راپۆرتی: درەو میدیا ( درەو میدیا) پرۆژەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بڵاو دەكاتەوەو بەپێی پرۆژەی پەیكەربەندی نوێی یەكێتی دابەشی سەر سێ دەسەڵاتی جیاواز و هاوسەنگكراوە" دەسەڵاتی چاودێری، دەسەڵاتی جێبەجێكردن، دەسەڵاتی داد" ئەم پرۆژەیە لەلایەن لیژنەی باڵای پەیرەوی ناوخۆی راسپێردراو لەلایەن مەكتەبی سیاسی ئەكێتیەوە ئامادەكراوەو ( درەو میدیا) كۆپییەكی تەواوی ئەو پەیڕەوەی دەستكەوتووە، پۆختەیكەی بڵاو دەكاتەوە.   سێ دەسەڵاتەكەی یەكێتی بەپێی پرۆژەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كە بڕیارە لە كۆنگرەی یەكێتی كە لە 21/12/2019 دەنگی لەسەر بدرێت، پەیكەربەندی یەكێتی وەك فەلسەفەی دابەشكردنی رۆڵی ئۆرگانی خراوەتەوە روو دابەشی سێ دەسەڵاتی جیاواز و هاوسەنگ كراوە لەوانە: یەكەم: دەسەڵاتی چاودێری و رێسادانان بەناوی ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی. دووەم: دەسەڵاتی جێبەجێكردن كە پێكدێت لە دەستەی سەرۆكایەتی و دەستەی جێبەجێكردن. سێیەم: دەسەڵاتی دادی( تەحكیم) كە پێكدێت لە دەستەی پاراستنی قەوارەی ( ی. ن. ك). لە پرۆژە كەدا ئەوە هاتووە كە" ئەم سێ دەسەڵاتە بەشێوەیەكی هاوسەنگ رۆڵەكانیان بەسەردا دابەشكراون و  پێكەوە جەستەی یاخود پەیكەری رێكخراوەیی ( ی، ی، ك) پێكدێنن. لەم پەیكەربەندییەدا ئەنجومەنێكی سەركردایەتی گشتی وەك پێكهاتەیەكی بناغەیی و سیستەمێكی پەرلەمانی بۆ سەركردایەتی تێكەڵ خراوەتەروو لەسەر بنچینەی دابەشبونی جوگرافی شارەكان و بەپێی پێوەری هەڵبژاردنە گشتییەكانی ( 2014) كە ژمارەی ئەندامانی ( 121) كەسە و راستەوخۆ لە چوارچێوەی یەك بازنەدا بەدەنگی ئەندامانی كۆنگرە هەڵدەبژێردرێن.  دوای كۆتاییهاتنی كۆنگرە تەواوی دەستە سەرۆكایەتی و دەستە جێبەجێكار و لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروبارو لێپرسراوی مەكتەبەكان لەناو ئەنجومەنی سەركردایەتی گشتی و بەپێی رێكارە دیارەكانی ئەم پەیرەوە هەڵدەبژێردرین. لەسەر ئاستی پارێزگاكانیش ئۆرگانەكانی یەكێتی لەسەر بنچینەی ئەنجومەنی سەركردایەتی هەرێمەكان ( پارێزگا و ئیدارەی هاوشێوەكان) دارێژراوەتەوەو بنكە ووێستگە و ناوەندەكانی دەنگدان كراونەتە بنەمای ئۆرگانە بنكەییەكانی رێكخستن . شێوەی كاری ئۆرگانی لە پەیرەوی پێشنیازگراودا پەیكەربەندی نوێی یەكێتی میتۆدێكی نوێی كاری حزبی و رێكخراوەییە لە كوردستان كە زەمینەی كاری پێكەوەیی و سەركردایەتی پێكەوەیی فەراهەم دەكات و رێ لە پاوانكردنی دەسەڵات دەگرێت و رۆڵەكان بەشێوەی دیموكراسیانە و دادپەروەرانە لە نێوان ئەندامان دابەش دەكات.  بنەما گشتییەكان پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی بەپێی پرۆژەی پێشنیازكراوی كۆنگرەی یەكێتی: -     مادەی (4) ی پەیرەوەكە رێژەی ژنان لە هەموو ئۆرگانەكانی یەكێتیدا ( 25%) دەبێت . -    مادەی (5) كۆبونەوەی ئۆرگانەكان رێژەیی یاسایی وەردەگرێت بەزۆرینەی رەها( 50+1)  -    لە مادەی (15) دا بڕیار دەركردن لە دەستەی جێبەجێكارەوە دەردەچێت -    لە مادەی (18) كۆنگرەی یەكێتی هەر سێ ساڵ جارێك دەبەسترێت.  -    لە مادەی ( 19) لە هیچ بارێكدا كۆی گشتی ئەندامانی كۆنگرە لە ( 750) ئەندام تێپەڕنەكات.  -    مادەی ( 27) نابێت سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە ( 40) ساڵ كەمتر بێت.  -    مادەی ( 30) لێسەندنەوەی متمانە لە سكرتارییەتی ئەنجومەنی سەركردایەتی بە ( 2/3)ی ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی دەبێت  -    مادەی ( 37) سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی بە دەنگی (2/3)ی ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی دەبێت بە پێنج رۆژ دوای كۆنگرە.  هەڵبژاردنی سەرۆكی حزب سەرۆك/ سكرتێری حزب لە مادەی (39) پرۆژەی كۆنگرەدا هاتووە، بەپێی بڕگەی یەكەم: سەرۆك / سكرتێری حزب سیمبولی یەكێتی و راگری هاوسەنگی و پارێزەری پەیرەوی ناوخۆی و یەكریزی یەكگوتاری و یەكهەڵوێستی سەرجەم ئۆرگانەكانە.  لەمادەی (41) ی پەیرەوەكەدا مەرجەكانی سەرۆك/ سكرتێری یەكێتی خراوەتەوە روو -    تەمەنی لە 40 ساڵ كەمتر نەبێت -    ئاستی هۆشیاری و دیبلۆماسی بەرز بێت -    ناپاكی نیشتیمانی و نەتەوەیی نەكردبێت -    لە دۆسیەی گەندەڵی تێوە نەگلابێت -    لانی كەم 10 ساڵ خەباتی سیاسی و رێكخراوەیی دانەبڕاوی لە ریزەكانی یەكێتی هەبێت.  -    بەهیچ تاوانێكی ئابڕوبەرانە زیندانی نەكرابێت دەستەی جێبەجێكاری یەكێتی لە مادەی ( 44)ی پەیروە پێشنیازەكەدا هەیكەلی دەستەی جێبەجێكار دیاریكراوە كە پێكدێت لە  -    سەرۆكی حزب / سكرتێر  -    ئەندامانی دەستەی سەرۆكایەتی  -    لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروبار كە پێكدێت لە  - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری رێكخستن - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری دیراسات و توێژینەوە - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری مەكتەبەكان - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری ئیدارەی گشتی - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری هەڵبژاردن و ئامار - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری  راگەیاندن و میدیا - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری پەیوەندییەكان - لێپرسراوی ناوەندەكانی كاروباری حكومەت و پەرلەمان  دەستەی بەرژەوەندییەكانی یەكێتی لە مادەی ( 49) ی پەیرەوەكەدا باس لەدەستەی بەرژەوەندییەكانی یەكێتی ( ئەنجومەنی باڵای دانایان دەستەی باڵا) كراوە، كە لەماوەی 45 رۆژ دوای كۆنگرەی یەكێتی هەڵدەبژێردرێن ،كە پێكدێن لە:  -    ئەندامانی دەستەی دامەزرێنەران -    ئەندامانی خولی پێشوی سەركردایەتی و ئەنجومەنی ناوەند لەو ئەندامانەی لە كۆنگرەدا خۆیان كاندید ناكەن ئەركو دەسەڵاتەكانی سەرۆكی قەوارە -    پێشكەشكردنی راسپاردە  -    ناوەندگیری بۆ گرفت و كێشەكان -    پێشنیازكردنی رێكارەكانی چارەسەر سەرۆكی دەستەی پاراستنی یەكێتی پارێزەری گشتی یەكێتی دەبێت لەبەرزترین ئاستدا و پێكدێت لە: -    سەرۆكی دەستەی پاراستن -    سەرۆك/ سكرتێری حزب -    سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی -    سەرۆك/ سكرتێری حزب لەدانیشتنی دووەمی ئەنجومەنی سەركردایەتی دا دەبێت لە ماوەی 15 رۆژ دوای دانیشتنی یەكەمی ئەنجومەن بە دەنگدانی راستەوخۆ بە ( 2/3) دەنگی ئەندامانی.        

درەو میدیا: بەهۆی پرۆژە یاسای چاكسازیەوە موچەی زیاتر لە 50%ی كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی دەبڕدرێت، كە میراتگری دووەمی شەهیدان و ئەنفالكراونن. بڕگەی سێیەمی مادەی حەوتەمی پرۆژە یاسای چاكسازی لە ماف و ئیمتیازاتی میراتگرانی كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی، كە ئەمڕۆ لە پەرلەمانی كوردستان خوێندنەوەی یەكەمی بۆكرا بە روونی ئاماژە بەوە دەكات" لە كاتی مردن یان بڕینی مافی دارایی سەرجەم میراتگرانی شەهیدان و ئەنفالكراون و قوربانیانی جینۆساید كە لەمەودوا بەگوێرەی یاسای خانەنشینی بەركار ئەو میراتانە دەستنیشان دەكرێن، ئەوا ئەومافە داراییە كۆتایی پێدێت و ناگوازرێتەوە بۆ كەسانی دیكە" . ئەم پرۆژە یاسای چاكسازییە بەرونی باس لە بڕینی موچەی میراتگرانی شەهیدان و ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسیدا دەكات كە لە ئێستادا لەزۆر مەرج و كۆت وبەند بەدەركراون، بەپێی یاسای ژمارەی(9)ی ساڵی 2007ی هەمواركراوی تایبەت بە ماف و ئیمتیازاتی كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان، كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوانی ( استپنا) بەدەرككردووە لە كۆمەڵێك رێوشوێن كە بۆ فەرمانبەرانی ئاسایی هاتووە بۆنمونە( خوشكو برا) بە میراتگر دانراون بەڵام لە یاساكەی عێراقدا رێگەی پێنەدراوە، ( كچ و كوڕ ) تا تەمەنێك لە یاسای بەركاری عێراقیدا ( 18 ساڵ) ئەتوانن موچەی دایك  وباوك وەربگرن، بەڵام لە یاسای ماف و ئیمتیازی كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراواندا رێگە بە ( خوشك و برا) دراوە ببنە میراتی شەهیدان و ئەنفالكراوان، بەڵام بەپێی یاسای بەركار( یاسای خانەنشینی عێراق) میرات تەنها كوڕو كچ دەگرێتەوە ئەویش هەتا تەمەنی ( 18) ساڵ بەڵام بەپێی یاسای ماف و ئیمتیازاتی كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان ( استپنا) كراوەو ئەو موچەیەی شەهیدان و ئەنفالكراوان دەگوازرێتەوە بۆ خوشك و براو كوڕو كچ و هەموو ئەو رێگریانە لادەبات، لە ئێستادا زیاتر لە (30) ساڵ تێدەپەڕێت بەسەر پرۆسەی ئەنفالدا، بۆیە بەشی زۆری میراتگرانی ئەنفالكراوان كە خوشك و برا و كوڕی كچی تەمەن تەمەنیان تێپەڕیوەو ئەم یاسایە نایان گرێتەوەو موچەكانیان دەبڕدرێت.  كە لە ئێستادا بەشی زۆری شەهیدان و ئەنفالكراوان و خوشكوبران، بۆیە بەپێی ئەم پرۆژە یاسایە موچەی هەموو ئەو كەسانە دەبڕدرێت كە خوشك و بران یاخود كوڕو كچەكە تەمەنیان گەیشتوتە سەرو ( 18) ساڵ، بەشی زۆری كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان خوشك و برا میراتیانن و موچەكانیان وەردەگرن، بۆیە بەپەسەندكردنی پرۆژە یاسای چاكسازی موچەی زیاتر (50%)ی كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی دەبڕێت.  بەپێی پرۆژە یاسای چاكسازییەكە لە ماوەی چەند ساڵی داهاتوو بەهۆی تێپەڕینی تەمەن و مردنی زۆری میراتگرانیانەوە، موچەی شەهیدان و ئەنفالكراوان نامێنێت، لەبەر ئەوەی كەسی یەكەمیان نامێنن و بەپێی یاساكەش ناگوازرێتەوە بۆ كەسانی دووەم و سێیەم، بەپێی پرۆژە یاسا نوێیەكە.   

