راپۆرتی: سەرتیپ وەیسی كەریم  دوای خوێندنه‌وه‌ی دووه‌م بۆ یاسایی چاكسازی، دانیشتنی لیژنه‌ی هاوبه‌شه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان له‌سه‌ر ئاماده‌كردنی راپۆڕتی كۆتایی بۆ دانیشتنی سبه‌ی پێنجشه‌ممه‌، 16ی كانونی دووه‌م به‌رده‌وامه‌. ئه‌و ماده‌ و بڕگانه‌ی كه‌ تایبه‌تن به‌ زۆرینه‌ی توێژه‌كان و زۆربه‌ی فراكسیۆنه‌كان له‌سه‌ری رێكه‌وتوون به‌م شێوه‌یه‌ : * خانه‌نشینی پله‌ باڵا و تایبه‌ته‌كان به‌پێی رێككه‌وتنی نێوان فراكسیۆنه‌كانی پارتی و یه‌كێتیی گۆڕان و كۆمه‌ڵ و ژماره‌یه‌كی دیكه‌ی فراكسیۆنه‌كان دواین نوسینه‌وه‌ی راپۆڕتی لیژنه‌ی هاوبه‌ش به‌م شێوه‌یه‌ : 1. بۆ خانه‌نشینی په‌رله‌مانتار و پله‌ باڵاكان ئه‌گه‌ر مه‌رجی ته‌مه‌ن و ساڵانی خزمه‌تی هه‌بێت به‌ 15% خانه‌نشین ده‌كرێت، ساڵانی خزمه‌تیش حساب ده‌كرێت هه‌ر ساڵێكی خزمه‌تیش به‌ 1.5 داده‌نرێت، ئه‌گه‌ر بڕوانامه‌ی دبلۆمی هه‌بێت 2 خاڵی دیكه‌ وه‌رده‌گرێت، ئه‌گه‌ر به‌كه‌لۆریۆس بێت 4، ئه‌گه‌ر ماسته‌ر بێت 6، ئه‌گه‌ر دكتۆرا بێت 8. به‌ڵام ئه‌و په‌رله‌مانتار و پله‌ باڵا و تایبه‌ته‌ نابێت رێژه‌ی خانه‌نشینكردنه‌كه‌ی له‌سه‌دا 50% موچه‌كه‌ی تێپه‌ڕبكات. واته‌ ئه‌گه‌ر په‌رله‌مانتارێك ته‌مه‌نی له‌سه‌رووی 45 ساڵ بێت و 15 ساڵ خزمه‌تی هه‌بێت و بڕوانامه‌ی به‌كه‌لۆریۆسی هه‌بێت ئه‌وا 15+ 15 ساڵ خزمه‌ت ( هه‌رساڵێك 1.5 حساب ده‌كرێت ) + 4 بڕوانامه‌ یه‌كسانه‌ به‌ 42 كه‌واته‌ ئه‌و پله‌ باڵا و تایبه‌ته‌ به‌ له‌ سه‌دا 42ی موچه‌ی ئێستای خانه‌نشین ده‌كرێت، ئه‌گه‌ر ئه‌و رێژه‌یه‌ له‌سه‌دا په‌نجا تێپه‌ربكات، ئه‌وا هه‌ر به‌ سه‌دا په‌نجا خانه‌نشین ده‌كرێت. 2. بۆ خانه‌نشینی په‌رله‌مانتار و پله‌ باڵاكان ئه‌گه‌ر مه‌رجی ته‌مه‌نی خانه‌نشینی تیدا نه‌بێت ئه‌وانیش به‌ 15% خانه‌نشین ده‌كرێن، بۆ ئه‌وانیش ساڵانی خزمه‌ت حساب ده‌كرێت هه‌ر ساڵێكی خزمه‌تیش به‌ 1.5 داده‌نرێت، ئه‌گه‌ر بڕوانامه‌ی دبلۆمی هه‌بێت 2 خاڵی دیكه‌ وه‌رده‌گرێت، ئه‌گه‌ر به‌كه‌لۆریۆس بێت 4، ئه‌گه‌ر ماسته‌ر بێت 6، ئه‌گه‌ر دكتۆرا بێت 8. واته‌ ئه‌گه‌ر پله‌ باڵایه‌ك ته‌مه‌نی خانه‌نشینی كه‌متر بوو له‌ 45 ساڵ و 12 ساڵ خزمه‌تی هه‌بێت و بڕوانامه‌كه‌شی به‌كه‌لۆریۆس بێت 15 + 12 ( بۆ هه‌رساڵێك 1.5 حساب ده‌كرێت) + 4 بروانامه‌ یه‌كسانه‌ به‌ به‌ 37، به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌مه‌نی خانه‌نشینی نه‌گه‌یشتۆته‌ 45 ئه‌وكات به‌ له‌سه‌دا 25% موچه‌كه‌ی خانه‌نشین ده‌كرێت، نه‌ك له‌ سه‌دا 37. ئه‌گه‌ر پله‌ باڵایه‌ك ته‌مه‌نی خانه‌نیشینی كه‌متر بوو له‌ 45 ساڵ و 2 ساڵ خزمه‌تی هه‌بێت به‌تایبه‌ت ئه‌وه‌ی پێش كاری په‌رله‌مانتاری فه‌رمانبه‌ر نه‌بوون، بڕوانامه‌كه‌شی به‌كه‌لۆریۆس بێت 15 + 1 ( بۆ هه‌رساڵێك 1.5 حساب ده‌كرێت) + 4 بڕونامه‌ یه‌كسانه‌ به‌ 21، ئه‌وكاته‌ به‌ له‌سه‌دا 21ی موچه‌كه‌ی خانه‌نشین ده‌كرێت. تاوه‌كو ئێستا ئه‌و بڕگه‌یه‌ جێگیركراوه‌ له‌ راپۆرتی لیژنه‌ی هاوبه‌شه‌كان، به‌ڵام به‌پێی زانیارییه‌كان له‌ دوێنێ شه‌وه‌وه‌و هه‌ریه‌ك له‌ فراكسیۆنه‌كانی یه‌كێتیی و به‌شێك له‌ پارتییه‌كان و به‌ گشتیی گه‌نجه‌كانی نێو په‌رله‌مانتار پاشگه‌زبوونه‌ته‌وه‌، بۆیه‌ ئه‌گه‌ری زۆره‌ ئه‌و بڕگه‌یه‌ ده‌ستكاری بكرێت. به‌پێی زانیارییه‌كان به‌ پێی ئه‌و بڕگه‌یه‌ زیاتر له‌ 30 په‌رله‌مانتار له‌ كاره‌كانی پێشووتریان موچه‌كه‌یان باشتربووه‌، بۆیه‌ له‌ دژی وه‌ستاونه‌ته‌وه‌. یه‌كێتی په‌رله‌مانتارانیش كه‌ برتین له‌ ئه‌ندامانی په‌رله‌مانتاری خوله‌كانی رابردوو هاتوونه‌ته‌ سه‌ر هێل و ئه‌و برگه‌و ماده‌یان ره‌تكردۆته‌وه‌. پله‌ تایبه‌ته‌كانی پێشووترو ئێستاش له‌ بڕیكارو راوێژكارو به‌ڕێوبه‌ره‌ گشتییه‌كان، ئه‌و بڕگه‌یه‌ ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌ و پێیانوایه‌ ئه‌و بڕگه‌و ماده‌یه‌ غه‌درێكه‌ له‌وان، چونكه‌ ئه‌وان ساڵانی خزمه‌ت و ته‌مه‌نیان ته‌واوه‌و پێویست ناكات بێنه‌ نێو ئه‌و یاسایه‌. تاراده‌یه‌كی زۆریش حكومه‌ت و به‌شێك له‌ وه‌زیره‌كانی ئێستا و پێشووش له‌گه‌ڵ ئه‌و بڕگه‌یه‌ نین، بۆیه‌ به‌هۆی ئه‌و فشارانه‌ی دروستبوون ئه‌گه‌ری زۆره‌ گۆڕانكاری زۆر بكرێت، جارێكی دیكه‌ ده‌ستكاری بكرێت، له‌ كۆبوونه‌وه‌ی سبه‌ی پێنجشه‌ممه‌ مشتومڕی له‌سه‌ر دروست بێت. هه‌رچه‌نده‌ نه‌وه‌ی نوێ و یه‌كگرتوو له‌سه‌ره‌تاوه‌ دژایه‌تی خۆیان بۆ خانه‌نشینی موچه‌ی پله‌ باڵاكان ده‌ربڕیوه‌، له‌گه‌ڵی نین، كۆمه‌ڵی ئیسلامیش ئه‌گه‌ر ده‌ستكاری ئه‌وه‌ی ئێستا بكرێت، سبه‌ی ده‌نگی پێناده‌ن. * مووچه‌ی بندیوارو رێكخراوه‌كان به‌پێی دواین راپۆڕتی لیژنه‌ی هاوبه‌ش سه‌رجه‌م ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌ ماوه‌ی رابردوو به‌ نایاسایی پله‌كان به‌رزكراوه‌ته‌وه‌ و بندیدواربوون و سه‌ر به‌ رێكخراوه‌كان بوون، به‌ڵام ده‌وامی حزبیان هه‌بووه‌، به‌پێی رێككاری یاسایی و ئیداری ناونیشان و پله‌ی وه‌زیفیان ده‌پارێزرێت و موچه‌كه‌یان وه‌كو خۆی ده‌مێنێته‌وه‌. جیاوازی زۆری نێوان پارتی و یه‌كێتیی له‌سه‌ر پڕۆژه‌ یاسایی چاكسازی ئه‌و بڕگه‌یه‌بوو، به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ی له‌ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه‌ ئۆكه‌ی درا كه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ مافیان پارێزراو ده‌بێت، بۆیه‌ یه‌كێتیی ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر پڕۆژه‌كه‌دا بچێته‌ په‌رله‌مان. به‌پێی ئه‌و بڕگه‌یه‌ له‌ یه‌كێتیی و پارتی به‌ هه‌زاران كه‌س سوودمه‌ند ده‌بن له‌ یه‌كێتیی 11 هه‌زار كه‌سه‌ و له‌ پارتیش 16 هه‌زار و لایه‌نه‌ بچووكه‌كانیش چه‌ند سه‌د كه‌سێكیان هه‌یه‌. * موچه‌و ئیمتیازاتی زیندانیانی سیاسی له‌ كۆتایی ئه‌مساڵ ئه‌و 5 هه‌زار كه‌سه‌ی كه‌ موچه‌ی زیندانی سیاسی وه‌رده‌گرن دوای ته‌واوبوونی ماوه‌كه‌یان كه‌ 10 ساڵ بوو موچه‌كه‌یان ده‌بڕدێت، له‌ شوێنی ئه‌وان ئه‌و 18 هه‌زار كه‌سه‌ی وه‌كو یه‌ده‌گ دێنه‌ شوێنه‌كانیان، به‌ڵام به‌ پێی یاسایی چاكسازی ئه‌گه‌ر زیندانی سیاسی موچه‌یه‌كی دیكه‌ی حكومی هه‌بێت و موچه‌ی زیندانی سیاسی وه‌رناگرێت.فشارو خوپیشاندانی زیندانیانی سیاسی ده‌ستیپێكردوو، به‌ڵام پێناچێت حكومه‌ت و په‌رله‌مان بێنه‌ ژێر باری داواكارییه‌كانیان. * بڕگه‌ی تایبه‌ت به‌ كه‌مترین موچه‌ی خانه‌نشینی هه‌رچه‌نده‌ به‌پێی رێككه‌وتنی نێوان فراكسیۆنه‌كان وادانرابوو كه‌مترین موچه‌ له‌ نێوان ( 400 بۆ 500) بێت، به‌ڵام به‌پێی دواین راپۆرتی لیژنه‌ هاوبه‌شه‌كه‌ كه‌ سبه‌ی ده‌خرێته‌ به‌رده‌م په‌رله‌مانتاران، ئه‌و بڕگه‌یه‌ ده‌رهێنراوه‌ و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ ئێستادا ره‌تیكردۆته‌وه‌ ئه‌و بارگرانیه‌ بخانه‌ سه‌رخۆی. * پاشه‌كه‌وت به‌پێی دواین راپۆرت ته‌نها هه‌ژمارێكی تایبه‌ت به‌ فه‌رمانبه‌ر بۆ موچه‌ پاشه‌كه‌وتكراوه‌كانی له‌ داهاتوو دروستده‌كرێت. * موچه‌ی كه‌س و كاری شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوان زۆرترین مشتوومڕ له‌سه‌ر ئه‌و بڕگه‌و ماده‌یه‌، چونكه‌ به‌پێی ئه‌وه‌ی حكومه‌ت دایناوه‌ خه‌ڵكێكی زۆر تیایدا زه‌ره‌رمه‌نده‌بێت و دوێنیش په‌رله‌مان و حكومه‌ت گفتووگۆی زۆریان له‌سه‌ر كردووه‌، بڕیاریشه‌ ئه‌مڕۆ ئێواره‌ دووباره‌ له‌سه‌ری كۆببنه‌وه‌. بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر ئافره‌تێك مێرده‌كه‌ی شه‌هید و ئه‌نفالكراو بێت، منداڵه‌كانی موچه‌خۆربن، یاخود ته‌مه‌نیان له‌سه‌رووی هه‌ژده‌ ساڵیه‌وه‌ بێت، ئه‌وا دوای مردنی ئافره‌ته‌كه‌ موچه‌ی شه‌هید بۆ نه‌وه‌كانی ناچێت و ده‌بڕدرێت. ئه‌گه‌ر ئه‌و بڕگه‌یه‌ وه‌كو ئه‌وه‌ی ئێستا له‌ دواین راپۆرتی ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌، جێگیربكرێت و سبه‌ی بخرێته‌ ده‌نگدانه‌وه‌، ئه‌وا به‌شێكی زۆری كه‌س و كاری شه‌هیدان و ئه‌نفالكراوان موچه‌كه‌یان ده‌بڕدرێت. به‌پێی زانیارییه‌كان حكومه‌ت و په‌رله‌مان نایانه‌وێ له‌ ئێستادا ئه‌و كێشه‌یه‌ رووبه‌رووی خۆیان بكه‌نه‌وه‌، هه‌ربۆیه‌وه‌ له‌ دوێنێ و ئه‌مڕۆش خه‌ریكی گۆڕینی ئه‌و بڕگه‌و ماده‌ن، به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ كه‌مترین كه‌س تیایدا زه‌ره‌رمه‌ندبێت، به‌ڵام وردبینی دووباره‌ بۆ لیستی شه‌هیدان ده‌كه‌نه‌وه‌. * خانه‌نشینی نایاسایی به‌پێی دواین راپۆرتی لیژنه‌ هاوبه‌شه‌كان سه‌رجه‌می ئه‌و كه‌سانه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی نایاسایی خانه‌نشینی سه‌ربازی و مه‌ده‌نی كراون، یاخود به‌ پله‌یه‌ك خانه‌نشینكراون، كه‌ له‌ پێشووتردا ئه‌و پله‌ وه‌زیفه‌یان نه‌بوو، ئه‌وا سه‌ر له‌به‌ری هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌، به‌ڵام موچه‌یان نابڕدرێت، به‌ڵكو به‌پێی یاسا به‌ركاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان دووباره‌ به‌پێی پله‌ی شایسته‌ی خۆیان خانه‌نشین ده‌كرێن، به‌ڵام به‌ پله‌و ناونیشانی پێشووتر نابێت، به‌مه‌ش موچه‌كه‌یان كه‌مده‌بێته‌وه‌.

