درەو: وەفدی بەغداد بە وەفدی هەرێمیان راگەیاندووە لەو (598) ملیار دینارەی بۆ پشكی هەرێم دیاری كراوە، مانگانە (53) ملیاری قەرزی بانكی بازرگانی و (50) ملیار دیناری قەرزی (400) ملیار دینارەكەو (50%)ی داهاتی خاڵە سنورییەكانی لێدەبڕن، ئەوەی دەمێنێتەوە مانگانە دەكاتە (430) ملیار دینار كە دەینێرین بۆ هەرێمی كوردستان، بەو پێیەش حكومەتی هەرێم تەنیا بۆ دابەشكردنی موچە (178) ملیار دینار كورتهێنانی دەبێت، وردەكاری گفتوگۆكانی وەفدی هەرێم لەبەغداد و شێوازی دیاریكردنی پشكی هەرێم لەم راپۆرتەدایە. رۆژی 30ی ئاب جارێكی تر لە هەولێرەوە وەفدی هەرێم بەرەو بەغداد بەڕێكەوت، وەفدەكە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی‌و ئابوری سەرۆكایەتی كرد لەگەڵ تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق كۆبوونەوەو دواتر بۆ ووردەكاری بودجەو پشكی هەرێم لەگەڵ ژمێریار و یاسایی و بەرێوەبەری گشتییەكانی وەزارەتی دارایی عێراق كۆبوونەوە. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كە قسەی لەگەڵ چەند بەرپرسێكدا كردووە، وەفدی حكومەتی عێراق بە وەفدەكەی هەرێمیان راگەیاندووە، ئێوە قەرزاری بەغدادن، بەغداد مانگانە (400) ملیار دیناری وەك قەرز بۆ هەرێم ناردووە، پارەی چی بنێرێن، بۆیە لەو پارەیەی مانگی پێشوو بۆ هەرێم نێردراوە و بڕەكەی (598) ملیار دینارە، بەشێكی لێدەبڕین. لە گفتوگۆكانیاندا وەفدی وەزارەتی دارایی عێراق بە وەفدی هەرێمیان راگەیاندووە ئێمە یاسا جێبەجێ دەكەین و قسەمان لەسەر بابەتی سیاسی نیە، بە پێی ئەوەی لێكدانەوەمان بۆ كردووە ئێوە چەند جارێك مانگانە (400) ملیار دینارتان بەقەرز لە بەغدادەوە وەرگرتووە، ئەوە بەقەرز ئەژماركراوە لەسەرتان لە ئێستادا بڕەكەی (2) ترلیۆن دینارە، (ترلیۆنێك و 600 ملیار) دینار لەسەر دەمی كابینەكەی محەمەد شیاع سودانی نێردراوەو (400) ملیار دیناریش كابینەكەی مستەفا كازمی. بۆیە وەفدی عێراق بە وەفدەكەی هەرێمی كوردستانیان راگەیاندووە دوای لێكدانەوەو لێدەركردنی قەرزو پابەندییەكانی مانگانە (430) ملیار دینار بۆ هەرێمی كوردستان دەینَرین. ئەوەی دەست (درەو) كەوتووە بەم شێوەیەیە: •    وەفدی عێراق بە وەفدی هەرێمیان راگەیاندووە، بەپێی یاسای بودجە مانگانە (598) ملیار دینار بەر هەرێمی كوردستان دەكەوێت بەم شێوەیە (مانگانە 9 ترلیۆن و 976 ملیار دینار خەرجی فیعلی عێراقە، دوای دەركردنی خەرجی سیادی كە (2 ترلیۆن و 975 ملیار) دینار و  خەرجی حاكیمە (2 ترلیۆن و 280 ملیار) دینارە ئەوەی دەمێنێتەوە ( 4 ترلیۆن و 721 ملیار) دینارەو (12.67)ی پشكی هەرێم لەو ژمارەیە دەردەكرێت و دەكاتە (598) ملیار دینار). •    وەفدە ژمێریاری و تەكنیەكیەكەی بەغداد ئەوەیان بە وەفدی هەرێم راگەیاندووە، لەو 598 ملیار دینارەی پشكی هەرێمە بەشێكی تری لێدەبڕێت، مانگی داهاتوو بەو شێوەیە نانێردرێت بەم شێوەیە:. •    مانگانە بڕی (54) ملیار دیناری قەرزی (TBI) بانكی بازرگانی لەو (598) ملیار دینارە دەبڕدرێت. •    مانگانە بڕی (50) ملیار دینار دەبڕێت چونكە هەرێمی كوردستان نزیكەی (2) ترلیۆن دینار قەرزارە ئەوەی مانگانە بە قەرز (400) ملیار دیناریان بۆ هەرێم ناردووە. •    مانگانە بڕی (60 - 65) ملیار دیناری دیكە دەبڕدرێت لەو (598) ملیار دینارە كە (50%)ی داهاتی دەروازە سنورییەكانی هەرێمی كوردستانەو دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی بەغداد. واتا پشكی هەرێمی كوردستان بە (598) ملیار دینار دیاریكراوە، بەڵام ئەم بڕە پارانەی لێدەبڕدرێت بەم شێوەیە: •     مانگانە (53) ملیار دیناری قەرزی بانكی بازرگانی •    مانگانە بڕی (50) ملیار دیناری قەرزی (400) ملیار دینارەكە •    مانگانە بڕی (65) ملیار دیناری (50%)ی داهاتی دەروازە سنورییەكان •    كۆی گشتی لێبڕینەكان دەكاتە (168) ملیار دینار لە پشكی هەرێم دەبڕێت. ئەو پارەیەی دەمێنێتەوە (598 ملیار - 168ملیار = 430ملیار) دینار ، واتا لەمەودوا حكومەتی عێراق بڕی (430) ملیار دینار بۆ هەرێمی كوردستان دەنێرێت. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) وەفدی ژمێریاری و تەكنیكی وەزارەتی دارایی عێراق بە وەفدی هەرێمیان راگەیاندووە، ئەوەی ئێمە دەیكەین تێگەیشتنی یاساییانەو ژمێریاریانەی ئێمەیە بۆ بودجە بەم شێوەیەیە، ئەگەر چارەسەری سیاسیتان دەوێت ئەوا با سیاسیەكانی هەرێم لەگەڵ سیاسیەكانی بەغداد رێكبكەون و ئەوكات شتێكی دیكەیە، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت وەفدی باڵای هەرێم سەردانی بەغداد بكات. ئەگەر بەم شێوەیە هەرێمی كوردستان رازی بێت ئەوا مانگانە بڕی (431) ملیار دینار لە بەغدادەوە بۆ هەرێمی كوردستان دەنێردرێت. بە ئەژماركردنی ئەو پارەیەی لە بەغدادەوە دێت بۆ هەرێم داهاتی هەرێمی كوردستان بۆ موچە بەم شێوەیە دەبێت: •    430ملیار دینار پارەی بەغداد •    25 ملیار دینار پارەی  هاوپەیمان بۆ پێشمەرگە (بۆ موچەی مانگی حوزەیران 25 ملیار دینار پێویست بووە) •    308 ملیار دینار داهاتی ناوخۆ •     (763) ملیار دینار كۆی گشتی ئەو پارەیەیە كە لەبەردەستی حكومەتدایە. ئەم بڕە پارەیە بەشی موچەی موچەخۆرانی هەرێم ناكات، سەرەرای خەرجییەكانی دیكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان. •    مانگانە تەنیا بۆ موچە (942) ملیار دینار پێویستە (بۆ موچەی مانگی حوزەیران 942 ملیار دینار پێویست بووە) •    واتا (178) ملیار دینار كورتهێنان هەیە تەنیا بۆ موچە، سەرەرای خەرجی وەزارەتەكان و پێداویستیەكانی رۆژانە كە نزیكەی (100) ملیار دینارە مانگانە، خەرجی كارەباش نزیكەی (100) ملیار دینارە بەڵام ماوەیەكە حكومەت پارەی كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی كارەبا نادات.        

 (درەو): 🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئابی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8 ملیارو 846ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (106 ملیۆن و  122ھەزارو 874) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 423ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (83,35) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی تەمووزی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (8 ملیارو 293 ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (106 ملیۆن و  755 ھەزارو 169 ) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 444 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (77,69) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.    🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی حوزەیرانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 115ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (100ملیۆن و  59ھەزارو 52) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 335ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,11) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی ئایاری نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 306ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت (102 ملیۆن و 436ھەزارو 387) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و 305ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (71,3) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.   🔻وەزارەتی نەوتی عێراق داهاتی مانگی  نیسانی نەوتی بڵاوكردەوە: 🔹 داھاتی مانگی رابردووی نەوت گەیشتوەتە (7 ملیارو 796ملیۆن) دۆلار. 🔹 بڕی ھەناردەی نەوت ( 98 ملیۆن و 634 ھەزارو 947) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای ھەناردەی رۆژانەی نەوت ( 3 ملیۆن و  288 ھەزار) بەرمیل بووە. 🔹 تێکڕای نرخ گەیشتوەتە زیاتر لە (79) دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک.