درەو میدیا:  هێمن هەورامی هۆشداری دەداتە فراكسیۆنەكانی گۆڕان و یەكێتی كە دەبێت پشتیوانی لە پرۆژە یاسای چاكسازی بكەن و پەیوەست بن بە رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتەوە. دوێنی كۆبونەوەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان و سەرۆكی سێ فراكسیۆنی پەرلەمان( پارتی ، یەكێتی ، گۆڕان) بەرێوەچوو لە كۆبونەوەكەدا گفتوگۆكرا لەسەر پرۆژە یاسای چاكسازی كە بڕیارە ئەمڕۆ لە پەرلەمانی كوردستان خوێ،دنەوەی یەكەمی بۆ بكرێت. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە كۆبونەوەكە بە ( درەو میدیا)ی راگەیاند" لە كۆبونەوەكەدا هێمن هەورامی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان بە سەرۆكی فراكسیۆنەكانی یەكێتی و گۆڕانی راگەیاندووە، كە قبوڵمان نیە هیچ بڕگەیەكی پرۆژە یاساكە بگۆڕن، چونكە ئێوە رێككەوتنتان هەیە بۆ پێكهێنانی حكومەت و دەبێت پشتیوانی لە پرۆژە یاساكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بكەن و نابێت ناڕەزایی هەبێت لەلایەن ئەم سێ فراكیسیۆنەوە لە پرۆژە یاساكە. هێمن هەورامی داوای كردووە كە دەبێت لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا فراكسیۆنەكانی پارتی و گۆڕان و یەكێتی پشتیوانی لە پرۆژە یاسای چاكسازی بكەن.  بەپێی زانیارییەكانی ( درەو میدیا) فراكسیۆنی گۆڕان پشتیوانی پرۆژە یاساكە دەربڕیوەو فراكسیۆنی یەكێتیش فراكسیۆنی یەكێتی تا ئێستا رەزامەندیان لەسەر پرۆژە یاساكە دەرنەبڕیوەو پێیان وایە كەموكوڕی تیایەو پێویستی بە گفتوگۆی زیاتر هەیە بۆیە چاوەڕەوان دەكرێت ئەو پرۆژە یاسایە كێشەو گرفتی زۆری بۆ درووست ببێت.  بە پێی زانیارییەكانی ( درەو میدیا)لە كۆبونەوەكەدا، د. رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان كە سەرۆكایەتی كۆبونەوەكەی كردووە  تۆپەكەی خستۆتە گۆڕەپانی فراكسیۆن و پەرلەمانتارانەوە كە گفتوگۆ لەسەر پرۆژەكە بكەن و هەموان سەرنج و قسەی خۆیان هەبێت لەسەری و بە رێگەی یاسایی خۆیدا پرۆژەكە تێپەڕێنرێت. ( درەو میدیا) لە چەند سەرچاوەیەكەوە دەستی كەوتووە كە فشارێكی زۆر لەسەر پەرلەمانی كوردستان هەیە لەلایەن پەرلەمانتارانی خولەكانی پێشووی پەرلەمانی كوردستان و بەشێك لە پەرلەمانتارانی ئەم خولەی پەرلەمانی كوردستان كە لەگەڵ ئەوە نین تەمەن و ساڵی خزمەت بۆ خانەنشینیان دیاری بكرێت، دەیانەوێت فێڵیكی یاسایی بدۆزنەوە بۆ دەستكارینەكردنی خانەنشنینی پەرلەمانتاران. 

راپۆرت: فازل حەمەرەفعەت – محەمەد رەئوف زیاتر لە (هەزارو 100) كەس لە هەرێمی كوردستان بەپلەی وەزیر‌و پەرلەمانتارو پلە تایبەتەكان خانەنشینكراون، ساڵانە زیاتر لە (60 ملیار) دینار بۆ موچەی خانەنشینی ئەم كەسانە دەڕوات، وەزیرو پەرلەمانتار لەكاتی خزمەتیاندا مانگانە (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار وەردەگرن، كە خانەنشین دەبن، بەبێ لەبەرچاوگرتنی هیچ مەرجێكی تەمەن‌و خزمەت‌و بڕوانامە مانگانە بڕی (6 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار وەردەگرن، پرۆژەیاسای چاكسازی كە ئێستا بووەتە باسی گەرمی شەقام، چ گۆڕانكارییەك لەم ژمارانەدا دەكات ؟ ئایا پەرلەمانتاران بە دەنگ‌و دەستی خۆیان موچەی خانەنشینی خۆیان دەبڕن ؟ (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا بەدوای وەڵامی ئەم پرسیارانە‌و چەندین پرسیاری تردا دەگەڕێت. پرۆژەیەكی كۆن بە كابینەیەكی نوێوە دوای دوو ساڵ هێنان‌و بردن لەنێوان حكومەت‌و پەرلەماندا، دواجار رۆژی12ی ئەم مانگە، حكومەتی هەرێمی كوردستان پرۆژەیاسای (چاكسازی لە خانەنشینی‌و موچەو دەرماڵەو بەخشین‌و ئیمتیازاتەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان-عێراق)  رەوانەی پەرلەمانی كوردستان كردەوە. ئەمە جاری دووەمە ئەم پرۆژەیاسایە دەچێتە ناو پەرلەمان، سەرەتا رۆژی 30ی كانونی یەكەمی 2017 پرۆژەكە لە ئەنجومەنی وەزیران پەسەندكراو رەوانەی پەرلەمانی كوردستان كرا. پەرلەمانی كوردستان رۆژی 27ی شوباتی 2018 پرۆژەیاساكەی بەزۆرینەی دەنگ پەسەندكرد، رۆژی 4ی ئازاری هەمان ساڵ بەبەهانەی ناڕەزایەتی شەقام دژی هەندێك لە بڕگەكانی یاساكە بەدیاریكراویش بڕی موچەی خانەنشینی پەرلەمانتاران، پەرلەمان پەسەندكردنی یاساكەی هەڵوەشاندەوە‌و پرۆژەكەی گەڕاندەوە بۆ حكومەت. كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، لەگەڵ دەستبەكاربونیدا تەبەنی پرۆژەیاسا بەجێماوەكەی كابینەی پێش خۆی كرد، ئەوەی ئێستا رەوانەی پەرلەمان كراوە، هەمان پرۆژەی كابینەكەی پێشووە بە هەندێك دەستكارییەوە، واتە ئەوەی هەیە پرۆژەیەكی كۆنە بە كابینەیەكی نوێوە. پلەباڵاكان كێن ؟ پرسی زۆری موچەی پلەباڵاكان لەدوای ساڵی 2005‌و یەكخستنی حكومەت سلێمانی‌و هەولێرەوە، وردە وردە بووەتە جێگەی باسی گەرم لە شەقامدا، لەو ساڵانەدا بۆیەكەمجار میدیای ئەهلی لە سلێمانی بە مانشێتی گەورە دەستی بۆ ئەم بابەتە بردو رەخنەی لێ گرت، بەڵام هیچ كات رەخنەكان حكومەتی ناچار نەكرد پێداچونەوە بە زۆری موچەی پلە باڵاكاندا بكات. بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە ئێستا لەپەرلەمانی كوردستانە، پلەباڵاكان ئەوانەی لەكاتی خزمەت‌و دوای خانەنشینبوونیش موچەی زۆر وەردەگرن، بریتین لەوانەی لە یەكێك لەم پۆستانەدا كار دەكەن: •    سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و جێگرەكانی •    سەرۆكی پەرلەمان‌و جێگرەكانی •    سەرۆكی حكومەت‌و جێگرەكانی •    ئەندامانی پەرلەمان‌و وەزیرەكان‌و ئەوانەی بەپلەی ئەوانن •    بریكارەكانی وەزارەت‌و ئەوانەی بە پلەی ئەوانن‌و ئەوانەی موچەی بریكاری وەزیر وەردەگرن •    خاوەن پلەتایبەتەكان •    بەڕێوەبەرە گشتییەكان‌و ئەوانەی بەپلەی بەڕێوەبەری گشتی‌و ئەوانەی موچەی بەڕێوەبەری گشتی وەردەگرن •    سەرۆكی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم •    گشت ئەو كەسانەی كە بەپێی خشتەی كارپێكراوی موچە لە هەرێمی كوردستان موچەی‌و دەرماڵەی هەردوو پلەباڵای (ا)‌و (ب) لەسەر میلاكی (شارستانی‌و سەربازی‌و هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ) وەردەگرن سەرەتایەكی پڕ لە كێشە لەگەڵ گەیشتی پرۆژەیاساكە بە پەرلەمانی كوردستان، قەیرانێكی نوێ لەنێوان پەرلەمانتاران‌و لایەنەكان دەستیپێكردووە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو میدیا)، پەرلەمانتارانی خولەكانی پێشووی پەرلەمان‌و پەرلەمانتارانی ئەم خولەی پەرلەمان‌و خانەنشینانی سەربازی لەڕێگەی كەناڵی جیاجیاوە فشاری توندیان دروستكردووە، تاوەكو پەرلەمان پرۆژەیاساكە بەوشێوەیە تێنەپەڕێنێت كە لە حكومەتەوە بۆی نێردراوە. زۆرێك لە پەرلەمانتارانی خولەكانی پێشووی پەرلەمان نیگەرانن لەم پرۆژەیاسایە، چونكە پرۆژەكە موچەی خانەنشینی ئەوان كەمدەكاتەوە، بەپێی یاسا بەركارەكەی ئێستا، پەرلەمانتاران‌و وەزیرەكان بەڕێژەی (80%)ی كۆی گشتی موچەكەیان لەكاتی خزمەتدا خانەنشین كراون، واتە بۆ نموونە پەرلەمانتاران كە بەپلەی وەزیر