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف لە كۆمەڵگەی دەروازەی سنوریی باشماخ بڕی (233 ملیۆن) دینار دیارنەماوە، سێ كەس لەسەر ئەم دۆسیەیە دەستگیركراون‌و دادگایی دەكرێن، بەڕێوەبەری دەروازەكە دەڵێ بەڕێوەبەری گومرگ هەفتەیەك دوای دیارنەمانی پارەكە دەستیكردووە بە گرتنەبەری رێوشوێن، بەڕێوەبەری گومرگیش دەڵێ:" ئەو، رێوشوێنی گرتوەتەبەر، بەڵام بەڕێوەبەری دەروازەی ئاگادارنەكردووە تاوەكو كێشەكە بە ئارامی چارەسەربكات‌و بەر لەهەڵاتنی گومانلێكراوەكان، پارەكان بگەڕێنێتەوە"، ئەمە بەشی یەكەمی زنجیرەیەك دۆسیەیە لەسەر مەرزە سنورییەكان كە وەكو بەڵگەنامە دەست (درەو) كەوتوون‌و بڵاویاندەكاتەوە. چی رویداوە ؟ بڕی (233 ملیۆن) دینار لە گومرگی دەروازەی باشماخ كێشەی دروستكردووە، شەش نوسینگەی مەنەفێستی ئۆتۆمبیل كە لە گومرگەكە كاردەكەن تێوەگلاون، بەرپرسی یەكێك لە نوسینگەكان‌و دوو كارمەندی گومرگ لەسەر ئەم دۆسیەیە دەستگیركراون. بەپێی نوسراوێك كە لە كۆمەڵگەی دەروازەی سنوریی باشماخەوە ئاڕاستەی بنكەی پۆلیسی باشماخ كراوە‌و كۆپییەكی دەست (درەو) كەوتووە، سێ كەس كە دوانیان كارمەندی گومرگن بەناوەكانی (س م)‌و (پ. ) لەگەڵ كەسێكی تر بەناوی (ك ك ع) یاریدەدەری نوسینگەی ژمارە (22)ی مەنەفێستی ئۆتۆمبیل لەناو دەروازەكە، دەستگیركراون‌و چوار رۆژ بەر لە سەری ساڵی نوێی 2020، دۆسیەكانیان رەوانەی دادگا كراوە. ئەو سێ كەسە كە ناوی تەواوەتییان لای (درەو) پارێزراوە، ئێستا لە بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پێنجوێن دەستبەسەرن، ئەم كەسانە تۆمەتباركراون بەوەی پارەی (79) مەنەفێستی ئۆتۆمبیلیان وەرگرتووە‌و بەهاوكاری كەسانێك لەناو بانكی گومرگی باشماخ، نوسراوی رادەستكردن یاخود دانانی پارەكەیان مۆركردووە كە لە فەرهەنگی بانكیدا پێی دەوترێت (ایداع)، بەڵام پارەكەیان دانەناوە‌و نوسراوی رادەستكردنی پارەكەش لە سیستمی بانكەكەدا تۆمارنەكراوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، شەش نوسینگەی مەنەفێستی ئۆتۆمبیل لەم دۆسیەیەدا تێوەگلاون كە كۆی پارەكەی (233 ملیۆن) دینارە. چۆن ئاشكرابوو ؟ بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئاشكرابوونی ئەم دۆسیەیە دوای ئەوە هاتووە بەرپرسی یەكێك لە نوسینگەكانی مەنەفێست لەبەردەم لیوا مەریوان شێخ كامل قەرەداغی بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی باشماخ‌و شاخەوان بەكر بەڕێوەبەری گومرگی باشماخ دانی بەوەداناوە بڕی (42 هەزار) دۆلاری وەكو بەرتیل بە هەریەكە لە دوو كارمەندی گومرگ داوە بۆ جێبەجێكردنی ئەو كارە، ئەو دوو كارمەندەی گومرگ كە پارەكەیان وەرگرتووە، ئێستا دەستبەسەرن، یەكێكیان كارمەندی بەشی ئۆتۆمبیل‌و ئەوی تر كارمەندی دەروازەی سنورەكەیە. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بانكی باشماخ بە (درەو)ی راگەیاند، ئاشكرابوونی دۆسیەی ئەو (233 ملیۆن) دینارە، دوای ئەوە هاتووە ناكۆكی لەنێوان ئەو كەسانەدا دروستبووە كە تێوەگلاون لە رادەستنەكردنی پارەكە بە بانك.  كەسوكاری هەندێك لە دەستگیركراوەكان باس لە تێوەگلانی بەرپرسانی دەروازەكە دەكەن لە دۆسیەكەدا، بەڵام (درەو) ئێستا هیچ زانیارییەكی ئەوتۆی لەوبارەیەوە لەبەردەستدا نییە.   بەرپرسانی دەروازەكە چی دەڵێن ؟ (درەو) پەیوەندی بە لیوا مەریوان شێخ كەمال قەرەداخی بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی باشماخەوە كرد، دەستگیركردنی ئەو سێ كەسە‌و دیارنەمانی پارەكەی پشتڕاستكردەوە. لیوا مەریوان رایگەیاند، رادەستنەكردنی ئەو پارەیە بە بانك، فرتوفێڵێك بووە كە لەنێوان گومرگ‌و نوسینگەكانی مەنەفێست‌و بانكی باشماخدا رویداوە، ئەوان هەموو رێوشوێنێكیان گرتوەتەبەرو چاوەڕێی بڕیاری دادگا دەكەن. لەبارەی ئەوەی ئایا هیچ یەكێك لە بەرپرسانی گومرگ تێوەگلاون لە دۆسیەكە، لیوا مەریوان وتی:" شاخەوان بەكر بەڕێوەبەری گومرگ خۆی فرتوفێڵەكەی ئاشكراكردووە، بەڵام ئەگەر كەمتەرخەمیەك هەبێت لەوەدا بووە كە هەفتەیەك بووە ئەو رووداوە رویداوە، ئینجا دەستی كردووە بە گرتنەبەری رێوشوێن". لەبەرامبەردا، شاخەوان بەكر بەڕێوەبەری گومرگی باشماخ لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) رایگەیاند:" ئەم بابەتە پەیوەندی بە ئێمە‌و ئیخراجی بانكەوە هەیە، من خۆم ئەم بابەتەم ئاشكراكردووە، من سەیرم كرد هەندێك پارە هەیە كە نەدراوە، داوای هەندێك لە مەنەفێستەكانی خۆمانم كرد، مۆریان پێوەبوو، بە بانكمان وت ئەم نوسراوانە چۆن مۆركراوە، بەڵام پارە وەرنەگیراوە، پێیانوتین دەبێت كەمتەرخەمییەك هەبێت". بەڕێوەبەری گومرگ دەڵێ:" ئێمە دەبوو سەرەتا پارەكان وەربگرینەوە، بۆیە لە قۆناغی یەكەمدا پارەكانمان وەرگرتەوە، بەڵام بەر لەوەی رێوشوێن بگرمەبەر، من بەڕێوەبەری گشتی گومرگ‌و دادوەری داواكاری گشتی پێنجوێن‌و وەزیری دارایم لە رووداوەكە ئاگاداركردوەتەوە". ئەمە لەكاتێكدایە ئەوەی گومانی لای هەندێك لە كارمەندان‌و بەرپرسانی گومرگ دروستكردووە، ئەوەیە بەڕێوەبەری گومرگ دوای هەفتەیەك لە رووداوەكە بەڕێوەبەری دەروازەكەی ئاگاداركردووە، شاخەوان بەكر لە لێدوانەكەیدا بۆ (درەو) پشتڕاستیكردەوە، نزیكەی (8) رۆژ بەبێ ئەوەی هیچ كەسێك بزانێت پارەكەی وەرگرتوەتەوە‌و لە بانك بە ئەمانەت دایناوە‌و ئەوكاتە لیوا مەریوان پەیوەندی پێوەكردووە‌و پێی وتووە دەڵێن رووداوێكی لەوجۆرە رویداوە، ئەو لە دەرەوە بیستویەتی‌و دەكرێت لە روداوێكی لەوجۆرەدا ئەو وەكو بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازە ئاگادارنەكرێت، بەوتەی خۆی شاخەوان بەكر پێی وتووە" بەڵێ دەكرێت، چونكە نەدەبوو ئەو بابەتەكە باس بكات‌و گومانلێكراوەكان هەڵبێن‌و پارەكە لەدەست دەربچێت". بەپێی قسەی خۆی، بەڕێوەبەری گومرگ، دوای ئەوەی كە پارەكەی لەو نوسینگانە وەرگرتوەتەوە، لیژنەی لێكۆڵینەوەی لەسەر ئەو كەسانە دروستكردووە كە تێوەگلاون، شەش كەسی رەوانەی دادگا كردووە، سیانیان بە كەفالەت ئازادكراون، سێ كەسی تریان دەستبەسەرن،  لەناو ئەوانەی كە دەستبەسەرن‌و دادگایی دەكرێن، دوانیان كارمەندی بەڕێوەبەری گومرگن.  بەڵام بەپێی نوسراوێكی بانكی باشماخ كە كۆپییەكی دەست (درەو) كەوتووە، بڕی (220 ملیۆن‌و 927 هەزارو 250) دینار لەو شەش نوسینگەیە وەكو قەرەبووی ئەو پارەیە وەرگیراوە كە لە سیستمی بانكدا تۆمارنەكراوە، ئەم پارەیە وەكو (بارمتە) وەرگیراوە‌و بڕی (13 ملیۆن) دیناری كەمترە لەو پارەیەی كە دیارنەماوە. لەبارەی ئەوەی بۆچی لەكاتی خۆیدا ئەو پارانە لە نوسینگەكانی مەنەفێست وەرنەگیراوەتەوە، بەڕێوەبەری گومرگ دەڵێ:" هەندێك كێشەمان هەبووە لە حسابی بانكیدا، لەمانگی 10ی ساڵی 2019وە پارەكانیان لێوەرنەگیراوە، بەڵام ئێستا پارەكانیان لێوەرگیراوەتەوە"، لەمەشدا مەبەستی ئەو پارەیەیە كە وەكو بارمتەی دیارنەمانی (233 ملیۆن) دینارەكە لە نوسینگەكان وەرگیراوە‌و لە بانك دانراوە تا ساتی یەكلابونەوەی دۆسیەی تۆمەتبارەكان لە دادگا. بەپێی قسەی خۆی، لیوا مەریوان بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازە سنورییەكە داوای لە بەڕێوەبەری گومرگ كردووە لیژنەیەك دروستبكات بۆ لێكۆڵینەوە لە كەمتەرخەمییەكان لەو رووداوەدا، ئێستا لیژنەكە دەستبەكاربووە. لە دەروازەی سنوریی باشماخ زیاتر لە (100) نوسینگە هەن كە مۆڵەتی كاركردنیان پێدراوە، بەڵام (85) نوسینگەیان كاران‌و كاردەكەن. گەندەڵی لە مەرزەكان بەمدواییە لەناو پەرلەمانی كوردستانەوە قسەوباس لەبارەی گەندەڵی مەرزە سنورییەكان دەستیپێكردووەتەوە، پەرلەمانتاران لە فراكسیۆنە جیاوازەكان باس لە هاوردەكردنی نایاسایی هەندێك كاڵای وەكو (ئۆتۆمبیل- دوگ- هێلكە) دەكەن‌و دەوترێت بەرپرسان لەپشت ئەم جۆرە بازرگانیانەوەن، دواین كەس كە قسەی لەسەر ئەم بابەتە كرد رێواس فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان بوو. بەڵام تائێستا هیچ یەكێك لە پەرلەمانتاران بەراشكاوی ناوی ئەوانەی نەهێناوە كە لە مەرزەكان یاسا پێشێل دەكەن، كارگەیشتووەتە ئەوەی، بەمدواییە لە كۆبونەوەیەكدا لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان، بەڕێوەبەری گشتی گومرگەكانی هەرێم وتویەتی:" لە گومرگەكان داوا لە كارمەندان دەكرێت چاویان دابخەن، كە بارە نایاساییەكان تێپەڕدەبن ئەوجا چاویان دەكەنەوە". لەم هەفتانەی كۆتایدا لە بازگەی "دێگەڵە" دەست بەسەر بارێك هێلەكەدا گیرا، بەرپرسانی بازگەكە باسیان لەوەكرد، هێلەكان لە مەرزی باشماخەوە هاتونەتە ناوەوە‌و بەسەرچوون. ئەوەی زیاتر قسەی لەسەر دەكرێت مەرزەكانی باشماخ‌و پەروێزخانە كە بەڕێوەبردنی ئەم دوو مەرزە بەپێی رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی سلێمانی كە ساڵی 2014 ئیمزاكراوە، لەنێوان یەكێتی نیشتمانی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕاندا دابەشكراون، بەمشێوەیە: دەروازەی باشماخ •    بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەكە سەربە یەكێتییە •    بەڕێوەبەری گومرگی دەروازەكە سەربە بزوتنەوەی گۆڕان  لە دەروازەی پەروێزخان پۆستەكان پێچەوانە كراونەتەوە، بەمشێوەیە: •    بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەكە لای بزوتنەوەی گۆڕانە •    بەڕێوەبەری گومرگی دەروازەكە لای یەكێتییە هەردوو دەروازەكە دەكەونە سنوری قەڵەمڕەویی یەكێتی نیشتمانی كوردستانەوە، بەمدواییە لەسەر سكاڵای ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە فراكسیۆنی بزوتنەوەی گۆڕان، كاری كۆمپانیایەكی دڵنیایی لە مەرزی پەروێزخان راگیرا، لەسەر ئەم دۆسیەیە بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەكە كە هەر سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە بۆماوەیەك دەستبەسەر كرا‌و هێشتا دۆسیەی سەرپێچییە یاساییەكانی كۆمپانیاكە لە دادگا یەكلانەبووەتەوە، هەر ئەو كۆمپانیایە لە مەرزی پەروێزخانیش نوسینگەی هەیە‌و كاردەكات، كۆمپانیاكە تۆمەتباركراوە بەوەی لەدەرەوەی مۆڵەتی كاركردنی خۆی بەشێوەی زۆرە ملێ پارەی لە شۆفێرو سەرنشینان وەرگرتووە. لە سنوری قەڵەمڕەوی پارتی دیموكراتی كوردستانیش دوو مەرز هەن كە بریتین (حاجی ئۆمەران‌و ئیبراهیم خەلیل)، یەكەمیان دەروازەی هەرێمە بەڕووی ئێران‌و ئەوی تریان بەڕووی توركیادا، ئیبراهیم خەلیل گەورەترین دەروازەیە، چونكە تاكە دەروازەیە كە نەك هەرێمی كوردستان بەڵكو عێراق بەگشتی بە توركیاوە دەبەستێتەوە، لەم دەروازەیەوە نەوت بە تانكەر دەبرێتە توركیا، ئەمە لەكاتێكدا كوردستان بە هێڵی بۆری، نەوتی خوی بە توركیاوە بەستوەتەوە. بەشێوەی فەرمی هەرێمی كوردستان تەنیا ئەم چوار دەروازە سنورییەی هەیە، كە سیانیان دەروازی سنورین لەگەڵ ئێران، ئێران بەمدواییە بەهۆی سزا ئابورییەكانی ئەمریكاوە لەناوخۆدا دوچاری قەیرانی دارایی‌و ئابوری هاتووە، قسەكردن لەسەر بەرفراوانبوونی گەندەڵی لە مەرزەكانی هەرێمی كوردستان دوای گەڕاندنەوەی سزا ئابورییەكان هات بۆسەر ئێران. ئەمریكا كۆتایی ساڵی 2018 كشانەوەی تاكلایەنەی خۆی لە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران راگەیاند، هاوكات دەستیكرد بە كاراكردنەوەی سزا ئابورییەكان لەسەر ئێران. ئەمریكا تائێستا عێراقی بواردووە لە جێبەجێكردنی ئەو سزایانەی كە بەسەر ئێرانیدا سەپاندووە، هەرێمی كوردستان وەكو بەشێك لە عێراق هەمان بڕیار دەیگرێتەوە، ئێستا هاوكات لەگەڵ بڕیاری پەرلەمانی عێراق بۆ كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان لەدوای كوژرانی قاسم سلێمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران لە هێرشێكی ئەمریكییەكاندا لە بەغداد، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا هەڕەشەی سەپاندنی سزای توندی ئابوری دەكات بەسەر عێراقدا ئەگەر لەم ململانێیەدا عێراق بەلای ئێراندا بشكێتەوە، یەكێك لە سزا هەرە لەپێشینەكان كە پێشبنی دەكرێت ئەمریكا بەسەر عێراقیدا بسەپێنێت ئەوەیە چیتر واشنتۆن، عێراق لە بازرگانیكردن لەگەڵ ئێران نەبوێرێت‌و پابەندی بكات بە راگرتنی بازرگانی. نیسانی ساڵی رابردوو ستیڤ فەیگن كونسوڵی گشتی ئەمریكا لە هەولێر سەردانی گومرگی راپەڕینی كرد لە سنوری راپەڕین، كە گومرگێكی سنوریی هەرێمە لەگەڵ ئێراندا، كونسوڵ لەو سەردانەدا هۆشداریدا لەبارەی مەترسی خۆدزینەوە لەو سزایانەی كە ئەمریكا بەسەر ئێرانیدا سەپاندووە.  