(درەو): یەكێك لەوانەی لەدوای شەڕی ناوخۆوە بەدوای نەوتدا دەگەڕا لە كوردستان‌و دواتر بوو بە بریكاری وەزارەتی نەوتی عێراق، كۆچی دوایی كرد.  موعتەسەم ئەكرەم بریكاری پێشووی وەزارەتی نەوتی عێراق لە پشكی كورد (یەكێتیی)، كۆچی دوایی كرد. موعتەسەم ئەكرم نزیك بوو لە كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتیی، بۆیە كۆسرەت رەسول وەكو یەكەم بەرپرسی یەكێتیی پرسەنامەیەكی بڵاوكردەوە.  موعتەسەم ئەكرەم یەكێك لەوانە بوو، كە لەدوای رووداوەكانی 31ی ئابی 1996وە لەلایەن یەكێتییەوە راسپێردرا بەوەی هەوڵی دۆزینەوەی نەوت بدات.  رۆژی 22ی ئۆكتۆبەری 2019 ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری خانەنشینكردنی بۆ ژمارەیەك بەرپرس دەركرد، یەكێك لەوانە موعتەسەم ئەكرەم بوو، بەڵام دواترو لەسەر داوای كۆسرەت رەسوڵ بڕیاری خانەنشینییەكەی هەڵوەشێندرایەوەو ئەمجارە لەبری پۆستی (بریكاری وەزیری نەوتی عێراق بۆ كاروباری دابەشكردنی بەرهەمە نەوتییەكان) پۆستی (بریكاری وەزارەتی نەوت بۆ كاروباری غاز)ی پێدرا.  دوای كۆتایهاتنی كاركردن‌و خانەنشینبوونی یەكجاری موعتەسەم ئەكرەم، پۆستی بریكاری وەزارەتی نەوتی عێراق كە پشكی یەكێتیی  بوو، ماوەیەك بە بەتاڵی مایەوەو وا پێشبینی ده‌كرا كاندیدی پۆسته‌كه‌ له‌لایه‌ن كۆسره‌ت ره‌سوڵه‌وه‌ دیاری بكرێت و ئه‌مه‌ یه‌كێك له‌ هۆكاره‌كانی دواخستنی پڕكردنه‌وه‌ی پۆسته‌كه‌ بوو، رۆژی 29ی كانونی دووەمی ئەمساڵ (عیزەت سابیر) لە شوێنی موعتەسەم ئەكرەم وەكو بریكاری وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ كاروباری غازی سروشتی دەستبەكاربوو. 

شیكاری: درەو 🔹 کۆی خەرجی موچەی موچەخۆران و خەرجی بەگەڕخستنی وەزارەتەکان (ترلیۆنێک و 10 ملیار) دینار تێدەپەڕێنێت. 🔹 کۆی داهاتی نەوتی هەناردەکراوی هەرێم بۆ نزیک لە سفر دابەزیوە. 🔹 کۆی داهاتی مانگانە بە (باج، گومرگ، رەسم و هاریکاری هاوپەیمانان)ەوە بریتیە لە (431 ملیار و 500 ملیۆن) دینار. 🔹 ئەگەر بەغدا پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق بە بڕی (598 ملیار دینار) ڕەوانە بکات، کۆی داهاتی هەرێم دەگاتە (ترلیۆنێک و 29 ملیار و 500 ملیۆن) دینار و هیچ کورتهێنانێکی لە خەرجیدا نابێت. 🔹 ئەگەر بەغدا هیچ بڕە پارەیەک ڕەوانە نەکات حکومەتی هەرێم بڕی (578 ملیار و 500 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (57%) کورتهێنانی دەبێت. یەکەم؛ سەرچاوەکانی داهاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان 1.     داهاتی نەوتی هەناردەکراوی هەرێم بەشێوەیەکی گشتی داهاتی هەرێمی کوردستان لە دوو جۆر داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە سەرچاوە دەگرێت، لە دوای بڕیارەکەی دادگای نێوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس تایبەت بە دۆسیەی نەوتی هەرێم، هەناردەی نەوتەکەی لە ڕێگەی بۆری نەوتی کوردستان – جەیهانی تورکی لە (25/3/2023)ەوە ڕاوەستاوە، بەم پێیەش داهاتی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم بۆ نزیک لە سفر دابەزی، لە کاتێکدا بەپێی ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت لە تەواوی ساڵی (2022)دا، حکومەتی هەرێم بڕی (144 ملیۆن و 404 هەزار و 412) بەرمیل نەوتی بە تێکڕای نرخی (85) دۆلار بە کۆی بەهای (12 ملیار و 331 ملیۆن و 417 هەزار و 848) دۆلار لە بازاڕەکانی دەرەوە فرۆشتبوو، دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان بڕی (5 ملیار و 709 ملیۆن و 704 هەزار و 87) دۆلاری سافی گەڕابوویەوە بۆ خەزێنەی گشتی حکومەتی هەرێم کوردستان، بە مانایەکەی دیکە حکومەتی هەرێم بە تێکڕای مانگانە بڕی (475 ملیۆن و 808 هەزار و 674) دۆلار، کە لە ئێستادا هاوتایە بە (623 ملیار و 309 ملیۆن و 362 هەزار و 831) دیناری عێراقی لەدەستداوە _ ئەگەر یەک دۆلار هاوتا بێت بە (هەزار و 310) دیناریش_. 2.    داهاتی نانەوتی هەرێم حکومەتی هەرێمی کوردستان جگە لە داهاتی نەوت (5) سەرچاوەی داهاتی نانەوتی هەیە کە بریتین لە (گومرگ، باج، ڕەسم، هاریکاری هاوپەیمانان و پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق) کۆی ئەم داهاتانەش لەسەر بنەمای داتاکانی ساڵی ڕابردوو بە نزیک کراوەیی بەم شێوەیەیە؛ -    داهاتی گومرگ؛ حکومەتی هەرێمی کوردستان مانگانە (140 ملیار) دیناری لە داهاتی گومرگەوە دەست دەکەوێت. -    داهاتی باج؛ حکومەتی هەرێمی کوردستان مانگانە (60 – 65 ملیار) دیناری لە داهاتی باجەوە دەست دەکەوێت. -    داهاتی ڕەسم؛ حکومەتی هەرێمی کوردستان مانگانە (200 ملیار) دیناری لە داهاتی ڕەسمەوە دەست دەکەوێت. -    هارکاری هاوپەیمانان؛ لەلایەن هاوپەیمانانەوە مانگانە بڕی (31 ملیار 500 ملیۆن) دینار بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و وەزارەتی پێشمەرگە خەرج دەکرێت. -    پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق؛ ئەگەر چی لە دوای پەسەندکردنی یاسای بودجەوە، وا چاوەڕوان دەکرا سەروو (900 ملیار) دیناری مانگانە، وەک پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق بۆ هەرێمی کوردستان ڕەوانە بکرێت، بەڵام لە (2/8/2023) تەنها بڕی (598 ملیار) دیناری وەک پشکی هەرێم بۆ موچەی مانگی حوزەیرانی ساڵی (2023)ی موچەخۆران ڕەوانەکرد، تا ئێستاش بەغدا هیچ گوژمەیەکی دیکەی لە پشکی هەرێم بۆ مانگی تەموز ڕەوانە نەکردووە. دووەم؛ کۆی خەرجی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەشی هەرە گەورەی داهاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ دابینکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خەرج دەکرێت، پاشان لە داهاتی گشتی مانگانە بڕێک بۆ خەرجی بۆ بەگەڕخستنی وەزارەتەکان دابین دەکرێت بە جۆرێک؛ 1.    خەرجی موچە؛ کۆی خەرجی موچەی موچەخۆران مانگانە پێویستی بە زیاتر لە (910 ملیار) دینارە، لە ئێستادا لە کۆتایی مانگی ئاب و سەرەتای مانگی ئەیلولداین، بەڵام حکومەتی هەرێم موچەی مانگی تەموزی ساڵی (2023)ی خەرج نەکردووە.   2.    خەرجی بەگەڕخستنی وەزارەتەکان؛ حکومەتی هەرێمی مانگانە بڕی (100 ملیار) دینار بۆ دابینکردنی خەرجی وەزارەتەکان تەرخان دەکات. کەواتە کۆی خەرجی موچەی موچەخۆران و خەرجی بەگەڕخستنی وەزارەتەکان (ترلیۆنێک و 10 ملیار) دینار تێدەپەڕێنێت. سێیەم ؛ کۆی گشتی داهات، خەرجی و بڕی کورتهێنان وەک لە بەشەکانی سەرەوە ئاماژەمان پێدا؛ 1.    کۆی داهاتی نەوتی هەناردەکراوی هەرێم بۆ نزیک لە سفر دابەزیوە. 2.    کۆی داهاتی مانگانە بە (باج، گومرگ، رەسم و هاریکاری هاوپەیمانان)ەوە بریتیە لە (431 ملیار و 500 ملیۆن) دینار. 3.    ئەگەر بەغدا پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق بە بڕی (598 ملیار دینار) ڕەوانە بکات، کۆی داهاتی هەرێم دەگاتە (ترلیۆنێک و 29 ملیار و 500 ملیۆن) دینار و هیچ کورتهێنانێکی لە خەرجیدا نابێت 4.    ئەگەر بەغدا هیچ بڕە پارەیەک ڕەوانە نەکات، هەرێم بۆ پڕکردنەوەی خەرجییەکانی (578 ملیار و 500 ملیۆن) دینار بە ڕێژەی (57%) کورتهێنانی دەبێت.

