپێكی میلیشیای لایەنگری ئێران بووە، بەڵام مانگی تەموزی رابردوو هاوكات لەگەڵ هێرشی لایەنگرانی سەدر بۆسەر پەرلەمان، وێنەیەكی خۆی لەبەردەم پەرلەمانی عێراق بڵاوكردوەتەوە‌و لەسەری نوسیوە:" دوو ركات نوێژم كردو گەڕامەوە بۆ سوید"، ئەمەش وەكو ئاماژەیەك بۆ پشتیوانی لە سەدر.  پاش ماوەیەك، پارچە ڤیدیۆیەكی بڵاوكردوەتەوە‌و تێیدا باس لە خۆپیشاندانەكانی تشرینی 2019ی عێراق دەكات‌و ئەمجارەیان هێرش دەكاتە سەر سەدرو لایەنگرەكانی.  رۆژنامەنوسێكی خەڵكی قەزای حەمدانییە بە (الحرە)ی وتووە:" مۆمیكا كەسێكی رێك‌و پێك نەبوو.. بەدەست كێشەی خێزانییەوە دەیناڵاند، دوای ئەوەی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە قسەی بە باوكی وتبوو، دەمێك بوو خێزانەكەی پشتیان لێكردبوو.. كێشەی دەرونیشی هەبوو. بەردەوام حەزی لە دەركەوتن‌و ناوبانگ هەبوو".

شیكاری: درەو عێراق لە ڕێگەی دەیان کێڵگەی نەوتی دەوڵەمەند و سەدان بیرەوە، دەتوانێت بەرهەمی نەوتەکەی لە دەیان ڕێگە  و بۆری جیاوازەوە هەناردە بکات و  پێداویستییە نەوتییەکانیشی لە ڕێگەی دەیان پاڵاوگەی ناوخۆییەوە ئامادەی بازاڕەکانی ناوخۆ بکات، بۆیە رەنگە پێویستی بە بەكارهێنانی نەوتی هەرێمی كوردستان نیە. # بەگوێرەی ئامارەکانی "سۆمۆ" عێراق (4 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرهەمدەهێنێت، کە هاوتەریبە لەگەڵ پشکی بەرهەمهێنانی عێراق بەپێی ڕێککەوتنی "ئۆپێک پڵەس".  ئەمەش ئەوە دەردەخات عێراق پێویستی بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم نیە، لە قەبارەی هەناردەکردن و بەکاربردنی ناوخۆشدا سەرڕێژی بەرهەمی هەیە. # وەزیرانی هاوپەیمانی "ئۆپێک پڵەس" لە (5/6/2023) پشکی عێراقیان لە بەرهەمهێنانی نەوت لە ماوەی ساڵی (2024)دا دیاری کردووە بە (4 ملیۆن و 431 هەزار) بەرمیل/رۆژانە و عێراقیش خۆبەخشانە دەستهەڵدەگرێت لە بەرهەمهێنانی (210 هەزار) بەرمیل/رۆژانە لە پێناوە سەقامگیری و پاراستنی نرخی نەوت. # بەپێی یاسای بودجەی ساڵی (2023)، عێراق لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە هەناردەکردنی (3 ملیۆن و 500 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی جێگیرکردووە، بەم پێیەش دوای دەستهەڵگرتن لە بەشێکی بەرهەم و جگە لە (400 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بڕی (721 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی عێراق هەناردە ناکرێت و بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆ بەکاردەهێنرێت، ئەمەش هاوتا دەبێت لەگەڵ پشکی بەرهەمهێنانی عێراق بەپێی ڕێککەوتنی "ئۆپێک پڵەس". قەبارەی و بەرهەمهێنانی نەوتی عێراق و بەبێ نەوتی هەرێمی کوردستان نەوت بە شادەمار و بزوێنەری سەرەکی ئابووری عێراق دادەنرێت، سەباری بوونی ژێرخانی گەورەی بیر و پاڵاوگە و هێڵی گواستنەوەی نەوت. چونکە خاکی عێراق سامانێکی زۆری نەوتی تێدایە و لە قەبارەی یەدەگی نەوتدا پلەی پێنجەمی جیهانی گرتووە بە بوونی (148 ملیار و 800 هەزار) بەرمیل نەوت و دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتی خاوە لە ڕێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوتی "ئۆپیک" لە دوای وڵاتی سعودییەوە. لە بارودۆخی ئاساییدا عێراق توانایەکی گەورەی بەرهەمهێنانی هەیە بە تێکڕای بەرهەمی (4.6 ملیۆن) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئابوری وڵاتیش بە پلەی هەرە باڵا پشت بە داهاتەکانی نەوت دەبەستێت بۆ دابینکردنی بودجەی گشتی وڵات تا ئاستی پڕکردنەوەی (95%)ی خەرجییەکانی دەوڵەت، پلانی ئەوەشی هەیە تا ساڵی (2027)دا ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی وڵاتەکە بگەیەنرێتە (7 ملیۆن) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. بەڵام لە (17/11/2022) عەلا ئەلیاسیری سەرۆکی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) بە رۆیتەرزی ڕایگەیاندووە؛ "توانای بەرهەمهێنانی نەوتی خاوی عێراق نزیکە لە (5 ملیۆن) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، بەڵام بەگوێرەی ئامارەکانی "سۆمۆ" لە مانگی تشرینی یەکەمی (2022)دا (4 ملیۆن و 651 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرهەمهێنراوە، ئەمەش هاوتەریبە لەگەڵ پشکی بەرهەمهێنانی عێراق بەپێی ڕێککەوتنی "ئۆپێک پڵەس". هاوکات بەپێی ڕاپۆرتێکی "شەفەق نیوز" لە (5/6/2023) پشکی عێراق لە بەرهەمهێنانی نەوت لە ماوەی ساڵی (2024) دەگاتە (4 ملیۆن و 220 هەزار) بەرمیل، لە هەواڵەکەدا ئەوە هاتووە کە؛ "وەزیرانی هاوپەیمانی "ئۆپێک پڵەس" بڕیاریاندا مانگی بنەڕەتی هەموار بکەنەوە - کە لەڕێگەیەوە ڕێژەی بەرهەمهێنانی وڵاتانی "ئۆپێک پڵەس" دیاری دەکرێت، کە لە (1ی 1 تا 31ی کانوونی دووەمی 2024) دەستپێدەکات". بەپێی خشتەی ڕێژەی بەرهەمهێنانی نەوت بۆ وڵاتانی "ئۆپێک پڵەس"، پشکی عێراق لە بەرهەمهێنانی نەوت بۆ ساڵی (2024) دەگاتە (4 ملیۆن و 431 هەزار) بەرمیل/ رۆژانە، بەڵام عێراق ڕەزامەندی نیشانداوە لەسەر کەمکردنەوەی خۆبەخشانەی خۆی بە بڕی (210 هەزار) بەرمیلی رۆژانە کە دەگاتە (4 ملیۆن و 220 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە. بەم پێیە و پاڵپشت بە داتاکانی سۆمۆ عێراق بەبێ نەوتی هەرێمی کوردستان لە توانایدایە رۆژانە (4 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل نەوت بەرهەم بهێنێت و بەپێی ڕێککەوتنی وەزیرانی هاوپەیمانی "ئۆپێک پڵەس" عێراق پابەند دەبێت بە بەرهەمهێنانی (4 ملیۆن 431 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە جگە لە دەستهەڵگرین لە بەرهەمهێنانی رۆژانەی (210 هەزار) بەرمیل لە پێناوە سەقامگیری و پاراستنی نرخی نەوت. هاوکات بەپێی یاسای بودجەی ساڵی (2023) عێراق لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە هەناردەکردنی (3 ملیۆن و 500 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی جێگیرکردووە، بەم پێیەش دوای دەستهەڵگرتن لە بەشێکی بەرهەم و جگە لە (400 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بڕی (721 هەزار) بەرمیل بەرهەمی نەوتی رۆژانەی عێراق هەناردە ناکرێت و بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆ بەکاردەهێنرێت. هەربۆیە ئەو ئامارانە ئەو راستییە پشتڕاست دەکەنەوە کە عێراق خەمساردە لە وەرگرتن و دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم. لەم بارەیەوە "وەزیری نەوتی عێراق، وەزارەتی دارایی ئاگادار دەکاتەوە کە بە حکومەتی هەرێمی کوردستانی گوتووە، دەتوانن لەنێوان (120 بۆ 150 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان وەربگرن بۆ بەکارهێنانی ناوخۆ"، لەکاتێکدا بەگوێرەی یاسای بودجە دەبێت (400 هەزار) بەرمیل نەوت رادەستی بەغدا بکەن. ئاماژەی بەوەشداوە بەگوێرەی زانیارییەکان کە لە وەزارەتی نەوتی عێراقەوە دەستکەوتوون، لە (22ی حوزەیرانی 2023)، حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق نوسراوێکی ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عێراق کردووە و تێیدا ئاماژەی بەوە داوە، کە لەسەر بنەمای یاسای بودجەی گشتیی عێراق، دەبێت هەرێمی کوردستان رۆژانە (400 هەزار) بەرمیل نەوت لەسەر بنەمای نرخی (70) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک و هەژمار کردنی هەر دۆلارێکی بە (هەزار و 300) دینار رادەست بکات و داهاتەکەی وەک بەشێک لە خەزێنەی دەوڵەت مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت. وەزیری نەوت لەو نووسراوەدا ئاماژەی بەوە داوە، هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە رێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە هێشتا راوەستاوە، ئەوەیان بە بەرپرسانی هەرێمی کوردستان راگەیاندووە کە وەزارەتی نەوت دەتوانێت رۆژانە لەنێوان (120 بۆ 150 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان وەربگرێت بۆ ئەوەی بە گوێرەی یاسای بودجەی گشتیی عێراق بۆ بەکارهێنانی نێوخۆیی بەکاری بهێنین. بۆیە نووسراوەکەی وەزارەتی نەوتی عێراق مەترسیەکی گەوره بۆ جێبەجێکردنی بودجەی عێراق پەیوەست بە پشکی هەرێم و شایستە داراییەکانی دروست دەکات و بەو پێیەی دەکرێ ببێتە بیانووەکی یاسایی بۆ نەناردنی بودجەی هەرێم و لە دادگای باڵای فیدڕاڵی تانەی لێبدرێ، لەگەڵ ئەوەی پێشتر بڕیاری دادگای فیدڕاڵی هەرێم پابەند دەکات کە تێکڕای نەوتی خاوی بەرهەم هاتووی بداتە وەزارەتی نەوتی عێراق . پایە بنچینەییەکانی نەوتی عێراق کێڵگە نەوتییەکانی عێراق کێڵگە نەوتییە بەرهەمهێنەرەکان لە پارێزگاکانی بەسرە و کەرکوک چڕبوونەتەوە. لە رووی گرنگیشەوە بەدوای ئەواندا کێڵگەکانی پارێزگاکانی میسان، بەغدا، سەڵاحەدین، دیالە و نەینەوا دێن. دیارترین کێڵگە نەوتییەکانی باشوری عێراق 1.    کێڵگەی نەوتی رومێلە کێڵگەی نەوتی رومێلە لەسەر ئاستی عێراق بە زەبەلاحترین کێڵگەی نەوتی وڵاتەکە دادەنرێت. روبەرەکەی (هەزار و 600) کیلۆمەتر چوارگۆشەیەو (663) بیری نەوتی تێدایەو توانای بەرهەمی (ملیۆنێک و 300 هەزار) بەرمیلی نەوتی رۆژانە تێیدا وایکردووە لەسەر ئاستی جیهان لەنێو گەورە کێڵگە نەوتییەکان بێتە هەژمار و نزیکەی (40%) بەرهەمی نەوتی عێراق پێکبهێنێت. لە رووی جوگرافییەوە لە ڕۆژئاوای شاری بەسرەوە درێژدەبێتەوە تا بەشی باشووری کێڵگەکە دەچێتە نێو وڵاتی کوەیتەوە، لە رووی پێکهاتەو چینەکانیشییەوە لە باشترین جۆرەکانی نەوتی جیهانە. لە تشرینی دووەمی ساڵی 1970 کار لەم کێڵگەیە دەکرێت و لە ئێستادا لە ژێر سەرپەرشتی (کۆمپانیای نەوتی باشوور) نەوتی لێ دەردەهێنرێت. 2.    کێڵگەی نەوتی مەجنون کێڵگەی نەوتی مەجنون بە پانتایی (هەزار و 458 کم چوارگۆشە) کێڵگەیەکی زەبەلاحی نەوتە، کە دەکەوێتە دووری (60 کم) لە شاری بەسرە لە باشووری عێراق. کێڵگەی مەجنون یەکێکە لە دەوڵەمەندترین کێڵگە نەوتییەکانی جیهان کە یەدەگەکەی بە (38 ملیار) بەرمیل نەوت مەزەندە دەکرێت. ناوی کێڵگەکەش کە بە مانای (شێتی) دێت ئاماژەیە بۆ ئەو بڕە زۆرەی نەوت لە سنوری کێگەکەدا چڕ بووەتەوە. لە ئێستادا بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە (100 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەیەو وەزارەتی نەوتی عێراق لە پلانیدایە بە گەشەپێدانی کێڵگەکە لە رێگەی نزیکەی (170) بیرەوە لە ماوەی چوار ساڵی داهاتوودا بەرهەمی کێڵگەکە بگەیەنێتە (600 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە. 3.    کێڵگەی نەوتی نەهر عومەر کێڵگەی نەهر عومەر کێڵگەیەکی زەبەلاحی نەوت و غازی عێراقە لە پارێزگای بەسرە لە نزیک شەتولعەرەب لە گوندی نەهر عومەر لە باکووری شاری بەسرەو مەودای نێوان کێڵگەکە و شاری بەسرە (25 کیلۆمەتر)ە، کێڵگەکە لە ساڵی (1948) دۆزرایەوە، لەو کاتەوە خەریکی لێکۆڵینەوە و پشکنین بوونەو سەرەتا پێیان وابووە کە بەشێکە لە کێڵگەی مەجنون، دواتر دەرکەوت کە کێڵگەیەکی سەربەخۆیە، لە ساڵی (2008)ەوە بەرهەمهێنان تێیدا دەستی پێکردووە. نەهر عومەر کێڵگەیەکی هایدرۆکاربۆنە کە گازی سروشتی و نەوتی خاوی لێ بەرهەم دەهێنرێت، یەدەگی کێڵگەکە بە (ملیارێک) بەرمیل نەوت و یەدەگی غازی (780 ملیار مەتر سێجا) مەزەندە دەکرێت، پانتاییەکەشی نزیکەی (300 کیلۆمەتری چوارگۆشە)یە، لەبارەی بەرهەمی ئەم کێڵگەیە وەزیری پێشووی نەوتی عێراق عەبدولجەبار لعێبی لە (22ی 1ی 2018) ڕایگەیاند؛ "کێڵگەی نەهر عومەر ڕۆژانە زیاتر لە (40 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو و (25 ملیۆن) پێ سێجا ستاندارد لە ڕۆژێکدا غازی خاو بەرهەم دەهێنا بەڵام بەهۆی دەردانی گازی پیسکەرەوە بەرهەمی کێڵگەکە بۆ کەمترین ئاست کەمدەکرێتەوە". 4.    کێڵگەی قوڕنە یەکێکیترە لە گەورە کێڵگە نەوتییەکانی عێراق لە پارێزگای بەسرە. ئەم کێڵگەیە بە درێژکراوەی کێڵگەی رومێلە دێتە هەژمار مەزەندە دەکرێت بە بوونی (24 ملیار) بەرمیل نەوتی یەدەگ تێیدا. لە ساڵی (1973)ەوە بەرهەمهێنان لەم کێڵگەیە دەستیپێکردووە، ئاستی بەرهەمی رۆژانەی (300 هەزار) بەرمیل نەوتەو لە حاڵەتی پەرەپێدانیشیدا دەتوانرێت بگەیەنرێتە نزیکەی (700 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. بەناوبانگترین كێڵگە نەوتیەكانی ناوەڕاست و باكوری عێراق 1.    كێڵگەی كەركوك كێڵگەی كەركوك دادەنرێت بە پێنجەم گەورەترین كێڵگەی نەوتی لە جیهاندا، لە ڕووی تواناو گەورەییەوە، كە ڕووباری زێی بچووك دەیكاتە دوو بەشەوە. قوڵی بیرەكانی لەنێوان 450 مەتر بۆ 900 مەتردایە، تێكڕای بەرهەمی بیرێكی نزیكەی (35 هەزار) بەرمیل ڕۆژانەیە. بڕی یەدەگی نەوتیش لە كەركوك بە نزیكەی (13 ملیار) بەرمیل دەخەمڵێنرێت. بەشێوەیەك ڕێژی (12%) هەموو یەدەگی نەوتی عێراق پێكدەهێنێت. 