 (درەو): بەپێی نوێترین ریزبەندی پاسپۆرت لەسەر ئاستی جیهان، پاسپۆرتی عێراقی كە هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان هەڵگری ئەم پاسپۆرتەن، خراپترین پاسپۆرتە، لە جیهاندا تەنیا پاسپۆرتی ئەفغانستان لە پاسپۆرتی عێراقی خراپترە، تەنانەت پاسپۆرتی لیبیا‌و سوریا‌و یەمەن كە جەنگیان تێدایە، لە پاسپۆرتی عێراقی باشترن، هاوڵاتییەكی ژاپۆرنی دەتوانێت بە پاسپۆرتەكەی بەبێ وەرگرتنی ڤیزای پێشوەخت بۆ (191) وڵات لە جیهاندا گەشت بكات، بەڵام هاوڵاتی ئەفغانی دەتوانێت تەنیا بۆ (26) دەوڵەت گەشت بكات. پێوەر چییە ؟ دامەزراوەی "هنلی‌و هاوبەشەكانی" ریزبەندییەكی نوێی بۆ پاسپۆرت لەسەر ئاستی جیهان بڵاوكردەوە، ریزبەندییە نوێیەكە پشتی بەستووە بەو تۆمارانەی كە رێكخراوەكە بەشێوەیەكی تایبەتی لە "یەكێتی نێودەوڵەتی گواستنەوەی ئاسمانی"یەوە دەستیكەوتووە كە بە "لاتا" ناسراوە. ریزبەندییە نوێیەكە دۆخی پاسپۆرتی (107) دەوڵەت لەسەر ئاستی جیهان نیشان دەدات، پێوەری یەكەم بۆ دیاریكردنی بەهێزی پاسپۆرتێك‌و جیاكردنەوەی لە پاسپۆرتێكی تر ئەوەیە، ئایا هەڵگری پاسپۆرتەكە بەبێ وەرگرتنی ڤیزای پێشوەخت دەتوانێت بۆ چەند دەوڵەت گەشت بكات ؟ هەندێكی پێوەری تر بەپێی راپۆرتی رێكخراوەكە، وڵاتانی ئاسیا لە سەرەوەی ریزبەندی باشترین پاسپۆرتەكانی جیهاندان، ئەوەش بەهۆی سیاسەتی كردنەوەی دەرگا‌و رێككەوتنی ئاڵۆگۆڕی بازرگانییەوە كە لە چەند ساڵی رابردوودا دەریخستووە خەریكە جیهان خۆی دەگونجێنێت لەگەڵ بیرۆكەی هاتوچۆكردندا، راپۆرتەكە باسلەوەدەكات، ئەو وڵاتانەی كە ئەم بیرۆكەی هاتوچۆكردنەیان تەبەنی كردووە بوژانەوەیان بەخۆوە بینیوە‌و هاوڵاتییەكانیان بوون بە خاوەنی بەهێزترین پاسپۆرت لەسەر ئاستی جیهان. لە بەشێكی راپۆرتەكەدا هاتووە: پەیوەندی هەیە لەنێوان ئازادی گەشتكردن و گواستنەوەو جۆرەكانی تری ئازادیدا، بەشێوەیەكی گشتی پاسپۆرتی ئەو وڵاتانە بەهێزترە كە لەناو ریزبەندی جیهانی بواری "ئازادی وەبەرهێنان"دان، لەڕوانگەی "ئازادی مرۆڤەوە" دەبینین كە پەیوەندییەكی بەهێز هەیە لەنێوان ئازادی تاك‌و ئازادی گەشتكردن لە وڵاتێكەوە بۆ یەكێكی تر.   ریزبەندییە نوێیەكە •    پاسپۆرتی ژاپۆنی پارێزگاری لە پێگەی خۆی كردووە‌و لە پلەی یەكەمدایە، ئەوانەی پاسپۆرتی ژاپۆنییان هەیە دەتوانن بۆ (191) دەوڵەت لە جیهان گەشت بكەن. •    سەنگاپورە بۆ پلەی دووەم لەسەر ئاستی جیهان دابەزیوە‌و هاوڵاتیانی دەتوانن بۆ (190) وڵات گەشت بكەن، ساڵی 2019 سەنگاپورە لە پلەی یەكەمدا بوو. •    لە ریزبەندی باشترین پاسپۆرتەكانی جیهاندا، كۆریای باشور بۆ پلەی سێیەم دابەزیوە‌و ئێستا لەگەڵ ئەڵمانیا لەیەك ئاستدان، هاوڵاتیانی هەردوو وڵات بە پاسپۆرتەكانیان دەتوانن بۆ (189) وڵات گەشت بكەن. •    پاسپۆرتی ئەمریكیش پاشەكشێیەكی گەورەی بەخۆوە بینیوە‌و ئێستا لە پلەی هەشتەمدایە لەسەر ئاستی جیهان، ساڵی رابردوو پاسپۆرتی ئەمریكی لە پلەی شەشەمدا بوو، بەر لە شەش ساڵی ئەمریكا لە ریزبەندی یەكەمدابوو، بەڵام ئێستا پاسپۆرتی ئەمریكی هاوتایە لەگەڵ پاسپۆرتی بەریتانی‌و بەلجیكی‌و نەرویژی‌و یۆنانیدا كە هەڵگرەكانیان دەتوانن بۆ (184) وڵات لە جیهاندا گەشت بكەن. •    پاسپۆرتی وڵاتانی عەرەبی لە كۆتایی لیستی باشترین پاسپۆرتەكانیانی جیهاندایە، جگە لە ئیماراتی عەرەبی كە لەریزی باشترین (20) پاسپۆرتی جیهاندایە، ئیمارات لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی لە پلەی یەكەمدایە‌و لەسەر ئاستی جیهان لە پلەی هەژدەهەمیندایە، بەڵام سەرباری ئەمەش بەبەراورد بە ساڵی رابردوو (3) پلە پاشەكشێی كردووە، ئەوانەی پاسپۆرتی ئیماراتیان هەڵگرتووە بەبێ وەرگرتنی ڤیزای پێشوەخت، یاخود وەرگرتنی ڤیزا لەكاتی گەیشتنیان بە خاكی وڵاتێكی تر، دەتوانن بۆ (171) وڵات گەشت بكەن، لەدوای ئیمارات لەناو وڵاتانی عەرەبیدا ناوی (كوەیت) هاتووە كە لە ریزبەندی ژمارە (58)دایە كە هاوڵاتیان دتوانن بۆ (95) وڵات گەشت بكەن، دوای ئەویش قەتەر دێت‌و پاشان بەحرەین‌و سعودیە، سعودیە لە ریزبەندی ئەمساڵدا بەبەراورد بە ساڵی رابردوو (6) پلە هاتووەتە پێشەوە‌و ئێستا لە ریزبەندی (66)دایە، میسریش دوو پلە سەركەوتووە‌و لە ریزبەندی (93)دایە‌و هەڵگرانی پاسپۆرتی میسری دەتوانن بۆ (44) دەوڵەت گەشت بكەن، لیبیا لە ریزبەندی (102)دایە لەدوای ئەویش یەمەن‌و سوریا دێت.  •    پاسپۆرتی عێراقی كە هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان هەڵگری ئەو پاسپۆرتەن لەسەر ئاستی جیهان بۆ ساڵی 2020 خراپترین پاسپۆرتە‌و لەدوای عێراق تەنیان یەك وڵاتان هەیە كە ئەویش ئەفغانستانە.  

درەو: هێڤیدار ئەحمەد پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان رایدەگەیەنێت" سپیان ئامێدی جنێوی بەخۆم و بابم داوە"و سیپان ئامیدی پەرلەمانتاری نەوەی نوێش دەڵێت" هێڤیدار ئەحمەد هەڕەشەی كردوو وتی هەردوو چاوت دەردەهێنم". هێڤیدار ئەحمەد پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان لە لێدوانێكدا بۆ "روداو" روداوی شەڕەكەی ناو پەرلەمان دەگێرێتەوەو دەڵێت" من ویستم بچمە لای وەزیری دارایی، فراكسیۆنی یەكگرتوو و نەوەی نوێ سەغڵەت بوون بە دۆخەكە بەتایبەت نەیانزانی كە فراكسیۆنی پارتی لەگەڵ فراكسیۆنەكانی تر رێككەوتووە لەسەر پرۆژەكەو كەمكردنەوەی موچەی پلە تایبەتیەكان لە 80%ەوە بۆ 15%. ئەو پەرلەمانتارەی پارتی ئاماژە بەوەش دەكات" من وەكو هاوڕیەتی لەگەڵیان قسەمكرد خۆیان شاهیدن، چومە لایان وتم نەرم نەرم لەسەرخۆتان وەزعەكە تێدەپەڕێت، ئەو كابرایەی پێی دەڵێن ئەبوبەكر هەڵەدنی لە كۆنگرەی یەكگرتووش بووە بەسەركردایەتی، وتی تۆ بۆ هاتووی لێرە هەڕەشە لە ئێمە دەكەیت، دواتر د. شێركۆ جەودەت سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو، هاواری كرد سەرۆكی پەرلەمان ئەوە هاتووە هەڕەشە لە ئێمە دەكات، منیش لەوكاتەدا گەڕامە دواووە، لەكاتی مناقەشەدا سیپان ئامێدی جنێوی بەخۆم و بابمدا، دوای ئەوەی چومە سەرەوە دانیشتم هەر جنێوی بە بابمدا، دواتر قەڵەمێكی تێگرتم و بەر جەنابی وەزیری دارایی كەوت" سەبارەت بە چارەسەری كێشەكەش هێڤیدار ئەحمەد دەڵێت"بۆیە سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی داوای پێكهێنانی لیژنەیەكی كردووەو منیش داوا لە مامۆستا سەڵاحەدین محەمەد بەهادین ئەمینداری گشتی یەكگرتوو دەكەم خۆی دادوەرییەكە بكات من پێی رازیم" بەڵام سیپان ئامێدی پەرلەمانتاری نەوەی نوێ چۆنیەتی روداوەكە بۆ ئێن ئاڕتی دەگێڕیتەوەكە" لەگەڵ ئەبوبەكر هەڵەدنی پەرلەمانتاری یەكگرتوو گفتوگۆمان دەكرد لەسەر مادەی 7 و موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان، هێڤیدار ئەحمەد هات و پێی وتین، قسەكردن رابگرن، لە كاتێكدا مافی ئەو نیە پێمان بڵێت قسە مەكەن" دەشڵێت" هێڤیدار ئەحمەد پەرلەمانتاری پارتی هەڕەشەی لێكردم وتی هەردوو چاوت دەردەهێنم، من بۆ بەرگری لەخۆم قەڵەمەكەم گرتە هێڤیدار ئەحمەد، بەڵام ژمارەیەك پەرلەمانتاری پارتی پەلاماریان داین و بە بۆكس و شەق هێرشیان كردە سەر سەرۆكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ، سوپاسی جوامێری هەموو پەرلەمانتاران دەكەم كە بەرگرییان لە فراكسیۆنی نەوەی نوێ كرد بە هەندێك لە ئەندامانی فراكسیۆنی پارتیش  عەبدولستار مەجید سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ بۆ ئێن ئاڕتی، ئاڵۆزیەكە پەیوەندی بە لەسەر مادەكە نەبوو كە چۆن تێپەر دەبێت لەسەر شێوازی گفتوگۆ بوو، بەشێكی لێكتێنەگەیشتن بوو، داواكراوە لیژنەیەك درووست بكرێت لەپەرلەمانی كوردستان و دواتر ئەنجامەكەی ئاشكرا بكرێت.  كە ئەمە ناخۆش بوو پەلاماردان و قسەبەیەك وتنی تیا روودا. ئومێد خۆشناو سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی بۆ روداو، ئەو جۆرە روداوانە زۆر ئاساییەو لە پەرلەمانەكانی جیهان روودەدەن، بەڵام ئەو كێشەی هیچ پەیوەندی بەو مادەیەی تایبەت بە پلە باڵاكانەوە نەبووە.    

