راپۆرتی: درەو دوای كەمتر لەهەفتەیەك لەسەردانەكەی بۆ مۆسكۆ، (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆك كۆماری توركیا بەشێك لەنیەت‌و گفتوگۆكانی پشتی پەردەی لەگەڵ (ڤلادیمێر پۆتن)سەرۆكی ڕوسیا ئاشكراكرد. ئەردۆغان بەنیازە بە پشتیوانی ڕوسیا كێڵگە نەوتییەكانی (دەیرزور) لەژێر دەستی كورد لەرۆژئاوای كوردستان دەربهێنێت، ئەگەر لەڕێی ئەمریكاشەوە ئەمەی بۆ بكرێت كێشەی نییە، چونكە وەك (ئەردۆغان) خۆی دەڵێت، ئەو پێشنیازەی بۆ (ڤلادیمێر پۆتن)م كردووە، دەكرێت بۆ (دۆناڵدترەمپ)یشی بكات .  (ئەردۆغان) لەكاتی گەڕانەوەی لە (برۆكسل) لەناو فرۆكەكەی بە ڕۆژنامەنوسانی ڕاگەیاند: پێشنیازم بۆ سەرۆك (ڤلادیمێر پۆتن) كردووە، ئیدارەدانی كێڵگەكانی نەوتی (دەیرزور) لە خۆرهەڵاتی سوریا دابەشبكەین، لەبری ئەوەی "تیرۆرستان" لێی سودمەند بن. جوڵە مەترسیدارەكان ڕۆژی 5 ئەم مانگە‌و لەكاتی بەڕێوەچوونی گفتوگۆی نێوان بەرپرسانی توركیاو ڕوسیا، لەمۆسكۆ، میدیاكانی توركیا ئاشكرایانكرد، سوپای توركیا هەزاران چەكداری سەر بە "سوپای نیشتمانی سوریی" ڕەوانەی (ڕیفی گرێ سپی) كردووە، كە هەندێكیان ژمارەكەیان بە 5 هەزار چەكدار خەمڵاند. ئەو جموجۆڵە سەربازییە لەكاتێكدایە، (ئەنكەرە) ماوەیەكە باس لە ئەنجامدانی هێرشی سەربازی دەكات دژ بە هێزەكانی سوریای دیموكرات و سوپای رژیمی سوریا. لەمانگی تشرینی یەكەمی ساڵی ڕابردوودا سوپای توركیا بەهاوكاری گروپە چەكدارەكانی سوریا هەردوو ناوچەی (گرێ سپی و سەرێكانی لە ڕیفی حەسەكەو ڕەقە) داگیركرد.  پۆتن دیراسەی دەكات  (ئەردۆغان) لەو لێدوانەیدا بۆ ڕۆژنامەنوسان لەبارەی پێشنیازەكەی بۆ (پۆتن) وتویەتی: بە سەرۆكی ڕوسیام ڕاگەیاندووە، ئەگەر پشتیوانیمان بكات دەتوانین ژێرخانی ئابوری ببوژێینەوە، لەڕێی نەوتی ئەو ناوچەیەوە دەتوانین هاوكاری سوریای وێرانە بكەین لەسەرپێی خۆی ڕابوەستێت. بەوتەی (ئەردۆغان)، سەرۆكی ڕوسیا دیراسەی ئەو پێشنیازەكە دەكات كە هەفتەی ڕابردوو لە مۆسكۆ پێشكشەی كردووە، جەختیشكردووە، ئامادەیە پێشنیازێكی هاوشێوەش پێشكەشی (دۆناڵد ترەمەپ) سەرۆكی ڕوسیا بكات. سەرۆك كۆماری توركیا ڕاشیگەیاندووە: لەبری ئەوەی "تیرۆرستەكان"لێی سودمەندبن، دەرفەتی بنیاتنانەوەی سوریامان دەبێت لەڕێی داهاتی ئەو نەوتەوە، ئەوەش بۆ هەموو لایەك دەسەلمێنین كە كێ‌ هەوڵی پاراستن و یەكێتی خاكی سوریا دەدات و كێش دەیەوێت دەستی بەسەردابگرێت. ڕۆیشتن‌و گەڕانەوە هێزەكانی سوریای دیموكرات كەلەلایەن ئەمریكاوە پشتیوانی دەكرێن كۆنتڕۆڵی زۆربەی كێڵگە نەوتییەكانی خۆرهەڵاتی سوریایان كردووە، ڕوسیا حكومەتی واشنتۆن تۆمەتباردەكات بە هەوڵدان بۆ جیاكردنەوەی ناوچەی خۆرهەڵاتی سوریاو دروستكردنی نیمچە دەوڵەتێك لەو ناوچەیە . لەگەل دەستپێكردنی پرۆسەی سەربازی "كانی ئاشتی"لەلایەن سوپای توركیاوە بۆ سەر خۆرئاوای كوردستان، سوپای ئەمریكا لە16 بنكەو پێگەی سەربازی كشایەوە. بەهۆی ئەوەی ئەوەی كشانەوەكە كاردانەوەیەكی توندی شەقامی ئەمریكی‌و نێوەندە جیاوازەكانی ئەو وڵاتەی بەدوای خۆیدا هێنا، ئیدارەی ترەمپ لەبڕیارەكەی پاشگەزبووەو، لەئێستادا لە 11 بنكەو بارەگای سەربازی لەخۆرئاوای كوردستان جێگربووتەوە، كە پێنج_یان لە حەسەكەن‌و چواریان لە دەیزور و دوانیان لە ڕەقەیە.   پاساوی ئەمریكا بۆ گەڕانەوە هێزەكانی  بۆ خۆرئاوای كوردستان پاراستنی بیرە نەوتەكان‌و مەترسی كۆنتڕڵكردنەوەی بوو لەلایەن ڕێكخراوی داعشەوە، بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا لە ساڵی 2015دا داعش مانگانە 40 ملیۆن دۆلاری لەفرۆشتنی ئەو نەتە دەستكەوتووە. (دۆناڵد ترەمپ) سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دوای گەڕانەوەی سوپاكەی ڕایگەیاند: هەوڵدەدەین لەگەڵ كوردەكان بگەینە ڕێككەوتن كە زامنی دەستكەوتنی پارەیان بۆ بكات لەنەوتی ناوچەكە. بایەخی دەیرزور گەورەترین كێڵگەكانی نەوتی سوریا دەكەونە هەردوو پارێزگای دەیرزوروی خۆرهەڵاتی سوریا نزیك سنوری عێراق‌و، پارێزگای حەسەكە لە باكوری خۆرهەڵاتی سوریا.  هێزەكانی سوریای دیموكرات كۆنتڕۆڵی تەواوی كێڵگە نەوتیەكانی حەسەكەیان لەژێر دەستدایە، ئەو كیڵگانەشی واشنتۆن هەوڵی كۆنتڕۆڵكردنیان دەدات دەكەوێتە پارێزگای دەیرزور.  لەمانگی شوباتی ساڵی 2018دا، گروپێك لە بەكرێگیراوەكانی ڕوسیاو هێزەكانی سەربە رژێمی ئەسەد هێرشیان كردە لەسەر كێڵگەیەكی نەوت لەنزیك دەیرزور كە هێزەكانی سوریای دیموكرات كۆنتڕۆڵیان كردووە، بەهاوكاری هێزەكانی ئەمریكا  هێرشەكە تێكشكێنرا.  ڕوسیا بەردەوام پێداگری دەكات لەوەی پێویستە حكومەتی سوریا كۆنتڕۆڵی سەرجەم دامەزراوە نەوتییەكانی سوریا بكاتەوە لەباكوری خۆرهەڵاتی سوریا. ئاستی بەرهەمهێنانی ڕۆژانە لەكێڵگەكانی حەسەكە لە 150 هەزار بەرمیل نەوت تێپەڕناكات، لەكاتێكدا كێڵكەگانی دەیرزور بایەخێكی گەورەتریان هەیەو پێشتر ڕۆژانە نزیكەی 400 هەزار بەرمیل نەوتی لێدەردەهێنرا.  

درەو: لە كۆبونەوەی ئەمڕۆیدا ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی‌  نیشتمانی كوردستان  كارگێڕ و  بەرپرسی مەكتەبەكانی هەڵبژاردن كە راستەوخۆ دەبنە ئەندامی مەكتەبی سیاسی ئەو حزبە. یەكەم: ئەندامانی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‌: •     •    شاناز ئیبراهیم ئەحمەد •     قادر عەزیز •     رزگار عەلی •     رەفعەت عەبدوڵا •     دەرباز كۆسرەت رەسوڵ دووەم: لێپرسراوی مەكتەبەكانی كە راستەوخۆ دەبنە ئەندامی مەكتەبی سیاسی‌ : •    سەعدی ئەحمەد پیرە، مەكتەبی دەرەوە •    سۆران جەمال تاهیر، مەكتەبی پەیوەندییەكان •    شاڵاو عەلی عەسكەری، مەكتەبی رێكخستن •    بورهان سەعید سۆفی، مەكتەبی شەهیدان •    ئاسۆ مامەند، دەزگای هەڵبژاردن •    حامید حاجی غالی، مەكتەبی كۆمەڵایەتی •    لەتیف شێخ عومەر، مەكتەبی راگەیاندن •د. میران محەمەد  مەكتەبی رێكخراوە دیموراتیەكان  •رزگار حاجی حەمە   بەرپرسی مەكتەبی بیروهۆشیاری  •    ئەمین بابەشێخ، وتەبێژی یەكێتی‌

(درەو): لەدوای هەڵبژاردنی هاوسەرۆك و بەرپرسی مەڵبەندەكانی، یەكێتی كارگێڕو ئەندامانی مەكتەبی سیاسی هەڵبژێرێت.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە دوو رۆژی داهاتوودا ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی كۆدەبێتەوە بۆ هەڵبژاردنی (5) كارگێڕ، كە رێككەوتنی باڵەكانی لەسەركراوە بەمشێوەیە دەبێت: •    دوو كارگێر بۆ كەركوك (رزگار عەلی‌و رەفعەت عەبدوڵا). •    دوو كارگێڕ بۆ هەولێر ( دەرباز كۆسرەت رەسوڵ و قادر عەزیز). •    یەك كارگێر بۆ سلێمانی ( شاناز ئیبراهیم ئەحمەد). سەرەڕای كارگێڕەكان، ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی (10) ئەندامی مەكتەبی سیاسی هەڵدەبژێرێت كە دەبنە بەرپرسی كاروباری مەكتەبەكانی یەكێتی،  سەرچاوە چاوازەكانی ناو یەكێتی نیشتیمانی كوردستان ئاماماژە بەوە دەكەن كە دابەشكردنی كارگێڕو مەكتەبەكان بەسەر ئاستی شارەكاندا دابەشكراوە: پارێزگای هەولێر: 4 كارگێڕ و ئەندامی مەكتەبی سیاسیان بەردەكەوێت بەڵام تا ئێستا ژمارەیەك ناو هەیە لە پارێزگای هەولێر بۆ بەرپرسی مەكتەب و كارگێر لەوانە:   - قادر عەزیز  بۆ كارگێر - دەرباز كۆسرەت رەسوڵ  بۆ كارگێڕ  - شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ  بۆ بەرپرسی مەكتەب - سەعدی ئەحمەد پیرە  بۆ بەرپرسی مەكتە  - رەهبەر سەید برایم  بۆ بەرپرسی مەكتەب  - ئارێز عەبدوڵا   بۆ بەرپرسی مەكتەب  - بورهان سەعید سۆفی  بۆ بەرپرسی مەكتە   پارێزگای كەركوك: 4 كارگێڕ و ئەندامی مەكتەبی سیاسیان بەردەكەوێت بەڵام تا ئێستا ژمارەیەك ناو هەیە لە پارێزگای هەولێر بۆ بەرپرسی مەكتەب و كارگێر لەوانە:   - رەفعەت عەبدوڵا   بۆ كارگێر - رزگار عەلی   بۆ كارگێڕ  - ئاسۆ ئەڵمانی بۆ بەرپرسی مەكتەب - وەستا رەسوڵ بۆ بەرپرسی مەكتە  - ستران عەبدوڵا   بۆ بەرپرسی مەكتەب  - سیروان كوێخا نەجم  بۆ بەرپرسی مەكتەب  - رزگار حاجی حەمە بۆ بەرپرسی مەكتە  پارێزگای سلێمانی: 1كارگێڕ و 4 ئەندامی مەكتەبی سیاسیان بەردەكەوێت كە لەهەمانكاتدا بەرپرسی مەكتەبەكانن بەڵام تا ئێستا ژمارەیەك ناو هەیە لە پارێزگای سلێمانی كە دەڤەری گەرمیان و رانیەو هەڵەبجەش دەگرێتەوە لەوانە:   - شاناز ئیبراهیم ئەحمەد  بۆ كارگێر - مەحمود سەنگاوی  بۆ بەرپرسی مەكتەب - عەدنان حەمەی مینا  بۆ بەرپرسی مەكتە  - عیمان ئەحمەد  بۆ بەرپرسی مەكتەب   

 (درەو): ئێران پێشنیازی مانەوەی عادل عەبدولمەهدی كردووە لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق، نوری مالیكی‌و بەرهەم ساڵح پێشنیازەكەیان رەتكردوەتەوە. بەپێی هەواڵێك كە سایتی سۆمەریەنیوز لەزاری سەرچاوەیەكەوە بڵاویكردوەتەوە، ئامانجی سەرەكی لەسەردانەكەی عەلی شەمخانی ئەمینداری ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران بۆ عێراق، خستنەڕووی پێشنیازێك بووە بۆ مانەوەی عادل عەبدولمەهدی لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق تائەوكاتەی هەڵبژاردنی پێشوەختە بەڕێوەدەچێت. بەپێی قسەی سەرچاوەكە، شەمخانی چاوی بە سەركردەی لایەنە شیعەكان كەوتووە‌و لەڕێگەی فالح فەیاز سەرۆكی دەستەی باڵای حەشدی شەعبییەوە پێشنیازی مانەوەی عەبدولمەهدی لە پۆستەكەی خستوەتەڕوو، بەڵام هەندێك لە سەركردەكان پێشنیازەكەیان رەتكردوەتەوە لەوانە نوری مالیكی سەرۆكی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا‌و بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق. رۆژی شەممە عەلی شەمخانی بە سەرۆكایەتی وەفدێكی باڵای سیاسی‌و ئەمنی ئێران گەیشتە بەغداد‌و لەگەڵ ژمارەیەك لە بەرپرسانی باڵای عێراق لەوانە بەرهەم ساڵح‌و عادل عەبدولمەهدی‌و فالح فەیاز‌و مستەفا كازمی سەرۆكی دەزگای هەواڵگری كە دەوترێت چانسی گەورەی هەیە كاندید بكرێت بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك وەزیران.

راپۆرتی: دڵشاد ئەنوەر - دەنگی ئەمریكا محەمەد حسێن، بەڕێوەبەری ناوەندی عێراقی بۆ لێکۆڵینەوە و شیکاریە سیاسیەکان، لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ دەنگی ئەمەریکا، لێکەوتەکانی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر دۆخی دارایی و ئابووری عێراق و هەرێمی کوردستان دەخاتەڕوو، جەخت لەسەر ئەوەدەکاتەوە دابەزینی نرخی نەوت، گرفتی گەورەی بۆ عێراق و هەرێم بەدواوەیە. دابەزینی نەوت بەڕێوەبەری ناوەندی عێراقی بۆ لێکۆڵینەوە و شیکاریە سیاسیەکان، پێیوایە ناتوانرێت پێشبینی بۆ نرخی نەوت بکرێت، بەو پێیەی بازاڕی نەوت زۆر ناسەقامگیرە، دەڵێت"ئەو فاکتەرانەی بڕی خواست و خستنەڕوو دیاری دەکەن، ناجێگیرن و ڕۆژانە دەگۆڕێن، بەیانی ئەمڕۆ نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برنت گەیشتە 32 دۆلار، کە بەراورد بە دوو مانگ لەمەوبەر 52% کەمیکردووە." دوو مانگ لەمەوبەر نرخی بەرمیلێک نەوت 67 دۆلار بوو، بەڵام ئەمڕۆ نرخەکە گەیشتە 32 دۆلار، هەروەها کاتژمێر 10 ی شەوی ڕابردوو، 45 دۆلار بوو، بەڵام ئەمڕۆ دوو شەمە بۆ 32 دۆلار دابەزی. محەمەد حسێن، دەڵێت"بازاڕ زۆر ناسەقامگیرە، فاکتەرەکانی ناسەقامگیری بازاڕی نەوتیش هەر لە ڤایرۆسی کۆرۆناوە تا دەگاتە ڕێکنەکەوتنی سعودیە و روسیا، یاخود روسیاو ئۆپیک، بەردەوامیان هەیە، کە بەردەوامی فاکتەرەکان، دیار نیە نرخی نەوت بۆ کوێ دەبات." کەی نرخی نەوت جێگیر دەبێتەوە؟ بەرێوەبەری ناوەندی عێراقی بۆ لێکۆڵینەوە و شیکاریە سیاسیەکان، ئاماژە بەوەدەکات لەئێستادا، نزیکەی ملیۆنێک و سێسەد هەزار بەرمیل نەوت سەر ڕێژی هەیە، واتە ملیۆنێک و سێسەد هەزار بەرمیل زیاتر لەبازاڕدایە، بەراورد بەو خواستەی لەسەریەتی و کڕیارەکانی دەیانەوێت. محەمەد حسێن، دەڵێت"گەر ڕوسیا و سعودیە بیانتوانیبا، ئەو ملیۆن و سێسەد هەزار بەرمیلە کەم بکەنەوە لەبەرهەم هێنانی ڕۆژانەیان، ڕەنگە نرخی نەوت بۆ سەرووی 50 دۆلار بەرز بایەتەوە و جێگیریان بکردایە." ناوبراو دەشڵێت"کێشەکە ئەوەیە بەهۆی کۆرۆنا و کاریگەریە ئابوریەکانی کۆرۆناوە، ڕۆژانە خواست لەسەر نەوت کەم دەکات، خەڵک سەیارە بەکار ناهێنێت، گەشت و گوزار کەم بۆتەوە، کارگەیەکی زۆر داخراون، چین ساڵی پار لەمکاتەدا ڕۆژانە 14 ملیۆن بەرمیل نەوتی بەکار دەهێنا، بەڵام ئێستا 11 ملیۆن بەکار دەهێنێت." بەپێی وتەی محەمەد حسێن، گرفتەکان کەبوونەتە هۆی کەمی خواست لەسەر نەوت، وایانکردووە رەنگە دوو هەفتەی تر نەوتی زیاتر بخرێتە بازارەوە، لەکاتێکدا خواست لەسەری کەمیکردووە، دەڵێت"ژمارەکان ناسەقامگیرن و ڕۆژانە دەگۆڕێن ." بەڕێوەبەری ناوەندی عێراقی بۆ لێکۆڵینەوە و شیکاریە سیاسیەکان، پێیوایە نەمانی کاریگەریەکانی کۆرۆنا و ئاسایی بوونەوەی دۆخەکە بەوەی هاتووچۆی خەڵک ئاسایی بێتەوە و کارگەکان بکرێنەوە، وادەکات دۆخ هێدی هێدی ئاسایی بێتەوە. ڕێکنەکەوتنی ڕوسیا و سعودیە بەبڕوای محەمەد حسێن، ڕێکنەکەوتنی ڕوسیا و سعودیە، بۆ کەم نەکردنەوەی بڕی ملیۆن و نیوێک بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا، هۆکاربوو بۆ دابەزینی نرخی نەوت، پێیوایە"گەر ڕێککەوتبایەن، دەیانتوانی نرخ لە 50 دۆلاردا جێگیر بکەن." بەرێوەبەری ناوەندی عێراق بۆ شیکاریە سیاسیەکان، باسلەوەدەکات گەر ئەو دوو وڵاتە ڕێکنەکەون، مەترسی گەورەتر لە ئارادایە و شەڕی نرخ دەست پێدەکەن، کە ئەوکات هەریەکەیان لای خۆیەوە بۆ پەیداکردنی کڕیاری زیاتر، نرخ دادەبەزێنن و بەجیا نەوت دەفرۆشن، جەخت دەکاتەوە"ئەم ترسە نرخی گەیاندۆتە 32 دۆلار." محەمەد حسێن، دەڵێت"ڕێکنەکەوتنی ڕوسیا و سعودیە، ئەنجامی تراژیدی بۆ بازاڕی نەوت بەدواوەیە." کاریگەری نەوت لەسەر ئابووری عێراق و هەرێم بەو پێیەی ئابووری عێراق بەهەرێمی کوردستانیشەوە، بەشێوەیەکی سەرەکی پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێت، بۆیە دابەزینی نرخی نەوت، کاریگەری گەورەی لەسەر دۆخی ئابووریان دەبێت. محەمەد حسێن لەو بارەیەوە، دەڵێت"داهاتی عێراق و هەرێم زیاتر لە نیوە کەم دەکات، کە داهاتیان کەم دەکاتە واتە گرفتی پارەیان بۆ دروست دەبێت، گرفتی کەمی پارەش، کاریگەری لەسەر موچەی فەرمانبەران، خەرجیە گشتیەکان و خزمەتگوزاری و هەموو کەرتەکان دەبێت." دەشڵێت"ئەو بودجەیەی بڕیاریان لێداوە، ناتوانن خەرجی بکەن، ئەمە کێشەیەکی گەورەیە بۆ هەردوو حکومەت، لەوەش ناچێت بتوانن چارەسەری بکەن، چونکە هۆکارەکانی چارەسەریان لەبەردەستدا نیە." کێشەی پشت بەستن بەنەوت ئەوەیە کە چارەسەری دوور مەودای دەوێت، پلانی چل ساڵەی پێویستە، کاتێکیش دەتوانرێت ئەم پلانە دوور مەودایە جێبەجێ بکرێت وڵات لەگرفتدا نەبێت، لەکاتێکدا عێراق و هەرێم لە پێگەیەکدا نین، وەک محەمەد حسێن دەڵێت"بتوانن چارەسەری ئەم گرفتە بکەن، بۆیە دوور نیە قەیران سەرهەڵ بدات."

درەو: بڕی (ملیارێك) دینار دەدرێتە پارێزگارو بەرێوەبەرێتی تەندروستی سلێمانی بۆ روبەروبونەوەی كۆرۆنا، بەڵام ئەنجومەنی پارێزگا و لیژنەی باڵای بەرەنگاربونەوەی كۆرۆنا ئاگاداری خەرجكردنی نین و  پارەی كڕینی ماسك و دەستكێش لەبەردەست لیژنەكەدا نیە.  ئەمڕۆ بۆ بەدواداچونی رێكارەكانی خۆپارێزی لە نەخۆشی كۆرۆنا، سەرۆك و بەشێك لە ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەگەڵ لیژنەی باڵای هاوبەشی بەرەنگاربونەوەی نەخۆشی كۆرۆنا كۆبونەوە، سەرچاوەیەك لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، لە كۆبونەوەكەدا گفتوگۆكرا لەسەر میكانیزمەكانی روبەرووبونەوەی كۆرۆنا، لەناویشیاندا ئەو پارەیەی كە تەرخانكراوە بۆ روبەرووبونەوەی نەخۆشی كۆرۆنا كە بڕی (500 ملیۆن) دینار دراوەتەوە پارێزگاری سلێمانی و (500 ملیۆن) دیناریش دراوەتە بەڕێوەبەرێتی گشتی تەندروستی سلێمانی، بەڵام نە ئەنجومەنی پارێزگا و نە لیژنەی باڵای هاوبەشی بەرەنگاربونەوەی نەخۆشی كۆرۆنا نازانن ئەو پارەیە چۆن خەرج دەكرێت و بەچی دەدرێت ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد، كە بۆ دەرمانرێژكردنی ناو بازاڕی سلێمانی (2)تەن دەرمان كڕدراوە هەر تەنێكی بە (9 هەزار ) دۆلار و هەردووكی (18هەزار) دۆلار بەڵام پارەكە لەلایەن دوو خێرخوازەوە تەرخانكراوەو پارەی نەخۆشخانەی (ئاسا)ش لەلایەن خێرخوازانەوە دراوە، كەواتا ئەو پارەیەی لەبەردەستی پارێزگارو  بەرێوەبەری تەندروستی سلێمانیدایە چۆن و بۆچی خەرج دەكرێت؟.  (درەو) زانیویەتی كە لیژنەكان گلەییان كردووە لەوەی كە تا ئێستا هیچ بڕە پارەیەكیان بۆ خەرجنەكراوەو تەنانەت پارەی ماسك و دەستكێش و پێداویستیە سەرەتاییەكانیان  لەبەردەستیاندا نیە.  بەپێی هەواڵی سایتی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لیژنەی باڵای ھاوبەشی بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشی كۆرۆنا پێكھاتووە لە  لیژنەی ( قایمقامیەت ، بەڕێوەبەری خۆپاراستنی تەندروستی ، بەڕێوەبەری چاودێری تەندروستی ، بەڕێوەبەری ڤێتەرنەری ، بەڕێوەبەری چاودێری بازرگانی و نوێنەری ئاسایش). ( درەو) ئەوەشی زانیوە كە لە كۆبونەوەكەدا سەرۆكایەتی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی جەختیانكردۆتەوە لەوەی پێویستە دەوام لە تەواوی دام و دەزگاكانی سنوری جوگرافی پارێزگای سلێمانی (سلێمانی، هەڵەبجە، گەرمیان، راپەڕین) رابگیرێت، كە پێشتر بەهۆی فشاری سەرۆكی حكومەت و وەزارەتە پەیوەندیدارەكانەوە نەتوانرا كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگا بۆ ئەو مەبەستە بكرێت. 

(درەو): ساڵی 2014 هەولێر وەكو "پایتەختی گەشتیاری وڵاتانی عەرەبی هەڵبژێردرا"، حكومەتی هەرێمی كوردستان كە ئەوكات نێچیرڤان بارزانی سەرۆكایەتی دەكرد، بە نوسراوێك لە رۆژی 6/8/2013دا داوای لە وەزارەتی سامانە سروشتییەكان كرد، بڕی (20 ملیار) دینار تەرخان بكات بۆ هەولێر بۆ پەرەپێدانی پرۆژە گەشتیارییەكان، ئەوكات سەرەتای سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی بوو، وەزارەتی سامانە سروشتییەكان لەبری (20 ملیار) دینار، تەنیا بڕِی (5 ملیۆن) دۆلاری بۆ هەولێر تەرخانكرد. ساڵی 2015 لەسەر داوای پەرلەمانی كوردستان، دەستەی چاودێری دارایی پرۆسەیەكی وردبینی بۆ چۆنیەتی خەرجكردنی ئەو (5 ملیۆن) دۆلارە، ئەنجامدا، كۆپییەكی ئەنجامی وردبینییەكەی چاودێری دارایی دەست (درەو) كەوتووە‌و هاوشێوەی بڵاوكردنەوە چۆنیەتی خەرجكردنی (20 ملیار) دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری (سلێمانی)، بەچەند بەشێك بڵاودەكرێتەوە.   خەرجكردنی پارە بەبێ تۆماری ژمێریاریی بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، سەرۆكی دەستەی سەرپەرەشتیاری پرۆژەی (پایتەختی گەشتیاری وڵاتانی عەرەبی/ هەولێر) كەسێك بووە كە نوێنەری حكومەتی عێراق بووە‌و لەسەر فەرمانێكی پارێزگای هەولێر لە رۆژی 19/5/2013 دەستبەكاربووە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرەنج بووە بۆ چاودێری دارایی حكومەتی عێراق هیچ بڕە پارەیەكی بۆ پرۆژەكە دابین نەكردووە. چاودێری دارایی دەڵێ:" ئەم دەستەیە بەدەر لە رێنماییەكانی جێبەجێكردنی گرێبەستە حكومییەكان‌و مەرجی گشتی بەڵێندەرایەتی‌و رێنماییەكانی دارایی پەیڕەوكراو.. خەرجییەكانی ئەنجامداوە". خەرجكردنی ئەو بڕە پارەیە كە وەكو پایتەختی گەشتیاریی وڵاتانی عەرەبی بۆ هەولێر خەرجكراوە، هیچ تۆمارێكی تایبەت بە ژمێریاری نەبووە‌و لیستی تایبەت بە چۆنیەتی خەركردنی پارەكە دروست نەكراوە، بۆیە چاودێری دارایی بەناچاری پەنای بۆ دەرخستەی بانك بردووە بە (دینار)‌و بە (دۆلار). چاودێری دارایی تبێینی ئەوەی كردووە، ئەو بڕە پارەیەی كە حكومەت وەكو بودجە بۆ هەولێری دابین كردووە، لە ژمارە حسابێكدا لە بانكی (كوردستانی نێودەوڵەتی) دانراوە كە بانكێكی ئەهلی-یە، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە سەرپێچییەكی زەقە‌و دەبوو پارەكە لە بانكێكی حكومە دابنرێت. رۆژی 28/10/2013 بڕی (5 ملیۆن) دۆلارەكەی حكومەت لە بانكی كوردستان دانراوە.   لەیەك رۆژدا دووجار پارەی گۆڕیوەتەوە  دەستەی باڵای پرۆژەی هەولێر پایتەختی گەشتیاری وڵاتانی عەرەبی، لەماوەی یەك رۆژدا بڕی (4 ملیۆن) دۆلاری گۆڕیوەتەوە بۆ دینارو جارێكی تر دینارەكەی گۆڕیوەتەوە بۆ دۆلار، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە زەرەرێكی گەورەی بە گوژمەكە گەیاندووە، سەرباری ئەمە چاودێری دارایی بەهۆی نەبوونی بەڵگەی خەرجكردنەوە دەستەوسان بووە. بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، رۆژی 12/1/2014 دەستەی باڵای سەرپەرەشتیاری پرۆژەی هەولێری پایتەختی گەشتیاری هەڵساوە بە گۆڕینەوەی بڕی (4 ملیۆن) دۆلار بە دینار، بەڵام لەبەرئەوەی بەشی زۆری خەرجییەكان بە دۆلار بووە، جارێكی تر‌و لە هەمان رۆژو رۆژانی دواتردا بەشی زۆری ئەم بڕە پارەیە گۆڕدراوەتەوە بە دۆلار، ئەوەش بەهۆی جیاوازی نرخی دراو، زەرەێكی گەورەی بە گوژمەی تەرخانكراو گەیاندووە. سەرباری ئەمە چاودێری دارایی چەندین تێبینی تری لەبارەی چۆنیەتی خەرجكردنی پارەكە تۆماركردووە كە ئەمانەن: • لە رۆژی 20/1/2014دا بڕی (50 ملیۆن) دینار بەناوی (ژمێریار)ەوە لە بودجەی پایتەختی گەشتیاری لەبانك راكێشراوە، بەڵام هیچ بەڵگەیەك دەست چاودێری دارایی نەكەوتووە لەبارەی ئەوەی ئەو پارەیە لە چ شتێكدا خەرجكراوە. • لەهەمان رۆژدا (209 ملیۆن) دینار لە بەدجەی پایتەختی گەشتیاری لە بانك راكێشراوە بەناوی (ر ص ح/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) لەجیاتی دانەوەی قەرز بە ناوبراو، بەڵام چاودێری دارایی دەڵێ:" هیچ بەراییەكمان نەدۆزییەوە كە بیسەلمێنێ قەرز لە لەناوبراو وەرگیراوە". • رۆژی 29/1/2014 بڕی (200 ملیۆن) دینار لە بودجەی پایتەختی گەشتیاری راكێشراوە لەجیاتی قەرزی كۆن بەناوی (م ش)، بەڵام چاودێری دارایی دەڵێ:" هیچ بەڵگەیەكمان بەدەست نەكەوت بۆچی‌و بەچی مەبەستێك خەرجكراوە". • رۆژی 25/2/2014 بڕی (30 ملیۆن) دینار لە بودجەی پایتەختی گەشتیاری لە بانك راكێشراوە بۆ خەرجی پسوڵەكان، بەڵام چاودێری دارایی دەڵێ:" هیچ بەڵگەیەكمان بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەم خەرجیانە دەستنەكەوت".   بەهمەن قوبادی لە بودجەی پایتەختی گەشتياریدا   لەسەر بودجەی پایتەختی گەشتیاریی (300 هەزار) دۆلار دراوە بە كۆمپانیایەك بۆ ئەوەی ئاهەنگ بۆ ئەستێرەكانی عەرەب ئایدل سازبكات‌و پارەی بلیتەكان بگەڕێنێتەوە بۆ حكومەت، بەڵام پارەكان نەگەڕاوەتەوە، كۆمپانیاكەی بەهمەن قوبادی بڕی (893 هەزار) دۆلاری بۆ تەرخانكراوە بۆ ئەوەی دوو فیلم بەرهەم بهێنێت، بەڵام فیلمەكانی بەرهەم نەهێناوە، ئەمە بەشێكی ترە لە راپۆرتی چاودێری دارایی لەبارەی چۆنیەتی خەرجكردنی ئەو (5 ملیۆن) دۆلارەی بۆ هەولێر تەرخانكراوە وەكو پایتەختی گەشتیاریی وڵاتانی عەرەبی.   هەندێك خەرجی تر بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، لەسەر بودجەی هەولێر وەكو پایتەختی گەشتیاری، لەچوارچێوەی گرێبەستێكدا بڕی (300 هەزار) دۆلار خەرجكراوە بۆ كۆمپانیای (الابشر) كە بریكاری گروپی (M.B.C) بووە بۆ ئاهەنگگێڕانی ئەستێرەكانی (عەرەب ئایدڵ). بەپێی گرێبەستەكە دەبوو كۆمپانیاكە بڕی (هەزارو 500) بلیت بفرۆشێت‌و نرخی هەر بلیتێك (200) دۆلار بێت، دوای فرۆشتنی بلیتەكان داهاتەكەی بگەڕێنێتەوە بۆ دەستەی سەرپەرەشتیاری پرۆژەی پایتەختی گەشتیاریی، بەڵام چاودێری دارایی دەڵێ:" هیچ پشتگیرییەكمان بەرچاو نەكەوت كە بیسەلمێنێ داهاتی فرۆشتنی ئەو بلیتانە وەرگیراونەتەوە"، چاودێری داوا دەكات چارەنوسی داهاتی ئەو بلیتانە یەكلابكرێنەوە.   پاتەختی گەشتیاریی‌و كۆمپانیای "مژ فیلم" كۆمپانیای "مژ فیلم" كە خاوەندارێتییەكەی بۆ دەرهێنەری بەناوبانگیی سینەمایی (بەهمەن قوبادی) دەگەڕێتەوە لەسەر بودجەی پایتەختی گەشتیاری، بڕی (893 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە بۆ دەرهێنانی دوو فیلم، یەكێكیان ماوەی (100) خولەكە‌و ئەوی تر ماوەكەی (52) خولەكە، چاودێری دارایی لەسەر ئەم گرێبەستە چەند تێبینییەكی تۆماركردووە كە ئەمانەن: • بەپێی گرێبەستەكە گوژمەی پارەكە بەدووجار دەدرێت بە كۆمپانیای ناوبراو، یەكەمیان (450 هەزار)‌و بەشی دووەمی گوژمەكەش دوای كۆتایهاتنی هەردوو فیلمەكە دەدرێت، بەڵام بەپێی راپۆرتی چاودێری دارایی، بەپێچەوانەی گرێبەستەكەوە بڕی (630 هەزار) دۆلار وەكو پێشەكی دراوە بە كۆمپانیاكە، بەبێ بوونی هیچ دەستبەبەرێكی بانكیی، ئەمە لەكاتێكدا بووە تا ئەوكاتەی دەستەی چاودێری دارایی دەستی بە وردبینی كردووە، دوو فیلمەكە بەرهەم نەهێنراون لەكاتێكدا بەپێی گرێبەستەكە پێویست بووە فیلمەكان لە ساڵی 2014 كۆتایی بهاتنایە، چاودێری دارایی پێشنیازی كردووە لەسەر ئەم كەیسە لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە پێكبهێنرێت، چاودێری دارایی دەڵێ دەبێ لێكۆڵینەوە لە دەستەی سەرپەرەشتیاری بودجەی پایتەختی گەشتیاری/ هەولێر بكرێت چۆن پارەی حكومەتیان داوە بە كۆمپانیایەك بەبێ بوونی دەستەبەری بانكی، هەروەها لێكۆڵینەوە بكرێت لەوەی چۆن كاریان بەو كۆمپانیایە داوە لەكاتێكدا كۆمپانیاكە بە نوسراوێك لە 24/11/2014دا داوای لێبوردنی كردووە لەوەی ناتوانێت فیلمەكان بەرهەم بهێنێت.   بودجەی پایتەختی گەشتياری‌و پەڕەشوت دەستەی سەرپەرەشتیاری پرۆژەی پایتەختی گەشتیاری (هەولێر) گرێبەستێكی كردووە لەگەڵ (الجناح الژهبی السویدی) بۆ فێركردنی فڕین بە پەرەشوت بۆ ماوەی دوو رۆژ لە (11)‌و (20)/ 3/2014‌و نمایشێكی تر بەناوی "پەرەگلایدەر"، بۆ ئەم دوو كارە بڕی (280 هەزار) دۆلار تەرخانكراوە، چاودێری دارایی چەند تێبینییەكی لەسەر ئەم گرێبەستە تۆماركردووە كە ئەمانەن: • گرێبەستەكە لەگەڵ ئەندازیارێكی فڕوكەوانی واژۆكراوە بەناوی (ی س/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە)، چاودێری دارایی دەڵێ هیچ بەڵگەیەك نییە بیسەلمێنێ ناوبراو نوێنەری كۆمپانیای (الجناح الژهبی السویدی)یە. • جیاوازی هەیە لە گوژمەكان لەنێوان گرێبەستی سەرەتایی‌و گرێبەستی كۆتایی واژۆكراودا. • سەرەتا بڕیاربووە پرۆژەكە بە (150 هەزار) دۆلار جێبەجێ بكرێت، بەڵام دواتر بری (280 هەزار) دۆلار دراوە بە كاپتن (ی س) بەشێوەی كەسیی. • چاودێری دارایی دەڵێ ئەم كارە بەبێ كێبركێ دراوە بەو كۆمپانیایە لەكاتێكدا چەندین كۆمپانیای هاوشێوە هەیە، بۆیە دەبێت لێكۆڵینەوە بكرێت.   پانزە هەزار دۆلار بۆ كردنەوەی سایتێك  بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، لەسەر بودجەی پایتەختی گەشتیاری (هەولێر) بڕی (15 هەزارو 200) دۆلار تەرخانكراوە بۆ كردنەوەی مەڵپەڕێكی ئەلیكترۆنی بۆ دەستەی (هەولێر پایتەختی گەشتیاریی)، چاودێری دارایی دەڵێ:" هیچ نییە پشتگیری راستی‌و دروستی ئەم خەرجییە بكات جگە لە پسوڵەیەك كە لە كۆمپانیای A.T.Cوە ئاڕاستەی ئۆفێسی دەستەی (هەولێر پایتەختی گەشتیاری 2014) كراوە. لەسەر هەمان بودجە چەندین خەرجی تر كراوە كە چاودێری دارایی گومانی لەسەریان هەیە لەوانە: • چالاكی نمایشی ئۆركستراو بالیە/ دیداری راگەیاندن/ دروشمی (هەولێر پایتەختی گەشتیارییە)/ بەەكرێگرتنی هۆڵ، لەبارەی خرجی ئەم چالاكییانەوە چاودێری دارایی دەڵێ لەبەر رێكنەخستن‌و پاراستنی بەڵگەی پێویست بەمەبەستی كۆنترۆڵكردنی خەرجییەكان نەمانتوانی پشتگیری راستی‌و دروستی خەرجییەكان بكەین. • پسوڵەیەك رێكخراوە بۆ بەكرێگرتنی هۆڵی "شەهید سەعد عەبدوڵا) بەبڕی (15 هەزارو 400) دۆلار، چاودێری دارایی تێبینی كردووە دووجار پسوڵە بۆ ئەم كارە كراوە لەلایەن دەستەی سەرپەرەشتیاری پرۆژەی پایتەختی گەشتیاریی. • چالاكی فێستیڤاڵی رۆژی جیهانی منداڵان، چاودێری دارایی تێبینی كردووە، بەبێ بوونی پسوڵەی پێویست‌و هیچ بەراییەك ، پاڵپشت بە یاداشتی بەڕێوەبەری هۆبەی هونەری بڕی (15 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ ئەم كارە، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە پێچەوانەی یاسای ژمێریاری‌و رێنماییە داراییەكانە. • پێشەنگای نێودەوڵەتی گوڵ، بەپێی راپۆرتی چاودێری دارایی بڕی (18 هەزار) دۆلار بۆ خەرجكراوە بەمەبەستی دیزاینكردنی شوێنی ئەم پێشانگایە لەلایەن كۆمپانیایەكی توركییەوە بەناوی (EIAN EXPO)، ئەم پارەیە لەلایەن كەسێكەوە بەناوی (ا ج ج/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) وەرگیراوە، كە هاوڵاتییەكی سورییە‌و هیچ بەڵگەیەك نەبووە لەبارەی ئەوەی كە ئەو كەسە نوێنەرایەتی كۆمپانیاكە دەكات، سەرباری ئەوە كۆنوس رێكنەخراوە تایبەت بە خەرجییەكە. كڕینی ئۆتۆمبیل بۆ مودیر ناحیە لە بودجەی پایتەختی گەشتیاریی  لەسەر ئەو (5 ملیۆن) دۆلارەی وەكو پایتەختی گەشتیاری بۆ هەولێر تەرخانكراوە، ئۆتۆمبیل بۆ بەڕێوەبەری ناحیەی دیبەگە كڕدراوە، سەرباری ئەوە دەستەی سەرپەرەشتیاری پایتەختی گەشتیاری لە گوندی ئینگلیزی خانویەكیان بۆ خۆیان بەكرێگرتووە، چاودێری دارایی دەڵێ:" كرێی خانوەكە زۆرە‌و لە نوسراوەكاندا بەپێنوس دەستكاری كراوە".   خانوی دەستەی سەرپەرەشتیار لەسەر بودجەی پایتەختی پایتەختی گەشتیاریی (هەولێر)، دەستەی سەرپەرەشتیاری پرۆژەكە لە گوندی ئینگلیزی لە هەولێر خانویەكیان بۆخۆیان بە كرێگرتووە بە بڕی (83 هەزار) دۆلار بۆ ماوەی سالێك، چاودێری دارایی دەڵێ سەرۆكی دەستەكە گرێبەستەكەی واژۆ نەكردووە‌و سەرباری ئەوەش بڕی پارەی گرێبەستەكە بە پێنوس دەستكاری كراوە، لەبارەی خەرجكردنی ئەم پارەیە بۆ بەكرێگرتنی خانوو، چاودێری دارایی ئاماژەی بەوەكردووە ئەو كرێیە زۆر گرانە.   ئۆتۆمبیل بۆ مودیر ناحیە هەر لەسەر بودجەی پایتەختی گەشتیاری دوو ئۆتۆمبیلی جۆری فۆرد بە بڕی (84 هەزار) دۆلار كڕدراوە، بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی یەكێك لەە ئۆتۆمبیلەكان كراوە بەناوی (تۆڵە مەهدی خۆشناو) بەڕێوەبەری ناحیەی دیبەگە، چاودێری دارایی دەڵێ:" ئەوە سەرپێچی بڕیاری ئەنجومەنی وەزیرانە).   چارەنوسی كەلوپەلەكان راپۆرتی چاودێری دارایی تێبینی كردووە هەر لەسەر بودجەی پایتەختی گەشتیاری ژمارەیەكی زۆر كەلوپەل بۆ ئەنجامدانی ئاهەنگ‌و چالاكییەكان كڕدراوە، بەڵام چارەنوسیان نادیارە، بۆ ئەوەش نمونەی بە كڕینی (200) كورسی توركی كردووە بۆ ئاهەنگێك لە رۆژی 11و 20/3/2014 بەبڕی (8 هەزار) دۆلار، هەروەها كڕینی (هەزار) كورسی بەبڕی (100 هەزار) دۆلار بۆ (مدرج)ی شوێنی ئاهەنگەكان.    