(درەو): تێبینییە سەرەتاییەكان لەبارەی كۆپی سێیەمی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ بۆ ساڵی 2023 نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری كۆپی سێیەم‌و نوێی پرۆژە یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ زۆر جیاواز نییە لە دوو كۆپییەكەی پێشتری ساڵانی 2007‌و 2011، دەكرێت هەندێك تێبینی لەسەر پرۆژە یاساكەی ساڵی 2023 بكرێت بەمشێوەیە:  یەكەم: دەبوو بەر لە دەركردنی یاسای نەوت‌و غاز كۆمپانیای نیشتمانی نەوت دروستبكرێت‌و سەرۆكی كۆمپانیاكە نوێنەرایەتی هەبێت لە ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵدا.  دووەم: ئایا پێویست نەبوو پارێزگاری بانكی ناوەندیی بەشداری لە ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵدا بكات؟  سێیەم: پێدەچێت یاسادانەری عێراقی سودی لە بڕیاری دادگای فیدراڵی لە شوباتی 2022 وەرگرتبێت كە چالاكی نەوت‌و غازی لە هەرێمی كوردستان بە نایاسایی داناوە هەروەها بڕیاری دادگای بازرگانی نێودەوڵەتی پاریس لە ئازاری 2023دا كە قەدەغەی كرد كوردستان هێڵی عێراق- توركیا بەكاربهێنێت‌و ئەمە بوو بەهۆی راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێم. ئەم وەبەرهێنانە لە سروشتی پێكهێنانی ئەنجومەنی فیدراڵدا بەڕووی دەردەكەوێت كە دەسەڵاتی ناوەندیی هەژموونی بەسەردا كردووە، لەگەڵ سروشتی ئەو دەسەڵاتە زۆرەی كە ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵ هەیەتی لەبەرامبەر دەسەڵاتێكی زۆر سنورداری هەرێم‌و پارێزگا نارێكخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێمدا.  چوارەم: پێویست بوو یاساكە بنەمای قورسایی دەنگ لەخۆبگرێت لەناو ئەنجومەنی نەوت‌و غازی فیدراڵدا بەگوێرەی هەندێك پێوەر وەكو ئەوەی دوو دەنگ یان زیاتر بۆ ئەو پارێزگایانە هەبێت كە زیاتر لە ملیۆنێك بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرهەمدەهێنن.  پێنجەم: ماددەی 8ی یاساكە دەڵێ:" وەزارەتی نەوتی فیدراڵ بەهەماهەنگی لەگەڵ هەرێم‌و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكان، كێڵگەكانی بەرهەمهێنانی نەوت‌و گاز لە سەرتاسەری عێراق بەڕێوەدەبات) دەستی نەبردووە بۆ چۆنیەتی بەڕێوەبردنی كێڵگە دۆزراوەكان‌و ئەوانەی پەرەیان پێ نەدراوە لەگەڵ قۆناغی دۆزینەوە. شەشەم: یاساكە لە داڕشتنی سیاسەتی ستراتیژی تایبەت بە پەرەپێدانی نەوت‌و غاز، رۆڵی گرنگی نەداوە بە هەرێم‌و پارێزگا وەبەرهێنە ناڕێكخراوەكان لەچوارچێوەی هەرێمدا، ئەمەش پێچەوانەی ماددەی 112 دووەمی دەستوری عێراقە كە دەڵێ:" حكومەتی فیدراڵ‌و حكومەتی هەرێم‌و پارێزگا وەبەرهێنەكان پێكەوە هەڵدەستن بە داڕشتنی سیاسەتی ستراتیژی پێویست بۆ پەرەپێدانی سامانی نەوت‌و غاز بەجۆرێك گەورەترین سود بۆ گەلی عێراق بەدی بهێنێت، بە پشتبەستن بە نوێترین تەكنەلۆژیا، بنەماكانی بازاڕو هاندانی وەبەرهێنان".   حەوتەم: یاساكە هیچ ماددەیەك لەخۆناگرێت كە ئاماژە بە چۆنیەتی مامەڵەكردن بكات لەگەڵ پابەندییەكانی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكان، بەتایبەتیش گرێبەستەكانی هاوبەشیكردن لە وەبەرهێنان كە بەر لە 15 ساڵ لەگەڵ كوردستاندا ئیمزا كراون‌و لە حاڵی سەرپێچیكردن لێیان، ئەم گرێبەستانە لەنێوان كۆمپانیا بیانییەكان‌و هەرێمدا دەكەونە بەردەم ناوبژیوانی گرانبەهای نێودەوڵەتییەوە.     

(درەو): كۆمپانیای گەڵف كیستۆن، كە یەكێكە لە كۆمپانیا بەرهەمهێنەرەكانی نەوت لە هەرێمی كوردستان بەگومانە بتوانێت لە كارو چالاكییەكانی لە هەرێمی كوردستاندا بەردەوام بێت. كۆمپانیاكە رایگەیاند، كارمەندە بیانییەكانی بە ڕێژەی 55%ی كەمكردووەتەوە تا بتوانێت تێچووی كاری كۆمپانیەكە كە بەهۆی راگرتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمەوە روبەڕووی بووەتەوە، كەمبكاتەوە. كۆمپانیاكە لێكۆڵینەوە دەكات تا كارمەندی زیاتر لە كۆمپانیاكە بێكار بكات بەهۆی ئەو زیانەی كە رووبەڕووی بووەتەوە لە ئەنجامی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی توركیاوە. جۆن هاریس، بەڕێوەبەری جێبەجێكاری كۆمپانیاكە لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند" هەرچەندە هیچ چوارچێوەیەكی كاتیی فەرمی ڕانەگەیەندراوە، بەڵام هێشتا پێمان وایە راگرتنی هەناردەكردنی نەوت بۆ ماوەیەكی كاتی دەبێت پرۆسەكە دەستپێدەكاتەوە".  

(درەو):  كۆتایی ئابە، موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان موچەی تەموزیان وەرنەگرتووە، وەفدێكی تر بە سەرۆكایەتی ئاوات شێخ جەناب بۆ موچە بەرەو بەغداد بەرێكەوت، هەرێم‌و بەغداد هێشتا لەبارەی یاسای بودجەوە ناكۆكن، یاسای بودجە ناكۆكییەكانی نێوان هەولێرو بەغدادی داوەتە دەست لیژنەیەكی هاوبەش، لیژنە هاوبەشەكە دەبێت راپۆرتی خۆی بۆ دادگای فیدراڵی بەرزبكاتەوە، بەڵام ئەمە نەكراوە‌و هێشتا هەردوو حكومەت لە دانوستاندان.  جارێكی تر لە هەولێرەوە وەفد بەرەو بەغداد بەڕێكەوت، وەفدی ئەمجارە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی‌و ئابوری سەرۆكایەتی دەكات، ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانیش لەناو وەفدەكەدایە، تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق كاروباری هەرێمی سپاردووە بە بەڕێوەبەرێكی گشتی وەزارەتەكەی، هێشتا دیار نییە ئایا ئەمجارە ئامادەیە خۆی وەفدی هەرێم ببینێت یاخود نا.  ئەمڕۆ 30 ئابە، هێشتا موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان موچەی مانگی تەموزیان وەرنەگرتووە، بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی دارایی، وەفدەكە بۆ بەدواداچوونی موچەی ئەو دوو مانگە سەردانی بەغداد دەكات.  لە 26ی حوزەیرانی رابردووەوە یاسای بودجەی گشتی عێراق كەوتوەتە بواری جێبەجێكردن كە بۆ سێ ساڵی دارایی (2023-2024-2025)، بەگوێرەی ئەم یاسایە هەرێمی كوردستان دەبێت رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت رادەستی بەغداد بكات‌و داهاتەكەی لە بانكی ناوەندیی عێراقدا دابنرێت، ئەمە لەپاڵ رادەستكردنی داهاتە نانەوتییەكانی هەرێم‌و پاكتاوكردنی حساباتی نێوان هەردوو حكومەت لەماوەی ساڵانی (2004 بۆ 2022). لەوكاتەوە تائێستا حكومەتی هەرێم چەندین وەفدی ناردووە بۆ بەغداد بۆ پاكتاوی حسابات‌و دیاریكردنی پشكی هەرێم لە بودجەی عێراقدا، بەڵام وەفدەكان بەبێ گەیشتن بە هیچ رێككەوتنێك گەڕاونەتەوە.  ئەوەی زیاتر كێشەی لەسەرە بابەتی خەرجی بەرهەمهێنانی نەوتە لە هەرێمی كوردستان كە یاسای بودجە بە نرخێكی كەمتر دیاریكردووە، ئەمە جگە لە ناكۆكییەكان لەبارەی رادەستكردنی داهاتە نانەوتییەكانە كە تائێستا لەنێوان هەردوو حكومەت رێككەوتنی لەسەر نەكراوە.  