 درەو: لە كاتی گفتوگۆكردن لەسەر موچەی خانەنشینی پلە باڵاكان لەناو هۆڵی پەرلەماندا شەڕ لە نێوان پەرلەمانتاراندا روویدا. بەپێی ئەوەی لە پەخشی راستەوخۆدا بینرا، ناكۆكیەكە لە نێوان هێڤیدار ئەحمەد پەرلەمانتاری پارتی و سیپان ئامێدی پەرلەمانتاری نەوەی نوێدا درووست بوو، ناكۆكیەكەی نێوانیان توندە دەبێتەوەو دەگۆڕێت بۆ شەڕە قسە، بەپێی وێنەكە سیپان ئامێدی قەڵەمەكەی دەگرێتە هێڤیدار ئەحمەد و دواتر چەند پەرلەمانتارێكی تری پارتی پەلاماریانداو سەرەتا پەخشی راستەوخۆی پەرلەمان راگیراو پاشان سەرۆكی پەرلەمانیش دانیبشتنەكەی هەڵگرت. پەرلەمانتارنی فراكسیۆنە جیاوازەكانی پەرلەمانی كوردستان ناكۆكن لەبارەی بڕگەی تایبەت بە موچەی خانەنشینی پلەباڵاگانەوە، كە خۆشیان بەشێكن لەو توێژە   https://www.facebook.com/drawmedia/videos/849986578784750/

(درەو): كۆماری ئیسلامی ئێران لەڕێگەی نوێنەری هەرێمەوە لە تاران، پەیامێكی بەزمانێكی توند بۆ هەرێمی كوردستان ناردووە. سەرچاوەیەكی باڵای سیاسی بە (درەو)ی راگەیاند، كۆماری ئیسلامی ئێران لەڕێگەی نازم دەباغ نوێنەری حكومەتی هەرێم لە تاران، نامەیەكی بەزمانێكی توند ئاڕاستەی هەریەكە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت كردووە. سەرچاوەكە وتی:" لە پەیامەكەدا، تاران هۆشداری بە هەرێمی كوردستان دەدات لەبارەی ئەوەی دەبێت پەیوەست بێت بە بڕیاری پەرلەمانی عێراقەوە بۆ دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق". لەپەیامەكەدا جەجت كراوە لەسەر: •    هەرێمی كوردستان لەگەڵ عێراقدا یەك جوگرافیای سیاسی‌و سەربازییە. •    دوای كردنەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، هەرێمی كوردستان نابێت ببێت بە پەناگە بۆ هێزەكانی ئەمریكا.  (درەو) پەیوەندی بە نازم دەباغ نوێنەری حكومەتی هەرێمەوە كرد لە تاران، دەباغ رەتیكردەوە هیچ نامەیەكی لەلایەن ئێرانییەكانەوە پێدا رەوانەی هەرێمی كوردسان كرابێت‌و وتی:" من چەند رۆژێكە لە هەرێمی كوردسانم‌و لە تاران نیم". رۆژی (5)ی ئەم مانگە، دوای كوژرانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سەربە سوپای پاسدارانی ئێران‌و ئەبومەهدی موهەندیس جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لە هێرشێكی ئەمریكادا لەنزیك فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد، پەرلەمانی عێراق كۆبووەوە بۆ بڕیاردان لەسەر دەركردنی هێزە بیانییەكان لە عێراق. نوێنەرانی كورد بە هەموو پارتە سیاسییەكانەوە بەشدارییان لەو كۆبونەوەی پەرلەمانی عێراقدا نەكرد، نوێنەرانی پێكهاتەی شیعە بەتەنیا‌و بەبێ پێكهاتەی كورد‌و سوننە بڕیاریاندا لەسەر دەركردنی هێزە بیانییەكان‌و هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنی ئەمنی نێوان ئەمریكا‌و عێراق. كردنەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، لەدوای كوژرانی قاسم سولەیمانییەوە ئێستا هێڵی سەرەكی سیاسەتی ئێرانە لە عێراقدا، بەرپرسانی ئێران ئەمە بە تۆڵەی گەورەی خوێنی سولەیمانی ناودەبەن، بۆیە فشارەكانیان لەسەر هێزە سیاسییەكانی عێراق لەوبارەیەوە توندكردوەتەوە. سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێمی كوردستان (سەرۆكایەتی پەرلەمان، حكومەت، هەرێم) پێشتر لەبارەی ئەم بابەتەوە كۆبونەوە، سەرۆكایەتییەكان رایانگەیاند، ئەوان مانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانان كە ئەمریكا سەرۆكایەتی دەكات بەپێویست دەزانن بۆ روبەڕووبونەوەی هەڕەشەكانی "داعش". رۆژی شەممەی رابردوو عادل عەبدولمەهدی سەرۆكی حكومەتی كاربەڕێكەری عێراق سەردانی هەرێمی كوردستانی كرد، لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم‌و دواتریش كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆكی ئەنجونی باڵای سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆبووەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەو سەردانەدا عادل عەبدولمەهدی پرسی مانەوەی لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و بەدەستهێنانی پشتیوانی هەرێمی بۆ مانەوەی لە پۆستەكەیدا خستوەتەڕوو، تەوەرێكی تری گفتوگۆكانی بابەتی كردنەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا بووە لە عێراق، لەوبارەیەوە داوای لە بەرپرسانی حزبی‌و حكومی هەرێم كردووە پێكەوە هەڵوێستان لەبارەی ئەو بابەتەوە یەكبخەن. عەبدولمەهدی لەژێر فشار خۆپیشاندانی ناڕەزایەتی شەقام، ناچاركرا دەستلەكاربكیشێتەوە، ئەو نەك لە شەقام، لەناو هێزە شیعەكانی عێراقیشدا پشتیوانی لەدەستدا، بەڵام لەدوای كوژرانی قاسم سولەیمانی‌و پشتیوانیكردنی لە كردنەدەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا، ئێستا چانسی مانەوەی لەناو هێزە شیعەكان‌و لەلایەن ئێرانییەكانیش بەهێز بووە.  

راپۆرت: درەو ڕۆژی 19ی كانونی یەكەمی ساڵی 2019 ئەو وادە یاساییە كۆتایهات (15ڕۆژ) كە دەستور بۆ سەرۆك كۆماری عێراقی دیاركردووە بۆ ڕاسپاردنی كاندیدێك بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق، بەڵام بەهۆی پێداگری خۆپیشاندەران لەسەر كەسایەتییەكی بێلایەن‌و دور لە نوخبەو حزبە سیاسیەكانی عێراق ، شكستی لایەنەكانیش لەگەیشتن بەڕێككەوتن لەسەر كەسایەتییەك، نەتوانرا بەدیلێك  بۆ شوێنگرتنەوەی "عادل عەبدولمەهدی" كە ڕۆژی 29 تشرینی دووەمی ساڵی 2019 لەسەر داوای ناڕاستەوخۆی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق‌و، لەژێر فاشاری خۆپیشاندەراندا دەستیلەكاركێشایەوە.  "عادل عەبدلمەهدی" لەئەزمونی ساڵێكی حوكمڕانیدا بە نیسبەت ئەمریكییەكانەوە دوو هەڵەی ستراتیجی ئەنجامدا، كە دواتر سەری حكومەتەكەی خوارد: یەكەمیان: نزیكبوونەوەی زیاد لە پێویست لە ئێران. دووەمیشیان: ئەنجامدانی كۆمەڵێك ڕێككەوتن‌و گرێبەست لەگەڵ وڵاتی چین. بەنیسبەت شەقامی عێراقیشەوە،"عەبدولمەهدی" لەماوەی سالێكی تەمەنی حكومەتەكەیدا، نەیتوانی سنورێك بۆ كێشە كەڵەكەبووەكانی 16 ساڵی ڕابردووی عێراق لەگەندەڵی‌و بەرزبوونەوەی ئاستی هەژاری‌و نەبوونی هەلی كارو خزمەتگوزراییە سەرەتاییەكان دابنێت، ئەوەش بووە هۆی تەقاندنەوەی ناڕەزاییە میللیەكان‌و، سەرهەڵدانی خۆپیشاندانی جەماوەری لەسەرەتای مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی 2019دا، كە بەهۆیەوە نزیكەی 500 خۆپیشاندەر كوژران‌و زیاتر لە 22 هەزاری دیكەش برینداربوون. جموجۆڵە ژێربەژێرەكان دوای پێشكەشەكردنی ناوی "ئەسعەد عەبدولئەمیر عیدانی" لەلایەن كوتلەی هاوپەیمانی "بونیاتنان" وەك كاندیدی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران عێراق‌و، ڕەتكردنەوەی لەلایەن "بەرهەم ساڵح" سەرۆك كۆماری عێراق لە 26 كانوونی یەكەمی ساڵی پار، بەوپێیەی پێچەوانەی خواست‌و داواكاری خۆپیشاندەرانە، كێشەكانی عێراق پێینایە قۆناغێكی نوێ‌. سەرۆك كۆمار ئامادەیی دەربڕی بۆ دەستلەكاركێشانەوە، نەیارەكانی بەنیازی سكاڵا تۆماركردنبوون بە تۆمەتی پێشێلكردنی دەستورو شكاندنی سوێندی یاسایی، كۆمەڵێك هێزی تریش پشتیوانیان كرد، بەمشێوەیەش عێراق گەڕایەوە بۆ خاڵی سەرەتای ململانێكان.  ئەوەی چاوەكانی لەسەر ئەم كێشەیە گۆڕی‌و كردی بەقەزییەیەكی لاوەكی، بۆردومانكردنی بارەگاكانی "كەتائیبی حزبوڵای عێراق"ی بوو لە قەزای "قائیم لەلایەن فرۆكەكانی ئەمریكاوە لە ڕۆژی 29ی هەمان مانگ، خۆپیشاندانی لایەنگران‌و سەركردەكانی حەشدی شەعبی لەبەردەم باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەكۆتا ڕۆژی ساڵی 2019و، كوشتنی "قاسم سولەیمانی" فەرماندەی فەیلەقی قودسی ئێران‌و "ئەبومەهدی موهەندیس" جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لەلایەن فرۆكەكانی ئەمریكاوە لە ڕۆژی 3 كانونی دووەمی ئەمساڵ، بەتەواوی پرسی دانانی جێگرەوەیەكی بۆ "عەبدولمەهدی" كردە پرسێكی لاوەكی. لەگەڵ سەرهەڵدانەوەی خۆپیشاندانەكان لەگۆڕەپانی تەحریری شاری بەغدادو، زۆرێك لەشارەكانی تری ناوەڕاست‌و باشور لە هەینی ڕابردوەوە، جارێكی تر پرسی كاندیدكردنی سەرۆك وەزیرانێكی نوێی كاتیی بۆتەوە پرسی ژمارە یەك‌و، لەئێستادا هێزو لایەنە شیعییەكانی سەرقاڵكردووە. هەڵوێستی توندی "عادل عەبدولمەهدی" لەدۆسیەی بۆردومانكردنی گروپەكانی حەشدی شەعبی‌و كوشتنی "سولەیمانی‌و موهەندیس" هاوكات پێداگری بەردەوامیی لەسەر پێویستی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق، چانسی ناوبراوی بوژاندوەتەوە لای هێزەكانی نزیك لە ئێران بۆ دووبارە ڕاسپاردنەوەی بۆ سەرۆكایەتیكردنی حكومەت لە قۆناغی ڕاگوزەر.    عەبدولمەهدی چاوی لەدەستی كوردە "عادل عەبدولمەهدی" پێیوایە ئەو بۆتە قوربانی ژمارە یەكی هەموو ئەو كارەساتانەی كە نوخبەی سیاسی بەشیعەو سوننەو كوردەوە لەدوای ساڵی 2003وە بەسەر عێراقییان هێناوە، بۆیە بۆ مێژووی خۆشی بێت نایەوێت بەمشێوەیەی ئێستا بڕوات كە نەك هیچ دەستكەوتێكی نییە، بگرە لەوانەیە لەداهاتوودا دەیان سكاڵای یاسایی لەسەر تۆماربكرێت بە تۆمەتی كوشتنی خۆپیشاندەران، بە تایبەت ئەوێك كە هیچ هێزێك نییە پارێزگاری لێبكات. هەر بۆیە لەڕێی دژایەتیكردنی ئاشكرای بۆ ئەمریكییەكان دەیەوێت جارێكی چانسی ئەوەی پێبدرێت ماوەیەكی تر ئەگەر كەمیش بێت لەسەر كورسی سەرۆك حكومەت دابنیشێت‌و، كارێك بكات كە جێدەستی دیاربێت. دوێنی شەممە "عەبدولمەهدی" بەسەردانێك گەیشتە هەولێرو دواتر سەردانی شاری سلێمانی كرد، ئەو كە لەلای كورد خۆشەویستەو لەپرسی ڕەوانەكردنی بودجە بۆ هەرێمی كوردستان قوربانی زۆری داوەو، ڕەخنەی توندی لەلایەن هێزە شیعییەكانەوە لێگیراوە، ئێستا چاوەڕێی هیمەتی لایەنە كوردییەكانە لەمپرسەدا هاوكاری بكەن. بەپێی زانیارییەكانی(درەو) كە لەسەرچاوەیەكی باڵا لەهەرێمی كوردستان دەستیكەوتووە، ئامانجی سەردانەكەی "عەبدولمەهدی" بۆ هەرێمی كوردستان بۆ ئەوە بووە كە پشتیوانی بكەن جارێكی تر پۆستی سەرۆك وەزیران وەرگرێتەوەو، فشار لە"بەرهەم ساڵح" بكەن تا بەفەرمی ڕایبسپێرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت. بەرپرسانی هەرێم لەمەشدا جگە لەوەی دەكەونە نێوان هەردوو بەرداشی ئەمریكاو ئێران، كە یەكەمیان دژی دانانەوەیەتی‌و دووەمیشیان لەگەڵ داناوەیەتی، لەحاڵەتی پشتیوانیكردنیدا دەكەونە بەرەی دژە خۆپیشاندەران، ئەگەر پشتیوانیشی نەكەن لەلایەك دژی خواستی ئێران‌و هێزە شیعییەكانە، كە لەدۆخێكی ناهەمواردان‌و لەلایەكی دیكەش پێشتدەكەنە كەسێك كە لەسەخترین قەیراندا پشتیوانی خەڵكی كوردستانی كرد. سەدرو عامری نزیكبونەتەوە بەپێی تازەترین زانیارییەكانیش كە میدیا عێراقییەكان بڵاویان كردۆتەوە، "هادی عامری" سەرۆكی هاوپەیمانی (فەتح) لەگەڵ "موقتەدا سەدر"ڕابەری ڕەوتی سەدر لە ئێران كۆبونەتەوە. "ئەحمەد كنانی"پەرلەمانتاری هاوپەیمانی (فەتح) لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە: دیدارەكەی نێوان "عامری‌و سەدر) لەپێناو یەكلاكردنەوەی پرسی دەستنیشانكردنی سەرۆك وەزیرانێكی نوێ بووە، بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە، ئەودیدارە دەبێت هۆی پەلەكردن لەیەكلایكردنەوەی ئەو پرسە بەتایبەت دوای وتاری مەرجەعی باڵای شیعەكان كە ڕەخنەی توندی لە هێزە سیاسەكان گرت‌و ئۆباڵی ئەمدۆخەی خستە ئەستۆیان. "سەدر" هاوشانی خۆپیشاندەران تا ئێستا ڕێگرێكی سەرەكی بووە لەدەستنیشانكردنی كەسێك بۆ جێگرەوەی "عەبدولمەهدی" هاوكات بەتوندیش دژی دانانەوەی ناوبراو بووە، بەڵام پێدەچێت ڕووداوەكانی ئەم دواییەی عێراق‌و دروستبونی هەڕەشەی ڕاستەوخۆ لەسەر ناوماڵی شیعەو لێدانی ڕاستەوخۆی ئەرمریكا لە هێزەكەیان (حەشدی شەعبی) و كوشتنی دوو سەركردەی دیاری تائیفەكەیان، شانبەشانی تونكردنەوەی فشارەكان لەسەر ئێران، هەموو ئەمانە وابكات "سەدر" نەرمی بنوێنێت لە دانانەوەی "عەبدولمەهدی" یان لایەنی كەم بە ئاشكرا دژایەتی نەكات‌و ئەو پرسە بەجێبهێلێت بۆ كاردانەوەی شەقام‌و خۆپیشاندەر.  

 (درەو): حەسەن نەسروڵا دەڵێ بەرپرسانی ئێرانی پێیانوتووە كە داعش لە سنوری هەرێمی كوردستان بووە، مەسعود بارزانی لە ترسان هەڵلەرزیوە. حەسەن نەسروڵا ئەمینداری گشتی حزبوڵای لوبنانی لەوتارێكدا رایگەیاند، شەڕی دژ بە رێكخراوی "داعش" لە لوبنان‌و سوریا‌و عێراق یەك شەڕ بوو، بۆیە دەبێت گەلانی ناوچەكە سوپاسی قاسم سولەیمانی‌و ئەبومەهدی موهەندیس بكەن كە بەرگرییان لە هەموان كرد. نەسروڵا وتی:" دەبێت مەسعود بارزانی رێز لە هەڵوێستی قاسم سولەیمانی بگرێت، چونكە بەپێی دانپێدانانی خۆی، بەرگری لە هەولێر كردووە، ئەوكاتە بەرپرسانی ئێرانی پێیان وتم بارزانی لە ترسان هەڵدەلەرزا، هیوادارم بارزانی باسی كۆمەكی سولەیمانی بكات بۆ هەرێمی كوردستان كاتێك داعش لەسەر سنور بوو".

درەو: "سولەیمانی دژی ریفراندۆم بوو لەكەركوك، پێیوتین: 'ئەگەر ریفراندۆم لەكەركوك نەكەن، تا حەمرینتان ڕادەست دەكەین. تەنانەت گوتی: داوام لە شێخ جەعفەر كردووە هێز بێنن بۆ حەمرین، بەڵام شێخ جەعفەر وتویەتی: ئێستا بۆمان ناكرێت" ئەمە لێدوانی محەمەدی حاجی مەحمود سكرتێری حیزبی سۆسیالیستی دیموكراتی كوردستانە كە بە دەنگی ئەمریكای راگەیاندووە. محەمەدی حاجی مەحمود ئاماژە بەوەش دەكات"بەتەنها و بەكۆمەڵیش قاسمی سولەیمانیم بینیووە، پیاوێكی هێمن و لەسەرخۆبوو، شتی فەرز نەدەكرد و گوێی دەگرت، هەڕەشەم لێ نەبیستووە" سكرتێری حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان سەبارەت بە گرژییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران دەڵێت" قاسمی سولەیمانی، عێراق و وڵاتانی یەمەن و سوریا و لوبنانی بەیەكتریەوە بەستبوویەوە، بەڵام دوای ئەو ئەو یەكخستنەوەیە نامێنێت، گوتی،نێوان ئێران و ئەمەریكاش بەرەو هێوربوونەوە و رێككەوتن دەڕوات."  