خانەنشین كراون، لەكۆی (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دیناری موچەكەیان لەكاتی خزمەتدا، بە (6 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار خانەنشین كراون، بەبێ لەبەرچاوگرتنی مەرجەكانی (تەمەن‌و ساڵی خزمەت‌و بڕوانامە)، بەڵام بەپێی پرۆژە نوێیەكە، چەند پێوەرێك بۆ خانەنشینبوون دانراوە لەوانە (تەمەن‌و خزمەت‌و بڕوانامە)، سەرباری ئەمە، بەكۆی گشتی موچەی خانەنشینی پلە باڵاكان كەمكراوەتەوە، بەجۆرێك لە پرۆژە یاساكەدا پێشنیازێك لەبارەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكانەوە خراوەتەڕوو كە بەراورد بە یاسا بەركارەكەی ئێستا، موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان كەمتردەكاتەوە، بەمشێوەیە: ئەو پێشنیازە كە لە پرۆژەیاساكەدا هاتووە داوا دەكات: •    پلە باڵاكان بە رێژەی (25%)ی كۆی گشتی ئەو موچەیە خانەنشین بكرێن كە لەكاتی خزمەتدا وەریانگرتووە. •    سەرباری ئەمە، رێژەی (2.5%)ی كۆی گشتی ئەو موچەیەی كە پلەباڵاكان لە كاتی خزمەتدا وەریانگرتووە، دەخرێتەسەر موچەی خانەنشینی بۆ هەر ساڵێكی خزمەت. •    هەموو ئەمانە بە مەرجی ئەوەی شایستەی موچەی خانەنشینی رێژەی (70%)ی كۆی گشتی ئەو موچەیە تێنەپەڕێنێت كە پلەباڵاكان لە كاتی خزمەتدا وەریانگرتووە. بەپێی ئەم پێشنیازە، پەرلەمانتارێك كە هەموو مەرجەكانی تێدا بێت، هێشتا بە هێندەی ئەوە موچەی خانەنشینی وەرناگرێت كە ئێستا وەریدەگرێت، ئێستا پەرلەمانتارانی رێژەی (80%)ی كۆی ئەو موچەیە وەردەگرن كە لەكاتی خزمەتدا وەریانگرتووە، بەڵام بەپێی ئەم پێشنیازە، پلەباڵاكان نابێت (70%)ی كۆی گشتی موچەكەیان وەرگرن، واتە پەرلەمانتاران كە لەكاتی خزمەتدا (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دیناریان وەرگرتووە، خانەنشینییەكەیان دەبێت بە (5 ملیۆن‌و 740 هەزار) دینار، ئەمە لەكاتێكدایە ئێستا هەموو پەرلەمانتارانی خولەكانی پێشوو بەبێ لەبەرچاوگرتنی مەرجی تەمەن‌و خزمەت مانگانە بڕی (6 ملیۆن‌و 400 هەزار دینار) موچەی خانەنشینی وەردەگرن. سەرباری ئەمە، ئەوانەی لەناو پلە باڵاكاندا خانەنشین دەكرێن، بەپێی پرۆژەیاساكە دەبێت ئەم مەرجانەیان تێدابێت: •    خزمەتی خانەنشینییان لە (15) ساڵ كەمتر نەبێت. •    (45) ساڵی تەمەنیان تەواو كردبێت. •    لە هیچ حاڵەتێكدا بەبێ بوونی ئەم دوو مەرجەی سەرەوە هیچ خانەنشینییەك بۆ پلەباڵاكان ئەژمارناكرێت جگە لە حاڵەتەكانی (مردن) یان (شەهیدبوون) یاخود (خانەنشینبوون بە هۆكاری تەندروستی). •    پرۆژەكە دەرگای گەڕانەوەی بۆ ئەو كەسانە كردوەتەوە كە موچەی خانەنشینی پلەباڵاكانیان ناوێت‌و دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆسەر كاری پێشوویان (ئەمە دەرگای موزایەدەكردن لەناو پەرلەمانتارو وەزیرەكان دادەخات) سەرباری ئەو كەمكردنەوەیەی كە بۆ موچەی پلە باڵاكان لە پرۆژەیاساكەدا دانراوە، هێشتا زۆر كەس رەخنەیان هەیە‌و دەڵێن موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لەم پرۆژە نوێیەشدا هێشتا زۆرەو دەبێت كەمتر بكرێتەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، لە پرۆژە بنەڕەتییەكەدا واتە بەر لە دەستكاریكردن، بڕیاربووە بەهۆی ئەم چاكسازییانەوە مانگەی بڕی (130 ملیار) دینار بۆ خەزێنەی هەرێمی كوردستان بگەڕێندرێتەوە، بەڵام بەهۆی لابردنی بڕگەی تایبەت بە (رێكخستنەوەی دەرماڵەی فەرمانبەران) لە پرۆژە نوێیەكەدا، دەستكەوتی دارایی چاكسازییەكە لە (130 ملیار)‌و بۆ (50 ملیار) دینار كەمدەكات، واتە بە بەبڕی (80 ملیار) دینار كەمیكردووە. كۆی گشتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لەمانگێكدا (881 ملیار) دینارە، لەم بڕە (476 ملیار) دیناری بەتەنیا بۆ (دەرماڵە)ی موچەخۆران دەچێت، بڕی (405 ملیار) دینار بۆ موچەی بنەڕەتییە، واتە (54%)ی كۆی گشتی موچەی فەرمانبەران لە هەرێم بۆ دەرماڵەكان دەچێت‌و رێژەی (46%)ی كۆی گشتی موچە بۆ موچەی بنەڕەتی دەچێت، سەرباری ئەمە ئاماژانە، حكومەت لە ترسی ناڕەزایەتی شەقامی موچەخۆر خۆی لە دەستبردن بۆ ئەم بابەتە بوارد. زۆرینەی كێشەی ئەم پرۆژەیە لەو بڕگانەدایە كە تایبەتە بە خانەنشینی پێشمەرگە، كە بەشێكی زۆریان كەمئەندامی سەنگەرو پێشمەرگە دێرینەكان‌و كادیرە حزبییەكانن‌و خزێندراونەتە ناو لیستی خانەشینی پێشمەرگە، لەكاتێكدا ئەوانە زۆربەیان تەمەنیان نەگەیشتووەتە خانەنشینی‌و بەپلەی نەقیب‌و عەقیدو رائیدو لیوا موچەی خانەنشینی وەردەگرن.  چاكسازی رێكخستن ؟ چەند رۆژێكە بابەتی ئەنجامدانی چاكسازی لە هەرێمی كوردستان بووەتە پرسی گەرمی گفتوگۆی سیاسەتمەداران‌و خەڵك‌و میدیا، هەندێك ئەمە بە سەرەتایەكی باش بۆ دەستپێكردنی چاكسازی ریشەیی لە هەرێم ناودەبەن، هەندێكی تر رەخنەیان هەیە‌و دەڵێن ئەوەی لەو پرۆژەیاسایەدا هاتووە چاكسازی نییە، بەڵكو (رێكخستنەوە)ی موچە‌و كۆتایهێنانە بە ناعەدالەتییەك كە دەبوو حكومەت زوتر بیكردایە. دەستبردن بۆ موچەی پلەباڵاكان لەكاتێكدایە، هێشتا كەرتی نەوت كە ئێستا بڕبڕەی پشتی داهاتە لە هەرێمی كوردستان، ناشەفافە‌و بۆ زۆرێك لە چاودێران‌و تەنانەت پەرلەمانتارو وەزیرەكانیش ناڕوونە، نێچیرڤان بارزانی كە ئێستا سەرۆكی هەرێمە، لە كۆتایی تەمەنی خۆیدا وەكو سەرۆكی حكومەت، گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی جیهانی بواری بوردبینیدا ئیمزا كرد بەمەبەستی چاودێریكردن‌و وردبینیكردن لە نەوتی هەرێم، لەدوای دەستبەكاربوونییەوە ئەو كۆمپانیایە (شەش) راپۆرتی لەبارەی فرۆش‌و داهاتی نەوتەوە بڵاوكردەوەتەوە، بەڵام هێشتا نەیتوانیوە خەڵك‌و پەرلەمانتاران قایل بكات بەوەی پرۆسەی فرۆشتنی نەوت لە هەرێمی پرۆسەیەكی شەفافە. سەرباری كەرتی نەوت وەكو بڕبڕەی پشتی داهات، كەرتە هەستیارەكانی تریش لە نمونەی وەبەرهێنان‌و بازاڕۆ بازرگانی ناشەفافن‌و لەلایەن حزبە سیاسییەكانەوە قۆرخكراون، حكومەت‌و پەرلەمان تائێستا هەنگاوێكی ئەوتۆیان لەو بوارانەدا هەڵنەگرتووە كە خەڵك هەست بە ئەنجامەكانی بكەن. لەپاڵ رەخنە زۆرەكاندا، هەوڵدان بۆ یەكخستنی یەكەكانی ژمێریاری لە گشت لەیەكەكانی هێزی پێشمەرگە لەم پرۆژەیاسایەدا، هەوڵێكە بەئاڕاستەی شەفافكردنی موچەی هێزی چەكدار، كە لەئێستادا دوو یەكەی ژمێریارییان هەیە، هەڵوەشاندنەوەی خانەنشینی سەربازی كە دەوترێت گەەندەڵییەكی زۆری تێدایە، یەكێكی ترە لە هەوڵە باشەكانی ناو پرۆژەكە، ئێستا (شەش) فەرمانگەی خانەنشینی سەربازی لە هەرێمدا هەیە، یاساكە دەیەوێت فەرمانگەیەكی یەكگرتووی خانەنشینی سەربازی دروستبكات. رێكخستنەوەی لیستی موچەی (كەمئەندامانی سەنگەر)، (زیندانیانی سیاسی)، (پێشمەرگەی دێرین)، (لیستی شەهیدان) هەوڵێكی تری پرۆژەیاساكەیە بۆ رێكخستنەوەی ئەو بوارە شێواوانە. بەشێوەیەكی گشتی پرۆژەیاساكە ئەگەر پەسەندبكرێت، كۆتایی بە نادادی لە موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان دەهێنێت، بەڵام هیچ گۆڕانكارییەك لە لەو موچە زۆرەدا ناكات كە ئێستا وەزیرو پەرلەمانتار‌و پلەباڵاكان لەكاتی خزمەت‌و بەر لە خانەنشینبوونیان وەریدەگرن، كە ئەوەش بەبەراورد بە فەرمانبەرانی ئاسایی جیاوازییەكی زۆرە، بەجۆرێك ئێستا وەزیر یاخود پەرلەمانتارێك مانگە بڕی زیاتر لە (8 ملیۆن) دینار وەردەگرن، لەكاتێكدا تێكڕای موچەی فەرمانبەرێكی ئاسایی مانگانە (500 هەزار) دینارە.   