2.    كێڵگەی بای حەسەن دەكەوێتە ڕۆژئاوای كێڵگەی كەركوكەوە و تەریبە لەگەڵیدا و بیرەكانی ئەم كێڵگەیە قوڵترن لە بیرە نەوتەكانی كێڵگەی كەركوك. پڕۆسەی بەرهەمهێنان تیایدا دەگەڕێتەوە بۆ مانگی حوزەیرانی ساڵی1959. 3.    كێڵگەی جەمبور دەكەوێتە باكوری ڕۆژهەڵاتی شاری كەركوك، كە تەریبە بە هەردوو كێڵگەی كەركوك و بای حەسەن. پڕۆسەی بەرهەمهێنان تیایدا دەگەڕێتەوە بۆ 1959. 4.    كێڵگەی ڕۆژهەڵاتی بەغداد لە باكورەوە درێژكراوەی هەیە لەگەڵ پارێزگای صلاح الدین، درێژكراوەی باشووریشی هەیە لە پارێزگای واست، بڕی بەرهەمەكەی دەگاتە (20 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێكدا، لەكاتێكدا بڕی بەرهەمی گشتی دادەنرێت بە نزیكەی (120 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێكدا گەر گەشەی پێبدرێت. ئەمە جگە لە کێڵگە بچوک مامناوەندەوکانی وەک؛ (كێڵگەی نەوتی خەباز لە پارێزگای كەركوك و  كێڵگەکانی عەین زالە، بەتمە، سەفیە، گەیارە لە پارێزگای نەینەوا، هەروەها كێڵگەکانی تكریت، عجێل، بەلەد لە پارێزگای صلاح الدین و كێڵگەی نەفتخانە لە پارێزگای دیالە لە ناوەڕاستی عێراق). پاڵاوگەكانی نەوت لە عێراقدا پاڵاوگەكانی نەوتی عێراقی دابەش دەبن بەسەر ژمارەیەك پارێزگا، لەنێوانیاندا پارێزگاكانی بەغداد، نەجەف، كەربەلا، كەركوك، هەولێر، سلێمانی و دهۆك، كە ژمارەیان دەگاتە 19 پاڵاوگە كە ژمارەیەك كۆمپانیا سەرپەرشتیان دەكەن. بڕی بەرهەمی گشتیان دەگاتە (1 ملیۆن و 336) هەزار بەرمیل لەڕۆژێكداو نەوت بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ دەپاڵێون و بەشێک لە پاشماوەو بەرهەمە نەوتییەکانیش هەناردەی دەرەوەی عێراق دەکەی گەورەترین پاڵاوگەکانیش بریتین لە؛ كۆمپانیای پاڵاوگەكانی بێجی كە لەساڵی 1980وە دامەزراوە، ئەم كۆمپانیایە (4) پاڵاوگەی گەورەی هەیە كە لەنێوان گەورەترین پاڵاوگەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدان. كە بریتین لە: -    پاڵاوگەی سەلاحەدین 1: كە توانا بەرهەمی دەگاتە (70 هەزار) بەرمیل ڕۆژانە. -    پاڵاوگەی سەلاحەدین 2، كە هەمان توانای بەرهەمی (سەلاحەدین 1)ی هەیە. -    پاڵاوگەی باكور كە توانای بەرهەمهێنانی (150 هەزار) بەرمیل ڕۆژانەی هەیە. -    پاڵاوگەی ڕۆنەكان كە توانای بەرهەمی دەگاتە (250 هەزار) بەرمیل ڕۆژانە. كۆمپانیاكە بەرهەمەکانی وەكو بەنزین، سووتەمەنی فڕۆكە، نەوتی سپی، گازۆیل، نەوتی ڕەش و جۆرەها ڕۆنیش بەرهەمدەهێنێت وسەرپەرشتی ژمارەیەك پاڵاوگەی تریش دەكات. وەك پاڵاوگەی سینیە، حەدیسە، كەركوك، گەیارە، كسك و پاڵاوگەی جزیرە. كۆمپانیای پاڵاوگەی ناوەڕاستیش سەرپەرشتی ژمارەیەك پاڵاوگە دەكات، لەوانە: پاڵاوگەی دۆرە، كە بە گەورەترین پاڵاوگەی عێراق توانای بەرهەمی دەگاتە (110 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێكدا، هەروەها سەرپەرشتی پاڵاوگەی سەماوە دەكات، لە پارێزگای دیالەش لەناوەڕاستی عێراق سەرپەرشتی پاڵاوگەی ئەڵوەند دەکات، كە كۆنترین پاڵاوگەی نەوتی عێراقەو لە ساڵی (1932) ەوە دامەزراوە، توانای بەرهەمی دەگاتە نزیكەی (12 هەزار) بەرمیل/نەوتی ڕۆژانە. كۆمپانیای پاڵاوگەكانی باشوریش سەرپەرشتی ژمارەیەك لە پاڵاوگە دەكات، کە دیارترینیان؛ پاڵاوگەی موفتیە، شوعەیبە، پاڵاوگەی زیقار و پاڵاوگەی میسانە. ئەمە سەرباری پاڵاوگەکانی هەرێمی کوردستان، کە دووانیان نەوت بۆ وەزارەتی نەوتی عێراق دەپاڵێون، ئەوانیش بریتین لە پاڵاوگەکانی؛ -    پاڵاوگەی کار (کەڵەک یان کەورگۆسک) لە نزیک شاری هەولێر، لە ئێستادا توانای بەرهەمهێنانی (110 هەزار) بەرمیلی هەیە لە رۆژێکدا. -    پاڵاوگەی بازیان لە پارێزگای سلێمانی، لە ڕۆژێکدا پاڵاوگەی بازیان (40) هەزار بەرمیل نەوت دەپاڵێوێت، چەندین بەرهەمی جیاواز لە نەوتی خاو بەرهەم دەهێنێت. -     پاڵاوگەی لاناز: یەکێکی دیکەیە لە پاڵاوگە گەورەکانی هەرێمی کوردستان و لە پارێزگای هەولێر لە توانایە (30 هەزار) بەرمیل نەوتە لە ڕۆژێکدا بپاڵێوێت و چەندین بەرهەمی جیاوازی نەوت بەرهەم بهێنێت. -    پاڵاوگه‌ی تاوکێ لە کێڵگەی تاوکێ لە پارێزگای دهۆک، کلە ئێستادا توانای بەرهەمهێنانی (6 هەزار) بەرمیلی هەیە لە رۆژێکدا. هێڵی بۆری گواستنەوەی نەوتی عێراق عێراقیش وەك وڵاتێكی بەرهەمهێنی نەوت لەساڵی (1930)یەوە دەستیكرد بە ڕاكێشان و دامەزراندنی تۆڕێكی بەرفراوان لە بۆری گواستنەوەی نەوتەكەی کرد، ئەوانیش بریتین لە: 1.    هێڵی بۆری گواستنەوەی نەوتی لە كێڵگەكانی باكورەوە بۆ سەر دەریای سپی ناوەڕاست لەڕێگەی حەیفای فەلەستینەوە. دواتر بەهۆی داگیركردنی خاكی فەلەستین لەلایەن ئیسڕائیلەوە کارکردن تێیدا ڕاگیرا. 2.    هێڵی بۆری گواستنەوی نەوت لە بانیاسی سوریا  بۆ لوبنان و لەوێشەوە بۆ سەر دەریای سپی ناوەڕاست و بەندەری تەڕابولس. 3.    لەساڵی (1977)دا لە ڕێگەی توركیاوە بۆ بەندەری جەیهان هێڵی بۆری ڕاكێشرا بۆ كەناری دەریای سپی ناوەڕاست. لەگەڵ تەواکردنی پرۆژەکە عێراق هەناردەی نەوتی لەڕێگەی بۆری نەوتی سوریاوە ڕاگرت. 4.    تا ساڵی (1979) عێراق سێ‌ هێڵی بۆری نەوت گواستنەوەی هەبوو لەسەر كەنداوی عەرەبی كە بریتی بوون لە بەندەرەكانی بەكر و خۆر عەمیە و خۆر زوبێر. 5.    لەساڵی (1985)دا عێراق هێڵێكی بۆری نەوتی دامەزراند كە بەخاكی سعودییەدا تێپەڕ دەبوو تا دەگەیشتە سەر دەریای سوور لە بەندەری یەنبوع. 6.    لەساڵی (1988)دا،عێراق هێڵێكی بۆری نوێی تری دامەزراند لە جیاتی ئەو هێڵەی پێشتر، بەڵام نەگەیشتە توانای تەواوی خۆی. 7.    لەساڵی (1996 و 1998)دا عێراق هەستا بە كردنەوە و چاكردنەوەی هەردوو هێڵی بۆری توركی و سوری و بەندەری بەكر كە پێشتر ڕاگیرابوون و لەكاركەوتبوون. بەم شێوەیە عێراق خاوەنی (10) هێڵی بۆری نەوت گوێزەرەوەیە كە بە وڵاتانی ناوچەكەدا تێپەڕ دەبن. * ئەو هێڵی بۆریانەی كە كۆمپانیای نەوتی عێراقی IPC دایمەزراندوون: 1.    هێڵی بۆری كركوك - تەڕابولس 12 ئینج – بەندەری تەڕابولس. 2.    هێڵی بۆری كەركوك - حەیفا – بەندەری حەیفا. 3.    هێڵی كەركوك - تەڕابولس بە تیرەی 16 ئینج. 4.    هێڵی كەركوك –بانیاس بەتیرەی 30-32 ئینج. 5.    هێڵی كەركوك- تەڕابولس بە تیرەی 30-32 ئینج 6.    هێڵێكی بۆری كە بەسراوەتەوە بە تۆڕی ئارامكۆ لە ڕۆژهەڵاتی سعودیە بە توانای 650 هەزار بەرمیل/ڕۆژ. 7.    هێڵێكی تر كە لە عێراقەوە دەگاتە سەر دەریای سوور بە توانای 1650 ملیۆن بەرمیل/ڕۆژ لە بەندەری یەنبوع. 8.    لە ئێستاشدا عێراق دەیەوێت هێڵێكی بۆری تر ڕابكێشێت لە بەسرەوە بۆ ئوردون لە بەندەری عەقەبە. لەهەرێمی كوردستانیشدا لە ئێستادا چەند هێڵی گواستنەوەی نەوتی خاو و غازی سروشتی هەن وەك: 1.    هێڵی بۆری گواستنەوەی نەوت لە كێڵگەكانی نەوتی تەق تەق لە كۆیەوە بەدرێژی 81 كم بۆ كێڵگەی خۆرمەڵە لەهەولێر و لەوێشەوە بۆ فیشخابور. 2.    بۆری گواستنەوەی غازی سروشتی لە قادركەرم/ كۆرمۆری ناوچەی سەنگاو - چەمچەماڵەوە بۆ وێسگەی غازی بەرهەمهێنانی كارەبای چەمچەماڵ و بازیان و هەولێر بە درێژایی 180كم. چارەنوسی نەوتی هەرێمی كوردستان لە 25ی ئازاری رابردووەوە نەوتی هەرێم راگیراوە، كە رۆژانە زیاتر لە 400 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە دەكرد، لە ئێستادا بەرهەمهێنان لە زۆرێك لە كێڵگەكانی نەوتی هەرێم وەستاوە، لە هەندێك كیڵگەش بەرهەمهێنان بەردەوامەو بۆ پاڵاوگە ناوخۆییەكان بەكاردەهێندرێت كە رۆژانە نزیكەی (100 بۆ 120) هەزار بەرمیل دەبێت. لە ئێستادا چارەنووسی نەوتی هەرێم لە نێوان بەغداد و ئەنقەرە بە نادیاری ماوەتەوە، توركیا بە بێ رەزامەندی بەغداد ئامادە نیە رێكە بە هەناردەی نەوتی هەرێم بدات، بەغدادیش زۆر بەتەنگ نەوتی هەرێمەوە نیە، لەبەر ئەوەی نەوتی بەرهەمهێنراوی خۆی لە هەناردەی رۆژانەو بەكارهێنانی ناوخۆی زیاترە. لە ئێستادا چەند رێگەیەك هەیە بۆ هەناردەی نەوتی هەرێم: •    هەناردەی نەوتی هەرێم لە رێگەی توركیاوە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، ئەم رێگایە بەهۆی رێگری توركیاو رەزامەند نەبوونی بەغدادەوە راگیراوە، تەنانەت رەهەندێكی سیاسی وەرگرتووەو ئەگەری دەستپێكردنەوەی كەمە. •    رێگەی كەركوك – حەدیسە – بانیاس، ئەم رێگەیە ئاسان نیە چونكە بۆریەكە لەناو خاكی سوریا بەتەواوی وێران بووەو چارەنووسی بۆریە نەوتیەكە لە سوریا نادیارەو رون نیە بۆیەو ئەو رێگایە ئەستەمە. •    رێگای كەركوك – حەدیسە – بەسرە، ئەم رێگایە گونجاوە، لەبەسرە هەتا حەدیسە هیچ كێشەی نیە بەڵام لە كەركوك بۆ حەدیسە بۆرییەكان كێشەی هەیەو توانای گواستنەوەی تەنیا (150) هەزار بەرمیل نەوتی هەیە بۆیە ئەو رێگایەش زەحمەت بووە. •    بەكارهێنانی لەناو خۆدا ئەم رێگایە تا ئاستێك گونجاوە. •     سەرچاوەکان -    نەوزادی موهەندیس، پاڵاوگەكان، درەو میدیا، 30/11/2022 https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=11488 -    هەستیار قادر؛ وەزارەتی نەوتی عێراق: دەتوانین 150 هەزار بەرمیل نەوتی کوردستان بۆ بەکارهێنانی ناوخۆ وەربگرین، ماڵپەڕی روداوو، 28/6/2023؛ https://www.rudaw.net/sorani/middleeast/iraq/28062023 هەروەها؛ -    وەزارەتی نەوتی عێراق: دەتوانین تەنها بڕی 120 بۆ 150 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم وەربگرین و لەناو خۆ ساغی بکەینەوە، گروپی تایبەت بە "گرێبەستەکانی نەوت گازی حکومەتی هەرێ" لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیس بووک، 28/6/2023؛ https://www.facebook.com/groups/krgoilandgas/permalink/6219019374812329/?sfnsn=wa&ref=share&mibextid=KtfwRi -    أحمد فحص، النفط العراقي.. كل ما تريد معرفته عن الحقول والإنتاج والبنية التحتية، المیادین، 8  تشرين اول 2021؛ https://www.almayadeen.net/news/economic/%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B7-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A-%D9%83%D9%84-%D9%85%D8%A7-%D8%AA%D8%B1%D9%8A%D8%AF-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%B9%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%84-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%AC-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D8%A7 -    حصة انتاج العراق من النفط خلال عام 2024 ستبلغ 4.220 مليون برميل، شفق نیوز؛ https://shafaq.com/ar/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D9%80%D8%A7%D8%AF/%D8%AD%D8%B5%D8%A9-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B7-%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%B9%D8%A7%D9%85-2024-%D8%B3%D8%AA%D8%A8%D9%84%D8%BA-4-220-%D9%85%D9%84%D9%8A%D9%88%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%85%D9%8A%D9%84 -    العراق يخطط لرفع إنتاج النفط إلى 7 ملايين برميل يوميا في 2027، الجزیرة، 17/11/2022؛ https://www.aljazeera.net/ebusiness/2022/11/17/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%8A%D8%B3%D8%B9%D9%89-%D9%84%D8%B1%D9%81%D8%B9-%D8%B7%D8%A7%D9%82%D8%A9-%D8%A5%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B7-%D8%A5%D9%84%D9%89-7    