درەو: بەرلە پەسەندكردنی لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە پرۆژە یاسای چاكسازی بەپێی دوایین رەشنوسەكەی لەلایەن  ئەنجومەنی وەزیرانەوە پەسەندكراوە كە نوێنەرانی هەرسێ لایەنی ( پارتی، یەكێتی، گۆڕان)ی تێدایە و بەكۆی دەنگ پەسەندیانكردووە. سەرچاوەیەك لە ئەنجومەنی وەزیرانی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە بە (درەو)ی راگەیاند: لە كۆبونەوەی رۆژی 8/1/2020 ئەنجومەنی وەزیران بەكۆی دەنگی ئەندامەكانی كە پێكهاتووە لە وەزیرەكانی (پارتی، یەكێتی، گۆڕان، سۆسیالیست، پێكهاتەكانی توركمان و مەسیحی) پرۆژە یاسای چاكسازیان پەسەند كردووەو هەموویان رەزامەند بوون كە خانەنشینی پلەباڵاكان بەو شێوەیەی لێبێت كە ئێستا لە پرۆژە یاساكەدا هاتووە.  لە مادەی (7) پرۆژە یاسای چاكسازیدا كە بڕیارە سبەینێ لە پەرلەمانی كوردستان خوێندنەوەی دووەمی بۆ بكرێت و(پرسی خانەنشینی پلە باڵاكان بەم شێوەیە داڕێژراوە:  -     رێژەی 25% لە كۆی دوا موچەو دەرماڵە -     رێژەی 2.5% لە كۆی گشتی دوا موچە و دەرماڵە بۆ هەرساڵێكی خزمەت -    شایستەی موچەی خانەنشین نابێت لە رێژەی 70% تێپەڕێت دواتر لیژنەكانی پەرلەمانی كوردستان بڕگەیەكیان بۆ بۆ ئەو پەرلەمانتارانە زیادكرد كە تەمەن ساڵی خزمەتیان نیە كە ئەویش: - 40%ی كۆی موچەكانیان خانەنشین دەكرێن    خانەنشینی پلەباڵاكان ئێستا هەر پلەباڵایەك بەدیاریكراوی (وەزیرو پەرلەمانتاران)ی خانەنشینكراو، بەبێ لەبەرچاوگرتنی جیاوازی (تەمەن، ساڵی خزمەت) بەرێژەی 80%ی كۆی موچەكانیان خانەنشینكراون، كۆی موچەی وەزیرو پەرلەمانتار (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، واتە موچەی خانەنشینی هەر پەرلەمانتارو وەزیرێك لە یەك مانگدا (6 ملیۆن‌و 560 هەزار) دینارە. بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە ئێستا لەبەردەستدایە‌و لیژنەی دارایی پەرلەمان راپۆرتی كۆتایی خۆی لەسەر نوسیوە، بڕگەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان وەكو ئەوە جێگیرنەكراوە كە لە یاسای خانەنشینی عێراقدا هەیە، بەپێی یاسای خانەنشینی عێراق هەركەسێك تەمەنی نەگەیشتبێتە تەمەنی خانەنشینی‌و ماوەی 15 ساڵ خزمەتی نەبێت، موچەی خانەنشینی نایگرێتەوە، بەڵام لە پرۆژە پەسەندكراوەكەی لیژنەی دارایی پەرلەماندا، پرسی خانەنشینی پلەباڵاكان بەمشێوەیە جێگیركراوە: • پلەباڵاكان ئەوانەی ساڵی خزمەت‌و تەمەنیان هەیە، بەرێژەی 25% بۆ 70%ی موچەی ئێستایان خانەنشین دەكرێن، بۆ هەر ساڵێكی خزمەت (2.5%)ی كۆی موچە دیاریكراوە، ساڵی خزمەت بە (15 ساڵ) دیاریكراوە، تەمەنیش بە (45 ساڵ)، بۆ نمونە: هەر وەزیر یان پەرلەمانتارێك كە هەموو پێوەرەكانی خانەنشینبوونی تێدابێت، مانگانە بە بڕی (5 ملیۆن‌و 740 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێت كە دەكاتە رێژەی 70%ی كۆی موچەی ئێستای. • ئەو پلەباڵایانەی كە مەرجەكانی خانەنشینبوونیان تێدا نییە وەكو تەمەن‌و ساڵی خزمەت، ئەوانیش بەرێژەی 40%ی كۆی ئەو موچەیە خانەنشین دەكرێن كە ئێستا وەریدەگرن، واتە هەر یەكێك لەوانە مانگانە لە كۆی موچەكەیان كە ئێستا (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، (3 ملیۆن‌و 280 هەزار) دیناریان وەكو موچەی خانەنشینی پێدەدرێت تا ئەوكاتەی تەمەنیان دەگاتە (45 ساڵ)‌و ساڵی خزمەتیشیان دەبێت بە (15) ساڵ، ئەوكاتە مەرجەكانی بڕگەی تایبەت بەوانەیان لەسەر جێبەجێدەكرێت كە مەرجە یاساییەكانی خانەنشینبوونیان تێدایە، لایەنی باشی ئەم بڕگەیە ئەوەیە، ئەوانەی مەرجی خانەنشینبونییان تێدا نییە، دەبێت لە فەرمانگەیەكی حكومەتدا كاربكەن بۆ ئەوەی ساڵی خزمەت و تەمەنی خانەنشینی تەواو بكەن، بەپێچەوانەوە موچەی خانەنشینییەكەیان كە بۆیان بڕدراوەتەوە زیادناكرێت، خاڵی نەرێنی بڕگەكەش ئەوەیە، ئەوانەی كە مەرجی یاساییان تێدا نییە، تەنانەت ئەگەر لە هیچ فەرمانگەیەكیش كارنەكەن تاوەكو كۆتایی ژیانیان ئەو بڕە پارەیە وەكو موچەی خانەنشینی وەردەگرن‌و سنوری بۆ دانەنراوە.

راپۆرت: محەمەد رەئوف- فازل حەمەڕەفعەت سبەینێ پەرلەمانی كوردستان خوێندنەوەی دووەم بۆ پرۆژەیاسای چاكسازی دەكات، ژمارەیەك لە پەرلەمانتاران داوایان كردووە دانیشتنەكە داخراو بێت، واتە لە میدیاكانەوە پەخش نەكرێت، ئەمە بەهۆی ئەو ناڕەزایەتییانەوەیە كە لەبارەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لە پرۆژەیاساكەدا دروستبووە، تائێستا لە مێژووی پەرلەمانی كوردستاندا یەك پەرلەمانتار موچەی خانەنشینی رەتكردوەتەوە. ناڕەزایەتییەكی نوێ لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دوای بڵاوبونەوەی كرۆكی پرۆژەیاسای چاكسازی، لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان شەپۆلێكی بەرفراوانی ناڕەزایەتی دژ بە لابردنی مەرجی (تەمەن)‌و (ساڵی خزمەت) لەسەر موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان دروستبووە. لە كەمپەینی هەڵبژاردنە یەك لەدوای یەكەكانی ئەمدواییەی هەرێمی كوردستاندا، بەردەوام بابەتی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان تەوەری گەرمی گفتوگۆ‌و بانگەشەی هەڵبژاردن بووە، تا ئەو رادەیەی زۆرێك لە كاندیدی لیستە جیاوازەكان لەپێناو زامنكردنی متمانەی دەنگدەرەكانیان، لەكاتی كەمپەینەكاندا بانگەشەی ئەوەیان كردووە موچەی خانەنشینی وەرناگرن، بەڵام تائێستا تەنیا یەك پەرلەمانتار بە ئاشكراو بە شێوەی یاسایی موچەی خانەنشینی رەتكردەوە‌و وەرینەگرت كە ئەویش (فرسەت سۆفی) ئەندامی خۆلی چوارەمی پەرلەمانی كوردستانە لە فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان، فرسەت سۆفی ئێستا پارێزگاری هەولێرە. فراكسیۆنە جیاوازەكانی پەرلەمان سەرباری بەڵێنەكانیان بۆ پێداچوونەوە بەو یاسای تایبەت بە موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان، بەڵام هەرگیز ئەم بابەتەیان بەشێوەیەكی ریشەیی چارەسەر نەكرد، تائەوكاتەی مانگی شوباتی 2018 حكومەتی هەرێم لەژێر فشاری قەیرانی دارایی‌و دابەزینی نرخی نەوت‌و بارگرانیی دارایی و شەڕی "داعش"دا بە ناچاری لە پرۆژەیاسایەكدا بابەتی كەمكردنەوەی خانەنشینی پلەباڵاكانی وروژاند، بەڵام كاتێك پرۆژەیاساكە چووە پەرلەمان، بەوشێوەیە پەسەندنەكرا كە چاوەڕوان دەكرا، ئەمە ناڕەزایەتی دروستكرد، لەژێر فشاری ناڕەزایەتی شەقامدا، پەرلەمان پەسەندكردنی یاساكەی هەڵوەشاندەوە، یاساكە گەڕایەوە بۆ حكومەت، ئەوەی ئێستا بڕیارە پەرلەمان دەنگی لەسەرە بدات‌و ناڕەزایەتی دروستكردووە، هەمان ئەو بڕگەیەیە كە تایبەتە بە خانەنشینی پلەباڵاكان‌و لە خولی پێشووی پەرلەماندا لەژێر فشاری ناڕەزایەتییەكان پەسەندكردنەكەی هەڵوەشایەوە، پێدەچێت مێژووی خۆی دووبارە بكاتەوە. كۆبونەوەیەك لە تاریكیدا  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئێستا لەناو پەرلەمانتارانی كوردستاندا هەوڵێك دەستیپێكردووە بۆ ئەوەی دانیشتنی سبەینێی پەرلەمان بەشێوەی داخراو بێت‌و لە میدیاكانەوە پەخش نەكرێت. ئەوانەی داوا دەكەن دانیشتنەكە داخراو بێت، بەهانەیان ئەوەیە هیچ پەرلەمانتارێك لەبارەی بڕگەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكانەوە لەبەردەم كامێراكاندا "موزایەدە" نەكات. لەبەرامبەردا هەندێك لە پەرلەمانتاران داوا دەكەن دانیشتنەكە بەشێوەیەكی كراوە بەڕێوەبچێت، بۆئەوەی خەڵك هەڵوێستی هەموو فراكسیۆنەكان بە راشكاوی لەبارەی ئەو بڕگەیەوە ببینێت كە ئێستا لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و لە شەقام نیگەرانی دروستكردووە. ئەوانەی داوای دانیشتنی كراوە دەكەن، مەترسییان هەیە سبەینێ سەرۆكایەتی پەرلەمان بەبەهانەی ئەوەی یەكێك لە بڕگەكانی دانیشتنەكە تایبەت بە "یاسای ماددە هۆشبەرەكان"، دانیشتنەكە بكات بە دانیشتنێكی داخراو، بەوپێیەی یاسای ماددە هۆشبەرەكان یاسایەكە كە رەهەندی ئاسایشی نیشتمانی هەیە‌و ناكرێت بۆ رایگشتی پەخش بكرێت. لەنێوان ئەم دوو ئاڕاستە جیاوازەدا، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) لە سەرۆكایەتی پەرلەمان هەوڵێكی بەهێز هەیە بۆ ئەوەی دانیشتنەكە یاخود كاتی خوێندنەوەی دووەم بۆ پرۆژەی چاكسازی، بەشێوەی كراوە بەڕێوەبچێت‌و بۆ میدیاكان پەخش بكرێت. بەپێی ماددەی (9)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان كە لە كۆتاییەكانی خولی چوارەمدا پەسەندكرا: •    دانیشتنەكانی پەرلەمان، بە ئاشكرا دەبن •    دەكرێت دانیشتنەكانی پەرلەمان لەسەر داوای سەرۆك، یان (1/4) چواریەكی ئەندامان‌و بەرەزامەندی پەرلەمان، نهێنی بن. (چواریەكی پەرلەمان واتە لەكۆی 111 ئەندام 23 ئەندامیان داوا بكەن دانیشتنەكە داخراو بێت) •    لەكاتی پێویستدا دەكرێت، دانیشتنەكانی پەرلەمان لەسەر داوای سەرۆكی هەرێم، یان سەرۆك وەزیران، بە رەزامەندی پەرلەمان، نهێنی بن لەبارەی خانەنشینی پلەباڵاكانەوە بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە بڕیارە سبەینێ پەرلەمان خوێندنەوەی دووەمی بۆ بكات‌و هەر لەم هەفتەیەدا پەسەندی بكات‌و بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە: •    پلەباڵاكان، ئەوانەی ساڵی خزمەت‌و تەمەنیان هەیە، بەرێژەی 25% بۆ 70%ی موچەی ئێستایان خانەنشین دەكرێن، بۆ هەر ساڵێكی خزمەت (2.5%)ی كۆی موچە دیاریكراوە، ساڵی خزمەت بە (15 ساڵ) دیاریكراوە، تەمەنیش بە (45 ساڵ)، بۆ نمونە: هەر وەزیر یان پەرلەمانتارێك كە هەموو پێوەرەكانی خانەنشینبوونی تێدابێت، مانگانە بە بڕی (5 ملیۆن‌و 740 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێت كە دەكاتە رێژەی 70%ی كۆی موچەی ئێستای. •    ئەو پلەباڵایانەی، كە مەرجەكانی خانەنشینبوونیان تێدا نییە وەكو تەمەن‌و ساڵی خزمەت، ئەوانیش بەرێژەی 40%ی كۆی ئەو موچەیە خانەنشین دەكرێن كە ئێستا وەریدەگرن، واتە هەر یەكێك لەوانە مانگانە لە كۆی موچەكەیان كە ئێستا (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، (3 ملیۆن‌و 280 هەزار) دیناریان وەكو موچەی خانەنشینی پێدەدرێت تا ئەوكاتەی تەمەنیان دەگاتە (45 ساڵ)‌و ساڵی خزمەتیشیان دەبێت بە (15) ساڵ، ئەوكاتە مەرجەكانی بڕگەی تایبەت بەوانەیان لەسەر جێبەجێدەكرێت كە مەرجە یاساییەكانی خانەنشینبوونیان تێدایە، ئەمە سەرچاوەی ئەو ناڕەزایەتیەیە كە دروستبووە، لایەنی باشی ئەم بڕگەیە ئەوەیە، ئەوانەی مەرجی خانەنشینبونییان تێدا نییە، دەبێت لە فەرمانگەیەكی حكومەتدا كاربكەن بۆ ئەوەی ساڵی خزمەت و تەمەنی خانەنشینی تەواو بكەن، بەپێچەوانەوە موچەی خانەنشینییەكەیان كە بۆیان بڕدراوەتەوە زیادناكرێت، خاڵی نەرێنی بڕگەكەش ئەوەیە، ئەوانەی كە مەرجی یاساییان تێدا نییە، تەنانەت ئەگەر لە هیچ فەرمانگەیەكیش كارنەكەن تاوەكو كۆتایی ژیانیان ئەو بڕە پارەیە وەكو موچەی خانەنشینی وەردەگرن‌و سنوری بۆ دانەنراوە. نامەكەی نەوشیروان مستەفا بابەتی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان، لەسەرەتای 2000وە بووەتە بابەتی جێگە مشتومڕ لەناو میدیاكان‌و لە شەقام، چەندین پێشنیازی جۆراوجۆر لەبارەی كەمكردنەوەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان‌و رێكخستنی لەچوارچێوەی یاسایەكی دادپەروەرانەدا، خراوەتەڕوو. یەكێك لە دیارترین پێشنیازەكان بۆ رێكخستنەوەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان لەم ساڵانەی دوایدا پێشنیازێكی نەوشیروان مستەفا رێكخەری كۆچكردووی بزوتنەوەی گۆڕانە. نەوشیروان مستەفا لەنامەیەكدا كە 23ی كانونی دووەم 2012 ئاڕاستەی فراكسیۆنی بزوتنەوەكەی كردووە لە پەرلەمانی كوردستان، پێشنیازێكی نوێ لەبارەی موچەی خانەنشینی پلەباڵاكان دەخاتەڕوو، تێیدا داوا دەكات هەموو ئەو یاسایانە هەڵوەشێندرێنەوە كە"‌ ئەندام پەرلەمان بەر لە تەمەنی‌ تقاعدی‌ خدمەی‌ مەدەنی‌ خانەنشین ئەكا، پرۆژە یاساكە زەمانەتی‌ گەڕانەوەی‌ ئەندام پەرلەمان بكا بۆ وەزیفەی‌ بەر لە ئەندام پەرلەمانێتی‌، ئەوەشی كە وەزیفەی‌ نەبو بۆ ماوەی‌ ساڵێك موچەی‌ بدرێتێ وەك زەمانەتێك تا كارێك ئەدۆزێتەوە". دەقی نامەكەی نەوشیروان مستەفا بۆ ئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان بەڕێزان: ئەندامانی‌ فراكسیۆنی‌ گۆڕان لە پەرلەمانی‌ كوردستان لە پاش رێز و سڵاو بەندە وەكو كەسێ‌ كە لە دروستكردنی‌ لیستی‌ گۆڕان و بزوتنەوەی‌ گۆڕاندا بەشداریم كردوە هەروەها وەكوو هاوڵاتیەكی‌ كوردستان ئەو هەقە بە خۆم ئەدەم ئەم نامەیەتان ئاراستە بكەم: دو ساڵ زیاترە، وەك نوێنەری‌ سەدان هەزار هاوڵاتی‌ لە پەرلەمانی‌ كوردستان سوێندتان خواردوە، بەر لەوەی‌ ببنە پەرلەمانتار لە بەردەم رای‌ گشتی‌ دا سوێندتان خوارد كە پابەند بن  بە پەیام و كارنامەی‌ لیستی‌ گۆڕانەوە، خەڵكی‌ كوردستان لە سەر ئەساسی‌ بەڵێنەكانی‌ لیستی‌ گۆڕان دەنگی‌ بە ئێوە و ئێمەشدا. من و هاوڕێكانم بە شانازیەوە ناوی‌ خۆمان خستە پاڵ ناوی‌ ئێوە تا پێكەوە متمانەی‌ خەڵك بە دەستبهێنن. لە حەملەی‌ هەڵبژاردندا سەدان هەزار هاوڵاتی‌ بە ئومێدێكی‌ زۆرەوە رژانە سەر شەقامەكان، بە هۆی‌ پشتیوانی‌ لیستی‌ گۆڕانەوە نزیكەی‌ چوار هەزار هاوڵاتی‌ نانبڕاو كران و سزادران و هەزاران هەڵسوڕاو و دۆستی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان رووبەڕووی‌ هەڕەشەی‌ كوشتن و حەپس و لێدان بوونەوە، بەڵام ئەوان ئازایانە بەردەوام بوون‌و خۆبەخشانە پشتیوانتان بوون، هەزاران پێشمەرگەی‌ كۆن، سەدان چاودێری‌ خۆبەخشی‌ سەر سندوقەكانی‌ دەنگدان، سەدان رۆژنامەنوس، نوسەر، هونەرمەند و كەسانی‌ چالاك پشتگیرتان بوون، هاوڕێكانتان لە رۆژنامەی‌ رۆژنامە لە تەلەفزیۆنی‌ كەی‌ ئێن ئێن، رادیۆی‌ گۆڕان، سایتی‌ سبەی‌، كەناڵەكانی‌ كومپانیای‌ وشە.... گەورەترین كامپەینی‌ راگەیاندنیان بۆ هەڵبژاردن سازدا. چەندین داهێنانی‌ نوێیان پێشكەش كرد، ورە و ئازایەتیان بەخشیە سەدان هەزار هاوڵاتی‌ بۆ ئەوەی‌ ئازایانە بەشداری‌ هەڵبژاردن بكەن و ئازادانە دەنگ بدەن. ئەڵبەت ئێمە تا ئێستاش ئومێدمان پێتان قایمە و ئەزانین پابەندن بە خەتەگشتیەكانی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕانەوە، ئێمە وەك چۆن پێمان خۆش بوو بچنە پەرلەمان هەرواش ئومێد ئەكەین لە ئێستا و لە ئایندەدا وەك كەسایەتی‌ بەڕێز لە ناو خەڵكا بمێننەوە، ئەوەشتان لا رۆشن بێت، كە نە ئێمە و نە هاوڕێكانتان، نە هاوڵاتیانی‌ كوردستان حەسودیتان پێ‌ نابەن، چاویان لە ئیمتیازاتی‌ ئێوە نیە، بەپێچەوانەوە زۆرجار دەستخۆشیمان لێكردوون، شانازیمان بە هاوڕێیەتیتانەوە كردوە، چەندین جار لە چەندین موناسەبەتا، ستایشمان كردوون و ئێوەمان بە رەعیلی‌ یەكەمی‌ خەباتی‌ پەرلەمان زانیوە، بەڵام دوای‌ زیاتر لە دو ساڵ كاتی‌ ئەوە هاتووە چەند وشەیەكتان بە راشكاوی‌ پێبڵێم: من لە ژیانی‌ پێشمەرگایەتیمەوە تا ئێستا، شێرە ژنەكان و پیاوە جوامێرەكانم بەوە تاقی‌ كردۆتەوە كە لە بەردەم فریوی‌ پارە و پۆستا خۆڕاگر بن و چۆك دانەدەن، كاتێك خەڵك پێیان هەڵ ئەدا لە خۆیان نەگۆڕێن و خەڵك لە خوار خۆیانەوە نەبینن، نایشارمەوە هەندێكتان لە یەكەم تاقیكردنەوەدا لاوازدەرچوون، لە بەردەم فریوی‌ شوقە و ڤێلاو ئوتۆمبێل و حەرەس و ئیمتیازا خۆڕاگر نەبوون، بەڵام تا ئێستا نە من نە هیچ  ئۆرگانێكی‌ رەسمی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان بە رەسمی‌ سەرزەنشتمان نەكردون، من لە پەروەردەی‌ سیاسیا حەزم لە نەسیحەت و وەعز نیە. حەزم لەوەش نییە كەس لە ترسی من یان لە ترسی دیسپلینی‌ حیزبی خراپە نەكا، بەڵكو ئەمەوێ لە ترسی لێپێچینەوەی‌ هاوڵاتیان و لە ترسی موحاسەبەی‌ ویژدانی‌ خۆی‌ كاری‌ نەشیاو نەكا، بڕوام بەو پەندەی‌ هیندییە سوورەكان هەیە كە ئەڵێ: لە كاتی‌ بەخێوكردنی‌ مناڵا لێگەڕێ با خۆی‌ چەند جارێك هەڵە بكا و باجی‌ هەڵەكانی‌ بدا، ئەوسا دەستی‌ بگرەو چەند قسەیەكی‌ بۆ بكە. ئێستا دوای‌ ئەوەی‌ چەند هەڵەیەك بەسەرتانا تێپەڕی‌، خۆشتان بەر لەهەر كەس باجەكەتان دا، ئەمەوێ لای‌ هەمووتان رۆشن بێت كە بزوتنەوەی‌ گۆڕان ئامادە نییە باجی‌ هەڵەو تەماحی‌ هیچ كەسێك بدا، تەنانەت ئەگەر نوری‌ چاویشم بێت، چونكە گەر بمانخەنە گۆشەیەك و موخەیەرمان بكەن لە نێوان سومعەی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان و لە دەستدانی‌ متمانەی‌ سەدان هەزار هاوڵاتی‌ لە پاڵ دەركردنی‌ چەند ئەندام پەرلەمانێك، ئەوە بێ دودڵی‌ دووەمیان هەڵئەبژێرین، بەڵام هێشتا نەچوەو بچێ و ئەكرێ لە ماوەی‌ ئەم ساڵ و چەند مانگەی‌ كە ماوتانە لە پەرلەمان بەخۆتانا بچنەوە ئەم كارانە بكەن: 1- ئەو ئەندام پەرلەمانانەی‌ گۆڕان كە داوای‌ كڕین و تاپۆكردنی‌ شوقەو ڤێلاكانی‌ پەرلەمانیان كردوە، ئاگادارمان كردبونەوە كە با بە رونكردنەوەیەك بۆ رای گشتی‌ داوای‌ لێبووردن لە خەڵكی‌ كوردستان و دەنگدەرەكانیان بكەن، چونكە ئەوان بەڵێنیان داوە بەرگری‌ لە مافی‌ گشتی‌ خەڵك بكەن نەك لە ئیمتیازاتی‌ خۆیان، بەڵام نەیان كرد، بۆیە دەبێ، ئیستیقالە لە پەرلەمان بكەن، ئەگەر هەر نا ئەوە خۆمان بۆ رای گشتی‌ بڵاو ئەكەینەوە كە ئەوان چیتر ئەندام پەرلەمانی‌ گۆڕان نین و پابەند نەبون بە بەڵێنەكانی‌ هەڵبژاردنەوە. 2- فراكسیۆنەكەتان پرۆژە یاسایەك پێشكەش بكا بۆ كەمكردنەوەی‌ مووچەی‌ ئەندام پەرلەمان و هەموو ئەو ئیمتیازاتانەی‌ وەك ئۆتۆمۆبێل و شوقەو ڤێلا ئەدرێت ئەندام پەرلەمان، بەنیسبەتێك كە موچەی‌ ئەندام پەرلەمان نزیكبكەوێتەوە لە بەرزترین ئاستی‌ مووچەی‌ فەرمانبەرێكی‌ حكومی‌، مەبەستم ئەو فەرمانبەرانەی‌ حكومەت نییە كە دەرەجەی‌ تایبەتیان هەیە. 3- فراكسیۆنەكەتان پرۆژە یاسایەك پێشكەش بكا بۆ هەڵوەشاندنەوەی‌ خانەنشینی ئەندام پەرلەمان، هەڵوەشاندنەوەی‌ هەمو ئەو یاسایانەی‌ كە ئەندام پەرلەمان بەر لە تەمەنی‌ تقاعدی‌ خدمەی‌ مەدەنی‌ خانەنشین ئەكا، پرۆژە یاساكە زەمانەتی‌ گەڕانەوەی‌ ئەندام پەرلەمان بكا بۆ وەزیفەی‌ بەر لە ئەندام پەرلەمانێتی‌، ئەوەشی كە وەزیفەی‌ نەبو بۆ ماوەی‌ ساڵێك موچەی‌ بدرێتێ وەك زەمانەتێك تا كارێك ئەدۆزێتەوە، ئەم پرۆژە یاسایە لە بەرژەوەندی‌ خەڵكە، چونكە ئەندام پەرلەمان هان ئەدا كاری‌ باش بكا بۆ ئەوەی‌ جارێكی‌ تر متمانەی‌ خەڵك وەرگرێتەوە و ببێتەوە بە ئەندام پەرلەمان. 4. فراكسیۆنەكەتان بەسەر چەند گروپێكا دابەش بكەن (بۆ نمونە پێنج گروپ) هەفتانە هەر پێنج گروپەكە سەردانی‌ پێنج ناوچەی‌ جیاوازی‌ كوردستان بكەن، لە نزیكەوە گوێ‌ لە داواكاری‌‌و پێشنیازی‌ خەڵك بگرن‌و داواكاری‌‌و پێشنیازەكانیان بە نوسراو ببەنە بەردەم بەرپرسان‌و رەئیسی‌ وەحدە ئیداریەكان‌و وەزیرەكان، بە یاداشتیش نوسخەی‌ لێ‌ بدەن بە سەرۆكی‌ پەرلەمان‌و لە لیجەنەكانیش موتابەعەی‌ بكەن. هەر گروپێك راپۆرتی‌ هەفتانەی‌ خۆی‌ بدا بە (سەید عومەری‌ سەید عەلی‌) كە كۆكاری‌ فراكسیۆنەكانە، لە راپۆرتەكەدا ئەوەش تۆمار كەن كێ‌ ئامادە نەبوە‌و ئەركەكەی‌ راپەڕێنێ‌‌و عوزرەكەی‌ چی‌ بووە، هەروەها وەك لە پرۆژە دەستوری‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان دا هاتوە، كە بۆ هەر ئەنجومەنی شارێك ئەندام پەرلەمان دابنرێ‌ بۆیە پێویستە ئەو ئەركەش جێ‌ بە جێ‌ بكرێ‌. 5. بە تاك و تەرا پرۆژ پێشكەش مەكەن، پێكەوە بە راوێژ لەگەڵ كۆكار و ژوری‌ قانونی‌ و ژوری‌ ئابوری‌ و ژوری‌ لێكۆڵینەوەی‌ سیاسی‌ پرۆژە پێشكەش بكەن، بزانن گونجاوە لەگەڵ كارنامەی‌ گۆڕان یان نا، هەر پرۆژەیەكیش تەوقیتی‌ خۆی‌ هەیە. 6.  سایتی‌ رەسمی‌ بزوتنەوەكە و راگەیاندنی‌ خۆمان رائەسپێرم بەپێی‌ ئەهمیەتی‌ چالاكی‌‌و پرۆژەكانی‌ فراكسیۆنەكەتان بایەختان پێ بدرێ‌، بەڵام ئەوەشتان لەلا رۆشن بێ‌ كە ئێوە بۆ ئەوە چونەتە پەرلەمانەوە كە لەخەڵكەوە نزیك بن‌ نەك هەمیشە لە ئیعلاما دەركەون. ئێمەش وەك بزوتنەوەی‌ گۆڕان جگە لە ئێوە دو فراكسیۆنی‌ ترمان هەیە، لەپاڵ نزیكەی‌ دە ژور و نزیكەی‌ چل ئەنجومەن لە كوردستان‌و چل ئەنجومەنی‌ جالییەی‌ كوردی‌، كە هەمویان داوامان لێ ئەكەن چالاكیەكانیان تەغتەییە بكەین، بەڵام ئێمە هەر  فریای‌ چالاكییە گرنگەكان ئەكەوین، متمانەشمان بە كارمەندانی‌ راگەیاندنی‌ خۆمان هەیە بە دڵسوزییەوە بۆ بزوتنەوەی‌ گۆڕان‌و بەرژەندەی‌ خەڵك كار ئەكەن. لەكۆتاییا ... ئومێدەوارم لە بەر روناكی‌ ئەم نامەیە، لاپەڕەیەكی‌ نوێ‌ لە ژیانی‌ خۆتان‌و لە ژیانی‌ خەباتی‌ پەرلەمانی‌ هەڵ بەنەوە، سەربەرزانە بچنە ناو خەڵك‌و دەنگدەرەكانتان، خۆم و هاوڕێكانیشم پشتیوانتان ئەبین، ئومێدی‌ هەمو باشییەكتان بۆ ئەخوازم‌و هەر بژین. لەجیاتی‌ بزوتنەوەی‌ گۆڕان هاوڕێتان نەوشیروان مستەفا 23/1/2012

(درەو): بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی رۆژنامەوانی سەرۆك وەزیرانی عێراق، نێچیرڤان بارزانی پشتیوانی كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان دەكات لە عێراق. عادل عەبدولمەهدی سەرۆكی حكومەتی كاربەڕێكەری عێراق ئەمڕۆ سەردانی هەرێمی كوردستانی كرد. عەبدولمەهدی لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‌و مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی كۆبووەوە. بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی رۆژنامەوانی سەرۆك وەزیرانی عێراق، لەدیدارەكەیدا لەگەڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان، نێچیرڤان بارزانی بە عادل عەبدولمەهدی وتووە:" هەر بڕیارێك كە حكومەتی فیدراڵی عێراق بیدات، بڕیاری ئێمەشە". حكومەتی عێراق كە ئێستا عەبدولمەهدی سەرۆكایەتی دەكات، بڕیاریداوە هێزە بیانییەكان لە عێراق بكاتەدەرەوە، بەڵام هەرێمی كوردستان پابەندنی ئەم بڕیارە نییە‌و نوێنەرانی كورد لە پەرلەمانی عێراق دەنگیان بە بڕیارەكە نەداوە‌و حكومەت‌و سەرۆكایەتی هەرێمیش پێشتر رایانگەیاندووە ئەوان مانەوەی هێزە بیانییەكان بە پێویست دەزانن. كردنەدەرەوەی هێزە بیانییەكان بەدیاریكراویش هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، خواستی سەرەكی ئێران‌و لایەنە شیعەكانی عێراقە، پەرلەمان بڕیاری دەركردنی ئەو هێزانەی پەسەندكردووە، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا هەڕەشەی سەپاندنی سزای توند دەكات بەسەر عێراقدا ئەگەر هێزەكانی ئەمریكا بكاتەدەرەوە. بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی رۆژنامەوانی سەرۆك وەزیران، هەر لەو دیدارەدا، عادل عەبدولمەهدی بە نێچیرڤان بارزانی راگەیاندووە، بڕیاری حكومەت‌و پەرلەمانی عێراق ئەوەیە هێزە بیانییەكان بچنەدەرەوە. نێچیرڤان بارزانی پشتیوانی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بۆ هەڵوێستی حكومەتی عێراق رایگەیاندووە‌و داوای لە وڵاتانی دۆستی عێراق كردووە تێبگەن لە ئاڵۆزی بارودۆخی عێراق‌و پاڵپشتی سەقامگیری‌و سەروەری عێراق بكەن.  