بەگۆی گشتی بۆ زۆرێك لەوانەی لە نزیكەوە چاودێری كاری پەرلەمانتارو وەزیرو پلەباڵاكان دەكەن‌و (درەو میدیا) قسەی لەگەڵ كردوون، پێناچێت پەرلەمانتاران بە دەست‌و دەنگی خۆیان بڕیار لەسەر كەمكردنەوەی موچەی خۆیان بدەن، زانیارییەكان باسلەوە دەكەن لە پشتی پەردەوە ژمارەیەك زۆر لە پەرلەمانتاران لە فراكسیۆنە جیاوازەكان هەوڵی ئەوە دەدەن دەستكاری بڕگەی تایبەت بە موچەی خانەنشینبون‌و مەرجەكانی خانەنشینبوونیان بكەن، بەتایبەتیش بەهۆی ئەوەی زۆرینەی ئەندامانی ئەم خولەو پێشووی پێشووی پەرلەمان گەنجن‌و بەپێی پرۆژەنوێیەكە موچەی خانەنشینی نایانگرێتەوە.  كورتەیەكی مێژوویی لەكابینەی یەكەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە تاوەكو پێش كابینەی هەشتەم واتە بەر لە دەستبەكاربوونی كابینەی ئێستا، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا): • 461 كەس بە پلەی وەزیرو بریكاری وەزیرو راوێژكار خانەنشین كراون • هەزارو 98 كەس بەپلەی تایبەت خانەنشینكراون كە (وەزیر- پەرلەمانتار- بریكاری وەزیر- بەڕێوەبەری گشتی- راوێژكار) دەگرێتەوە • كۆی موچەی ساڵێكی خانەنشینی پلە تایبەتەكان (60 ملیارو 900 ملیۆن) دینارە • 163 كەس بە پلەی وەزیر خانەنشینكراون، 96 كەسیش بە پلەی بریكاری وەزیر • 506 كەس بە پلەی بەڕێوەبەری گشتی خانەنشینكراون • 44 وەزیرو 60 بریكاری وەزیر‌و 260 بەڕێوەبەری گشتی‌و 75 راوێژكار بەپلەی تایبەت خانەنشینكراون‌و كە رۆژێك لە رۆژان لەو پلە وەزیفیەدا كاریان نەكردووە  

درەو میدیا: محەمەد شیاع سودانی كاندیدی بەهێزە بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق، كە رۆژی رابردوو دەستلەكاركێشانەوەی لە حزبی دەعوەو فراكسیۆنی دەوڵەتی یاسا راگەیاندو ئێستا وەك كەسێكی سەربەخۆ خۆی دەناسێنێت. رۆژی 19/12/2019 دوایین وادەیە لەبەردەم سەرۆك كۆماری عێراق بۆ راسپاردنی كاندیدێك بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق، چاوەڕەوان دەكرێت پێش كۆتاییهاتنی ئەو وادەیە سەرۆك كۆمار كەسێك رابسپێرێت.  پەرلەمانی عێراق بە نوسراوی رەسمی لە 2/12/2019 داوای لە سەرۆك كۆمار كردووە كەسێك رابسپێرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق كە پەرلەمان لە رۆژی 29/11/2019 دەستلەكاركێشانەوەی عادل عەبدولمەهدی پەسەندكرد، نوسراوەكەی پەرلەمان لە رۆژی 4/12/2019 گەیشتۆتە سەرۆكایەتی كۆماری عێراق بەو پێیەیش تا رۆژی 19/12/2019 بوار لەبەردەم سەرۆك كۆماری عێراقدا هەیە بۆ راسپاردنی كاندیدێك بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت.  سەرچاوەیەكی باڵا لە بەغداوە بە ( درەو میدیا)ی رایگەیاند محەمەد شیاع سودانی كاندیدی بەهێزە بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق و بەشێكی زۆری لایەنەكانیش لارییان نیە لە كانیدیدكردنی ناوبراو، ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد، كە لە ئێستادا خستنەرووی ناوی ( محەمەد شیاع سودانی) بۆ وەرگرتنی رای شەقام و لایەنە سیاسیەكانە بۆ ئەوەی بزانرێت تا چەند رەزامەندی شەقام و لایەنە سیاسیەكانی لەسەرە. سەرچاوەكەی ( درەو میدیا) ئاماژەی بەوەشكرد كە هەریەك لە ئێران و ئەمریكا رۆڵیان دەبێت لە دیاریكردنی سەرۆك وەزیرانی داهاتوو بەڵام ئەمجارە ئەستەمە بەبێ رەزامەندی ئەمریكا هیچ كاندیدێك دیاری بكرێت، چونكە ئەمریكا بە فۆرمێكی جیاوازترەوە هاتۆتە ناو گۆڕەپانەكەوەو كاندیدێكی دەوەێت كە جێگەی رەزامەندی خۆی بێت. لەپاڵ ناوی محەمەد شیاع سودانی ناوی ( مستەفا كازمی) سەرۆكی دەزگای هەواڵگری عێراقیش دێت كە نزیكە لە ئەمریكییەكانەوە، پێشتریش ناوی هەریەك لە ( ئیبراهیم بەحرلعلوم وەزیری پێشوی نەوتی عێراق و قوسەی سوهێل و عزەت شابەندەر و عەلی شوكری)یش دەهات، بەڵام ئێستا چانسی محەمەد شیاع سودانی لەهەموویان بەهێزترە.  سەرچاوەیەكی ئاگادار بە ژمارەی ئەمڕۆی رۆژنامەی شەرقلئەوسەتی لەندەنی راگەیاندووە" بڕیارە رۆژی دووشەممە بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق  بە مەرسومێكی كۆماری محەمەد شیاع سودانی رابسپێرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق، ئەویش دوای رەزامەندی كوتلەی بینا كە كوتلەی زۆرینەن و نەبوونی ناڕەزایی لەلایەن زۆرینەی كۆتلە شیعییەكان، بە پێكهاتەی سونەو كوردیشەوە" محەمەد شیاع سودانی -    1970 لە بەغداد لەدایك بووە -    هاوسەرگیری كردووە و خاوەنی ( 5 ) منداڵە -    بەكالۆریۆسی لە كشتوكاڵدا هەیە لە زانكۆی بەغداد 1992  -    لە ساڵاَی 1980 لەتەمەنی 10 ساڵیدا باوكی لەسێدارەدراوە  -    2004 قایمقامی عەمارە بووە  -    2005 بوەتە ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای میسان لەسەر لیستی حزبی دەعوە  -    2009 جارێكی تر بە ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای میسان هەڵبژێردراوەتەوە -    2009 كراوە بە پارێزگاری میسان  -    2010 بوەتە وەزیری مافی مرۆڤ لە حكومەتی عێراق -    2011 بوەتە سەرۆكی دەستەی نیشتیمانی بۆ لێپرسینەوەو دادپەروەری -    2013 وەزیری كشتوكاڵ بووە  -    2014 سەرۆكی دامەزراوەی زیندانییە سیاسیەكان بووە  -    2014 وەزیری كۆچ و كۆچبەران بووە بە وەكالەت  -    2014 بوەتە وەزیری كاروكاروباری كۆمەڵایەتی -    2014 وەزیری دارایی بوە بە وەكالەت  -    ئێستا ئەندامی پەرلەمانی عێراقە   

درەو میدیا: لە خۆپیشاندانەكانی ئەم دواییەی شارەكانی ئێراندا(1360) كەس كوژراون و نزیكەی (10 هەزار) كەسیش دەستگیركراون، قەبارەی زیانی خۆپیشاندانەكان  بە نزیكەی( 2000 ملیار )تومەنی ئیرانی مەزەندە دەكرێت. بەپێی ڕاپۆرتێكی  "سەنتەری ئابان بۆ لێكۆڵینەوەی ستراتیجی ئەمنی" كە نزیكە لە جوڵانەوەی پادشایەتی ئێرانی، لە خۆپیشاندانەكانی ئەم دواییەی ئێراندا كە لە ( 974) شارو شارۆچكەی ئێران بەڕێوەچوو لە ( 15 بۆ 22ی نۆڤەمبەری) رابردوو كە نزیكەی ( 650 -900 هەزار) كەس بەشدارییان تێداكرد:  - 9400 كەس دەستگیركراون.  - 1360 كەس كوژران.   -45 ناوەندی بازرگانی و- 12 خانو و 921 لقی بانكیی و 160 ویستگەی سوتەمەنی سوتێنراون. -1385 ئامێری بانكیی و 65295 تابلۆی هاتوچۆ شكێنراون.  -130 نوسینگەی نوێنەرایەتی مورشیدی ئەنجومەن و زانایان و ئیمامی جومعە سوتێنراون.   -48 بارەگای سەربازی و هێزی ئەمنی بەسیج و سوپای پاسداران سوتێنراون.  -8 مزگەوت و حسێنیە و تەكییە و 560 ئۆتۆمبیلی بچوك و 430 ئۆتۆمبیلی حكومی و 130 ئۆتۆمبێلی تایبەت و 28 ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر 390 ماتۆڕ سكیل و 1432 خاڵی پشكنین سوتێنراون.  -قەبارەی زیانی خۆپیشاندانەكان  بە 1300 ملیار بۆ 2000 ملیار تومەنی ئیرانی مەزەندە دەكرێت.  