راپۆرتی: درەو رژێمی سوریا تاكە براوەی ڕێككەوتنی (ئەردۆغان_پۆتن)ە، ئەو نەخشەیەی بەشەڕ لەئیدلیب سەپاندی دەستكاری ناكرێ، لەهیچ بڕگەیەكی ڕێككەوتنەكەدا ئاماژە بەكشانەوەی سوپای سوریا نەكراوە وەك ئەوەی پێشتر توركیا پێداگری ئەكرد. جگە لەوەی لەڕێككەوتنەكەدا كۆمەڵێك مەسەلەی هەستیار باسنەكراوە، دیارترینیان چارەنوسی خاڵەكانی چاودێری سوپای توركیایە كەژمارەیەكیان لەلایەن سوپای سوریاوە گەمارۆ دراون. ( ئاگربەست، رێرەوی ئارام، دەورەیەی هێزەكانی روسی – توركی) ئەو سێ خاڵەن كە ئێوارەی دوێنێی نێوان (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان)ی سەرۆكی توركیا‌و (ڤلادیمێر پۆتن)ی سەرۆكی روسیا لەسەری رێككەوتن.   بڕگەكانی ڕێككەوتنەكە: 1-    وەستاندنی سەرجەم كارە جەنگییەكان بە درێژایی هێڵەكانی بەرامبەر لەناوچەی كەمكردنەوەی توندوتیژی لەكاتژمێر 12ی شەوی پێنج شەمەوە. 2-    دامەزراندنی ڕێڕەوێكی ئارام بەهەماهەنگی لەنێوان هەردوو وەزرارەتی بەرگری بە قوڵایی 6 كیلۆمەتر لەباكورو 6 كیلۆمەتر لەباشوری ڕێگای نێودەوڵەتی حەلەب_لازقییە. 3-    بەگەڕخەستنی كاروانی سەربازی هاوبەشی ڕوسی_توركی لەسەر ڕێگای نێودەوڵەتی حەلەب_لازقییە لە ڕۆژی 15ی ئازار لەترنبە(2 كیلۆمەتر لەخۆرئاوای سەراقیب) تا عەین ئەلحور. ڕێككەوتنەكە هیچ ناگۆڕێت بەپێی ڕێككەوتنەكە، ئەو هێڵانەی رژێمی سوریا كێشاویەتی وەك خۆی دەمێنێتەوە، هیچ ئاماژەیەكی تێدانییە بۆ كشانەوە لێی، وەك ئەوەی توركیا پێشتر بەشێوەیەكی بەردەام دوایدەكرد. هەروەها لەڕێككەوتنەكەدا هیچ قسەیەك لەسەر ڕێگای "ئێم5"نەكراوە، كە پێگەیەكی گرنگتری هەیە لەو پێگەیەی ڕێگای "ئێم 4" هەیەتی، كە باكوری سوریا بە باشورییەوە دەبەستێتەوە. یەكێكی تر لەو خاڵانەی كە ڕێككەوتنەكە خۆی لەباسكردنی نەداوە، كردنەوەی گەمارۆی لەسەر خاڵەكانی چاودێری سوپای توركیایە لەلایەن سوپای سوریاوە لە پارێزگاكانی (حەلەب‌و حەماو ئیدلیب).  هاوكات، لەرێككەوتنەكەدا باس لە كشانەوەی سوپای سوریا نەكراوە لەناوچەكانی جەبەل زاویەو موعرەت نوعمان‌و سەراقیب، كە بایەخی ستراتیجی گرنگیان هەیەو، هاوشانی ڕێگا نێودەوڵەتییەكانن. سوریا پابەندنابێت  (محەمەد یەحیا مەكتەبی) ئەندامی دەستەی سیاسی هێزەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا لە لێدوانێكدا بۆ ڕۆژنامەی (ئەلعەرەبی ئەلجەدید) گومانی خۆی پیشانداوە كە رژێمی سوریا پابەندی ئەو ڕێككەوتنە بێت، وەك ئەو وتویەتی: ئەزمونەكانی پێشوو سەلمێنەری ئەوەیە كە رژێم پابەندی هیچ ڕێككەوتن‌و لێكگەیشتنێك نابێت، هاوكات باسی لەناڕوونی وردەكاری ڕێككەوتنەكەش كردووە، ئەوەش بەدەلالەتی ئەوە ناوبردوە كە خاڵە ناكۆكەكانی نێوان توركیاو ڕوسیا بە چارەسەرنەكراوی ماونەتەوە. لای خۆیەوە، (عەمید فاتح حەسون) یەكێك لەسەركردەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا بەهەمان سەرچاوەی ڕاگەیاندووە: ژمارەیەكی زۆر خاڵی ناڕوون هەیە لەڕێككەوتنەكەدا، ڕەنگە مامەڵەی مەیدانی ڕوسیاو توركیا لەچەند كاتژمێری داهاتوودا ئەو مەسەلەیە ڕونبكاتەوە، بەتایبەت چارەنوسی ڕێككەوتنی سوچی‌و، خاڵە گەمارۆدراوەكانی چاودێری سوپای توركیاو، ڕێگای "ئێم5". بەوتەی ناوبراو،  ئەوەی لە لوتكەكە بەرهەمهاتووە ڕێككەوتنێكی كاتی‌و لەرزۆكە، لەهەفتەكانی داهاتوودا پێویست بەڕێككەوتن‌و گفتوگۆی تازەدەكات. لەبارەی بژاردەكانی بەردەم توركیاش ڕایگەیاندووە: ئەمریكا بەمەرجێك پشتیوانی دەكات كۆتایی بەگرێبەستی (ئێس400) بهێنێت، پشتیوانی ئەوروپییەكانیش پەیوەستە بە ڕاگرتنی شەپۆلی كۆچبەران، لەبەرامبەریشدا ڕوسیا پێشنیازی ڕێككەوتنێكی بۆ دەكات كە كەمتربێت لەڕێككەوتنی سوچی. ئەوەی ماوەتەوە ئەوەیە توركیا لەنێوان ئەم بژاردانەدا كامیان هەڵدەبژێرێت؟.     پارێزگای ئیدلیب پارێزگای ئیدلیب دەكەوێتە باكوری رۆژئاوای سوریا وبە درێژی 129 كیلۆمەتر سنوری بە توركیاوەیە، لە رۆژهەڵاتیەوە پارێزگای حەلەبەو لە باشوریەوە پارێزگای حەمایەو لە رۆژئاوایشیەوە پارێزگای لازقیەیە. - روبەری پارێزگای ئیدلیب ( 6 هەزارو 100 كلیۆمەتر چوار گۆشەیە) - دانیشتوانەكەی ( 3 ملیۆن و 867 هەزار) كەسە. ژمارەیەكی زۆری ئاوارەی ناوچەكانی تر لەو پارێزگایە دەژین  لەدوای خۆپیشاندان و ئاڵۆزیەكانی سوریاوە لە 2011 ئەو پارێزگایە لەژێر كۆنترۆڵی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی سەربە توركیادایەو هەمووشیان لە دەستەیەكدا خۆیان رێكخستووە 2017 بەناوی (تەحریری شام)  

 (درەو): بە فشاری قوباد تاڵەبانی‌و رێبەر ئەحمەد‌و شەعبان شەعبان چالی كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ بڕیاردان لەسەر راگرتنی دەوام لە فەرمانگەكان، لەباربرا. بڕیاربوو ئەمڕۆ ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی كۆببێتەوە‌و بڕیار لەسەر گرتنەبەری چەند رێوشوێنێك بدات بۆ خۆپاراستن لە ڤایرۆسی كۆرۆنا، بەڵام كۆبونەوەكە لەباربرا. بەپێی زانیارییەكانی (درەو) كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەستی كەوتووە، زۆربەی فراكسیۆنەكانی ناو ئەنجومەنی پارێزگا بەنیازبوون پێشنیازێك بخەنە دەنگدانەوە بۆ راگرتنی تەواوەتی دەوامی فەرمانگەكان لە سنوری پارێزگای سلێمانی‌و هەڵەبجە‌و ئیدارەی گەرمیان‌و راپەڕین تاوەكو رۆژی 24/3، جگە لە دەوامی فەرمانگە خزمەتگوزارییەكان. بڕیاربوو لەو كۆبونەوەیەدا هەریەكە لە پارێزگارو بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی‌و هەڵەبجە‌و سەرپەرەشتیارەكانی ئیدارەی راپەڕین‌و گەرمیان بەشداربن، بەڵام جگە لە بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی‌و هەڵەبجە، هیچ یەكێك لەو كەسانە ئامادەی كۆبونەوەكە نەبوون. ئازاد محەمەد ئەمین سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی وتی:" هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی ئامادەیی دەربڕیوە بەشداری لە كۆبونەوەكەدا بكات، بەڵام بەمەرج، ئێمەش مەرجەكەمان قبوڵ نەبووە". بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، مەرجی هەڤاڵ ئەبوبەكر بۆ بەشداربوون لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی پارێزگا ئەوە بووە، كۆبونەوەكە داخراو بێت‌و دور لە چاوی كامێراكان بەڕێوەبچێت هەروەها لە كۆبونەوەكەدا بڕیار لەسەر راگرتنی دەوامی فەرمانگەكان نەدرێت". سەرچاوەیەكی ئاگادار بە (درەو)ی راگەیاند، شەعبان شەعبان چالی بەڕێوەبەری نوسینگەی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆو قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران تەلەفۆنیان بۆ پارێزگاری سلێمانی و هەڵەبجە‌و سەرپەرەشتیاری ئیدارەكانی راپەڕین‌و گەرمیان كردووە‌و داوایان لێكردون بەشداری لە كۆبونەوەكەی ئەنجومەنی پارێزگادا نەكەن". (درەو) زانیویەتی، مەسرور بارزانی دژی ئەوە بووە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەبێ گەڕانەوە بۆ حكومەت بڕیار لەسەر راگرتنی دەوامی فەرمانگە حكومییەكان بدات، بەڵام ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەڵێن بەپێی یاسای كاری ئەنجومەنی پارێزگاكان ئەو دەسەڵاتەیان پێدراوە لەبارودۆخە تایبەتەكاندا بڕیار لەسەر هەر رێوشوێنێك بدەن لە سنوری پارێزگاكەی خۆیاندا، ئەوان رێگریكردنی حكومەت لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی پارێزگا بە لێدان لە بنەمای شۆڕبوونەوەی دەسەڵات‌و لامەركەزیەتی بڕیاردان، ناودەبەن.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەناو ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیدا فراكسیۆنەكان راوبۆچونیان جیاوازبووە، هەردوو فراكسیۆنی یەكێتی‌و كۆمەڵی ئیسلامی لەگەڵ ئەوەبوون ئەنجومەن بڕیار لەسەر راگرتنی دەوامی فەرمانگەكانی سنوری سلێمانی بدات، لەبەرامبەردا فراكسیۆنەكانی گۆڕان‌و پارتی‌و یەكگرتووی ئیسلامی لەدژی دەركردنی بڕیارەكە بوون. حكومەتی هەرێم لەڕێگەی وەزارەتی ناوخۆوە چەند رێنماییەكی بۆ خۆپاراستن لە ڤایرۆسی كۆرۆنا بڵاوكردەوە، لە یەكێك لە رێنماییەكاندا داوا لە هاوڵاتیان دەكات بۆ كاری پێویست نەبێت سەردانی فەرمانگەكان نەكەن، ئەمڕۆ هەردوو بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی هەولێرو سلێمانی مامەڵەی هاوڵاتیانیان راگرت، بەڵام هێشتا حكومەت بەتەواوەتی بڕیاری لەسەر راگرتنی داوامی فەرمانگەكان نەداوە.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت - محەمەد رەئوف كابینەی محەمەد تۆفیق عەلاوی لەبارچوو، بەڵام دەریخست بڕیاری سیاسی كورد لە بارەگای بارزانییە لە پیرمام نەك لە بارەگانی سەرۆكایەتی هەرێم لە هەولێر، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) نێچیرڤان بارزانی رێككەوتنی كردووە، بەڵام مەسعود بارزانی رێككەوتنەكەی هەڵوەشاندوەتەوە، لەم راپۆرتەدا زانیاری زیاتر بخوێنەرەوە. تاقیكردنەوەیەكی نوێ لە ئەزمونێكی نوێدا سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان‌و پارتە سیاسییەكان لەبەردەم بڕیاری مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستاندا دوچاری شكست هاتن. درەنگانێكی دوێنێ شەو، محەمەد تۆفیق عەلاوی سەرۆك وەزیرانی راسپێراوی عێراق پاشەكشێی خۆی لە پێكهێنانی كابینەیەكی نوێی حكومەت لە عێراق راگەیاند. سەرباری ئەوەی لە پێكهێنانی كابینەیەكی حكومیدا بۆ ماوەی یەك ساڵ شكستی هێنا، بەڵام بەو ئەركەی لەئەستۆی گرت، عەلاوی پارت‌و لایەنە سیاسییەكانی عێراق‌و هەرێمی كوردستانی خستە بەردەم تاقیكردنەوەیەكی نوێوە. تاقیكردنەوەكەی عەلاوی بۆ كورد عەلاوی كە دەستبەكاربوو، بەڵێنی دروستكردنی كابینەیەكی حكومی دا، كە لە كەسانی سەربەخۆ پێكهاتبێت، ئەمە هەر لە سەرەتاوە ناڕەزایەتی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستانی لێكەوتەوە. پارتی پێش دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم‌و لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان دەستی بە گفتوگۆ لەگەڵ عەلاوی كرد‌و وەفدێكی ناردە بەغداد، وەفدەكە پێكهاتبوون لە هەریەكە لە هۆشیار زێباری‌و جەعفەر ئیمینكی. مەسعود بارزانی لەسەرەتای دانوستانەكانەوە دانانی كەسانی سەربەخۆی لە پۆستە وزارییەكان رەتدەكردەوە، بارزانی دەیوت دەبێت فوئاد حسێن‌و وەزیرە كوردەكانی تر بەبێ گۆڕانكاری وەكو خۆیان لە پۆستەكانیاندا بمێننەوە، بۆ ئەمەش بەهانەی ئەوە بوو، ئەوەی لە عێراق روودەدات لە ناڕەزایەتییەكانی شەقام پەیوەندیدار نییە بە كوردو وەزیرە كوردەكانەوە. محەمەد تۆفیق عەلاوی لەبەردەم فشارەكانی بارزانی خۆی راگرت‌و سوربوو لەسەر گۆڕینی وەزیرەكان بە كەسانی سەربەخۆ، بەڵام لەدواین ساتەكان‌و بەر لە دەستلەكاركێشانەوەی لەو ئەركەی پێی سپێردرابوو، هەوڵیدا لەڕێگەی زیادكردنی پۆستێكەوە بارزانی قایل بكات بە دانانی كەسانی سەربەخۆ لە پۆستە وزارییەكان، بەڵام ئەو هەوڵەشی شكستی هێنا. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، كۆتاییەكانی هەفتەی رابردوو لە كۆبونەوەی لەگەڵ وەفدی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان، عەلاوی رەزامەندی نیشانداوە لەسەر ئەوەی جگە لەو سێ وەزارەتەی كە بەر كورد دەكەوێت، پۆستێكی تر بۆ كورد زیاد بكات كە ئەویش پۆستی جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراقە بۆ كاروباری هەرێمی كوردستان، هەروەها رازی بووە بەوەی فوئاد حسێن ئەو پۆستە وەربگرێت، ئەمەش بەمەبەستی بەدەستهێنانی رەزامەندی مەسعود بارزانی كە بەردەوام جەختی لەسەر مانەوەی فوئاد حسێن كردووە. (درەو) زانیویەتی، وەفدی لایەنە كوردستانییەكان رازی بوون بە پێشنیازەكەی عەلاوی، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانیش رێككەوتنەكەی پەسەند كرد، بەڵام دواجار مەسعود بارزانی رێككەوتنەكەی رەتكردوەتەوە‌و ریسەكەی نێچیرڤان بارزانی كردوەتەوە بە خوری. رەنگە رەتكردنەوەی رێككەوتنەكە لەلایەن بارزانییەوە هۆكارەكەی بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە، پۆستی جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ كاروباری هەرێم كە بڕیاربوو بە فوئاد حسێن بدرێت، پۆستێكی بێ دەسەڵات بوو، چونكە باس لەوەدەكرا زیادكردنی ئەو پۆستە بەپێی یاسا نەكراوە، بۆیە ئەو كەسەی پۆستەكە وەردەگرێت لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا مافی دەنگدانی نابێت‌و كەسێكی بێدەسەڵات دەبێت، پۆستەكە زیاتر لە پۆستی نوێنەری حكومەتی هەرێم لە بەغداد دەچوو، كە ئێستا ئەو پۆستە لەلایەن (فارس عیسا)وە بەڕێوەدەبرێت. زانیارییەكان باسلەوەدەكەن، لەدواین ساتەكاندا محەمەد تۆفیق عەلاوی هەوڵیداوە لەرێگەی فالح فەیاز سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی‌و هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتحەوە، مەسعود بارزانی قایل بكات، فەیاز‌و عامری داوای دیداری بارزانییان كردووە، بەڵام بارزانی بەبەهانەی ئەوەی بە گەشتێك چووە بۆ چیا، دیدارەكەی رەتكردوەتەوە‌و كۆتایی بە هەوڵەكە هێناوە. هەندێك هۆكاری رەتكردنەوەكەی بارزانی بۆ ئەوە دەگێڕنەوە، محەمەد تۆفیق عەلاوی تا كۆتایی سەردانی بارەگای بارزانی نەكردووە‌و لە پیرمام‌و بەردەوان لەڕێگەی كەسانی ترەوە پەیامی بۆ بارزانی ناردووە. بەپێی یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، دۆسیەی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد لە دەسەڵاتی سەرۆكی هەرێمدایە، كابینە لەبارچووەكەی عەلاوی یەكەم تاقیكردنەوە بوو بۆ نێچیرڤان بارزانی لە پۆستی سەرۆكی هەرێمدا‌و دەریخست سەرباری ئەوەی مەسعود بارزانی هیچ پۆستێكی فەرمی حكومی نییە، بەڵام لایەنە عێراقییەكان گوێ بۆ قسەی ئەو دەگرن نەك نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم. كابینە لەبارچووەكە تاقیكردنەوەیەكیش بوو بۆ لایەنەكانی دەرەوەی پارتی‌و یەكێتی كە فراكسیۆنەكانیان لە بەغداد بەردەوام رەخنەیان لە پارتی‌و یەكێتی دەگرت، لەوانە (فراكسیۆنەكانی بزوتنەوەی گۆڕان‌و كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامی). فراكسیۆنی گۆڕان سەرباری ئەوەی سەرۆكی فراكسیۆنەكەی (یوسف محەمەد) بەشداری لە هیچ كۆبونەوەیەكی سەرۆكایەتی هەرێم لەگەڵ فراكسیۆنە كوردییەكان نەكرد، بەڵام بەردەوام (بەهار مەحمود) بە نوێنەرایەتی فراكسیۆن بەشداری دەكرد، ئەمە لەكاتێكدا بوو زۆرینەی ئەندامانی فراكسیۆنەكە دژی پێشنیازی بارزانی بۆ دانانی خەڵكانی حزبی لە پۆستە وزارییەكان دەوەستانەوە. كاتێك رێككەوتن كرا لەنێوان عەلاوی‌و وەفدی لایەنە كوردییەكان، نوێنەری فراكسیۆنی گۆڕان (بەهار مەحمود) بەشدار بوو لە كۆبونەوەكەدا‌و یەكێك لەوانە بوو رێككەوتنەكەی پەسەندكرد، لەبەرامبەر ئەم بەشدارییەی گۆڕاندا لەژێر چەتری سەرۆكایەتی هەرێم‌و لەناو وەفدی لایەنە كوردییەكان، نێچیرڤان بارزانی بەڵێنیدا پۆستێكی وزاری لە بەغداد بە بزوتنەوەی گۆڕان بدرێت، بۆ ئەوەش داوای لە مستەفا سەید قادری جێگری كرد، ناوی سێ كەسی پێشكەش بكات كە دڵخوازی بزوتنەوەی گۆڕان بن بۆ وەرگرتنی پۆستی وەزیری داد. واتە لە گەمەی پێكهێنانی حكومەتدا گۆڕان لەسەر دوو هێڵ یاری كرد، لەلایەك نوێنەری لەگەڵ وەفدی لایەنەكان بەشداربوو، لەلایەكی تر ئەندامانی فراكسیۆنەكە دژی خواستەكانی وەفدی كورد بەدیاریكراویش پارتی‌و بارزانی بوون بۆ دانانی كەسانی حزبی لە پۆستە وزارییەكان. فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی‌و یەكگرتووی ئیسلامیش بەهەمان شێوەی فراكسیۆنی گۆڕان گەمەكەیان ئیدارە دا، فراكسیۆنی كۆمەڵ كە لە دوو ئەندام پێكهاتووە یەكێكیان (سەلیم شوشكەیی) لەگەڵ وەفدی دانوستانكاری لایەنە كوردییەكان بەشدار دەبوو، ئەوی تر (ئەحمەدی حاجی رەشد) لە دەرەوەی پۆلەكە دەیخوێند، فراكسیۆنی یەكگرتووش كە دوو ئەندامی هەیە لە پەرلەمانی عێراق، رۆڵی دابەشكرد، سەرۆكی فراكسیۆنەكە (جەمال كۆچەر) لە وەفدی دانوستانكاری لایەنە كوردییەكان‌و لەژێر چەتری سەرۆكایەتی هەرێم بەشداری دەكرد، ئەندامەكەی تر (موسەننا ئەمین) لە دەرەوە‌و لەچوارچێوەی گروپی (15) دا دەسوڕایەوە، گروپی (15) پێكهاتبوو لە (15) پەرلەمانتاری كوردی فراكسیۆنەكانی دەرەوەی پارتی‌و یەكێتی، ئەمانە دووجار لەگەڵ محەمەد تۆفیق عەلاوی كۆبونەوە‌و داوایان دەكرد كەسانی سەربەخۆ لە پۆستە وزارییەكانی پشكی كورددا دابنێت، تەنانەت پێشنیازیان بۆ كرد ئەگەر پێویستی پێی بوو، ئەوان دەتوانن خەڵكانی سەربەخۆی لە هەرێمی كوردستان بۆ دەستنیشان بكەن. هەر لەناو گروپی (15) دا ژمارەیەك پەرلەمانتاری تر هەبوون كە روانگەیان بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ كابینەی عەلاوی روون نەبوو، ئەمانە پێكهاتبوون لە (سێ) پەرلەمانتاری پێشتری جوڵانەوەی نەوەی نوێ كە ئێستا ناویان لە خۆیانناوە فراكسیۆنی ئایندە هەروەها دوو پەرلەمانتاری پێشتری هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی‌و دادپەروەری كە ئێستا ئەو حزبە هەڵوەشاوەتەوە‌و پەرلەمانتارەكان نزیكن لە بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقەوە، ئەم دوو پەرلەمانتارە زیاتر لەچوارچێوەی سیاسەتەكانی بەرهەم ساڵحدا بڕیار لەسەر هەڵوێستەكانیان دەدەن. یەكێتی نیشتمانیش كە تازە لە هەڵبژاردنی هاوسەرۆكەكان هاتبووە دەرەوە، هەر لەم سەرەتایەوە نەیویست لەپرسی پێكهێنانی حكومەتدا لە عێراق لەگەڵ بارزانیدا تێكی بدات‌و لەگەڵ پارتی بەشداری دانوستانەكانی كرد، بەتایبەتیش لەكاتێكدا مەسعود بارزانی بەفەرمی پیرۆزبایی هەڵبژاردنی هاوسەرۆكەكان (بافڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی) لە یەكێتی نەكردبوو. بەڵام بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق كە لەناو حزبەكەیدا (یەكێتی) بەمدواییە گورزێكی بەهێزی بەركەوت‌و نەكرا بە سەرۆك، هەوڵیدەدا لەژێر چەتری دانانی كەسانی سەربەخۆ بۆ پۆستە وزارییەكان، هەندێك لە دۆستەكانی خۆی لەكابینەكەی عەلاویدا جێگە بكاتەوە، بەڵام ئەمە هەرزوو لەلایەن بارزانی‌و لایەنە عێراقییەكانی ترەوە هەستی پێكراو ناڕەزایەتی دروستكرد.  ئێستا كە ئیتر كابینە چاوەڕوانكراوەكەی محەمەد تۆفیق عەلاوی لەبارچوو، بەڵام ئەوەی لەدوای خۆی تایبەت بە هەرێمی كوردستان بەجێی هێشت ئەوەبوو، بڕیاری كۆتایی كورد لە بارەگای بارزانییە لە پیرمام نەك لە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان لە هەولێر. تاقیكردنەوەی عەلاوی بۆ شیعەكان  كابینە لەبارچووەكەی محەمەد تۆفیق عەلاوی تاقیكردنەوەیەكی گرنگ بوو بۆ لایەنەكانی پێكهاتەی شیعە بەتایبەتی دوای نەمانی قاسم سلێمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران لە شانۆكەدا، كە بەردەوام شیعەكانی لەسەر یەك مێز كۆدەكردەوە. محەمەد تۆفیق عەلاوی بە پاڵپشتی موقتەدا سەدر سەرۆكی هاوپەیمانی سائیرون و هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح وەكو گەورەترین كوتلەی پەرلەمان، راسپێردرا بە پێكهێنانی كابینەیەكی نوێی حكومی، بەڵام سەرباری زۆرینەبونیان، سەدرو عامری نەیانتوانی هەموو شیعەكان كۆبكەنەوە بۆ پشتیوانی لە كابینەكە بەدیاریكراویش نوری مالیكی سەرۆكی حزبی دەعوەی ئیسلامی. لەبارچوونی كابینەكەی عەلاوی، بەپلەی یەكەم لێدان بوو لە پێگەی سەدرو عامری لەناو پەرلەمان‌و لەسەر شەقامیش. سوننە‌و تاقیكردنەوەكەی عەلاوی كابینە لەبارچووەكە تاقیكردنەوەیەكیش بوو بۆ پێكهاتەی سوننە، كە چەند ساڵێكە بەدەست غیابی سەركردەیەكی كاریزمییەوە دەناڵێنن‌و ناوچەكانیان بەهۆی شەڕی "داعش"ەوە دوچاری وێرانكاری بووەتەوە. كابینە لەبارچووەكە، محەمەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراقی كرد بە سەركردەی ژمارە (1)ی سوننەكان، حەلبوسی بەهاوكاری بارزانی رۆڵی گەورەی بینی لە لەباربردنی كابینەكە، لەمە لەكاتێكدا بوو، بەپێی زانیارییەكان لە دواین ساتەكاندا محەمەد تۆفیق عەلاوی هەندێك سازشی بۆ كردووە‌و ئامادەیی نیشانداوە ئەو كەسانەی لە پۆستە وزارییەكان لەسەر پشكی پێكهاتەی سوننە دادەنرێن كەسانێك بن كە دڵخوازی ئەو بن. لە دیمەنە گشتییەكەشدا لەبارچوونی كابینەكەی عەلاوی دەریخست هێشتا عێراق ئامادە نییە بۆ كۆتایهێنان بەقۆناغی پشكپشكێنە لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا‌و بەبێ رەزامەندی هەموو پێكهاتەكان كەس ناتوانێت جڵەوی دەسەڵات وەربگرێت، لەمەشدا باس لە رۆڵی ئەمریكییەكان دەكرێت كە جەختیان لەسەر ئەوە كردووە بەبێ رەزامەندی كوردو سوننە، نابێت كابینەكە تێپەڕێت.