دوای دەرچوونی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس لە شوباتی ئەمساڵدا، توركیا لە 25ی ئازارەوە بە ناچاری هەناردەی نەوتی هەرێمی راگرت، چونكە دادگای نێودەوڵەتی لەبارەی بەكارهێنانی هێڵی بۆری عێراق- توركیا بۆ هەناردەی نەوتی هەرێم بەبێ رەزامەندی حكومەتی فیدراڵی عێراق، لەبەرژەوەندی عێراق بڕیاریداو توركیای ناچاركرد بڕی نزیكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلار قەرەبوو بە عێراق بدات.   لەدوای ئەوەی یاسای بودجەی گشتی عێراق كەوتە بواری جێبەجێكردن، دەبوو بەگوێرەی یاساكە هەرێمی كوردستان رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بكات‌و داهاتەكەی رادەستی حكومەتی عێراق بكات، بەڵام بەهۆی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لەلایەن توركیاوە، ئەمە نەكرا، لایەنی عێراقی بەگوێرەی یاسای بودجە دەستی بۆ بژاردەی دووەم برد، كە بەكارهێنانی نەوتی هەرێمە بۆ پێداویستی ناوخۆ، لە ئێستادا هەرێم رۆژانە 85 هەزار بەرمیل نەوتی رادەستی حكومەتی عێراق دەكات‌و بڕیارە ئەم بڕە رۆژانە بۆ 150 هەزار بەرمیل زیاد بكات.   هەموو ئەم ناكۆكییانە وایكردووە، لەدوای پەسەندكردنی یاسای بودجەوە سەرباری چاوەڕوانییەكان بۆ باشبوونی دۆخی موچەی فەرمانبەران، سەرلەنوێ گرفت بۆ دابەشكردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم دروست ببێتەوە.  وەزارەتی دارایی عێراق لەروانگەی خۆیەوە خەمڵاندن بۆ پشكی هەرێم لە یاسای بودجەدا دەكات، وەفدەكانی حكومەتی هەرێمیش بەڕوانگەیەكی ترەوە قسە دەكەن. سكاڵای مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی یاسای بودجەوە لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە رەتكرایەوە، ئەمەش ئەوەندەی تر هەولێری بێئومێد كرد.  بەپێی یاسای بودجە، ئەگەر لەبارەی ماف‌و پابەندییە داراییەكانی هەرێم ناكۆكی لەنێوان حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی عێراقی فیدراڵدا دروستبووە، دەبێت لیژنەی هاوبەشی نێوان هەردوو حكومەت راپۆرتێك ئامادە بكەن‌و بەرزی بكەنەوە بۆ ئەوەی لەماوەی (30) رۆژدا ناكۆكییەكە چارەسەر بكرێت، ئەگەر نەكرا، پەرلەمانی عێراق بڕیاری لێبدات، بەڵام دادگای فیدراڵی لەسەر سكاڵاكەی مەسرور بارزانی ئەوەی رەتكردەوە پەرلەمانی عێراق بڕیار لە چارەنوسی ناكۆكی نێوان هەولێرو بەغداد بدات، رایگەیاند" بڕیاردان لەم بابەتە بەپێی دەستور لە دەسەڵاتی دادگای فیدراڵیدایە".  ماوەی دوو مانگە حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵی عێراق لەبارەی چۆنیەتی جێبەجێكردنی یاسای بودجە لە پەیوەندیدار بە پشكی هەرێمەوە ناكۆكن‌و ئەم ناكۆكییە گرفتی بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دروستكردووە، بەڵام لیژنەی هاوبەشی نێوان هەردوو حكومەتەكە هیچ قسەو راپۆرتێكیان ئامادە نەكردووە‌و هەولێرو بەغداد هێشتا سەرقاڵی دانوستانن.  ناكۆكی نێوان هەرێم‌و بەغداد لەسەر شێوازی رادەستكردنی داهاتی ناوخۆیی‌و ژمارەی موچەخۆرانە، بەغداد دەڵێ دەبێت هەرێم تەواوی داهاتەكەی رادەست بكات‌و (50%) داهاتە فیدراڵییەكان بۆ هەرێم بگەڕێنێتەوە، هەرێم جەخت لەسەر ئەوە دەكات تەنیا (50%)ی داهاتی دامەزراوە فیدراڵیەكان ببڕدرێت نەك تەواوی داهاتە نانەوتییەكان رادەست بكات. مانگی رابردوو لە بەغداوە (598) ملیار دینار بۆ موچە رەوانەی هەرێم كرا، ئەمە لەكاتێكدا بوو بۆ ئەو مانگە حكومەتی هەرێمی كوردستان (942) ملیار دیناری بۆ خەرجی موچە پێویست بوو، بە (25) ملیار دینارەكەی هاوپەیمانانیشەوە بۆ هێزی پێشمەرگە، مانگی رابردوو حكومەتی هەرێم (319) ملیار دینار كورتهێنانی بۆ خەرجی موچە هەبوو. پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن، بۆ ئەم مانگەش حكومەتی عێراق هەمان بڕی واتای (598 ملیار) دینار بۆ هەرێم بنێرێت، ئەمە لەكاتێكدایە وەزارەتی دارایی هەرێم دەڵێ" ماف‌و شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بەپێی یاسای بودجە مانگانە زیاتر لە (1 ترلیۆن 384 ملیار) دینارە، تەنها بۆ مووچەی فەرمانبەران‌و خانەنشیان‌و پێشمەرگە مانگانە (906 ملیار) لە یاساكە تەرخان كراوە". ئەو بڕە پارەی كە حكومەتی هەرێم بەپێی یاسای بودجە مانگانە داوای دەكات زۆر زیاترە لەو بڕە پارەی كە حكومەتی فیدراڵ مانگانە وەكو پشكی هەرێم دیاریكردووە.  

ئامادەكردنی:: بڵند دلێر شاوەیس ناو بەناو لێرەو لەوێ باس لە لاوازی حکومەتی فیدراڵی و ھەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتی عێراق دەکرێت ، شایەنی باسە لەگەڵ سەرھەڵدانی قەیران و گرفت و تەنگەژە ناوخۆییەکانی ھەرێم بەردەوام لە لایەن کۆمەڵێک بەناو ئەکادمیست و نوخبەی ڕۆشنبیر و دامەزراوەی لێکۆڵینەوە پرسی دابەشبوونی عێراق و لاوازی حکومەتی فیدراڵی و دامەزراوەکانی بە بەراورد بە ھەرێمی کوردستان دەوروژێنرێت، کە بەداخەوە زۆربەی ئەوانەی ئەم بابەتە گەرم دەکەنەوە و لەو بارەیەوە دەنوسن بۆ خۆبردنە پێشەوە و بەدەستھێنانی دەستخۆشییە و پشت بە ھیچ بنەمایەکی سیاسی و یاسایی و ئابوری لۆژیکی نابەستن. ئەوەی جێی نیگەرانییە پێشوازی کردنی سەرکردایەتی سیاسی کوردە لەم بیر و بۆچونانە و سەپۆرت کردنی ئەو کەسایەتی و دامەزراوانەیە کە فۆکس دەخەنە سەر ئەم بابەتە، بە شێوەیەک کاری کردۆتە سەر بەلاڕێدابردنی بڕیاردەری سیاسی لەھەرێمی کوردستان و دەرکردنی بڕیاری سیاسی ھەڵە. بۆ قسە کردن لەسەر ئەم پرسە پێویستە ھەڵسەنگاندن بۆ دۆخی عێراق بکرێت و تیشک بخرێتە سەر خاڵە بەھێز و لاوازەکانی حکومەت و دامەزراوەکانی دەوڵەتی فیدراڵ بە بەراورد لەگەل دامەزراوەکانی حکومەتی ھەرێم و دەسەڵاتەکانی یاسادانان و دادوەری لە ھەرێمی کوردستان و سەنگی قەوارەی سیاسی ھەرێم، کە بەشێوەیەکی گشتی دەتوانین چری بکەینەوە لەم خاڵانەی خوارەوە  : ١- عێراق دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری و ئەندامە لە نەتەوە یەکگرتووەکان، لە سەرەتای دامەزراندنیەوە چەندین جار گۆڕانکاری بەسەر سیستەمی حوکمڕانی و دەسەڵاتی سیاسیدا ھاتووە بەڵام وەک خۆی ماوەتەوە و خاوەنی سەروەری و سنور و کەسایەتی سیاسی خۆیەتی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی. لەبەرامبەردا ھەرێمی کوردستان قەوارەیەکی فیدراڵە، سنورەکەی دیاری نەکراوە و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش ھەرێمێکە لە چوارچێوەی عێراقی یەکگرتودا، جگە لەوەی بەداخەوە تا ئێستا سیمای دوو ئیدارەیی و دوو زۆنی حوکمڕانی بە ڕوونی پێوە دیارە . ٢- لەلایەکەوە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەگشتی و وڵاتانی ھاوپەیمانان بەتایبەتی ڕێکەوتننامەی (ئابوری سیاسی سەربازی)یان لەگەڵ عێراق ھەیە و پشتیوانی بەردەوامی عێراق دەکەن ، لەلایەکی تریشەوە وڵاتانی ھەرێمی بەردەوام پشتیوانی یەک پارچەیی و سەروەری عێراق دەکەن. لەبەرامبەردا تەنھا بابەتێک کە وڵاتانی ھاوپەیمان پشتیوانی ھەرێمی کوردستانیان دەکرد بریتی بوو لە پاڵپشتی کردنی پرۆسەی یەکگرتنەوەی ھێزی پێشمەرگە لە سوپایەکی نیشتمانی یەکگرتودا ئەویش تا ئێستا شکستی ھێناوە، ئەوەی پەیوەندی بە وڵاتانی ھەرێمیشەوە بێت ھەرێمی کوردستان بە مەترسی لەسەر ئاسایشی نیشتمانیان دادەنێن.   ٣- عێراق خاوەنی دەستور و دەسەڵاتەکانی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری بە ئەزموون و دامەزراوەی کارایە، لەبەرامبەردا زیاتر لە سی ساڵە ھەرێمی کوردستان نەیتوانیوە دەستورێک بۆ خۆی دابڕێژێت، جگە لە ناکارایی دامەزراوەکانی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری تا ئاستی بڕیاری دادگای باڵای ئیتیحادی بەھەڵوەشاندنەوە و نادەستوری بوونی یاسای ژمارە(١٢)ی ساڵی (٢٠٢٢)ی بەردەوامبونی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان و دروستبونی بۆشایی یاسایی و حکومەتی کاربەڕێکەر. ٤- بە پێی پێگەی (Global Firepower)ی ئەمریکی بۆ پلەبەندی سوپاکان عێراق خاوەنی سوپایەکی بەھێزە کە لە ڕیزبەندی (٣٤) لەسەر ئاستی جیھان و (٤) لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی دێت، جگە لە (حشد الشعبی) کە زیاتر لە (٢٠٠٠٠٠) چەکدارە و لە (٦٧ فصیل) پێک ھاتووە و بەیاسای ژمارە (٤٠ ی ساڵی ٢٠١٦ ) ڕێکخراوە وەک بەشێک لە ھێزە چەکدارەکانی عێراق. لە بەرامبەردا ھەرێمی کوردستان ھێزی پێشمەرگەی کوردستانی ھەیە کە دابەش بووە بەسەر ھێزەکانی (٧٠)ی یەکێتی و ھێزەکانی (٨٠)ی پارتی و تا ئێستا نە لە سیستەمی بەرگری عێراق ڕێکخراوە بە پێی مادەی (١١٠ ، دووەم ) لە دەستوری ھەمیشەیی عێراق و نە وەک پاسەوانی ھەرێم ڕێکخراوە بە پێی مادەی ( ١٢١ ، پێنجەم) لە دەستوری ھەمیشەیی عێراق.   ٥- عێراق بە درێژایی مێژوو چەندین کودەتا و گرفتی ناوخۆیی و جەنگی بینیوە وەک جەنگی (عێراق - ئێران ١٩٨٠- ١٩٨٨)، جەنگی (کەنداو ١٩٩٠- ١٩٩١) ، جەنگی (پرۆسەی ئازادی عێراق ٢٠٠٣)، جەنگی دژ بە (القاعدە) و دواتر (داعش) و دروستبوونی دەوڵەتی خەلافەت لە عێراق و شام ...ھتد. لە ھەموو ئەو جەنگانەدا عێراق بە یەکگرتویی مایەوە و بەردەوام ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان جەختی لەسەر سەروەری و یەک پارچەیی خاکی عێراق کردۆتەوە، بۆ نمونە لە ماوەی نێوان دەرچونی بڕیاری ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی ھەرێمی کوردستان ژمارە (١٠٦ لە ٨/٦/٢٠١٧) و ئەنجامدانی ریفراندۆمەکە لە (٢٥/٩/٢٠١٧) ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە نەتەوە یەکگرتوەکان دوو بڕیاری بۆ پشتیوانی لە سەروەری و سەربەخۆیی و یەک پارچەیی خاکی عێراق دەرکرد(الامم المتحدە - مجلس الامن، قرار رقم (٢٣٦٧/٢٠١٧) فی١٤/٧/٢٠١٧ و قرار رقم ( ٢٣٧٩/٢٠١٧) فی ٢١/٩/٢٠١٧. ٦- بە گوێرەی ڕاپۆرتی ساڵانەی ڕێکخراوی (OPEC)عێراق خاوەنی چوارەم گورەترین یەدەگی نەوتی خاوە لە جیھاندا لە دوای ھەریەک لە وڵاتانی ( ڤنزوێلا و سعودیە و ئێران.( لەبەرامبەردا ھەرێمی کوردستان تەواوی مەلەفی نەوتی تەسلیم بە حکومەتی فیدراڵ کرد. ٧- بە گوێرەی ئاماری بانکی ناوەندی عێراق لە کۆتایی مانگی ٥/٢٠٢٣ یەدەگی دراوی بیانی لە عێراقی فیدراڵ بەرز بۆتەوە بۆ (١١١،٧ ملیار دۆلار(، لە بەرامبەردا ھەرێمی کوردستان زیاتر لە (٣١ ملیار دۆلار) قەرزدارە. ٨-  بە گوێرەی ئاماری بانکی ناوەندی عێراق لە کۆتایی مانگی ٥/٢٠٢٣ یەدەگی زێڕ لە عێراقی فیدراڵ بەرز بۆتەوە بۆ (١٣٢،٧ تەن) و لە ڕیزبەندی (٣٠)لەسەر ئاستی جیھان دێت. دوای ئەو بەراوردکارییە جێگای خۆیەتی بپرسین کێن ئەوانەی حکومەتی عێراق بەلاواز ئەژمار دەکەن و چارەنوسی دەوڵەتی عێراق وا وێنا دەکەن لەبەریەک ھەڵدەوەشێت ؟ بۆ و لە بەرژەوەندی کێ زانیارییەکان پێچەوانە  دەکرێن؟. کوردایەتی لەوەدایە نەیارانی کورد بە لاواز و کەم وێنا بکرێن و ڕای گشتی چەواشە بکرێت و زانیاری نادروست بخرێتە بەردەم بڕیاردەری سیاسی و بە لاڕێدا ببرێت ؟. تا کار لەکار نەترازاوە پێویستە بڕیاردەری سیاسی لە ھەرێمی کوردستان بەئاگا بێت.  

(درەو): كۆمپانیا گەورەكانی بواری نەوت كە لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن ده‌ڵێن: ئەگەر هەناردەی نەوتی هەرێم لەرێگەی بۆریی نەوتی توركیا دەستپێبكاتەوە، ئێمه‌ نەوت بەرهەمناهێنین تاوەکو دڵنیانەبینەوە. کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان (APIKUR) کە لە شەش کۆمپانیای وەبەرهێنی نێودەوڵەتی کە لە کێڵگەکانی هەرێمدا بەرهەمهێنان دەکەن (DNO، Genel Energy، Gulf Keystone Petroleum، HKN Energy و ShaMaran Petroleum ) لە یەیاننامەیەکدا ئاماژە بەگرنگی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم دەکەن لەڕێی هێڵی بۆری تورکیا-عێراق، هۆشداری دەدەن ئەگەر مافە گرێبەستییەکانیان پارێزراو نەبێت لە وەرگرتنی شایستە داراییەکانی رابردوو، دەست بەهەناردەکردنی نەوت ناکەنەوە، ئەگەر قوفڵی هەناردەی نەوتی تورکیاش بکرێتەوە. لە یەیاننامەیەکدا ئاماژەیان بەوەكردووە کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان (APIKUR‌) هاندەری گفتوگۆکانی ئەمدواییەی نێوان حکومەتی فیدراڵی عێراق و حکومەتی تورکیایە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لەڕێگەی بۆری عێراق- تورکیا (ITP‌). کردنەوەی بۆرییه‌كه‌ هەنگاوێکی گرنگە بۆ هەرێمی کوردستان بۆ دەستپێکردنەوەی گرنگترین کەرتی بازرگانی کە ٨٠٪ی ئابورییەکەی پێکدەهێنێت، هەروەها بۆ کۆمپانیا نێودەوڵەتییە نەوتییەکان (IOCs‌) دەستبکەنەوە بە کارەکانیان کە سودی بۆ زۆرێک لە عێراقییەکان دەبێت. راگەیەندراوە کە دەڵێت:" بەهۆی داخستنی بۆرییەکە لە کۆتاییەکانی مانگی ئازاردا، زیانەکان به‌ نزیکەی چوار ملیار دۆلاری ئەمریکی دەخەمڵێندرێت، کە زۆر زیاترە لەو تاکە بڕیارەی عێراق وەریگرتووە بۆ یەکێک لەو پێنج داواکارییەی خستویه‌تییه‌ بەردەم دەستەی ناوبژیوانی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی". لە یەیاننامەکەدا کۆمەڵەکە بەڕوونی دەڵێت “بەڵام تەنانەت ئەگەر هێڵی بۆری ITP بکرێتەوە، کۆمپانیا ئەندامەکانی APIKUR نەوت بۆ هەناردەکردنی بۆری بەرهەم ناهێنن تاوەکو ڕوون نەبێتەوە چۆن شایستە داراییەکانی کۆمپانیا نێودەوڵەتییه‌کانی نەوت IOC دەدرێت بەپێی مافە گرێبەستییەکانیان بۆ نەوتی هەناردەکراوی ڕابردوو و داهاتوودا.”  