درەو میدیا:  ئەحمەد داودئۆغلو سەرۆك وەزیرانی پێشوتری توركیا پارتی( ئاییندە)ی راگەیاندو ئاماژەی بەوەكرد" وەرچارخانێكی سیاسیی گەورە لە توركیا ئەنجامدەدەین و مۆدێلێكی نوێی سیاسی پەیڕەو دەكەین " لە مەراسیمی راگەیاندنی پارتە نوێیەكەیدا داودئۆغڵۆ رونیكردەوە" بەپشتبەستن بە ئەزمونەكانی رابردو كاری نوێ دەكەین و هیوای داهاتوتان پێ دەدەین، نەهاتوین بێدەنگ بین و سكاڵا بكەین، هاتوین بتوانین كارێكی ناوازە ئەنجام بدەین و بە زەردەخەنەوە سیاسەت بكەین نەك بە رق و توندوتیژی" داود ئۆغڵۆ لەبەردەم پارتە نوێیەكەیدا رایگەیاند" دەوڵەت موڵكی هەمو ئاین و پێكهاتەكانە بە یەكسانی، هیچ جیاوازییەك ناكرێت لەنێو رێكخراوێكی ئاینی و رێكخراوێكی سیكۆلار، لەناوخۆ و دەرەوەشدا درێژە بە بەرەنگاربونەوەی تیرۆر دەدەین، رێگە نادەین هەمو بودجەی توركیا تەنها و تەنها لە روبەڕوبونەوەی تیرۆردا بێت، بەڵكو كەرتەكانی دیكەی وەك تەندروستی و پەروەردە دەبێتە یەكێك لە ئەركەكانیان و كاەی لەسەر دەكەن، رێگە بە گەنجەكان دەدرێت زیاتر ئازادبن و كاری جددیش لە پێناو خێزانەكان لە توركیا دەكەین كە ئێستا بە هۆی سیاسەتی خراپەوە لە ژێر هەڕەشەدان"  

درەو میدیا:  لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی بەریتانیا پارتی پارێزگاران زۆرینەی رەهای دەنگەكانی بەدەستهێنا(368) كورسی بەرێژەی ( 56.6%) و چونە دەرەوەی بەریتانیای لە یەكێتی ئەوروپا بەتەواوی مسۆگەركرد.  لە هەڵبژاردنی پێشوو پارتی پارێزگاران ( 317) كورسی هەبوو بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا ژمارەی كورسیەكانی بەرزكردەوە بۆ (368) واتا ( 51) كورسی زیادیكردووە بەرێژەی ( 14%)  لەبەرامبەردا كورسیەكانی پارتی كاری بەریتانی لە ( 262) كورسیەوە بۆ ( 191) كورسی كەمیكردووە، واتا ( 71) كورسی كەمیكردووە بەرێژەی ( 27%). - پارتی پارێزگاران (بۆریس جۆنسن) 368 كورسی  - پارتی كار (جێرمی كۆربین) 191 كورسی  - پارتی نیشتمانی سكۆتلەندی 55 كورسی  - پارتەكانی دیكە 22 كورسی  - پارتی لیبراڵ دیموكراتیك 13 كورسی  - پارتی سەوز 1 كورسی  - پارتی برێكزت 0 كورسی  - ژمارەی كورسی پێویست بۆ پێكهێنانی حكومەت 325 كورسی - ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمان 650 كورسی بۆ پێكهێنانی حكومەت ( 50 +1) پێویستە واتا ( 325) كورسی، لەم هەڵبژاردنەدا پارتی پارێزگاران ( 368) كورسی بەدەستهێناوەو بەتەنها دەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت.  لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەریتانیا، دوو كورد سەركەوتنیان بەدەستهێنا ئەوانیش: - نەدیم زەهاوی، لەسەر لیستی پارتی پارێزگاران  فریاڵ كلارك، لەسەر لیستی پارتی كار   

راپۆرتی: سەرتیپ وەیسی كەریم  له‌وه‌ته‌ی باس و خواسی یاسایی چاكسازی هاتۆته‌ گۆڕێ زۆر كه‌س و لایه‌ن خۆیان ده‌كه‌ن به‌ خاوه‌نی پڕۆژه‌كه‌ و كه‌سان و لایه‌نێك به‌ یاری پڕۆژه‌كه‌ ده‌رده‌كه‌ون و هه‌ندێكیشیان نه‌یاری پڕۆژه‌كه‌، زۆرجاریش ئه‌و بابه‌ته‌ بۆته‌ موزایه‌ده‌ی سیاسی و ئیعلامی، خه‌ڵكانێكیش ده‌یانه‌وێ بیكه‌نه‌ ماده‌یه‌ك له‌ پێناو په‌رده‌پۆشكردنی كه‌م كورییه‌كانی خۆیان و حزبه‌كه‌یان. میدیای یه‌كێتیی و یه‌كێتییه‌كان واخۆیان نیشان ده‌ده‌ن كه‌ ئه‌وان شه‌ڕیان له‌سه‌ر ئه‌و پڕۆژه‌ یاسایه‌ كردووه‌، هه‌ندێ و ماده‌ و بڕگه‌یان پێ باش نه‌بووه‌، له‌كاتێكدا له‌ كابینه‌ی رابردوو بیرۆكه‌ی ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ له‌لایه‌ن (قوباد تاڵه‌بانی و د.ئامانج ره‌حیم)ه‌وه‌ دروستبوو، ئه‌وان یه‌كه‌م كه‌س بوون باسیان له‌ رێكسختنه‌وه‌ی مووچه‌ و ده‌رماڵه‌ كرد، هه‌موو ئه‌و لێدوان و گرته‌ ڤیدیۆیانه‌ش ماوه‌ن كه‌ قوباد و تاڵه‌بانی و ئامانج ره‌حیم، خۆیان به‌ ئه‌ندازیاری نوسینه‌وه‌ی پڕۆژه‌ی چاكسازی ده‌زانی، جگه‌ له‌وه‌ش هه‌ر ئه‌وان له‌ ناو ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و په‌رله‌مانیش پێداگریان له‌سه‌ر ده‌كردو به‌رگریان ده‌كرد. له‌ كابینه‌ی رابردوودا نێچیرڤان بارزانی به‌ ته‌واوی زانیاری له‌باره‌ی ورده‌كاری ره‌شنووسی ئه‌و پڕۆژه‌ یاسایه‌ نه‌بوو، تاوه‌كو نێردرا بۆ په‌رله‌مانیش، به‌ڵكو ئه‌وه‌ی كردی تیمی یه‌كێتیی بوو له‌ حكومه‌ت. كه‌واته‌ ئێستا كه‌ یه‌كێتیی ده‌ڵێ شه‌ڕمان له‌سه‌ر چه‌ند ماده‌ و بڕگه‌یه‌كی ئه‌و پڕۆژه‌ یاسایه‌ كردووه‌، جگه‌ له‌ موزایه‌ده‌ی سیاسی و ئیعلامی و جۆرێك له‌ چه‌واشه‌كاری هیچی دیكه‌ نییه‌، چونكه‌ ئه‌وان خۆیان خاوه‌نی پڕۆژه‌كه‌بوون له‌ ڕابردوودا. به‌پێی زانیارییه‌كانیش له‌ كۆبوونه‌وه‌ی دوێنی چوارشه‌ممه‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران، به‌ر له‌وه‌ی یه‌ك وه‌زیری یه‌كێتیی قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌و پڕۆژه‌ یاسایه‌ بكات، خودی مه‌سرور بارزانی به‌ تایبه‌ت له‌و بڕگه‌یه‌ی تایبه‌ت بوو به‌ ده‌رماڵه‌ی فه‌رمانبه‌ران ئاماژه‌ی به‌وه‌كردبوو، كه‌ ئه‌و به‌ هیچ شێوه‌یه‌ك مه‌بده‌ئیه‌ن له‌گه‌ڵ بڕینی هیچ جۆره‌ ده‌رماڵه‌یه‌ك وكه‌مكردنه‌وه‌ی هیچ جۆره‌ موچه‌یه‌ك نییه‌، كه‌ كار له‌ ژیانی هاوڵاتیان بكات، ئه‌مه‌ش ده‌رگای كرده‌وه‌ ئه‌وانی دیكه‌ تێبینی خۆیان له‌وباره‌یه‌وه‌ بخه‌نه‌ڕوو. هه‌ر له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌دا روو له‌ نوێنه‌رانی یه‌كێتیی كراوه‌، به‌وه‌ی كه‌ ئه‌وان ئێستا پێداگری له‌سه‌ر هه‌ندێ بڕگه‌و ماده‌ ده‌كه‌ن و له‌ دژی ده‌وه‌ستنه‌وه‌، له‌ ڕابردوودا خۆیان خاوه‌نی ئه‌و پڕۆژه‌ یاسایه‌بوون. له‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌ی دوێنێی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانیش به‌ر له‌وه‌ی وه‌زیرێكی یه‌كێتیی قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته‌ بكات و خودی سه‌رۆكی حكومه‌ت و وه‌زیری ناوخۆ كه‌ پشكی پارتیه‌ و وه‌زیره‌كانی گۆڕانیش به‌رگریان كردووه‌ له‌سه‌ر ماده‌ی ده‌رماڵه‌ تێبینیان هه‌بوو، بۆیه‌ حه‌ق نییه‌ له‌وبابه‌ته‌دا چه‌واشه‌كاری بكرێت، ئه‌و وه‌زیره‌شی كه‌ زۆرترین به‌رگری كردووه‌ له‌ پشكی یه‌كێتی وه‌زیری پلاندانان نه‌بووه‌ كه‌ باسده‌كرێت. گۆڕان كه‌ ئێستا خۆی به‌ به‌رگریكاری ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ ده‌زانێت به‌ تایبه‌ت له‌زاری فراكسیۆنه‌كه‌یان، پێیناوایه‌ یه‌كێك بووه‌ له‌ مه‌رجه‌كانی هاتنه‌ ناو حكومه‌تیان، ئه‌وه‌ش هه‌ر ده‌چێته‌ چوارچێوه‌ی دوو ڕوویی، چونكه‌ ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ له‌ سه‌رده‌می كابینه‌ی هه‌شته‌م و دوای نوسینه‌وه‌ی له‌ لایه‌ن ئامانج ره‌حیم و گفتووگۆكردن له‌ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و به‌ ئیمزای نێچیرڤان بارزانی به‌نوسراوی ژماره‌ (17 ) له‌ رێككه‌وتی 3ی مانگی كانونی دووه‌م نێردرایه‌ په‌رله‌مان، گۆڕان ئه‌وكات له‌ حكومه‌ت ده‌ركرابوو، له‌ په‌رله‌مانیش ئۆپۆزسیۆن بوو، هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به‌و پڕۆژه‌یه‌وه‌ نه‌بوو. ئێستاش ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ هه‌مان پڕۆژه‌یه‌ و دوای ئه‌وه‌ی په‌رله‌مان په‌سه‌ندی كرد و دواتر له‌ لایه‌ن سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه‌وه‌ نێردرایه‌وه‌، وه‌كو خۆیه‌تی پڕۆژه‌كه‌ تۆزێك ده‌ستكاری كراوه‌، كه‌واته‌ دوور و نزیك په‌یوه‌ندی به‌ گۆڕانه‌وه‌ نییه‌، كه‌چی ئێستا به‌شێكیان كردوویانه‌ به‌ موزایه‌ده‌و بابه‌تی میدیای. پارتییه‌كانیش له‌ نێوشیان به‌شێك له‌ ئه‌ندامانی فراكسیۆنه‌كه‌یان، كه‌ زۆرجار شانازی به‌و پڕۆژه‌وه‌ ده‌كه‌ن، ئه‌وانیش تیمه‌كه‌ی حكومه‌تیان له‌ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ئه‌و بابه‌ته‌یان به‌ شتێكی لاوه‌كی وه‌رگرتووه‌ و به‌ ئاشكرا دوێنێ باسیان له‌وه‌كردووه‌، كه‌ ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ ته‌نها په‌یوه‌سته‌ مووچه‌و ده‌رماڵه‌و به‌خشینه‌كان و چاكسازی به‌ مانا فراوانه‌كه‌ له‌ خۆناگرێت. ئه‌مه‌ش جیاوازی دوو هه‌ڵویستی پارتی ده‌رده‌خات، كه‌ جاران پێیانوابوو گرینگ و سیحراویه‌ ئێستاش ده‌ڵێن شتێكی رووكه‌شه‌. ئێستا نیفاق و دوو روویی لایه‌نه‌كانمان له‌ حكومه‌ت بۆ ده‌ركه‌وت، دوای ئه‌وه‌ی ئه‌و پڕۆژه‌یه‌، كه‌ ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه‌ گه‌یشته‌ په‌رله‌مان ئه‌وكاتیش ده‌رده‌كه‌وێت كێ راستگۆیه‌ و كێ دوو ڕووه‌، به‌ تایبه‌ت له‌و بڕگه‌یه‌ی په‌یوه‌ندی به‌ خانه‌نشینی په‌رله‌مانتاره‌وه‌ هه‌یه‌؟!