کۆکردنەوەو و ئامادەکردنی: چیا عەباس لەم بەشە دەرباری ئەمریکا و کورد تا ساتی دەستبەکاربونی ترەمپ وەک سەرۆک کۆمار دەخەمە بەرچاوی خوێنەرانی بەرێز. لە دوا بەشدا باسی ئیدارەی ترەمپ و کورد و هاوکاتیش ئەمریکا و بزوتنەوەی گۆڕان دەکەم. پێشه‌کیه‌ک له‌ سه‌ر په‌یوه‌ندی ئه‌مریکا و کوردی باشور زۆر نوسین و توێژینه‌وه کراوه‌، ده‌یان پسپۆر و شاره‌زا به‌ درێژایی مێژو چاودێریان کردوه‌ و وڵاتانی ناوچه‌که‌ و په‌یوه‌ندار له‌ هاوکێشه‌ سیاسیه‌کانیاندا حسابیان بۆ کردوه‌ و مامه‌ڵه‌ی هه‌مه‌ جۆریان له‌ گه‌ڵدا کردوه. ئه‌م نوسینه هه‌وڵێکه‌ بۆ تیشک خستنه‌ سه‌ر به‌شێک له‌‌و په‌یوه‌ندیانه‌ و به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌ کۆکردنه‌وه‌ی راستیه‌کان و گرێدانیان‌ به‌یه‌که‌وه‌ تا خوێنه‌ری به‌رێز هه‌ڵسه‌نگاندنی خۆی بۆ بکات. هینری کیسینجه‌ر خاوه‌نی قسه‌یه‌که‌ پاش نزیکه‌ی نیو سه‌ده‌ له‌ وتنی هێشتا سه‌داکه‌ی له‌ دنیای سیاسه‌تدا ده‌زر‌نگێته‌وه‌‌: " ئه‌وه‌ی دوژمنی ئه‌مریکایه‌ به‌رده‌وام  له‌ به‌رده‌م مه‌ترسی شه‌ر و نه‌ماندایه‌ و ئه‌وه‌شی دۆستمانه‌ هه‌مو ساتێک تا لێواری گۆری ده‌به‌ین". دۆستایه‌تی كردن ونزیكیوونه‌وه‌ له‌ ئه‌مریكا كارێكی قورسه،‌ ئه‌م وته‌ به‌نرخه‌ی كیسنجه‌ر قسه‌ی سه‌رده‌می شه‌ری سارده، ئێستا ئه‌مریكا بەهێزترین دەوڵەتی دنیایە‌ و له‌ زۆر روه‌وه‌ ده‌ستی زۆر واڵا تر و جه‌زره‌به‌رتره‌ له‌و سەردەمەی كیسنجه‌ر، لە گەڵ ئەوەشدا هەمان رەفتار پێرەو دەکات‌. ئه‌وه‌ی له‌نزیكه‌وه‌ له‌ ئه‌مریكا وردبوبێته‌وه‌ تێده‌گا كه‌ ئه‌و وڵاته‌ ئۆقیانوسێكه‌ له‌ هێز و ده‌ریاكه‌ له‌ گومان و روبارێكه‌ له‌ فرت وفێل وجۆگه‌له‌یه‌كه‌ له‌ متمانه‌ ودڵۆپێكه‌ له‌ وه‌فایی. ئه‌مریکا و کورد Noam Chomsky  ده‌ڵێت: له‌ مێژوی نزیکدا ده‌رده‌که‌وێت ئه‌مریکا چی به‌ کورد کردوه‌، بۆ نمونه‌ له‌ ساڵی 1975 پشت لێکردنی‌ کیسینجه‌ر له‌ کورد به‌ قازانجی سه‌دام، ده‌ ساڵ دواتر پشتگیری ئیداره‌ی رۆنالد رێگن له‌ سه‌دام که‌ کوردی له‌ ناوده‌برد، پشتکردن له‌ راپه‌رینی خه‌ڵکی کوردستان له‌ 1991 و چاونوقاندن له‌ سه‌رکوتکردنی له‌ لایه‌ن سه‌دامه‌وه‌ و پشتگیری بێئه‌ندازه‌ی کلینتۆن له‌ تورکیا له‌ نه‌وه‌ده‌کانی سه‌ده‌ی پێشو که‌ شه‌رێکی خه‌ستی دژ به‌کورد به‌رپا کردبو.  Joost Hilterman له‌ کتێبه‌که‌یa Poisonous affair America Iraq and the gassing of Halabja په‌نجه‌ راده‌کێشیت بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌مریکا له‌ به‌‌کارهێنانی چه‌کی کیمیاوی و ئه‌نفال به‌ئاگابوه‌ و بێده‌نگیش بوه‌ لێیان و سزاکانی بۆ رژێمی سه‌دام بێ بایه‌خ و به‌ها بون.   له‌ سه‌ردێکی په‌له‌ی ئه‌و مێژوه‌دا ده‌رده‌که‌وێت که‌ ئه‌مریکا له‌ شکست و نه‌هامه‌تیه‌ گه‌وره‌کانی کوردا ئاماده‌بونێکی به‌رچاوی هه‌بوه‌.  بابزانین یه‌کێک له‌ سه‌رکرده‌ ناوداره‌کانی کورد، به‌رێز تاڵه‌بانی، چۆن په‌یوه‌ندی ئه‌مریکا و کورد هه‌ڵده‌سه‌نگێنیت. له‌ چاوپێکه‌وتنێکیPublic Broedcasting Services - PBS له‌ ساڵی 2000 دا به‌رێزی ده‌ڵێت: " من وه‌ک خه‌ڵکی تر نیم، لۆمه‌ی‌ ئه‌مریکا ناکه‌م که‌ خیانه‌تی له‌ کورد کردوه‌، ئه‌مریکا نه‌یوتوه‌ ئێمه‌ یارمه‌تیتان ده‌ده‌ین تا‌ ده‌وڵه‌تی خۆتان هه‌بێت، ئێمه‌ ده‌بێت لۆمه‌ی‌ خۆمان بکه‌ین بۆچی له‌ لایه‌ن شای ئێرانه‌وه‌ فێڵمان لێکرا، ئه‌وه‌ به‌رپرسیاریه‌تی ئێمه‌یه‌ نه‌ک ئه‌مریکا. بێگومان سه‌باره‌ت به‌ به‌رپرسیاریه‌تی ئه‌مریکا ده‌توانین به‌شێوه‌یه‌کی تر گله‌ییان لێ بکه‌ین". له‌ درێژه‌ی چاوپێکه‌وتنه‌که‌دا ده‌ڵێت: " ئه‌مریکا پارێزه‌ری کورد نیه‌، ده‌وڵه‌تێکی گه‌وره‌یه‌ سیاسه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندی نیشتمانی خۆی هه‌یه‌، ده‌بێت ئێمه‌ له‌ جیاوازیه‌کانی نێوانمان تێبگه‌ین و پێگه‌ و به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی خۆمان بزانین". له‌ سه‌ر چۆنیه‌تی په‌یوه‌ندی له‌ گه‌ڵ ئه‌مریکادا به‌رێزی ده‌ڵێت: " ته‌نها په‌یوه‌ندیکردن به‌رێگه‌ی  CIA ه‌وه‌ کارێکی ئاقڵانه‌ نیه‌، ده‌بێت ئێمه‌ په‌یوه‌ندی ئاشکرا و داخراویشمان هه‌بێت، ده‌بێت دۆ‌ستمان له‌ کۆنگرێس و سینات و دنیای میدیا له‌ ئه‌مریکا هه‌بێ، ئه‌مانه‌ ئێمه‌ لێی به‌رپرسیارین. ده‌بێت پشتئه‌ستور بین به‌ خۆمان. ناشێت چاوه‌روان بین ئه‌مریکا کوره‌کانی خۆی‌ بنێرێت تا‌ شه‌ر بۆ ئێمه‌ بکه‌ن، چاوه‌روانین له‌ ئه‌مریکا رێگری له‌ کاره‌کانمان نه‌کات و پشتگیری مه‌عنه‌وی و سیاسیمان بکات". لەگەرمەی بایەخ و هاریکاری جدی و فراوانی نێودەوڵەتی لەمێژوی کورد و بزافەکەی و دانوستاندنی بەرەی کوردستانی لەگەڵ سەدام و هه‌روه‌هاش داواکردن لە هێزەکانی هاوپەیمان، کە بۆ گەرانەوەی کوردەکانی ئاوارەی کۆڕەوەکە وپاراستنیان هاتبون، کوردستان بەجێبهێڵن، ئا لەو دۆخەی دوای ڕاپەرین بەهرەیی وتوانای سیاسی سەرکردەکانی کورد لەبەردەم تاقیکردنەوەیەکی قورسدا بون.  لەگەرمەی ئەو ڕوداوانه‌دا رۆژنامەگەری بەناوبانگی ئەمریکیWilliam Saffair لە رۆژنامەی Washington Post لە مانگی ئازاری ١٩٩١دا ستونێکی نووسی، زۆر بەوردی لە عەقڵیەتی سیاسی سەرکردەکانی کورد تێگەیشتبو، یەقینی هەبو کە بونی ئەو دو سەرکردەیە لە یەک کەشتی سیاسیدا کێشەی لێدەبێتەوە، بۆیە داوای له‌ کۆشکی سپی کردبو بانگهێشی هەر دو سەرکردەی کورد بۆ ئەمریکا بکات وداویان لێبکات بەهەماهەنگی لەم دۆخە تازەیەدا کاربکەن. سەفایر پێشنیازی کردبو مام جلال، نازناوی Mr. Outside ی پێبەخشیبو، خەریکی کاری دەرەوە بێت و مەسعود بارزانی، نازناوی Mr. Inside ی پێبەخشیبو خەریکی کاری ناوەوە بێت. بەداخەوە ئەمریکیەکان و ئەو دو بەرێزە گوێیان بۆ ئەو دۆستەی کورد شل نەکرد. دوای روخاندنی سەدام ئەمریکیەکان گوێرایەڵی ئەم بۆچونە بون وبەشێوەیەکی گونجاوتر لەدۆخی عێراقدا چەسپاندیان.  ئه‌مریکا و شه‌ری ناوخۆ بۆچونەکەی سەفایر دوای سێ ساڵ بوە ئەمری واقیع کاتێک له‌ مانگی مایسی 1994 شه‌ری ناوخۆ هه‌ڵگیرسا، سیاسه‌تی ئه‌مریکاش به‌رامبه‌ر به‌کورد توشی ئاڵۆزی و کێشه‌ بو: چۆن ئه‌مرکا یارمه‌تیان بدات و بیان پا‌رێزێت له‌ کاتێکدا یه‌کتر ده‌کوژن. له‌ کۆتایی مانگی یه‌کی 1995 بیڵ کڵنتۆن سه‌رۆکی ئه‌مریکا نامه‌یه‌کی بۆ تاڵه‌بانی و بارزانی نارد که‌ تێدا هوشیاری دابونێ: " ئه‌گه‌ر شه‌ر به‌رده‌وام بێت چی زیاتر له‌ گه‌ڵ وڵاتانی تر هاوکاری ناکه‌ین بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوچه‌که‌ ".  ئه‌مریکا قورسایی خۆی بۆ راگرتنی شه‌ر خستبوه‌‌ گه‌ر و له‌ چه‌ند سیناریۆیه‌کدا بۆ ناوبژیکردن و وه‌ستانی شه‌ره‌که‌ کاری ده‌کرد ( کۆبونه‌وه‌کانی ئه‌نکه‌ره، ئیرله‌ندا، له‌نده‌ن و پاریس به‌ نمونه‌) و تا راده‌یه‌ک سه‌رکه‌وتو بو. له‌ مانگێ ئۆگۆستی 1996 کتوپڕ شه‌ر ده‌ستی پێکرده‌وه‌ و ئاراسته‌کانی سه‌رکه‌وتنی یه‌کێتی نیشان ده‌دا به‌کاریگه‌ری ئه‌و چه‌کانه‌ی له‌ ئێرانه‌وه‌ هێنابونی.              بێ هیوا و رو له‌ شکستێکی گه‌وره‌ بارزانی په‌نای بۆ سه‌دام برد، ئه‌مریکا دوچاری دیلێمایه‌کی قورس بو: له‌ کاتێکدا ئه‌و خه‌ڵکه‌که‌‌ له‌ سه‌دام ده‌پارێزێت خۆیان با‌نگێشی سه‌دام ده‌که‌ن. ئه‌مریکا به‌ هاویشتنی کوێرانه‌ی چه‌ند موشه‌کێک بۆ‌ هه‌ندێ شوێنی باشوری عێراق وه‌لامی31 ئابی دایه‌وه‌.  پاش ئه‌وه‌ی له‌ ئۆگۆستی 1998 نزیکبونه‌وه‌ و لێكتێگه‌یشتن نێوان پارتی و یه‌کێتی له‌ ئارادا بون، بارزانی و تاڵه‌بانی به‌جیا رویان له‌ واشنتۆن کرد. پاش دو رۆژ له‌ کۆبونه‌وه‌ و دانیشتنی به‌رپرسانی ئه‌مریکا به‌جیا له‌ گه‌ڵ هه‌ر دو سه‌رکرده‌ رێکه‌وتنێکیان ساز کرد. پاشان مادلێن ئۆلبرایت، وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا، چه‌ند به‌ڵێنێکی گشتی سه‌باره‌ت به‌ پشتگیری ئه‌مریکا بۆ کوردی باشور راگه‌یاند، ئه‌ویش پابه‌ند به‌ یه‌کریزی کورد و شه‌رنه‌کردن. مادلێن ئۆلبرایت به‌ زمانێکی یه‌کلاکه‌ره‌وه‌ به‌ بارزانی و تاڵه‌بانی وت: " ئه‌مریکا بریار له‌ کات و چۆنیه‌تی وه‌ڵامدانه‌وه‌ی کاره‌ مه‌ترسیداره‌کانی به‌غدا له‌ سه‌ر دراوسێکا‌نی و ئاسایشی ناوچه‌که‌ و به‌رژه‌وه‌ندیه زیندوه‌کانی ئه‌مریکا و له‌ سه‌ر خه‌ڵکی عێراق، به‌وانی باکوریشه‌وه‌، ده‌دات".  سه‌رۆک بڵینتۆن له‌ 6 نۆڤه‌مبه‌ری 1998 و له‌ 19 مایسی 1999 دو نامه‌ی به‌هه‌مان ناوه‌رۆکی به‌ڵێنه‌کانی ئۆلبرایت بۆ کۆنگرێس نارد. وێرای ئه‌وه‌ی ئه‌م راگه‌یاندنانه‌ به‌ڵێنی توند و تۆکمه‌ی پاراستنی کو‌رد نه‌بون، وه‌لێ به‌ پێچه‌وانه‌ی کاره‌ ژێر به‌ژێره‌کانی ئه‌مریکا له‌ سه‌رده‌می نیکسۆن و کیسینجه‌ر به‌رامبه‌ر به‌ کورد بون، چونکه‌ ئاشکرا کران و نه‌ده‌کرا پشتگوێ بخرێن یا نکۆڵیان لێ بکرێت. ڕێککەوتنامەی واشنتۆن وکۆدەکانی ئەمریکا بۆ قوناغی نوێی شەڕی سارد لەئاکامی داوا و فشاری ئەمریکا هەر دوو کاپتنی کەشتی کورد بۆ واشنتۆن بەڕێکەوتن. بە سەرپەرشتی وچاودێری خاتو مادلین ئۆلبرایت، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، لە ساڵی 1998 ڕێککەوتنامەی واشنتۆن یان بە بەرێزان بارزانی وتالەبانی ئیمزاکرد. بەمەش خولێکی تری شەڕی گەرم ساردکرایەوە وقۆناغێکی نوێی شەڕی سارد دەستی پێکردەوە. ئەمجارە ئۆلبرایت کۆدەکانی ئەو شەڕەی بۆ هەر دوو سەرکردە دەستنیشان کرد: چاوبرکێ وشەڕ لەگەڵ سەدام وئێران قەدەغەیە، شەڕکردنی یەکتر قەدەغەیە، کاری یەکلایەنی وتاکڕەوانەو وبێ مۆڵەتی ئەمریکا قەدەغەیە وئیدارە وپارە وپول وداهاتیش دابەش کەن. بۆ یەکەمجار لە مێژوی کورد دا شەڕی خۆخۆری وشەڕی سارد و ئاشتی ناو ماڵی کورد لەلایەن زلهێزێکی دنیاوە چاودێری دەکرا. بە هەڵسەنگاندنی دەسەڵاتدارانی کورد ئەمریکا لە عێراق وناوچەکە ئەوەندە پێویستی پێیان هەبو کە نازکردن وداواکاری و گەمەکانیان بەناچاریەوە قبوڵ دەکات، بە هەلێکی گونجاویان دەبینی تا لەسایەی دۆخی سیاسی ناوچەکە و ڕۆڵی ئەمریکادا درێژە بە گەمەکانیان بدەن وتا بۆیان بکرێت لەو کەش وهەوایەدا هەریەک بەجیا خۆی بەهێزبکات وئامادە بێت بەشی گەورەی کێکەکەی بەرکەوێت.  لەم قۆناغەدا تەرەفی پارتی بۆ ئەمریکا وهاوپەیمانەکانی هێزێکی ناسراوتر و باوەر پێکراوتر بو لە یەکێتی، کە بە هێزێکی تێکەڵاو لە چەپرە و رادیکاڵ وپشتئەستور بە ئێران وسوریا دەیان ناسی. لە راستیدا سەرانی یەکێتی لەم گەمە ژیرانەی سەرانی پارتی لەو قۆناغە تازەیەی شەڕی ساردی نێوانیان باش حاڵی نەبوبون: شەڕی ساردی ئەمجارەی پارتی شەڕی ئیستینزاف بو، پارتی په‌له‌ی نەبو بۆ هاوپەیمانیەتی ویەکلاییکردنەوەی ڕاستەوخۆی ناکۆکیەکان ورێکخستنەوەی پارسەنگی هێزی نێوانیان. ئەمریکا چاودێرێکی بەهێزی ئەو شەرە ساردە بو، ئاڵۆزی بەرژەوەندیەکانی وای لێکردبو لە گۆمی شەڕ و ململانێی کوردیدا ڕاو نەکات.  لوتکەی دەسەڵاتی پارتی لەدوای کارەساتی 31 ئابەوە زۆر وردبینانە لەو کرۆکەی سیاسەتی ئەمریکا تێگەیشتبو، بێگومان بەتیشکی سەوزی ئەمریکا توانرا ڕوداوی31 ئاب ئەنجام بدرێت. دواتریش وڵاتانی ناوچه‌که‌ وهێزەکانی تری دنیاش هەوڵیان دا خۆیان لەم دۆخە تێهه‌ڵکێش بکەن، بەڵام ئیرادەی ئەمریکا و تورکیا رێگەی ئەم هەوڵانەیان بنبەست کرد.  ئەم قۆناغەی شەڕی سارد بەردەوامبو تا ئەو کاتەی هەر دولا دڵنیا بون کە ئەمریکا جدیە لە لێدانی سەدام بەمەبەستی ڕوخاندنی.  هه‌لێکی له‌بار..؟‌  له‌ 1 ئازاری 2003 په‌رڵه‌مانی تورکیا بریاری دا تورکیا به‌شداری ئۆپه‌راسیۆنی ئازادی عێراق نه‌‌کات، ئه‌م بریاره‌ هه‌لێکی بۆ هه‌رێمی کوردستان ره‌خساند تا په‌یوه‌ندیه‌کانی له‌ گه‌ڵ ئه‌مریکا به‌ ئاراسته‌یه‌کی‌ به‌رفراوانتردا به‌رێت. له‌ بری گواستنه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکا به‌خاکی تورکیادا له‌ فرۆکه‌خانه‌ی‌ هه‌ریر دابه‌زین. له‌ یه‌که‌م هه‌نگاوی ئازادکردنی که‌رکوکدا ناکۆکیه‌کی گه‌وره‌ و توند له‌ نێو ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد به‌رپا بو، له‌ ئاکامدا له‌ ژێر هه‌ره‌شه‌ی جدی هێزه‌کانی ئه‌مریکا هێزی‌ پێشمه‌رگەی یەکێتی کە که‌رکوکی رزگار کرد‌ ناچار کرا بکشێته‌وه‌. ماوه‌یه‌ک دوای روخاندنی سه‌دام چه‌ند رۆژنامه‌یه‌کی‌ ئه‌مریکی به‌ زنجیره‌یه‌ک نوسین به‌ ناوی " بۆچی خیانه‌ت له‌ کو‌رد کرا"    Why the Kurds are betrayed به‌ به‌ڵگه‌و دۆکیۆمێنته‌وه‌ پرۆسه‌ی مامه‌ڵه‌کرنی ئەمریکا لە گەڵ کورد له‌ سه‌عاتی سفری په‌لاماردانی سه‌دامه‌وه‌ تا بریاری ئه‌نجومه‌نی ئاسایش بۆ گه‌رانه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات بۆ عێراقیه‌کان بڵاوکرده‌وه، به‌شێکی خه‌تاباری و گوناهه‌کان راشکاوانه‌ ‌له‌ ئه‌ستۆی ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردا بوه‌.  کۆندۆلێز رایز، ئه‌و سه‌رده‌مه‌ راوێژپێکراوی سه‌رۆک بوش بو بۆ ئاسایشی نیشتمانی، ده‌ڵێت: کورد بۆ ئه‌وه‌نده‌ بۆڵه‌بۆڵ ده‌که‌ن، هیچ کات ره‌وشیان وه‌ک ئێستا باش نه‌بوه‌، ئه‌گه‌ر زۆر نیگه‌رانیش بن They have no place to go. به‌م شێوه‌یه‌ بیریان له‌ کورد کردۆته‌وه و مامه‌ڵه‌یان کردوه‌‌. له‌ سه‌رده‌می بو‌شی کور دۆکترینی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ Transformative diplomacy دو بنه‌مای سه‌ره‌کی له‌خۆ گرتبو: (به‌رفراوان کردنی کاری دیبلۆماسی و ده‌ربازکردنی له‌ قه‌واغه‌ کلاسیکیه‌که‌ی) و به‌دیموکراتیزه‌کردن، کورد له‌ سایه‌ی گۆرانکاری ناوچه‌که‌ و سیاسه‌تی نوێی ئه‌مریکا په‌یوه‌ندیکردنی راسته‌وخۆی له‌ گه‌ڵ ئه‌مریکا و زۆربه‌ی وڵاتانی خۆرئاوا بۆ ره‌خسا. Marriana Charountaki پسپۆرێکی په‌یوه‌ندیه‌ نێو ده‌وڵه‌تیه‌کان و ئه‌تروحه‌ی دکتۆراکه‌ی له ساڵی 2011‌ به‌ کتێبێک بڵاوکردۆته‌وه‌ به‌ناوی " کورده‌کان و سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا: په‌یوه‌ندیه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌کان له‌ خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌راست له‌ 1945 ه‌وه‌" و له‌ لایه‌ن ده‌زگای چاپی ئاراس له‌ هه‌لێر بۆ کوردی وه‌رگێراوه‌، ده‌ڵێت: په‌یوه‌ندی کورد و ئه‌مریکا مایه‌ی سه‌رسامیه چونکه‌ پیشانی ده‌دات که‌ چۆن زلهێزێک پێویستی به‌ گروپی بچوک و بێ هێز هه‌یه‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی‌ و خاڵی دوه‌میش ئه‌م په‌یوه‌ندیانه‌ بیرۆکه‌ی که‌ سیسته‌می نێوده‌وڵه‌تی ته‌نها له‌ نێو وڵاته‌کاندا به‌رێوه‌ ده‌چێت‌ وردوخاش ده‌کات.  بوش و بارزانی لە ٢٥ی ئۆکتۆبەری ٢٠٠٥ جۆرج بوش سەرۆکی ئەمریکا لە کۆشکی سپی پێشوازی لە مسعود بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان کرد. هەر دوکیان باسیان لەوە کرد کە لێدوانەکانیان کراوە بو، بوش جەختی کردەوە لەوەی کە ئەمریکا پشتیوانی ئەوانە دەکات کە خوازیاری عێراقێکی ئازاد و دیموکراتن. بارزانیش لە بەرامبەردا سوپاسی سەرۆک بوشی کرد و گوتی بوێری و عەزمی سەرکرداتیتان بەرز دەنرخێنین. لە دوا سەردانی جۆرج بوش وەک سەرۆک کۆمار بۆ عێراق، لە ١٨دیسەمبەری ٢٠٠٨  پاش چاوپێکەوتنی جلال تاڵەبانی، سەرۆک کۆماری عێراق، چاوی بە مسعود بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە بەغدا کەوت. لەو چاوپێکەوتنەدا باسی دۆخی عێراق و پەیوەندیەکانی نێوان هەرێمی کوردستان حکومەتی عێراقیان کرد. جۆرج بوش رۆڵی بارزانی بەرزنرخاند لە پشتیگیریکردنی پرۆسەی سیاسی لە عێراق و رێکەوتنی ئەمنی نێوان عێراق و ئەمریکا.    کورد و‌ ده‌سه‌ڵاتی کاتی هاوپه‌یمان CPA ئه‌مریکا دوای روخاندنی سه‌دام بیرۆکه‌ی Wolfowitz Paul ، جێگری وه‌زیری به‌رگری ئه‌مریکای جێبه‌جێ کرد، ئه‌ویش " ئاستێک له‌ فیدراڵیزم بچه‌سپێت تا‌ دڵنیا بن عێراق وه‌ک وڵاتێکی یه‌کپارچه‌ ده‌مێنێته‌وه‌". ئه‌م سیاسه‌ته‌ له‌ نۆڤه‌مبه‌ری 2003‌ به‌ سیسته‌می فیدراڵی پارێزگاکان له‌ رێکه‌وتنێکی فه‌رمی نێوان ده‌سه‌ڵاتی کاتی هاوپه‌یمان و ئه‌نجومه‌نی حوکمرانی عێراق (برێمه‌ر و تاڵه‌بانی) دا چه‌سپێنرا. برێمه‌ر سه‌ردانی بارزانی له‌ پیرمام کرد و داوای لێکرد به‌ رێکه‌وتنه‌که‌ رازی بێت، به‌ڵام بارزانی داواکه‌ی ره‌تکرده‌وه. هه‌ڵوێسته‌ جیاوازه‌کان له کۆنترۆڵکردنی که‌رکوک دوای رزگارکردنی و له‌م رێکه‌وتنه‌ نیشانی ده‌ده‌ن که‌ کورد به‌رژه‌وه‌ندی باڵای نه‌ته‌وه‌ییان یه‌کلا نه‌کردبوه‌وە و یه‌کگرتوش نه‌بون. بۆب ۆدۆرد، رۆژنامه‌گه‌ری به‌ناوبانگی ئه‌مریکا، له‌ چاوپێکه‌وتنێکی که‌ناڵی BBC ی ئینگلیزی له‌ سه‌ر کتێبه‌که‌ی (بوش له‌ جه‌نگدا) ده‌ڵێت: " جارێک برێمه‌ر ته‌له‌فۆن بۆ بوش ده‌کات و گله‌یی و گازه‌نده‌ی مه‌جلیسی حوکمی پێ ده‌ڵێت، له‌ وه‌لامدا بوش به‌ برێمه‌ر ده‌ڵێت: تۆ خۆت شای شاکانی، چیت ده‌وێت بیکه‌". نامه‌ی هاوبه‌ش بۆ بوش له‌ 1 حوزه‌یرانی 2004 به‌رێزان تاڵه‌بانی و بارزانی نامه‌یه‌کی هاوبه‌شیان بۆ جۆرج بوش سه‌رۆکی ئه‌مریکا نارد، هه‌ر دو سه‌رکرده‌ چه‌ند گله‌یی و نار‌ه‌زاییان سه‌باره‌ت به‌ ده‌سه‌ڵاته‌که‌ی‌ برێمه‌ر ده‌ربریوه‌ و چه‌ند داواکاریه‌کیان لێ کردوه‌، له‌وانه‌ پۆستێکی‌ سیادی بۆ کورد و پشکی گلدراوه‌ی سێ پارێزگای هه‌رێم له‌ داهاتی نه‌وت به‌خۆراک و کردنه‌وه‌ی کۆنسوڵخانه‌ی ئه‌مریکا له‌ هه‌ولێر و خستنه‌گه‌ری سامانه‌ سروشتیه‌کانی هه‌رێم. به‌پێی هه‌واڵێکی رۆژنامه‌ی القرار له‌ 15 ته‌موزی 2004 دا بوش به‌ توند‌ و وشکی وه‌لامی داونه‌ته‌وه‌. له‌و سه‌رده‌مه‌دا به‌رێز نه‌وشیر‌وان مسته‌فا له‌ نوسینێکی به‌ناونیشانی: " کورد و قانونی به‌رێوه‌بردنی ده‌وڵه‌تی عیراق له‌ ماوه‌ی گواستنه‌وه‌دا" له‌ ژماره‌ 3264 ی کوردستانی نوێ له‌ به‌رواری 7-1-2004 دا بڵاوکراوه‌ته‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ دۆخه‌که‌ ده‌ڵێت: " کاتی گوڵبارانی (موجامه‌له‌) کاربه‌ده‌ستانی ئه‌مریکی به‌سه‌رچو، کاتی پێداگرتنه‌ له‌ سه‌ر چه‌سپاندنی مافه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی کورده‌... ئه‌گه‌ر سوڵته‌ی ئیتلاف و مه‌جلیسی حوکم ده‌سته‌ده‌ستی به‌ مافه‌کانی کو‌رد بکه‌ن، ئه‌وا رێگه‌ی عوسیانی مه‌ده‌نی له‌ به‌رده‌ستماندایه‌". له‌ کاتی خۆیدا برێمه‌ر به‌ توندی وه‌لامی ئه‌م بۆچونه‌ی دایه‌وه‌. بوشی کور و په‌یامی " كتاب وسوننه‌ت" له‌دوای نه‌مانی شه‌ری سارد وبه‌تایبه‌تی دوای 11 سێبته‌مبه‌ری 2001 به‌شێك له‌ ئاراسته‌ نوێكانی ئه‌مریكا بونه‌‌ ناوه‌رۆكێكی نه‌گۆراو بۆ سه‌رجه‌م سیاسه‌ت وكاره‌كانی و ره‌نگدانه‌وه‌ی به‌رده‌وامیان له‌سه‌ریان هه‌بو‌. جاران به‌پێی سات وكات ویاساكانی ململانێكان و گه‌مه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ سیاسه‌ته‌كانیان داده‌رشت وهاوپه‌یه‌مانیه‌تی وكاریان ده‌كرد، لەو سەردەمەدا‌ خه‌تمی " كتاب وسوننه‌ت" له‌ په‌یام وسیاسه‌تی سه‌ركرده‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌ كۆنسێرڤه‌تیزمه‌ نوێكانی واشنتۆن به‌زه‌قی به‌رچاو بون، ئەمە رەگ و ریشەی ئاینی هەبو.  جۆرج بوش پاش هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی له‌خولی دوه‌مدا بە هۆکاری چەندین هۆکاری سیاسی و ئابوری و ئەمنیەوە یه‌كلایانه‌ و بێ بریاری نێوده‌وڵه‌تی په‌لاماری عێراقی دا و رژێمەکەی سەدامی روخاند. ئەم روداوە گرنگە کاریگەری بێئەندازەی لە سەر دۆخی کورد لە عێراق  و پەیوەندیەکانی لە گەڵ ئەمریکادا کرد. دروێنه‌ی سیاسه‌ت به‌درێژایی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌مریكا له‌عێراق و بۆ جێبه‌جێكردنی سیاسه‌ته‌كانی بێجگه‌ له‌وه‌ی كه‌ هه‌وڵی داوه‌ هه‌مو پێكهاته‌كانی عێراق له‌سه‌ر بنه‌مای ته‌وافق خركاته‌وه‌ و هاریكاری حكومه‌تی عێراقی بكەن و یەکپارچەیی وڵاتەکە بپارێزن، له‌لایه‌كی تریشه‌وه‌ پارەی رشتوه‌ و چاوی لە گەندەڵی پۆشیوە بۆ ئه‌وانه‌ی ئاماده‌بون وئاماده‌ن كاره‌كان جێبه‌جێ بكه‌ن ( برێمەر لە بیرەوەریەکانیدا راشکاوانە باسی ئەم تەوەرە دەکات)، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ ئه‌مریكا لای گرنگ نیە كێن ئه‌وانه‌ی جێبه‌جێی ده‌كه‌ن به‌مه‌رجێك گوێرایه‌ڵی بن وئه‌ملا و ئه‌ولا نه‌كەن.       كورد له‌و به‌شه‌ رزگاركراوه‌ بچوكه‌ی باشوری كوردستان به‌ حوكمی گۆرانكاریه‌كان له‌ ئه‌مریكا نزیك بوەوە‌ و ئه‌مریكاش به‌حوكمی رۆلی وبه‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی له‌ عێراق و ناوچه‌كه‌ پێویستی كاتی به‌ كورد هه‌بو‌ و هه‌یه‌. تێگه‌یشتنی په‌یوه‌ندی نێوان دو لایه‌نی ئه‌م دراوه‌ كارئاسانی زۆر ده‌كات بۆ تێگه‌یشتنی گۆرانكاریه‌كانی ئێستا و ئه‌گه‌ره‌ به‌هێزه‌كانی ئاینده‌ش. ئه‌م جۆره‌ په‌یوه‌ندیه‌ دارژراوه‌ی له‌سه‌ر بنه‌مای " نزیكبونه‌وه‌ وپێویستی كاتی" ناچێته‌ چوارچێوه‌ی هاوپه‌یمانیه‌كی سیاسی درێژخایانه‌وه‌ ئه‌گه‌ر كورد شوێنی خۆی له‌ هاوكێشەی ستراتیژی باڵای ئه‌مریكادا نه‌سه‌پێنێت ونه‌چه‌سپێنێت.  نمونه‌كانی مێژو كاتێك شه‌ری سارد له‌كاڵبونه‌وه‌دا بو و دیواری به‌رڵین روخێنرابو، خاتو مادلێن ئۆلبرایت كه‌ وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا بو رایگه‌یاند كه‌ چیتر ئه‌مریكا له‌مه‌ر ئیسرائێل وكێشه‌ی له‌ گەڵ عه‌ره‌بدا پایده‌ر له‌ ئاو نادات. به‌واتایه‌كی تر چیتر زیاتر وه‌ك پێشو حساب بۆ ئیسرائیل له‌ نێو تۆری به‌رژه‌وه‌ندی باڵای ئه‌مریكادا ناكرێت. ئه‌مه‌ سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی كه‌ جوه‌كان ولۆبی زایۆنیزم له‌ ئه‌مریكا به‌هێزترین وكاریگه‌ریترین توانای فشاریان هه‌یه.  دواتر كه‌ ده‌سه‌ڵات له‌ ئه‌مریكا كه‌وته‌ ده‌ست كۆنسێرڤه‌تیزمه‌ نوێكان و دواتریش ترەمپ به‌شێوه‌یه‌كی نه‌رمتر هه‌مان سیاسه‌تیان له‌گەڵ ئیسرائیل پێره‌و كردوه‌.  توركیای دۆستی دێرینی ئه‌مریكا وئه‌ندام و ده‌روازه‌ی خۆرهه‌ڵاتی ناتۆ له‌ لایه‌ن ئه‌مریكاوه‌ ئه‌زیه‌ت دراوه‌ وجاریش هه‌بوه‌ ته‌نگی پێهه‌ڵچنیوه‌. تورکیا‌ ئه‌ندامی ناتۆ‌ و گه‌وره‌ترین سوپای هەیە، به‌ڵام ئه‌مریكا بۆماوه‌ی چه‌ند ساڵێك چه‌ك و تفاقی سوپاكه‌ی تازه‌ نه‌ده‌كرده‌وه‌ ویارمه‌تیه‌ ئابووریه‌كانی بۆی كه‌مكردبوه‌وه‌ وهانی ئه‌وروپای نه‌ده‌دا تا توركیا له‌یه‌كێتی ئه‌وروپادا وه‌ربگرن. ئێستاشی لە گەڵدا بێت ئیدارەی ترەمپ گەمەی پشیلە و مشک لە گەڵ تورکیا دەکات.  كاتێك فه‌ره‌نسا وئه‌ڵمانیا وه‌ك دوو گه‌وره‌ وڵاتی ئه‌وروپا ناره‌زاییان ده‌ربری له‌مه‌ر په‌لاماردانی عێراق له‌لایه‌ن ئه‌مریكاوه‌ بێئه‌وه‌ی بریارێكی نێوده‌وڵه‌تی هه‌بێت، ئه‌مریكا زۆر به‌ كوێخایانه‌ وبێگوێدانه‌ ئه‌و مێژوه‌ درێژه‌ی هاوپه‌یمانیه‌تی له‌گەڵ ئه‌م دو وڵاته‌دا، كه‌ كۆڵه‌كه‌ی ستراتیژی ئاسایشی ئه‌وروپای خۆرئاوا و ئه‌مریكا بون له‌پشت هێڵی ئوراڵه‌وه‌، ئه‌وانی به‌ پیاوه‌ پیره‌كانی ئه‌وروپا ناوبرد. زۆر كارامه‌ سه‌ركه‌وتوش بو له‌ په‌راوێزكردنی رۆڵی وگاریگه‌ری ئه‌و وڵاتانه‌ له‌ كێشه‌كانی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌راست ولاوازكردنی شوێن ده‌ستیان.  ئه‌مانه‌ نمونه‌ی زیندون بۆ ره‌فتار و سیاسه‌تی ئه‌مریكا به‌رامبه‌ر ئه‌وانه‌ی له‌ ناو جه‌رگی به‌رژه‌وه‌ندی ستراتیژی ئه‌ودا هاریكاریان كردوه‌ ورۆڵی گرنگیان هه‌بوه‌، ده‌بێت به‌رامبه‌ر میلله‌تێكی بێده‌سه‌ڵاتی دابه‌شكراوی و بێ ده‌وڵه‌تی وه‌ك كورد یا وڵاتێكی كه‌لاوه‌ی وه‌ك عێراق چی بكات؟ كورد و هەڵوێست لە ئەمریکا و رەفتارکردنی ! له‌گه‌ڵ داگیركردنی كوێت له‌لایه‌ن سوپای عێراقه‌وه‌ و وه‌لامی توندی ئه‌مریكا بۆ ئه‌و كاره‌، لە ناو سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد له‌مه‌ر هه‌ڵسه‌نگاندن و هه‌ڵوێست و ره‌فتاركردن له‌گەڵ ئه‌مریكادا دو بۆچونی سه‌ره‌كی سەریان هەڵدا‌: بۆچونێک پێی وابو كه‌ واشنتۆن بۆته‌ سه‌نته‌ری بریاردان له‌ دنیا و پێویسته‌ كورد به‌ په‌له‌ به‌ سود وه‌رگرتن له‌ دوژمنایه‌تی مێژویی له‌گەڵ سه‌دام عه‌رزی خۆی له‌ پایته‌ختی بریاردان بكات. لە دوای کۆرەوەکە، ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتوەکان بە رەزامەندی ئەمریکا بریاری ٦٨٨ ی دەرکرد بۆ پاراستنی کورد، دواتر دانانی ناوچەی ئارام و هێلی ئاسمانی بۆ نەفرینی فرۆکەکانی عێراق واشنتۆن هێدی هێدی ده‌روازه‌كانی بۆ كورد زیاتر واڵا دەکرد كه‌ جاران له‌ درزه‌كانیشیه‌وه‌ رێگا نه‌ده‌درا بۆ سه‌رنجدان وتێروانینێك. ئه‌م بۆچونە‌ لە خۆشباوه‌ریەوە و له‌ ئیفۆریای لاوازبونی سه‌دام دا وپساندنی ئه‌ڵقه‌کانی گه‌مارۆی وڵاتانی ناوچه‌كه‌ لە سەر کورد و ده‌سه‌ڵاتی رەهای ئەمریکا هیوایه‌كی رۆمانتیكی وفانتازیایه‌كی سیاسی لە سەر ئەمریکا هەڵچنیبو. بۆچونی دوه‌م لای وابو كه‌ کورد ئەزمونی تاڵی لە گەڵ ئه‌مریكا هەیە و شوێنی متمانه‌ نیه‌ و هێزێکی بێ ئامانە، ئه‌م بۆچونه،‌ پشتئه‌ستور به‌هه‌ڵسه‌نگاندنی رۆڵی ئه‌مریكا له‌ مێژوی كورد، لای باشبو به‌ ترس وحه‌زه‌ر‌ و خۆماتكه‌رانه‌ له‌ درزه‌كانی ده‌روازه‌كانه‌وه‌ بروانێته‌ ئه‌مریكا و مامەڵەی بکات. له‌نێو به‌رداشی ئه‌م دو بۆچه‌نه‌دا وبۆ ماوه‌یه‌كی درێژ په‌یوه‌ندیه‌كانی كورد له‌گەڵ ئه‌مریكا هاردرا‌ و ئه‌مه‌ش هۆكارێكی گرنگی درێژه‌پێدانی شەری ناوخۆ بوه‌ له‌ كوردستان.  له‌ دانیشتن ولێدوان و دانوستانەکانی كه‌ به‌سه‌رپه‌رشتی ئه‌مریكا وبه‌ریتانیا وبه‌شداریكردنی توركیا و فه‌ره‌نسا به‌رێوه‌ده‌چون بۆكۆتایی هێنان به‌شه‌ری ناوخۆ خاڵێكی زۆر سه‌رسورمێنه‌ر به‌رچاو ده‌كه‌وێت، به‌تایبه‌تی له‌ رێككه‌وتنه‌كه‌ی پاریس دا و تا راده‌یه‌ك له‌ لێدوانه‌كانی ئیرله‌ندەشدا، ئه‌ویش ئه‌و وڵاتانه، تایبەت ئەمریکا،‌ هه‌وڵیان داوه‌ هه‌ر دو لایه‌نی شه‌ر رێكبخه‌ن وەک‌ دارشتنی پلانی چاره‌ی كێشه‌ی كورد له‌ باشور له‌كاتێكدا شه‌ری ئەو دو لایەنە بۆ ده‌سه‌ڵاتی سیاسی وپاره‌ بوه‌ له‌ هه‌رێم، ئەمە لە کاتێکدا چاره‌ی كێشه‌ی كورد به‌رای ئه‌و كاته‌ی ئه‌مریكا وئێستاش له‌گەڵ ده‌سه‌ڵاتی به‌غدا ئه‌نجام ده‌درێت. ئه‌م ره‌فتاره‌ پارادۆكسانه‌ له‌گەڵ كورد ره‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌و نارێكی‌ و په‌رته‌وازه‌یی فیكری و سیاسی سه‌ركردایه‌تی كورد بوه‌ له ‌مه‌ر ئه‌مریكا و رۆڵی ده‌سه‌ڵاتی به‌غدا. به‌كورتی ئه‌مریكا هه‌وڵیداوه‌ له‌ ده‌روازه‌ی سیاسی خۆیەوە‌ هه‌ر دو لا رازی بكات بۆ مه‌رامه‌كانی بێئه‌وه‌ی به‌هیچ شێوه‌یه‌ك خۆی له‌قه‌ره‌ی چاره‌ی ره‌وای ناوه‌رۆكی مه‌سه‌له‌ی كورد بدات. بۆچونی ئه‌وان بۆ كورد له‌روانگای دیدگای خۆیانه‌وه‌یە‌ بۆ ئه‌و عێراقه‌ی مه‌به‌ستیانه‌ بیخوڵقێنن وشوێن وپایه‌ی كورد له‌و عێراقه‌دا دارشتوە. کاتێک دۆنالد رامسفیلد و پاول ۆلڤۆڤیتز وەک دو بەرپرسی باڵا لە کۆتایی هەشتاکان و تا ١٩٩٣ لە پنتاگۆن کاریان دەکرد راپۆرتێکی تایبەتیان دەرباری ناوچەی کەنداو و عێراق و ئایندەیان ئامادە کردبو، تێیدا کە باسی کورد دەکەن جەخت دەکەنەوە لەوەی بە حوکمرانیەکی خۆماڵی و چەند دەسکەوتێک رازی بکرێن، بێگومان تا ئەم چرکەیەش ئەمریکا ئەو سیاسەتە پێرەو دەکات.  سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد ته‌نانه‌ت له‌ كۆنگره‌ی ئۆپزیسۆن له‌ له‌نده‌ن له‌ كۆتایی 2002 دا نه‌یتوانی یه‌ك په‌یامی یه‌كگرتو بدات به‌گوێی ئه‌مریكادا، ته‌نانه‌ت له‌سه‌رده‌می رێككه‌وتنی واشنتۆن به‌سه‌ر په‌رشتیكردنی ئه‌مریكا، خاتو مادلین ئۆلبرایت زۆر به‌ راشكاوانه‌ هه‌ر دوو سه‌ركرده‌ی كوردی له‌و جیاوازیه‌ جه‌وهه‌ریه‌ به‌ئاگا هێنابوه‌وه‌، كاتێك به‌ هه‌ردو به‌رێزان خوالێخۆشبو مام جلال وكاك مه‌سعودی وتبو: كارێك مه‌كه‌ن عێراق بهروژێنن یا ئێران ده‌ست له‌ كاروبارتان وه‌ردات و له‌ خۆشتانه‌وه‌ به‌ ته‌نیا بریاری شه‌ر وئاشتی مه‌ده‌ن.  