راپۆرت: درەو  گەنجێكی عێراقی لەبەردەم مزگەوتی گەورەی شاری ستۆكهۆڵمدا قورئانی سوتاند، سەرۆك وەزیرانی سوید دەڵێ" كارەكەی یاسایی بوو، بەڵام گونجاو نەبوو"، بابەتەكە لەناو سویددا لەنێوان پرسی ئاسایش‌و ئازادی رادەربڕیندا گیری خواردووە. دەسەڵاتدارانی سوید ترسیان هەیە ئەم گەنجە عێراقییە هێندەی تر پرسی بەئەندامبوونی سوید لە ناتۆ پەكبخات، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  سوتاندنی قورئان لە جەژندا هاوكات لەگەڵ یەكەم رۆژی جەژنی قورباندا، كۆپییەك لە قورئان، لە خۆپیشاندانێكی بچوكدا لەبەردەم مزگەوتی گەورەی شاری ستۆكهۆڵمی پایتەختی سوید، سوتێنرا.  نزیكەی 200 كەس یەكێك لە رێكخەرانی خۆپیشاندانەكەیان بینی كە لاپەڕەكانی قورئان دەدڕێنێت‌و دواتر پێڵاوەكانی پێ دەسڕێتەوە‌و پاشان لە گۆشتی بەرازی دەپێچێت‌و ئینجا دەیسوتێنێت.   چەند كەسێك لە ئامادەبووان ناڕەزایەتییان دەربڕی، بە زمانی عەرەبی هاواریان كرد " الله أكبر"، پۆلیس پیاوێكی دەستگیركرد كە ویستی بەرد بهاوێژێت، یەكێكیش لە لایەنگرانی خۆپیشاندانەكە هاواری كرد" رێگەی پێبدەن با بیسوتێنێت". دوای ئەوەی دادگای سوید رایگەیاند، پۆلیس بۆی نییە رێگری لەو خۆپیشاندانە بكات كە بەمدواییە داوای ئەنجامدانی كراوە، پۆلیسی سوید رێگای كردەوە بۆ بەڕێوەچوونی ئەو  خۆپیشاندانەی كە بڕیار بوو تێیدا كۆپییەك لە قورئانی بسوتێندرێت.  پۆلیسی سوید رایگەیاند، بەگوێرەی یاساكانی ئێستای وڵات، سروشتی ئەو مەترسییانەی كە بەهۆی سوتاندنی قورئانەوە دروست دەبن، نابن بە پاساو بۆ رەتكردنەوەی پێدانی مۆڵەت بە خۆپیشاندانەكە.  دادگای سوید لە حوكمی خۆیدا سەبارەت بەو مەترسییە ئەمنییانەی كە بەهۆی ناڕەزایەتییەكەوە دروست دەبن رایگەیاند، ئەمە نابێتە هۆی ئەوەی رێگری لە مافێكی دەستوریی بكرێت بۆ سازدانی گردبوونەوە‌و خۆپیشاندانی ئازادانە.  هاوكات لەگەڵ خۆپشاندانی ئەوانەی كە قورئانیان سوتاند، دژە خۆپیشاندانێكیش لە نزیك مزگەوتی گەورەی شاری ستۆكهۆڵم بەڕێوەچوو.  ئەم كێشەیە پرسی داواكاری سویدی بۆ ئەندامبوونی لە پەیمانی باكوری ئەتڵەسی "ناتۆ" توشی گرێ‌و گۆڵێكی نوێ كرد، داواكارییەك كە هێشتا توركیا وەكو ئەندامێكی رێكخراوی ناتۆ رەتیدەكاتەوە.  كانونی دووەمی رابردوو چالاكوانێكی راستڕەوی توندڕەو لەبەردەم باڵیۆزخانەی توركیادا لە ستۆكهۆڵم، كۆپییەك لە قورئانی سوتاند، ئەم كارە رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیای توڕە كرد.  بۆچی پۆلیس قایل بوو؟ بڕیاری پۆلیسی سوید بۆ پێدانی مۆڵەت بە سازادانی ئەم خۆپیشاندانە كە تێیدا كۆپییەك لە قورئان سوتێنرا، دوای دوو هەفتە هات لە رەتكردنەوەی بڕیاری پۆلیسی سوید بۆ رێگریكردن لە سازدانی خۆپیشاندانەكە، لەلایەن دادگای تێهەڵچوونەوەی سویدەوە.  ئەوكات پۆلیسی سوید باسی لە بوونی مەترسی ئەمنیی دەكرد، بەتایبەتیش كە سوتاندنی قورئان لەبەردەم باڵیۆزخانەی توركیا لە مانگی كانونی دووەمدا، شەپۆلێك خۆپیشاندانی بەدوای خۆیدا هێنا‌و چەند هەفتەیەك بەردەوام بوو، پاشان سەریكێشا بۆ ئەوەی بانگەواز بكرێت بۆ بایكۆتكردنی كاڵای سویدی‌و سەرباری ئەمەش هەوڵەكانی سویدی بۆ ئەندامبوون لە ناتۆ پەكخست.  ئەوكات پۆلیسی سوید رایگەیاند، خۆپیشاندانەكەی كانونی دووەم وایكردووە سوید ببێت بە "ئەولەویەتی هێرشەكان".  بەدیاریكراوی توركیا ناڕەزایەتی نیشاندا لەوەی پۆلیسی سوید رێگری لە خۆپیشاندانەكە نەكردووە، ئەمە لەكاتێكدا بوو كە ئەنكەرە بەربەستی سەرەكی بوو لەبەردەم ئەندامبوونی سویدا لە رێكخراوی "ناتۆ"، ئەمەش بەبەهانەی ئەوەی سوید هەڵمەتی ئەمنیی لەدژی ئەو گروپە كوردییانە ئەنجام نادات كە توركیا وەكو "تیرۆریست" ناویان دەبات.  لەدوای ئەم ناڕەزایەتییەی توركیاوە، پۆلیسی سوید دوو داواكاری بۆ سازدانی خۆپیشاندان رەتكردەوە كە بڕیاربوو تێیاندا قورئان بسوتێندردێت، یەكەمیان كەسێك داوای مۆڵەتی كردبوو، دووەمیشیان لەلایەن رێكخراوێكەوە داوای مۆڵەتی بۆ كرابوو، بۆ ئەوەی لە شوباتی ئەمساڵدا لەبەردەم هەردوو باڵیۆزخانەی توركیا‌و عێراق لە ستۆكهۆڵم ئەنجام بدرێن.  لە ناوەڕاستی حوزەیراندا، دادگا تێهەڵچوونەوەی سوید رایگەیاند، پۆلیس لە رێگریكردن لە سازدانی ئەو دوو خۆپیشاندانەدا بە هەڵەداچووە، ئاماژەی بەوەكرد" كێشەی ئاسایش‌و سیستم" كە پۆلیس باسی لێوەكردووە "بەشێوەیەكی روون‌و ئاشكرا وابەستە نەبووە بەو رووداوە پلان بۆداڕێژكراوە یاخود شوێنەكەیەوە".  عێراقییەك داوای خۆپیشاندانەكەی كردووە ئەو كەسەی كە داوای مۆڵەتی بۆ سازدانی خۆپیشاندانەكەی ئەمڕۆ كردووە كە قورئانی تێدا سوتێنرا، هەمان ئەو كەسە بووە كە پێشتر داوای كردووەو پۆلیس داواكەی رەتكردوەتەوە، ئەمەش كەسێكی عێراقییە.  سەلوان مۆمیكا كە تەمەنی 37 ساڵە، نوسراوێكی كردووە‌و تێیدا دەڵێ" دەمەوێت لەبەردەم مزگەوتی گەورەی ستۆكهۆڵمدا خۆپیشاندان بكەم، دەمەوێت لەبارەی قورئانەوە گوزارشت لە بیروبۆچوونی خۆم بكەم.. كۆپییەكی قورئان دەدڕێنم‌و دەیسوتێنم"، ئاژانسی فرانس پرێس دەقی داواكارییەكەی سەلوانی بینیوە‌و بڵاویكردوەتەوە.  سەلوان مۆمیكا كە لەعێراقەوە هەڵاتووە بۆ سوید، مانگی نیسانی رابردوو، لە لێدوانێكدا بۆ رۆژنامەی "ئەفتۆنبلادیت" دەڵێ:" ئامانجی من ئەوە نییە رێگری بكەم لەوەی سوید بچێتە ناو رێكخراوی ناتۆوە، بەر لە سازدانی خۆپیشاندانەكە بیرم لەوە كردوەتەوە كە سوید چاوەڕوانی ئەوەیە بچێتە ناو پەیمانی ناتۆوە". ئەم كوڕە عێراقییە بە رۆژنامەكەی وتووە:" نامەوێت ئازاری ئەم وڵاتە بدەم كە پێشوازی لێكردووم‌و شكۆی منی پاراستووە".  پۆلیسی سوید ئەمڕۆ رایگەیاند، داوای كردووە رێوشوێن بگیرێتە بەر بۆ پاراستنی سیستم لە وڵاتدا، بۆیە چەندین ئۆتۆمبیلی پۆلیسی ئەمڕۆ بینران كە لە بەردەم مزگەوتی گەورەی ستۆكهۆڵمدا راوەستابوون.  پێشتر پۆلیسی سوید رێگەی بە (راسمۆس پالودان) دابوو لە مانگی كانونی دووەمدا خۆپیشاندان رێكبخات، ئەم پیاوە چالاكوانێكی سویدی بەڕەگەز دانیماركییە‌و تۆمەتبار كراوە بە رەگەزپەرەستیی.  ساڵی رابردوو پالودان بووە هۆی دروستبوونی چەندین ناڕەزایەتیی‌و كێشمەكێش لە سوید، ئەمەش دوای ئەوەی بە سەرتاسەری سویدا گەڕانی كردو بەشێوەیەكی ئاشكرا قورئانی دەسوتاند.  سیاسەتمەدارانی سویدی رەخنەیان گرت لە سوتاندی قورئان، بەڵام هاوكاتیش بە توندی پشتیوانیان كرد لە ئازادی رادەربڕین. "یاسایی بوو، بەڵام گونجاو نەبوو" ئۆڵف كریسترسۆن سەرۆك وەزیران سوید ئەمڕۆ لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند" نازانم ئەم خۆپیشاندانە تا چەند كاریگەریی لەسەر پرۆسەی بەئەندامبوونی سوید دەبێت لە رێكخراوی ناتۆ.. ئەم خۆپیشاندانە یاسایی بوو، بەڵام گونجاو نەبوو، ئەم بابەتە لای پۆلیسە بۆ ئەوەی بڕیار بدات لەبارەی ئەو خۆپیشاندانانەوە كە تێیاندا قورئان دەسوتێندرێت". "پێموایە ئێمە لە ساتێكدا دەژین كە دەبێت تێیدا مرۆڤ لەسەرخۆبێت‌و بیر لەوە بكاتەوە چ باشترە بۆ بەرژەوەندی سوید لە ئاستی دورمەودادا" سەرۆك وەزیرانی سوید وای وت.  توركیا ئیدانەی كرد هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا لە تویتێكدا ئیدانەی سوتاندنی قورئانی كرد لە سوید‌و بە كارێكی "ناپەسەند" ناوی هێنا.  هاكان فیدران نوسی" ئیدانەی ئەو كارە ناپەسەندە دەكەین كە دژ بە قورئانی پیرۆز كراوە لە سوید لە یەكەم رۆژی جەژنی قورباندا. رێگەدان بەم كارانە لەدژی ئیسلام بەبەهانەی ئازادی رادەربڕینەوە كارێكە كە جێگای قبوڵكردن نییە، چاوپۆشیكردن لەم كارە قێزەونانە، بەواتای بەشداربوونە تێیاندا". كۆتاییەكانی كانوونی دووەم دوای سوتاندنی كۆپییەك لە قورئان لەلایەن (راسمۆس پالودان)ەوە لەبەردەم باڵیۆزخانەی توركیا، توركیا دانوستانەكانی خۆی لەبارەی ئەندامبوون لە ناتۆ  لەگەڵ سوید راگرت. ئەوكات تەنیا توركیا نیگەرانی دەرنەبڕی، ژمارەیەك وڵاتی عەرەبیش ئیدانەی سوتاندنی قورئانیان كرد لە سوید، لەوانە سعودیە‌و ئوردن‌و كوەیت. ئەمڕۆ وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاش ئیدانەی سوتاندنی قورئانی كرد لە سوید، بە كارێكی "زیانبەخش‌و بێڕێزیكردن" ناویهێنا.  پۆلیسی سوید ئەو پیاوە عێراقییەی كە قورئانەكەی سوتاند، تۆمەتبار كردووە بەوەی هاندانی كردووە دژی گروپێكی رەگەزیی یان نەتەوەیی، سەرباری ئەمەش بڕیاری قەدەغەكردنی ئاگركردنەوەی پێشێل كردووە كە لە ناوەڕاستی تەموزەوە لە ستۆكهۆڵم كەوتوەتە بواری جێبەجێكردنەوە. دەكرا بگوازێتەوە بۆ شوێنێكی تر ! مەحمود خەلەفی ئیمامی مزگەوتی گەورەی ستۆكهۆڵم رایگەیاند، توشی بێئومێدی بوون كاتێك گوێبستی لێدوانی پۆلیس بوون سەبارەت بە رێكخستنی خۆپیشاندانەكە لە رۆژی جەژنی قورباندا. خەلەفی لە بەیاننامەیەكدا ئاماژەی بەوەكرد" مزگەوتەكەی پێشنیازی ئەوەی بۆ پۆلیس كردووە كە لانی كەم خۆپیشاندانەكە بگوازێتەوە بۆ شوێنێكی تر، ئەمەش كارێك بووە كە دەكرا بەپێی یاسا ئەنجام بدرایە، بەڵام بڕیاریاندا وا نەكەن".  بەگوێرەی قسەی ئیمامی مزگەوتی گەورەی ستۆكهۆڵم، ساڵانە لە جەژنەكاندا نزیكەی 10 هەزار نوێژخوێن روو لە مزگەوتەكە دەكەن. 

درەو: بەكارهێنانی وزە لەجیهان لەساڵی (2022)دا, بەنزیكەی (1.1%)بەرزبووەتەوە, لەگەڵ بەردەوامی نەوت و غاز و خەڵوز  لە پڕكردنەوەی خواستی جیهان لەسەر وزە بە رێژەی (82%), سەرەڕای گەشەسەندنی پێوانەیی سەرچاوە تازەبووەكان. بەكارهێنانی نەوت لەساڵی 2022 بەتەماشاكردنی وردەكاری بەكارهێنانی وزەی جیهانی لە ساڵی (2022)دا, ئەوا داواكاری لەسەر نەوت بە بڕی (2.9) ملیۆن بەرمیلی رۆژانە بەرزبووتەوەو بڕی بەكارهێنانی رۆژانەی نەوت لەجیهان گەیشتووەتە (97) ملیۆن و (300)هەزار بەرمیل. لەگەڵ ئەوەشدا, داواكاری جیهانی لەسەر نەوت لە ساڵی (2022)دا, كەمتربووە بە نزیكەی (0.65) ملیۆن بەرمیل رۆژانە بەرێژەی  (0.7%) بە بەراورد بە ئاستی داواكاری لەساڵی (2019)دا, كە بەنزین رێژەی (25%)و دیزل (29%) تێكڕای بەركارهێنانی بووە. داواكاری لەسەر بەنزین لە ساڵی (2022)دا هاوشێوەی ئاستەكانی پێش كۆرۆنا بووە, لەكاتێكدا بەكارهێنانی بەرهەمەكانی تر, جگە لە سوتەمەنی فرۆكە, لەئاستەكانی ساڵی (2019) بەرزتر بووە. سەرەڕای ئەوەی داواكاری لەسەر سوتەمەنی فرۆكە ساڵی رابردوو بوژاندنەوەیەكی بەهێزی بەخۆوە بینیوە, بەڵام هێشتا كەمتر بووە لەو ئاستەی ساڵی (2019)تۆماریكردووە, بە نزیكەی (1.7)ملیۆن بەرمیلی رۆژانە. ساڵی رابردوو, بەرهەمهێنانی نەوت لەجیهان بەرێژەی (4.2%) بەرزبووەتەوە, كە (3)ملیۆن و (800)هەزار بەرمیلی رۆژانە دەكات, بەوەش گەیشتووەتە (93)ملیۆن و (840)هەزار بەرمیل لەرۆژێكدا و وڵاتانی ئۆپێك پڵەس كۆنتڕۆڵی زیاتر (60%) ئەو زیادەیان كردووە. بەرهەمهێنانی نەوت لە جیهان لەساڵی 2022دا: = تێكڕای بەرهەمهێنانی نەوت لەجیهان (92)ملیۆن و (360)هەزار بەرمیل بووە لەرۆژێكدا, بە زیادەی (3.7%) لەسەر بنەمای ساڵانە. -(66.33%) ئەو رێژەیە لەلایەن وڵاتانی ئۆپێك پڵەسەوە بەرهەمهێنراوە. -(35.67%) وڵاتانی دەرەوەی ئۆپێك پڵەس بەرهەمیانهێناوە. لەنێو سەرجەم وڵاتاندا, سعودیەو ویلایەتە گەورەترین زیادەیان بە نزیكەی (1.18) و (1.09) ملیۆن بەرمیلی رۆژانە تۆماركردووە, لەكاتێكدا نێجیریا گەورەترین دابەزینی بەرهەمهێنانی تۆماركردووە بە نزیكەی (184)هەزار بەرمیلی رۆژانە, بەدوایدا لیبیا دێت بە نزیكەی (181) هەزار بەرمیلی رۆژانە.   غازی سروشتی لەساڵی 2022 لەساڵی (2022)دا, داواكاری لەسەر غازی سروشتی بە رێژەی (3%)دابەزیووە, گەیشتووەتە خوار هێمای (4) ترلیۆن مەتر سێجا, كە بۆ یەكەمجار لەساڵی (2021)دا تۆماریكرد, لەگەڵ بەرزبونەوەی نرخی غاز بۆ ئاستێكی بێوێنە لە ئەوروپاو ئاسیا, بەهۆی هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا. لەساڵی (2022)دا, خستنەڕووی غازی سروشتی بە رێژەی (5%) زیادیكرد (26 ملیار مەتر سێجا) بۆ (542) مەتر سێجا, زۆرینەی ئەو زیادەش لە ئەمریكا باكور (10ملیار مەتر سێجا) و لەئاسیاو ئۆقیانوسی ئارام(8 ملیار مەتر سێجا) بوو. لەگەڵ لێكەوتەكانی جەنگی روسیا-ئۆكرانیا, لەساڵی (2022)دا, داواكاری جیهانی لەسەر غازی شل لە ئەوروپا بەنزیكەی (62)ملیار مەتر سێجا زیادیكرد, لەكاتێكدا لەناوچەی ئاسیاو ئۆقیانوسی ئارام هاوردەكردنی غازی بە بڕی (24)ملیار مەتر سێجا كەمیكرد, هەروەك هاوردەكردنی غاز بە بڕی (11)ملیار مەتر سێجا لەئەمریكا باشور كەمیكرد. بەگوێرەی ئەو راپۆرتانەی چاودێری بەكارهێنانی وزەیان كردووە لەساڵی (2022)دا, ژاپۆن نازناوی گەورەترین هاوردەكاری غازی سروشتی لەجیهان لەچین سەندووەتەوە, كە نزیكەی (60%)ی گەشەی داواكاری جیهانی لەسەر غاز پێكهێناوە. لەبەرامبەردا, پوختەی تێكڕای بازرگانی غاز لەڕێی هێڵی بۆریەكانەوە بە رێژەی (15%) لەساڵی (2022) كەمیكردووە, بەجۆرێك هاوردەكردنی وڵاتانی خۆرئاوا لەرێی هێڵی بۆریەكانەوە بە رێژەی (35%), (82 ملیار مەتر سێجا) پاشەكشێی كردووە, هۆكارەكەشی بۆ راگرتنی هاوردەكردنی غاز لەروسیاوە دەگەڕێتەوە. بەشێوەیەكی گشتی, كۆی هەناردەكردن لەڕێی هێڵەكانی بۆری روسیاوە بە رێژەی (38%) كەمیكردووە, لەكاتێكدا هەناردەكردنی غاز لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەڕێی هێڵی بۆریەوە بە ڕێژەی (12%) زیادیكردووە. بازاڕی خەڵوز لەساڵی 2022 خەڵوزیش بەشداریكردووە لەبەركارهێنانی وزەیەی زیادە لەجیهان, بەجۆرێك ساڵی رابردوو, داواكاری لەسەر ئەو سوتەمەنیە رەشە بەنزیكەی (0.6%) بەرزبووەتەوەو گەیشتووەتە(161) ئەكساجول (یەكەی پێوەری وزە), كە ئەوەش بەرزترین ئاستە لەساڵی (2014)وە. گەشەسەندنی داواكاری لەسەر خەڵوز, تا ئاستێكی زۆر چین و هیند دروستیانكردووە بەرێژەی (1%)و (4%), لەكاتێكدا بەكارهێنانی خەڵوز لە هەریەك لەئەمریكای باكورو ئەوروپا, بە رێژەی (6.8%) و (3.1%) كەمیكردووە. بەرهەمهێنانی خەڵوز لەساڵی (2022) لەجیهان, بە رێژەی زیاتر (7%) زیادیكردووە بە بەراورد بەساڵی (2021)و ئاستێكی پێوانەیی تۆماركردووەو گەیشتووەتە (175) ئەكساجول, چین و هیندو ئیندۆنیسیا زیاتر لە (95%) زیادەی بەرهەمی جیهانیان پێكهێناوە.