 (درەو میدیا): دانیشتنی پەرلەمانی عێراق لەبارەی پەسەندكردنی یاسای نوێی هەڵبژاردنەكانەوە بۆ كاتێكی نادیار دواخرا، كوتلەكانی ناو پەرلەمان لەبارەی ماددەی (15)ی پرۆژەیاساكەوە ناكۆكن، (درەو میدیا) ناوەڕۆكی ئەو ماددەیە بڵاودەكاتەوە. ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كۆبونەوەی خۆی لەبارەی پەسەندكردنی یاسای نوێی هەڵبژاردنەكانەوە بۆ كاتێكی نادیار دواخست، بەپێی قسەی سەرچاوەكان، كۆبونەوەكە دواخراوە تا ئەوكاتەی كوتلەكانی ناو پەرلەمان لە لیژنەی یاسایی لەسەر رەشنوسێك رێكدەكەون لەبارەی ئەو مادانەی ناو پرۆژەیاسای هەڵبژاردنەوە كە كێشەو ناكۆكییان لەسەرە. ئەوە لەكاتێكدایە بڕیاربوو ئەمڕۆ پەرلەمان دەنگ لەسەر یاسا نوێیەكە بدات، یاسایەك كە بووە بە مەرجی پێشوەختە بۆ سازدانی هەر هەڵبژاردنێكی پێشوەختە لە عێراقدا. سەرچاوەیەكی ئاگادار بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، كێشەی سەرەكی پرۆژەیاسای هەڵبژاردن پەیوەستە بە ماددەی (15)ی ناو پرۆژەكەوە كە تایبەتە بە بازنەكانی هەڵبژاردنەوە. (درەو میدیا) رەشنوسی ماددەی (15)ی پرۆژەی یاسای هەڵبژاردنەكانی دەستكەوتووە، لەو پرۆژەیەدا چوار پێنشیاز لەبارەی بازنەكانی هەڵبژاردنەوە خراوەتەڕوو، زۆری پێشنیازەكان ناكۆكی دروستكردووە‌و دەبێت پەرلەمان یەكێك لەو چوار پێشنیازە یەكلابكاتەوە، تاوەكو بتوانرێت دواجار دەنگی لەسەر بدرێت‌و پەسەند بكرێت. پێشنیازەكانی بازنەی هەڵبژاردن لە پرۆژەكەدا ئەمانەن: پێشنیازی لیژنەی یاسایی:- یەكەم: دابەشكردنی بازنەكانی هەڵبژاردن لەسەر بنەمای بازنەیەكی هەڵبژاردن بۆ هەموو قەزایەك لە پارێزگایەكدا. دووەم: وەزارەتی پلاندانان ئەو ئەركە لە ئەستۆدەگرێت كە ژمارەی قەزاكان لە هەر پارێزگایەك‌و سنوری ئیداری‌و ژمارەی دانیشتوانی هەموو قەزایەكان بە كۆمسیۆن‌و لایەنە پەیوەندیدارەكان بدات. سێیەم: بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران، ئەگەر ژمارەی دانیشتوانی قەزایەك لە (100 هەزار) كەس كەمتر بوو ، ئەو قەزایە لەگەڵ نزیكترین قەزای دراوسێیدا تێكەڵ دەكرێن‌و دەكرێن بە یەك بازنەی هەڵبژاردن، بەجۆرێك ژمارەی قەزاكان نابێت زیاتر بێت لە ژمارەی ئەو كورسییانەی كە بۆ پارێزگاكە تەرخانكراوە. چوارەم: خۆكاندیدكردنی (تاكەكەسییە)‌و لەچوارچێوەی بازنەی هەڵبژاردندا. پێنجەم: ریزبەندی زنجیرەی كاندیدەكان لە بازنەكانی هەڵبژاردنەكاندا بەپێی ژمارەی ئەو دەنگدانە دادەنرێت كە هەریەكێكیان بەدەستیانهێناوە، ئەوەی زۆرترین دەنگی بەدەستهێناوە بە براوە ئەژماردەكرێت ئەمەش بەگوێرەی سیستمی براوەی یەكەم‌و بەوشێوەیە. شەشەم: لەحاڵەتی یەكسانبوونی دەنگی كاندیدەكان بۆ بەدەستهێنانی دواین كورسی، بە ئامادەبوونی كاندیدەكان پەنا بۆ تیروپشك دەبرێت. حەوتەم: ئەگەر هەر كورسییەكی ئەنجومەنی نوێنەران چۆڵ ببێت، كاندیدێكی تر شوێنی دەگرێتەوە كە لەسەر ئاستی بازنەی هەڵبژاردنەكە زۆرترین دەنگی بەدەستهێنابێت. پێشنیازی دووەم:- كورسییەكان دابەشدەكرێت بەسەر لیستە ركابەرەكاندا بەپێی سیستمی سانت لیگۆی هەموار كراو، بەمشێوەیە: یەكەم: دەنگی راستێندراوی لیستە ركابەرەكان دابەشدەكرێت بەسەر ژماری (1,7)‌و ژمارەی كورسییە تەرخانكراوەكان بۆ بازنەكانی هەڵبژاردن. پێشنیازی سێیەم:- ئەنجومەنی نوێنەران پێكدێت لە (329) كورسی، (320) كورسی دابەشدەكرێت بەسەر عێراقدا وەكو یەك بازنەی هەڵبژاردن تا ئەوكاتەی سەرژمێری گشتی دانیشتوان دەكرێت، (9) كورسیش پشكی كۆتاكانە بەگوێرەی  بڕگەی (دووەم)ی ئەم ماددەیە. پێشنیازی چوارەم:- دابەشكردنی كورسییەكانی بازنەیەكی هەڵبژاردن بەپێی میكانیزمێك دەبێت كە تێیدا سەرلەنوێ زنجیرەی كاندیدەكان لە لیستێكدا ریزبەنددەكرێت بەپێی ئەو ژمارە دەنگەی كە هەریەكەیان بەدەستیانهێناوە، براوەی یەكەم ئەو كەسە دەبێت كە زۆرترین دەنگی لەسەر ئاستی هەموو لیستەكان لەچوارچێوەی بازنەیەكی هەڵبژاردن (پارێزگا) بەدەستهێناوە، پاشان ئەوەی دواتری لە ژمارەی دەنگەگان‌و بەوشێوەیە تاوەكو هەموو كورسییەكانی بازنەی هەڵبژاردنەكە تەواو دەبێت.    

راپۆرت: سەرتیپ وەیسی كەریم  ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌، 11ی كانونی یه‌كه‌م، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان له‌باره‌ی ره‌شنووسی یاسایی چاكسازی كۆده‌بێته‌وه‌و بڕیاریشه‌ ره‌وانه‌ی په‌رله‌مان بكرێت. دوای خوێندنه‌وه‌ی ناوه‌ڕۆكی ره‌شنووسه‌كه‌ ئه‌وه‌ی گرینگ و په‌یوه‌ندی به‌ خه‌ڵكه‌وه‌ هه‌یه‌. به‌شێكی ناوه‌ڕۆكی ره‌شنووسه‌كه‌ به‌م شێوه‌یه‌ : یه‌كه‌م: له‌باره‌ی خانه‌نشینی پله‌ باڵاو تایبه‌ته‌كان له‌باره‌ی خانه‌نشینی سه‌رۆكی هه‌رێم و په‌رله‌مان و حكومه‌ت و ئه‌ندامانی په‌رله‌مان و وه‌زیر و بریكار و به‌ڕێوبه‌ره‌ گشتییه‌كان و پله‌ تایبه‌ته‌كان ...هتد دوو پێشنیاز كراون : پێشنیازی یه‌كه‌م: مووچه‌ی خانه‌نشینی ئه‌وانه‌ی سه‌ره‌وه‌ هه‌ژمار ده‌كرێت به‌مشێوه‌ی خواره‌وه‌ و ته‌نها بۆ مه‌به‌سته‌كانی ئه‌م بڕگه‌یه‌ موچه‌ی بنه‌ره‌تی ئه‌ندام په‌رله‌مان وه‌ك وه‌زیر هه‌ژمار ده‌كرێت: 1. رێژه‌ی ( 25%) بیست و پێنج له‌سه‌دا له‌ كۆی گشتیی دوا مووچه‌ ئه‌وه‌ی له‌كاتی خۆیدا وه‌ریده‌گرێت. 2.رێژه‌ی ( 2.5%) دوو و نیو له‌سه‌دا له‌ كۆی گشیتی دوا مووچه‌ ئه‌وه‌ی له‌كاتی خۆیدا وه‌ریده‌گرێت ده‌خرێته‌ سه‌ر مووچه‌ی خانه‌شنیی بۆ هه‌ر ساڵێكی خزمه‌ت. 3.شایسته‌ی موچه‌ی خانه‌نشین نابێت له‌ رێژه‌ی ( 70%) حه‌فتا له‌سه‌دا تێپه‌رێت له‌ كۆی گشتیی دوا مووچه‌ ئه‌وه‌ی له‌ كاتی خزمه‌ت وه‌ریده‌گرێت. پێشنیازی دووه‌م : موچه‌ی خانه‌نشینی هه‌ژمار ده‌كرێت به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌: ئه‌نجامی لێگدانی تێكرای مووچه‌ له‌ ژماره‌ی ساڵانی خزمه‌تی خانه‌نشینی به‌ رێژه‌ی كۆكراوه‌ی ( 2.5%) دوو له‌ سه‌دا. واته‌ موچه‌ی خانه‌شینی یه‌كسانه‌ به‌ تێكرای مووچه‌ی بنه‌ڕه‌تی جارانی 2.5% جارانی ژماره‌ی مانگه‌كانی خزمه‌ت دابه‌ش دوانزده‌ له‌سه‌ر 100. 2. ده‌رماڵه‌ی ئه‌م بڕاوانامه‌ی خواره‌وه‌ یان هاوشێوه‌كه‌یان كه‌ له‌ پێش وه‌زیفه‌ یان له‌ كاتی وه‌زیفه‌ به‌ده‌ستیان هێنابێت به‌م رێژه‌یه‌ ده‌بێت و ته‌نها دوا بڕوانامه‌ هه‌ژمارده‌كرێت: * ده‌رماڵه‌ی بڕوانامه‌ی دبلۆم به‌ رێژه‌ی پێنج له‌ سه‌دای مووچه‌ی بۆ خه‌رجده‌كرێت. *ده‌رماڵه‌ی به‌ كه‌لۆریۆس به‌ رێژه‌ی ده‌ له‌ سه‌دای موچه‌ی بۆ خه‌رجده‌كرێت. * بڕوانامه‌ی دبلۆمی باڵاو ماسته‌ر به‌رێژه‌ی پانزده‌ له‌ سه‌دای موچه‌ی بۆ خه‌رجده‌كرێت. * ده‌رماڵه‌ی بڕوانامه‌ی دكتۆرا به‌ رێژه‌ی 20 له‌سه‌دای موچه‌ی بۆ خه‌رجده‌كرێت. هه‌ر به‌پێی ره‌شنووسه‌كه‌ش پێویسته‌ ئه‌ندامی په‌رله‌مان بۆ ئه‌وه‌ی خانه‌نشین بێت ته‌مه‌نی له‌ 45 ساڵ زیاتر بێت و ساڵانی خزمه‌تیشی له‌ 15 به‌سه‌ره‌وه‌ بێت. كه‌واته‌ ئه‌گه‌ر نموونه‌یه‌ك له‌ موچه‌ی خانه‌نشینی سه‌رۆك هه‌رێم و حكومه‌ت و په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتاران و پله‌ تایبه‌ته‌كان وه‌رگرین به‌م شێوه‌یه‌ی لێدێت : له‌ پێشنیازی یه‌كه‌می خانه‌نشینی پله‌ باڵاو تایبه‌ته‌كان : موچه‌ی بنه‌ڕه‌تی په‌رله‌مانتار به‌ نموونه‌ * 2.5% = بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر مووچه‌ی بنه‌ره‌تیه‌كه‌ 5.500.000 بێت * 2.5 = 1.375.000 ئینجا موچه‌ی بنه‌ڕه‌تییه‌كه‌ (5.500.000) * 2.5% * ساڵانی خزمه‌ت/ 12 ( ئه‌گه‌ر 15 ساڵ بێت) = 3.433.500 دینار ئه‌گه‌ر ساڵانی خزمه‌تی 35 ساڵ بێت 5.500.000 * 2.5% * 35 ساڵ خزمه‌ت/ 12 = 6.187.500 له‌به‌رئه‌وه‌ی نابێت