ئه‌مریكا و كورد و عێراق دوای ڕوخاندنی سەدام وباڵادەستی ئەمریکا لە عێراقدا گەمەکردن وملمڵانێ وچاوبرکێی سەرکردەکانی کورد لەناو عێراق و لە گەڵ وڵاتانی دراوسێ بەرتەسک بونەوە ولەقاڵب دران و بەچاودێری ئەمریکا خزێنرانە چوارچێوەی عێراقی دوای سەدامەوە‌. سەرکردەکانی کورد بەشداریان لە حوکمرانی عێراقدا کرد وبە پێی یاسا و پرۆتۆکۆڵەکان کۆمەڵێک ئیلتزاماتیان بۆ دیاری کران. دواتر لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە لە بەغدا و لە هەرێم دەسەڵاتەکان دابەشکران. هەر دو سەرکردەی کورد درکیان بەم راستیانە کرد و بۆئەوەی لە قافڵەکە دوانەکەون رێککەوتنیان کرد و بە لیستێکی هاوبەش بەشداریان لە هەڵبژاردنەکانی کوردستان وعێراقدا کرد.  لە دوای روخاندنی سەدامەوە ئەمریکا بەردەوام لە گرژی و قه‌یرانەکانی په‌یوه‌ندیەکانی نێوان هه‌رێمی كوردستان و ده‌سه‌ڵاتدارانی بەغدا جەختی کردۆتەوە کە سەروەری و یەکپارچەیی عێراق پارێزراو بێت، پرەنسیپی سازان لە حوکمرانی عیراق پێرەو بکرێت، کێشەکان بە دانوستان و لێدوان چارە بکرێن.  بۆ ئه‌م مه‌به‌ستانەش چه‌ند یاسایه‌ك له‌ عێراق بۆ ئه‌مریكا زۆر گرنگن بون کە په‌سند بكرێن، له‌وانه‌ پرۆژه‌ یاسای هایدرۆكاربۆن (نه‌وت وگاز) کە تا ئێستا بە تەم و لێڵی ماوەتەوە، یاسای هه‌ڵبژاردنی پاریزگاكان کە پەسند کراوە و رێككه‌وتنی ستراتیژی نێوان عێراق وئه‌مریكا کە لە سەردەمی ئۆباما سازکرا.  ئەمریکا له‌سه‌رجه‌م ئه‌م سێ خاڵه‌دا فشاری زۆریان خستە‌ سه‌ر كورد بۆ په‌سه‌ندكردنیان به‌ شه‌رت ومه‌رجی ئه‌وان. به‌شێك له‌ سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد  به‌ ئاراسته‌ی خواستی ئه‌مریكیه‌كان کاری کرد، بەشێکی کەم لێیان، بۆ نمومە خوالێخۆشبو نەوشیروان مستەفا بە گومان و دڵەراوکێیەکی ئاشکرا دەیروانیە مەرامەکانی ئەمریکا ( نوسینی خوالێخۆشبو: خوێندنەوەیەکی کوردی بۆ رێکەوتنی  ئەمریکی– عێراقی )، لە پرسی رێکەوتنی ستراتیژی نێوان عێراق و ئەمرێکا.   به‌شێك له‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌مریكی، به‌تایبه‌تی کۆندۆلێزا رایز و گێتس و حاشیه‌كانیان، لایان وابو‌ كه‌ كورده‌كان هه‌ندێك سنووریان به‌زاندوه‌ كه‌ مه‌ترسی له‌سه‌ر سیاسه‌تی ئه‌وان له‌عیراق وناوچه‌كه‌ دروستكردوه‌. له‌وانه‌ گرێبه‌سته‌كانی نه‌وت، بەهێزبونی ده‌سه‌ڵاتی حزبی و سه‌ربازی و ئابوری کورد له‌ ناوچه‌كانی ململانێ له‌ كوردستان، پێداگرتن له‌ رێژه‌ی كورد له‌ بودجه‌ی عێراق و له ‌سه‌روی هه‌موشیانه‌وه‌ گه‌مه‌ سیاسیه‌كانی كورد له‌گەڵ هێزه‌كانی تری عێراق و وڵاتانی دراوسێ به‌تایبه‌ت ئێران. بێجگه‌ له‌م هۆكار و فشارانه‌ی ناوخۆی ئه‌مریكا وعێراق، وڵاتانی ناوچه‌كه‌، به‌تایبه‌تی عه‌ره‌بی سوننه‌ و توركیا فشارێكی زۆریان خستبوە‌ سه‌ر ئه‌مریكا بۆئه‌وه‌ی هه‌م " ناسنامه‌ی عه‌ره‌بی" عێراق له‌ده‌ست ده‌رنه‌چێت وبرا سوننه‌كانی عێراق له‌ مه‌رحه‌مه‌تی خۆی بێبه‌ری نه‌كات و ئه‌و " زیادەرۆییه‌ی" كورد سنورداربكات وته‌وژمی بوژاندنه‌وه‌یه‌كی راسته‌قینه‌ی كوردایه‌تی دابمركێنێته‌وه‌. دواتر زۆربەی ئەم خاڵانە لە دەستوری هەمیشەیی عێراقدا چەسپێنران. چەندین بەڵگەنامەکانی ویکیلیکس دەیسەلمێنن چۆن ئەمریکا دەستی لە ورد و درشتی کورد لە بەغدا هەبوە و چۆن خواست و داواکاریەکانی لە لایەن سەرکردایەتی سیاسی کوردەوە جێبەجێکراون.   حوکمرانی ئۆباما و کورد لە باشور هەشت ساڵ حوکمرانی سەرۆک ئۆباما (٢٠٠٩ – ٢٠١٧ )  بە هەستیارترین قۆناغی دوای روخاندنی سەدام بۆ کورد لە باشور دەژمێرێت، لە ماوەی حوکمرانیدا چەندین گۆرانکاری و روداوی گرنگ رویانداوە.  بارزانی  و تاڵەبانی نێوان به‌غدا و واشنتۆن جاران دوای گه‌رانه‌وه‌ی به‌رێز مسعود بارزانی له‌ به‌غداد‌ بۆ کوردستان وه‌ک سه‌رۆکی شاندی کورد له‌ خولی دوه‌می دانوستانی به‌ره‌ی کوردستانی ساڵی 1991 له‌ گه‌ڵ رژێمی سه‌دام نوسه‌ر و رۆژنامه‌گه‌ر Jonathan Kaplan له‌ هه‌ولێر‌ چاوپێکه‌وتنێکی له‌ گه‌ڵ سازده‌کات و وتاره‌که‌ی به‌ناونیشانی " کو‌رد دژ به‌ کورد" له‌ گه‌وره‌ رۆژنامه‌کانی دنیادا بڵاوده‌کرێته‌وه. رۆژنامه‌ی de Volkskrant ی هۆڵه‌ندی رۆژی 14 ته‌موزی 1991 یش بلاویکرده‌وه‌.‌   کاپلان ده‌ڵێت به‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی بارزانی پێشنیازی عێراق که‌ داواده‌کات کو‌رد په‌یوه‌ندیه‌کانیان له‌ گه‌ڵ حکومه‌ته‌ بیانییه‌کان بوه‌ستێنن به‌باشترین خاڵی رێکه‌وتن‌ بۆ میلله‌ته‌که‌ی ده‌زانێت. به‌پێچه‌وانه‌وه‌ تاڵه‌بانی ئه‌م پێشنیازه‌ی راسته‌وخۆ ره‌تکرده‌وه‌ و پێی وابو رۆژئاوا ته‌نها زامنه‌ بۆ مافه‌کانی کورد. له‌و رۆژه‌وه‌ تا ئه‌م ساته‌ش رۆژئاوا، تایبه‌ت ئه‌مریکا، رۆلی کاریگه‌ریان له‌ پاراستنی کورد له‌ باشور بینیوه‌، به‌غدا، ته‌نانه‌ت دوای روخاندنی سه‌دامیش، جۆرێک له‌ مه‌ترسی به‌رده‌وام بوه‌ له‌سه‌ر کورد و حوکمرانی له‌ باشور.  پێده‌چێت مام جلال تا کاره‌ساتی 31 ئاب 1996 که‌ به‌ ره‌زامه‌ندی بێده‌نگی ئه‌مریکاش رویدا، هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆ رۆڵی ئه‌مریکا واقیعی نه‌بوبێت. بارزانی به‌هۆی ئه‌زمونی زۆر تفتوتاڵی شۆرشی ئه‌یلول و خوالێخۆشبو مه‌لا مسته‌فا تا دوا ساته‌کانی ژیانی له‌ گه‌ڵ ئه‌مریکا ئه‌وه‌نده‌ باوه‌ری به‌ رۆژئاوا نه‌مابو، له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا توانیویه‌تی تا راده‌یه‌ک مامه‌ڵه‌ی سیاسی له‌ گه‌ل ئه‌مریکادا بکات و سود له‌و مامه‌ڵه‌کردنه‌ وه‌ربگرێت. بۆچونه‌که‌ی مام جلال له‌و سه‌رده‌مه‌دا زاده‌ی هه‌ڵسه‌نگاندنێکی ستراتیژی بو و ته‌نها له‌ روانگای شه‌خسی خۆیه‌وه‌ داینه‌رشتبو، چونکه‌ گه‌یشتبوه‌ ئه‌و باوه‌ره‌ی ئه‌مریکا بۆته‌ سه‌نته‌ری سه‌ره‌کی بریاردان له‌ دنیادا، بۆیه‌ ده‌بێت کورد روی لێبکات. مسعود بارزانی له‌ ئاکامی شکستی شۆرشی ئه‌یلول بۆ ساڵانێکی درێژ خۆی له‌ قه‌ره‌ی ئه‌مریکا نه‌ده‌دا، ته‌نانه‌ت له‌ گێژاوی دۆخی کورد له‌ 1975 ه‌وه‌ تا راپه‌رین کونجی قه‌ناعه‌تی گرتبو و زۆر به‌حه‌زه‌ره‌وه‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆ ئه‌گه‌ره‌کانی ئاینده‌ ده‌کرد. کاتێک ئه‌مریکا رێگای دا سه‌دام راپه‌رینه‌کانی عێراق به‌ کوردستانیشه‌وه‌ به‌زه‌بری هێز دامرکێنێته‌وه‌ حه‌زه‌ر و دوره‌په‌رێزی مسعود بارزانی له‌ ئه‌مریکا زۆر به‌هێزتر و ره‌واتر به‌رچاو بون و ره‌نگدانه‌وه‌ی خه‌ستیان له‌سه‌ر دانوستانه‌کانی به‌رێزی له‌ گه‌ڵ رژێمی سه‌دام هه‌بو. زه‌مینه‌یه‌کی پته‌وی ئه‌م بۆچونه‌ ئه‌زمونه‌ تاڵه‌کانی خودی خۆی و باوکی و بنه‌ماڵه‌که‌ی له‌ گه‌ڵ ئه‌مریکادا بون، تا ئه‌م ساته‌ش ئه‌و راستیه‌ له‌ مامه‌ڵه‌کردنیدا له‌ گه‌ڵ ئه‌مریکا هه‌ستی پێده‌کرێت، وه‌ک له‌ توندبونی کێشه‌کان له‌ گه‌ڵ به‌غداد و پرسی نه‌وت و بانگه‌شه‌ی سه‌ربه‌خۆیی کوردستاندا ده‌رکه‌وتن. دواتر  کاتێک ئه‌مریکا به‌ رێگه‌ی جۆزیف بایدنی جێگری ئۆباما بارزانی خسته‌ ژێر فشارێکی زۆره‌وه‌ تا له‌ گه‌ڵ مالیکی رێکه‌وتن بکات، بارزانی به‌ناچاریه‌وه‌ رێکه‌وتنی هه‌ولێری په‌سندکرد. بارزانی هه‌میشه‌ له‌ نیه‌ته‌کانی حوکمرانی شیعه‌ دڵنیا نه‌بوه‌، ته‌نانه‌ت ئه‌و ساڵانه‌ی مام جلال وه‌ک سه‌رۆک کۆمار له‌ به‌غداد بوه‌ مسعود بارزانی ئه‌و پێگه‌یه‌ی مام جلالی به‌ ئامرازێکی سیاسی بینیوه‌ بۆ راگرتنی هاوسه‌نگی هێز و وه‌ک کلیلێکی ئه‌ڵته‌رنه‌تێڤی سیاسی ئه‌گه‌ر به‌ته‌واوی له‌ ئه‌مریکا و تورکیا بێ ئومید بێت. له‌ سه‌ره‌تای تێکچونی باری ته‌ندروستی مام جلال کاک مسعود چه‌ندین جار مه‌راقی خۆی سه‌باره‌ت به‌ غیابی ئه‌و رۆڵه‌ی مام جلال به‌ گه‌وره‌ دیبلۆماتکاره‌کانی ئه‌مریکا راگه‌یاندوه. بارزانی له‌ دیدێکی ته‌کتیکیه‌وه‌ هیچکات نه‌یویستوه‌ له‌ به‌غداد داببرێت، بۆیه له‌ ئاڵۆزترین ساته‌ وه‌خته‌کانی په‌یوه‌ندیدا له‌ گه‌ڵ به‌غداد یه‌ک کارمه‌ندی بچوکی پارتیشی له‌ به‌غداد نه‌کشانۆته‌وه‌.  هه‌ر دو سه‌رکرده‌، وێرای جیاوازی بنه‌ره‌تییان له‌مه‌ر به‌غداد و ئه‌مریکا و ئێران و تورکیا، به‌ڵام له‌ ئاکامی دۆخه‌که‌ و تایبه‌ت به‌کاریگه‌ری رێکه‌وتنی ستراتیژی، به‌جیا و به‌یه‌که‌وه‌ کاریان ده‌کرد تا له‌ گه‌مه‌ی سیاسی نێوان به‌غداد و تاران و ئه‌نقه‌ره‌ و واشنتۆن پێگه‌ی خۆیان له‌ گۆره‌پانه‌که‌دا‌ بپارێزن، له‌ چه‌ند حاله‌تێکی تایبه‌ت و هه‌ستیاردا هه‌ماهه‌نگی ئاراسته‌ی ستراتیژی هاوبه‌شیان هه‌بوه، له‌ باقی حاڵه‌ته‌کانی تردا هه‌ر یه‌ک لێیان به‌جیا ئاراسته‌ی موفه‌زه‌لی خۆی گرتۆته‌به‌ر.  کاتێک بارزانی هه‌وڵیدا مالیکی له‌ حوکمرانی دورخاته‌وه‌ سنورێکی گرنگی سیاسی به‌زاند، مام جلال پشتگیری نه‌کرد و پلانه‌که‌ شکستی هێنا.  هه‌رچۆنێک بێت بارزانی ئه‌و ئه‌زمونه‌ی تێپه‌راند، ئه‌مجاره‌ به‌ئاراسته‌ی خۆیدا گوزه‌ری کرد و به‌‌غداد و یه‌کێتیی پشتگوێخست و به‌کارتی نه‌وت کاری له‌سه‌ر سازدانی میحوه‌رێکی ئابوری و سیاسی به‌هێز له‌ گه‌ڵ تورکیا ده‌ستپێکرد، ئه‌م سیاسەته‌ گه‌یشته‌ ئاستێک که‌ به‌رێز نێچیرڤان بارزانی له‌ چاوپێکه‌وتنێک له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌گه‌ر Jay Newton-Small  له‌ هه‌ولێر له‌ 21 دیسه‌مبه‌ری 2012 بۆ WorldTIME    تورکیای به‌ ده‌روازه‌ی هیوا وه‌سف کرد. ئێستا شه‌ری داعش و پاڵپشتی ئه‌مریکا و خۆرئاوا بۆ به‌رگریکردن له‌ کوردستان و وقه‌یرانی بودجه‌ و موچه‌ و شکستهێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم و کارەساتی ١٦ ی ئۆکتۆبەر و شکستی سەربەخۆیی ئابوری بارزانی یان ناچارکرد له‌ گه‌ڵ حکومه‌ته‌که‌ی‌ عه‌بادی رێكه‌وتن بکات. هه‌فته‌یه‌ک پێش سه‌ردانی بارزانی بۆ ئه‌مریکا عه‌بادی له‌ واشنتۆن بو، ئیداره‌ی ئۆباما جارێکی تر جه‌ختی له‌ یه‌کپارچه‌یی و سه‌روه‌ری عێراق کرده‌وه‌.     هه‌رچۆنێک بێت له‌ دوا سه‌ردانیدا بۆ ئه‌مریکا پێکهاته‌ی شانده‌که‌ی بارزانی باشتر بو له‌ جاران و نمایشکردنی یه‌کریزی کوردی تێدا پێشنیاز ده‌کرا. بارزانی له‌ واشنتۆنه‌وه‌ جه‌ختیکرد‌ که‌ پلانی راسته‌وخۆیان بۆ پچراندنی په‌یوه‌ندیه‌کان له‌ گه‌ڵ حکومه‌تی عێراقدا نیه‌. به‌رپرسه‌ باڵاکانی ئه‌مریکا له‌ میانه‌ی ئه‌م سه‌ردانه‌دا‌ رایانگه‌یاند:  "  باوه‌ر ناکه‌ن له‌ ئێستادا له‌ به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌مریکا یا عێراق بێت و به‌ره‌چاوکردنی دۆخی کوردیش له‌ به‌رژه‌وه‌ندی کورد دا بێت کوردستانێکی سه‌ربه‌خۆ هه‌بێت".  Stefan Grobe په‌یامنێری EuroNews له‌ واشنتۆنه‌وه‌ نوسیویه‌تی: " بارزانی وه‌ک هاوپه‌یمانێکی سه‌رکه‌وتو له‌ شه‌ری داعشدا له‌ واشنتۆن میوانداری کرا. هه‌رچه‌نده‌ کۆشکی سپی هێشتا پشتگیری سه‌ربه‌خۆیی کورد ناکات، بارزانی پێی وتین له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا دڵنیایی پێدراوه‌ که‌ هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌ هه‌مو ئه‌و چه‌کانه‌ی پێویستیانه‌ وه‌ریان ده‌گرن".   دوای سه‌ردانه‌کانی بارزانی و شانده‌که‌ی یاوه‌ری بۆ ئه‌مریکا و هه‌نگاریا و چیک زمانی زبری به‌رپرسانی عێراق به‌ عه‌بادیشه‌وه‌ به‌رامبه‌ر کورد و بارزانی توندتر بو، هه‌وڵی که‌مکردنه‌وه‌ی پشکی هه‌رێمیان له‌ داهاتی نه‌وت دەدا. حوکمرانی شیعه به‌پاڵپشتی ئێران و بێده‌نگی سوننه‌کان و هاندانی به‌شێک له‌ ئیداره‌ی ئۆباما زۆر ژیرانه‌ و ژێربه‌ژێر و هێمنانه‌ گه‌مه‌که‌یان به‌رێوه‌ده‌برد. تێوه‌گلانی کورد به‌ شه‌ری داعش و هاوکات به‌ده‌نگه‌وه‌چونی تا له‌سه‌ر لێواری مان و نه‌ماندا بمێنێته‌وه و به‌رده‌ام پێویستی به‌ هاوپه‌یمانان هه‌بێت‌، زیاده‌ بۆ ئه‌مه‌ش ئیستنزافکردنی حوکمرانی کورد به‌ کێشه‌کانی موچه‌ و بودجه‌ و نه‌وت و ئاوارە و حه‌شدی شه‌عبی و ئاینده‌ی ناوچه‌ دابرێنراوه‌کان، هه‌وڵدان بۆ لێکترازانی زیاتری نێوماڵی کورد. مه‌زهه‌بچیه‌کانی عێراق سه‌ردانه‌که‌ی بارزانی به‌ پلانگێری بۆ دابه‌شکردنی عێراق دەزانی، ته‌نانه‌ت زاهر عه‌بادی له‌ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران له چه‌له‌حانێکی شۆڤێنیزمدا‌ ده‌لێت: " ده‌بێت بارزانی دادگایی بکرێت بۆ ئه‌و لێدوانه‌ی له‌ ئه‌مریکا وتی: سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی ئه‌مرێکی ئه‌کیده‌".  هه‌روه‌ها پرۆژه‌ یاسای پرچه‌ککردنی راسته‌وخۆی پێشمه‌رگه‌ به‌مه‌ترسی بۆ یه‌کپارچه‌یی عێراق ده‌زانی. کورد نەیدەتوانی به‌ره‌کانی شه‌ر به‌فراوانتر بکات، پێویستی به‌ راگرتنی هاوسه‌نگیه‌کی مه‌عقول‌ له‌ گه‌ڵ به‌غداد و ئه‌مریکا و وڵاتانی ناوچه‌که بو‌.  ئه‌مریکا و کێشه‌کانی یه‌کێتی دوای ئه‌وه‌ی مام جڵال توشی ئه‌و نه‌خۆشیه‌ قورسه‌ بو باس و لێدوانێکی زۆر له‌ سه‌ر جێگره‌وه‌ی پۆسته‌کانی کرا.       له‌ راپۆرتێکی نهێنی و تایبه‌ت له له‌لایه‌ن به‌شی کاری نهێنی01 OF 03  BAGHDAD 003836  له‌ رۆژی 08-12-2008 دا ئاماده‌ کراوه‌ و له‌لایه‌ن مفه‌وزی سیاسی باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریکا له‌ به‌غدا به‌ناوی Robert S. Ford  ئاراسته‌ی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ له‌ واشنتۆن DC کراوه، راپۆرته‌که‌ له‌‌ 12 خاڵدا باس له‌ دۆخی ناوخۆی یه‌کێتی و ئه‌گه‌ره‌کانی دوای تاڵه‌بانی و هه‌ڵوێستی پارتی ده‌کات. لێره‌دا ده‌قه‌ گرنگه‌کانی خاڵه‌کان ده‌خه‌مە‌‌ به‌رچاوی خوێنه‌ری به‌رێز. پوخته‌:  تاڵه‌بانی له‌ دوا کۆبونه‌وه‌ی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی ده‌سه‌ڵاتی یه‌کسانی به‌هه‌ر یه‌ک له‌ جێگری سه‌رۆکی هه‌رێم، کۆسره‌ت ره‌سوڵ و جێگری سه‌رۆک وه‌زیران به‌رهه‌م ساڵح داوه‌ بۆ به‌رێوه‌بردنی کاره‌ ناوخۆییه‌کانی یه‌کێتی. له‌ کاتێکدا تاڵه‌بانی له‌ به‌غدا سه‌رقاڵی کاره‌کانیه‌تی. ململانێ زۆر وزه‌به‌نه‌کان له‌ ناو یه‌کێتیدا زۆر ماندویان کردوە، داواکاریه‌کان بۆ چاکسازی بێ وه‌لام ماونه‌ته‌وه‌. گرنگی ئه‌م هه‌نگاوه‌ی تاڵه‌بانی‌ له‌وه‌دا بو‌ که‌ به‌رهه‌م ساڵح و کۆسره‌ت ره‌سوڵی وه‌ک سه‌رقافڵه‌ی کاندیده‌کان بۆ سکرتێری گشتی له‌ سیناریۆی دوای خۆی هێناوه‌ته‌ پێشه‌وه، هه‌روه‌هاش ئه‌گه‌ری به‌رهه‌م ساڵح وه‌ک جێگره‌وه‌ی تاڵه‌بانی بۆ سه‌رۆک کۆماری عێراق. هه‌رچه‌نده‌ ئه‌م که‌سانه‌‌ له‌ هێڵی یه‌که‌مدان، به‌ڵام له‌ راستیدا هێچ کام لێیان ناتوانێت شوێنی تاڵه‌بانی بگرێته‌وه. ‌  ‌ جێگره‌وه‌ له‌ یه‌كێتیدا لاوازی دۆخی ته‌ندروستی تاڵه‌بانی لوتکه‌ی یه‌کێتی ناچار کردوه‌ بیر له‌ جێگره‌وه‌ی بکه‌نه‌وه‌. لوتکه‌ی پارتی و یه‌كیتی رێکن له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی سێ کاند بۆ پۆستی سکرتێری گشتی هه‌ن‌: کۆسره‌ت ره‌سوڵ جێگری سه‌رۆکی هه‌رێم، به‌رهه‌م ساڵح جێگری سه‌رۆک وه‌زیران و نه‌وشیروان مسته‌فا جێگری پێشوی سکرتێری گشتی. به‌بۆچونی فریاد ره‌واندزی له‌ 26 نۆڤه‌مبه‌ردا باسی کرد که‌ وێرای ئه‌وه‌ی یه‌كێتییه‌ دێرینه‌کان مه‌یلیان بۆ نه‌وشیروان مسته‌فا هه‌یه‌ به‌ڵام به‌هۆی په‌لاماردانه‌کانی دژ به‌ تاڵه‌بانی له‌و هاوکێشه‌یه‌ ده‌رچوه‌.     لە کۆمێنتی راپۆرتەکەدا هاتوە: جێگره‌وه‌ بۆ مام جلال تاڵه‌بانی نیه‌ و کاتێک نه‌مێنێت حزبه‌که‌ی پارچه‌پارچه‌ ده‌بێت. رێکه‌وتنی نێوان دو‌ پارتی سه‌ره‌کی بۆ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات ده‌بێت دابرێژرێته‌وه‌ و پێده‌چیت پارتی که‌ زۆرتر تینوی ده‌سه‌ڵاته‌ و که‌متر دیموکراسیه‌ پاش هه‌ڵبژاردنه‌کانی ساڵی ئاینده‌  پێگه‌ی له‌ حکومه‌تی هه‌رێم و له‌ به‌غدا به‌هێزتر بێت. وێرای ئه‌وه‌ی‌ سه‌رکردایه‌تی پارتی پێی وایه‌ ئه‌مه‌ بۆ حکومه‌تی هه‌رێم یاخود بۆ په‌یوه‌ندیه‌کان له‌ گه‌ڵ حزبه‌ عه‌ره‌به‌کان له‌ به‌غدا باش نیه، به‌ڵام ئه‌م به‌‌هێزبونه‌ به‌ده‌وری خۆی پارتی، له‌ ژێر سه‌رکردایه‌تی مسعود بارزانی که‌ زۆربه‌ی جار عیسامیه‌، دوچاری ناکۆکی زیاتر له‌ گه‌ڵ حکومه‌تی به‌غدا ده‌کاته‌وه‌. مسعود بارزانی خه‌می زۆری خۆی ده‌ربریوه‌ که‌ بێ مام جلال که‌س نیه‌ بتوانێت مامه‌ڵه‌ی مالیکی (سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق) و ئێران بکات. کێبرکێی نێوان پارتی و یه‌کێتی به‌‌توندی له‌ کوردستان ده‌مێنێته‌وه‌، به‌تایبه‌ت له‌ ناوچه‌ هه‌ستیاره‌کان وه‌ک که‌رکوک که‌ هه‌ردو لا تێدا شه‌ر بۆ ده‌سه‌ڵات ده‌که‌ن، یه‌کێتییه‌کی لاواز و پارچه‌پارچه‌ له‌ مه‌دای کورتدا و له‌ ئاستی لۆکاڵیدا یارمه‌تی پارتی ده‌دا، به‌ڵام له‌ مه‌دای دوردا ئاکامی نائارامی بۆ حکومه‌تی هه‌رێم و عێراقی لێده‌که‌وێته‌وه‌.  کۆتایی راپۆرتەکە. ئۆباما و بارزانی   روداو و گۆرانکاریه‌کان نیشانی ده‌ده‌ن که‌ په‌یوه‌ندی بارزانی له‌ گه‌ڵ به‌شێکی زۆری ئیداره‌ی بوش هێو‌رتر بوه‌ وه‌ک ئه‌وه‌ی له‌ گه‌ڵ ئیداره‌ی ئۆبامادا هه‌یبوە.  له‌ 4 نۆڤه‌مبه‌ری 2010 سه‌رۆک ئۆباما ته‌له‌فۆنی له‌ گه‌ڵ سه‌رۆک تاڵه‌بانی کردوه‌ و داوای لێکردوه‌ که‌ واز له‌ پۆستی سه‌رۆکایه‌تی کۆمار بهێنێت تا رێگه‌ خۆش بێت عه‌لاوی ببێت به‌ سه‌رۆک کۆمار، تاڵه‌بانی داواکه‌ی ره‌تکردۆته‌وه‌. به‌پێی سه‌رچاوه‌ فه‌رمیه‌کانی ئه‌مریکا و عێراق ئۆباما هه‌مان رۆژ داوای له‌ مسعود بارزانی کردوه به‌عه‌لاوی وه‌ک سه‌رۆک کۆمار رازی بێت، له‌و په‌یامه‌دا ئۆباما دوپاتی به‌رده‌وامبونی یارمه‌تیدانی کوردی بۆ بارزانی کردۆته‌وه.  جۆزیف بایدن له‌ به‌رامبه‌ر پۆستی سه‌رۆک کۆمار پێشنیازی پۆستی سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی بۆ کورد کردوه‌. بۆ هه‌مان مه‌به‌ست سێ سیناتۆر،Lindsey Graham  و John McCainو Joe Lieberman له‌ سه‌ردانێکی بارزانیدا فشاریان خستۆته‌ سه‌ری تا به‌ گۆرینی‌ تاڵه‌بانی رازی بێت.  بارزانی داواکانی ره‌تکردۆته‌وه‌ و رازی نه‌بوه‌ کێشه‌ی نێوان شیعه و سوننه‌ له‌ سه‌ر حسابی کورد چاره‌ بکات.  ئیداره‌ی ئۆباما له‌ ئاکامی پاشه‌کشه‌ی پێگه‌ی له‌ کۆنترۆڵکردنی دۆخی عێراقدا لاواز بو‌ و هه‌وڵی پینه‌کردنی‌ ده‌دا، بۆ ئه‌وه‌ پێشنیازی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی کرد که‌ عه‌لاوی سه‌رۆکایه‌تی بکات. له‌ سه‌ر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌نجومه‌نه‌که‌ لایه‌نه‌کان رێک نه‌که‌وتن و له‌و ساته‌وه‌ش ئیداره‌ی ئۆباما له‌ سیاسه‌تی به‌رامبه‌ر به‌ عێراق و کو‌رد ده‌ست کراوه بوە‌ و به‌هیچ گرێبه‌ستێکه‌وه‌ خۆی‌ پابه‌ند نه‌کرد‌. کورد وقەیرانەکە مسعود بارزانی لە ژێر فشاری ئەمریکا ئەو رۆڵەی لە سازدانی کابینەی دوەمی مالیکی بەرێگەی ریکەوتنی هەولێرەوە بینی. رێکەوتنێک کە مەبەست لێی حکومەتی نیشتمانی شەراکەت بو لە گەڵ سنوردارکردن ودیاریکردنی دەسەڵاتەکانی مالیکی وچارەی کێشەکانی نێوان هەرێم وبەغدا.  رۆڵی جلال تاڵەبانی بەهۆی دۆخی خۆی وحزبەکەی وفشاری بێئەندازەی ئێرانیەکان یەکلاکەرەوە نەبو لە دیاری کردنی ئاراستەی قەیرانەکە. بەشداری مالیکی لە لوتکەی عەرەبی زیاتر بۆ هێورکردنەوەی پەیوەندیەکانی لە گەڵ وڵاتانی عەرەبی سوننە و سەرکردەکانی بەکارهێنرا، پەیامێکیش بو کە عێراق لە ژێر سەرکردایەتی ئەودا لە دنیای عەرەب دانەبراوە. هەنگاوێک کە مایەی دەسخۆشیکردن بو لە لایەن ئۆباماوە. بارزانی تەنها کەسایەتی سیاسی دەسەڵاتدار بو کە دەیتوانی کار بۆ "هێورکردنەوە" وئاراستەکردنی تەنگەژە وئاڵۆزیەکان بەرەو "چارەکردن" ببات. بێهودەیی مالیکی ومتمانە نەکردن پێی بارزانی ناچار کرد‌ نه‌یەوێت قورسایی سیاسی خۆی بێ زەمانات وبەرچاورونیەکی تەواو بۆ ئەو مەبەستە بەکار بهێنێت.  ئەم هەڵوێستە بارزانی روبەروی دیلێمایەکی سیاسی ئاڵۆز کردەوە وبانگێشکردنی بەپەلەی لە لایەن ئیدارەی ئۆباماوە سەختترین وێستگەی ئەو دیلێمایە بو.  لە لایەکی ترەوە سەردانی بەرێز نێچیرڤان بارزانی بۆ ئێران ودانیشتنی لە گەڵ موقتەداسەدر، پیاوە توندرەوەکەی شیعەکان، وێستگەیەکی سەختی تری ئەو دیلێمایە بو، چونکە بێ رازیکردنی ئێران ئەستەمە گۆرانکاری لە حوکمرانی عێرقدا بکرێت وبۆ بەدەستهێنانی ئەو گلۆپە سەوزەی ئێران دەبێت بارزانی نرخێکی زۆر بە ئێرانیەکان بدات. ئەمانە بێجگە لە بەرچاوکەوتنی درزێک لە هەڵوێستی هێزە سیاسیەکانی باشوری کوردستان لە مەر ئەم قەیرانە. پرسیاری سەرەکی ئەوە بو بارزانی تا چ رادەیەک دەتوانێت بەردەوامی بەهەڵوێستی خۆی بدات، ئەو هێز وهاوکێشانە چین کە بارزانی پشتیان پێدەبەست لەو هەڵوێستەیدا.  سه‌ردانی بارزانی بۆ ئه‌مریکا له‌ سه‌ردانی مسعود بارزانی بۆ ئه‌مریکا له 4 مانگی نیسانی 2012 و به‌پێی راپۆرتێکیUSA Today و وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا ئیداره‌ی ئۆباما فشاری خستۆته‌ سه‌ر بارزانی بۆ به‌شداری چالاکانه‌ی له‌ چاککردنی په‌یوه‌ندیه‌کانی له‌ گه‌ڵ به‌غدا و به‌پێی هه‌مان سه‌رچاوه‌ بینینی ئۆباما بۆ بارزانی کورت بوه.  ‌رۆژێک دوای دانیشتنه‌که‌ بارزانی له‌ چاوپێکه‌وتنێکدا له‌ گه‌ڵ رۆژنامه‌ی "الحیاە" وتی که‌ له‌ چاوپێکه‌وتنی ئۆباما و بایدنی جێگری داوای لێ کردون کۆنفرانسێک که‌ هه‌مو لایه‌نه‌ عێراقیه‌کان به‌شداری بکه‌ن له‌ هه‌ولێر له‌ کاتی گه‌رانه‌وه‌یدا (ناوه‌راستی مانگی نیسانی 2012) ساز بکرێت و راشیگه‌یاند که‌ هه‌رد دو به‌رپرسی ئه‌مریکی پشتگیری خۆیان بۆ کۆنفرانسه‌که‌ ده‌ربریوه‌.  بێجگه‌ له‌ باسکردنی کێشه‌کانی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا بارزانی خوازیار بوه‌ پێناسه‌ی جۆزف بایدن بۆ په‌یوه‌ندیه‌کانی هه‌رێم و ئه‌مریکا که‌ له‌ سه‌ردانی مانگی دیسه‌مبه‌ری 2011 بۆ هه‌ولێر به‌ "په‌یوه‌ندی تایبه‌ت" وه‌سف کردوه‌ ورد بکرێته‌وه. له‌م سه‌ردانه‌دا بارزانی چاوی به‌ شاندێکی ئێکسۆن مۆبایل و ژوری بازرگانی ئه‌مریکا که‌وت و داوای وه‌به‌رهێنانی زیاتری له‌ کوردستان لێکردن. له‌و سه‌ردانه‌دا بارزانی به‌ سه‌رسورمانه‌وه‌ بیستی که‌ ئه‌مریکیه‌کان سورن له‌سه‌ر جێبه‌جێکردنی سه‌فقه‌ی فرۆشتنی فرۆکه‌ی ئێف- 16 به‌ عێراق و له‌ ره‌تدانه‌وه‌یه‌کدا وتی: هه‌ست به‌ هه‌ره‌شه‌کردن ده‌که‌م ئه‌گه‌ر مالیکی ئه‌و چه‌کانه‌ی ده‌ست که‌وێت.  راسته‌ عێراق سوپایه‌کی نیزامی هه‌یه‌ که‌ چه‌ند سه‌د هه‌زار سه‌ربازی هه‌یه‌. له‌ کۆتایی ساڵی 2008 حکومه‌تی عێراق زیاتر له‌ 200 تانکی M-1  ئابرامسی ئه‌مریکی کریوە، که‌ یه‌کێکه‌ له‌ مۆدێرێنترین تانکی ئه‌م سه‌رده‌مەیە‌ و نرخی سه‌فقه‌که‌ 10.9 ملیارد دۆلار بو. ‌پرسیارێکی ره‌وا ئایا بارزانی له‌ ئاکامی ئه‌و سه‌فقه‌یه‌ هه‌ستی به‌مه‌ترسی نه‌کرد؟ بۆچی ئه‌و ساته‌ لای ئه‌مریکا ناره‌زایی پیشان نه‌دا؟   له‌ دوای کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکا بارزانی له‌ به‌ڵێنه‌کانی ئه‌مریکا و ئاستی په‌یوه‌ندیه‌کان دڵنیا نەبو‌. ئه‌و سه‌ردانه‌ی نه‌یتوانی خه‌م و قه‌له‌قی بارزانی بره‌وێنێته‌وه. دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی بارزانی بۆ کوردستان له‌ گه‌ڵ تا‌ڵه‌بانی گه‌یشتنه‌ رێکه‌وتنێک له‌ سه‌ر چاره‌کردنی کێشه‌کان له‌ چوارچێوه‌ی خاڵه‌ بنه‌ره‌تیه‌کانی رێکه‌وتنی هه‌ولێر (ئه‌م رێکه‌وتنه‌ له‌ ژێر فشاری بێئه‌ندازه‌ی ئه‌مریکا له‌ سه‌ر بارزانی سازکرا). دواتر هه‌وڵه‌کان بۆ به‌ستنی کۆنفرانسه‌که‌ له‌ هه‌ولێر شکستی هێنا. بارزانی پاش گه‌رانه‌وه‌ی له‌ واشنتۆن له‌ چاوپێکه‌وتنێک له‌ گه‌ڵ ئاژانسی هه‌واڵ Associated Press له‌ نیسانی 2012 دا له‌ ئۆفیسی سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم ئاماژه‌ی دا به‌وه‌ی که‌ سه‌بری ته‌واو بو به‌رامبه‌ر داواکانی ئۆباما و جۆزف بایدنی جێگری بۆ کارکردن له‌ گه‌ڵ حکومه‌ته‌که‌ی مالیکی، وتی: " زۆر دو‌باریان کردۆته‌وه‌ که‌ پشتگیری عێراقێکی فیدراڵی دیموکراتی یه‌کگرتو ده‌که‌ن. من دڵنیام کردونه‌ته‌وه‌ ئه‌گه‌ر عێراق دیموکرات و فیدراڵ و پلوراڵ بێت ئه‌وا عێراق یه‌کگرتوش ده‌بێت، بێگومان ئێمه‌ ته‌حه‌فوزاتمان سه‌باره‌ت به‌ سیاسه‌ت و هه‌ڵوێستیان هه‌یه‌".   به‌پێی هه‌واڵی سه‌رچاوه‌یه‌ک نزیک له‌ ده‌زگای هه‌واڵگری ئیسرائیڵ ئاڵۆزی و گرژێ نێوان ئۆباما و بارزانی گه‌یشتونه‌ته‌ لوتکه‌. له‌ هه‌واڵه‌که‌دا هاتوه‌ که‌ مسعود بارزانی له‌ ناوه‌راستی مانگی یه‌کی 2012 نامه‌یه‌کی ئاراسته‌ی ئۆباما کردوه‌ و تێدا داوای کردوه‌ که‌ گرێبه‌ستی کرینی چه‌ک به‌بڕی 11 ملیار دۆلار نێوان عێراق و ئه‌مریکا‌ ئیلغا بکرێت و له‌ هه‌مان کاتیشدا بارزانی جه‌ختی له‌ سکاڵای خۆی کردۆته‌وه سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ئه‌مریکا چه‌کی پێویستی بۆ پێشمه‌رگه‌ دابین نه‌کردوه‌. به‌پێی گریبه‌سته‌که عێراق ئاماده‌یه‌ فرۆکه‌ جه‌نگیه‌کانی جۆری ( F-16‌ ‌) و تانکی جۆری (MIAI Abramaz ) و تۆپ و که‌لوپه‌لی سه‌ربازی له‌ ئه‌مریکا بکرێت، هه‌روه‌ها مه‌شق پێکردنی سوپای عێراق له‌ لایه‌ن ئه‌مریکیه‌کانه‌وە به‌شێکه‌ له‌ گرێبه‌سته‌که‌. ئه‌مریکا ئه‌م داواکاریانه‌ی بارزانی ره‌تکردۆته‌وه‌ و به‌پێی چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌ک یه‌کێک له‌ داواکانی ئه‌مریکا له‌ بارزانی وه‌ستاندنه‌وه‌یه‌تی دژ به‌ ئێران. ‌ هه‌واڵه‌که‌ باس له‌وه‌ کردوە که‌ بارزانی به‌م هه‌ڵوێسته‌ گۆراوه‌ی ئه‌مریکا سه‌رسورماوه‌ و پێشی وابوە‌ که‌ مالیکی و سوپاکه‌ی ده‌توانن له‌ ماوه‌ی دو‌ ساڵدا به‌و چه‌که‌ ئه‌مریکیانه‌ هه‌رێم داگیر بکه‌ن و گه‌مار‌ۆی که‌رکوک و موسڵ و کێڵگه‌کانی نه‌وت له‌ هه‌رێم بده‌ن.  پۆسته‌که‌ی تا‌ڵه‌بانی  لەو سەردەمەدا قه‌یرانی سیاسی سه‌ر‌تاپای عێراقی گرتبوەوە، سوننه‌ و سه‌دریه‌کانیش هێدی هێدی دۆخه‌کەیان‌ ده‌قۆستەوە‌ و ئه‌گه‌ره‌کانی مه‌ترسی له‌ سه‌ر کورد تا  دەهات رو له‌ زیادبون بو.، پێده‌چو غیابی درێژی‌ تا‌ڵه‌بانی به‌هۆی نه‌خۆشیه‌وه‌ بۆ چه‌ند لایه‌نێک هه‌لێک بو تا‌ به‌ پرکردنه‌وه‌ی پۆسته‌که‌ی پینه‌ی ئه‌م قه‌یرانه‌ سیاسیه‌ی پێبکه‌ن.‌  بارزانی له‌ پشت په‌رده‌وه‌ سه‌رقاڵی لێدوان و ئاڵوگۆری بیرورا بو‌ له‌ گه‌ڵ کۆنسوڵگه‌ری ئه‌مریکا به‌مه‌به‌ستی گه‌یشتن به‌ رێکه‌وتنێک بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌یادعه‌لاوی پۆسته‌که‌ی تاڵه‌بانی وه‌ربگرێت. سه‌رچاوه‌ سیاسیه‌کان ئاماژەیان دەکرد بەوەی که‌ عه‌لاوی ئیشاراتی له‌ لایه‌نی ئه‌مریکا له‌ دانیشتنه‌که‌دا وه‌رگرتوه‌، دانیشتنه‌که‌ له‌ لایه‌ن بارزانی له‌ ده‌وروبه‌ری ١٠ مانگی شوباتی ٢٠١٢  له‌ هه‌لێر رێکخرابو‌ و شاندێکی باڵای کۆنسۆڵخانه‌ی ئه‌مریکیش ئاماده‌ی بوه‌. به‌پێی هه‌مان سه‌رچاوه‌ بارزانی رونیکردۆته‌وه‌ که‌ دانانی عه‌لاوی به‌سه‌رۆک کۆمار رێگه‌ خۆشکه‌ره‌ بۆ چاره‌ی کۆمه‌ڵێک کێشه‌ی عێراق، به‌تایبه‌ت ئاراسته‌یه‌کی‌ به‌هێز هه‌یه‌ که‌ هاوپه‌یمانی لایه‌نه‌ سیاسیه‌کان جڵه‌وی حوکمرانی بگرێته‌ ده‌ست و دانانی عه‌لاوی هاوسه‌نگیه‌ک نێوان سێ پێکهاته‌ی سه‌ره‌کی عێراق دروست ده‌کات. به‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی بارزانی کورد له‌م ئاڵوگۆره‌دا زۆر سودمه‌ند ده‌بێت چونکه‌ دانانی عه‌لاوی دۆخی تێکچوی عێراق راست ده‌کاته‌وه‌. ئه‌مه‌ له‌ کاتێکدا بو‌ که‌ سه‌رجه‌م هێزه‌کانی عێراق کۆک بون له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ پله‌ و پێگه‌کان دابه‌ش بکرێنه‌وه‌.  داعش و کورد و ئەمریکا دوای داگیرکردنی موسڵ و روداوه‌کانی تر گه‌لێک پرسیار سه‌باره‌ت به‌توانا سه‌ربازی و لۆجیستیک و راگه‌یاندن و داراییه‌کانی داعشه‌وه‌ ده‌کرێت.  