(درەو):  لە یەكەم هەنگاودا دوای بڵاوبونەوەی یاسای بودجە لە رۆژنامەی وەقایعی عێراقیدا، وەزارەتی نەوتی عێراق هەناردەی نەوتی لە كەركوكەوە بۆ پاڵاوگەی كۆمپانیای (كار) لە هەولێر راگرت‌و لەبری نەوتی كەركوك، لە كێڵگەی (خورمەڵە)ی ژێر كۆنترۆڵی هەرێم پێداویستی بەرهەمە نەوتییەكانی پارێزگای نەینەوا پڕدەكاتەوە.  سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بەغداد بە (درەو)ی راگەیاند، دوێنێ وەزارەتی نەوتی عێراق فەرمانیداوە هەناردەی نەوتی كەركوك بۆ كۆمپانیای (كار) رابگیرێت، كۆمپانیای نەوتی باكور یەكسەر بڕیارەكەی جێبەجێكردووە‌و بڕی (60 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی كۆمپانیای (كار)ی راگرتووە.  لەدوای دەستپێكردنی شەڕی "داعش"‌و راوەستانی پاڵاوگەی (بێجی) لە نزیك تكریت لە ساڵی 2014، ناردنی بەرهەمە نەوتییەكان بۆ كەركوك‌و موسڵ راوەستا، بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە، حكومەتی عێراق بڕیاریدا رۆژانە (100 هەزار) بەرمیل نەوتی كەركوك بدات بە هەردوو پاڵاوگەی (كار) لە هەولێرو پاڵاوگەی (قەیوان) لە سلێمانی، بۆ ئەوەی پێداویستی بەرهەمە نەوتییەكانی كەركوك‌و موسڵ پڕ بكەنەوە، بۆ پاڵاوگەی كار بڕی (58 بۆ 60 هەزار) بەرمیلی رۆژانە‌و بۆ پاڵاوگەی قەیوانیش رۆژانە بڕی (38 بۆ 40 هەزار) بەرمیل. بەپێی ئەو گرێبەستەی كە حكومەتی عێراق لەگەڵ هەردوو كۆمپانیای (كار)‌و (قەیوان) كردویەتی، ئەم دوو كۆمپانیا هەر بەرمیلێكی نەوت بە بڕی (8) دۆلار دەپاڵێون، واتا لەماوەی رابردوودا لەم پرۆسەیەدا پاڵاوگەی (كار) مانگانە بڕی نزیكەی (15 ملیۆن) دۆلاری دەستكەوتووە، پاڵاوگەی (قەیوان)یش نزیكەی (10 ملیۆن) دۆلار. پاڵاوگەی كار نزیكە لە پارتی دیموكراتی كوردستان‌و پاڵاوگەی قەیوانیش شەراكەتی كۆمپانیای قەیوان‌و ئیدارەی گشتیی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانە.   بەگوێرەی یاسای بودجەی 2023ی عێراق كە دوێنێ كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی بتوانێت شایستەی دارایی مانگانەی خۆی لە بودجەدا وەربگرێت، دەبێت رۆژانە بڕی (400 هەزار) بەرمیل نەوت رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بكات لەرێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە، یاسای بودجە دەڵێ ئەگەر نەتوانرا نەوتی هەرێم هەناردەی دەرەوە بكرێت، دەبێت حكومەتی هەرێم هەمان بڕی نەوت رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بكات بۆ ئەوەی لەناوخۆدا بەكاری بهێنێت. بڕیاری دوێنێ وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ راگرتنی هەناردەی نەوتی كەركوك بۆ پاڵاوگەی كار، بەپێی قسەی بەرپرسێكی ئاگادار لە بەغداد، لەچوارچێوەی یاسای بودجەدایە، بەوپێیەی ئێستا هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەیهانی توركیا راوەستاوە، وەزارەتی نەوتی عێراق دەیەوێت نەوتی هەرێم بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی ناوخۆ بەكاربهێنێت، بۆیە بڕیاریداوە لەبری ئەوەی لە كەركوكەوە نەوت بۆ پاڵاوگەی كار رەوانە بكرێت، لە كێڵگەی (خورمەڵە)ی ژێر كۆنترۆڵی هەرێمی كوردستانەوە نەوت بگوازرێتەوە بۆ پاڵاوگەی كارو دوای پاڵاوتنی تەرخان بكرێت بۆ پڕكردنەوەی پێداویستی بەرهەمە نەوتییەكانی پارێزگای (نەینەوا).  ئەم بڕیارەی وەزارەتی نەوتی عێراق پاڵاوگەی (قەیوان)ی لە سلێمانی نەگرتوەتەوە‌و بە هەمان بڕی پێشوو نەوتی بۆ رەوانە دەكرێت بۆ ئەوەی بەرهەمەكەی بۆ پێداویستی (كەركوك) تەرخان بكرێت.    كۆمپانیای (كار) تاوەكو بەر لە راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ توركیا لە بەرەبەیانی رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵ، بەدوو جۆر لە نەوتی كەركوك سودمەند دەبوو:  •    كۆمپانیای كار وەكو خاوەنی بۆری هەناردەی نەوتی كوردستان بۆ ناو خاكی توركیا، لەماوەی رابردوودا بۆ هەناردەی هەر بەرمیلێك لە نەوتی كەركوك بە بۆرییەكەی كوردستاندا، بڕی (10) دۆلاری لە حكومەتی عێراق وەرگرتووە، بەر لە راوەستانی هەناردە، كۆمپانیای نەوتی باكور رۆژانە (90 هەزار) بەرمیل نەوتی بە بۆری كوردستاندا رەوانەی بەندەری جەیهانی توركیا دەكرد، لەم پرۆسەیەدا كۆمپانیای كار مانگانە بڕی (27 ملیۆن) دۆلاری دەستدەكەوت.  •    پاڵاوگەی كار لە پرۆسەی پاڵاوتنی نەوتدا بۆ سنوری پارێزگای نەینەوا، مانگانە بڕی نزیكەی (15 ملیۆن)  دۆلاری دەستكەوتووە. واتا تاوەكو رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵ كە هەناردەی نەوت راوەستاوە، كۆمپانیای كار لە نەوتی كەركوك‌و ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ حكومەتی عێراق كردویەتی، مانگانە بە تێكڕا بڕی نزیكەی (42 ملیۆن) دۆلاری دەستكەوتووە، بەڵام دوای راوەستانی هەناردەی نەوت تەنیا پارەی پاوڵاتنی نەوتی بۆ ماوەتەوە كە (15 ملیۆن) دۆلاری مانگانەیە. پاڵاوگەی كار لە رۆژی 18ی تەموزی 2009 كراوەتەوە‌و بڕی نزیكەی (7 ملیارو 900 ملیۆن) دیناری تێچووە، ئەوكات پاڵاوگەكە بۆ پاڵاوتنی نەوتی كێڵگەی خورمەڵە دروستكرا، لە سەرەتاوە رۆژانە توانای پاڵاوتنی (40 هەزار) بەرمیلی هەبوو، دواتر تواناكەی بەرزكرایەوە.     

راپۆرت: درەو یەكێتیی بە دوو باڵەوە لە هەوڵی دروستكردنی هاوپەیمانێتیدایە لەگەڵ (گۆڕان- كۆمەڵ- یەكگرتوو) بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، پارتیش ئەمڕۆ (سۆسیال دیموكرات- شیوعی- زەحمەتكێشان‌و چەند لایەنێكی تر)ی كۆكردەوە بۆ هەمان مەبەست، پارتی دەڵێ" لە كەركوك لەگەڵ خیانەتكارانی 16ی ئۆكتۆبەر هاوپەیمانێتی ناكەین"، هەردوو حزب هێشتا كێشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیان بەلادا نەخستووە، چونەتە ناو كێشمەكشێی هەڵبژاردن لە كەركوك. وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  پارتیش دەستیپێكرد ! كەمال كەركوكی سەرۆكی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لە كەركوك- گەرمیان، نوێنەری ژمارەیەك لە حزبە كوردییەكانی كەركوكی بانگهێشتی هەولێر كرد، لە نوسینگەكەی خۆی لەگەڵیاندا كۆبووەوە.  كەركوكی لەم كۆبونەوەیەدا بۆچوونی لایەنەكانی وەرگرت سەبارەت بە دروستكردنی هاوپەیمانێتیی لەگەڵ پارتی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان.  ئەو لایەنانەی كە نوێنەری خۆیان بۆ كۆبونەوەكەی كەمال كەركوكی ناردبوو بریتی بوون لە:  •    پارتی سۆسیال دیموكراتی كوردستان •    حزبی شیوعی كوردستان •    حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان •    بزوتنەوەی دیموكراتی گەلی كوردستان‌و چەند لایەنێكی تر دوای كۆبونەوەكە، لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا، كەمال كەركوكی رایگەیاند" ئێمە ئامادەین لەگەڵ هەموو لایەنێك هاوپەیمانێتی بكەین بۆ هەڵبژاردن جگە لە خیانەتكارانی 16ی ئۆكتۆبەر". ئاڵۆزی دوای كۆبونەوە  لە فەرهەنگی پارتیدا مەبەست لە خیانەتكارانی 16ی ئۆكتۆبەر، یەكێتیی نیشتمانی كوردستانە، قسەكانی كەمال كەركوكی لەبارەی یەكێتییەوە دوای رۆژێك دێت لە كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی هەردوو حزب لە هەولێر، كۆبونەوەیەك كە بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بێ ئەنجام بووە، چونكە هەردوولا لەسەر پرسی بەرێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان‌و پەیوەندییەكان لەگەڵ بەغداد ناكۆكبوون، سەرەڕای ناكۆكییەكانی دیكە. (درەو) زانیویەتی، یەكێتی لەگەڵ ئەوەبووە كۆی كێشەكانی نێوان هەردوو حزب بەیەك پاكێج گفتوگۆی لەسەر بكرێت‌و هەوڵی چارەسەری بدرێت، بەڵام پارتی لەگەڵ ئەوەبووە لەم دۆخەی ئێستادا كێشەكانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان‌و پرسی پەیوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ بەغداد چارەسەر بكرێن، واتا بەبێ دەستبردن بۆ چارەسەری كێشەی ئەمنیی نێوان هەردوولا. هاوكات لەگەڵ كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی پارتی‌و یەكێتیدا، فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان بەفەرمی كۆتایهاتنی كاركردنی خۆی لە پەرلەمان راگەیاند، ئەمە دانپێدانانی فەرمی پارتی بوو بە بڕیاری رۆژی 30ی ئایاری ئەمساڵ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان.  پارتی‌و یەكێتیی هێشتا لەسەر سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان نەگەیشتوەتە رێككەوتن، لەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان چونە ناو ناكۆكییەكی نوێوە، ئەمە لەكاتێكدایە بڕیارە سەرەتای هەفتەی داهاتوو مەكتەبی سیاسی هەردوو حزب جارێكی تر كۆببنەوە.  دەنگی كەركوك لەبەردەم دوو لیستی یەكێتیدا بڕیارە رۆژی 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەڕێوەبچێت، ئەم هەڵبژاردنە بڕیاربوو لە ساڵی 2018دا هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا بەڕێوەبچێت، بەڵام نەكراو دواخرا.  دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەر لە 10 ساڵ بەڕێوەچووە كە هەڵبژاردنەكەی نیسانی 2013 بوو، ساڵی 2019 یەكێك لە دروشمە سەرەكییەكانی خۆپیشاندەرانی تشرینی عێراق هەڵوەشاندەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان بوو، خۆپیشاندەران ئەنجومەنەكانیان بە گەندەڵ ناودەبرد، ئەوكات وەكو وەڵامدانەوەیەك بۆ خواستنی شەقام‌و كەمكردنەوەی فشارەكان لەسەر خۆی، پەرلەمانی عێراق بە بڕیارێك ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەڵوەشاندنەوەو كاری چاودێكردنی پارێزگارەكانی دایە دەست پەرلەمانتاران لە چوارچێوەی پارێزگاكانیاندا. هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەمساڵدا، پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان ناگرێتەوە، بۆیە لایەنە سیاسییەكان سەرقاڵی دروستكردنی هاوپەیمانێتییان بۆ هەڵبژاردن لەناوچە جێناكۆكەكان، بەدیاریكراویش پارێزگای كەركوك.  لاهور شێخ جەنگی نامەی بۆ ژمارەیەك لە حزبەكان ناردووە، داوای دروستكردنی هاوپەیمانێتییان لێدەكات بۆ هەڵبژاردن‌و هاوپەیمانێتییەكەی ناو لێناوە "لیستی گەل". لاهور شێخ جەنگی دوای تەقینەوەی ناكۆكییەكانی لەگەڵ كوڕەكانی مام جەلال لەناوخۆی یەكێتیدا، سەرباری ئەوەی هێشتا خۆی بە یەكێتیی دەزانێت، بەڵام دەیەوێت بۆ یەكەمجارو لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا چانسی خۆی لەناو هەڵبژاردن‌و لەبەردەم خەڵكدا تاقی بكاتەوە، ئەگەر سەركەوتوو بوو، ئەزمونەكە لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان كۆپی بكاتەوە.  هێشتا لاهور شێخ جەنگی وەڵامی دەستپێخەرییەكەی لە حزبەكان وەرنەگرتەوە،  بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی لە سلێمانی سەردانی (بزوتنەوەی گۆڕان- كۆمەڵی دادگەریی- یەكگرتووی ئیسلامی) كرد. بافڵ تاڵەبانی دەیەوێت لەڕێگەی هاوپەیمانێتییەكەوە زۆرینەی كەركوك لەبەرژەوەندی یەكێتیی یەكلابكاتەوەو پۆستی پارێزگار وەربگرێتەوە، كە یەكێتیی لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017وە لەدەستیداوە.  لەدواین هەڵبژاردندا (واتا هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021)، لە سنوری پارێزگای كەركوك، لەكۆی 12 كورسی پەرلەمان، كورد بەتێكڕا 6 كورسی پارێزگاكەی بردەوە، لەم رێژەیە یەكێتیی (3) كورسی بردو پارتی (2) كورسی‌و جوڵانەوەی نەوەی نوێش (1) كورسی. ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە دەریخست یەكێتیی چیتر پێگە بەهێزەكەی لە كەركوك نەماوە، وەرنەگرتنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك لە 2017وە تائێستا، كاریگەری لەسەر پێگەی یەكێتیی لە كەركوك داناوە، سەرباری ئەمەش ئەگەر لاهور شێخ جەنگی لیستی هەبێت بۆ هەڵبژاردن لەو پارێزگایە، كاریگەری لەسەر دەنگدەرانی یەكێتیی دەبێت.  هەوڵە بێ ئاكامەكانی یەكێتیی ! رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 لێكەوتنی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان‌و كەوتنی داعش بوون لە ناوچەكە، ئەم رووداوانە دەستی هێزە عێراقییەكان‌و حەشدی شەعبییان كردەوە بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ ئەو ناوچانەی كە پێشترو بەر لە هاتنی داعش تێیدا جێگیربوو بوون، لەم رووداوانەدا پارتی، یەكێتیی بەوە تۆمەتبار دەكات خیانەتی كردووەو بەرەكانی شەڕی بۆ هێزی حەشدی شەعبی چۆڵكردووە، پارتی بەبەردەوامی كار لەسەر ئەم گوتارە دەكات، دەیەوێت لەم رێگەیەوە لە پێگەی مێژوویی یەكێتیی بدات لە كەركوك.  