نوسینی: شوان  قلیاسانی هێنانی گەشتیگەلی جەنگی‌و هێزی دەریایی‌و وشكانی لەلایەن ئەمریكاوە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و بڵاوەپێكردنی هەندێكی لەسەر سنوری عێراق- سوریا، بەتایبەتی لەو شوێنانەی كە گروپە توندڕەوەكانی حەشدی شەعبی سەر بە ئێرانی تێدایە، بۆ پاراستن‌و بردنی چەك‌و تەقەمەنی بەڕێگەی ئێران- بەغداد- قائیم لەدیوی عێراق- البوكمال- دێرەزور- حمص لەدیوی سوریا، لەوێشەوە بەدوخەت، خەتێكیان بۆ دیمەشق‌و خەتەكەی تریان بۆ حزبوڵای لوبنانی. لەلایەن هەندێ ئیعلام‌و سۆشیال میدیاو شیكەرەوەی سیاسییەوە والێكدەدرێتەوە كە ئەمریكا بەتەمای شەڕە لەناوچەكە...! بەڵام ئەگەر بەوردی سەرنجی جموجوڵە دیپلۆماسییەكانی ئەمریكا بدەین لەماوەكانی پێشوودا، بۆمان دەردەكەوێ كە بوونی هێزی ڕەقی ئەمریكی بۆ پشتیوانیكردن‌و جێبەجێكردنی پرۆسەیەكە كە ئەمریكا لەڕێگەی نەرمەوە دەیەوێ جێبەجێی بكات، چونكە لەشەڕو ناكۆكی نێوان وڵاتاندا زۆر جاران هێزی ڕەق كە خۆی لە (سەربازو جۆرە جیاوازەكانی چەكی زەمینی‌و دەریایی‌و ئاسمانی)دا دەبینێتەوە بەكاردەهێنرێ بۆ سەرخستنی هێزی نەرم كە خۆی لە (دانوستان‌و ئابوری‌و فەرهەنگی‌و ... هتد)دا دەبینێتەوە. خاوەنی هێزی ڕەق بە پیشاندانی ئەم هێزە دەیەوێ بەرامبەرەكەی ناچاربكات داواكانی جێبەجێ بكات. سەفقە گەورەكەی ئەمریكا خۆی لەم پرۆسانەدا دەبینێتەوە: 1-    رێككەوتنی (ئێران- ئەمریكا) كە ساڵانێكە بەنهێنی بەڕێوەدەبرێ‌و گەیشتوەتە ئەوەی لایەنی ئێرانی پیتاندنی یۆرانیۆم لەو ڕێژەیەدا بوەستێنێ كە پێی گەیشتووە، لەگەڵ ئازادكردنی پێنج زیندانی ئەمریكی لای ئێران، وە ئیجباركردنی گروپە توندڕەوەكانی ناو حەشدی شەعبی عێراقی كە سەربە ئێرانن‌و نابێ هیچ كردەیەكی سەربازی دژ بە ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی بكەن لە عێراق‌و سوریا، و هەوڵی ناردنی چەك‌و تەقەمەنی بۆ گروپە چەكدارەكانی سوریای سەربە ئێران‌و حیزبوڵا بوەستێنن، لەگەڵ چۆڵكردنی ئەو ناوچانەی ئەمریكییەكان پێویستیان پێیەتی لەسنوری رۆژئاوای عێراق. ئەم داوایەی ئەمریكا لە ئێران دوای هاتنی ئیسمائیل قائانی بۆ عێراق‌و تبلیغكردنی هێزەكانی سەربە ئێران جێبەجێ كرا. هەروەها یەكێك لەداواكانی تری ئەمریكا وەستاندنی ناردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان‌و پارچەكانێتی بۆ روسیا. لایەنی ئەمریكیش دەبێت پارە بلۆككراوەكانی ئێران ئازاد بكات لەگەڵ سوككردنی گەمارۆ لەسەری. 2-    سەفقەی رێككەوتنی (سعودی- ئیسرائیل) كە ئەمریكا ناوی ناوە رێككەوتنی قەڕن. 3-    كەمكردنەوەی هەژمونی چین‌و روسیا لەناوچەكە بەجێبەجێكردنی  رێككەوتنەكانی لەگەڵ هەریەك لە سعودیەو ئێران. 4-    یەكێك لە دەسكەوتە گرنگەكانی ئەم سەفقەیە پاراستنی ئیسرائیلە لەڕێگەی ئاسایكردنەوەی پەیوەندی سعودیەو وڵاتانی عەرەبی لەگەڵی‌و بێچەككردنی حیزبوڵاو بێهێزكردنی گروپە شیعەكانی سەربە ئێران لە عێراق. ئەبێ ئەوەش بڵێین كە بایدن‌و ئیدارەكەی دەیانەوێ بەم سەفقەیە بە دەنگدەری ئەمریكی بڵێن سیاسەت‌و بەڕێوەبردنی وڵات لەلایەن دیموكاتەكانەوە دەتوانێ هەژمونی ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بهێڵێتەوە، بۆیە پێویستە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا دەنگیان پێبدەنەوە.  

درەو: پێشمەرگەكانی كۆمەڵەو دیموكرات ئاگاداركراونەتەوە ناوچەكە چۆڵ بكەن و چەكەكانیان دابنێن، حكومەتی عێراق پابەندبوونی خۆی بۆ چەكداماڵینی هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵات بەرامبەر ئێران راگەیاندو ئێرانیش دەڵێت "19ی ئەیلول دوا وادەیەو ماوەكەش درێژناكرێتەوە" هەوڵ و فشارەكانی ئێران بۆ چەكداماڵینی هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە هەرێمی كوردستان بۆسەر حكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان بەردەوامە، ئەمڕۆ ناسر كەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، دەبێت هەرێم و بەغداد رێككەوتنی "كۆنوسی ئەمنی" جێبەجێبكەن و (19) ئەیلول دوا مۆڵەتە بۆ چەك داماڵینی "گروپە تیرۆرستیەكان" و بەهیچ شێوەیەك وادەكەی درێژناكرێتەوە، لە وەڵامی ئەو لێدوانەی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران باسم عەوادی وتەبێژی حكومەتی عێراق رایگەیاند، عێراق پابەندبوونی خۆی بەرامبەر ئێران جێبەجێكرد بۆ چەكداماڵین‌و لابردنی كەمپی چەكداران. بە پێی بەدوادچوونەكانی (درەو) لە دوو رۆژی رابردوودا بەرپرسانی ئەمنی سنوری پارتی پێشمەرگەكانی كۆمەڵەو دیموكراتیان لە چیای هەڵگورد ئاگاداركردووەتەوە كە دەبێت ناوچەكە چۆڵ بكەن و چەك دابنێن. فەرماندەیەكی پێشمەرگەكانی رۆژهەڵات لە چیای هەڵگورد بە (درەو)ی راگەیاند: هێزی پێشمەرگەی كۆمەڵەو دیموكرات لە سنوری ئێران تەنیا لە چیای هەڵگورد بارەگامان هەیە، وەكو پێشمەرگەو كاری پێشمەرگایەتی، بۆیە لە دوو رۆژی رابردوو ئاگاداریان كردیینەوە كە دەبێت ناوچەكە چۆڵ بكەین، وایان دا بە گوێماندا كە دەبرێینە كەمپێك لە نێوان سۆران و هەولێر و چەكەكانمان لێدەستێنن. هاوكات لە زڕگوێز لە ئێستادا پێشمەرگەكانی كۆمەڵە چەككراون و بێ چەكن، لەدوای كێشەكانی ناو كۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران و دواتر زیندووكردنەوەی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان و درووست بوونی شەڕ و ناكۆكی، هێزە ئەمنییەكان كەوتنە نێوانیان و هەردوولایان چەككردوون، واتا لە مانگی حوزەیرانی رابردووەوە تا ئێستا ئەو دوو كۆمەڵەیە بێچەكن. (درەو) قسەی لەگەڵ بەرپرسێكی كۆمەڵەكرد، ئەو ئاماژەی بەو دۆخ و فشارەكردو رایگەیاند"فشارێكی زۆر لەسەر هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵاتە بۆ ئەوەی چەك دابنێن و بچنە كەمپەكانەوە، بەڵام ئێمە ئامادەنین شكۆمان بشكێندرێت و چەكبكرێین و بخرێینەوە كەمپەكانەوە".  توندبوونەوەی فشارەكانی ئێران بۆسەر حكومەتی عێارق و هەرێم بۆ دەركردنی هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵات هاوكاتە لەگەڵ نزیك بوونەوەی یادی شەهیدكردنی "ژینا ئەمینی" كە لە 16ی ئەیلولی ساڵی رابردوو شەهیدكراو خۆپیشاندانی گەورەی شارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەدوای خۆیدا هێنا.   