له‌ ساڵی 2007  دارێژه‌رانی سیاسه‌تی ئه‌مریکا و سعودیه‌ پێیان وابو بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی نفوزی ئێران که‌ له‌ عێراق و سوریا تا باشوری لوبنان درێژده‌بێته‌وه‌ شه‌ر و ئاڵۆزی له‌ ناوچه‌که‌ باشترین ئامرازه‌ بۆ تێکدانی ئه‌و هاوکێشه‌یه‌ و دانانی سنور و کۆسپ له‌ به‌رده‌میدا. له‌و ساڵه‌وه‌ به‌دواوه‌ داعش مه‌شقی پێکراوه‌ و چه‌کدار کراوه و پاره‌یه‌کی زۆری له چه‌ند وڵاتێکی ئەنجومەنی هاریکاری که‌نداوه‌وه‌ پێبه‌خشراوه‌ و چه‌ندین کارئاسانی بۆ کراوه‌ و یارمه‌تیش دراوه‌ له‌لایه‌ن ئه‌ندامێکی ناتۆ که‌ تو‌رکیایه. هاوکات له‌ گه‌ڵ ئه‌و سیاسه‌ته‌ تازه‌یه‌ له‌ ساڵی 2007 نوسینێک له‌ رۆژنامه‌ی New  Yorker ‌‌بڵاوکرایه‌وه‌‌، نوسه‌ره‌که‌ی،Seymour Hersh، که‌ له‌ سه‌نته‌ره‌کانی بریاردان له‌ واشنتۆن نزیکه‌ نوسیویه‌تی: " بۆ پوچه‌لکردنی رۆڵی ئێران ئیداره‌ی بوش بریاریداوه‌ پێداچونه‌وه‌ به‌ ئه‌فزه‌ڵیه‌تی سیاسه‌تیان له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راستدا بکه‌ن. له‌ لوبنان له‌ گه‌ڵ سعودیه‌ به‌یه‌که‌وه‌ کاریان کرد تا حزب الله‌ لاواز بکه‌ن که‌ له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه‌ پشتگیری ده‌کرێت، هه‌روه‌ها ئه‌مریکا رۆڵی به‌رچاوی هه‌بوه‌ له‌ چه‌ند ئۆپه‌راسیۆنێکی تایبه‌ت دژ به‌ ئێران و سوریا". یه‌کێک له‌ ئاکامه‌کانی ئه‌م سیاسه‌ته‌ به‌هێزبونی گروپه‌ رادیکاڵه‌ سوننه‌کان بو که‌ ئه‌وکات هه‌واداری رێکخراوی ئه‌لقاعیده‌ بون.  پێشتر ئه‌مریکا له‌ ئه‌فغانستان هه‌مان سیاسه‌تی پێره‌و کردبوZbigniew Brzezinski  راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی سه‌رۆک جیمی کارتر (1977-1981) له‌ ساڵی 1979 پاش داگیرکردنی ئه‌فغانستان له‌لایه‌ن یه‌کێتی سۆڤیه‌ته‌وه‌ پرۆگرامێکی یارمه‌تی سه‌ربازی و پاره‌ی بۆ موجاهیدینی ئه‌فغانستان ده‌ست پێکرد، له‌ ئاکامدا سه‌رهه‌ڵدانی گروپه‌ ئیسلامیه‌ توندره‌وکانی لێکه‌وته‌وه‌. ئوسامه‌ بن لادن یه‌کێک بو له‌وانه‌ی ئه‌مریکا له‌ ئه‌فغانستان به‌چه‌ک و پاره‌ دژی سۆڤیه‌ت پشتگیری ده‌کرد. به‌هه‌مان شێوه‌ش ئه‌مریکیه‌کان چه‌ندین جار له‌ گه‌ڵ گروپه‌ یاخبیوه‌کانی سوریا به‌‌ توندره‌وه‌کانێشه‌وه‌ دانیشتون،‌ که‌ پێده‌چیت له‌ به‌شێک لێیان نوێنه‌رانی داعش به‌شداریان کردوه، ئه‌مریکا و رۆژئاوا و دۆسته‌ نزیکه‌کانیان له‌ ناوچه‌که‌ چه‌ک و یارمه‌تی تریان به‌و گروپانه‌ داوه‌ دژ به‌رژێمه‌که‌ی ئه‌سه‌د. ‌ سیاسه‌تی ئیداره‌ی ئۆباما بەرامبەر بە داعش له‌ سه‌ره‌تای سێپته‌مبه‌ری 2014 سه‌رۆک ئۆباما رایگه‌یاند که‌ به‌رفراوانکردنی جه‌نگ دژ به‌ داعش مانای ته‌عه‌هود نیه‌ بۆ به‌کارهێنانی هێزی پیاده‌، جه‌ختیشی کرده‌وه‌ که‌ هێزه‌کانی ئه‌مریکا له‌ عێراق ئه‌رکی شه‌رکردنیان نیه‌.  ماوه‌یه‌کی کورت دوای ئه‌م وتاره‌ی ئۆباما، ژه‌نه‌راڵ Martin Dempsey سه‌رۆکی هه‌یئه‌ی ئه‌رکانی هاوبه‌شی ئه‌مریکا په‌یامێکی پێچه‌وانه‌ی هه‌بو کاتێک له‌به‌رده‌م لیژنه‌ی سه‌ربازی کۆنگرێس رونکردنه‌وه‌ی ده‌دا، وتی: " ئه‌گه‌ر بگه‌ینه‌ ئه‌و ساته‌ی  باوه‌رم لا دروست بێت که‌ راوێژکاره‌کانمان ده‌بێت له‌ گه‌ڵ هێزه‌کانی عێراقدا بن بۆ په‌لاماردانی ئامانجه‌ تایبه‌کانی داعش ئه‌وا داوا له‌ سه‌رۆک ده‌که‌م ره‌زامه‌ند بێت". ئه‌م وتانه‌ ئاماژه‌یه‌ک بون بۆ هه‌وڵه‌کان بۆ گرتنه‌وه‌ی موسڵ.  مایه‌ی سه‌رسورمان بو که‌ ژه‌نه‌راڵ دێمپسی رای خۆی ده‌ربریوه‌ و کۆشکی سپیش رایگه‌یاند که‌ قسه‌کانی راسپارده‌ی کۆشکی سپی نین.  ماوه‌یه‌کی کورت دوای ئه‌م روداوانه‌ ئیداره‌ی ئۆباما ده‌رگای بۆ رۆلی زیاتری ئه‌مریکا له‌ شه‌ری داعشدا واڵاکرد. ‌له‌ چاوپێکه‌وتنێکی ئۆباما له‌ گه‌ڵ به‌رپرسی به‌شی هه‌واڵی CBS له‌ مانگی نۆڤه‌مبه‌ری 2014 له‌سه‌ر جه‌نگ دژ به‌ داعش وتی:  " هێرشه‌ ئاسمانیه‌کان کاریگه‌ری زۆریان هه‌بوه‌ له‌ په‌کخستنی به‌شێک له‌ تواناکانی داعش و راگرتنی به‌ره‌وپێشچونیان، ئه‌وه‌ی ئێستا پێویستمانه‌ هێزی سه‌ر ئه‌رزه‌، هێزه‌ پیاده‌کانی عێراق ده‌توانن پاشه‌کشه‌ به‌ داعش بکه‌ن، ئه‌وه‌ی نه‌گۆراوه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ هێزه‌کانمان به‌شداری شه‌ر ناکه‌ن".  ئۆباما جه‌ختیکرده‌وه‌ له‌وه‌ی که‌ ناردنی 1500 سه‌ربازی تری ئه‌مریکی بۆ عێراق بۆ مه‌شق پێکردنی عێراقیه‌کانه‌ له‌ چوار سه‌نتەری مه‌شق و بۆ یا‌رمه‌تیدانی لۆجیستیکیانه‌ له‌ شه‌ری دژ به‌ داعش. وتیشی کاتێک هێزه‌ عێڕاقیه‌کان هێڕش بکه‌ن هێرشه‌ ئاسمانیه‌کان خه‌ستتر ده‌که‌ین. واشنتۆن هیوادار بو به‌م پلانه‌‌ ده‌رفه‌ت بره‌‌خسێت بۆ پرچه‌ککردن و مه‌شقکردنی هێزه میانره‌وه‌کانی‌ ئۆپزسیۆنی سوریا تا بتوانن به‌ره‌نگاری داعش ببن و له‌ دوا مه‌تافیشدا رژێمی ئه‌سه‌د، به‌ڵام سوپای ئازادی سوریا له‌ دو به‌ره‌دا شه‌ری ده‌کرد، دژ به‌ هێزه‌کانی ئه‌سه‌د و دژ به‌ هێزه‌ تونده‌ره‌وه‌کانی وه‌ک داعش و به‌ره‌ی نوسره‌‌.  له‌ ئه‌رزی واقیعدا ده‌رکه‌وت ئه‌م پلانه‌ له‌سه‌ر حساباتی هه‌ڵه‌ دارێژرابو.  ئیداره‌ی ئۆباما له‌ ئاکامی روداو و گۆرانکاریه‌کان له‌ ئه‌رزی واقیعدا گه‌یشتنه‌ ئه‌و باوه‌ره‌ی که‌ کاتیان بۆ " یه‌که‌مجار عێراق First Iraq" نیه‌، چونکه‌ کاتێک داعش له‌ عێراق ده‌ربکرێت و به‌ره‌و سوریا هه‌ڵبێن و له‌ هه‌مان کاتیشدا ئۆپزسیۆنی میانره‌وی سوریا له‌ شوێنی خۆی چه‌قی بێت و داعش له‌ سوریا چالاک بێت مانای ئه‌وه‌یه‌ شتێکی ئه‌وتۆ به‌ده‌ست نه‌هێنراوه‌.  له‌ ناوه‌راستی مانگی ئۆکتۆبه‌ری ساڵی ٢٠١٢ ئۆباما نامه‌یه‌کی بۆ ئایه‌توڵڵا علی خه‌ماینی نارد و تێیدا باسی به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌شی هه‌ر دو وڵات له‌ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی داعش له‌ عێراق و سوریا ده‌کات. به‌هۆکاری ‌ته‌ده‌خولی سه‌بازی راسته‌وخۆی سنورداری ئه‌مریکا سنورێک بۆ پێشه‌وه‌چون و په‌لاماره‌کانی داعش بۆ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان دانرابو‌، بابزانین ئیداره‌ی ئه‌مریکا بۆچی ئه‌و بریارانه‌ی دابو‌ و چۆن به‌شێک له‌ چاودێرانی دنیا هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ ده‌کرد، کوردیش چۆن چاوه‌روانیه‌کانی له‌و ته‌ده‌خوله‌ی ئه‌مریکا دارشتبو. ئۆباما و راگه‌یاندنی بریاره‌که‌ سه‌رۆک ئۆباما سه‌باره‌ت به‌بریاره‌که‌ی رونکردنه‌وه‌یه‌کی‌ دا و له‌ سه‌ره‌تادا وتی: " له‌ مانگی حوزه‌یران وتم – کاتێک گروپی تێرۆریستی داعش موسڵی گرت و ده‌ستی به‌ پێشکه‌وتن له‌ عێراق کرد – ئه‌مریکا ئاماده‌سازی بۆ کاری سه‌ربازی له‌ عێراق ده‌کات، هه‌ر کاتێک زانیمان که‌ دۆخه‌که پێویستی به‌و کارانه‌ هه‌یه‌ ئه‌وا ئه‌نجامیان ده‌ده‌ین. له‌ دوا رۆژه‌کاندا ئه‌م تێرۆریستانه‌ به‌رده‌وامبون له‌ پێشه‌وه‌چونیان له‌ عێراق و له‌ شاری هه‌ولێر نزیکبونه‌ته‌وه، له‌و شاره‌ دیبلۆماتکار و کارمه‌ندانی سیڤیلی ئه‌مریکی له‌ کۆنسوڵخانه‌ کارده‌که‌ن و هه‌روه‌هاش رواێژکارانی سه‌ربازی ئه‌مریکی بۆ سوپای عێراق له‌وێ کاری خۆیان ده‌که‌ن". له‌ درێژه‌ی قسه‌کانیدا وتی:  "To stop the advance on Erbil, I've directed our military to take targeted strikes against ISIL terrorist convoys should they move toward the city”.  " به‌مه‌به‌ستی وه‌ستاندنی پێشره‌وی بۆ هه‌ولێر فه‌رمانم به‌هێزی سه‌ربازی داوه‌ تا هێرشی ئاسمانی بۆ سه‌ر قافڵه‌کانی داعشی تێرۆریست بکه‌ن له‌ حاڵه‌تیكدا به‌ره‌و شاره‌که‌ جوڵه‌ بکه‌ن.‌‌ ئێمه‌ به‌ئاگا ده‌بین و ئه‌گه‌ر ئه‌م هێزه‌ تیرۆریستانه‌ مه‌ترسی له‌سه‌ر کارمه‌ندانمان و کاره‌کانمان له‌ هه‌ر  شوێنێکی عێراق دروست بکه‌ن، به‌ کونسوڵخانه‌که‌شمانه‌وه‌ له‌ هه‌ولێر و باڵیۆزخانه‌که‌مان له‌ به‌غداد ئه‌وا کاری پێویست ده‌که‌ین ، هاوکاتیش یارمه‌تی به‌په‌له‌ی حکومه‌تی عێراق و هێزه‌ کوردیه‌کان ده‌ده‌ین تا چالاکانه‌تر شه‌ری داعش بکه‌ن. پێشتر رامگه‌یاندوه‌ ئه‌مریکا ناتوانێت و ناشبێت له‌ هه‌ر قه‌یرانێک له‌ دنیا دروستبو ته‌ده‌خول بکات. کاتێک خۆم بۆ ئه‌م کاره‌ کاندید کرد به‌شێک له‌ کارنامه‌که‌م کۆتاییهێنانی‌ ‌شه‌ره‌که‌مان بو له‌ عێراق و گه‌رانه‌وه‌ی هێزه‌کانمان، ئه‌مانه‌مان ئه‌نجامدا، من وه‌ک فه‌رمانده‌ی گشتی هێزه‌کان رێگا ناده‌م ئه‌مریکا جارێکی تر توشی شه‌رێکی تر له‌ عێراق ببێته‌وه‌، له‌ گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا پشتگیری عێراقیه‌کان له‌ شه‌رکردنیان له‌ گه‌ڵ ئه‌م تیرۆریستانه‌ ده‌که‌ین، هێزه‌کانی ئه‌مریکا ناگه‌رێنه‌وه‌ تا له‌ عێراق شه‌ر بکه‌ن، چونکه‌ ئه‌مریکا چاره‌ی سه‌ربازی بۆ قه‌یرانی گه‌وره‌ی عێراق نیه‌، ته‌نها چاره‌ی تۆکمه‌ ئاشتبونه‌وه‌ی پێكهاته‌کانی عێراق و هێزێکی ئاسایشی به‌هێزی عێراقه"‌. هه‌ڵسه‌نگاندنی چاودێران به‌هه‌ڵسه‌نگاندنی چه‌ند چاودێرێک کاتێک سه‌رۆک ئۆباما بریاری هێرشی هێزی ئاسمانی دژ به‌ داعش دا، ده‌سته‌واژه‌ی " هێڵێ سو‌ر" ی به‌کارنه‌هێنا، له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا په‌یامی بریاره‌که‌ زۆر ئاشکرا بو. ولایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا هێزی سه‌ربازی دژ به‌ داعش به‌کارده‌هێنێت ته‌نها له‌ حاڵه‌تێکدا ئه‌گه‌ر داعش هه‌ره‌شه‌ له‌ هه‌رێمی کوردستان بکات. ئه‌مه‌ هێڵه‌ سوره‌که‌یه‌.  له‌ مانگی حوزه‌یران کاتێک داعش موسڵ و چه‌ند ناوچه‌یه‌کی تری سوننه‌نشینی گرت ئه‌مریکا ته‌نها راوێژکاری سه‌ربازی بۆ عێراق ره‌وانه‌کرد و به‌شێکی زۆری دیبلۆماتکاره‌کانی بۆ هه‌رێمی کوردستان گواسته‌وه‌، ئه‌مریکا ئه‌وسات هیچ هه‌نگاوێکی سه‌ربازی دژ به‌ داعش نه‌کرد. زه‌مینه‌ی بریاره‌که کاتێک له‌ هه‌فته‌ی یه‌که‌می مانگی ئۆگۆست داعش په‌لاماری چه‌ند ناوچه‌یه‌کی هه‌رێمی کوردستان دا و چه‌ند شار و شارۆچکه‌ی گرت و له‌ هه‌ولێری پایته‌خت نزیک ده‌بوه‌وه‌ و کاره‌ساتێکی مرۆیی ده‌رهه‌ق به‌ ئێزیدیه‌کان دروست کرد حسابه‌ته‌کانی ئیداره‌ی ئۆباما گۆرانکاریان به‌سه‌ردا کرا. داگیرکردنی هه‌رێمی کوردستان هێڵی سور بو‌ بۆ داعش، چه‌ندین هۆکاری گرنگ بۆ ئه‌م هاوکێشه‌یه‌ له‌ ئارادان، له‌وانه‌: هه‌رێم له‌ بواری سیاسیه‌وه‌ زۆر له‌ ناوچه‌کانی تری عێراق ئارامتر بو‌، هه‌رێمی کوردستان ناوچه‌یه‌کی بچوکه‌ و له‌ ساتی روخاندنی سه‌دام له‌ 2003 دا ‌ نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆییه‌کی هه‌بوه‌‌‌ و له‌و ساته‌وه‌ش زیاتر له‌ به‌غداد دورکه‌وتۆته‌وه‌، هه‌رێم خاوه‌نی حوکمرانیه‌کی خۆماڵی و هێزێکی سه‌ربازی گه‌وره‌ و کاریگه‌ره‌، هه‌رێم به‌پێچه‌وانه‌ی حکومه‌تی عێراقه‌ که‌ نائارام و زۆر گه‌نده‌ڵ و ده‌سه‌ڵاتێکی ئۆتۆریته‌ر به‌رێوه‌ی ده‌بات. زیاده‌ بۆ ئه‌مانه‌ش هێزه‌‌ سیاسی و سه‌ربازیه‌کانی هه‌رێم په‌یوه‌ندی به‌رده‌وام و دۆستانه‌یان له‌ گه‌ڵ ئه‌مریکا هه‌یه‌، بۆیه‌ مه‌ترسیه‌کان له‌سه‌ر ئه‌مریکیه‌کان له‌ هه‌رێمی کوردستان‌ زۆر که‌مه، ئه‌مه‌ به‌پێچه‌وانه‌ی به‌شه‌کانی تری عێراق که‌ فه‌وزا و بێسه‌روبه‌ری باڵاده‌ستن. به‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی پسپۆری شاره‌زای خۆ‌رهه‌ڵاتی ناوه‌راست Kirk Sowell ، ئه‌و شوێنانه‌ی داعش داگیری کردون گرنگیه‌کی ئه‌وتۆیان نیه، بۆ نمونه‌ پارێزگای ئه‌نبار که‌ پارێزگایه‌کی سوننه‌ی یاخیبوه‌ نزیکه‌ی 95% داهاتی پاره‌ی له‌ به‌غداد وه‌رده‌گرێت، نه‌ینه‌واش که‌ پارێزگایه‌کی یاخیبوه‌ دوچاری دارمانێکی ته‌واوی ئابوری ده‌بێت، بۆیه‌ ئه‌و سوننانه‌ی له‌م پارێزگایانه‌ و شوێنه‌کانی تر ده‌ژین زیاتر له‌ خه‌ڵکی تر به‌ده‌ست دۆخه‌که‌وه‌ ده‌ناڵێننن. پێده‌چیت ئه‌م واقیعه‌ و چه‌ند هاوکێشه‌یه‌کی سیاسی نێوان ئه‌مریکا و وڵاتانی دۆستی له‌ ناوچه‌که‌ له‌پشت ئه‌و بێده‌نگیه‌ی ئه‌مریکاوه‌ بن سه‌باره‌ت به‌ رۆڵی داعش له‌ ناوچه‌کانی سوننه‌. چاودێران پێیان وابو‌ به‌هۆی ئه‌و زه‌مینه‌ و هۆکارانه‌وه‌یه‌ ئیداره‌ی ئۆباما بریاری به‌رگریکردنی له‌ هه‌رێمی کوردستان دا و ئه‌و بریاره‌ی بۆ به‌شه‌کانی تری عێراق نه‌دا‌. بۆیه‌ به‌که‌وتنی هه‌ولێر و گرتنی له‌لایه‌ن داعشه‌وه‌ کاریگه‌ری ئه‌مریکا له‌ عێراق و ناوچه‌که‌ش بێئه‌ندازه‌ که‌مده‌بوەوە‌.  به‌پێچه‌وانه‌ی هه‌رێم به‌رگریکردن له‌ عێراق دژ به‌ داعش زۆر ئه‌سته‌متره‌، هێزه‌ سه‌ربازیه‌کانی عێراق تا سه‌ر ئێسکیان گه‌نده‌ڵن، له‌ رابوردوشدا به‌کۆمه‌ڵ به‌ره‌کانی شه‌ر و ئه‌رکه‌کانیان به‌جێهێشتوه‌. داعش به‌شێکی گه‌وره‌ی عێراقی کۆنترۆڵ کردبو‌ و ده‌رکردنیان پێویستی به‌ داگیرکردنێکی تری عێراق‌ له‌لایه‌ن ئه‌مریکاوه هەبو‌.  هاوکاتیش بۆ ئه‌مریکا گرتنه‌وه‌ی هه‌مو باکوری عێراق کارێکی پر مه‌ترسی بو‌‌، ئه‌مه‌ش له‌ گه‌ڵ سیاسه‌تی ئۆباما یه‌کیان نەدەگرتەوە‌ کاتێک هێزه‌کانی ئه‌مریکای له‌ کۆتایی ساڵی 2011  له‌ عێراق کشانده‌وه‌.  وێرای ته‌حه‌فوزی ئه‌مریکا بۆ کاری سه‌ربازی به‌رفراوان له‌ هه‌رێم وه‌لێ په‌یامێکی کۆنکرێت و رونیان به‌ داعش گه‌یاند: له‌ هه‌رێمی کوردستان نزیک مه‌به‌ره‌وه‌، سه‌باره‌ت به‌به‌شه‌کانی تری عێراق ده‌بێت هێزه‌ سیاسیه‌کان پێشوه‌خت چه‌ند به‌ڵێنێکی سیاسی جێبه‌جێ بکه‌ن. به‌ واتایه‌کی تر ئه‌مریکا ده‌ستوه‌ردانی سه‌ربازی دژ به‌ داعش ناکات ئه‌گه‌ر داعش له‌ ده‌ره‌وه‌ی سنوری هه‌رێمی کوردستان بمێنێته‌وه‌‌، له‌ ئه‌رزی واقیعدا ئه‌مه‌ ئه‌وهی‌ ده‌گه‌یاند کە داعش به‌رده‌وام ده‌بن له‌ تاوانه‌کانیان له‌و شوێنانه‌ی که‌ داگیریان کردبون‌ یا به‌رده‌وام له‌ژێر هه‌ره‌شه‌ و په‌لاماردانی داعشدا  بون.   کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا  بەدرێژایی مێژو شەری مەزهەبی وتایفی ونەتەوەیی وستەمکاری دکتاتۆرەکان هاوڵاتیانی عێراقیان تەفروتونا وسەرگەردان وماڵوێران کردوە. لە زۆربەی ئەو ئەزمونانەدا دەرکەوتوە کە عێراقیەکان ناتوانن خۆیان لە خۆیان بپارێزن. ئەمجارەش راستەوخۆ دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا خۆخۆری وشەر وپەلاماردان لە باڵاترین ئاستی سیاسی عێراقدا سەریان هەڵهێنا وبە ئاراستەیەکی نادیاردا گوزەر دەکه‌ن. هۆکارەکانی دیار وزانراون، ئەوەی شیانی ئاماژە پێکردنە رۆڵی ئەمریکایە لە خۆشەکردنی زەمینەی سیاسی بۆ ئەم قەیرانە. پاشگەزبونەوەی ئەمریکا لە رێکەوتن وبەڵینەکانی بە کورد، لە لایەکی ترەوە ئۆباما داوای سەرەکی کورد بۆ بەڵێن نامەیەک  بۆ پاراستنیان لە هەر مەترسیەک لە حکومەتی ناوەندەوە رەتکردۆتەوە ودوای کشانەوەی هێزەکانی کوردی بەتەنیا لەو هەریسەیەی عێراقدا جێهێشت.  ئێکسۆن مۆبایل ناشێت لە گەرمەی ئەو دۆخ و قەیرانەدا گرێبەستی حکومەتی هەرێم لە گەڵ ئێکسۆن مۆبایل لە بەرچاومان نەبێت.  ئەم کۆمپانیایە یەکەم کۆمپانیای نەوتی گەورەی دنیایە هاتە کوردستان. کۆمپانیا گەورەکانی تر، وەک شێڵ وبریتیش پێترۆڵیەم بوێری هەنگاوێکی لەو جۆرەیان نەکردوە. لە گەڵ ئیمزاکردنی گرێبەستەکەی لە گەڵ حکومەتی هەرێم، ئێکسۆن ئەو گرێبەستەی کە لە ساڵی 2009 دا وپاش 30 ساڵ دابراندنی کۆمپانیا نەوتەکانی ئەمریکا لە پیشەسازی نەوت لە عێراق، لە گەڵ حکومەتی عێراق بۆ گەشەپێدانی کێڵگەی نەوتی خۆرئاوای قورنە سازکردبو خسته‌ مەترسیەوە. بەرەچاوکردنی ئەوەی کێلگەی خۆرئاوای قورنە یەکێکە لە گەورەترین کیڵەگەکانی عێراق  کورد بە گەرمیەوە پێشوازی لەم هەنگاوەی ئێکسۆن مۆبایل کرد.  گرێبەستەکەی ئێکسۆن شەش کێلگە دەگرێتەوە وسێ لەو کێلگانە دەکەونە ناوچە دابرێنراوەکانی کوردستانەوە، ئەم راستیە بۆ ئایندەی کورد بەهای گەورەی هەیە وبۆیەش دەسەڵاتدارەکانی بەغدا، وەک‌ مالیکی وشه‌هرستانی ئاگریان تێبەربو. بەشێک لە نارەزایی وتوندی پەیامی سیاسی کورد بۆ مالیکی لەو سەردەمەدا پابەندبو بە مەترسی هەڵوەشاندنەوە یاخود راگرتنی گرێبەستەکەی ئێکسۆن لە گەڵ هەرێمدا.  خیتابی یه‌کنه‌گرتوی کورد   له‌ سه‌ره‌تاوه‌ کار‌ته‌کانی کورد تێکه‌ڵ و پێکه‌ڵ بون و بێسه‌روبه‌ریه‌کی پێوه‌ دیاره،‌ چونکه‌ یه‌ک خیتابی نه‌ته‌وه‌یی له‌ باشور نیه‌ تا بخرێته‌ به‌رده‌م ئه‌مریکا. ‌‌هێزه‌کانی کورد له‌ باشور هه‌مویان پشتگیری ئه‌مریکایان ده‌وێت و موجامه‌له‌ی ده‌که‌ن بۆ پاراستن و زامنی نمونه‌ی حوکمرانی خۆماڵی و چاره‌ی كێشه‌ هه‌ڵسپێردراوه‌ بنه‌ره‌تیه‌کان له‌ گه‌ڵ به‌غدا و له‌ لایه‌کی تریشه‌وه‌ له‌ به‌رامبه‌ردا هه‌مو کۆک نین له‌ سه‌ر بینینی رۆڵیان له‌ به‌شه‌که‌ی تری هاوکێشه‌که‌ که‌ ئه‌ویش به‌رژه‌وه‌ندی و داوکاریه‌کانی ئه‌مریکایه‌. له‌ گێژاوی غیابی یه‌ک ختابدا‌ پێگه‌ی هه‌رێم‌ لاواز و له‌رزۆک بوه‌ و‌ کاتێک بیه‌وێت به‌رگری له‌ به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی بکات روبه‌روی چه‌ندین ئه‌سته‌نگ و کێشه‌ ده‌بێته‌وه‌.  بۆ نمونه‌: بە هەڵسەنگاندنی چەندی چاودێری سیاسی و ئەمنی له‌ گه‌رمه‌ی دۆستایه‌تی و نزیکبونه‌وه‌ له‌ ئه‌مریکا ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد چه‌ندین کارئاسانی و کاری ژێر به‌ژێریان کردوه‌ که‌ دژ به‌ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ باڵاکانی ئه‌مریکا‌ بون، وه‌ک‌ کارئاسانی  بۆ ده‌زگا و هێزه‌ تایبه‌ته‌کانی ئێران که‌ به‌شێک له‌ کاره‌کانیان په‌لاماردان و کوشتنی ئه‌مریکیه‌کا‌ن بوه‌ له‌ عێراق (وه‌ک گواستنه‌وه‌ی بۆمبی تایبه‌ت به‌رێگه‌ی کوردستانه‌وه‌ و به‌کارهێنانی له‌ به‌غدا و چه‌ند شوێنێکی تری عێراق، ژماره‌یه‌کی زۆر سه‌ربازی ئه‌مریکی پێی کوژراون). له‌ سه‌ره‌تای نیسانی 2004 دا کوردستان بوه‌ کۆریدۆرێک بو گواستنه‌وه‌ و جموجۆڵی گروپه‌ تێرۆریسته‌کان، وه‌ک گروپی (انصار السنە)‌، ئایا ئه‌وه‌‌ ئاکامی لێکتێگه‌یشتن (رێکه‌وتن) بوه ؟ و به‌وپێیه‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد له‌ به‌رامبه‌ر جێبه‌جێنه‌کردنی کاری تیڕۆریستی له‌ هه‌رێم رێگه‌یان پێداون.  به‌پێی چه‌ندین سه‌رچاوه‌ی باوه‌رپێکراو ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد دزه‌یان به‌زانیاری گرنگ و هه‌ستیار کردوه‌‌، بۆیه‌ ئه‌مریکا له‌ ئۆپه‌راسیۆنه‌ تایبه‌تیه‌کانی هێزه‌کانی له‌ هه‌رێم پێشوه‌خت ئاگادری ده‌سه‌ڵاتیان نه‌کردوه‌‌، وه‌ک له‌ 11 کانونی دوه‌م و 20 ئه‌یلولی 2007 که‌ هێزه‌کانی ئه‌مریکا 6 کارمه‌ندی ده‌زگا هه‌واڵگریه‌که‌نی ئێرانیان له‌ هه‌ولێر و سلێمانی ده‌ستگیر کرد. بریارده‌رانی ئه‌مریکا‌ گه‌یشتبونه‌ ئه‌و باوه‌ره‌ی که‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد له‌و روه‌وه‌ شوێنی متمانه‌ نین. ئه‌مریکا لای خۆیه‌وه‌ رایگه‌یاندوه‌ که‌ تێگه‌یشتنی هه‌یه‌ بۆ په‌یوه‌ندی ئاسایی هه‌رێم له‌ گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێ به‌ڵام ناشێت ئه‌وه‌ له‌ سه‌ر حسابی ئه‌مریکا بکرێت. ئه‌مریکا دو جار به‌راشکاوی پشتی له‌ کو‌رد کردوه‌ و له‌ ئاکامدا کورد دوچاری سه‌رگه‌ردانی و ماڵوێرانی بێئه‌ندازه‌ بوه‌، ساڵی 1975 و ساڵی 1991، له‌ دیسه‌مبه‌ری 2006 کاتێک راپۆرته‌که‌ی بێکه‌ر- هامڵتۆن ئاشکرا کرا، ترسی دوباره‌بونه‌وه‌ی ئه‌و مێژوه‌ به‌په‌له‌‌ زیندو بوه‌وه‌ ( له‌ راپۆرته‌که‌دا هاتبو که‌ ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ند له‌ به‌غدا به‌سه‌ر هه‌مو عێراقدا به‌ ناوچه‌کانی کوردیشه‌وه‌ زیندو و تۆکمه‌ بکرێته‌وه)، خۆشبه‌ختانه‌ ئیداره‌ی بوش ئه‌م خاڵانه‌ی راپۆرته‌که‌ی په‌سند نه‌کرد، لێره‌وه‌ هه‌میسان ده‌رکه‌وت که‌ پشتگیری ئه‌مریکا بۆ کورد چه‌ند ناجێگیر و شوێنی متمانه‌ نیه و ئه‌گه‌ری وه‌رچه‌رخاندنی 360 پله‌ی له‌ شه‌و و رۆژێکدا به‌رده‌وام له‌ ئارادایه‌‌‌.  Brendan O'Leary پرۆفیسۆری زانستی رامیاری له‌ زانکۆی Pennsylvania و راێژپێکراوی پێشوی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان پێی وایه‌ ده‌بێت په‌یوه‌ندی ئه‌مریکا و کورد تۆکمه‌ بێت و له‌ سه‌ر بنه‌مای رێزگرتن دابرێژرێت، به‌بۆچونی ئه‌م پسپۆره‌ ده‌بێت حکومه‌تی هه‌رێم پێداگری بکات له‌وه‌ی که‌ ئه‌مریکا رێزی ته‌واو له‌ مافه‌ ده‌ستو‌ریه‌کان کوردستان له‌ عێراقدا بگرێت نه‌ک ئه‌وه‌ی به‌دڵی بێت هه‌لیبژێرێت. بۆ نمونه‌ رازیبونی کورد له‌ سه‌رده‌ستوری هه‌میشه‌یی عێراق له‌ 2005 (وێرای ته‌مولێڵی و که‌موکوریه‌کی زۆر سه‌باره‌ت به‌ مافه‌کانی کورد) گه‌وره‌ترین سه‌رکه‌وتن بو بۆ سیاسه‌تی ئه‌مریکا له‌ پاراستنی عێراق به‌ یه‌کگرتویی.   کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکا و کورد سه‌باره‌ت به‌کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکا و رێکه‌وتنی ئه‌منی نێوان ئه‌مریکا و عێراق بارزانی وه‌ک سه‌رجه‌م سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد نیگه‌رانیه‌کی به‌رچاوی هه‌بو و پێی وابو ناشێت بێ زه‌مانات جارێکی تر کورد بکه‌وێته‌ به‌ر ره‌حمه‌تی ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌غدا. به‌رێز نێجیرڤان بارزانی له‌ چاوپێکه‌وتنێک له‌ گه‌ڵ رۆژنامه‌ی " الشرق الاوسگ" سه‌با‌ره‌ت به‌ده‌نگۆی ئه‌وه‌ی که‌ مسعود بارزانی داوای کردبێت هێزه‌کانی ئه‌مریکا له‌ کوردستان جێگیر بکرێن، جه‌ختی کرده‌وه‌ که‌ هه‌وڵه‌کانی سه‌رۆکی هه‌رێم له‌ چوارچێوه‌ی لێدوان و باسکردنی ئه‌و بابه‌ته‌ له‌ گه‌ڵ هێزه‌کانی عێراق ده‌رنه‌چوه‌ و هه‌ڵوێست و‌ داوای یه‌کلایه‌نه‌ی نه‌بوه‌.       هه‌رێم و به‌غدا له‌ دوای بردنه‌وه‌ی بارزانی له‌ 25 ته‌موزی 2009 بۆ سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم پێشنیازه‌کانی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوه‌کانی بۆ چاره‌ی کێشه‌ی ناوچه‌ دابرێنراوه‌کان ره‌تکرد‌وه‌ و جه‌ختیشی له‌ مافی کورد بۆ وه‌به‌رهێنان و هه‌نارده‌کردنی‌ نه‌وت و گازی هه‌رێم کردوه‌.  دوای کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکا گرژبونی په‌یوه‌ندیه‌کانی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا سه‌ری هه‌ڵدا. سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم له‌ هه‌وڵی به‌هێزکردنی پێگه‌ی بو به‌رێگه‌ی هه‌وڵدان بۆ تۆکمه‌کردنی په‌یوه‌ندیه‌کانی له‌ گه‌ڵ واشنتۆن و تا ئه‌م ساته‌شی له‌ گه‌ڵدا بێت کارتڵی‌ نه‌وتی ئه‌مریکا و تورکیا بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ به‌کار ده‌هێنێت. هه‌رچه‌نده‌ ئه‌م هه‌وڵانه‌‌ قه‌تماغه‌یه‌کی گومان و ترسیشی تێدا به‌دی ده‌کرێت. له‌ کێشه‌کانی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا کۆشکی سپی هه‌وڵی داوه‌ گری ئاگره‌که‌ دابمرکێنێته‌وه‌ و جه‌ختی کردۆته‌وه‌ که‌ ئه‌مریکا پاراستنی ئاسایش و ئارامی و یه‌کپارچه‌یی عێراقی زۆر مه‌به‌سته‌. Antony Blinken رواێژپێکراوی جۆزیف بایدن رایگه‌یاند که‌ کارمه‌ندی باڵای ئه‌مریکاJames Jeffrey چه‌ندین جار بۆ چاره‌ی کێشه‌کان چاوی به‌ مالیکی که‌وتوه‌ و دیپلۆماته‌کانی ئه‌مریکا له‌ سه‌رانسه‌ری عێراقدا بۆ ئه‌و مه‌به‌ستانه‌ رۆژانه‌ زۆر چالاکن. له‌ کۆبونه‌وه‌یه‌کی رۆبه‌رت گێتس، وه‌زیری به‌رگری ئه‌مریکا، له‌ گه‌ڵ مسعود بارزانی له‌ 11 دیسه‌مبه‌ری 2009 دا، گێتس دڵنیایی بارزانی کرد‌ و رایگه‌یاند: " ئێمه‌ ده‌رک به‌ بایه‌خاکانی ئێوه‌ بۆ ئاینده‌ی گه‌له‌که‌ت ده‌که‌ین و ئێمه‌ یارمه‌تیتان ده‌ده‌ین بۆ به‌رقه‌رارکردنی ئاشتی و گه‌شه‌کردن له‌ عێراقدا، ئێمه‌ به‌جێتان ناهێڵین". به‌ته‌نیشت ئه‌مه‌وه‌ گێتس سێ به‌ڵێنی به‌ بارزانی دابو‌: 1-    به‌کارهێنانی کاریگه‌ری ئه‌مریکا بۆ چاره‌ی کێشه‌کانی نێوان حکومه‌تی هه‌رێم و حکومه‌تی عێراق به‌ کێشه‌ی که‌رکوک و ناوچه‌کانی تر و کێشه‌ی داهاتی نه‌وتیشه‌وه‌ به‌ پێی ده‌ستوری عێراق و ماده‌ی 140. 2-    به‌رده‌وامبونی ئه‌مریکا له‌ کاره‌کانیان له‌ گه‌ڵ هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌ و سوپای عێراق و له‌ گه‌ڵ هێزه‌کانی ئاسایش له‌ چوارچێوه‌ی به‌رنامی ئاسایشی هاوبه‌ش. 3-    ئاماده‌یی ئامریکا بۆ پشتگیری و یارمه‌تیدان بۆ گه‌یشتن به‌ رێکه‌وتن له‌ ساڵی 2010 دا.  چه‌ند رۆژێک دوای ئه‌م دانیشتنه‌ ئیداره‌ی ئۆباما ئاماده‌یی پیشان دا که‌ بکه‌وێته‌ نێوان کورد و به‌غدا بۆ چاره‌سه‌ری کێشه‌کان، ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ پاش ئه‌وه‌ بو که‌ سه‌رۆكی هه‌رێم له‌ ژێر فشاری ئه‌مریکا یاسای هه‌ڵبژاردنی بۆ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق په‌سند کرد وێرای ئه‌وه‌ی له‌ یاساکه‌دا غه‌درێکی زۆر له‌ له‌ کورد کرابو. له‌ کاتی رزگارکردنی که‌رکوک له‌ 2003 دا و پاشان ناچارکردنی هێزه‌کانی پێشمه‌رگه‌ که‌ له‌ شاره‌که‌ بکشێنه‌وه‌ هێزه‌کانی ئه‌مریکا کارئاسانیان ده‌کرد بۆ گه‌رانه‌وه‌ی عه‌ره‌به‌ هاورده‌کان که‌ له‌ که‌رکوک هه‌ڵهاتبون و‌ به‌پاساوی ئه‌وه‌ی ئه‌و کێشه‌یه‌ "چاره‌یه‌کی‌ یاسایی" پێویسته‌ دیمۆگرافی شێواو و تێكچوی که‌رکوک و ناوچه‌کانی تریان ده‌پاراست.   سه‌باره‌ت به‌ ناوچه‌ دابرێنراوه‌کان نێچیرڤان بارزانی هه‌ڵوێستی حزبه‌که‌ی سه‌باره‌ت به‌ رۆڵی ئه‌مریکا به‌م جۆره‌ وه‌سف کرد: ته‌نها حکومه‌تی عێراق به‌رپرس نیه‌ له‌ چاره‌ی کێشه‌کانی ئه‌و ناوچانه‌، به‌ڵکو ئه‌مریکاش پشکی‌‌ له‌و به‌رپرسیاریه‌ته‌دا هه‌یه‌، ئه‌مریکا ته‌واوی به‌رپرسیاریه‌تی له‌و باره‌وه‌ له‌ ئه‌ستۆ نه‌گرتوه‌ و رایگه‌یاند: " ئێمه‌ هیچ هه‌نگاوێکی جدیمان له‌ ئه‌مریکیه‌کان نه‌بینیوه‌ بۆ یارمه‌تیدانی عێراقیه‌کان له‌ چاره‌کردنی ئه‌و کێشانه‌دا، به‌ ناکۆکیه‌کانی سه‌ر که‌رکوک و شوێنه‌کانی تریشه‌وه‌". ‌  بازرگانی هه‌رێم و ئه‌مریکا  بارزانی له‌ دیداری شاندێکی بازرگانی ئه‌مریکی له‌ سه‌ڵاحه‌دین له‌ 16 ئۆکتۆبه‌ری 2012 جه‌ختی له‌ پێویستی هه‌رێم به‌ کۆمپانا ئه‌مریکیه‌کان کرد له‌ بنیاتنانی ژێرخانی ئابوری کوردستان. ئه‌م شانده‌ نوێنه‌رانی زیاتر له‌ 25 کۆمپانیاکانی نه‌وت و گاز و کشتوکاڵ و پیشه‌سازی و بواری وه‌به‌رهێنانی ئه‌مریکی تێدا بون و ئه‌م شانده‌ گه‌وره‌ترین شاندی بازرگانی ئه‌مریکا بوه‌ سه‌ردانی کوردستانی کردوه‌. Alex Lari سه‌رۆکی گروپی Claremont Group بۆ وه‌به‌رهێنان و یه‌کێک له‌ دامه‌زرێنه‌رانی ئه‌نجومه‌نی بازرگانی ئه‌مریکا – کوردستان له‌ کاتی سه‌ردانی بارزانی بۆ ئه‌مریکا رایگه‌یاند: America- Kurdistan Business Council  رێکخراوێکی گه‌وره‌ و به‌‌هێزه‌ بۆ هاندانی وه‌به‌رهێنان و بازرگانیکردن له‌ هه‌رێمی کوردستان و کارئاسانی و یارمه‌تی کۆمپانیا ئه‌مریکیه‌کان ده‌دات له‌ کوردستان. پارێزه‌ر و راوێژپێکراوێکی رێکخراوه‌که‌ش  David Tafuri رایگه‌یاند:  بارزانی له‌ گه‌ڵ هه‌مو ئه‌ندامانی دامه‌زرێنه‌ری ئه‌نجومه‌نه‌که‌ دانیشت، ئێمه‌ دڵخۆشین که‌ ئێستا دامه‌زراوه‌یه‌کی فه‌رمی له‌ واشنتۆن هه‌یه‌ که‌ یارمه‌تی وه‌به‌رهێنان ده‌دات که‌ به‌رژه‌وه‌نی هه‌ر دو لای تێدایه. کوردستان لیبراڵترین یاسای وه‌به‌رهێنانی له‌ ناوچه‌ی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌راست هه‌یه‌ و زۆرترین پێویستی به‌ هه‌مو بواره‌کانی پیشه‌سازی هه‌یه‌. ‌‌به‌ پێی راپۆرتێکی رۆژنامه‌ی واشنتۆن پۆست هه‌رێمی کوردستان هه‌له‌ی زۆری به‌کارنه‌هێنراوی وه‌به‌رهێنان بۆ کۆمپانیا ئه‌مریکیه‌کان ده‌ره‌خسێنێت. ئه‌م ئه‌نجو‌مه‌نه‌‌ بازرگانیه‌ ئه‌مریکیه‌ زۆر له‌ نزیکه‌وه‌ له‌ گه‌ڵ حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان کارده‌کات. وێرای ئه‌م جموجۆڵه‌ بازرگانیانه‌ گه‌وره‌ کۆمپانیاکانی نه‌وتی ئه‌مریکی گرێبه‌ستی ئاڵتونیان له‌ گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم ساز کردوه‌. به‌پێی چه‌ندین سه‌رچاوه‌ وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا راکێشانی بۆری گواستنه‌وه‌ی نه‌وت و گاز بۆ تورکیایان پێ باش نەبوە‌ چونکه‌‌ ئه‌و کاره مه‌ترسی له‌ سه‌ر سه‌روه‌ری عێراق دروست ده‌کات. لە ئێستادا بێگومان یاستی بازرگانی نێوان هەرێم و ئەمریکا لە زۆر بواردا گەشەی کردوە.  