موچه‌ی خانه‌نشینی رێژه‌كه‌ی بگاته‌ له‌سه‌دا حه‌فتای كۆی موچه‌ی ئه‌وه‌ی له‌ دواین رۆژانی خزمه‌تكردن وه‌ریده‌گرێت كه‌واته‌ موچه‌كه‌ی ده‌بێته‌ 5.600.000 كه‌واته‌ به‌پێی پێشنیازی یه‌كه‌م كه‌مترین و زۆرترین موچه‌ی خانه‌شینی په‌رله‌مانتاران كه‌ به‌ نموونه‌ وه‌رمانگرتووه‌ له‌ نێوان ( 3 ملیۆن چوارسه‌د و سی و حه‌وت هه‌زار) بۆ ( پێنج ملیۆن و شه‌ش سه‌د هه‌زار دینار ده‌بێت) . نموونه‌ بۆ پێشنیازی دووه‌می خانه‌نشینی : مووچه‌ بنه‌ڕه‌تی* 2.5% ساڵانی خزمه‌ت ئه‌گه‌ر موچه‌ی بنه‌ڕه‌تی 5.5.00.000 * 2.5% * 15 ساڵ خزمه‌ت = 4.812.500 ئه‌گه‌ر بڕونامه‌كانیش حساب بكه‌ین موچه‌ی بنه‌ڕه‌تی* ( 5%ی دبلۆم، 10% ی به‌كه‌لۆریۆس، 15%ی ماسته‌رو دبلۆمی باڵا، 20% دكتۆرا) كه‌واته‌ كه‌مترین موچه‌ی خانه‌نشینی په‌رله‌مانتار بڕوانامه‌ی دبلۆم 2.337.000 هه‌زاره‌ و زۆرترینیش به‌ دكتۆرا 5.412.000 دیناره‌. دووه‌م : له‌باره‌ی ده‌رماڵه‌ی فه‌رمانبه‌ران : ماده‌كه‌ زۆر لاستیكیه‌ ئاماژه‌یه‌ بۆئه‌وه‌ده‌كات كه‌ ئه‌وانه‌ی شایسته‌ نین وه‌رده‌گرن ده‌رماڵه‌كه‌یان لێده‌برێت، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی زۆربه‌یان به‌ یاساو رێنمایی دراون ئه‌سته‌ ببڕدرێت، ته‌نها بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی شایسته‌ نین. ماده‌كه‌ به‌م شێوه‌یه‌ : یه‌كه‌م : خه‌رجكردمی ده‌رماڵه‌ پیشه‌ییه‌كان و ده‌رماڵه‌ی ترسناكی له‌سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه‌كان ته‌نها بۆ ئه‌و فه‌رمانبه‌رو كارمه‌نده‌ شایستانه‌ی كه‌ له‌ بواری پسپۆری خۆیاندا به‌ فیعلی خزمه‌تی تایبه‌تمه‌ندی له‌ بواری ئه‌رك و چاڵاكی ته‌كنیكی و وه‌زاره‌تیان دامه‌زراوه‌ی په‌یوه‌نیدار ئه‌نجامده‌ن و یه‌كخستنی ده‌رماڵه‌ی ئه‌و ناونیشانه‌ وه‌زیفیانه‌ی له‌ گشت وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و یه‌ك ناونیشانی وه‌زیفین و هه‌مان وه‌سفی وه‌زیفیان هه‌یه‌. دووه‌م: راگرتنی كاركردن به‌هه‌ر په‌یره‌و رێنماییه‌ك كه‌ به‌ ده‌ر له‌ حكومی یاسا به‌ركاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان ده‌رماڵه‌ و به‌خشین و هه‌ر ئیمتیازاتێكی دارایی تر ده‌به‌خشنه‌ فه‌رمانبه‌ر و كارمه‌ندان. هه‌ردوو بڕگه‌كه‌ لاستیكی و ناڕوونه‌، بۆیه‌ جێبه‌جێكردنیان قورسه‌. سێهه‌م: له‌باره‌ی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی خانه‌نشینی وه‌زیرو بریكاری وه‌زیرو راوێژكار و به‌ڕێوبه‌ری گشتیی ئه‌و پێشمه‌رگانه‌ی له‌ رێزی بزوتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كوردستان بوون پێش رێككه‌وتی 5ی 3ی 1991 وه‌ك رێزلێنانێك موچه‌ی خانه‌نشینی وه‌رده‌گرن، له‌ بڕی ئه‌وه‌ پێویسته‌ دوای دڵنیابوون له‌ مه‌رج و پێداویستی و وردبینیكردن و پاككردنه‌وه‌ی لیستی ناوی ئه‌و پێشمه‌رگانه‌ له‌ ناوی كه‌سانی نا شایسته‌، ئیمتیازانی دارایی شایسته‌یان بۆ دابینده‌كرێت له‌به‌ر رۆشنایی یاسایی رێزلێنانی پێشمه‌رگه‌ی ( زێره‌ڤانی هه‌رێمی كوردستان- عێراق) ژماره‌ (23)ساڵی 2007، یان یاسای راژه‌ی خانه‌شینی پێشمه‌رگه‌ ( زێره‌ڤانی هه‌رێمی كوردستان -عێراق) ژماره‌ (28) ساڵی 2007) به‌پێی تایبه‌تمه‌ندی. ره‌شنووسه‌كه‌ چه‌ند ماده‌ و بڕگه‌یه‌كی دیكه‌ی تێدایه‌ وه‌كو كەمكردنەوەی موچەی پلە بالاكان، برینی موچە نایاساییەكان، یەكخستنی پلە وەزیفییەكان، لادانی بن دیوارەكان و پاك كردنەوەی لیستی موچەی شەهیدان و پێشمەرگەی دێرین و كەمئەندامی سەنگەر و چاودێری كۆمەلایەتی لە كەسانی نا شایستە. كه‌ و كوڕییه‌كانی ره‌شنووسه‌كه‌ : * ره‌شنووسه‌كه‌ له‌رووی ناونیشانه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌و له‌زۆرشت له‌گه‌ڵ ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی جیاوازه‌ (چاكسازی له‌ خانه‌نشینی مووچه‌و ده‌رماڵه‌و به‌خشین و ئیمتیازاته‌كانی دیكه‌) . * یاسای چاكسازیه‌كه‌ ته‌نها ده‌ستكاریكردنی موچه‌و ده‌رماڵه‌و به‌خشینه‌ هیچ په‌یوه‌ندی به‌ چاكسازی گشتیه‌وه‌ نییه‌. * مووچه‌ خانه‌نشینی پله‌كانی خواره‌وه‌ زیاد نه‌كراوه‌ واته‌ ئه‌وانه‌ی 300 هه‌زار كه‌مترن.. *چاكسازی له‌ خه‌رجی و داهات و نه‌وت و بواره‌كانی دیكه‌ نه‌هاتووه‌ و ده‌بوایه‌ باسی هه‌موو سێكته‌ره‌كان بكات . * زۆربه‌ی ئه‌و رێككارانه‌ی له‌ ره‌شنووسه‌كه‌دا هاتووه‌ به‌ بڕیار كراون له‌ لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بۆ هه‌ڵوه‌شانه‌ی پێویستی به‌ یاسا نییه‌. * هیچ نه‌خشه‌ رێگایه‌ك بۆ شه‌فافیه‌ت له‌ داهاتی نه‌وت و داهاته‌ نا نه‌وتییه‌كان نییه‌. * باس له‌ چاره‌نووسی مووچه‌ پاشه‌كه‌وتكراوه‌كان نه‌كراوه‌. * له‌ زۆر شوێن ئاماژه‌ به‌و برگه‌و ماده‌ یاسایانه‌ ناكات كه‌ ئه‌و یاسایه‌ هه‌ڵده‌وشێنێته‌وه‌.    

(درەو میدیا): سەرچاوە سیاسییە ئاگادارەكان لە بەغدادەوە باسلەوە دەكەن، لایەنە سیاسییەكانی عێراق لە چەند رۆژی رابردوودا لەبارەی دۆخی سیاسییەوە گەیشتووەتە هەندێك رێككەوتن‌و لێكتێگەیشتن. دیارترین ئەو خاڵانەی كە رێككەوتنیان لەسەر كراوە ئەمانەن: •    لە شوێنی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی كە دەستیلەكاركێشاوەتەوە‌و ئێستا وەكو كاربەڕێكەر حكومەت بەڕێوەدەبات، حكومەتێكی كاتی نوێ لە عێراق پێكدەهینرێت. •    حكومەتە كاتییەكە بۆ ماوەی یەكساڵ بەردەوام دەبێت لە كاركردن. •    حكومەتی كاتییە نوێیەكە دوای دەستبەكاربوونی چەند ئەركێك دەكەوێتە سەرشانی كە دەبێت لەماوەی یەكساڵی تەمەنیدا جێبەجێیان بكات، ئەركەكان بریتین لە: 1-    ئامادەكاری بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە دوای پەسەندكردنی یاسای نوێی هەڵبژاردنەكان لە پەرلەمان.  2-    كاركردن لەسەر دۆسیەكانی گەندەڵی‌و رەوانەكردنیان بۆ دادگا. 3-    جێبەجێكردنی پاكێجێك لەو چاكسازییانەی كە پێشتر‌و لەسەرەتای خۆپیشاندانەكاندا راگەیەندراون. 4-    تەواوكردنی پرۆژەبودجەی ساڵی 2020. •    سەرچاوەكان باسلەوەدەكەن، رێككەوتنی پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی كاتیی، تائێستا دورە لە كەشوهەواو ئارەزووی مەرجەعیەت لە نەجەف. •    ئێستا گفتوگۆكان لەسەر ناوی كاندیدی سەرۆك وەزیران بۆ حكومەتە كاتییەكە چڕبووەتەوە، هەندێك لە كوتلەكان تێبینییان لەسەر چەند ناوێك هەیە‌و پشتیوانی هەندێك ناو و كاندیدی تر دەكەن، بەڵام لەمەشدا هەموان بەوردی رەچاوی ئەوە دەكەن ئەو كاندیدەی كە پشیتوانی دەكەن كەسێك نەبێت كە بەناوهێنانی شەقامی ناڕازیی زیاتر ئاڵۆز ببێت. •    لەچەند كاتژمێری رابردوودا ناوی چەند كەسێك وەكو كاندید بۆ سەرۆكایەتی حكومەتە كاتییەكە پێشنیازكراوە لەوانە (عەبدولحسێن عەبتان- وەزیری پێشووی وەرزش و لاوان)، (محەمەد شیاع سودانی- وەزیری پێشووی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی)‌و (عامر عەبدولجەبار- وەزیری پێشووی گواستنەوە)، وەكو باسدەكرێت عامر عەبدولجەبار سەرباری ئەوەی لەناو شەقامی ناڕازیدا پێگەی باشە، بەڵام پێناچێت چانسی وەگرتنی پۆستەكەی هەبێت. •    بەپێی قسەی پەرلەمانتاران تاوەكو كۆتایی ئەم هەفتەیە‌و سەرەتای هەفتەی نوێ، بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق بەپێی دەستور ناوی كاندیدێك بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ حكومەت رادەگەیەنێت، كاندیدە نوێیەكە ئەركی قورس دەبێت، لەلایەن دەبێت شەقامی توڕە قایل بكات، لەلایەكی تر مەرجەعیەتی ئاینیی لە نەجەف، لەنێوان ئەوانیشدا دەبێت پارسەنگێك لەنێوان كوتلە‌و لایەنە سیاسییەكاندا بكات.