ئۆكتۆبەری 2017 لەگەڵ گەڕانەوەی هێزە عێراقییەكاندا، پارێزگای كەركوك (نەجمەدین كەریم) كە سەربە یەكێتیی بوو، كەركوكی بەرەو هەولێر بەجێهێشت، دەسەڵاتدارانی عێراق پارێزگارێكی بەوەكالەت (راكان جبوری)یان دانا.  لەوكاتەوە تائێستا یەكێتیی چەندین هەوڵی خستوەتەگەڕ بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی پارێزگار، بەڵام هەوڵەكانی بێ ئاكام بوون، لە دیارترینی ئەو هەوڵانە: •    لەرێككەوتنی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا لە تەموزی 2019دا، یەكێتیی پڕكردنەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوكی بەستەوە بە پێكهێنانی حكومەتەوە، پارتی قایل بوو بەوەی پۆستی پارێزگاری كەركوك بدرێتەوە بە یەكێتیی‌و ئەم كارە لەرێگەی كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوكەوە جێبەجێ بكرێت كە كورد تێیدا زۆرینە بوو، بەڵام دواتر ناكۆكی لەبارەی كاندیدەكانی پۆستەكە سەیرهەڵدا‌و پارتی رێككەوتنەكەی جێبەجێ نەكرد. ساڵی 2019 پەرلەمانی عێراق بەبڕیارێك ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەڵوەشاندەوە، ئیتر یەكێتیی هیچ ئومێدێكی نەما بتوانێت بە رێككەوتن لەگەڵ پارتی لەناو ئەنجومەنی پارێزگاوە پارێزگارێكی نوێ لە شوێنەكەی كۆچكردووە (د. نەجمەدین كەریم) بۆ پۆستی پارێزگاری كەركوك دابنێت. •    سەرباری هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان، یەكێتیی هێشتا چاوی لەسەر پۆستی پارێزگاری كەركوك هەڵنەگرت، بۆیە سەرەتای ساڵی رابردوو كاتێك راكان جبوری پارێزگاری بەوەكالەتی كەركوك لەسەر لیستی هاوپەیمانی عەرەبی كەركوك بۆ پەرلەمانی عێراق سەركەوت، لەناو یەكێتیدا خێرا ئامادەكاری كرا بۆ دانانی كاندیدی شوێنگرەوە، ئەوكات باس لە دانانی (خالید شوانی یاخود رێبوار تەها) دەكرا، بەڵام جبوری ئەمجارەش مانەوەی لە پۆستی پارێزگاری كەركوك هەڵبژاردو نەچوو بۆ پەرلەمانی عێراق. •    ئۆكتۆبەری 2022 كاتێك پارتی‌و یەكێتیی چوونە ناو دانوستانەوە بۆ یەكلاكردنەوەی كاندیدی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق، جارێكی تر یەكێتیی پۆستی پارێزگاری كەركوكی خستەوە سەر مێزی گفتوگۆكان، بەڵام پارتی لەمبارەیەوە هیچ گرەنتییەكی پێ نەدا.  لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە، ئیتر پۆستی پارێزگاری كەركوك تەنیا وەكو پۆستێكی جێناكۆك لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا نەماوەتەوە، جگە لە حكومەتی عێراق، توركیاش دەیەوێت قسەی یەكلاكەرەوەی هەبێت لە پڕكردنەوەی ئەم پۆستەدا.  ئاڵۆزی پەیوەندییەكانی ئێستای یەكێتیی لەگەڵ توركیا‌و راگرتنی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی لەلایەن توركیاوە، ئەگەر تا كاتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان چارەسەر نەكرێت، كاریگەری لەسەر پێگەی یەكێتیی لە كەركوك دەبێت، مەگەر ئێرانییەكان لەرێگەی لایەنە عێراقییەكانەوە پاڵپشتی بكەن.   

(درەو):  ئەلینا رۆمانۆسكی باڵیۆزی ئەمریكا لە عێراق، لەگەڵ حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق كۆبووەوە. بەگوێرەی ئەوەی لە تویتێكدا باڵیۆزی ئەمریكا ئاماژەی بۆ كردووە، لەم كۆبونەوەیەدا لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ توركیا گفتوگۆ كراوە. باڵیۆزی ئەمریكا باسی لە زیادبوونی بایەخی كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووە بۆ سەرمایەگوزاری لە عێراقدا.  هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی توركیا لە بەرەبەیانی رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە، بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریسەوە توركیا هەناردەی نەوتی هەرێمی راگرت. لەسەر ئەو سكاڵایەی كە حكومەتی عێراق لەو دادگایە دژی توركیا تۆماریكرد بوو، دادگای بڕی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلار قەرەبووی بەسەر توركیادا سەپاند، ئەمەش بەهۆكاری ئەوەی توركیا بەبێ رەزامەندی حكومەتی فیدراڵی عێراق بۆری نەوتی عێراقی لەناو خاكی توركیا بەكارهێناوە بۆ گواستنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان.  ئێستا توركیا دەیەوێت بەر لە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، پرسی قەرەبووەكە لەگەڵ حكومەتی عێراق یەكلابكاتەوە، بەمدواییە وەفدی توركیا لەگەڵ بەرپرسانی عێراق كۆبووەوە، بەڵام كۆبونەوەكەیان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بێ ئەنجام بوو.  هەناردەی نەوت رێژەی 77%ی تێكڕای ئەو داهاتانەی پێكدەهێنا كە مانگانە دەست حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەوت، بەپێی ئەوەی لە یاسای بودجەی 2023ی عێراقدا هاتووە، هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی بتوانێت شایستە داراییەكانی خۆی بەتەواوەتی لە بەغداد وەبگرێت، دەبێت رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی كۆمپانیای سۆمۆ بكات، ئەگەر هەناردەی نەوت لەرێگەی توركیاوە دەستی پێ نەكردەوە، بەپێی یاسای بودجە دەبێت هەرێم هەمان بڕە نەوت رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بكات بەمەبەستی بەكارهێنانی لەناوخۆدا.  یاسای بودجە، خەرجی بەرهەمهێنان‌و هەناردەی ئەو 400 هەزار بەرمیل نەوتەی هەرێمی لەسەر بنەمای خەرجی بەرهەمهێنان‌و هەناردەكردنی نەوت لە عێراق دیاریكردووە، ئەمەش وادەكات حكومەتی هەرێم نەتوانێت خەرجی كۆمپانیا بیانییەكان دابین بكات، چونكە خەرجی كەرتی نەوتی هەرێم بەبەراورد بە عێراق زۆرترە، ئەمە یەكێك لەو خاڵە سەرەكییانەیە كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی نیگەران كردووەو ئەگەر ئەم بابەتە لە دادگای فیدراڵی تانەی لەسەر نەدرێت، كۆمپانیا كاركەرەكانی هەرێم بۆ نوێكردنەوەی گرێبەستەكانیان روو لە حكومەتی فیدراڵ دەكەن. 

(درەو):  دەزگای هەواڵگری ئەمریكا ئاگاداری وردەكاری پلانەكانی یەڤگینی پریگۆژینی سەرۆكی گروپی ڤاگنەر بووە، تەنها چەند وڵاتێكی دیاریكراوی لە هاوپەیمانەكانی لێ ئاگادار كردووەتەوە، تەنانەت واشنتۆن نەیهێشتووە وڵاتانی هاوپەیمانی ناتۆو سەرۆكایەتی ئۆكرانیاش بەوردەكاری پلانەكە بزانن، لەترسی ئاشكرابوونی. تائێستا زۆرێك لە وردەكاریەكانی روداوەكەی رۆژی شەممەی رابردوو لە روسیا، بەناڕوونی ماوەتەوە، كە یەفگینی پریگۆژین سەرۆكی گروپی ڤاگنەر، بەشێوەیەكی كتوپڕ یاخبونی سەربازی ئەنجامدا.  بەڵام سەرچاوە ئاگادارەكان ئاشكریانكردووە، بەرپرسانی دەزگای هەواڵگری ئەمریكا توانیویانە وێنەیەكی وردو گشتی لەبارەی پلانی سەرۆكی ڤاگنەر كۆبكەنەوە، بەوەی كەی‌و چۆن پلانی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكەی ئەنجامدەدات. بەگوێرەی زانیاریەكانی تۆڕی هەواڵی (سی ئێن ئێن)ی ئەمریكی، بەرپرسانی واشنتۆن تەنها ژمارەیەك لەهاوپەیمانە دیاریكراوەكانی لەو پلانە ئاگادار كردووە، لەنێویاندا بەریتانییەكان، بەڵام ئەو زانیارییانەیان بە وردەكارییەوە نەداوە بە ئەندامانی هاوپەیمانی ناتۆ. لەسەر ئاستی ناوخۆش، تەنها چەند گەورە بەرپرسێكی ئیدارەی ئەمریكاو (8) ئەندامی كۆنگرێس، زانیارییەكانیان پێدراوە. ئاماژەكانی یاخیبوون تەنانەت واشنتۆن پێشتر پلانەكەی پریگۆژینی بە سەرۆكایەتی ئۆكرانیا رانه‌گەیاندووە، لەترسی گوێگرتن لەپەیوەندیەكانی نێوان هەردوولا لەلایەن مۆسكۆو ئاشكرابوونی زانیارییەكان.  لەگەڵ ئەوەی كاتی دەستپێكردنی ئەو یاخیبوونە كورتە، زانراو نەبووە، بەڵام ئاماژەكانی لە رۆژی (10)ی ئەم مانگەوە بەشێوەیەكی ئاشكرا دەركەوتن، بەتایبەت دوای ئەوەی وەزارەتی بەرگری روسیا، داوای لەسەرجەم كۆمپانیا سەربازییە تایبەتەكان كرد، لەنێویشیاندا ڤاگنەر، كە پێویستە لەسەرەتای مانگی تەموزەوە‌ گرێبەست لەگەڵ سوپای واژوبكەن‌و ببنە بەشێك لە سوپای روسیا. دۆخەكە مەقۆزنەوە لە رۆژی دەستپێكردنی یاخیبونەكەدا، پەیامێكی روون گەیشتە كیێڤ، كە ناوەڕۆكەكەی ئەوەیە" دۆخەكە نەقۆزنەوە بۆ هێرشكردنە سەر ئامانجەكان لە ناوخۆی روسیا". بەرپرسێكی خۆرئاوای ئاشكرایكردووە، ژمارەیەك لە هاوپەیمانە خۆرئاواییەكان لەئاستی جیاوازدا ئۆكرانیایان ئاگاداركردووەتەوە، بە نە قۆستنەوەی ئەو ئاژاوەیە بۆ هێرشكردنە سەر هیچ ئامانجێك لە ناوخۆی روسیا.  ئەو بەرپرسە جەختیكردووە، بە ئۆكرانیانییەكان راگەیاندراوە ئەوە "كێشەیەكی ناوخۆیی روسیایە". هۆشداری ئەوەشیان پێدراوە، نەبنە بەشێك لە كێشە ناوخۆییەكانی روسیا، تەنها درەفەتەكە دژی هێزەكانی روسیا بقۆزنەوە، كە لەسەر خاكی ئۆكرانیان. رۆژی شەممەی رابردوو، سەرۆكی گروپی ڤاگنەر بەشێوەیەكی كتوپڕ چوونە ناوەوەی هێزەكانی بۆ روسیاو رۆیشتن بەرەو مۆسكۆی پایتەخت راگەیاند، بەڵام دوای نزیكەی (24) كاتژمێر لەگەڵ بیلاروسیا كەوتە گفتوگۆو سەرەنجام ئەو سەركێشییە كتوپڕە، بە دورخستنەوەی سەرۆكی ڤاگنەر بۆ ناو خاكی بیلاروسیا كۆتایهات.  دواتریش لەوێوە رایگەیاند، ئامانجی روخاندنی حكومەتی روسیاو دەسەڵاتی سەرۆك ڤلادیمێر پۆتین نەبووە، بەڵكو ئامانجی پاراستنی گروپی ڤاگنەر بووە.  لەتازەترین لێدوانیدا، ڤلادیمێر پۆتین سەرۆكی روسیا، ئەندامانی گروپی ڤاگنەری سەرپشكردووە لەنێوان سێ‌ بژاردەدا: •    رۆیشتن بۆ بیلاروسیا •    ئەنجامدانی گرێبەست‌و چوونە ناو هێزەكانی روسیا •    گەڕانەوە بۆ ماڵەكانیان.

درەو: كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆی پارتی و یەكێتی بێ ئەنجام بوو، لە سەر پرسی (پرۆسەی هەڵبژاردن، پەیوەندی لەگەڵ بەغداد) ناكۆكن. ئەمڕۆ لە بارەگانی مەكتەبی سیاسی یەكێتی، وەفدی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لە شاری هەولێركۆبوونەوە. وەفدی پارتی (فازل میرانی) بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی سەرۆكایەتی كردوو پێكهاتووە لە هەریەكە لە: •    سیداد بارزانی •    هوشیار زێباری •    فوئاد حوسێن •    مەحمود محەمەد •    زاگرۆس فەتاح بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی سەرۆكایەتی وەفدی یەكێتیی كرد لەم گفتوگۆیەدا، وەفدی یەكێتیی پێكهاتوون لە هەریەكە لە: •    جەعفەر شێخ مستەفا •    دەرباز كۆسرەت رەسوڵ •    شاڵاو عەلی عەسكەری بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كۆبوونەوەكەی نێوان یەكێتی و پارتی بێ ئەنجام بووە، هەردوولا لەسەر پرسی بەرێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان و پەیوەندییەكان لەگەڵ بەغداد ناكۆكبوون، سەرەڕای ناكۆكییەكانی دیكە. زانیارییەكانی (درەو) ئاماژە بەوە دەكەن یەكێتی لەگەڵ ئەوەبووە كە كۆی كێشەكانی نێوان پارتی و یەكێتی بەیەك پاكێج گفتوگۆی لەسەر بكرێت و هەوڵی چارەسەری بكرێت، پارتی لەگەڵ ئەوەبووە كە لەم دۆخەی ئێستادا كێشەكانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان و پرسی پەیوەندییەكانی هەرێم لەگەڵ بەغداد چارەسەر بكرێن، بەڵام نەگەیشتوونەتە ئەنجام. دوای گەڕانەوەی تیمی یەكێتیی بۆ ناو كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران لە ناوەڕاستی مانگی ئایاری ئەمساڵدا، چەند رۆژێك دۆخی پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتیی ئاسایی بووەوە، بەڵام پرسی دەنگدان لەسەر یاسای بودجەی 2023ی عێراق سەرلەنوێ پەیوەندی نێوان هەردوو حزبی ئاڵۆز كردەوە، پارتی پێیوایە یەكێتیی لەپشت ئەو هەوڵانەوە بووە كە لەناو بودجەدا بۆ لاوازكردنی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم گیراونەتە بەر، ئەمە سەرباری ناڕەزایەتی پارتی دژی جێگیركردنی ئەو بڕگەیە لە بودجەدا كە ماف بە پارێزگاكانی هەرێم دەدات لە حاڵەتی بوونی ناڕەزایەتیدا بتوانن بەشێوەی راستەوخۆ مامەڵەی دارایی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ بكەن، ئەم بڕگەیە لەسەر داوای یەكێتیی چەسپێندراو پارتی وەكو هەوڵدان بۆ پەرتكردنی هەرێمی كوردستان وێنای دەكات. سەرباری ئەوەی مانگی ئایار تیمی پارتی‌و یەكێتیی رێككەوتنیان كرد لەسەر ئەوەی دۆسیە ئەمنییەكانی نێوانیان (بەدیاریكراوی دۆسیەی كوژرانی هاوكار جاف) بدەنە دەست لیژنەیەكی هاوبەش كە بە ئامادەیی لایەنی نێودەوڵەتی لێكۆڵینەوەی تێدا بكات، بەمدواییە دادگای هەولێر سزای ئیعدامی بۆ (وەهاب هەڵەبجەی) فەرماندەی هێزی دژەتیرۆری یەكێتیی‌و 8 فەرماندەی تری ئەو هێزە دەركرد، ئەمەش هێندەی تر پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو حزبەكەی توشی گرژی كردەوە. لەپاڵ دۆسیەی ئەمنیی‌و دارایدا، پارتی‌و یەكێتیی لەسەر پرسی سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستانیش ناكۆكن، ئەم ناكۆكییە هێشتا بەبێ چارەسەر ماوەتەوە‌و چارەنوسی هەڵبژاردنیشی خستوەتە ناو تونێلێكی نادیارەوە.    