درەو: بەتۆمەتی شاردنەوەی فێلكردن لە خەڵكی بەڕیوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی سنوری پەروێزخان و بەڕێوەبەری گومرگی پەروێزخان دەستبەسەكران.  (درەو) زانیویەتی لەسەر سكاڵای كەریم عەلی سەرۆكی لیژنەی پیشەسازی‌و بازرگانی لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی هەریەك لە عەلی تۆفیق بەڕێوەبەری كۆمەڵگەی دەروازەی سنوریی پەروێزخان لە پشكی بزوتنەوەی گۆڕان و حسێن ئەحمەد بەڕێوەبەری گومرگی پەروێزخان لە پشكی یەكێتی بە مادەی (456) لەیاسای سزادانی عێراقی دەستبەسەركراون و كەتایبەتە بەچاوپۆشیكردن لە فێڵكردن گیراون و  دواتر بە كەفالەت ئازادكراون.  كەریم عەلی سەرۆكی لیژنەی پیشەسازی‌و بازرگانی لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە فراكسیۆنی گۆڕان رۆژی 22ی تەموزی ساڵی رابردوو سكاڵایەكی یاسایی لەدادگای بەرایی خانەقین- قۆرەتوو لەسەر كۆمپانیای (دڵنیا) تۆماركردووە، لەسەر بنەمای ئەو سكاڵایە، ئەو دوو بەرپرسەی گەرمیان دەستگیركراون. پێشتر كەریم عەلی كە خاوەنی سكاڵا یاساییەكەیە لە لێدوانێكدا بۆ (درەو) وتی:" كۆمپانیای دڵنیابۆ دڵنیایی لەماوەی رابردوودا لە مەرزەكان‌و لە هەندێك بازگەدا ئاسانكاریی بۆ كراوە‌و بەزۆر پارەی لە ئۆتۆمبیل‌و سەرنیشان وەرگرتووە كە لە دەرەوەی هەرێمەوە هاتونەتە ناوەوە". بەپێی قسەی سكاڵاكار، كۆمپانیای (دڵنیا) لە مەرزی پەروێزخان لەكاتی هاتنەناوەوەی كەسانی غەیرە كورددا، بۆ هەر ئۆتۆمبیلێك بڕی (20 هەزار) دینار‌و بۆ هەر سەرنشینێك بڕی (5 هەزار) دیناری وەرگرتووە، لە مەرزی باشماخ-یش بۆ هەر ئۆتۆمبیلێك بڕی (25 هەزار) دینارو بۆ هەر سەرنشینێك بڕی (5 هەزار) دینار‌و بەبێ وەسڵی ئەو كۆمپانیایە رێگە بەهاتنەناوەوەی هیچ ئۆتۆمبیلێك نادرێت. ئێستا كاری كۆمپانیای (دڵنیا) لە مەرزی پەروێزخان راگیراوە، بەڵام لە مەرزی باشماخ هێشتا كاری خۆی دەكات. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو) كۆمپانیای ( دڵنیا بۆ دڵنیایی)  كۆمپانیایەكی پشكدارییە‌و بەپێی نوسراوی مۆڵەتپێدانی بارەگاكەی لە شاری سلێمانییە، سەرۆكی كۆمپانیاكە بەناوی ( هیوا محەمەد رەئوف عەلی) تۆماركراوەو ( شوان قادر مەعروف) جێگری سەرۆكی كۆمپانیاكەیە،  بەپێی زانیارییەكانی (درەو) كە لە چەند سەرچاوەیەكەوە دەستیكەوتووە، رێژەی 60%ی كۆمپانیاكە پشكی (هیوا محەمەد رەئوف عەلی)ە‌و رێژەی 40%ی كۆمپانیاكە خاوەندارێتییەكەی بۆ كۆمپانیای (نۆكان)ی سەربە ئیدارەی گشتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەگەڕێتەوە.   پێشتر (درەو) راپۆرتێكی ووردی لەوبارەیەوە خستەروو 

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف دواجار فشاری پەرلەمانتارە گەنجەكانی پەرلەمانی كوردستان سەركەوت، ئەوانەشی كە تەمەنی یاسایی‌و ساڵی خزمەتیان نییە، مانگانە بڕی (3 ملیۆن‌و 280 هەزار) دینار موچەی خانەنشینییان پێدەدرێت، كەسوكاری شەهیدان‌و زیندانیانی سیاسی لە پرۆژەیاسای چاكسازیدا گورزی بەهێزیان بەردەكەوێت، چارەنوسی پاشەكەوتی موچەش رادەستی بەغداد كرا، (درەو) زانیاری ورد لەبارەی پرۆژەیاسای چاكسازی بڵاودەكاتەوە كە رۆژی یەكشەممەی داهاتوو پەرلەمان خوێندنەوەی دووەمی بۆ دەكات‌و لەهەفتەی داهاتوودا پەسەندی دەكات‌و دەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە.  كۆتایی گەمەكە دوێنێ لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دواین كۆبونەوەی خۆی لەگەڵ حكومەت كرد سەبارەت بە پرۆژەیاسای (چاكسازی لە خانەنشینی‌و موچەو دەرماڵەو بەخشین‌و ئیمتیازاتەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان/ عێراق)، پرۆژەیەك كە لەهەناوی قەیرانی دارایی حكومەتدا لەدایكبووە‌و لەكابینەكەی نێچیرڤان بارزانییەوە بە میرات بۆ كابینەی مەسرور بارزانی بەجێماوە. لیژنەی دارایی، دوای دوو كۆبونەوەی جیاواز لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و قوباد تاڵەبانی جێگری‌و دواتریش كۆبونەوەیەكی تر لەناو پەرلەمان لەگەڵ تیمێكی حكومەت، راپۆرتی خۆی لەبارەی پرۆژەیاساكەوە تەواوكرد، ئەمڕۆ لیژنەی یاسایی پەرلەمان دوای چەند كۆبونەوەیەك لەگەڵ لیژنە جیاوازەكان دواین ئیمزای خۆی دەخاتەسەر پرۆژەكە‌و رەوانەی سەرۆكایەتی پەرلەمان دەكات‌و رۆژی یەكشەممەی داهاتوو خوێندنەوەی دووەم بۆ پرۆژەكە دەكرێت‌و هەر لە هەفتەی داهاتوودا پەسەند دەكرێت‌و كۆتایی بە گەمەی پرۆژەی چاكسازی دێت، كە دوو خولە حكومەت‌و پەرلەمان‌و لایەنە سیاسییەكان‌و خەڵكی سەرقاڵكردووە. خانەنشینی پلەباڵاكان ئێستا هەر پلەباڵایەك بەدیاریكراوی (وەزیرو پەرلەمانتاران)ی خانەنشینكراو، بەبێ لەبەرچاوگرتنی جیاوازی (تەمەن، ساڵی خزمەت) بەرێژەی 80%ی كۆی موچەكانیان خانەنشینكراون، كۆی موچەی وەزیرو پەرلەمانتار (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، واتە موچەی خانەنشینی هەر پەرلەمانتارو وەزیرێك لە یەك مانگدا (6 ملیۆن‌و 560 هەزار) دینارە. بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە ئێستا لەبەردەستدایە‌و لیژنەی دارایی پەرلەمان راپۆرتی كۆتایی خۆی لەسەر نوسیوە، بڕگەی تایبەت بە خانەنشینی پلەباڵاكان وەكو ئەوە جێگیرنەكراوە كە لە یاسای خانەنشینی عێراقدا هەیە، بەپێی یاسای خانەنشینی عێراق هەركەسێك تەمەنی نەگەیشتبێتە تەمەنی خانەنشینی‌و ماوەی 15 ساڵ خزمەتی نەبێت، موچەی خانەنشینی نایگرێتەوە، بەڵام بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو) لەو پرۆژە پەسەندكراوەكەی لیژنەی دارایی پەرلەماندا، پرسی خانەنشینی پلەباڵاكان بەمشێوەیە جێگیركراوە: •    پلەباڵاكان ئەوانەی ساڵی خزمەت‌و تەمەنیان هەیە، بەرێژەی 25% بۆ 70%ی موچەی ئێستایان خانەنشین دەكرێن، بۆ هەر ساڵێكی خزمەت (2.5%)ی كۆی موچە دیاریكراوە، ساڵی خزمەت بە (15 ساڵ) دیاریكراوە، تەمەنیش بە (45 ساڵ)، بۆ نمونە: هەر وەزیر یان پەرلەمانتارێك كە هەموو پێوەرەكانی خانەنشینبوونی تێدابێت، مانگانە بە بڕی (5 ملیۆن‌و 740 هەزار) دینار خانەنشین دەكرێت كە دەكاتە رێژەی 70%ی كۆی موچەی ئێستای. •    ئەو پلەباڵایانەی كە مەرجەكانی خانەنشینبوونیان تێدا نییە وەكو تەمەن‌و ساڵی خزمەت، ئەوانیش بەرێژەی 40%ی كۆی ئەو موچەیە خانەنشین دەكرێن كە ئێستا وەریدەگرن، واتە هەر یەكێك لەوانە مانگانە لە كۆی موچەكەیان كە ئێستا (8 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینارە، (3 ملیۆن‌و 280 هەزار) دیناریان وەكو موچەی خانەنشینی پێدەدرێت تا ئەوكاتەی تەمەنیان دەگاتە (45 ساڵ)‌و ساڵی خزمەتیشیان دەبێت بە (15) ساڵ، ئەوكاتە مەرجەكانی بڕگەی تایبەت بەوانەیان لەسەر جێبەجێدەكرێت كە مەرجە یاساییەكانی خانەنشینبوونیان تێدایە، لایەنی باشی ئەم بڕگەیە ئەوەیە، ئەوانەی مەرجی خانەنشینبونییان تێدا نییە، دەبێت لە فەرمانگەیەكی حكومەتدا كاربكەن بۆ ئەوەی ساڵی خزمەت و تەمەنی خانەنشینی تەواو بكەن، بەپێچەوانەوە موچەی خانەنشینییەكەیان كە بۆیان بڕدراوەتەوە زیادناكرێت، خاڵی نەرێنی بڕگەكەش ئەوەیە، ئەوانەی كە مەرجی یاساییان تێدا نییە، تەنانەت ئەگەر لە هیچ فەرمانگەیەكیش كارنەكەن تاوەكو كۆتایی ژیانیان ئەو بڕە پارەیە وەكو موچەی خانەنشینی وەردەگرن‌و سنوری بۆ دانەنراوە.  فشاری گەنجەكان سەركەوت ! بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، پەرلەمانتارە گەنجەكانی پەرلەمان (بە پەرلەمانتارانی خولەكانی پێشووتریشەوە) ئەوانەی مەرجی یاسایی خانەنشینبوونیان تێدا نییە، فشارێكی توندیان لەسەر فراكسیۆن‌و لیژنەكانی ناو پەرلەمان كردووە، موچەیەكی خانەنشینیان بۆ زامن بكرێت. كاركردنی پەرلەمانتارە گەنجەكان لە چەند رۆژی رابردوودا بەبێ جیاوازی حزبایەتی، گەیشتە ئاستی كۆبونەوەی پشتی پەردە لە كافتریاكاندا، چەندین گروپ چاتی تایبەت دروستكرا بەمەبەستی گفتوگۆكردن‌و هەوڵدان بۆ دروستكردنی فشار لەپێناو زامنكردنی موچەی خانەنشینی. (درەو) زانیویەتی، تەنیا لەم خولەدا (78) پەرلەمانتار تەمەنی یاسایی خانەنشینبوون نایانگرێتەوە‌و گەنجن، ئەوانە هەڕەشەیان كردووە لەناو پەرلەمان دەنگ بۆ پرۆژەیاسای چاكسازی نەدەن، ئەگەر موچەی خانەنشینییان بۆ جێگیرنەكرێت، دواجار فشاری گەنجەكان سەركەوت‌و پرۆژەكە بەشێوەی (پارچە) موچەیەكی (3 ملیۆن‌و 280 هەزار) دیناری بۆ ئەوانە جێگیركرد كە تەمەن‌و ساڵی خزمەتیان نییە.   پاشەكەوتی موچە لە پرۆژەكەدا ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران رایگەیاند، لە پرۆژەیاسای چاكسازیدا ئەوە جێگیركراوە كە موچەخۆرو سودمەندانی بودجەی گشتی، هەژمارێكی بانكیان بۆ دروستبكرێت‌و لەو هەژمارەدا هەموو مافە داراییەكانیان بەوانەشەوە كە خەرج نەكراون، دەپارێزرێت. ئەو پارانەی موچەخۆران كە خەرجنەكراون، كابینەی پێشووی حكومەت ناوی لێناوە "پاشەكەوتی موچە"، ئەم بڕە پارەیەی موچەخۆران كە لای حكومەتە، بەپێی قسەی سەرچاوەكان، بەكۆی گشتی زیاتر لە (14 ترلیۆن) دینارە، ئەمە كۆی گشتی ئەو پارانەیە كە حكومەت بەهۆی قەیرانی داراییەوە بە فەرمانبەرو موچەخۆرانی نەداوە، یاخود پێی داون‌و بەناوی پاشەكەوتەوە بڕێك لە پارەكەی بڕیون. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی نێوان لیژنەی دارایی‌و سەرۆكی حكومەتدا، لیژنەی دارایی پەرلەمان پێشنیازیان كردووە بابەتی پێدانەوەی موچە پاشەكەوتكراوەكان بە موچەخۆران لە پرۆژەیاسای چاكسازیدا بچەسپێندرێت، بەڵام مەسرور بارزانی وتویەتی:" ناتوانین ئەوە بچەسپێنین، چونكە ئەمە لەگەڵ بەغداد كێشەمان بۆ دروستدەكات، ئێمە ئەمانەوێت لە رێككەوتنەكەماندا لەگەڵ حكومەتی عێراق، ئەو موچە پاشەكەوتكراوانە بكەین بە قەرز لەسەر حكومەتی بەغداد". (درەو) زانیویەتی، مەسرور بارزانی‌و تیمەكەی لە حكومەت بەمەرجێك قایل بوون بەوەی بابەتی موچە پاشەكەوتكراوەكان لە پرۆژەیاساكەدا جێگیر بكرێت، كە بەهیچ جۆرێك دەستەواژەی "پاشەكەوت" نەنوسرێت، بۆئەوەی پێدانەوەی ئەو پارانە لەسەر حكومەت نەبێت بە ماڵ، لەبری ئەوە بنوسرێت ئەژمارێكی بانكی دەكرێتەوە بۆ موچەی موچەخۆران‌و ئەو شایستە داراییانەی موچەخۆران كە لای حكومەت‌و پێیان نەدراوە. پرۆسەی دروستكردنی هەژماری تایبەت بە موچەی فەرمانبەران پرۆسەیەكی قورس‌و درێژخایەنە، چونكە مەرجی دروستكردنی هەژمارەكە ئەوەیە، سەرەتا پێدانی موچە بكرێت بەشێوازی ئەلیكترۆنی‌و پاشان وەزارەتی دارایی رێنمایی دەردەكات لەبارەی موچە پاشەكەوتكراوەكانەوە‌و بەپێی رێنماییەكان ئەو پارەیەی كە بەناوی پاشەكەوتەوە لەسەر هەژمارە بانكییەكە دادەنرێت: •    ئەم پارەیە بۆ پێدانەوەی هیچ قەرزێكی حكومی نییە لەنمونەی قەرزی ئاو و كارەبا‌و هاوسەرگیری‌و پێشینەی خانوبەرە. •   حكومەتی هەرێم پەیوەست نییە بە پێدانەوەی ئەو قەرزانەوە، هەركاتێك حكومەتی عێراق ئەو قەرزانەی گەڕاندەوە، حكومەتی هەرێم پارەكە بۆ موچەخۆران دەگەڕێنێتەوە (واتە چارەنوسی موچە پاشەكەوتكراوەكان رادەستی حكومەتی عێراق كراوە). كەمترین موچەی خانەنشینیی  یەكێك لە بڕگەكانی پرۆژەیاسای چاكسازی پرسی كەمترین ئاستی موچەی خانەنشینی بوو لە هەرێمی كوردستان، كە ئێستا بڕەكەی (220 هەزار) دینارە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی لیژنەی دارایی‌و سەرۆكی حكومەتدا، پەرلەمانتاران داوایانكردووە ئەو بڕە پارەیە بۆ (300 هەزار) دینار بەرزبكرێتەوە، بەڵام سەرۆكی حكومەت نەچووەتە ژێر باری ئەو زیادكردنەوە‌و وتویەتی:" ئەگەر كەمترین ئاستی موچە بۆ 300 هەزار دینار زیاد بكرێت، حكومەت مانگانە پێویستی بە 14 بۆ 16 ملیار دینار دەبێت بۆ دابینكردنی ئەو زیادكردنە". (درەو) زانیویەتی، لە كۆبونەوەكەدا لەبارەی ئەم بابەتەوە، مەسرور بارزانی ڕووی لە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی كردووە‌و پێی وتووە:" ئایا حكومەت دەتوانێت كەمترین موچەی خانەنشینی بۆ 300 هەزار دینار بەرزبكاتەوە ؟"، لەوەڵامدا ئاوات شێخ جەناب وتویەتی:" وەزارەتی دارایی بەتەنیا لە دابینكردنی پارەی موچەدا، مانگانە 186 ملیار دینار كورتهێنانی هەیە، بۆیە ناتوانێت ئەو پارەیە زیادبكات". دواجار مەسرور بارزانی چارەنوسی بڕیاردانی لەسەر ئەم بابەتە دایە دەست ئاوات شێخ جەناب، دواتر تیمی حكومەت لەگەڵ لیژنەی دارایی لەناو پەرلەمان كۆبونەوە، لەو كۆبونەوەیەشدا كە ئاوات شێخ جەناب بەشداربوو، هەر بڕیار نەدرا لەبارەی ئەوەی كەمترین ئاستی موچە بۆ (300 هەزار) دینار بەرزبكربێتەوە، ئەوەی بڕیاری لێدراوە تەنیا ئەوەیە، لەو بڕەپارەیەی كە بەهۆی یاسا چاكسازییەكەوە بۆ حكومەت دەگەڕێتەوە، ئەولەویەت بە زیادكردنی كەمترین ئاستی موچەی خانەنشینی بدرێت بەر لە هەر بابەتێكی تر.      موچەی كێ دەبڕدرێت ؟ بەپێی ئەو رەشنوسەی كە لیژنەی دارایی پەرلەمان پەسەندیكردووە، موچەی خانەنشینی ئەم بوارانەی خوارەوە بەمشێوەیەیان لێدێت: •    ئەوانەی بەبێ ئەوەی پلەیان هەبوبێت‌و كاریان لە پۆستەكاندا كردبێت، بە پلەی (وەزیرو بریكاری وەزیر تاوەكو بەڕێوەبەری گشتی) خانەنشینكراون، موچەی خانەنشینییەكەیان هەڵدەوەشێتەوە‌و بەپێی پلەی سەربازیی شایستەی داراییان بۆ دابین دەكرێت (ئەوانەی لەم بوارەدا موچەیان هەیە، زۆربەیان بەرپرس‌و پێشمەرگە دێرینەكانی شاخن، بەوانەشەوە كە لەژیاندا نەماون). •    مینحەی تایبەت بە زیندانیانی سیاسی دەبڕدرێت، كە وادە یاساییەكەی لە رۆژی 1/7/2020 كۆتایی دێت‌و بۆ ماوەی (15) ساڵ بووە، (5 هەزارو 175) كەس لە زیندانیانی سیاسی لەماوەی رابردوودا ئەم مینحەیەیان وەرگرتووە، بەپێی پرۆژەیاساكە لە رۆژی 1/7ی ئەمساڵەوە چیتر ئەو پارەیان پێنادرێت‌و پارەكە دەگەڕێتەوە بۆ حكومەت كە مانگانە بڕەكەی بەكۆی گشتی (2 ملیار) دینارە.  •    موچەی زیاتر لە (62) هەزار كەس دەبڕدرێت كە دووموچە وەردەگرن. •    پرۆژەیاساكە هەموو ئەو یاساو بڕیارانە هەڵدەوەشێنێتەوە كە تایبەت بە موچەی كەسوكاری (شەهیدان‌و ئەنفالكراوان) لەماوەی رابردوودا دەرچوون، واتە هەموو ئەوانەی كە وارسی پلە (یەك)ی شەهیدان‌و ئەنفالكراوان نین‌و ئێستا موچەی شەهیدان وەردەگرن، موچەكەیان دەبڕدرێت‌و ئەوانەشی كە وارسی ژمارە (یەك)ی شەهیدانن، لەكاتی مردنیاندا، موچەكەیان ناگوازرێتەوە بۆسەر وارسی تر جگە لە وارسی پلە (یەك)، ئەم بڕیارە بەپێی زانیارییەكانی (درەو) موچەی نزیكەی (50%)ی ئەوانە دەبڕێت كە ئێستا موچەی كەسوكاری شەهیدان وەردەگرن‌و وارسی پلە (یەك) نین. خانەنشینی سەربازی هەر لە سەرەتاوە یەكێك لە كێشەی سەرەكییەكانی ناو پرۆژەیاساكە، پرسی خانەنشینی سەربازیی بوو، لە هەرێمی كوردستان (244 هەزارو 656) خانەنشین هەیە، لەم ژمارەیە (133 هەزارو 435)ی خانەنشینی بواری سەربازییە، واتە رێژەی (54%)ی كۆی موچەی خانەنشینی لە هەرێمی كوردستان بۆ خانەنشینانی سەربازی دەڕوات.   خانەنشینیی سەربازی بەجۆرێك كاریگەری لەسەر بودجە هەیە، كە بەپێی لێدوانێكی پێشتری پەرلەمانتار سۆران عومەر، موچەی خانەنشینی سەربازی بۆ یەك مانگ (100 ملیار) دینارە. بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لە پرسی چاكسازیكردن لە لیستی خانەنشینی سەربازیدا، یەكێتی نیشتمانی كورستان زەرەرمەند دەبێت، چونكە پارتی پێش هەڵوەشاندنەوەی فەرمانگەی رێكخراوەكان كە تایبەت بوو بە بڕینەوەی موچە بۆ كادیرانی حیزب، زۆربەی كادیرو لایەنگرانی خۆی بەشێوەی یاسایی گواستوەتەوە بۆسەر خانەنشینی وەزارەتەكانی تر، بەڵام یەكێتی ئەم كارەی نەكردووە‌و لەحاڵی پەسەندكردنی یاساكەدا روبەڕووی شەپۆلی ناڕەزایەتی لایەنگرانی دەبێتەوە، سەرباری ئەمە خانەنشینەكانی پارتی زۆربەیان دۆسیەی یاسایی‌و خزمەتیان بۆكراوە، بەڵام خانەنشینەكانی یەكێتی زۆربەیان ئەم دۆسیە یاساییەیان نییە. بەپێی ئەو پرۆژەیاسایەی كە بڕیارە پەرلەمان پەسەندی بكات، هەموو هێزە سەربازییەكان (رێكخراو و رێكنەخراو)، واتە بە یەكەكانی (70)‌و (80)ی سەربە پارتی‌و یەكێتیشەوە، یەكەیەكی ژمێریاری یەكگرتوویان بۆ دروستدەكرێت. كێ خاوەنی پرۆژەكەیە؟ رۆژی 14ی تشرینی دووەمی 2017 لە گەرمەی قەیرانی دارایی هەرێم‌و كاركردن بۆ ئامادەكردنی رەشنوسی یاسای بودجەی عێراق، وەفدێكی حكومەتی هەرێم سەردانی پەرلەمانی كوردستانی كرد. وەفدەكەی حكومەت پێكهاتبوو لە (ئامانج رەحیم) سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران‌و (رابەر سدیق) وەزیری دارایی بەوەكالەت، ئەم دوو كەسە لەگەڵ دەستەی سەرۆكایەتی ئەوكاتی پەرلەمان‌و لیژنەی دارایی پەرلەمان كۆبونەوە. ئامانجی سەردانی وەفدەكەی حكومەت بۆ پەرلەمان، گفتوگۆكردن بوو سەبارەت بە پرسی چۆنیەتی چارەسەركردنی قەیرانی دارایی هەرێم‌و چۆنیەتی گفتوگۆكردن لەگەڵ بەغداد سەبارەت بە گێڕانەوەی پشكی هەرێم لە بودجەی ساڵی 2018ی حكومەتی عێراقدا. سۆران عومەر یەكێك لەوانە بوو كە بەشداری كۆبونەوەكەی نێوان وەفدی حكومەت‌و پەرلەمانی كرد، ئەو كە بۆ ئەم خولەش لە پەرلەمان ماوەتەوە، لە خولی پێشوودا ئەندامی لیژنەی دارایی بوو. "كاتێك وەفدی حكومەتی هەرێم باسیان لە قەیرانی دارایی كرد، من پێم راگەیاندن بارودۆخی حكومەتی بۆ خراپە، ئەگەر خراپە بۆ چاكسازی ناكەن، بەتایبەت چاكسازی لە خانەنشینی سەربازیدا، كە بارگرانییەكی زۆری خستوەتە سەر حكومەت مانگانە زیاتر لە 100 ملیار دینارە، كێشەكە لەوێوەیە" سۆران عومەر پێشتر بەمشێوەیە باسی ناوەڕۆكی دیدارەكەی نێوان وەفدی حكومەت‌و پەرلەمانی بۆ (درەو) گێڕایەوە، كە دواتر لەو كۆبونەوەیەوە بیرۆكەی پرۆژە یاسای چاكسازی گەڵاڵەكرا. دوای گەڕانەوەی لە كۆبونەوەكەی لەگەڵ پەرلەمان، ئامانج رەحیم پێشنیازی چاكسازییەكە لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەت‌و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت باس دەكات، ئەوان رەزامەندی دەردەبڕن لەسەر ئەوەی پرۆژەیەك ئامادە بكرێت سەبارەت بە چاكسازی. سەرۆكی حكومەت‌و جێگرەكەی ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران رادەسپێرن پرۆژەیەك بۆ چاكسازی ئامادەبكات، پرۆژەكە ئامادەكرا‌و دواتر ئەنجومەنی وەزیران لە رۆژی 30ی كانونی یەكەمی 2017دا پەسەندكرد‌و رەوانەی پەرلەمان كرا. پەرلەمان لە رۆژی 27ی شوباتی 2018 پرۆژەیاساكەی پەسەندكرد، رۆژی 4ی ئازاری 2018 بەبەهانەی ناڕەزایەتی شەقام دژی بە هەندێك لە بڕگەكانی یاساكە، پەرلەمان پەسەندكردنی یاساكەی هەڵوەشاندەوە‌و چارەنوسی یاساكەی بۆ ئەم خولەی پەرلەمان بەجێهێشت. سۆران عومەر بە (درەو)ی راگەیاند" ئەگەر د. ئامانج رەحیم نەبوایە پرۆژە یاسای چاكسازی سەری نەدەگرت". حكومەتی هەرێم دوای (25 ساڵ) بۆیەكەمجار لە كۆتاییەكانی ساڵی 2017دا بڕیاریدا بەشێوەیەكی جددی هەنگاو بە ئاڕاستەی چاكسازیدا هەڵگرێت، ئەوەی حكومەتی ناچاركرد بیر لە چاكسازی بكاتەوە قەیرانی دارایی‌و دابەزینی نرخی نەوت‌و بڕینی بەشەبودجەی هەرێم لە عێراق‌و بارگرانییەكانی شەڕی "داعش" بوو، بەڵام لایەنە سیاسییەكان بۆ بانگەشە هەریەكەیان خۆیان بە خاوەنی پرۆژەكە دەزانن. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، سۆران عومەر پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسلامی خاوەنی یەكەمی بیرۆكەی پرۆژەیاساكەیە‌و ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران ئامادەكارو خاوەنی  پرۆژەیاساكە بووە.  

درەو: ئەمڕۆ بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی كەركوك ناوی دامەزراوانی پارێزگای كەركوكی راگەیاند" كە لە 62% بۆ پێكهاتەی عەرەب و 20% بۆ پێكهاتەی كورد و 17% بۆ پێكهاتەی توركمانە" بەپێی ئەو خشتەیەی بڵاوكراوەتەوە لەلایەن بەرێوەبەرێتی گشتی پەروەردەی پارێزگای كەركوكەوە، لە كۆی (2هەزارو 444) دامەزراو لە پشكی پارێزگای كەركوك(هەزارو 517) كەسی بۆ پێكهاتەی عەرەبە بەرێژەی ( 62%) و (500) كەس بۆ پێكهاتەی كورد بەرێژەی (20%) و (412) كەس بۆ پێكهاتەی توركمان بەرێژەی (17%) و (2) كەس بۆ پێ:هاتەی شەبەك و (6) كەس بۆ فەیلی و (7) كەس بۆ مەسیحی دانراوە. پەروین فاتیح، لێپرسراوی یەكەی سەرپەرشتیاری خوێندنی كوردی و ئەندامی لیژنەی دامەزراندن لە رونكردنەوەیەكدا لە پەیجی تایبەتی خۆی بڵاویكردۆتەوە " ئێمە وەك نەتەوەی كورد بەشداربووین لە لیژنەی دامەزراندنەكە تەنها چوار رۆژ كارمانكرد دواتر بۆمان دەركەوت رێژەی كورد كەمە بۆیە پەرلەمانتارانی كوردمان لە پارێزگاكە ئاگاداركردەوە كە هەوڵبدەن پشكی كورد زیاد بكەن، دیارە هیچیان بۆ نەكراوە، بۆیە پێمانیان وت بكشێنەوە لە لێژنەكە بۆیە ئێمەش كشاینەوە، چوار مانگە ئەم كێشەیە هەیە بەڵام پەرلەمانتارانی كورد نەیانتوانی چارەسەری بكەن"