لەدوای خۆپیشاندانەكانی ساڵی رابردوو، كۆماری ئیسلامی ئێران دەستیكرد بە بۆردومانكردنی بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵات لە هەرێمی كوردستان، سەرباری ئەمە هەرێمی تۆمەتبار كرد بەوەی رێگەی داوە لە سنورەكانییەوە چەك بگوازرێتەوە بۆ خۆپیشاندەران لەناو خاكی ئێران، حكومەتی هەرێم لەكاتی خۆیدا ئەم تۆمەتەی رەتكردەوە، بەڵام لەوكاتەوە ئێران فشارێكی تری بۆ كردنەدەرەوەی هێزەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەناو هەرێمی كوردستان دەستپێكردووە. هاوكات لەگەڵ فشارەكانی لە هەرێمی كوردستانەوە، ئێران لە بەغداوە هەوڵی دەركردنی هێزە كوردییەكانی لە خاكی هەرێم كرد، بۆ ئەو مەبەستەش رێككەوتنێكی ئەمنی بەدوای خۆیدا هێنا بەناوی "كۆنوسی ئەمنی"كە رێككەوتنەكە تایبەتە بۆ كۆنترۆڵكردنی سنورەكانی هەرێمی كوردستان بە ئێرانەوە. بەم دواییە رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێمی كوردستان‌و هیوا ئەحمەد سەرۆكی دەزگای گشتی ئاسایشی هەرێم لەگەڵ قاسم ئەعرەجی راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی عێراق سەردانی تارانیان كرد، ئەم سەردانە بۆ تاوتوێكردنی دواین رێوشوێنەكانی تایبەت بە ئاسایشی سنورەكان بوو، مەبەست لە ئاسایشی سنور، رێككەوتنێكی ئەمدواییەی عێراق‌و ئێرانە كە ناوی لێنراوە "كۆنوسی ئەمنیی"، بەرپرسانی باڵای ئێران دوو داواكارییان خستبووە بەردەم وەفدە ئەمنییە هاوبەشەكەی حكومەتی عێراق‌و هەرێمی كوردستان، كە ئەمانەن: •     داواكاری یەكەم: هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران لەناو خاكی هەرێمی كوردستان چەك بكرێن‌و لە دوو ئۆردوگای سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان لەسنوری سلێمانی‌و هەولێر دابنرێن. •     داواكاری دووەم: یاخود یەكجاری ئەو حزبانە چەك بكرێن‌و لەناو خاكی هەرێمی كوردستان‌و عێراق بكرێنە دەرەوە.    سێ هەفتەی ماوە بۆ دوا وادەی ئێران بۆ چەكداماڵینی هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، حكومەتی هەرێمی كوردستان دەیەوێت بە گرتنەبەری چەند رێوشوێنێك بەرامبەر هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵات، فشارەكانی ئێران بۆسەر هەرێمی كوردستان كەم بكاتەوە، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت وەفدی وەزارەتی ناوخۆی حكومەتی عێراق سەردانی بارەگاو كەمپی هێزە كوردییەكانی رۆژهەڵات بكات و چەند رێوشوێنێكیش لە هەرێمەوە بگیرێنە بەر.  

(درەو): بەرپرسانی عێراقی یەك لەدوای یەك دڵنیایی بە ئێران دەدەن كە هێزەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە چەككراون، حكومەتی هەرێم‌و بەرپرسانی پارتی‌و یەكێتیی بێدەنگییان هەڵبژاردووە. هیشام ركابی راوێژكاری میدیایی سەرۆك وەزیرانی عێراق بە ئاژانسی (سپۆتنیك)ی روسی راگەیاند، عێراق سەرجەم پابەندییەكانی سەبارەت بە رێككەوتنە ئەمنییە دووقۆڵییەكەی لەگەڵ ئێران سەبارەت بە گروپە چەكدارەكانی باكوری وڵات (مەبەستی هەرێمی كوردستانە) جێبەجێ كرد.  راوێژكارەكەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەڵێ:" عێراق بەردەوام دەبێت لە كاركردن‌و رێگری دەكات لە بوونی هەر گروپێكی چەكدار كە هەڕەشە بكات لە ئاسایش‌و سەلامەتی وڵاتانی دراوسێ‌و هەموو وڵاتانی جیهان".  لەبارەی رێككەوتنە ئەمنییەكەی نێوان عێراق‌و ئێران كە نوێنەرانی حكومەتی هەرێمیش تێیدا بەشداربوون‌و چەند مانگێك لەمەوبەر ئیمزا كرا، هیشام ركابی ئاماژەی بەوە كردووە، رێككەوتنەكە سێ بڕگە لەخۆدەگرێت كە ئەمانەن:  •    رێگریكردن لە دزەكردنی چەكداران (بۆ ئەمە پاسەوانی سنورمان بڵاوكردوەتەوە). •    رادەستكردنی داواكراوان (بۆ ئەمە چاوەڕوانین فەرمانی دەستگیركردن لەلایەن ئێرانەوە پێشكەش بكرێت بەگوێرەی ئسوڵ‌و بنەماكان) •    چەكداماڵین‌و لابردنی كەمپەكان (ئەمە سەختترینی بڕگەكان بوو، لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە جێبەجێ كرا، بۆیە عێراق پابەندییەكانی خۆی جێبەجێ كردووە).  راگەیاندنی چەككردنی حزبە سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە لەسەر زاری بەرپرسانی عێراق لەكاتێكدایە تائێستا حكومەتی هەرێم خۆی هیچ راگەیەندراوێكی لەوبارەیەوە بڵاونەكردوەتەوە. باسم عەوادی وتەبێژی حكومەتی هەرێم بەهەمان شێوە جەختی لەسەر ئەوە كرد هێزەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لە هەرێمی كوردستان چەككراون. قسەی بەرپرسانی عێراقی دوای ئەوە دێت ئەمڕۆ ناسر كەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، مانگی ئەیلول دوا وادەیە بۆ چەككردنی گروپە چەكدارەكان‌و دورخستنەوەیان لە بارەگاكان‌و نیشتەجێكردنیان لەناو ئەو كەمپانەدا كە عێراق‌و ئێران رێككەوتنیان لەسەر كردووە.   

(درەو):  دوای گەڕانەوەی لە كوردستان، وەزیری وزەی توركیا لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا دەڵێ:" دەمانەوێت بەزوترین كات هێڵی بۆری نەوتی عێراق- توركیا بخەینەوە كار، بەشە عێراقییەكەی بۆرییەكە كارناكات". ئاڵپئەرسلان بایرەكتار وەزیری وزەی توركیا لە گفتوگۆیەكدا لەگەڵ كەناڵی (TRT)ی وڵاتەكەی رایگەیاند، توركیا رۆڵێكی گرنگی هەیە لە بازاڕی نەوتی جیهانیدا. رۆژانە نزیكەی  (2 ملیۆن) بەرمیل نەوت بە گەرووەكانماندا تێدەپەڕێت. وەزیری وزەی توركیا وتی:" ئامانجمان ئەوەیە بە زووترین كات هێڵی بۆری عێراق-توركیا بخەینە كار. لایەنی عێراقی ئەم هێڵە كار ناكات. ئێمە باسی بۆرییەكی 650 كیلۆمەتری دەكەین لە سیلۆپیەوە بۆ جەیهان".  رۆژی 22ی ئەم مانگە لە ئەنكەرە، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق لە ئەنكەرە لەگەڵ ئاڵپئەرسلان بایرەكتار وەزیری وزەی توركیا كۆبووەوە، تەوەری سەرەكی كۆبونەوەكە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بوو كە لە رۆژی 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە، ئەوەش بەهۆی بڕیاری مانگی شوباتی دادگای ناوبژیوانی پاریس، بڕیارێك كە توركیا ناچار دەكات بڕی نزیكەی (ملیارێك‌و 500 ملیۆن) دۆلار قەرەبوو بە حكومەتی عێراق بدات، بەهۆی ئەوەی ئەنكەرە بەبێ رەزامەندی بەغداد نەوتی هەرێمی كوردستانی بەو بۆریەدا هەناردەی دەرەوە كردووە.  كۆبونەوەی ئەنكەرەی نێوان هەردوو وەزیر رێككەوتنی ئەوەی تێیدا كرا دوای نۆژەنكردنەوەو پشكنینی بۆرییەكانی نەوت، جارێكی تر هەناردەی نەوتی كوردستان دەستپێبكاتەوە، بەڵام ئەمە جێگای گومان بوو، چونكە لەدوای بومەلەرزە گەورەكەی 6ی شوباتی رابردووی توركیاوە، هەناردەی نەوتی كوردستان دەستیپێكردەوە‌و تا رۆژی راگرتنی لە 25ی ئازاردا بەردەوام بوو، واتا ئەوكات بومەلەرزەكە هیچ كێشەیەكە بۆ بۆرییەكان دروست نەكردبوو.  