  (درەو): پارتی‌و یەكێتیی لە هەولێر چوونە ناو كۆبونەوەوە، هەردوو حزب لە بابەتی (هەڵبژاردن، دۆسیەی ئەمنی، دۆخی دارایی‌و پەیوەندی لەگەڵ بەغداد) ناكۆكن. وەفدی پارتی دیموكراتی كوردستان گەیشتە بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لە شاری هەولێر. وەفدی پارتی (فازل میرانی) بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی سەرۆكایەتی دەكات‌و پێكهاتووە لە هەریەكە لە: •    سیداد بارزانی •    هوشیار زێباری •    فوئاد حوسێن •    مەحمود محەمەد •    زاگرۆس فەتاح قوباد تاڵەبانی پێشوازی لە وەفدی پارتی كرد، بافڵ تاڵەبانی سەرۆكایەتی وەفدی یەكێتیی دەكات لەم گفتوگۆیەدا، وەفدی یەكێتیی پێكهاتوون لە هەریەكە لە: •    جەعفەر شێخ مستەفا •    دەرباز كۆسرەت رەسوڵ •    شاڵاو عەلی عەسكەری دوای گەڕانەوەی تیمی یەكێتیی بۆ ناو كۆبونەوەكان ئەنجومەنی وەزیران لە ناوەڕاستی مانگی ئایاری ئەمساڵدا، چەند رۆژێك دۆخی پەیوەندییەكانی پارتی‌و یەكێتیی ئاسایی بووەوە، بەڵام پرسی دەنگدان لەسەر یاسای بودجەی 2023ی عێراق سەرلەنوێ پەیوەندی نێوان هەردوو حزبی ئاڵۆز كردەوە، پارتی پێیوایە یەكێتیی لەپشت ئەو هەوڵانەوە بووە كە لەناو بودجەدا بۆ لاوازكردنی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم گیراونەتە بەر، ئەمە سەرباری ناڕەزایەتی پارتی دژی جێگیركردنی ئەو بڕگەیە لە بودجەدا كە ماف بە پارێزگاكانی هەرێم دەدات لە حاڵەتی بوونی ناڕەزایەتیدا بتوانن بەشێوەی راستەوخۆ مامەڵەی دارایی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ بكەن، ئەم بڕگەیە لەسەر داوای یەكێتیی چەسپێندراو پارتی وەكو هەوڵدان بۆ پەرتكردنی هەرێمی كوردستان وێنای دەكات. سەرباری ئەوەی مانگی ئایار تیمی پارتی‌و یەكێتیی رێككەوتنیان كرد لەسەر ئەوەی دۆسیە ئەمنییەكانی نێوانیان (بەدیاریكراوی دۆسیەی كوژرانی هاوكار جاف) بدەنە دەست لیژنەیەكی هاوبەش كە بە ئامادەیی لایەنی نێودەوڵەتی لێكۆڵینەوەی تێدا بكات، بەمدواییە دادگای هەولێر سزای ئیعدامی بۆ (وەهاب هەڵەبجەی) فەرماندەی هێزی دژەتیرۆری یەكێتیی‌و 8 فەرماندەی تری ئەو هێزە دەركرد، ئەمەش هێندەی تر پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو حزبەكەی توشی گرژی كردەوە. لەپاڵ دۆسیەی ئەمنیی‌و دارایدا، پارتی‌و یەكێتیی لەسەر پرسی سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستانیش ناكۆكن، ئەم ناكۆكییە هێشتا بەبێ چارەسەر ماوەتەوە‌و چارەنوسی هەڵبژاردنیشی خستوەتە ناو تونێلێكی نادیارەوە.    

فه‌رهاد حه‌مزه‌، سه‌رۆكی ئه‌ندازیاران له‌ كۆمپانیای نه‌وتی باكور   له‌وه‌ته‌ی نه‌وت له‌ عێراق دۆزراوه‌ته‌وه‌ تاوه‌كو ئه‌مرۆ هه‌رده‌م نه‌یان هێشتووه‌ بۆناردنه‌ ده‌ره‌وه‌ی نه‌وته‌كه‌ی بێسه‌رئێشه‌ بێت ئه‌ویش به‌هۆی خراپی جێكه‌وته‌ جوگرافیه‌كه‌ی كه‌ دووره‌ له‌ ده‌ریاوه‌ . عێراق خاوه‌نی ژماره‌یه‌ك هێڵی هه‌نارده‌كردنی نه‌وته‌ به‌ڵام له‌ هیچ كامێكیان عێراق خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاتی ڕه‌ها نیه‌ تیایدا . واله‌خواره‌وه‌ یه‌ك یه‌ك باسی ئه‌و هێڵانه‌ی هه‌نارده‌كردنی نه‌وت ده‌كه‌ین كه‌ عێراق به‌ درێژایی 90 ساڵ به‌كاریانی هێناون :- 1- هێڵی كه‌ركوك –سوریا ئه‌م هێڵه‌ له‌ساڵی (1934) ه‌وه‌ راكێشراوه‌ سه‌ره‌تا به‌ بۆرییه‌كی 12 ئنجی ده‌ستی پێكرد دواتر دوو بۆری تری 16 و 32 ئنجی تریشی بۆ زیاد كرا . له‌ ساڵانی حه‌فتاكاندا 1,4 ملیۆن به‌رمیل نه‌وتی پیادا هه‌نارده‌ده‌كرا . چه‌ندین جار به‌هۆی شه‌ری عه‌ره‌ب ئیسرائیله‌وه‌ بۆچه‌ند مانگ په‌كخراوه‌ . له‌دوای خۆماڵیكردنی نه‌وت له‌1ی حوزه‌یرانی 1972 حكومه‌تی سوریا په‌ڵپی به‌ عێراق گرت و داوای زیادكردنی باجی هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وتی ده‌كرد له‌ 22 سه‌نته‌وه‌ بۆ 44 سه‌نت ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدا نرخی جیهانی هه‌ر به‌رمیلێك نه‌وت ته‌نها 3 دۆلار بوو . دواتر له‌رێگه‌ی ناوبژیوانانه‌وه‌ كرا به‌ 41 سه‌نت .له‌ ساڵی 1982 حكومه‌تی سوریا بۆ پشتیوانی حكومه‌تی ئێران له‌ شه‌ری هه‌شت ساڵه‌یدا له‌گه‌ڵ عێراق به‌یه‌كجاری هێڵه‌كه‌ی په‌كخست . له‌رۆژگاری ئه‌مرۆشماندا كه‌ حكومه‌تی توركیا ناهێڵێت نه‌وتی كه‌ركوك و هه‌رێم به‌ خاكیدا تێپه‌ر ببێت ئه‌سته‌مه‌ له‌م ده‌م وده‌سته‌دا په‌نا بۆ ئه‌م هێڵه‌ ببرێت چونكه‌ زیاتر له‌ 40 ساڵه‌ ئه‌م هێڵه‌ به‌كارنه‌هێنراوه‌و پێویستی به‌ نۆژه‌نكردنه‌وه‌یه‌كی سه‌رتاسه‌رییه‌ كه‌ ئه‌مه‌ش پاره‌و كاتێكی زۆری ده‌وێت , ئه‌مه‌ وێرای نیگه‌رانی ئه‌مه‌ریكا له‌ ئه‌نجامدانی وه‌ها كارێكدا .   2- هێڵی عێراق –توركیا :- ئه‌م هێڵه‌ له‌ دوو لووله‌ی 40 و 46 ئنجی پێكهاتوه‌و به‌ دوو قۆناغی جیا راكێشراون له‌ ساڵی 1977 و 1987 عێراق ئه‌م هێڵه‌ی وه‌ك ئه‌ڵته‌رناتیڤێك بۆ هێڵی سوریا كرده‌وه‌ چونكه‌ هه‌رده‌م ترسی له‌ حكومه‌تی سوریا هه‌بوو هێڵه‌كه‌ وه‌ك كارتێكی فشار دژی به‌كار بهێنێت . ئه‌م هێڵه‌ تا ساڵی 2014 به‌بێكێشه‌ كاری خۆی راپه‌راندووه‌ تا ئه‌و كاته‌ی حكومه‌تی توركیا به‌ بێره‌زامه‌ندی به‌غدا رێگه‌ی به‌ فرۆشتنی سه‌ربه‌خۆی نه‌وتی هه‌رێم دا تاله‌ كۆتاییدا بریاره‌كانی دادگای پاریسی لێكه‌وته‌وه‌و حكومه‌تی توركیا هێڵه‌كه‌ی به‌ڕووی نه‌وتی كه‌ركوك و هه‌رێم داخست.   3- هێڵی هه‌نارده‌كردنی باشوور تاقه‌ ده‌روازه‌یه‌كی ده‌ریایی عێراقه‌و هه‌ردوو به‌نده‌ری به‌سره‌و خۆر ئه‌لعومه‌ییه‌ ده‌گرێته‌وه‌ . له‌ ساڵی 1980 ئه‌م هێڵه‌ كه‌وته‌ به‌ر هه‌ڵمه‌تی بۆردومانكردنی تۆپخانه‌ی ئێران و پرۆسه‌ی هه‌نارده‌كردنی لێوه‌ به‌ یه‌كجاری وه‌ستا , هه‌ر بۆیه‌ عێراق په‌نای بۆ هێڵی توركیاو سوریا برد تا نه‌وتی باشووری لێوه‌ هه‌نارده‌بكات . ئه‌وه‌بوو عێراق تا راده‌یه‌ك هۆشی به‌ به‌ردا هاته‌وه‌ به‌ڵام ئه‌وه‌نده‌ی نه‌برد حكومه‌تی سوریا هێڵی كه‌ركوك –سوریای ڕاگرت بۆ پشتیوانی كردن له‌حكومه‌تی ئێران , ئه‌مه‌ وای له‌ عێراق كرد په‌نا بۆ توركیا به‌رێت تا له‌پاڵ هێڵه‌ 40 ئنجیه‌كه‌ هێڵێكی تری 46 ئنجی رابكێشێت   4- هێڵی عێراق –سعودیه‌:- عێراق بۆ ده‌ربازبوون له‌و دۆخه‌ خراپه‌ی تێكه‌وتبوو بیری له‌ فره‌كردنی هێڵه‌كانی هه‌نارده‌كردن كرده‌وه‌ تا نه‌بێته‌ بارمته‌ی ده‌ست هیچ ده‌وڵه‌تێك , بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ دوای گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ حكومه‌تی سعودیه‌ بریاریدا هێڵێكی نه‌وتی به‌ناو ئه‌و وڵاته‌دا رابكێشێت تاسه‌ر به‌نده‌ری (یه‌نبوع ) , هێڵه‌كه‌ به‌ دوو قۆناغ راكێشرا یه‌كه‌میان بۆرییه‌كی 48 ئنجی كه‌ توانای هه‌نارده‌كردنی نیو ملیۆن به‌رمیلی هه‌بوو له‌ ساڵی 1986 ده‌ستی به‌كاركرد دووه‌میان بۆرییه‌كی 56ئنجی بوو له‌ ساڵی 1990 كرایه‌وه‌و توانای هه‌نارده‌كردنی 1,6ملیۆن نه‌وتی هه‌بوو تێچووی هه‌ردوكیان 2,6 ملیار دۆلار بوو , ئه‌م هێڵه‌ ته‌نها چه‌ند مانگێك كاری كردو رووداوه‌كانی داگیركردنی كوێتی به‌سه‌ردا هات كه‌ بووه‌ هۆی راوه‌ستانی به‌ یه‌كجاری . ئه‌م هێڵه‌ش وا بۆ33 ساڵ ده‌چێت كاری پێنه‌كراوه‌ به‌تایبه‌ت ئه‌و به‌شه‌ی كه‌وتووه‌ته‌ ناو خاكی عێراق به‌ ته‌واوی بێكه‌ڵك بووه‌, هه‌رچی به‌شه‌كه‌ی ناو سعودیه‌شه‌ له‌لایه‌ن حكومه‌تی ئه‌و وڵاته‌وه‌ ده‌ستی به‌سه‌رداگیراوه‌و بۆ كاروباری خۆیان به‌ كاری ده‌هێنن . له‌م دۆخه‌دا عێراق ئه‌سته‌مه‌ په‌نا بۆ ئه‌م هێڵه‌ به‌رێت چونكه‌ له‌ رووی ته‌كنیكیه‌وه‌ باسمان كرد كه‌ چه‌ند بێكه‌ڵك بووه‌ , له‌ رووی سیاسیه‌وه‌ش سعودیه‌ عێراق به‌ ركه‌به‌ری نه‌وتی خۆی ده‌زانێت نایه‌وێت به‌ هێزه‌وه‌ بێته‌وه‌ مه‌یدان   بۆ دۆخی ئه‌مرۆ چی بكرێت ؟ ئه‌گه‌ر توركیا هه‌ر به‌ ڕیگری مایه‌وه‌ له‌ به‌رده‌م هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی كه‌ركوك و هه‌رێم ئه‌وا به‌ دڵنیاییه‌وه‌ هێڵه‌كانی نه‌وتی سوریاو سعودیه‌ ناتوانرێ وه‌ك رێگه‌ چاره‌سه‌رێكی خێرا سه‌یر بكرێت له‌به‌ر ئه‌و هۆكارانه‌ی پێشتر باسمان لێوه‌ كردن بۆیه‌ باشترین هه‌نگاو ئه‌وه‌یه‌ پاڵاوگه‌كانی هه‌رێم و عێراق ئه‌كتیڤ بكرێن و به‌روبومه‌ نه‌وتیه‌كانی لێبه‌رهه‌م بهێنرێت كه‌ سوودمه‌ندی سه‌ره‌كی خه‌ڵكی هه‌رێمه‌ چونكه‌ له‌ قه‌یرانی سووته‌مه‌نی رزگاریان ده‌بێت و به‌ نرخێكی گونجاو ده‌گاته‌ ده‌ستیان ,حاڵی حازر پاڵاوگه‌كانی عێراق توانای به‌كاربردنی زیاتر له‌ نیو ملیۆن به‌رمیل نه‌وتیان هه‌یه‌ , له‌لایه‌كی تریشه‌وه‌ پشت به‌ستن به‌ هێنانی سووته‌مه‌نی له‌ ده‌ره‌وه‌ كه‌م ده‌بێته‌وه‌و ئه‌وه‌نده‌ پاره‌ی قورسی وڵات نارواته‌ ده‌ره‌وه‌ .  