ئه‌مریکا و ده‌وڵه‌تی کوردی ئه‌مریکا سیاسه‌تێکی درێژخایانی دیار و چه‌سپاوی به‌رامبه‌ر به‌ کورد نیه‌ و نه‌یبوه‌‌، چونکه‌ هه‌ر یه‌ک له‌ وڵاتانی داگیرکه‌ری کورستان بۆ ئه‌مریکا گرنگی و پێگه‌ی جیاوازی هه‌یه‌ و ئه‌مریکاش له‌و روانگایه‌وه‌ ره‌فتار و هه‌ڵوێست و سیاسه‌تی خۆی به‌رامبه‌ر کوردی به‌شه‌کانی کوردستان دیاری کردوە و ده‌کات. له‌ دوای روخاندنی دیواری به‌رڵینه‌وه‌ و شه‌ری یه‌که‌می که‌نداوه‌وه‌ بایه‌خێکی‌ سنوردار به‌ کوردی باشور دراوه‌ و تا راده‌یه‌ک چه‌مکه‌کانی مافی مرۆڤ و هاندانی دیموکراسیه‌ت و ئارامی ناوچه‌که‌ کاریگه‌ریان له‌ سه‌ر ئه‌م بایه‌خدانه‌ هه‌بوه‌. له‌ گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا سیاسه‌تی ئه‌مریکا کوردی له‌ روانگای به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیه‌وه‌ دابه‌ش کردوه: کوردی باشور کوری باشن و په‌یوه‌ندی تایبه‌تیان له‌ گه‌ڵدا هه‌یه‌ و کوردی باکور خراپ و تێرۆریستن.... تاد. قۆناغی نوێی په‌یوه‌ندیه‌کانی ئه‌مریکا له‌ گه‌ڵ کوردی باشور پێی ناوه‌ته‌‌ ده‌یه‌ی سێیه‌مه‌وه‌. زۆر له‌ مێژه‌‌ دژایه‌تیکردنی توندی تورکیا بۆ مافه‌کانی کورد له‌ لایه‌ک و هاوپه‌یمانیه‌تی ستراتیژی توندی له‌ گه‌ڵ ئه‌مریکا له‌ لایه‌کی تره‌وه‌‌ ( له‌ دۆ‌کترینی ترومان له‌ ساڵی 1947 که‌ تێدا یارمه‌تی ئابوری و سه‌ربازی تورکیا و یۆنان بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی هه‌ڵکشاندنی کۆمینیزم ده‌ستی پێکرد) دو سه‌ختترین رێگر بون له به‌رده‌م کو‌رد بۆ دروستکردنی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی خۆی. له‌و ساته‌وه‌ش هه‌رچه‌ند ناو به‌ناو له‌ زاری ئه‌مریکا باسی مافه‌کانی کورد به‌ چرپه‌چرپ بیستراوه به‌ڵام به‌رده‌وام پشگیری زه‌قی تورکیای کردوه‌. کاتێک ئه‌مریکا پێویستی به کورده‌کانی باشور هه‌بو دژ به‌ سه‌دام ئاوری لێداونەتەوە، ئه‌م ئاوردانه‌وه‌یه‌ رێگر نه‌بو تورکیا به‌رده‌وام بێت له‌ ده‌ستتێوه‌‌ردانی سه‌ربازی و هه‌مه‌ جۆره‌ له‌ باشور و دژایه‌تیکردنی بزافی کوردایه‌تی.‌  سه‌باره‌ت به‌ هه‌ڵوێستی ئه‌مریکا له‌ دروستبونی ده‌وڵه‌تێکی کوردی،Stephen Zunes سه‌رۆکی پرۆگرامی دراساتی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌راست له‌ زانکۆی  San Francisco ده‌ڵێت: " به‌بیرکردنه‌وه‌ی واشنتۆن دروستکردنی ده‌وڵه‌تێکی کوردی ئارامی ناوچه‌که‌ زیاتر تێک ده‌دات و ئه‌گه‌ری زۆره‌ ئه‌مریکا دژ به‌هانگاوێکی له‌و جۆره‌ بێت، ته‌نها بوار که‌ من به‌دیده‌که‌م له‌ کاتێکدایه‌ که‌ په‌یوه‌ندیه‌کانی به‌غدا و واشنتۆن به‌ راده‌یه‌ک خراپ بن که‌ کورده‌کان وه‌ک ئامرازێک دژ به‌به‌غدا به‌کار بهێنن".  نوێنه‌رایه‌تی هەرێم له‌ ئه‌مریکا به‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی چه‌ندین پسپۆر و چاودێر و دۆستی کورد نوێنه‌رایه‌تی حکومه‌تی هه‌رێم له‌ ئه‌مریکا گه‌شه‌یان کردوه‌ و به‌ره‌وپێش چون. وێرای ئه‌مه‌ کاره‌کانیان له‌ ئاستی پێویست و دروستدا نه‌بون، به‌تایبه‌ت ئه‌و ستافانه‌ی نوێنه‌رایه‌تی ده‌که‌ن له‌ لایه‌ن هه‌ر دو حزبی‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌وه‌ داده‌نرێن و له‌ پراکتیکدا زیاتر سه‌رقاڵی ته‌شریفات و فه‌رمان و کاری سه‌روی حزبی خۆیانن، چونکه‌ ئه‌مریکا بو‌نێکی سیاسی و هه‌واڵگری به‌هێزی له‌ عێراق و کوردستان هه‌یه‌ و ئه‌وه‌نده‌ پێویستیان به‌ بازنه‌ی په‌یوه‌ندی نیه‌ له‌ واشنتۆن تا‌ به‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد بگه‌ن. ئه‌و نوێنه‌رانه‌ له‌ واشنتۆن له‌ رابو‌ردودا هه‌ڵه‌ی گه‌وره‌یان کردوه‌ کاتێک به‌پێیی هه‌ڵکشان و داشکانی هێزی دو‌ حزبی سه‌ره‌کی ئه‌و وڵاته مامه‌ڵه‌ و سیاسه‌تیان له‌ گه‌ڵ ئه‌و وڵاته‌ زه‌به‌لاحه‌ی دنیادا کردوه.  جگه‌ له‌ مانه‌ش ده‌سه‌ڵاتی کوردی به‌رامبه‌ر به‌ جه‌بروتی ئه‌مریکای سه‌رکه‌وتو له‌ عێراق زۆر لاو‌از بو، بۆیه‌ که‌وتنه‌ هه‌وڵی لۆبی دروستکردن به‌و شێوازه‌ی خۆیان لایان مه‌به‌ست بو، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ چه‌ند به‌رپرس و ئه‌فسه‌ری ئه‌مریکیان به‌کارهێنا، له‌وانه‌ Robert D. Blackwill جێگری پێشوی راوێژپێکراوی ئاسایشی نیشتمانی ئه‌مریکا، ژه‌نه‌راڵ Harry Schute  کۆماندۆێه‌کی پێشوی ئه‌مریکا له‌ هه‌ولێر (خۆی خانه‌نشین کرد و بو به‌ راوێژپێکراوی نێچیرڤان بارزانی)، ژه‌نه‌راڵ Jay Garner و کۆڵۆنێڵ Dick Naab که‌ هه‌ر دوکیان له‌ دوای کۆره‌وه‌که‌ و روخاندنی سه‌دام به‌رپرسیاریه‌تی باڵایان له‌ کوردستان و به‌غدا هه‌بوه، پێته‌ر گاڵبرایت باڵیۆزی پێشوی ئه‌مریکا له‌ کرواتیا و خه‌لیلزاد باڵیۆزی ئه‌مریکا له‌ عێراق و ده‌ڵاڵیکی نه‌وت. ئه‌م هه‌نگاوه‌ بێگومان کارێکی ئاساییه‌ له‌ پرۆسه‌ی لۆبی کردندا، ئه‌وه‌ی دواتر ئاشکرا بو زۆربه‌ی ئه‌م به‌رێزانه‌ خانه‌نشین بون و هه‌ندێک لێیان له‌ گه‌نده‌ڵیه‌وه‌ تێوه‌گلابون و مه‌به‌ستیشیان زیاتر بازرگانی کردن بو له‌ کوردستان.  ‌ ئەمریکا و چەکی کیمیاوی له‌ 13/9/1988 دا كۆنگرێسی ئه‌مریكی بریارێكی له‌مه‌ر به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیاوی له‌لایه‌ن حكومه‌تی عێراقه‌وه‌ دژ به‌ كورد وه‌رگرت. له‌برگه‌ی سێیه‌می بریاره‌كه‌دا ورده‌كاری سزادانی عێراق باسكراوه‌ له‌بواری بلۆككردنی قه‌رزدان به‌ عێراق وچه‌ند ئیجرائاتێكی ئابوری تر و هه‌روه‌ها یارمه‌تیدانی توركیا بۆ جێكردنه‌وه‌ ودابینكردنی پێویستیه‌ مرۆڤایه‌تیه‌كان بۆ كورده‌كانی عێراق كه‌ رویان له‌ توركیا كردوه‌. له‌ برگه‌ی 7 ی بریاره‌كه‌دا داوا له‌ وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا كراوه‌ كه‌ به‌په‌له‌ به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیاوی له‌ ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان باس بكات وبه‌ گونجاوی له‌گeL بریاری ژماره‌ 620 ی ئه‌نجومه‌ن ئیجرائاتی كاریگه‌ر دژ به‌ عێراق له‌و بواره‌وه‌ وه‌ربگیرێت. له‌ راپۆرتی كۆمسیۆنی په‌یوه‌ندیه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی سێناتی ئه‌مریكی له‌ 21/9/1988 دا به‌ ووردی باس له‌ كه‌مپینی ئه‌نفال وهه‌ڵهاتنی زیاتر له‌ 65.000 كورد وپێشمه‌رگه‌ ده‌كات بۆ توركیا وله‌ كۆتایی راپۆرته‌كه‌دا ده‌ڵێت: له‌ ساڵی 1984ه‌وه‌ عێراق چه‌كی كیمیاوی به‌ به‌رفراوانی به‌كارهێناوه‌ بێئه‌وه‌ی هیچ نرخێكی ئابوری یا سیاسی بۆ ئه‌م كارانه‌ی له‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا بدات. ئه‌م بێده‌نگیه‌ زۆرتر هانده‌ر بوه‌ كه‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی عێراق باوه‌ر به‌وه‌ بكه‌ن كه‌ ده‌توانن كیمیاوی به‌رامبه‌ر به‌ كورد به‌كار بهێنن بێئه‌وه‌ی مه‌ترسیان له‌ ئاكامه‌كانی هه‌بێت. ئیداره‌ی رێگان دانی نه‌نا‌ به‌وه‌دا كه‌ عێراق له‌ 1984 چه‌كی كیمیاوی به‌كارهێناوه‌ وهیچ كاردانه‌وه‌یه‌كی نه‌بو‌ تا رێگربێت له‌ به‌كارهێنانی. له‌ 16/9/1988 رژێمی عێراقی رازی نه‌بو كه‌ لیژنه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان بێته‌ عێراق ولێكۆڵینه‌وه‌ له‌مه‌ر به‌كارهینانی چه‌كی كیمیاوی بكات وهه‌روه‌ها حكومه‌تی توركیاش ره‌تی كرده‌وه‌ كه‌ شاندێكی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان سه‌ردانی كامپەکانی په‌نابه‌ره‌ كورده‌كان بكات بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ له‌مه‌ر به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیاوی. رۆژنامه‌نوسی به‌ناوبانگی ئه‌مریكی ودۆستی كورد Jim Hoagland له‌ نوسێنیكدا له‌ رۆژنامه‌ی واشنتۆن پۆست له‌ به‌رواری 27/3/1988 له‌ رۆژنامه‌ی International Herald Tribune  یشدا بڵاوكرایه‌وه‌ به‌ درێژی باس له‌ به‌كارهێنانی چه‌كی كیمیاوی دژ به‌ كورد ده‌كات. له‌ میانه‌ی نوسینه‌كه‌دا ده‌ڵێت:  كورده‌كان به‌شێك بون له‌ كێشه‌كانی عێراق، رژێمی به‌عس ده‌یه‌وێت هه‌مو كه‌سێك ئیمزا بۆ : " سۆشیالیزمی عه‌ره‌بی" بكات. كورده‌كان به‌رده‌وام شۆرشیان كردوه‌ وداوای ئۆتۆنۆمیان كردوه‌. له‌بیرتان نه‌چێت چۆن له‌ ساڵانی هه‌فتاكاندا له گەڵ یارمه‌تی ئه‌مه‌ریكاشدا دۆرانیان.  ئه‌مجاره‌ ئه‌عسابی عێراقیان تێكدا به‌ هۆی كاری هاوبه‌شیان له‌گەڵ ئێراندا له‌ میانه‌ی شه‌ری ئێران – عێراق دا، ده‌رده‌كه‌وێت یارمه‌تی ئێرانیه‌كانیان دابێت له‌ هه‌فته‌ی رابوردودا له‌ گرتنی چه‌ند گوندێكی كوردی له‌ناو عێراقدا. لەوە ه‌ده‌چێت ئه‌مه‌ هۆكاری ئه‌وه‌ نه‌بێت كه‌ فرۆكه‌كان وفرۆكه‌وانه‌كان گازی ژه‌هراویان به‌سه‌ردا رشتون، ساڵی رابوردو به‌رپرسانی عێراق به‌ دڵێكی كراوه‌ ده‌یانوت كه‌ ته‌نها مێشكوژ بۆ ئه‌و گه‌له‌مێشه‌ی له‌ ئێرانه‌وه‌ بۆیان دێن به‌كارناهێنن.  هۆخلاند له‌ درێژه‌ی نوسینه‌كه‌یدا ده‌ڵێت: ئێستا به‌غدا په‌یوه‌ندیه‌كانی له‌گەڵ سۆڤیه‌تدا به‌لادا داوه‌ و له‌گەڵ واشنتۆن په‌یوه‌ندی باشه‌. واشنتۆنیش ئه‌وه‌نده‌ ناره‌حه‌ت نابێت به‌بینینی كێشه‌كان له‌ كوردستان. راپۆرته‌كانی ساڵی رابوردو له‌سه‌ر له‌ناوبردنی گوندی كورده‌كان وبه‌كارهێنانی چه‌كی كیمیاوی له‌لایه‌ن عێراقیه‌كانه‌وه‌ دژ به‌ خه‌ڵكی سیڤیلی كوردی بونه‌ هۆكار تا مولحه‌قی سه‌ربازی سه‌فاره‌تی ئه‌مركا بچێت سه‌یرێكی ئه‌و ناوچانه‌ بكات. كه‌ گه‌راوه‌ته‌وه‌ به‌ دیبلۆماسه‌كانی تری وتوه‌ كه‌ گوندی روخێنراوی بینیوه‌، به‌ڵام به‌ رۆژنامه‌گه‌ره‌كانی وتوە كه‌ شتی وای نه‌دیوه‌. بۆ ئه‌مریكا كاتی ئه‌وه‌ نه‌بو له‌ عێراقی توندبكات، به‌ڵكو ئه‌مریكا چه‌پڵه‌ی بۆ سه‌رۆكی عێراق سه‌دام حسێن لێدا كاتێك ئه‌م داوای لێبوردنی كرد له‌مه‌ر " روداوی هه‌ڵه‌ تراجیدیایه‌ی كه‌ یه‌كێك له‌ فرۆكه‌كانی سه‌دام موشه‌كێكی ئێكسۆسیت له‌ یه‌كێك له‌ پاپۆره‌كانی ئه‌مریكا ده‌دات و37 ئه‌مریكی ده‌كوژێت".  دۆسته‌كانی عێراق له‌ سۆڤیه‌ت ورۆژئاوا ئه‌وه‌نده‌ی مه‌ترسی سه‌ركه‌وتنی ئێرانیان هه‌یه‌ كێشه‌یه‌كی وایان نیه‌ له‌گەڵ به‌كارهێنانی چه‌كێك كه‌ به‌ موعاهه‌ده‌ی جنێف قه‌ده‌غه‌ كراوه‌. (کۆتایی نوسینەکەی هۆخلاند) له‌ راپۆرتی كۆمسیۆنی په‌یوه‌ندیه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی سێناتی ئه‌مریكی له‌ 21/9/1988 دا به‌ ووردی باس له‌ كه‌مپینی ئه‌نفال وهه‌ڵهاتنی زیاتر له‌ 65.000 كورد وپێشمه‌رگه‌ ده‌كات بۆ توركیا وله‌ كۆتایی راپۆرته‌كه‌دا ده‌ڵێت: له‌ ساڵی 1984ه‌وه‌ عێراق چه‌كی كیمیاوی به‌ به‌رفراوانی به‌كارهێناوه‌ بێئه‌وه‌ی هیچ نرخێكی ئابوری یا سیاسی بۆ ئه‌م كارانه‌ی له‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا بدات. ئه‌م بێده‌نگیه‌ زۆرتر هانده‌ر بوه‌ كه‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی عێراق باوه‌ر به‌وه‌ بكه‌ن كه‌ ده‌توانن كیمیاوی به‌رامبه‌ر به‌ كورد به‌كار بهێنن بێئه‌وه‌ی مه‌ترسیان له‌ ئاكامه‌كانی هه‌بێت. ئیداره‌ی رێگان دانی نه‌ناوه‌ به‌وه‌دا كه‌ عێراق له‌ 1984 چه‌كی كیمیاوی به‌كارهێناوه‌ وهیچ كاردانه‌وه‌یه‌كی نه‌بوه‌ تا رێگربێت له‌ به‌كارهێنانی. کۆماریەکان و کورد لەسەردەمی ئیدارەی بوشی کور وبەتایبەت دوای 11 سێپتەمبەر دۆکترینێکی کاوبۆ ئاسا سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکای دیاری دەکرد، ئەویش: یا لەگەڵ ئەمریکایت یا دژیت. دواتر روداو و گۆرانکاریە گەورە و هەستیارەکان نیشانەکانی ئەو دروشمە بون کە کۆنسێرڤەتێزمە نوێکانی ئەمریکا بەرزیان کردبوەوە: سەدەی بیست ویەک سەدەی ئەمریکایە وبۆ بەدەستهێنانی هێز ودەسەڵاتی رەهای ئەمریکا خرانە گەر.  کورد لە باشوری خاکەکەی وپێش لێدانی سەدام لەم هاوکێشەیەدا قورساییەکی ئەوتۆی نەبو تا بتوانێت شتێک بۆخۆی بچەسپێنێت. بەپێی نوسینەکانی نوسەر ورۆژنامەگەری بەناوبانگی ئەمریکا Bob Woodward نوسیویەتی ئیدارەی بوش لە گەرمایی ئامادەکاری بۆ لێدانی سەدام و لە کۆبونەوەکانی لوتکەی حوکمرانی لە واشنتۆن ئیعازی بە دەزگا هەواڵگری وتایبەتیەکانی ئەمریکا داوە کە یارمەتی کوردەکان بە چەک وپارە بدەن ولەبەرامبەردا زانیاریان لێ وەربگرن. وێرای ئەم نزیکبونەوەیە لە کورد سەرکردایەتیەکەی دید ورای جیاوازیان لەمەر کارکردن لەگەڵ ئەمریکادا هەبو، بەتایبەت دەسەڵاتدارانی پارتی لە ئەزمونەکانی پێشودا دەستیان لەلایەن ئەمریکاوە داغان کرابون.  لە کۆتایی ساڵی 2002، سێ مانگ پێش پەلاماردانی عێراق، کۆبونەوەیەکی فراوانی هێزەکانی ئۆپزسیۆنی عێراقی لە لەندەن سازکرا، لەو کۆبونەوەیەدا ئەمریکا سەرە داوەکانی بەدەستەوە گرتبون وبریارەکان وپلانی کارکردن بۆ قۆناغی دوای سەدام لەو دەرفەتەدا سەپێندران. مەخابن لەگەڵ بەشداری چالاکانەی بەرێزان مسعود بارزانی وجلال تاڵەبانی بەڵام بریار وبەرنامەکان زۆر مەتاتی وتەماوی بە ویستی ئەمریکا دارێژرابون. نە لەو کۆبونەوەیە ونە دواتر کە ئەمریکیەکان بانگهێشی هەر دو سەرکردەیان کرد بۆ بنکەیەکی سەربازی ئەمریکی بۆ ئامادەکاری بۆ پەلاماردانی سەدام، ئەو دو سەرکردەیە نەیانتوانی باشترین سود لەو هەڵومەرجە بۆ کورد بپچرێنن وبەلایەنی کەمەوە داوای بەڵێننامەیەکی نوسراو لەمەر ئایندەی کورد لەعێراقی دوای سەدام لە ئەمریکیەکان بکەن.  عێراق دوای روخاندنی سەدام کەوتە ژێر حوکمرانی راستەوخۆی ئەمریکاوە و برێمەر بە حاکمی مەدەنی عێراق دانرا. دواتر ئەم بەرپرسە ئەمریکیە لە کتیبه‌کەی بەناوی "ساڵەکەم لە عێراق" تیشکی زۆری خستۆتە سەر مامەڵەکردنی لەگەڵ سەرکردەکانی کورد وپێگەیان. بە پێی قسەکانی ئەو زاتە بێت ئەو پێگەیە ئەوەندە لەرزۆک ولاواز بوە کە خودی خۆی لە لێدوانێکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ سەرۆک بوش پێی وتوە: " لە مەجلیسی حوکمدا کەسێکی تێدا نیە بتوانێت بریارێک بدات"، بەقسەی برێمەر بوش وەلامی داوەتەوە وتویەتی: "خۆت شای شاکانیت". کۆماریه‌کان بەم شێوازە لەگەڵ سەرکردەکانی عێراق بە کوردیشەوە رەفتاریان کردوە وپشتگوێان خستون وحسابێکی جدیان بۆ نەکردون، بێجگە لە موجامەلە وئێتیکێتی دبلۆماسی نەبێت. تەنانەت بەچاوی گومانەوە سەیری پێکهاتە نەتەوەیی وئاینی وسیاسیەکانی عێراقیان کردوە،. پێداگری ئەمریکا لە هەلوێست وسیاسەتی خۆی بێگوێدان بە بەرژەوەندیە باڵاکانی نەتەوەی کورد لەو سەردەمەدا لەچەند راستیەکدا دەردەکەوێت: کوڵن پاوڵ، وەزیری دەرەوەی ئەو کاتەی ئەمریکا، لە رزگارکرنی کەرکوکدا لەلایەن هێزی پێشمەرگەی یەکێتیی یەوە نامەیەک ئاراستەی بەرێز مام جلال دەکات وداوای لێدەکات بەزوترین کات هێزەکانی لەکەرکوک بچنە دەرەوە وئەمەش لەلایەن تالەبانیەوە جێبەجێکرا. لە چەند خاڵێکی تریشدا سیاسەتی ئەمریکا جەختی لە پشتگوێخستنی کورد کردۆتەوە، وەک یاسای بەرێوەبردنی عێراق بۆ ماوەی ئینتقالی ودواتر لە بریاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتوەکان بۆ گواستنەوەی دەسەڵات بۆ عێراقیەکان زوڵمێکی زۆر لە کورد کراوە. لەسەروبەندی ئەو روداوەنەدا کۆندۆلێزا رایس کە راوێژکاری بوش بو بۆ ئاسایشی نەتەوەیی ودەستێکی باڵای لە دارشتنی سیاسەتی وڵاتەکەی لە عێراقدا هەبو، پێی وابو کە " کورد هیچ شوێنێکیان نیە روی تێبکەن" مەبەستی ئەو خاتونە ئەوەبو کە کورد بواری گەمەکردنیان نەماوە وهەر بۆ باوەشی ئەمریکا دەگەرێنەوە. هەروەها رایس چەند جارێک رایگەیاندوە کە  " کورد بۆ ئەوەندە بۆڵەبۆڵ دەکەن، هیچ کاتێک ئەوەندە وەزعیان باش نەبوە".  ئەم بێباکی وکەڵەگایەتیەی ئەمریکا نەک هەر بەرامبەر بە کوردی لاوازی پارچەپارچەکراو وبێهێزی ئابوری وسەربازی بو، بەڵگو زۆر بێمنەتیش بو کاتێک تورکیای هاوپەیمانی لە ناتۆدا رێگەی بە ئەمریکا نەدا تا هێزەکانی بە خاکی تورکیادا بۆ ناو عێراق بنێرێت. ئەمریکا کەدەستی بەسەرشانی کورد دا دەهێنا بۆ دەستەمۆکردنی بو و بۆشی چوە سەر، دەسەڵاتدارانی کوردیش لەئاکامی ئەو رەفتارکردنەی ئەمریکا لایان وابو ئەمریکا ئەوەندە پێویستی پێیانە کە بێئەوان  ئیفلیج دەبێت وناتوانێت لە عێراقدا کارەکانی خۆی ئەنجامبدات. لەو کاتانەدا ناوچە رزگراوەکانی کوردستان لەژێر دەسەڵاتی کوردی گرنگیەکی ستراتیژی سەربازی و لۆجیستیکی وئابوری نەبو. دەمێک بو ئەو ناوچەیە  لەلایەن ئەمریکاوە پارێزرابو و بودجەی گوزەرانی خەڵکەکەی بۆ دابینکرابو. کورد وەک نەتەوە وبزافەکەی ئەو سەردەمە وئێستاش بۆ ئەمریکا ئامانج نەبوە، بەڵکو دەسەڵاتەکەی سوچێکی بچوکی سیاسەتی ئەمریکای لە ناوچەکە گرتوە.  گرنگی هەرێمی کوردستان ودەسەڵاتەکەی بۆ ئەمریکا لەوەدا بو کە جارێکی تر ببێتەوە بە بەشێکی دانەبراو لەعێراق ولە دەسەڵاتی عێراقدا بەشدار بێت، تابتوانێت مەترسی ودڵەراوکێی تورکیا و وڵاتانی عەرەبی لە پارچەپارچەبونی عێراق وئایندەی دیفاکتۆی حوکمرانی کوردی بیانرەوێنێتەوە. ئێستاشی لەگەڵدا بێت ئەمریکا ئەم ئامانجەی بەباشی پێکاوە.   سیاسەتی ئەمریکا لەعێراق رو لە داکشان بو ورەخنە وگلەییەکی زۆر ئاراستەی بوش دەکرا. بۆ هێورکردنەوەی دۆخەکە کومسیۆنی بێکەر- هامیلتۆن دروستکرا ولە ساڵی 2006 راپۆرتێکی درێژیان پێشکەش بە ئیدارەی بوش کرد. راپۆرتەکە دەیان خاڵی وەک تەوسیە لەخۆ گرتبو وزۆربەیان لەسەر حسابی مافەکان ودەسکەوتەکانی کورد بون، وەک بۆچونیان لەمەر کەرکوک وهێزی پێشمەرگە ونەوت وسامانە سروشتیەکان وچەند بابەتێکی تر. ئەم راپۆرتە دەبو زەنگێک بوایە بۆ بەخەبەرهێنانەوەی سەرکردایەتی کورد وبەوردی لێکۆڵینەوە وبەدواداچونیان بۆ بکردایە. دواتر کاتێک ئۆباما بوە سەرۆک کۆمار زۆربەی خاڵەکانی راپۆرتەکەی کردە بناغەی سیاسەتی بەرامبەر بە عێراق. راپۆرتەکەی بێکەر-هامیڵتۆن لەسەر بنەمای بەرژەوەندیە باڵاکانی ئەمریکا دارێژرابو وپەیامێک بو تا هەڵمەتی سەربازی توندو تۆڵ لە عێراق بگۆرن بە هەڵمەتی دیبلۆماسی چر وخەست و وڵاتانی ناوچەکەی پێوە سەرقاڵ کەن.  دەسەڵاتدارانی کورد هاوتەریب لەگەڵ نیەت وحەزی خۆیان بانگەشەی سیاسەتێکی نەسجی خەیاڵیان بۆ ئەمریکا دەکرد وبۆ میللەتیان عەرز دەکرد. ئەوان ئەوکات وئێستاش خۆیان لەو راستیە دەشارنەوە کە بۆ هێزێکی بچوکی وەک کورد پەیوەندی وکارکردن لەگەڵ ئەمریکای زلهێز وزەبەلاح کارێکی زۆر ئەستەم وهیلاککەرە. دیموکراتەکان و کورد  ئۆباما لە کامپینی هەڵبژاردنەکەیدا کشانەوەی هێزەکانی لە عێراق راگەیاند. لەگەڵ سەرکەوتنی ئۆباما و جدیەتی بۆ جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی، سەرکردایەتی سیاسی کورد دەستی لەژێر چەناگەی چەقاندبو وچاوەروانی ئاوردانەوەی "پیاوچاکان لە بازرگانە سیاسیەکان" لە واشنتۆن دەکرد لەبەرامبەر بەخشینی ئیمتیازات وگرێبەستی نەوت وبازرگانی گەورە پێیان.   ئۆباما سیاسەتی دەرەوەی بەگشتی لەسەر چەند بنامەیەک دارشتبو و بە بەراوردکردن لەگەڵ سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی بوش گۆرانکاری پێوە دیاربو. چەمکەکانی ئەم سیاسەتە لە دو ئاراستەدا بون، یەکەمیان بیرکردنەوەی جیهانگیری وئەوی تریشیان لەسەر ئاستی ناوچەیی بۆ دۆزینەوەی جومگە و هێلەکانی بەیەکەوە گرێدانی بەرژەوەندی وململانێکان، تا وڵاتەکان ونەتەوەکان بە چاودێری ئەمریکا لەیەکتر نزیک بکەنەوە. لەم روەوە خاتون هیلاری کلنتۆن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، لە وتاریکیدا لە 8/9/2010 لە کۆنسۆڵی پەیوەندیە بیانیەکان دەڵێت: " رێگەم پێبدەن بە راشکاوی بلێم: ولایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا دەتوانێت ودەبێت لەم سەدە نوێیەدا سەرکردایەتی بکات ". هەر لەو بارەیەوە بەرێزی ئاماژەی بەوە کرد کە ئەمریکا ئەندازیاری دارشتنەوەیەکی نوێی دنیایە کە یارمەتی نەتەوەکان دەدات هاوکاری یەکتر بکەن وکێشە هاوبەشەکانیان چارەبکەن. بە هەڵسەنگاندنی ئیدارەی ئۆباما بۆ بەدیهێنانی ئەو ئامانجانە پێویستیان بە تۆرێکی هاوپەیمانی وشەریک و رێکخراوە ناوچەییەکان ودەزگا نێودەوڵەتیەکان هەیە. لەو سەردەمەدا ئاشتی لە نێوان زلهێزەکاندا بەرقەرار بو، بەڵام گەمەکەرە تازەکان بە چاک و خراپەوە رۆڵی کاریگەریان لە کاروباری نێودەوڵەتیدا دەبینی، ئەمریکاش روبەروی تەحەدای هەمەچەشنە بوبوەوە. ئەمریکا وەک دارێژەری ئەو نەخشە جیهانیە جۆرەها کارئاسانی وهەماهەنگی ویارمەتی بۆ چارەی کێشەکان پێشکەش دەکرد و بەشێکی گرنگی تری ئەو پرۆسەیەیان دەخستە ئەستۆی لایەنە پەیوەندارەکانەوە.   لەم روانگایەوە ئیدارەی ئۆباما مامەڵەی سیاسی لەگەڵ عێراق و هەرێمی کوردستاندا کردوە وبەچاوێکی جیاواز سەیری پێکهاتەکانی عێراقیان نەکردوە، ئەگەرچی لەوانەیە مەیلیان بۆ پێکهاتەیەک جیاوازتر بوبێت لەوانی تر. ئیدارەی ئۆباما لەکاتی قەیرانی سیاسی لەعێراقدا لەگەڵ هەمو پێکهاتەکان پەیوەندی دەکرد وهەوڵی دەدا لەیەکتریان نزیک بکەنەوە تا ئەو سەقامگیریە لەرزۆکەی عێراق بپارێزرێت. سەلەفیەتی مۆدێرن  ئۆباما لە ئیدارەی بوشەوە ئیرسی تەوافقی نەتەوەیی ومەزهەبی وتایفی لەعێراق ئیرسکردبو و پێرەوی کردوە. لە پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراقدا دەرکەوت کە راگرتنی هاوسەنگی هێز بەرادەی سەرەکی نێوان شیعە وسوننە کۆڵەکەی سەرەکی ئەو تەوافقەیە وپێدانی دەسەڵاتی تەواو ویەکسان بەو دو پێکهاتەیە رۆح بەو تەوافقەدا دەکات. ئەم سیاسەتە گەرانەوەیەکە بۆ سەردەمانێکی کۆن لە مێژوی ئەو دو پێکهاتەیەی ئاینی ئیسلامدا، سەردەمانێک وەک یەک دەسەڵات وغەنیمەیان هەبوە، بە واتایەکی تر ئەم تەوافقە سەلەفیەتێکی مۆدێرنە بەبەرگی دیموکراسیەوە. دەسەڵاتدارانی کورد لە نێو بەرداشی ئەو سەلەفیەتەدا ولەژێر فشاری ئەمریکادا دەنگێکی کزیان هەبو. لە هەموشی سەرنج راکێشتر ئەمریکا دەسەڵاتدارانی کوردی خۆبەخشانە بۆ سەرلەنوێ دارشتنەوە وتۆکمەکردنی ئەو سەلەفیەتە بەکارهێناوە. بەچاوی خۆمان بینیمان لە بەغدا سەرۆکێکی شیعەی حکومەت ودەسەڵاتێکی سوننەی یەکسان بەو حکومەتە لە مەنجەڵی کوڵانی سیاسیدا قوڵپەیان دەهات و دێت، دەسەڵاتدارانی کوردیش بە بەرکوڵ وبۆن و به‌رامی رازی کراون. ئەمان بەدوای سیاسەتێکدا هەناسەبرکێیانە کە دارێژەرانی نە شوێنی متمانەن، بێ ئامانن وئەزمونەکانی ١٧ ساڵی رابوردو دەیسەلمێنن کە دارێژەرانی ئەو سیاسەتە خاوەنی قسە وبەڵێنی خۆشیان نین. بەداخەوە ئەو دەسەڵاتدارانە بە هاندان وپشتگیری ئەمریکا کەوتونەتە لەو داوەدا گیرساونەتەوە، شکسیهێنان بە پرۆسەی ریفراندۆم بە تایبەت لە لایەن ئەمریکاوە و دواتر رۆڵیشی لە کارەسەتەکانی ئۆکتۆبەر چروپڕی ئەو داوە دەسەلمێننەوە.  خەونی عێراقی یه‌کگرتوی دیموکراسی فیدراڵ. خەونێکە مەحاڵە لەسایەی سەلەفیەتی مۆدێرندا تروسکایی تێدا بەدی بکرێت.       هەمو کوردێکی دڵسۆز دەبێت بە گەشەکردنی پەیوەندیەکانی کوردستان لەگەڵ دنیای دەرەوە وبەتایبەت لەگەڵ ئەمریکادا گەشەبکات وئەمەش کاتێک ئەو گەشەکردنە لەخزمەتی بەرژەوەندی باڵای نەتەوەییدا بێت. کەس ناتوانێت نکۆڵی بکات کە کورد لەو پەیوەندی وشەراکەتەدا سودی کردوە. بەتەنیشت ئەم راستیەوە پرسیارێک خۆی دەسەپێنێت، ئەویش: لە پەراوێزی ئەم هاوکێشەیەدا چەند سازش لەسەر مەسەلە نەتەوەییە چارەنوسسازەکان کراوە. با چاوەروان بین ئایندە وەلامەکانمان پیدەڵێت. هه‌ر که‌سێک تامه‌زرۆی روداوه‌کانی په‌یوه‌ندار به‌ کورده‌وه‌ بێت له‌ یه‌که‌م چرکه‌ی لێدانی سه‌دام و تا ما‌وه‌ی چه‌ند مانگێکی دواتر ده‌توانێت به‌دوای زنجیره‌یه‌ک نوسین و شرۆڤه‌ و دۆکیۆمێنتی چه‌ند رۆژنامه‌ی به‌ناوبانگی ئه‌مریکادا بگه‌رێت که‌ به‌ ناونیشانی بڵاوکراونه‌ته‌وه‌، له‌ میانه‌ی باسه‌که‌دا تێده‌گات بۆچی کورد نه‌یتوانیوه‌ سود له‌و ده‌رفه‌ته‌ زێرینه‌ وه‌ربگرێت، به‌کورتی به‌شێک له‌ سه‌رکرده‌کانی کورد و ناکۆکی و ململانێکان هۆکاره‌ سه‌ره‌کیه‌کانی ئه‌و ره‌وشه‌‌ بون.  کوردستان و نەوت و ئەمریکا  برێمه‌ر کاتێک Paul Bremer دوای روخاندنی سه‌دام و راگرتنی شه‌ر گه‌یشته‌ به‌غدا 6 ملیار دۆلار له‌ داهاتی پرۆگرامی نه‌وت به‌ خۆراک و به‌لایه‌نی که‌میشه‌وه‌ 10 ملیار داهاتی کۆکراوه‌ له‌ فرۆشتنی نه‌وتی عێراقی له‌ به‌ر ده‌ستدا بو. به‌پێی بریاری 1483 ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوه‌کان له‌ 22 مایسی 2002 دا سه‌رجه‌م ئه‌م پارانه گوێزرانه‌وه‌ بۆ حسابێکی‌ بانک له‌  Federal Reserve Bank in New York  ‌به‌ناوی سندوقی گه‌شه‌پێدانی عێراق، دواتر ته‌رخان کرا تا له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتی کاتی هاوپه‌یمانیه‌وه‌ بۆ خه‌ڵکی عێراق سه‌رف بکرێت. له‌ هه‌مان کاتدا کۆنگرێسی ئه‌مریکی بری 18،4 ملیار دۆلار بۆ بنیاتنانه‌وه‌ی عێراقی ته‌رخان کردبو. کاتێک له‌ 28 حوزه‌یرانی 2004 برێمه‌ر به‌په‌له‌ عێراقی به‌جێهێشت حکومه‌ته‌ کاتیه‌که‌ی نزیکه‌ی 20 ملیار دۆلاری له‌ پاره‌ی عێراق و 300 ملیۆن له‌ یارمه‌تیه‌کانی سه‌رف کردبو.  پرۆگرامی بنیاتنانه‌وه‌ی عێراق گه‌وره‌ترین پرۆگرامی ئه‌مریکا بو دوای پلانی مارشاڵ بۆ ئه‌وروپا و له‌سه‌ر ده‌ستی دیبلۆمات و کۆماندۆکانی شکستی هێنا. دواتر له‌ لێکۆڵینه‌ووه‌ و به‌دواداچونه‌کان ده‌رکه‌وت که‌ چ دزی و گه‌نده‌ڵی و بێسه‌روبه‌ری له‌ سایه‌ی ده‌سه‌ڵاتی برێمه‌ردا کراوه،‌ به‌کۆی گشتی شێوازه‌کانی سه‌رفکردنی زیاتر له‌ 12 ملیار دۆلار دیار نه‌بون، له‌و لێکۆڵینه‌وانه‌دا، ده‌رئه‌نجامه‌کانی به‌ کۆنگرێسی ئه‌مریکی دراون، ده‌رکه‌وتوه‌ که‌ جاشه‌ عێراقیه‌کانی برێمه‌ر و ئه‌مریکیه‌کانی ده‌وروبه‌ری و بانده‌کانی تاوان و مافیا و گرو‌پ و کۆمپانیاکانی شه‌به‌ح  که‌ بونیان نه‌بوه‌ چه‌ندیان هه‌ڵلوشیوه‌. ئێستاشی له‌ گه‌ڵدا بێت عێراق که‌لاوه‌ و وێرانه‌یه‌کی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌راسته‌ و شتێکی ئه‌وتۆ له‌ بنیاتنه‌نه‌وه‌ی عێراق به‌رچاو ناکه‌وێت. وه‌ک کورد وتویه‌تی : "گه‌وره‌ ئاو ده‌رێژێت و بچوک پێی تێده‌خات" بزانین پاشماوه‌کانی برێمه‌ر چیان کردوه‌؟‌  به‌رده‌وام له‌ دوای روخاندنی سه‌دامه‌وه‌ سیاسه‌تی ئه‌مریکا له‌ ئێراق روبه‌روی چه‌ند مه‌ترسیه‌کی گه‌وره بۆته‌وه‌، له‌وانه‌: شه‌ری تایه‌فی و مه‌زهه‌بی، که‌رکوک و ناوچه‌ دابرێنراوه‌کان و ده‌رنه‌چونی یاسایه‌کی‌ نیشتمانی‌ بۆ نه‌وت و گاز. به‌تایبه‌ت که‌ دوا خاڵ تا ئه‌م ساته‌ش نه‌هاتۆته‌دی ره‌وشێک هاتۆته‌ ئاراوه‌ که‌ هه‌مو لایه‌ک به‌ شێوازێکی نیمچه‌ یاسایی له‌ پانتاییه‌کی خۆڵه‌مێشیدا کار بۆ خۆی ده‌کات.  عێراقی ئەو سه‌رده‌مه، ئێستاشی لەگەڵدا بێت،‌ ‌ به‌سه‌ر چه‌ند ده‌سته‌ و تاقمێکدا‌ دابه‌شکراوە‌ هه‌ر یه‌ک لێیان مۆنۆپۆلی ته‌واوی نه‌وت و مۆبایل و گرێبه‌سته‌ گه‌وره‌کان له‌ سنوری ناوچه‌که‌یدا ده‌کات. ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد سودیان له‌و پانتاییه‌ کردوه‌ و وێرای ناره‌زایی و توره‌بونی ده‌سه‌ڵاته‌ شۆڤینزمەکان له‌ به‌غدا چه‌ندین گرێبه‌ستی نه‌وتیان له‌ گه‌ڵ کۆمپانیا بیانیه‌کان ساز داوه‌‌. ئه‌م هه‌نگاوه‌ شایانی ده‌ستخۆشی و پشتگیری بو له‌ لایه‌ن هه‌ر کوردێکی دڵسۆزه‌وه‌. دواتر که‌ ورده‌کاری و پێج و په‌نای ئه‌و پرۆسه‌یه‌ که‌وتنه‌ به‌رچاو ناره‌زایی و ره‌خنه‌ و نیگه‌رانی له‌مه‌ر سه‌رجه‌م پرۆسه‌که‌ بۆته‌ بابه‌تێکی گه‌رمی دۆخی سیاسی له‌ کوردستان.