دوای كۆبونەوەكەی ئەنكەرە، وەزیری وزەی توركیا سەردانی هەولێری كرد‌و لەگەڵ هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی وڵاتەكەی بەشداری لە كۆبونەوە لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم كرد.  ئێستا پرسی نۆژەنكردنەوەی بۆرییەكان لەنێوان توركیا‌و عێراق كێشەی تێدایە، توركیا دەیەوێت عێراق پارەی نۆژەنكردنەوەكە بدات، سەرباری ئەمە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، توركیا داوا دەكات حكومەتی عێراق پاكتاوی ئەو ملیارو 500 ملیۆن دۆلارەی بۆ بكات كە دادگای پاریس دیاری كردووە، ئەگەر ئەمە نەكرا، ئەنكەرە دەیەوێت حكومەتی هەرێمی كوردستان پارەی قەرەبووەكەی حكومەتی عێراق بدات، بەوپێیەی لە هەناردەی نەوتدا لەرێگەی توركیاوە هەرێم سودمەند بووە.  توركیا بۆ دابینكردنی وزەی خۆی، بەرێژەی 70% پشت بە هاوردەكردن لە دەرەوە دەبەستێت، بەوتەی بایرەكتار، توركیا ساڵانە 50 ملیۆن تۆن نەوت‌و بەرهەمی نەوت هاوردە دەكات، ساڵی رابردوو 40 ملیار دۆلاری توركیا بۆ  ئەم بوارە رۆیشتووە، ئەمە لە پاڵ هاوردەكردنی غازی سروشتی بە بڕی 55 ملیار مەتر سێجا كە ساڵی رابردوو زیاتر لە 38 ملیار دۆلاری توركیا بۆ كڕینی غاز رۆیشتووە.  چەند ساڵێكە توركیا هەوڵێكی دەستپێكردووە بۆ دۆزینەوەو دەرهێنانی نەوت‌و غاز لە وڵاتەكەی، ئێستا لە چیای (گابار)ی ناوچەی شرناخی باكوری كوردستان بەرهەمهێنانی نەوت لە كێڵگەیە بەڕێوەدەچێت، وەزیری وزەی توركیا دەڵێ تا ساڵی 2025 ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە چیای گابار رۆژانە بۆ (100 هەزار) بەرمیل نەوت بەرزدەكەینەوە، ئەگەر توركیا بەم ئامانجە بگات، دەتوانێت لە گابارەوە رۆژانە رێژەی 10%ی پێداویستی ناوخۆ بۆ نەوت پڕبكاتەوە.  سەرباری گەڕان‌و پشكنین لەناوخۆدا، بەمدواییە دەسەڵاتداری توركیا لە هەوڵی ئەوەدان پەیوەندی خۆیان لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی ئاسایی بكەنەوە، ئەمەش بەمەبەستی دابینكردنی وزە، بەتایبەتیش لەگەڵ عێراق.  لە چاوپێكەوتنەكەی (TRT)دا وەزیری وزەی توركیا وتی:" توركیا نزیكە لە ناوچەیەك كە دوو لەسەر سێی نەوت‌و گازی سروشتی جیهانی تێدایە، وەك ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، باكوری ئەفریقا، قەوقاز، ئاسیای ناوەڕاست، ڕوسیا. (بۆتاش)و كۆمپانیا تایبەتەكانی وزەی توركیا چوونەتە قۆناغێكەوە كە لە لیبیا، عێراق، ئاسیای ناوەڕاست و قەفقاز بەشێوەیەكی چڕتر كاردەكەن".  

(درەو): عێراق چەند قازانج دەكات لە راوەستانی هەناردەی نەوت بۆ توركیا؟ نەبیل مەرسومی- شارەزای ئابوری •    ئێستا لەچوارچێوەی ئۆپێك پڵەسدا، بڕی كەمكردنەوەی ناچاری‌و ئارەزوومەندانەی بۆ عێراق بریتییە لە (430 هەزار) بەرمیلی رۆژانە.  •    پشكی عێراق لە وەبەرهێنان ئێستا بریتییە لە (4.220 هەزار) بەرمیلی رۆژانە. •    بەكارهێنانی ناوخۆیی نەوتی خاو بریتییە لە (720 هەزار) بەرمیلی رۆژانە.  •    توانای هەناردەكردنی دانراو لە بودجەی 2023دا بریتییە لە (305 ملیۆن) بەرمیل. •    هەناردەی نەوتی عێراق لە  تەموزی 2023دا بریتییە لە (3 ملیۆن‌و 440 هەزار) بەرمیلی رۆژانە، جیاوازی نێوان هەناردەی فیعلی‌و توانای هەناردەكردن بڕەكەی بریتییە لە (56 هەزار) بەرمیلی رۆژانە.  •    تێكڕای نرخی نەوتی فرۆشراوی عێراق لە تەموزی 2023دا بریتییە لە (78 دۆلار).  •    ئەو زیانە داراییە راستەوخۆیەی كە لە تەموزی 2023دا دەكەوێتە سەر شانی عێراق بەهۆی جیاوازی نێوان توانای هەناردەكردن‌و هەناردەی فیعلی بریتییە لە (136 ملیۆن) دۆلار.  •    هەناردەی نەوتی كوردستان: 400 هەزار بەرمیلی رۆژانە جیاوازی نێوان نرخی نەوتی عێراق‌و نەوتی كوردستان بەگوێرەی داتاكانی كۆمپانیای دیلۆیت كە راسپێردراوە بە وردبینی هەناردەی نەوتی كوردستان بریتییە لە (8 دۆلار) بۆ هەر بەرمیلێك (بەهۆی جۆری نەوتی كوردستان كە لە نەوتە ترشی قورسەكانە هەروەها بەهۆی كۆتوبەندەكانی هەناردەكردن).  دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان دەبێتە هۆی دابەزینی هەناردەی نەوتی عێراق لە باشورەوە لەرێگەی دەریا بەبڕی (400 هەزار) بەرمیلی رۆژانە.  زیانی عێراق لەئەنجامی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان بەهۆی جیاوازی نرخەوە بریتییە لە (99 ملیۆن) دۆلاری مانگانە. باجی هاتوچۆ‌و گواستنەوە بریتییە  لە (87 ملیۆن) دۆلاری مانگانە.  پوختەی زیانی دارایی كە بەهۆی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستانەوە دەكەوێتە سەر شانی عێراق بریتییە لە:  (86 99)- 136= 50 ملیۆن دۆلاری مانگانە‌و ئەم زیانە گەورەتریش دەبێت كاتێك بەهای ئەو داشكاندنە ئەژماردەكەین كە كوردستان بۆ فرۆشتنی نەوتەكەی بە توركیای بەخشوە، ئەمە بەواتای ئەوە دێت ئێستا عێراق بەهۆی راوەستانی هەناردەی نەوتی كوردستانەوە مانگانە لانی كەم (50 ملیۆن) دۆلار قازانج دەكات، ئەمەش لە دۆخی ئێستادا كە عێراق پابەندە بە دابەزاندنی بەرهەمهێنانی نەوت وەكو پابەندبوون بە بڕیارەكانی ئۆپێك پڵەسەوە. 

(درەو):  بەڕێوەبەری گشتی پێشووی پۆلیسی وزە لە عێراق بۆری نەوتی كون كردووە‌و بە تانكەر ئاودیوی هەرێمی كوردستانی كردووە، دادگا 15 ساڵ زیندانی بەسەردا سەپاند.  دادگای تاوانەكانی بەسرە، بەتاوانی بەقاچاغبردنی نەوت، 15 ساڵ زیندانی بەسەر بەسەر دوو كەسدا سەپاند. یەكێك لەوانەی سزاكەی بەسەردا سەپێندراوە ناوی لیوا (غانم حسەینی)یە‌و پێشتر بەڕێوەبەری گشتی پۆلیسی وزە بووە، ئەوی تر ناوی (زیاد سەلمان حەسنون)ە.  بەپێی ئەوەی لە حوكمەكەی دادگادا هاتووە، ئەم دوو كەسە لەگەڵ ژمارەیەك تۆمەتباری تر، لە رۆژی 2022/10/26دا هەستاون بە كونكردن‌و تێكدانی بۆرییەكانی نەوت لە فاو، بۆری پلاستیكییان لێبەستووە‌و نەوتەكەیان بەتانكەر باركردووە‌و بەپشتبەستن بە مۆڵەتی ساختە، ئاودیوی هەرێمی كوردستان كردووەو لەوێشەوە بۆ دەرەوەی عێراق.  بەهۆی نەبوونی بەڵگەی پێویستەوە، دادگا فەرمانی بێتاوانی بۆ چەند كەسێكی تری تێوەگلاو لەم كەیسە دەركردووە. تێوەگلاوانی ئەم كەیسە لە شوباتی ساڵی رابردوودا دەستگیركران، ئەوكات محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق وتی: گەورەترین تۆڕی قاچاغی نەوت هەڵوەشێندراوەتەوە. لەناو دەستگیراواندا حەوت ئەفسەری گەورە هەبوون. تۆمه‌تباری سه‌ره‌كی ئه‌م كه‌یسه‌ كه‌ به‌ڕێوه‌به‌ری پیشووی پۆلسی وزه‌یه‌، له‌ رۆژی 2022/11/6 راگیراوه‌، بۆیه‌ ئه‌م ماوه‌یه‌ی بۆ كراوه‌ به‌ واده‌ی به‌سه‌ربردنی حوكمه‌كه‌ی له‌ زیندان.