عەبدوڵا حەوێز   - بڕی یەک ملیار دۆلار لە بانکی دەریای ناوەراست لە لوبنان سڕ کراوە بەهۆى ناڕوونی سەرچاوەى ئەم پارەیە. پارەکە لەژێر حیسابی بانکی کەسێکە بەناوى (مورتەزا لاخانی). - بەپێی هەواڵێکی ئاژانسی رۆیتەر (مورتەزا لاخانی)، شکاتی لە بانکەکە کردووە لە دادگایەکی ئەمریکا، دواى ئەوەى داواکەى لە دادگاکانى لوبنان سەرکەوتوو نەبوو (١). - ئێستا بابزانین مورتەزا لاخانی کێیە و پەیوەندی لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم چیە؟ - مورتەزا بزنسمانێکی کەنەدی بەرەگەز پاکستانیە و لە سالانی ٢٠٠٠ـەکان وەک نوێنەری کۆمپانیا گلینکۆری بەریتانی-سویسری لە بەغدا کاری کردووە (٢) - دواتر لەرێی ئاشتی هەورامیەوە دەهێنرێتە هەرێم و دەبێتە بەشێک لە کەرتی نەوتی هەرێم. بەهۆى سووکردنی ئەم کۆمپانیایانەى لە نەوتی هەرێم کار دەکەن لەلایەن حکومەتی عێراقەوە، کاری مورتەزا دۆزینەوەى ئەم کەشتیانە دەبێت کە رازی دەبن بە گواستنەوەى نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکیەوە. - مورتەزا لاخانی ماڵێکی لە هەولێر هەیە و راوێژکارێکی نزیکی ئاشتی هەورامی بووە و دەستی تێکەڵە لەگەڵ بنەماڵەى بارزانی لە چەندین بازرگانی تایبەت بە نەوت (٣) - بەپێی قسەى مورتەزا لاخانی خۆى، موچەى مانگانەى لەلایەن حکومەتی هەرێم یەک ملیۆن دۆلار بووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠١٥ـەوە بەهۆى قەیرانی دارایی هەرێم موچەکەى بۆ ٢٥٠ هەزار دۆلار کەم بۆتەوە (٣)، کەچی ئێستا یەک ملیار دۆلار لەژێر حیسابی ئەوە لە لوبنان! - بەپێی قسەى سەرکردەیەکی ئۆپۆزسیۆنی لوبنان، ئەم پارەیە هی بنەماڵەى بارزانیە (٤) - هەر بەپێی قسەى ئەم سەرکردە لوبنانیە، ئەم کەسەى کە سکاڵای لە دژی بانکی دەریای ناوەراست بەرزکردۆتەوە کەسێکە بەناوى (ریمۆند رەحمە). - (ریمۆند رەحمە) بزنسمانێکی لوبنانیە و وەک مورتەزا لاخانی لەگەڵ سەرکردەکانى هەرێم کار دەکات - بۆ نموونە لە راپۆرتێکی ئاژانسی رۆیتەرزدا، ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە (ریمۆند رەحمە) سەهمی لە کۆمپانیای کۆرەک تیلیکۆم هەیە و کۆرەک بە دەیان ملیۆن دۆلاری داوە بە ریمۆند رەحمە (٥). - ئەمانە و چەندین کەسی تریش هەموویان بەیەکەوە تۆڕێکن و کار بۆ سەرکردەکانى هەرێم دەکەن و زیاتر وەک واجیهەى ئەم پارەیە دەردەکەون کە لە پارەى نەوتی هەرێم براوە. . سەرچاوەکان: ١- https://uk.reuters.com/…/oil-trader-imms-sues-lebanons-bank… ٢- https://uk.reuters.com/…/exclusive-how-kurdistan-bypassed-b… ٣- https://www.ft.com/con…/02a7065a-78cd-11e5-933d-efcdc3c11c89 ٤- https://twitter.com/wiamwahhab/status/1200293214927937536 ٥- https://mobile.reuters.com/article/amp/idUSL8N1QW3WG…

راپۆرت: سەرتیپ وەیسی كەریم به‌ر له‌وه‌ی رێواز فایه‌ق ببێته‌ سه‌رۆكی په‌رله‌مان هه‌ریه‌ك له‌( ڤاڵا فه‌رید و هێمن هه‌ورامی) خه‌رجییه‌كی زۆریان كردووه‌،  په‌رله‌مان به‌هۆی دانانی ناوماڵ بۆ ژماره‌یه‌ك خانووی په‌رله‌مانتاران( كه‌ گه‌نده‌ڵی و به‌ هه‌ده‌ردانی تێدا كراوه‌) له‌ ئێستادا قه‌رزه‌كانی په‌رله‌مان گه‌یشتۆته‌ زیاتر له‌ دوو ملیار دینار. ئێستا په‌رله‌مان قه‌رزاره‌وه‌ حكومه‌تیش ئاماده‌نه‌بووه‌ ئه‌و قه‌رزهه بداته‌وه‌، ناچاریش سه‌رۆكی په‌رله‌مان به‌بێ ئه‌وه‌ی كه‌س بزانێت به‌ چ یاساو رێنمایه‌ك ئه‌و كاره‌ ده‌كات به‌هۆی فشاری بازار، هه‌ستاوه‌ خانویه‌كی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مانی له‌ گوندی ئیتاڵی یه‌ك فرۆشتووه‌ به‌ بڕی 80 ده‌فته‌ر دۆلار. له‌م خوله‌ی په‌رله‌مان له‌ماوه‌ی ساڵێكدا به‌ هه‌ده‌ردانی زۆر كراوه‌، ئه‌گه‌ر حكومه‌ت و وه‌زاره‌تی دارایی داواكاری په‌رله‌مانیان له‌باره‌ی خه‌رجكردنی پاره‌ ره‌تكردبێته‌وه‌ به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌هه‌ده‌ردان و گه‌نده‌ڵی هه‌بووه‌، كارێكی باشه‌ به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌هۆی ئه‌وه‌ نه‌بێـت، كه‌واته‌ ئه‌و سه‌رۆكایه‌تیه‌ی په‌رله‌مان هیچ ده‌سه‌ڵاتێكیان نییه‌ و ده‌بێت بۆ خه‌رجكردنی هه‌ر پاره‌یه‌ك بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ حكومه‌ت و وه‌زاره‌تی دارایی، به‌مه‌ش به‌ ته‌واوی په‌رله‌مان ملكه‌چی حكومه‌ت ده‌بێت، ئه‌ركه‌كانی خۆیان وه‌كو پێویست به‌ تایبه‌ت ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به‌ چاودێكردنی حكومه‌ت هه‌یه‌ ناتوانن جێبه‌جێبكه‌ن. له‌ هه‌مووی خۆشتر ئه‌وه‌یه‌ په‌رله‌مانی كوردستان ئێستا قاسه‌ی به‌تاڵه‌، به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ی هێمن هه‌ورامی ژووره‌كه‌ی خۆی نۆژه‌نكردۆته‌وه‌ و خۆشتره‌ له‌وه‌ی سه‌رۆكی په‌رله‌مان، ئێستا ریواز فایه‌قیش هه‌ستاوه‌ به‌ نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی ژووره‌كه‌ی و به‌شێوه‌یه‌كی كاتی له‌ ژوورێكی دیكه‌ داده‌نیشێت. به‌شێك له‌و به‌هه‌ده‌ردانه‌ی په‌رله‌مان په‌یوه‌ندی به‌ نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی به‌شێك له‌ خانووه‌كانی په‌رله‌مان هه‌یه‌، ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان خۆی به‌وشێوه‌یه‌ به‌ هه‌ده‌ردان و گه‌نده‌ڵى ئه‌نجامبدات، كه‌سیش لێینه‌پێچێته‌وه‌، كه‌واته‌ چاكسازی خۆتان خۆش ! هه‌ركارێكی چاودێری په‌رله‌مانیش ده‌یكات له‌ چوارچێوه‌ی چه‌ند ئه‌ندام په‌رله‌مانێكی ئۆپۆزسیۆن ده‌بێت، ئه‌ویش به‌شێوازی رۆژنامه‌وانی نه‌ك په‌رله‌مانی.

درەو میدیا:  دەستەی دەستپاكی 256 فەرمانی دەستگیركردن‌و لێپێچینەوە بۆ بەرپرسانی عێراق دەردەكات. دەستەی دەستپاكی عێراق لە بەیاننامەیەكدا كە ئەمڕۆ بڵاویكردۆتەوە ئاشكرایدەكات، كۆی ئەو فەرمانانەی لەمانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵدا بۆ دەستگیركردن‌و لێپێچینەوە دەریكردوون 9 وەزیرو 12 پەرلەمانتارو  11 پارێزگار و چەندین بەرپرسی تری  گرتۆتەوە. فەرمانەكان بەمشێوەیە: •    2 وەزیر لە حكومەتی ئێستا. •     5  وەزیر لە حكومەتی پێشوو. •    2  وەزیر لە حكومەتی پێشووتر. •     10 پەرلەمانتاری ئەم خولە. •    بریكاری وەزیرێكی حكومەتی ئێستا. •     3 بریكاری حكومەتی  پێشوو. •    2 بریكاری حكومەتی  پێشووتر. •    پارێزگارێكی ئێستا. •     11 پارێزگاری پێشوو . •    118 ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای ئێستا. •    26 ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای پێشوو. •    11 ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای پێشووتر. •    32 بەڕێوبەری گشتی بانك كە 19 یان ئێستا بەڕێوەبەری گشتین لە وەزارەتەكانی نەوت‌و كارەباو پەروەردەو تەندروستی‌و پیشەسازی‌و دیوانی وەقفی سوننی. •    11 بەڕێوبەری گشتی پێشوو لە ئەنجومەنی وەزیران‌و ئەمیندارێتی بەغدادو وەزارەتەكانی خوێندنی باڵاو تەندروستی‌و شارەوانییەكان‌و گواستنەوەو پیشەسازی. •    دوو بەڕێوەبەری گشتی پێشووتر لەوەزارەتەكانی تەندروستی‌و گواستنەوە. دەستەی دەستپاكی عێراق لەبەیاننامەكەیدا ئاماژەی بەوەشداوە، كۆی ئەو فەرمانانەی بۆ بەرپرسە تۆمەتبارەكانی دەركردووە 256 فەرمانەو  221 فەرمانیان بانگهێشتكردنە بۆ لێپێچینەوە و 35 فەرمانیشیان دەستگیركردنە، كە 51 فەرمانیان جێبەجێكراوەو 68 تۆمەتباری تریش ڕەوانەی دادگای لێكۆڵینەوەو لایەنەكانی تری لێكۆڵینەوە كراون.