‌   له‌م نوسینه‌دا، پشتئه‌ستور به‌ چه‌ندین دۆکیومێنت و‌ به‌ڵگه‌، هه‌وڵ ده‌ده‌م تیشک بخه‌مه‌ سه‌ر چه‌ند لایه‌نێک له‌ شێوازی ما‌مه‌ڵه‌کردن به‌ نه‌وته‌وه له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێم له‌ گه‌ڵ چه‌ند دۆست و که‌سانی پایه‌ به‌رز له‌ بیانیه‌کان و زۆر تایبه‌ت ئه‌مریکیه‌کان. ئه‌م مامه‌ڵه‌کردنه‌ له‌ گه‌ڵ ئه‌و ‌ که‌سانه‌ له‌ پاداشتدانه‌وه‌یان بۆ هه‌ڵوێست و کاره‌کانیان که‌ بۆ کورد کردویانه‌ ده‌رچوه‌ و چۆته‌ بواری بازرگانیکردنی ناره‌وا و ژێربه‌ژێر به‌ سامانی نه‌ته‌وه‌یه‌ک.  زۆربه‌ی ئه‌م که‌سانه‌ له‌ ئیداره‌ی بوش به‌رپرسی باڵای سه‌ربازی و دیبلۆماسی بون و له‌ توندره‌وه‌کانی ره‌وتی کۆنسێرڤه‌تیزمی نوێ بون‌ و له‌ ئه‌ندازیارانی جه‌نگ و روخاندنی رژێمی سه‌دام بون. دوای ئه‌و روخاندنه‌ ئه‌م که‌سایه‌تیانه له‌ عێراق و کوردستان به‌رپرسیاریه‌تی هه‌ستیاریان هه‌بوه‌ و تا ئه‌و ساته‌ی ئۆباما ده‌سه‌ڵاتی گرته‌ ده‌ست له‌ پۆستی باڵادا کاریان کردوه‌. له‌و ده‌یان کۆمپانیا بیانیانه‌ی نه‌وت که‌ له‌ کوردستان کارده‌که‌ن چه‌ند کۆمپانیایه‌کی ئه‌مریکی گه‌وره‌ و مامناوه‌ندیان تێدایه‌، ئه‌وانه‌ش: ExxonMobil, Murphy Oil, Marathon Oil, Hess, HKN, Hunt Oil. جگه‌ له‌ سوده‌ ئابوریه‌کانی ئه‌م کۆمپانیانه له‌ هه‌مان کاتدا وه‌ک ئامرازێکی سیاسیش سودیان بۆ ئه‌مریکا و سیاسه‌تی له‌ عێراق و ناوچه‌که‌ هه‌یه‌. به‌هێزبونی ژێرخانی ئابوری ده‌سه‌ڵاتی کوردی رێگری له‌ باڵاده‌ستی سه‌نگی شیعه‌ له‌ به‌غدا و ره‌وته‌ ناسیۆنالیسته‌ عه‌ره‌به‌کان دەکات، ده‌کرێت ده‌سه‌ڵاتی ئابوری و سیاسی ئێران به‌م رێگه‌یه‌وه‌ سنوردار بکرێت و پێگه‌ی تورکیا به‌هێزتر بکرێت، خاڵیکی تریش کاتێک کوردستان بتوانێت گازی سروشتی بۆ ئه‌وروپا هه‌نا‌رده‌ بکات ئه‌وا ئه‌وروپا،‌ کە نزیکەی 30% گازی پێویستی له‌ روسیا ده‌کرێت، ده‌توانێت تا راده‌یه‌کی‌ باش خۆی له‌و داوه‌ ئابوریه بپچرێنێت.‌    ‌  ‌  Zalmay Khalilzad زاڵمای خه‌لیلزاد نێچیرڤان بارزانی و ئاشتی هه‌ورامی و زاڵمای خه‌لیلزاد له‌ سیرۆمێنی کردنه‌وه‌ی کێڵگه‌ی نه‌وتی خۆرمه‌له‌ له‌ 18 ته‌موزی 2009 زه‌ڵمای خه‌لیلزاد ساڵی 1951 له‌ شاری مه‌زاری شه‌ریف له‌ ئه‌فغانستان له‌ دایکبوه‌، خوێندنی زانستیه‌ سیاسیه‌کانی له‌ زانکۆی ئه‌مریکی له‌ به‌یروت و دواتر له‌ سه‌ره‌تای هه‌شتاکانی سه‌ده‌ی رابردو له‌ زانکۆی کۆڵۆمبیا خوێندوه.‌ کاتێک بوشی باوک له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کاندا به‌رامبه‌ر کلینتۆن دۆرانی خه‌لیلزاد ده‌ستی کرد به‌کارکردن بۆ توێژینه‌وه‌ی سه‌ربازی و دواتر توێژینه‌وه‌ له‌ سه‌ر مه‌ترسیه‌کان له‌ سه‌ر پیشه‌سازی نه‌وت بۆ کۆمپانیای Unocal. ئه‌م کۆمپانیایه‌ له‌ ساڵی 2005  له‌ گه‌ڵ کۆمپانیای Chevron یه‌کیان گرت.   دوای بردنه‌وه‌ی بوشی کور له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کانی ساڵی 2000 خه‌لیلزاد بوه‌ ‌راوێژپێکراوی Donald Rumsfeld وه‌زیری به‌رگری. خه‌لیلزاد یه‌کێک بوه‌ له‌ به‌رپرسه‌ باڵاکان که‌ له‌ سه‌رده‌می ئیداره‌ی کڵینتنه‌وه‌ داوای گۆ‌رینی رژێمی‌ سه‌دامی کردوه‌.  وێرای ئه‌وه‌ی ئیداره‌ی بوش و که‌سایه‌تیه‌ ناوداره‌کانی کۆنسێرڤه‌تیزمی نوێ، به‌ خه‌لیلزادیشه‌وه‌، جه‌ختیان ده‌کرده‌وه که‌ : " نه‌وتی عێراق بۆ عێراقیه‌کانه‌"، وه‌لێ پسپۆرانی ئابوری لهHeritage Foundation که‌ نزیک بو له‌ ئیداره‌ی بوش و‌ کۆنسێرڤه‌تیزمه‌کان پلانێکیان بۆ گۆرانی که‌رتی نه‌وت له‌ ئێراق بۆ که‌رتێکی تایبه‌ت دارشتبو. خه‌لیلزاد یه‌کێک بو له‌ ئه‌ندازیارانی ئه‌و بۆچونه‌. ئه‌م گروپ و ده‌سته‌ کۆنسیرڤه‌تیزمانه‌ و به‌ رێگه‌ی په‌یوه‌ندی توند و تۆڵیان له‌ گه‌ڵ باڵی راستره‌وی حزبی لیکودی ئیسرائیڵی ئاینده‌ی عێراقی دوای جه‌نگیان دارشتبو‌.  له‌ سه‌رده‌می ئیداره‌ی بوش خەلیلزاد باڵیۆزی ئه‌مریکا بو‌ له‌ ئه‌فغانستان، دواتر له‌ 2005 تا 2007 له‌ به‌غدا، دوای ئه‌م پۆسته‌ نوێنه‌ری ئه‌مریکا بوه‌ له‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوه‌کان تا‌ ئه‌و‌ ساته‌ی ئۆباما بو به‌ سه‌رۆک کۆمار. دواتر زو زو له‌ عێراق ده‌رده‌که‌وت و زۆربه‌ی جار له‌ کۆشکه‌که‌ی تاڵه‌بانی له‌ به‌غدا میوان بو‌.  کاتێک خه‌لیلزاد باڵیۆز بوه له‌ به‌غدا‌ رۆڵێکی به‌رچاوی بینیوه‌ له‌ سازکرن و رێگه‌خۆش کردن و کارئاسانی بۆ یاسایه‌کی نه‌وت به‌ ره‌زامه‌ندی هه‌مو لاکان. پێش ئه‌وه‌ی کاره‌که‌ی وه‌ک باڵیۆز له‌ مانگی ئازاری 2007 کۆتایی بێت خه‌لیلزاد له‌ مانگی شوباتی ئه‌و ساڵه‌دا ره‌شنوسی رێکه‌وتنێکی ته‌وافقی برده‌ هه‌ولێر. به‌پێی چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌ک خه‌لیلزاد له‌و هه‌وڵدانه‌یدا پێداگری‌ و فشاری کردوه‌ بۆ تێپه‌راندنی رێکه‌وتنه‌که‌. دواتر مانگێک پێش به‌جێهێشتنی عێراق بۆ وه‌رگرتنی پۆسته‌ نوێکه‌ی له‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوه‌کان رایگه‌یاند که‌ لایه‌نه‌کان رێکه‌وتون. دواتر به‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا‌ رێکه‌وتنه‌که‌ سه‌قه‌ت و پڕ کێشه‌ بو. پاشان پرۆژه‌ یاساکه‌ مرد و هه‌رێمیش یاسای نه‌وتی بۆ هه‌رێم ده‌رکرد و چه‌ند گرێبه‌ستێکی نه‌وتی له‌ گه‌ڵ کۆمپانیا بیانیه‌کان سازدا. خه‌لیلزاد و کورد دوای نه‌مانی له‌ پۆسته‌که‌ی نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتوه‌کان خه‌لیلزاد وه‌ک راوێژپێکراوێک و له‌ ژێر چه‌تری ده‌زگا بازرگانیه‌که‌ی Khalilzad Associates ‌ بۆ په‌یداکردن و هاندانی وه‌به‌رهێنه‌ران گه‌رایه‌وه‌ بۆ‌ عێراق. خه‌لیلزاد بۆ ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنانی هه‌رێمی کوردستان و بۆ ماوه‌ی 7 مانگ وه‌ک راوێژپێکراوێک به‌ موچه کاری کردوه‌.‌ یه‌کێک له‌ بیرۆکانی راکێشانی‌ بۆری نه‌وت بو که‌ هه‌رێم به‌ به‌شه‌کانی تری عێراق ببه‌ستێته‌وه‌. وه‌ک خۆی له‌ چاوپێکه‌وتنێکدا له‌ نوسینگه‌که‌ی خۆی له‌ واشنتۆن ده‌ڵێت: " به‌ته‌نیشت به‌ده‌ستهێنانی پاره‌وه‌ لاشم گرنگه‌ له‌و وڵاتا‌نه‌ی کاتێکی زۆرم تێاندا به‌سه‌ر بردوه به‌دوای ئه‌گه‌ره‌کاندا بگه‌رێم بۆ وه‌به‌رهێنانی ده‌ره‌کی بۆ گه‌شه‌کردنی ئابوری". له‌ ناوه‌راستی ساڵی 2010 کرا به‌ئه‌ندامی بۆردی به‌رێوه‌به‌ره‌کانی کۆمپانیایPetroleum  RAK ی نه‌وت له‌ راس الخیمه‌ی ئیمارات. له‌ هه‌مان کاتیشدا ئه‌ندامیه‌تی له‌ بۆردی به‌رێوه‌به‌ره‌کانی کۆمپانیای نه‌وتی نه‌رویژی DNO په‌سندکرا. کۆمپانیا‌یRAK خاوه‌نی 30% پشکه‌کانی کۆمپانیای DNO ه‌یه که‌ یه‌که‌م کۆمپانیایه‌ له‌ کوردستان ده‌ستی به‌کار کردوه‌‌.  له‌ کاتێکدا خه‌لیلزاد باڵیۆزی ئه‌مریکا بو له‌ عێراق هانی گرێبه‌ستی نه‌وتی له‌ گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتدارانی هه‌رێمدا نه‌ده‌دا. دواتر که‌ پۆسته‌ فه‌رمیه‌که‌ی نه‌ما ته‌واوی هه‌ڵوێست و ره‌فتاری 360 پله‌ گۆری.  له‌ چاوپێکه‌وتنێکدا له‌و روه‌وو ده‌ڵێت: " کۆمپانیاکه‌م - Khalilzad Associates- نوێنه‌رایه‌تی هیچ لایه‌نێک له‌م پرۆژه‌یه‌دا ناکات" و جه‌ختیشی کردوه که‌ مه‌عمیله‌کانی ئه‌و له‌ شوێنه‌کانی تری عێراق کارده‌که‌ن نه‌ک له‌ کوردستان. Sam Daghen له‌ رۆژنامه‌ی New York Times له‌ 14 ته‌موزی 2010 له‌ نوسینه‌که‌یدا به‌مجۆره‌ باسی خه‌لیلزاد ده‌کات: " له‌ گه‌ڵ هێوربونه‌وه‌ی ره‌شه‌بای شه‌ر له‌ عێراق، خه‌لیلزاد له‌ نێو لیستی گه‌وره‌ی ئه‌و دیبلۆمات و کۆماندۆ سه‌ربازانه‌ی ئه‌مریکایه‌ که‌ چاویان له‌ ناوچه‌ی کورده‌کانی ده‌وڵه‌مه‌ند به‌نه‌وت بریوه و وه‌ک راوێژپێکراو کار بۆ حکومه‌ته‌که‌یان ده‌که‌ن. سودمه‌ندن له‌ شه‌رێکی گران به‌ها که‌ رۆڵیان تێدا هه‌بوه‌. هه‌رچۆنێک بێت بازرگانی و سیاسه‌ت له‌ ناوچه‌یه‌ک که‌ له‌ لایه‌ن دو حزب و دو بنه‌ماڵه‌وه‌ کۆنترۆڵ کراوه‌ له‌ یه‌ک جیا ناکرێنه‌وه‌ و تاوانباریش ده‌کرێن به‌ گه‌نده‌ڵی . کورده‌کانیش به‌ده‌وری خۆیان به‌شێوازێک مامه‌ڵه‌ له‌ گه‌ڵ په‌یوه‌ندیه‌ ئه‌مریکیه‌کانیان ده‌که‌ن که‌ ده‌مان گه‌رێنێته‌وه‌ بۆ ده‌یان ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له‌‌ چۆنیه‌تی لۆبی‌ کردن له‌ واشنتۆن".   داگێن له‌ درێژه‌ی نوسینه‌که‌دا ده‌ڵێت: " دوای ئه‌وه‌ی مه‌عمیلی نێوده‌وڵه‌تی بۆ ده‌زگا بازرگانیه‌که‌ی دۆزیه‌وه‌ کاری راوێژپێکراوی بۆ حکومه‌تی هه‌رێم وه‌ستاند و‌ هه‌وڵ ده‌دا‌ تا کرێی شوقه‌که‌ی له‌ هه‌ولێر په‌یدا بکات، شوقه‌که‌ موڵکی وه‌زیری سامانه‌ سروشتیه‌کانه‌ بێ به‌رامبه‌ر پێی دراوه‌. جگه‌ له‌م کارانه‌ش ئه‌ندامی بۆردی زانکۆی ئه‌مریکایه‌ له‌ سلێمانی".  له‌ ته‌موزی 2009 له‌ سێرێمۆنی کردنه‌وه‌ی پاڵاوگه‌ی نه‌وت خه‌لیلزاد بانگهێشت کرابو، بارزانی له‌ وتاره‌که‌یدا وتی: " ئه‌م پرۆسه‌یه‌ که‌ ئه‌مرۆ ئاهه‌نگی بۆ ده‌گێرین ئه‌و کاته‌ ده‌ستی پێکرد که‌ (خه‌لیلزاد) له‌ به‌غدا بو. زاد به‌ زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌که‌وه‌ به‌ته‌نێشت بارزانیه‌وه‌ وه‌ستابو، وه‌ک ئه‌وه‌ی بڵێت ئه‌و‌ له‌م روداوه‌ هه‌ستیاره‌ دور نیه‌.  خه‌لیلزاد به‌ رێگه‌ی کۆمپانیا راوێژکاریه‌که‌یه‌وه‌‌ کارتێکی ئاڵتونی به‌ده‌سته‌وه‌ بو‌‌ و زۆر نزیکه‌ له‌ دو بنه‌ماڵه‌ی ده‌سه‌ڵاتدار له‌ کوردستان و لابه‌لاش بۆ مەرامەکانی تری به‌رپرسه‌ عێراقیه‌کان ده‌بینێت، وه‌کو بینینی شه‌هرستانی له‌ کاتی کۆنفرانسی وه‌به‌رهێنان له‌ ئێراق له‌ ئۆکتۆبه‌ری 2009 له‌ واشنتۆن ساز کرابو. له‌ لێدوانێکی به‌رێز دکتۆر محمود عوسمان بۆ په‌یامنێری (نقاش) له‌ 20 ئۆکتۆبه‌ری 2009 ده‌ڵێت: خه‌لیلزاد هاتوه‌ بۆ عێراق و مه‌به‌ستیشیه‌تی پشتگیری کۆمپانیا نه‌وته‌کانی ئه‌مریکا بکات که‌ به‌دوای  گرێبه‌ستی زۆر باشدا ده‌گه‌رێن.  سه‌رکرده‌کانی کورد خه‌لیلزاد به‌ "دۆستێکی به‌ئه‌مه‌ک" وه‌سف ده‌که‌ن. هه‌رچه‌نده‌ بونی خه‌لیلزاد له‌ عێراق زور به‌رچاو بو‌، به‌ڵام مه‌عمیله‌کانی ئاشکرا نین و‌ شوێن په‌نجه‌شی له‌ گرێبه‌سته‌ نه‌وتیه‌کان له‌ عێراق و کوردستان به‌رچاو نین. ئاشکرا نیه‌ خه‌لیلزاد توانیویه‌تی‌ چی بۆ  DNO ی نه‌رویژی به‌ده‌ست بهێنێت، ئه‌وه‌ی گومانی لێ ناکرێت که‌ خه‌لیلزاد پێگه‌ و ناوداری و په‌یوه‌ندیه‌کانی له‌ گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ تایبه‌تیه‌کانی به‌کار هێناون.   Peter Woodard Galbraith پێته‌ر گالبرایت    گاڵبرایت ساڵی 1950 له‌ بۆستن له‌ ئه‌مریکا له‌ دایکبوه‌، باوکی John Kenneth Galbraith یه‌کێک بوه‌ له‌ ئیکۆنۆمیسته‌ زۆر به‌ناوبانگه‌کانی سه‌ده‌ی بیست. گاڵبرایت له‌ زانکۆکانی هارڤارد و ئۆکسفۆرد و جۆرج تاون خوێندویه‌تی. له‌ 1979 تا 1993 کارمه‌ندێکی پسپۆر بوه‌ له‌ لیژنه‌ی په‌یوه‌ندیه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی سیناتی ئه‌مریکا. له‌ ساڵی 1993 کڵنتۆن کردی به‌ باڵیۆزی وڵاته‌که‌ی له‌ کرواتیا و دواتریش له‌ پۆسته‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌‌ باڵاکاندا کاری کردوه‌.  گاڵبرایت و کورد  له‌ ساڵی 1987 رۆڵی به‌رچاوی هه‌بوه‌ له‌ ناسینی دنیا به‌ سیاسه‌تی هه‌مه‌جی سه‌دام به‌رامبه‌ر به‌ کورد. له‌ ساڵی 1988 پرۆژه‌ یاسایه‌کی بۆ ته‌حریم کردنی جینۆساید ئاماده‌کرد و تێدا ئابلوقه‌یه‌کی به‌رفراوان و توندی دژ به‌ سه‌دام پێشنیاز کردبو. پێشنیازه‌که‌ به‌کۆی گشتی ده‌نگی سینات په‌سند کرا، به‌ڵام ئیداره‌ی ریگان رێگری کرد له‌وه‌ی ببێت به‌ یاسا. له‌ راپه‌رین و کۆره‌وه‌که‌دا هاته‌ کوردستان و رۆڵی له‌ سازدانی ناوچه‌ی ئارام بۆ کورد هه‌بو. له‌ ساڵی 1992 گاڵبرایت 14 ته‌ن به‌ڵگه‌ و دۆکیۆمێنتی حکومه‌تی عێراقی له‌ سه‌ر تاوانه‌کان ده‌رهه‌ق به‌ کورد برده‌ ئه‌مریکا.  کاره‌کانی گاڵبرایت له‌ سه‌ر کورد له‌ کتێبی: کێشه‌یه‌ک له‌ دۆزه‌خه‌وه‌: ئه‌مریکا و سه‌رده‌می جینۆساید، A Problem from Hell: America and the Age of Genocide  نوسراو له‌ لایه‌ن نوسه‌ر و رۆژنامه‌نوسی به‌ره‌گه‌ز ئیرله‌ندی Samantha Power، کۆکراونه‌ته‌وه‌.  له‌ 2003 تا 2005 گاڵبرایت وه‌ک راوێژپێکراوێکی کورد رۆڵی به‌رچاوی بینیوه‌ له‌ دارشتنی ده‌ستوری کاتی‌ و هه‌میشه‌یی عێراق و هانی سه‌رکرده‌کانی کوردی داوه‌ که‌ کار بۆ که‌مکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ناوه‌ندی حکومه‌تی عێراق بکه‌ن. له‌ کتێبه‌که‌ی به‌ناوی کۆتایی ئێراق: چۆن لێنه‌هاتویه‌تی ئه‌مریکا شه‌رێکی بێ کۆتایی به‌رپا کرد، له‌ 2006 دا بڵاو کرایه‌وه‌، له‌ لاپه‌ره‌ 166 دا گاڵبرایت نوسیویه‌تی: " له‌ مانگی مایسی 2003 ده‌رکم به‌وه‌ کرد که‌ سه‌رکرده‌کانی کورد کێشه‌ی بیرکردنه‌وه‌ی به‌رته‌سکیان هه‌یه‌ له‌ پلاندانان بۆ عێراقێکی فیدراڵ. ئه‌وان بیریان له‌ شۆرکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات ده‌کرده‌وه، به‌ واتایه‌کی تر به‌غدا مافه‌کانیان پێ ببه‌خشێت. من جه‌ختم ده‌کرده‌وه‌ هاوکێشه‌که‌ پێچه‌وانه‌ بکرێته‌وه‌ .. تاد". گاڵبرایت نایشارێته‌وه‌ که‌ هه‌واداری دابه‌شکردنی عێراقه‌ و سیاسه‌تی ئه‌مریکا بۆ  هێشتنه‌وه‌ی عێراق به‌ یه‌کپارچه‌یی به‌ هه‌ڵه‌یه‌کی‌ گه‌وره‌ ده‌زانێت.‌ گاڵبرایت و نه‌وت له‌ مانگی ئۆکتۆبه‌ری 2009 چه‌ند رۆژنامه‌نوسێکی نه‌رویژی له‌ رۆژنامه‌یDagens Naeringsliv  چه‌ند دۆکیۆمێنتێکیان له ‌سه‌ر په‌یوه‌ندی گاڵبرایت له‌ گه‌ڵ کۆمپانیای DNO نه‌وتی نه‌رویژی بڵاوکرده‌وه‌ که‌ گرێبه‌ستی نه‌وتی گه‌وره‌ی له‌ کوردستان هه‌یه‌. رۆژنامه‌ی نیۆرک تایمس له‌ وتارێکدا که‌ له‌ 11 نۆڤه‌مبه‌ری 2009 دا بڵاوی کرده‌وه‌‌ نوسراوه‌: له‌و چاوپێکه‌وتنانه‌ی رۆژنامه‌که‌ له‌ گه‌ڵ زیاتر له‌ 10 به‌رپرسی ئێستا و پێشوتری حکومی و بازرگانی له‌ نه‌رویژ و فه‌ره‌نسا و عێراق و ئه‌مریکا ئه‌نجامی داون و پشتئه‌ستور به‌ به‌ڵگه‌ و دۆکیومێنته‌ فه‌رمیه‌کان ده‌رکه‌وتوه‌ که‌ به‌لایه‌نی که‌مه‌وه‌ مافی پشکێکی گه‌وره له‌ یه‌کێک له‌ کێڵگه‌کانی نه‌وت له‌ کوردستان له‌ به‌هاری 2004 دا به‌ گاڵبرایت دراوه‌. گاڵبرایت ئه‌م پشکه‌ی وه‌رگرتوه‌ پاش ئه‌وه‌ی سه‌رکه‌وتوانه‌ یارمه‌تی کۆمپانیاکه‌ی داوه‌ له‌ دانوستانه‌کاندا بۆ گرێبه‌ستێکی زۆر باش. گاڵبرایت خۆی ده‌ڵێت که‌ کاره‌کانی دروست بون چونکه‌ ئه‌و کاته‌ به‌رپرسیاریه‌تی فه‌رمی‌ نه‌بوه‌ و وه‌ک هاوڵاتیه‌ک زۆر به‌خه‌ستی تیكه‌ڵی دۆزی کورد بوه‌.  له‌ که‌سایه‌تیه‌ نزیکه‌کان له‌ گاڵبرایت، وه‌ک بایدن، جێگری ئۆباما، و جۆن کێری، کاندید بۆ سه‌ر‌ۆک کۆمار له‌ هه‌ڵبژاره‌کانی 2004، بێئاگا بون له‌ بازرگانیه‌کانی گاڵبرایت له‌ عێراق. به‌هۆی ئه‌م بازرگانیه‌وه‌یه‌ که‌ میسداقیه‌تی وه‌ک راوێژپێکراوی سه‌رکردایه‌تی سیاسی کورد بۆ ده‌ستوری هه‌میشه‌یی ئێراق که‌وتۆته‌ به‌ر پرسیاری چه‌ندین سیاسه‌تمه‌دار و چاودێری سیاسیه‌وه‌.      سه‌رۆکی ده‌سته‌ی به‌رێوه‌بردنی DNO، Helge Eide ، دانی به‌وه‌دا ناوه‌ که‌ گاڵبرایت یارمه‌تی داون له‌ دانوستانه‌کان بۆ گرێبه‌ستی کیڵگه‌ی نه‌وتی تاوکه و راوێژپێکراوی‌ کۆمپانیاکه‌ بوه‌‌. گاڵبرایت له‌ نامه‌یه‌کی وه‌ڵامدانه‌وه‌دا بۆ رۆژنامه‌ی The Times له‌ کۆتایی ساڵی 2009 دا ناردویه‌تی دانی ناوه‌ به‌وه‌دا که‌ وه‌سیت بوه‌ له‌ نێوان حکومه‌تی هه‌رێم و کۆمپانیای DNO و ده‌شڵێت: " له‌ کاته‌کانی دانوستان بۆ ده‌ستور و دواتریش به‌رده‌وام بوه‌ له‌ په‌یوه‌ندی‌ بازرگانی له‌ گه‌ڵ کۆمپانیه‌که‌دا. گاڵبرایت له‌ وه‌لامی ئه‌م هه‌مو ره‌خنه‌ و بریندارکردنه‌دا ده‌ڵێت: " باوه‌رم هه‌یه‌ که‌ کارکردنم له‌ گه‌ڵ DNO – و کۆمپانیاکانی تریش – یارمه‌تی کو‌رده‌کانی داوه‌ له‌ دروستکردنی پیشه‌سازی نه‌وت له‌ کوردستان که‌ زه‌مینه‌ی ئابو‌ری بۆ‌ کورده‌کان دابین ده‌کات بۆ سه‌ربه‌خۆییان که‌ هه‌مویان له‌ مێژه‌وه‌ خوازیارین". گاڵبرایت راشی گه‌یاندوه‌ که‌ کورده‌کان له‌ کاته‌کانی دانوستانه‌کان بۆ ده‌ستور به‌ئاگابون له‌ کارکردنی له‌ گه‌ڵ DNO و ئه‌و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ له‌ کورده‌کان پاره‌ی وه‌رنه‌گرتوه‌.  Jay Garner جای گارنر   گارنر له‌ ساڵی 1938 له‌ ویلایه‌تی فلۆریدا له‌ دایکبوه‌، خوێندنی مێژو و کارگێری گشتی ته‌واو کردوه‌. له‌ ساڵی 1962 بۆته‌ ملازمی دوه‌م و له‌ شه‌ری ڤێتنام به‌شداری کردوه‌ و دواتر چه‌ندین پۆستی هه‌ستیاری سه‌ربازی هه‌بوه‌. گارنر به‌شداری له‌ گه‌شه‌پێدانی موشه‌کی پاتریۆت کردوه‌ و له‌ شه‌ری یه‌که‌می که‌نداو به‌شداری کردوه. دوای ئه‌م جه‌نگه‌ پاراستنی به‌شێکی‌ کوردستانی پێ راسپێردرا. له‌ ساڵی 1997 خانه‌نشین کراوه‌.‌  گارنر دوای خانه‌نشینکردنی بۆته‌‌ به‌رێوه‌به‌ری کۆمپانیایه‌ک بۆ دروستکردنی چه‌ند به‌شێکی گرنگ بۆ سیسته‌می موشه‌کانی پاتریۆت و ئارۆ.  له‌ ساڵی 2003 گارنر دانرا بۆ سه‌رپه‌رشتیکردنی بنیاتنانه‌وه‌ی عێراق، له‌م کاره‌یدا سه‌رکه‌وتو نه‌بو و دواتر پاوڵ برێمه‌ر شوێنی گرته‌وه‌.  گارنر و کورد له‌ دوای راپه‌رین و کۆره‌وه‌که‌دا گارنر بۆ به‌رێوه‌بردنی پرۆگرامی یارمه‌تیدانی کورد به‌ناوی Provide Comfort دانرا. له‌م کاره‌یدا په‌یوه‌ندی باشی له‌ گه‌ڵ سه‌رکرده‌کانی کورد سازدا.  گارنر په‌یوه‌ندی کۆن و توندی له‌ گه‌ڵ دیک چێنی جێگری بوش، و رامسفیڵد، وه‌زیری به‌رگری، هه‌بوه‌. چه‌ندین گرێبه‌ستی بنیاتنه‌نه‌وه‌ی له‌ ئێراق پێداون که‌ گومانی زۆری چاندوه‌ که‌ عێراقی دوای جه‌نگ به‌کار ده‌هێنرێت بۆ پاداشتدانه‌وه‌ی به‌شداربوه‌کان له‌ حزبی کۆماری ئه‌مریکا. بۆ نمونه‌ گرێبه‌ستێک به‌به‌های 7 ملیارد دۆلار درا به‌ کۆمپانیایه‌کی پێشوی دیک چێنی به‌ناوی Halliburton بۆ کوژاندنه‌وه‌ی ئاگری بیره‌ نه‌وته‌کان که‌ سه‌دام ئاگری تێبه‌ردابون. گرێبه‌ستێکی‌ تر به‌بری 680 ملیۆن دۆلاربه‌ کۆمپانیایه‌کی‌ سه‌ر به‌ کۆماریه‌کان به‌ناوی ‌ And Bechtelدراوه‌ بۆ بنیاتنانه‌وه‌ی چه‌ند سێکتۆرێکی ژێرخانی عێراق، جۆرج شولتز George Shultz وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا له‌ ئیداره‌ی ریگان به‌رێوه‌به‌ری ئه‌م کۆمپانیایه‌ بوه‌ و له‌ هه‌مان کاتیشدا سه‌رۆکی کۆنسۆڵی نێوده‌وڵه‌تی JP Morgan Chase بوه‌ که‌ وه‌زیری سامانه‌ سروشتیه‌کانی هه‌رێم مامه‌ڵه‌ی بازرگانی له‌ گه‌ڵدا کردون، ئه‌م ده‌زگا بازرگانیه‌ له‌ ساڵی 1983 500 ملیۆن دۆلاری ‌قه‌رز به‌ سه‌دام داوه‌.  گارنر و نه‌وت |ژه‌نه‌راڵ گارنر به‌رێوه‌به‌ری بۆردی به‌رێوه‌به‌ره‌کانی کۆمپانیای نه‌وتی Vast Exploration  بوه‌ و لەو سەردەمەدا یه‌كیک له‌ ئه‌ندامانی بۆرده‌که‌ی ژه‌نه‌راڵ ئه‌بو زه‌ید بوه‌ که‌ له‌ عێراق و کوردستانیش کاری کردوه‌.  کۆمپانیای Vast Exploration 37% له‌ بلۆکی قه‌ره‌داغی هه‌یه له‌و گرێبه‌سته‌ی ساڵی 2008 واژۆ کراوه‌ له‌ گه‌ڵ حکومه‌تی هه‌رێمدا. بلۆکه‌که‌ پانتایی 846 چوارگۆشه‌ کیلۆمه‌تره‌. کۆمپانیاکه‌ ته‌نها 15 ملیۆن دۆلاری له‌ به‌رده‌ستدا بوه‌ بۆ ده‌ست به‌کارکردن. کۆمپانیاکه‌ له ساڵی 2011 رایگه‌یاند که‌ بۆ به‌رده‌وامدان به‌ کاره‌کانی پێویست ده‌کات 5 ملیۆن دۆلار قه‌رز بکات. شایانی پرسیار بو‌ که‌ حکومه‌تی هه‌رێم گرێبه‌ستێکی له‌و جۆره‌ ده‌دات به‌ کۆمپانیایه‌ک له‌و ئاسته‌ لاوازه‌دا کاتێک ده‌یانزانی به‌ئه‌نجام گه‌یاندنی گرێبه‌سته‌که‌ پێویستی به‌ ده‌یان ملیۆن دۆلار هەبو‌. بۆچی ئه‌م کۆمپانیایه‌ یه‌ک دۆلار شیرینی نه‌داوه‌.  مشتێک له‌ خه‌روارێک زنجیره‌ی ناوی ئه‌مریکیه‌کان که‌ ‌دوای نه‌وتی کوردستان که‌وتون و ده‌سه‌ڵاتدارنی نه‌وتی هه‌رێم کارئاسانیان بۆ کردون به‌م چه‌ند که‌سایه‌تیه‌ ناودارانه‌ پڕ ناکرێته‌وه. له‌و که‌سایه‌تیانه‌ی ژیرانه‌تر هه‌وڵی بۆ هه‌مان ‌مه‌به‌ست داوه‌ ریشارد پێرل یاریده‌رێکی وه‌زیری به‌رگری له‌ ئیداره‌ی ریگانه، ئه‌م زاته‌ به‌نازناوی شازاده‌ی تاریکیش ناسراوه‌، گومان لێکراوه‌‌ کە پەیوەندی ژێربەژێری دەرەکی هەبوە، راوێژپێکراوی موعه‌مه‌ر قه‌زافی بوه‌ له‌ 2006 دا و یه‌کێک بوە‌ له‌ سیاسه‌تمه‌دار و لۆبیست و پسپۆره‌ ناوداره‌کانی بواری ئاسایش و یه‌کێک بو‌ له‌ داڵەکانی ره‌وتی کۆنسێرڤیتزمی نوێ. پێرڵ ئه‌گه‌ره‌کانی ئه‌م هه‌نگاوه‌ی له‌ گه‌ڵ به‌رپرسانی هه‌رێم و نوێنه‌ری حکومه‌تی هه‌رێم له‌ واشنتۆن باس کردوه‌ و له‌و روه‌وه‌ قوباد تاڵه‌بانی له‌ رونکردنه‌وه‌یه‌کدا ئه‌و هه‌و‌ڵانه‌ی سه‌لماندوه‌.  ته‌ماعه‌که‌ له‌ ناوچه‌یه‌که‌ ناسراو به‌  K18نزیکه‌ له‌ شاری هه‌ولێر‌. به‌پێی دۆکیۆمێنته‌کان له‌ رێگه‌ی کۆمپانیای تورکی AK Group International هه‌وڵ بۆ سازدانی گرێبه‌سته‌که‌ دراوه‌.  له‌ رونکردنه‌وه‌که‌ی قوباد ته‌ڵه‌بانیدا هاتوه‌: " یه‌کێک له‌ ئه‌رکه‌کانم گه‌رانه‌ به‌دوای وه‌به‌رهێنه‌ران بۆ ئابوری نوێی کوردستانی عێراق که‌ له‌ گه‌شه‌کردندایه‌ و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی هه‌مو داوایه‌کی ره‌وایه‌ بۆ وه‌به‌رهێنان".  کۆکردنەوەو و ئامادەکردنی: چیا عەباس رۆتەردام: سەرەتای مارچی ٢٠٢٠  

راپۆرتی: درەو "بەهۆی ئەو ئیلتیزاماتە زۆرەی لەسەر وەزارەتی دارایی عێراقەو 450 هەزار فەرمانبەری نوێ زیادكراوە،  لە مانگی ئازاردا كێشە بۆ موچە موچەخۆران دروست دەبێت" بەرپرسی بودجەیەی وەزارەتی دارایی عێراق لەبەردەم ئەندامانی لیژنەی دارایی پەرلەماندا بەم شێوەیە قسەیكردووە. لە ئێستادا كێشە لە ناردنی بەشە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم درووست بووەو زۆرێك لە پەرلەمانتاران و بەرپرسانی دارایی دەڵێن كێشەكە تەكنیكیەو چارەسەر دەبێت، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كێشەكە جدیەو بونی هەیە، بە جۆرێك لەبەرامبەر درووست بوونی كێشە بۆ بودجەی عێراق كێشە بۆ موچەی فەرمانبەرانی هەرێمیش درووست دەبێت. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە بەغداد بە(درەو)ی راگەیاند، لە كۆبونەوەی رۆژی 9/1/2020ی لیژنەی دارایی و ئابوری پەرلەمانی عێراقدا كە تەیف سامی بەڕێوەبەری گشتی بودجە لە وەزارەتی دارایی تێدا ئامادە بووە، تەیف سامی بە روونی بە ئامادەبوانی وتووە" لە مانگی ئازاردا گرفتی موچە درووست دەبێت و پارەی موچە نامێنێت". بەڕێوەبەری گشتی بودجە لە وەزارەتی دارایی بەروونی لەبارەی نەمانی موچەی فەرمانبەرانەوە ئاماژەی بە سێ خاڵكردووە:. •    عێراق ئیلتزاماتێكی زۆری دارایی لەسەر بووە نەیداوەو پێدانەوەی ئەو ئیلتزاماتانەی خستوەتە مانگەكانی كۆتاییەوە. •    450 هەزار فەرمانبەریان بۆ گەڕاوەتەوە دەبێت بودجەیەكی زۆری بۆ تەرخان بكەن و لەگەڵ ئەوەشدا كەسانی نوێش دامەزرێنراون، ئەمانە پێكهاتوون لەو كەسانەی كە لەدوای خۆپیشاندانەكانەوە عادل عەلدولمەهدی بەڵێنی گەڕانەوەی هەموو ئەوانەیدا كە پێشتر لەكارەكانیان لادرابوون لەگەڵ دامەزراندنی ژمارەیەكی زۆر لە دەرچووەكانی زانكۆ و پەیمانگاكان. •    ئەو نەوتەی دەفرۆشرێت بەشی موچەو خەرجییەكان ناكات.   سەرچاویەكی ئاگادار لە بەغداد بە (درەو)ی راگەیاند، كێشەی ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم  بۆ سێ هۆكار دەگەڕێتەوە: هۆكاری یەكەم: نەمانی پارە، ئەویش بەهۆی فشاری زۆری دامەزراندن و گەڕاندەوەی ئەوانەی لە كارەكانیان لادرابوون كە نزیكەی (450 هەزار) كەس دەبێت. هۆكاری دووەم: بەشێكی نەناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم، فشارە لەسەر بەرپرسانی هەرێم بۆ ئەوەی رازی بن بە بەشداریكردن لە كابینەی نوێ بەو شێوەیەی خۆیان دەیانەوێت. •    بەشێكی تری پەیوەندیدارە بە ترسی بەرپرسانی عێراق لە فشارەكانی شەقامی ناڕازی و خۆپیشاندەر.  بیانوی بڕینی موچە! (درەو) زانیویەتی، بەڕێوەبەری ژمێریاری لە وەزارەتی دارایی خانەشین بووەو كەسێكی تر لە شوێنی دەستبەكار بووە، ئەو كەسەی كە تازە دەستبەكاربووە، كێشە بۆ ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم درووست دەكات. گومان هەیە كەسە تازە دەستبەكاربووەكە لەلایەن ئەو كوتلە سیاسیانەوە دانرابێت كە دژایەتی پێدانی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەكەن بەبێ رادەستكردنی نەوت لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە بە سۆمۆ.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، چەندجارێك بە ئاشكرا سەرۆكی لیژنەی نەزاهەو سەرۆكی لیژنەی دارایی داوای بڕینی موچەی موچەخۆرانی هەرێمیان كردووە. ئەوانەی داوای بڕینی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەكەن ئەمجارە بڕگەی (5) لە مادەی (27)ی یاسای كارگێری دارایی عێراقیان كردووە بە بەهانە، كە ئەو بڕگەیە دەڵێت "ئەگەر هەرێم و پارێزگاكان داهاتی فیدراڵیان رادەست نەكرد، بە ئەندازەی رادەستنەكردنەكە لە بودجەكەیان دەبڕدرێت".  رۆژی 15/1/2020 سابت محەمەد عەباسی سەرۆكی لیژنەی نەزاهە لە پەرلەمانی عێراق لە نوسراوێكدا بۆ وەزیری دارایی داوای وەستانی ناردنی شایستە داراییەكانی هەرێم، كردووەو رایگەیاندووە لەبەر ئەوەی هەرێم، پەیوەست نەبووە بە مادەی (27)ی یاسای كارگێڕی داراییەوە، بۆیە پێویستە سەرجەم شاییستە داراییەكانی ببڕدرێت بە (1/12) شەوە. تا پەسەندكردنی بودجەی گشتی بۆ ساڵی 2020 وەزیری درایی بەپێی هاوكێشەی 1/12ی كۆی بودجە بڕیاری خەرجی و موچە دەدات، بۆیە بە هاوكێشەی 1/12 وەك خەرجییەكانی دیكەی عێراق مانگانە بڕی (453 ملیار) دینار وەك موچەی فەرمانبەران بۆ موچەی فەرمانبەران رەوانە دەكات.  كورد و بودجەی 2020 بەر لە كۆتایی ساڵی 2019 و لە سەروبەندی ئامادەكردنی پرۆژە یاسای بودجەی 2020ی عێراق وەفدی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدادیان كردوو گەیشتنە رێككەوتن لەسەر پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی 2020ی عێراقدا، بەڵام چاوەڕەوان دەكرێت لە كابینەی نوێدا گۆڕانكاری لە شێوازی رێككەوتنەكەدا بكرێت. سەرچاوەی داهاتەكانی هەرێم لە ئەگەری بڕینی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان لەلایەن بەغدادەوە، ئایا حكومەتی هەرێم تەنیا بە پشتبەستن بە داهاتەكانی خۆی دەتوانێت پێداویستی موچەی مانگانەی موچەخۆران دابین بكات؟   بەپێی قسەی وتەبێژی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە پەرلەمان كوردستان ئێستاو لە نوێترین داتادا داهاتەكانی ناوخۆی هەرێم بەم شێوەیەیە: •    داهاتی ناوخۆ مانگانە (300 ملیار) دینارە. •    داهاتی نەوت مانگانە (750 ملیۆن) دۆلارە دەكاتە (900 ملیار) دینار. •    مانگانە لە پارەی نەوت (295 ملیۆن) دۆلار دەدرێت بە وەزارەتی دارایی بۆ موچە.  بە بێ پارەكەی بەغداد كە مانگانە (453 ملیار) دینارە، هەرێمی كوردستان كۆی گشتی داهاتەكەی (ترلیۆنێك و 200 ملیار) دینارە، كە (300 ملیار) دیناری زیاترە لە كۆی موچەی مانگانەی موچەخۆران كە (881 ملیار) دینارە، بەڵام كێشەكە لەوەدایە پارەی داهاتی نەوت زیاتر لە (61%)ی ناگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی تەنها (295 ملیۆن) دۆلاری كە دەكاتە (39%)ی دەدرێتە وەزارەتی دارایی بۆ موچە. واتا بەبێ هاتنی پارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە بەغداد، حكومەتی هەرێمی كوردستان ناتوانێت مانگانە (30) رۆژ جارێك و لەوادەی دیاریكراوی خۆیدا موچە بەسەر فەرمانبەراندا دابەشبكات.    