راپۆرت: درەو كەمتر لە پێنج مانگ ماوە بۆ وادەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، هیچ ئاسۆیەك بۆ سازدانی هەڵبژاردن لەمساڵدا نابینرێت، پێشنیازێك هەیە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستان هاوشێوەی كۆمسیۆنەكەی 1992 بسپێردرێت بە دادوەران، بەڵام ئەم پێشنیازە توشی بەریەككەوتن دەبێت لەگەڵ بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی كوردستان. جگە لە چاوەڕێكردنی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق، هەرێم هیچ دەرفەتێكی لەبەردەمدا نەماوە، كۆمسیۆنەكەی عێراقیش مانگی یەكی ساڵی داهاتوو وادەی یاسایی بەسەردەچێت، بەم دۆخەوە ئایا هەڵبژاردنی كوردستان كەی بەڕێوەدەچێت ؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان‌و پرسی هەڵبژاردن لایەنە سیاسییەكانی هەرێم دەستیان لە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان هەڵگرتووە‌و سەرقاڵی ئامادەكارین بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، هەڵبژاردنێك كە پارێزگاكانی هەرێم ناگرێتەوە‌و لەناوچە جێناكۆكەكان بەڕێوەدەچێت.  هێشتا ئەو وادەی كە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی دیاریكردووە، لە شوێنی خۆیدایە‌و دوانەخراوە، واتا رۆژی 18ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ.  رۆژی 30 ئایاری رابردوو، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاری خۆی لەسەر ئەو سكاڵایانە یەكلاكردەوە كە سەبارەت بە درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان تۆماركرابوون، بڕیاریدا بە هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەكە، ئەمە هەموو ئەو یاساو بڕیارانەشی هەڵوەشاندەوە كە لەدوای درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانەوە دەرچوون، بەدیاریكراویش كۆبونەوەی رۆژی 22ی ئایاری پەرلەمان بۆ كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم. لەدوای بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییەوە، پەرلەمانی كوردستان هیچ  كۆبونەوەو جوڵەیەكی سیاسی نەكردووە، بۆیە پرسی سازدانی هەڵبژاردن گەڕاوەتەوە بۆ سەرۆكایەتیی هەرێم.  رۆژی 8ی ئەم مانگە، سەرۆكایەتی هەرێم وەفدێكی ناردە بەغداد بۆ ئەوەی لەگەڵ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق قسە بكەن سەبارەت بە ئامادەكاریكردن بۆ بەڕێوەبردنی هەڵبژاردن لە كوردستان، ئەمە وەكو دانپێدانانی سەرۆكایەتی هەرێم بوو بە بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی كوردستان‌و كارانەبوونەوەی كۆمسیۆنەكەی كوردستان.  سەرۆكایەتیی هەرێم دەیەوێت هەرچۆنێك بووە لەمساڵدا هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوەبچێت، بەڵام ئەمە تەنیا وەكو هەوڵێك ماوەتەوە‌و لەڕووی واقعییەوە ئەگەرێكی لاوازە.  كۆمسیۆنی عێراق چاوەڕێی نوسراوە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق خۆشی تەمەنی یاسایی زۆری نەماوە، سەرباری ئەمە دەیەوێت رۆژی 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەڕێوەببات، بۆیە هیچ وەڵامێكی ئەوتۆی بە سەرۆكایەتی هەرێم نەداوە سەبارەت بەوەی ئایا لە رۆژی 18ی تشرینی دووەمی ئەمساڵدا دەتوانێت هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوەببات یاخود نا، بەڵام بەشێوەی زارەكی سەرۆكایەتی هەرێمی ئاگاداركردووە لەوەی ناتوانێت لەو وادەیەدا هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوەببات.  سەرباری وەڵامە زارەكییەكە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق چاوەڕێیە سەرۆكایەتی هەرێم بە فەرمی نوسراوی ئاڕاستە بكات‌و تێیدا داوای لێبكات رۆژی 18ی تشرینی دووەم سەرپەرەشتی هەڵبژاردنی كوردستان بكات، بۆ ئەوەی ئەویش بەنوسراوێكی فەرمی وەڵامی داواكارییەكە بداتەوە. هەوڵی سەرۆكایەتیی هەرێم بۆ ئەوەیە، ئۆفیسەكانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لە پارێزگاكانی هەرێم ئامادەكاری بۆ هەڵبژاردنی كوردستان بكەن، بەوپێیەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق پارێزگاكانی هەرێم ناگرێتەوە‌و ئۆفیسەكانی كۆمسیۆن لە ئێستادا دەستیان بەتاڵە، بەڵام سەرۆكایەتیی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لەمبارەیەوە هیچ گرەنتییەكیان بە سەرۆكایەتیی هەرێم نەداوە.  ئەمە لەكاتێكدایە لەئێستادا كەمتر لە (6) مانگ دەرفەت لەبەردەم سازدانی هەڵبژاردنی كوردستاندا ماوە لەو وادەی دیاریكراوە، بۆیە ئەگەری دواخستنی وادەی هەڵبژاردن بۆ جاری سێیەم، ئەگەرێكی بەهێزو كراوەیە.  بەگشتی سەرۆكایەتیی هەرێم تاڕادەیەك لەوە تێگەیشتووە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق لەوادەی دیاریكراودا (18ی تشرینی دووەم) هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان بەڕێوەنابات، لەم حاڵەشدا ئەگەر هەیە هەڵبژاردن بۆ ئایاری یاخود تەموزی ساڵی داهاتوو دوابكەوێت.  كاراكردنەوەی كۆمسیۆن بە دادوەران ئێستا كە ئیتر سەرۆكایەتیی هەرێم خەریكە دەست لە كۆمسیۆنەكەی عێراق دەشوات، قسەوباس هەیە لەبارەی ئەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لە كوردستان نوێ بكرێتەوە‌و ئەو كۆمسیۆنە لەمساڵدا هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەببات. كرۆكی ئەم پێشنیازە ئەوەیە، (7) دادوەر دیاری بكرێت بۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستان، هاوشێوەی یەكەم كۆمسیۆن كە ساڵی 1992 دروستكرا‌و هاوشێوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی ئێستای عێراق كە لەلایەن دادوەرانەوە بەڕێوەدەبرێت.  ئەوانەی پشتیوانی ئەم پێشنیازە دەكەن، پەنایان بۆ بڕگەی (پێنجەم) لە ماددەی (دەیەم)ی یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 2005ی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان- عێراق بردووە، ئەم بڕگەیە دەڵێ: •    كاتێ هەرێمی كوردستان‌و سیستمە سیاسییەكەی، یان ئاسایشی گشتی هەرێم، یان دامودەزگا دەستورییەكانی بكەونە مەترسییەكی ئەوتۆوە، هەڕەشە لە بوونی بكا‌و، ئەنجومەنی نیشتمانیش نەتوانێ كۆببێتەوە، ئەوە، لەوبارەدا سەرۆكی هەرێم دوای راوێژو رێككەوتن لەگەڵ سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی‌و سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمدا بڕیارگەلێ دەردەچوێنێ هێزی یاساییان هەیە بەمەرجێ ئەو بڕیارانە، لە یەكەم كۆبونەوەی ئەنجومەنی نیشتمانی هەرێمدا بخرێنە بەردەمی. خۆ ئەگەر هاتوو نەخرانە بەردەمی، یان خرانە بەردەمی‌و ئەنجومەن پەسەندی نەكردن، ئەوا، لەوبارەدا سیفەتی یاساییان نامێنێ.  ئێستا هەرێمی كوردستان لە دۆخێكی لەو شێوەدایە كە لەم بڕگەیەدا باسكراوە، بەتایبەتیش لەوەدا كە دامودەزگا دەستورییەكانی متمانەیان لەدەستداوە، چونكە پەرلەمانی كوردستان بەبڕیاری دادگای فیدراڵی هەڵوەشاوەتەوە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستان كارانەكراوەتەوە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراقیش ناتوانێت لە وادەی دیاریكراودا هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوەببات، سەرۆكایەتی هەرێم‌و حكومەتیش لەدوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانەوە بوون بە "كاربەڕێكەر"، هەموو ئەمانە شەرعیەتی دامودەزگاكانی هەرێمیان خستوەتە ژێر پرسیارەوە‌و هیچ چارەیەك نییە جگە لەوەی تاوەكو ساڵی داهاتوو چاوەڕوانی كۆمسیۆنی عێراق بكرێت بۆ بەڕێوەبردنی هەڵبژاردن لە كوردستان.   بەڵام ئایا ئەگەر سەرۆكی هەرێم پەنا بۆ ئەم بڕگە یاساییە ببات، توشی بەریەككەوتن نابێت لەگەڵ بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی كوردستان ؟ بڕگەی پێنجەم لە ماددەی دەیەمی یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان باس لە بارودۆخێك دەكات كە هێشتا پەرلەمانی كوردستان (ئەنجومەنی نیشتمانی) بوونی هەیە، بەڵام لەبەر دۆخێكی دیاریكراو ناتوانێت كۆبونەوە بكات، بەڵام ئێستا بەگوێرەی بڕیاری دادگای فیدراڵی، پەرلەمانی كوردستان نەماوە‌و هەڵوەشاوەتەوە، بۆیە كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن بە دادوەران لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە بەبێ پەسەندكردنی لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە، بەواتای پێشێلكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی دێت.  سەرباری ئەمە، هەر بەگوێرەی بڕگەی پێنجەمی ماددەی دەیەم لە یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم، دەرچوونی بڕیارێكی لەمجۆرە لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە پێویستی بەوەیە پەرلەمانی داهاتووی كوردستان پەسەندی بكات، ئەگەرنا بڕیارەكەی بە هەڵوەشاوە ئەژمار دەكرێت، لەم دۆخەدا سەرۆكی هەرێم بەر لەوەی بڕیارێكی لەو شێوەیە بدات، پێویستی بەوەیە گرەنتی نوسراو لە هەموو پارتە سیاسییەكان وەربگرێت لەبارەی ئەوەی لە پەرلەمانی داهاتوودا بڕیارەكەی پەسەند دەكەن، ئەمەش كات‌و دانوستانی زۆری دەوێت، بەتایبەتیش لە دۆخێكدا كە پەیوەندی پارتی‌و یەكێتیی باش نییە‌و تێڕوانینیان لەبارەی هەڵبژاردنەوە جیاوازە.  واتا بەگشتی بژاردەیەكی لەمجۆرە كە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی كوردستان بە دادوەران كارابكرێتەوە، لەڕووی واقعی‌و یاساییەوە بژاردەیەكی پڕ لە كێشەیە. كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لە عێراق مانگی یەكی ساڵی داهاتوو، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق ماوەی یاسایی تەواو دەبێت، بەپێچەوانەی كۆمسیۆنەكەی كوردستانەوە، كۆمسیۆنی عێراق بۆ نوێكردنەوە پێویستی بە پەرلەمان نییە، چونكە بەگوێرەی یاساكەی، كۆمسیۆن بەبڕیاری ئەنجومەنی دادوەریی عێراق نوێ دەكرێتەوە‌و متمانەی پێدەدرێت.  ساڵی 2019 كاتێك خۆپیشاندانی تشرین لە عێراق سەریهەڵدا، یەكێك لە داواكارییە سەرەكییەكانی خۆپیشاندەران گۆڕینی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان بوو، كە لەسەر بنەمای پشكێنەی حزبی‌و تائیفی دروستكرابوو، سەرەتاكانی كانونی یەكەمی 2019 پەرلەمانی عێراق وەكو وەڵامدانەوەیەك بۆ خۆپیشاندانەكان، یاسای كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراقی دەركرد.  بەپێی مادەی (3)ی یاسای كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق، ئەندامانی كۆمسیۆن بەمشێوە دیاریكران: 1-    پێنج دادوەری پلە یەك، كە ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق لەناو كاندیدەكاندا هەڵیان دەبژێرێت، بە لەبەرچاوگرتنی دادپەروەریی لەنێوان ناوچەكاندا.  2-    دوو داوەر لەلایەن ئەنجومەنی دادوەریی هەرێمی كوردستان دیاری دەكرێن، بەهەمان شێوە لەسەر هەمان بنەمای دادپەروەیی جوگرافیی (واتا دادوەرێك لە هەولێرو دادوەرێكی تر لە سلێمانی. لەئێستادا دادوەرەكەی سلێمانی سەرۆكایەتی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق دەكات) دیاری دەكرێن. 3-    دوو راوێژكار لەلایەن ئەنجومەنی دەوڵەتەوە دیاری بكرێن‌و ئەنجومەنی دادوەریی عێراق كاندیدەكانیان هەڵبژێرێت.  4-    كاندیدەكان لەلایەن ئەنجومەنی دادوەرییەوە بە تیروپشك هەڵدەبژێردرێن. 5-    لەو (9) ئەندامەی ئەنجومەنی دادوەیی بۆ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی دیاری دەكات، دەبێت رەچاوی نوێنەرایەتی ژنی تێدا بكرێت. كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەمشێوەیە دروستكراوە، ئەگەر تاوەكو مانگی یەكی ساڵی داهاتوو، هەرێمی كوردستان چاوەڕێ بكات كۆمسیۆنەكە ماوەی یاسایی بۆ چارەسەر بكرێت، ئەوا لانی كەم دەبێت ماوەی شەش بۆ حەوت مانگی تر چاوەڕوان بێت، چونكە كۆمسیۆن بۆ سازدانی هەڵبژاردن لە كوردستان، پێشوەخت پێویستی بەلانی كەم شەش مانگ دەبێت، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دەكەوێتە مانگی حەوتی ساڵی داهاتووەوە.  ئەمە هۆكارەكەیە كە سەرۆكایەتی هەرێم دەیەوێت رێگەچارەیەك بدۆزێتەوە بۆ ئەوەی هەڵبژاردن زیاتر دوانەكەوێت‌و لانی كەم لە كۆتاییەكانی ئەمساڵدا بەڕێوەبچێت، هەرچەند ئەم كاتەش لەڕووی كەشوهەواوە بۆ سازدانی هەڵبژاردن بەگونجاو نازانرێت.  ساتی هه‌ڵبژاردنی داادوه‌ره‌كانی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنی عێراق به‌تیروپشك، به‌ئاماده‌بوونی نوێنه‌ری نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان یەكەم كۆمسیۆن لە كوردستان بۆ هەڵبژاردنی خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستاندا لە ساڵی  1992، بە بڕیاری (بەرەی كوردستانی)و لە مادەی (6)ی یاسای هەڵبژاردندا، بڕیاردرا بە دروستكردنی (دەستەی باڵا سەرپەرشتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان). ئەم دەستەیە بەپێی ئەوەی لە یاسای هەڵبژاردندا هاتبوو، لە (2) دادوەرو نوێنەری حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان پێكهاتبوو، كە بەتێكڕا (9) كەس بوون، بەمشێوەیە: * دادوەر (ئەمیر عەبدولكەریم حەوێزی) سەرۆكی دەستەی هەڵبژاردن.  * دادوەر (فوئاد سابیر رەشید) داواكاری گشتی‌و ئەندامی دەستەی باڵای هەڵبژاردن. * (رەشید مستەفا كاكە عەبدولكەریم) نوێنەری كارگێری پارێزگای هەولێر. * (جەمال تایەر بەكر) نوێنەری یەكێتی نیشتمانی كوردستان. * (كەریم سوڵتان سنجاری) نوێنەری پارتی دیموكراتی كوردستان. * (بەدران ئەحمەد حەبیب) نوێنەری حزبی زەحمەتكێشان. * (جەمیل عەبدوڵا خۆشناو) نوێنەری سۆسیالیست‌و پاسۆك. * (كلدۆن شمۆئیل نیامین) نوێنەری پارتی دیموكراتی ئاشوری.  * (ساڵح بەرواری) نوێنەری پارتی گەل (دواتر كشایەوە)  ئەركی ئەم دەستەیە بەپێی مادەی (6) لە یاسای هەڵبژاردن، بریتی بوو لە: -    دیاریكردنی ناوچەكانی هەڵبژاردن -    سەرپەرشتیكردنی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن -    دەركردنی زانیاری بۆ ئاسانكاری بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن  ئەو پێشنیازەی ئێستا لەئارادایە بۆ كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم، وەكو گەڕانەوەیە بۆ شێوازی دروستكردنی یەكەم كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لە كوردستاندا.  كارتی ده‌نگدانی كۆمسیۆنی 1992ی كوردستان بۆ هه‌ڵبژاردنی (رابه‌ری بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردستان) كارتی ده‌نگدانی ده‌سته‌ی باڵای سه‌رپه‌ره‌شتی هه‌ڵبژاردن بۆ یه‌كه‌م په‌رله‌مانی كورستان له‌ 1992دا    

مەریوان وریا قانع (هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) لە دونیای ئێمەداو لەکاتێکدا دین دەستیخستۆتە ناو وردو درشتی ژیانی ئینسانەکانەوە، یان تەماحى ئەوەی هەیە ئەو کارە ئەنجامبدات، کەچی قسەکردن لەسەر دین وەک چوونە ناو کێڵگەیەکی گەورەی ئەلغامی لێھاتوە، بەهەرلایەکدا بجوڵێیتەوە کەسانێک وەک لوغم بە ڕوتدا دەتەقنەوە. زۆرینەشیان بەناوی خوداو پێغەمبەرو موقەدەساتی کۆمەڵگاوە ئەدوێن و بەناوی ئەوانەشەوە ڕەوایەتی بە هێرشکردن و سوکایەتیی و بەحەیوانکردنی کەسانی لەخۆیان نەچوو ئەدەن، تا بە کوشثن و تێرۆرکردن دەگات. ئەوی دەبینرێت دروستکردنی نەوەیەکی گەنجی دینداریی توندڕەوە کە بە ئەرکێکی خودایی دەزانن بەگژ هەر کەسێکدا بچنەوە روانینی بۆ دین و دینداریی، نەچێتە ناو نەخشە بەرتەسک و بچوکەکەی ئەوانەوە بۆ دین و دینداریی. پەلاماری رەمزیی و مادیی هەرکەسێکیش بدەن شتێک لەسەر دین و دینداریی بڵێت جیاواز لەوەی ئەوان فێرکراون بیبیستن و بیڵێن. نەوەیەک پەڕینەوەی لە جنێو و سوکایەتیکردن و تەکفیرکردنەوە، بۆ تێرۆرو کوشثن و لەناوبردن، تەنها مەسەلەی کاتە. ئێمە لەئێستادا دەرکەوتە سەرەتاییەکانی ئەو گواستنەوەیە، دەبینین. ئەوەی شوێنی سەرنجە ئەم نەوە گەنجە، کە زۆرینەیان نەوەیەکی سەلەفین، لەناو خۆیشیاندا دابەشن بەسەر چەندان تێگەیشتنی جیاوازدا بۆ دین کە لەسەر نەفیکردنی تەواوەتی یەکتریی و بە موتڵەقکردنی شێوە دینداریی و تێگەیشتنی خۆیان کاردەکەن. کێشەی نێوان ئەشعەرییەکان و سەلەفییەکان لەلایەک و کێشەی سەله‌فەییەکان و ئیخوانییەکان لەلایەکی تر دەرخەری ئەم ڕاستییە سۆسیۆلۆژییە سادانەن. ئەوە با واز لە کێشه‌ی نێوان ئەوان و ئەو زۆرینە دینیی و نادینییە بهێنین کە لە کوردستاندا ئەو روانینە سەلەفییەیان بۆ دین نییە. ئەم دابه‌شبوونه‌ ناوەکییەی کایە دین زیاتر بەرهەمی دونیای دوای راپەرینە، رەنگە رەگوڕیشەی هەندێکیان بۆ کاتێکی کەمەکێک درێژتر ببرێنەوە، بەڵام ئامادەگیی ئەوان وەک هێزی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و دینیی نوێ دەکەوێتە دونیای دوای راپەرینەوە. ئەم دۆخەی سەرەوە وادەکات هێزە چەپ و نادینیی و سیکولارەکانیش، ناچاربن ببنە بەشێک لەو هێزانەی ئەمڕۆکە لە دونیای ئێمەدا لەسەر دین و دینداریی قسەدەکەن، بەڵام قسەکردنێک لە دیدێکی تەواو رۆشنگەرانەوە، کە دواتر زۆر بە کورتی شیدەکەمەوە.   ھێزە چەپ و نادینییەکانی دونیای ئێمەو خۆرھەڵاتی ناوەڕاست، لە ساڵانی شەست و ھەفتای سەدەی بیستەمدا، بەشێوەیەکی گشتیی، قسەکردن و لێکۆڵینەوەیان لەسەر دین بەتەواوی پشتگوێ خستبوو. زۆرجار وەک دیاردەیەکی کاتیی تێپەڕو بەرسەرچوو مامەڵەیاندەکردن، پێیانوابوو جێگەیەک بۆ دین لە دونیای مۆدێرندا نامێنێتەوە. زۆرجاریش دینیان بۆ بیرکردنەوەی خورافیی و بۆ سیحرو ئەفسانە، کورتدەکردەوە، پێشیان وابوو ئەم جۆرە بیرکردنەوەیە شوێنی لەناو میتۆدەکانی فیکرو بیرکردنەوەی مۆدێرندا نابێتەوە. بەبۆچونی من ئەم شێوازە روانین و بیرکردنەوەیە لە دین، نەک تەنها هەڵەبوو، بەڵکو ھەڵەیەکی ستراتژیی گەورە بوو. ئەم گوێ پێنەدان و ئیهمالکردنە دەرگای بەڕووی ڕێبازە سەلەفیی و سیاسیی و جیھادییەکاندا کردەوە، بەو روانینە ترسناکەوە کە بۆ دینیان هەیە، بچنە ناو بەشە جیاوازەکانی کۆمەڵگاوەو کاری نهێنی و ئاشکرا ئەنجامبدەن. لەبەرامبەردا هێزە نادینییەکانیش، بە چەپ و ناچەپیانەوە، لەباتی گەشەدان بە دیدێکی ڕۆشنگەرانە بۆ دین، یاخود گەشەدان بە دیدێکی دیموکراسییانەی ڕاستەقینە، بوونە هەڵگری ئەو ستراتیژیەتی پشتگوێخستن و بە سوک و ناگرنگ سەیرکردنەی دین کە بەم رۆژەی ئەمڕۆکەی گەیاندین، رۆژێک تیایدا گوتارێکی رۆشنگەرانە سەبارەت بە دین لەئارادا نەبێت، وڵاتەکە سیخناخ بێت بە گوتاری سەلەفیی و ئیخوانیی و روو- لە - جیهاد. یان کرد. هەڵەی سەرەکیی بەجێهێشتنی دین و دەقە دینییەکان و کەلەپوری دین و دیاردەی دیندارییە بۆ ھێزە دینییه‌كان بەتەنها، کردنی ئەم هێزە دینیانەیە بە تاکە خاوەنی دین، بە قسەکەر بەناوی خوداو پێغەمبەرەکانییەوە، ئەوانیش بە خواست و ویستی خۆیان و لە فۆرمی سەلەفیەت و ئیخوانیەتی دینداریدا، لێکیاندایەوەو بەناو کۆمەڵگادا بڵاویانکردەوە. بە بۆچونی من هەنگاوی یەکەم بە گەڕاندنەوەی نرخ بۆ دین و فیکری دینیی و کەله‌پوری دینییەوە دەستپێدەکات و خوێندنەوەی ئەمانەش لە ڕێگای دیدگا تیورییە تازەکان و دیدگا میتۆدییەکانی زانستە ئینسانیی و کۆمەڵایەتییەکانەوە. ئەوەشی پێویستە پرۆژەیەکی لەم بابەتە ئاڕاستە بکات دیدگایەکی ڕۆشنگەرانەیە کە پێ لەسەر عەقڵانیەت و جیاوازیی و ڕێزگرتن دابگرێت و مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی مێژوویی بیرکەره‌وەو پرسیارکەر وێنا بکات. لە قورئاندا چەندان دەق هەن سەبارەت بە کۆیلەو چۆنیەتی مامەڵەکردنی کۆیلەوە، ئەمڕۆ کەس باس لە پیادەکردنی ئەو دەقانە ناکات، مەگەر هێزێکی سەلەفیی وەک داعش نەبێت. زۆرینەی موسڵمانانی جیهان دەڵێن ئەو دەقانە پەیوەندییان بە سەردەمی خۆیەوە ھەیەو کۆیلەیەتیی لە جیهانی ئەمڕۆدا نەماوە. یاخود لە چۆنیەتی باسکردنی مەسەلەی ئەھلی زیمەدا، بە دەگمەن نەبێت کەسێک نادۆزیتەوە لەمڕۆدا باس لە چەمکی «ئەھلی زیمە» بکات و زۆرینەی پیاوانی دینیش باس لە مەسەلەی «ھاوڵاتیبوونی یەکسان» دەکەن، بێگومان جگە لە هێزو کەسایەتییە سەلەفییە توندڕەوەکان، ئەوانە لە داعشدا لە فۆرمە ئاساییەکەی خۆیاندا بەرجەستەبوون. پەرەدان بەم فۆرمە لە خوێندنەوەی دین ئەرکێکی سەرەکیی هێزە نادینیی و عەلمانییەکانی دونیای ئێمەیە، نەک جێهێشتنی دین بۆ هێزە سەلەفیی و ئیخوانییەکان. ئێمە دەزانین لەگەڵ دیکارتدا گۆڕانێکی گەورە لە وێناکردنی مرۆڤدا، دێتەکایەوە. مرۆڤ وەک تاکەکەسێک لەدایکدەبێت کە ئاکاری سەرەکیی ئەو بوونی دین یان بێدینبوون نییە، مەسیحیبوون یان ئیسلامبوون یان بودیبوون یان ھەرشتێکی دیکەی لەم بابەتە نییە. ئەوەی لای دیکارت ئاکاری سەرەکیی و بنەڕەتیی مرۆڤ وەک تاکەکەس دەستنیشاندەکات، بریتییە لە «بیرکردنەوە»، توانای بیرکردنەوەو جۆری بیرکردنەوەیە. مەسەلەی سەرەکیی لای دیکارت بریتییە لە ”من بیردەکەمەوە کەواتە ھەم“، ئەم تێزە پێ لەسەر ئاکاریی بیرکەرەوانەی مرۆڤ دادەنێت، کە ئاکارێکی تەواو نوێی مرۆڤەو بنەمایەکی نوێی دروستکردنی شوناسیی مرۆڤە وەک مرۆڤ. ئەم شوناسە تازەیە تێپەڕاندنی سەرجەمی فۆرمەکانی تری شوناسە ئیسنانییەکانی ترە، یان لانیکەم شوناسێکە سەرجەم شوناسەکانی دیکە دەخاتە شوێنی دووهەم و سێهەمەوە. شوناسی لەشێوەی ”من مەسیحیم کەواتە من ھەم“، یان ”من بوزیم کەواتە من ھەم“، یان ”من موسڵمانم کەواتە من ھەم“، دەبنە شوناسی دوای شوناسی مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی بیرکەرەوە. بەم مانایە لە دونیای مۆدێرندا مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی بیرکەرەوە دەچێتە شوێنی مرۆڤی دینیی یان بێدین یان ھەرشتێکی دیکە کە شوناسی خۆی لە بیرکردنەوەوە وەرنەگرێت. بیرکردنەوەش لای دیکارت بە گومانکردن و پرسیارکردن و تێڕامان دەستپێدەکات و بە پاسادان و سەلماندن کۆتاییدێت. واتە لای دیکارت مرۆڤی بیرکەرەوەیە مرۆڤێکی عەقڵانییە، خاوەنی عەقڵێکی پرسیارکەرو گومانکەرە. سەدەیەک دواتر شۆپنھاوەر دێت و لەپاڵ عەقاڵدا ئاکارێکی دیکەو سەرەکیی بۆ مرۆڤبوون زیاددەکات، کە بەلای ئەوەوە لە عەقڵ گرنگترە، ئەویش بوونی ئیرادەیە لای مرۆڤ. لای شۆپنھاوەر ئیرادە وەزیفەیەک لە وەزیفەکانی عەقڵ نییە، بەڵکو ئاکارێکە لە عەقڵ گرنگترو جەوھەریترە لە ئینساندا. لە راستیدا ئەو ھاوکێشەکە پێچەوانە دەکاتەوەو پێیوایە عەقڵ یەکێک لە ئامرازەکانی ئیرادەیە. بە کورتییەکەی لە دونیای مۆدێرندا دیدێک بۆ مرۆڤ لە دایکدەبێت کە دەیکاتە خاوەنی عەقڵێکی گومانکەرو پرسیارکەر، وەکچۆن دەیکاتە خاوەنی ئیرادەیەک کە بەهۆیەوه‌ دەتوانێت بڕیاربدات و جیهانی خۆی بەوشێوەیە دروستبکات کە پێیوایە باشترو ئینسانیترە. لە کەلەپوری ئیسلامیدا قوتابخانەی موعتەزیلە، کەم تا زۆر، هەمان ئەم روانینە مۆدێرنەیان بۆ مۆرڤ هەیە. ئەوان پێیانوایە خودا مرۆڤی بە دوو ئاکاریی سەرەکییەوە دروستکردوە، یەکەمیان بوونی عەقڵە لە مرۆڤدا، دووهەمیان بوونی ئیرادەیە. ئەم دووانەش وا لە مرۆڤ دەکەن هەم بتوانێت بیربکاتەوەو هەم بتوانێت لەناو مێژووی خۆیدا ئیرادەگەر بێت. ئەمەش دەیکاتە بوونەوەرێکی بەرپرسیار بەرامبەر بەو جیهانەی لەناویدا دەژیی، بە هەموو باشیی و خراپەو رووکارە جوان و ناشیرینەکانییەوە. بە کورتییەکەی ئەوەی ئەمڕۆکە پێیوستە رووبدات، تەنها چارەسەری ئەمنیی و سیاسیی کێشەی توندڕەویی دینیی نییە، بەڵکو تێوەگلانە لە بەرهەمهێنانی گوتارێکی دینیی تازەدا کە رێگربێت لەوەی نەوە تازەکانی دونیای ئێمە بەو ئاسانییەی ئەمڕۆکە بکەونە بەردەمی گوتاری بانگخوازو هیزە سەلەفییەکانەوە، هەرەها بکەونە بەردەمی ئەو گوتاری ئیخوانییەوە، کە لەباتی گەشەکردنی بۆ گوتاری «پۆست ئیسلامیزم» لە دۆخی بەسەلەفیبوونێکی بەردەوامدا دەژیی. دین زۆر لەوە گرنگترە بۆ ئەم هێزانە بەجێبهێڵدرێت.

درەو: لاهور شێخ جەنگی "لیستی گەل" بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان رادەیەگەیەنێت و پرۆژەك بۆ یەك لیستی لایەنە كوردیەكان دەداتە حزبەكانی كوردستان. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لاهور شێخ جەنگی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە بڕیارە 18ی كانونی یەكەمی 2023 بەڕێوە بچێت، پرۆژەیەكی داوەتە حزبە كوردستانیەكان، بۆ یەك لیستی و یەك دەنگی كورد لە ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان، تا ئێستا پرۆژەكە دراوەتەوە (بزوتنەوەی گۆڕان، كۆمەڵی دادگەری، یەكگرتووی ئیسلامی) و بڕیارە ئەو پرۆژەیە بدرێتە حزبەكانی دیكەش لەناویاندا پارتی و یەكێتی. سەرچاوەیەك لە كۆمەڵی دادگەری بە (درەو)ی راگەیاند: پرۆژەكەی لاهور شێخ جەنگی گەیشتووەتە دەستمان كە تایبەتە بە یەك لیستی و یەكگرتوویی لایەنە كوردیەكان لە ناوچەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان.    (درەو) زانیویەتی لاهور شێخ جەنگی چاوەڕێی وەڵامی لایەنە سیاسیەكان دەكات بۆ بەدەمەچوونی پرۆژەكەی كە پێی وایە دۆخی كورد لە ئێستادا لەناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم خراپەو پێویستی بەیەك دەنگی و یەك لیستی لایەنەكان هەیە، ئەگەر لایەنەكان بەدەم پرۆژەكەیەوە نەهاتن ئەوا لاهور شێخ جەنگی بەناوی "لیستی گەل"ەوە بەشدار دەبێت لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق لە كەركوك و ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم. (درەو) پەیوەندی كرد بە شادمان مەلا حەسەن سەركردەی نزیك لە لاهور شێخ جەنگی، شادمان مەلا حەسەن زانیارییەكانی (درەو)ی سەبارەت بە پرۆژەكەی لاهور شێخ جەنگی پشت راست كردەوە. بڕیارە لە 18ی كانونی یەكەمی 2023 هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق جگە لە سێ پارێزگاكەی هەرێم بەڕێوە بچێت، كورد لە پارێزگاكانی (كەركوك، نەینەوا، سەڵاحەدین، دیالە) لیستی دەبێت بەڵام تا ئێستا لایەنە كوردییەكان هیچ پلان و پرۆژەیەكی راگەیەندراویان بۆ چۆنیەتی بەرێوەچوونی هەڵبژاردنەكان و شێوازی بەشداری لایەنە كوردییەكان نەبووە. لەو پارێزگایانەی كە دەكەونە ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان كێ بەركێ لەسەر (71) كورسی ئەنجومەنی پارێزگایە لە نێوان پێكهاتە جیاوازەكان لە (كورد، عەرەب، توركمان) سەرەڕای پێكهاتەكان. •     بۆ پارێزگای كەركوك: 15 كورسی دانراوە •    بۆ پارێزگای نەینەوا: 26 كورسی دانراوە •    بۆ پارێزگای سەڵاحەدین: 15 كورسی دانراوە •    بۆ پارێزگای دیالە: 15 كورسی دانراوە