(درەو): ئەم نوسینە پێشەكی كۆی ئەو بابەتانەیە كە ئەمڕۆ لە (درەو) بڵاودەبێتەوە لەبارەی چۆنیەتی خەرجكردنی 20 ملیار دینارەكەی بودجەی بنیادنانی ژێرخانی رۆشنبیری سلێمانی‌و بەدوایدا وردەكاری راپۆرتی چاودێری دارایی لەبارەی گومانەكانی گەندەڵی‌و بەهەدەردان لە خەرجكردنی پارەكەدا بڵاودەكەینەوە. رۆژی 27/3/2013 وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان بڕی (20 ملیار) دینار لەژێر ناوی "بنیادنانی ژێرخانی رۆشنبیری شاری سلێمانی" رادەستی وەزارەتی رۆشنبیری‌و لاوان كردووە. بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری، وەزارەتی رۆشنبیری سێ مانگ دوای وەرگرتنی پارەكە لە وەزارەتی دارایی، لە رۆژی 20/6/2013دا (20 ملیار) دینارەكەی گواستوەتەوە بۆسەر حسابی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەر لە پارێزگای سلێمانی. پارەكە لە بانك بەناوی لیژنەیەكی سێ كەسییەوە دانراوە كە پێكهاتوون لە هەریەكە لە: •    (چ م م)- (س ص ع)- (ت ك ع د)/ ناوەكان لای (درەو) پارێزراون بەهۆی ئەوەی هێشتا بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی وەڵامی راپۆرتەكەی نەداوەتەوە‌و بڕیاری كۆتایی لەسەر كەیسەكە نەدراوە. بەپێی راپۆرتەكە، كۆی گشتی خەرجی ئەنجامدراو لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری لە ساڵی دارایی 2018 تاوەكو 1/10/2019 بڕی (3 ملیارو 881 ملیۆن‌و 799 هەزار) دیناربووە بەمشێوەیە:  •    ساڵی 2018، بڕی (2 ملیارو 209 ملیۆن‌و 566 هەزارو 250) دینار لە بودجەی تایبەت بە پایتتەختی رۆشنبیری خەرجكراوە. •    لە رۆژی 1/1/2019وە بۆ 1/10/2019 واتە لەماوەی (10) مانگی ساڵی رابردوودا، بڕی (ملیارێك‌و 672 ملیۆن‌و 232 هەزار‌و 750) دینار خەرجكراوە. بەپێی راپۆرتی چاودێری دارایی، لەسەرەتای وەرگرتنی بودجەكەوە تاوەكو رۆژی 4/11/2019 لەكۆی ئەو (20 ملیار) دینارەی وەكو بودجە بۆ سلێمانی وەكو پایتەختی رۆشنبیری وەرگیراوە، بڕی (14 ملیارو 408 ملیۆن‌و 115 هەزارو 248) دیناری لێ خەرجكراوە‌و تەنیا بڕی (5 ملیارو 591 ملیۆن‌و 696 هەزارو 176) دیناری لێ ماوەتەوە كە لە بانكی ئەزمەڕە. میزەڵان بە نرخی باڵۆن كڕدراوە ئەمە بەشی دووەمی زنجیرە بابەتێكە كە لەبارەی چارەنوسی (20 ملیار) دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری سلێمانی پاڵپشت بە راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی لە (درەو)‌و بڵاودەبێتەوە‌و بەدوایدا بەشەكانی تریش بڵاودەبنەوە. بەپێی راپۆرتی دیوانی چاوێری دارایی، رۆژی 14/10/2018 بڕی (21 ملیۆن) دینار تەرخانكراوە بۆ یادی دامەزراندنی شاری سلێمانی، ئەم پارەیە لەلایەن لیژنەیەكەوە خەرجكراوە كە لە سێ كەس پێكهاتوون‌و بریتین لە: • هەریەكە لە (س ج م)- (م م ع)- (ه- ع)/ ناوەكان لای (درەو) پارێزراون بەهۆی ئەوەی هێشتا بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی وەڵامی راپۆرتەكەی نەداوەتەوە‌و بڕیاری كۆتایی لەسەر كەیسەكە نەدراوە. لەبارەی خەرجكردنی ئەم بڕە پارەیەوە، دیوانی چاودێری دارایی تێبینی كردووە: • بڕی (11 ملیۆن‌و 455 هەزار) دیناری پارەكە دراوە بە كرێی كارو پاداشت‌و ئەم خەرجییە بە چەند لیستێك رێكخراوە، زۆربەی واژۆكان لەلایەن لیژنەی خەرجی یادی سلێمانییەوە كراوە نەك ئەو كەسانەی كە پارەكەیان وەرگرتووە، واتە ئەو كەسانەی كە ناویان لە لیستەكەدا هاتووە پارەیان وەرنەگرتووە، سەرۆكی لیژنەی خەرجكردن كە (س ج)ە، رۆژی 16/10/2019 یاداشتێكی لەبارەی ئەم بابەتەوە ئاڕاستەی دەستەی چاودێری دارایی كردووە‌و باسی لەوەكردووە، بە بڕیاری بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی شەوەئاهەنگ سازكراوە‌و خەرجی خواردن‌و خواردنەوە (مشروبات) ئەنجامدراوە، نابێت ئەو خەرجیانە بكرێت بە پسوڵە، بۆیە هەستاون بە دروستكردنی ئەو لیستانە، واتە ناسنامەی خەڵكیان بەكارهێناوە بۆ داپۆشینی خەرجی نایاسایی. • بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی بڕی ئەو (21 ملیۆن) دینارەی بەبێ گەڕانەوە بۆ بۆردی پایتەختی رۆشنبیری بۆ ئەو لیژنە سێ كەسییە خەرجكردووە. • بڕی (ملیۆنێك‌و 300 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ پسوڵەیەكی (بەرگدرووی ش و م- ناوەكە لای درەو پارێزراوە) بەمەبەستی دروستكردنی (25) خەڵات لە جۆری برۆنزو دارو سێ دانە كریستاڵی گەورە، بەڵام بەپێی ئەو وێنانەی لە پەیجی خەرجی تایبەت بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەر لە پارێزگای سلێمانی دانراوە، هیچ كام لەو خەڵاتانە برۆنزو كریستاڵ نین، بەڵكو تەنیا وێنەیەكە‌و لەسەر تەختە دروستكراوە. • بڕی (500 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ پسوڵەیەكی دوكانی (ر- ناوەكە لای درەو پارێزراوە) بۆ كڕینی باڵۆنی غازی، بەڵام بەپێی ئەو گرتە ڤیدیۆیانەی كە لە پەیجی تایبەت بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەر لە پارێزگای سلێمانی پیشاندراوە، لە یادەكەدا میزەڵانی ئاسایی بەكارهاتووە نەك باڵۆن‌و ئەو بڕەش زۆر زیاترە لە نرخی میزەڵان. • بڕی (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار بۆ كرێی كاری نمایشی خواردنی كوردەواری بۆ (10) ئافرەتی گروپی "پاشوێڵ" خەرجكراوە، ناسنامەكانیان هاوپێچی لیستی خەرجییەكە كراوە، بەڵام بەپێی بەڵگەكانی چاودێری دارایی هیچ یەكێك لەو (10) ئافرەتە پارەیان وەرنەگرتووە‌و ناسنامەكەیان لێوەرگیراوە بە پاساوی دروستكردنی باجی چونەژورەوە‌و واژۆكانیان لەلایەن لیژنەی خەرجی یادی سلێمانییەوە بۆ كراوە، نەك خۆیان. • بڕی (ملیۆنێك‌و 875 هەزار) دینار بە چەند پسوڵەیەك خەرجكراوە بۆ بۆ بەكرێگرتنی كورسی‌و هۆڵێك لەناو ئەمنەسورەكە، لەكاتێكدا بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی خۆی خاوەنی چەندین هۆڵە، هەروەها لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری چەندەها كورسی كڕدراوە بۆ هۆڵی تەلاری هونەر، لە هەمانكاتدا بەپێی ئەو گرتە ڤیدیۆیانەی كە لە پەیجی تایبەت بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەری سلێمانی پیشاندراوە، یادەكە لە سەنتەری رۆشنبیری سەرا ئەنجامدراوە. • بڕی (ملیۆنێك‌و 500 هەزار) خەرجكراوە بۆ پاداشتی تیپی ژەنیاری فۆلكلۆری كوردی، لیستێك رێكخراوە بەناوی (6) كەسەوە، تێیدا ئاماژە بەوەدراوە هەر ژەنیارێك بڕی (250 هەزار) دیناری بۆ خەرجكراوە، بەپێی بەپێی زانیارییەكانی چاودێری دارایی (5) ژەنیار هەریەكەیان بڕی (120 هەزار) دیناریان وەرگرتووە‌و ژەنیارێكیش تەنیا (100 هەزار) دیناری وەرگرتووە، واتە خەرجی راستەقینە تەنیا بڕی (700 هەزار) دینار بووە نەك (ملیۆنێك‌و 500 هەزار) دینار. • بڕی (900 هەزار) دینار وەكو پاداشت خەرجكراوە بۆ (9) فەرمانبەری بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی، لەناو ئەوانەدا كە پاداشتەكەیان وەرگرتووە ئەندامانی لیژنەی یادی دامەزراندنی سلێمانی هەیە، واتە خۆیان پێشنیازیان كردووە خۆیان پاداشت بكەن. • بڕی (ملیۆنێك‌و 250 هەزار) دینار خەرجكراوە وەكو پاداشت بۆ سێ گۆرانیبێژ بەمشێوەیە: • ئیحسان بورهان ئەحمەد/ بڕی 450 هەزار دینار • لوقمان سەلیم/ بڕی 400 هەزار دینار • سەلاحەدین مەجید رەسوڵ/ بڕی 400 هەزار دینار بەڵام بەپێی راپۆرتی چاودێری داریی ئەو گۆرانیبێژانە لەو بڕە كەمتریان پێدراوە‌و ئەو گۆرانیبێژانەی یاداشتیان ئاڕاستەی چاودێری دارایی كردووە‌و وتویانە ئەو واژۆیانەی كە لەسەر لیستی خەرجییەكە كراوە واژۆی ئەوان نییە. • بڕی (ملیۆنێك‌و 50 هەزار) دینار خەرجكراوە‌و لە دوو لیستدا رێكخراوە‌و ئاماژە بەوەدراوە وەكو پاداشت‌و كرێی كاری نمایشی جلوبەرگی كوردی لەلایەن فەرمانبەرانی بەشی هونەرە میللییەكانی ئەم بەڕێوەبەرایەتییە خەرجكراوە، بەڵام فەرمانبەرانی بەشی هونەرە میللییەكان لە رۆژی 8/11/2019دا یاداشتیان ئاڕاستەی دەستەی چاودێری كردووە‌و ئەو واژۆیانەی كە لەسەر لیستەكە كراوە واژۆی ئەوان نییە‌و ئەو بڕە پارەیەشیان وەرنەگرتووە‌و تەنیا بەڕێوەبەری بەشەكەیان بڕی (250 هەزار) دیناری وەرگرتووە، واتە لیستەكە گوزارشت لە جەرخییە راستەقینەكە ناكات. • ئەو لیژنەیەی كە لەلایەن بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی راسپێردراوە بۆ خەرجییەكانی یادی دامەزراندنی سلێمانی، بەڵام بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری داریی ئەم لیژنەیە لەئاستی بەرپرسیارێتییەكەدا نەبوون‌و دەبوون لەناویاندا كەسێكیان ژمێریار بێت. • بڕی (13ملیۆن‌و 250 هەزار) دینار خەرجكراوە وەك پێشینەی بۆ (ش ج م- ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) كە فەرمانبەری بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی نییە، پارەكە بۆ ئەم كارانە خەرجكراوە: - كردنەوەی پێشەنگای فۆتۆگراف - پرۆژەیەكی كلتوری لە شاری سلێمانی، بەڵام هاوسەری ناوبراو كە ناوی (د ا ا- ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) پارەكەی وەرگرتووە - بۆ ئەنجامدانی چالاكی‌و یارمەتیدانی خانمان شەش ملیۆن دینار بۆ چوارچێوەی وێنە هەر بەپێی راپۆرتی چاودێری دارایی، رۆژی 3/2/2019 بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی بڕی (15 ملیۆن) دینار وەكو پێشینەیەك خەرجكراوە بۆ لیژنەیەك بەمەبەستی ئەنجامدانی فێستیڤاڵی هونەری سلێمانی/ سنە،  ئەندامانی لیژنەكە پێكهاتووە لە: •    (م م ع)- (م ج ا)- (ل ا ك)/ ناوەكانیان لای (درەو) پارێزراوە بەهۆی ئەوەی هێشتا بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی وەڵامی راپۆرتەكەی نەداوەتەوە‌و بڕیاری كۆتایی لەبارەی كەیسەكەوە دەرنەچووە. بەپێی بەدواداچوونی چاودێری دارایی، یەكێك لە ئەندامانی لیژنەكە بە ناوی (ل ا ك) ئامادەنەبووە ئیمزا لەسەر پسوڵەی خەرجییەكان بكات‌و لە یاداشتێكدا بۆ چاودێری دارایی هۆكاری ئیمزانەكردنی پسوڵەكانی بۆ ئەم ئەم هۆكارانە گەڕاندوەتەوە: •    پسوڵەیەكی خەرجی بە بڕی (6 ملیۆن) دینار بۆ دروستكردنی چوارچێوەی وێنەی شێوەكارانی ئێرانی دروستكراوە، لەكاتێكدا (ل ا ك) كە خۆی ئەندامی لیژنە بووە، لە مەرزی باشماخەوە شێوەكارە ئێرانییەكانی هێناوە‌و خۆشی لەگەڵیاندا وێنەكانی هەڵواسیوە‌و وێنەكان پێویستیان بە چوارچێوە نەبووە‌و لەكاتی نمایشدا هیچ چوارچێوەیەك دانەنراوە. •    لیستێك بۆ پاداشتكردنی میوانە ئێرانییەكان ئامادەكراوە هەندێكیان بەبڕی (250 هەزار) دینار، هەندێكیان بەبڕی (275 هەزار) دینار، بەڵام لەڕاستیدا میوانە ئێرانییەكان هەریەكەیان تەنیا (100 هەزار) دیناریان وەرگرتووە. •    سەرۆكی لیژنەكە لەگەڵ فەرمانبەرێك بەناوی (ب س ر- ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) وەكو سەرپەرەشتیاری فێستیڤاڵ كارەكانیان ئەنجامداوە بەبێ ئاگاداری ئەندامانی لیژنەكە. •    (م س ع) كە سەرۆكی لیژنەكە بووە، یاداشتێكی ئاڕاستەی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی كردووە‌و تێیدا ئاماژەی بەوەكردووە كە (ل ا ك) ئامادە نییە پسوڵەی خەرجییەكان ئیمزا بكات، بە پاساوی دوانەكەوتنی تەسوییەكان داوای كردووە (ه م ا) لە شوێنەكەی دابنرێت لە لیژنەكە، بەڕێوەبەری رۆشنبیری داواكارییەكەی سەرۆكی لیژنەكەی جێبەجێ كردووە بەبێ ئەوەی لێكۆڵینەوە لەوە بكات كە ئایا بۆچی (ل ا ك) ئامادە نییە ئیمزا لەسەر پسوڵەی خەرجییەكان بكات. •    بڕی (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار بە پسوڵە خەرجكراوە بۆ كڕینی خەڵات‌و چوارچێوە بۆ فەرمانبەرێكی بەڕێوەبەرایەتی بەناوی (ب س ر- ناوەكەی لای درەو پارێزراوە)، بەڵام بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی تابلۆكان لە ئێرانەوە هاتوون‌و پێویستیان بە كڕینی چوارچێوە نەبووە. •    بڕی (4 ملیۆن‌و 200 هەزار) دینار خشتە ئامادەكراوە بەناوی ئەندامانی گروپی شێوەكارانی سنە، (ل ا ك) كە ئەندامی لیژنە بووە ئامادەنەبووە ئیمزا لەسەر خەرجییەكان بكات، سەرۆكی لیژنەكە كە (م م)ە، یاداشتێكی نوسیوە‌و تێدا ئاماژەی بەوەكردووە بڕی (2 ملیۆن) دیناری خەرجكردووە وەكو پاداشت‌و خەرجی رۆژانە بۆ گروپی شێوەكارانی سنە، بەبێ ئەوەی لیستێك هەبێت بڕی خەرجكراو و ناو و واژۆی ئەو شێوەكارانەی تێدا بێت، لەناو پسوڵەكاندا بڕی (ملیۆنێك‌و 400 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ خواردنی (8) رۆژ، بڕی (120 هەزار) دینار تەرخانكراوە بۆ كرێی سەیارە، چاودێری دارایی دەڵێت ئەو یاداشتەی (م م) گوزارشت لە راستی ئەو خەرجییە ناكات. خەرجی هەفتەی نەورۆزی هەستانەوە ئەمە بەشی چوارەمی زنجیرە راپۆرتێكە كە لە (درەو) بڵاودەبێتەوە بە پشتبەستن بە راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی لەبارەی چارەنوسی ئەو (20 ملیار) دینارەی كە بۆ سلێمانی وەكو پایتەختی رۆشنبیری تەرخانكرا، یەك لەدوای یەك بەشەكان بڵاودەكەینەوە. رۆژی 21/2/2018 بەپێی نوسراێك بڕی (67 ملیۆن‌و 150 هەزار) دینار وەكو پێشینە خەرجكراوە بۆ هەریەكە لە (ا ع ا- ه ع م- ب خ س/ ناوەكانیان لای درەو پارێزراوە) بۆ ئەنجامدانی چالاكییەكانی "هەفتەی رۆشنبیری‌و هونەری نەوروزی هەستانەوە"، چاودێری دارایی لەسەر ئەم چالاكییە‌و خەرجییەكەی ئەم تێبینیانەی نوسیوە: •    ئەو لیژنەیەی كە بە فەرمانی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری پێكهێنراوە بۆ سەرپەرەشتیكردنی چالاكییەكە، دەرخستەیان بۆ خەرجی چالاكییەكە كردووە كە (67 ملیۆن‌و 150 هەزار) دینار بووە، بەڵام لیژنەكە كەسیان واژۆیان لەسەر دەرخستەكە نەكردووە. •    لەبڕی (67 ملیۆن‌و 150 هەزار) دینارەكە، بڕی (20 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ كرێی كاری دەنگ‌و رووناكی بۆ دوكاندارێك كە ناوی (ه ع ك) كە خۆی كارمەندە لە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری، چاودێری دارایی بۆی دەركەوتووە جەڵدەكان لێكراوەتەوە‌و دواتر پڕكراوەتەوە. •    بڕی (3 ملیۆن) دینار خەرجكراوە وەكو پاداشتی لیژنەی باڵا‌و راگەیاندن‌و خەرجی‌و پێشوازی، بەڵام بەپێی راپۆرتی چاودێری دارایی هەندێك لە ئەندامان دەستنوسێكیان نوسیوە‌و دەڵێن واژۆی سەر لیستی تایبەت بە خەرجییەكان واژۆی ئەوان نییە‌و ئەو بڕە پارەیەشیان وەرنەگرتووە، واتە ئەو لیستە گوزارشت لە خەرجی راستەقینە ناكات. •    فەرمانبەرێك بە ناوی (ج ج ع/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) دووجار پاداشت كراوە لەسەر ئەو بڕە پارەیەی كە بۆ فێستیڤاڵەكە خەرجكراوە. •    پسوڵەی خواردنی (60) منداڵ كە بەشدارییان پێكراوە لە فێستیڤاڵەكەدا، لە ریستۆرانتی (پارو) بەبەتاڵی وەرگیراوە‌و دواتر پڕكراوەتەوە. •    بڕی (2 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار بۆ پاداشتكردنی (24) كارمەندی بەشی هونەرە میللییەكان تەرخانكراوە، هەریەكەیان بە بڕی (100 هەزار) دینار، بەڵام كارمەندانی بەشی هونەری میللیی بە چاودێری داراییان وتووە ئەوان هیچ بڕە پارەیەكیان وەرنەگرتووە‌و واژۆی سەر لیستی خەرجییەكە واژۆی ئەوان نییە. •    دوان لە ئەندامانی لیژنەی سەرپەرەشتیاری فێستیڤاڵەكە بەناوەكانی (ه ع- ب خ/ ناوەكان لای درەو پارێزراون) یاداشتێكیان بۆ چاودێری دارایی نوسیوە‌و دەڵێن ئەوان هیچ ئاگاداری چۆنیەتی ئەو خەرجیانە نەبوون‌و تەنیا پشتی پسوڵەكانیان ئیمزا كردووە. قەرزی خۆی لە پارەی حكومەت دەركردووە لە كێشەیەكی نێوان بەڕێوەبەری رۆشنبیری سلێمانی‌و ناوەندی رۆشنبیری ئەندێشەدا، بەپێی راپۆرتی چاودێری دارایی بڕی (10 ملیۆن) دیناری بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بێسەروشوێن بووە، بڕی زیاتر لە دوو ملیار دیناریش كە لە هەمان بودجە بۆ هونەرمەندان تەرخانكراوە، دوای سێ ساڵ پاكتاو نەكراوە، ئەمە بەشی پێنجەمی ئەو زنجیرە راپۆرتەیە كە (درەو) لەبارەی 20 ملیار دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری یەك لەدوای یەك بڵاویاندەكاتەوە. پارە پاكتاونەكراوەكان بڕی (2 ملیارو 264 ملیۆن‌و 40 هەزار) دینار، ئەمە بەشێكە لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری كە بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی وەكو پێشینە دراوە بە هونەرمەندان لە دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی. دێوانی چاودێری دارایی دەڵێت ئەم پارەیە كە هەندێكیان بە فەرمانی وەزیری رۆشنبیری‌و لاوان‌و هەندێكی تری بە فەرمان بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی خەرجكراوە، تاوەكو 1/12/2019 پاكتاو نەكراوە. لیژنەی خەرجی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بە چاودێری دارایی راگەیاندووە، هەندێك لەم پێشینانە ماوەی زیاتر لە سێ ساڵ تێپەڕیوە بەسەر خەرجكردنیدا، بەڵام پاكتاو نەكراوە. لیستی ئەو هونەرمەندانەی كە پارەكەیان وەرگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە تا ئەوكاتەی بڕیاری كۆتایی لەبارەی كەیسەكەوە دەدرێت. چاودێری دارایی لە راپۆرتەكەیدا باسی لەوەكردووە، بڕی (ملیارێك‌و 782 ملیۆن‌و 515 هەزارو 250) دینار بۆ (رێكخراو- كۆمپانیا- چەند فەرمانگەیەكی سەربە وەزارەتی رۆشنبیری‌و هونەرمەندان)‌و چەند كەسێك خەرجكراوە كە كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری نین‌و ئەم كارە پێچەوانەی عورفە ژمێریارییەكانە. ناوی ئەوانەی پارەكەیان وەرگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە تا ئەوكاتەی كەیسەكە یەكلادەبێتەوە. راپۆرتەكە باس لە خەرجكردنی بڕی (46 ملیۆن‌و 850 هەزار) دینار دەكات بۆ لیژنەیەك بە سەرۆكایەتی فەرمانبەرێك بەناوی (س ف ف/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە)، ئەم پارەیە تاوەكو كۆتایی كاری لیژنەی چاودێری دارایی لە رۆژی 1/12/2019 پاكتاونەكراوە، لەكاتێكدا هەندێك لەو پێشینانە مێژووی خەرجكردنیان دەگەڕێتەوە بۆ (3 ساڵ) لەمەوبەر‌و سەرۆكی لیژنەكەش لە 30/4/2018 خانەنشین كراوە‌و بەشی كارگێڕی بە نوسراوێك ئەستۆپاكی بۆ كردووە لە موڵك‌و ماڵی میری. راپۆرتی چاودێری دارایی نوسیویەتی:" لە ئەنجامی وردبینی ئەو پێشینانەی كە دراوە بە هونەرمەندان‌و لایەنەكانی دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەر لە پارێزگای سلێمانی، لیژنەی خەرجی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری هەستاوە بە وەرگرتنی واژۆی وەرگر لەسەر فۆرمێكی تایبەت كە وەك بەڵێننامەیەكە‌و لە فۆرمەكەدا هاتووە كە لەماوەی (15) رۆژدا دوای تەواوبوونی چالاكییەكەی یان ئەو مەبەستەی كە بۆی خەرجكردووە، هەموو وەسڵ‌و بەڵگەكان بهێنێت بۆ بەشی ژمێریاری لەكاتێكدا ئەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییە بەشی یاسایی هەیە‌و پێویست بوو لەلایەن بەشی یاساوە ئەو بەڵێننامەیە وەربگیرایە، هەروەها لە فۆرمەكەدا بەرواری تەواوبوونی كارەكە دیاریكراوە، بەڵام هەندێك لەو هونەرمەندانە تا كۆتایی كاری دەستەكەمان لە 1/12/2019 بەڵگەو پسوڵەكانیان نەگەڕاندوەتەوە بۆ لیژنەی خەرجی‌و هیچ ئیجرائاتێكیان بەرامبەر نەكراوە". چاودێری دارایی لە لیستێكدا چەند نمونەیەكی لەسەر ئەو كەسانە داناوە كە پسوڵەی خەرجی ئەو پارانەیان نەگەڕاندوەتەوە كە بۆ چالاكی وەریانگرتووە، لیستەكە بەردەستە‌و لای (درەو) پارێزراوە تائەوكاتەی كەیسەكە یەكلادەبێتەوە.   كێشەی بەڕێوەبەرو ناوەندی ئەندێشە ! راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی باس لە خەرجكردنی بڕی (15 ملیۆن) دینار دەكات لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانییەوە بۆ (ناوەندی رۆشبیری ئەندێشە)، راپۆرتەكە لەسەر خەرجكردنی ئەم بڕە پارەیە، ئەم تێبینییانەی تۆماركردووە:  •    كاری خەرجكردنی پارەكە سپێردراوە بە سێ كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری بەناوەكانی (ر م م – ئ ا م- م م ا/ ناوەكانیان لای درەو پارێزراوە)، ئەم لیژنەیە یاداشتێكیان ئاڕاستەی چاودێری دارایی كردووە‌و تێیدا دەڵێن ئەوان ئاگاداری ئەو خەرجییە نین‌و واژۆی سەر قەواڵەی خەرجییەكەش واژۆی ئەوان نییە‌و دوای ئەوەی پارەكەیان لە بانك وەرگرتووە، رادەستی بەڕێوەبەری گشتی كردووە. •    رۆژی 27/10/2019 ناوەندی رۆشنبیری ئەندێشە نوسراوێكی ئاڕاستەی چاودێری دارایی كردووە‌و ئاماژەی بەوەكردووە كە تەنیا بڕی (5 ملیۆن) دیناری وەرگرتووە لە بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی‌و بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری خۆی بڕی (10 ملیۆن) دیناری لەبری قەرزی شەخسی كە لای ئەندێشە بووە گلداوەتەوە.  واژویان بۆ كراوەو پارەكەیان وەرنەگرتووە لەكۆی ئەو (20 ملیار) دینارەی كە وەكو بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ سلێمانی تەرخانكرا، زیاتر لە (487 ملیۆن) دیناری دراوە بۆ چوار سەندیكا، چاودێری دارایی پێدانی پارە بەو سەندیكایانە بەپێچەوانەی ئەو مەبەستە ناودەبات كە پارەكەی بۆ تەرخانكراوە، سەرباری ئەوەش تێبینی لەسەر چۆنیەتی خەرجكردنی پارەكان هەیە، ئەمە بەشی شەشەمی ئەو زنجیرە راپۆرتەیە كە (درەو) بە پشتبەستن بە راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی لەبارەی چارەنوسی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڵاویدەكاتەوە‌و بەدوایدا هەموو بەشەكانی تریش بلاودەبنەوە. سەندیكا‌و بودجەی پایتەختی رۆشنبیری نوێنەری سەندیكاكان ئەندامن لە بۆردی پایتەختی رۆشنبیری، نوێنەری سەندیكاكان لە بۆردەكە بریتین لەم كەسانە: • نیاز ئەحمەد نوری- نەقیبی سەندیكای هونەرمەندانی كوردستان لقی سلێمانی • ئازاد بەرزنجی- نوێنەری دەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم • شێركۆ عەبدوڵا- سەرۆكی یەكێتی نوسەرانی كورد لقی سلێمانی • كاروان ئەنوەر- نوێنەری سەندیكای رۆژنامەنوسان لقی سلێمانی بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، نوێنەری سەندیكاكان وەكو لە كۆنوسی كۆبونەوەكانیاندا دەردەكەوێت، بڕیاریانداوە بە خەرجكردنی بڕە پارەیەك بۆ سەندیكاكانیان لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری. راپۆرتی چاودێری دارایی دەڵێ:" نوێنەری سەندیكاكان لە بۆردی پایتەختی رۆشنبیری دەسەڵاتەكانیان وەكو ئەندامی بۆرد بەكارهێناوە بۆ بەرژەوەندی سەندیكاكانیان، لەكاتێكدا پێویست بوو پلانیان هەبوایە بۆ خەرجكردنی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ بەرژەوەندی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری‌و هونەر لە پارێزگای سلێمانی". بڕی ئەو پارەیەی كە سەندیكاكان لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەریانگرتووە: • سەندیكای هونەرمەندانی كوردستان بڕی (258 ملیۆن‌و 672 هەزارو 500) دیناری وەرگرتووە. • دەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم بڕی (111 ملیۆن) دیناری وەرگرتووە. • یەكێتی نوسەرانی كورد لقی سلێمانی بڕی (61 ملیۆن) دیناری وەرگرتووە. • سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان لقی سلێمانی بڕی (57 ملیۆن) دیناری وەرگرتووە. یەكێك لە تێبینییەكانی تر كە دیوانی چاودێری دارایی لە راپۆرتەكەیدا سەبارەت بە خەرجكردنی پارە بۆ سەندیكاكان تۆماریكردووە باسلەوە دەكات، لە كۆنوسی كۆبونەوەی بۆردی پایتەختی رۆشنبیریدا بڕیاردراوە هەر بڕە پارەیەك كە سەرف بكرێت بۆ هونەرمەندان‌و رۆژنامەنوسان‌و یەكێتی نوسەران‌و دەزگای سەردەم، دەبێت بە پسوڵەیەكی پارەوەرگرتنی خۆیان بێت‌و خۆیان بەرپرسیار بن لە پاكتاوكردنی لەبەردەم چاودێری دارایدا، بۆیە پسوڵەی خەرجییەكان بەناوی سەندیكاكانەوە كراوە‌و هاوپێچ كراوە بە قەواڵەی تۆمارەكانەوە، بەڵام چاودێری دارایی دەڵێ پسوڵەی خەرجییەكان دەبوو بەناوی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیرییەوە بێت. پارەكەی سەندیكای هونەرمەندان ئەو (58 ملیۆن) دینارەی كە سەندیكای هونەرمەندان لقی سلێمانی لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەریگرتووە، لەماوەی ساڵی 2016وە بۆ 2019 بووە، چاودێری دارایی تێبینی خۆی لەبارەی چۆنیەتی خەرجكردنی ئەو پارانە تۆماركردووە، بەڵام وەكو ئەوەی لە راپۆرتەكەدا ئاماژەی بۆ كراوە، لە وردبینیكردندا سامپڵ وەرگیراوە، واتە بە تێكڕا وردبینی نەكراوە‌و لە سامپڵەكاندا تێبینی سەرپێچی كراوە. راپۆرتی چاودێری دارایی نمونەی بە خەرجییەك هێناوەتەوە كە بڕەكەی (17 ملیۆن‌و 141 هەزارو 500) دینارە، ئەم پارەیە لە رۆژی 16/8/2016دا لەلایەن سەندیكای هونەرمەندانەوە وەكو پێشینە خەرجكراوە بۆ ئەنجامدانی كاروچالاكی. راپۆرتەكە دەڵێ:" ئەم خەرجییە بە قەواڵەی تۆمارێك لە 28/8/2016 پاكتاوكراوە‌و لەنێو بەراییەكانی خەرجەكەدا لیستێك رێكخراوە بەبڕی 11 ملیۆن‌و 250 هەزار دینار بەناوی پاداشتكردنی (45) بەشداربووی كۆنسێرتی یەكەمی وەرزی 2016، كە هەریەكەیان بەبڕی 250 هەزار دینار پاداشت كراون، بەڵام ئەوەی جێی سەرەنجە هەندێك لەو كەسانەی كە لە لیستەكەدا ئاماژەی بۆكراوە، یاداشتیان ئاڕاستەی چاودێری دارایی كردووە‌و ئاماژەیان بەوەداوە واژۆی سەر لیستەكان واژۆی ئەوان نییە‌و ئەو بڕەشیان وەرنەگرتووە، واتە ئەو لیستە گوزارشت لە خەرجی راستەقینە ناكات". راپۆرتەكە باس لە نمونەیەكی تر دەكات كە قەواڵەیەكە‌و لە رۆژی 18/8/2016 دەرچووە‌و تێیدا باسلەوەكراوە بڕی (2 ملیۆن) دینار گەڕێندراوەتەوە بۆ خەزنەی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، بەڵام پارەكە نەگەڕێندراوەتەوە بۆ بانك‌و لە خەزنەشدا نەبووە. پارەكەی دەزگای سەردەم ئەو (111 ملیۆن) دینارەی كە لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری دراوە بە دەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم، مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی 2016‌و 2017، لەكۆی ئەو پارەیەی كە وەرگیراوە، بڕی (81 ملیۆن) دینار بۆ لە چاپدانی كتێب خەرجكراوە. لە خەرجییەكانی دەزگای سەردەمدا، راپۆرتی چاودێری دارایی ئاماژەی بە نمونەیەك كردووە كە خەرجكردنی بڕی (30 ملیۆن) دینارە بۆ چاككردنەوە‌و نەهێشتنی ئاسەواری سوتاوی بینای دەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم، چاودێری دارایی لەوبارەیەوە دەڵێ:" ئەم بینایە موڵكی دەزگای سەردەمە، لەنێو بیناكەدا چەندین دوكانی تێدایە كە دراوە بە كرێَ‌و سەرچاوەی داهاتەكەی بۆ دەزگاكەیە پێویست بوو ئەم خەرجییە لابەلایانە لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری ئەنجام نەدرایە، چونكە ئەو بودجەیە بۆ پەرەپێدانی رۆشنبیرییە". راپۆرتی چاودێری دارایی تێبینییەكی تری تۆماركردووە لەبارەی ئەوەی هەموو خەرجییەكانی دەزگای سەردەم لەلایەن دەزگاكە خۆیەوە كراوە‌و بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی ئاگاداری چۆنیەتی ئەنجامدانی ئەو خەرجیانە نەبووە. پارەی یەكێتی نوسەران یەكێتی نوسەرانی كورد لقی سلێمانی (61 ملیۆن) دیناری لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەرگرتووە، ئەم پارەیە لە ساڵانی 2016‌و 2017‌و 2018دا وەرگیراوە. چاودێری دارایی ئاماژە بەوەدەكات، ئەو خەرجیانە بەپێچەوانەی مەبەستی تەرخانكردنی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری‌و بڕیاری پەرلەمانی كوردستان ژمارەی (14)ی ساڵی 2012 دیاریكراوە، كە ئەو بودجەیە بۆ چالاكی كلتوری‌و هونەری‌و هزری تەرخانكراوە نەك بەوشێوەیەی وەكو بودجە بدرێت بە یەكێتی نوسەران. چاودێری دارایی تێبینییەكی تری لەسەر خەرجییەكانی یەكێتی نوسەران تۆماركردووە‌و دەڵێ:" بڕی 5 ملیۆن دینار خەرجكراوە بۆ كەسێك بە ناوی (ك ن/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە)، ئەم پارەیە لەسەر بڕیاری سەرۆكی یەكێتی نوسەران بە وەرەقەیەكی دەستنوس خەرجكراوە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە فەرمانی كارگێڕی ئەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییە بەو خەرجە نییە‌و وەرگری پارەكەش فەرمانبەری ئەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییە نییە". راپۆرتەكە نمونەیەكی تری لەبارەی خەرجكردنی بڕی (10 ملیۆن) دیناری یەكێتی نوسەران تۆماركردووە‌و نوسیویەتی: ئەو خەرجییە بەشێوەی كۆتایی قەیدی تۆماركردنی بۆكراوە، بەڵام هیچ پسوڵەیەكی هاوپێچ نەكراوە تاوەكو بزانرێت ئەو بڕە پارەیە چۆن‌و بۆچی خەرجكراوە. پارەكەی سەندیكای رۆژنامەنوسان سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان لقی سلێمانی بڕی (57 ملیۆن) دیناری لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەرگرتووە، پارەكە لەماوەی ساڵانی 2016‌و 2017دا وەرگیراوە. لەبارەی خەرجییەكانی سەندیكاری رۆژنامەنوسانەوە، راپۆرتی چاودێری دارایی دەڵێ:" تا كۆتایی كاری دەستەی چاودێری، خشتەی خەرجییەكانی سەندیكای رۆژنامەنوسان پاكتاونەكراوە، لەكاتێكدا نزیكەی سێ ساڵ بەسەر خەرجكردنیدا تێپەڕیوە‌و بە هەڵپەسێردراوی ماوەتەوە، ئەمە لەكاتێكدایە وەزارەتی رۆشنبیری فەرمانیداوە ئەو پارانە لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانیدا پاكتاوبكرێن". چاودێری دارایی خەرجكردنی پارەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ سەندیكای رۆژنامەنوسان بەكارێك ناودەبات كە پێچەوانەیە لەگەڵ مەبەستی تەرخانكردنی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری. پاداشتی شۆفێرو وێنەگرەكەی بەڕێوەبەری گشتی لەكۆی ئەو (20 ملیار) دینارەی كە وەكو بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ سلێمانی تەرخانكرا، بڕی (81 ملیۆن‌و 386 هەزارو 300) دیناری تەرخانكراوە بۆ خەرجییەكانی نوسینگەی وەزیری پێشووی رۆشنبیری، هەندێكی تری لەلایەن بەڕێوەبەری رۆشنبیری سلێمانییەوە وەكو پاداشت‌و هاوكاری دراوە بە كارمەندان‌و خەڵكانی دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتییەكە، دیوانی چاودێری دارایی دەڵێت بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ پەرەپێدانی رۆشنبیرییە نەك خەرجی لاوەكی. خەرجییەكانی وەزیر لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری لەبارەی ئەو خەرجییانەی كە نوسینگەی وەزیری رۆشنبیری لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری كردویەتی، دیوانی چاودێری دارایی ئەم تێبینیانەی تۆماركردووە:  •    زۆربەی خەرجییەكانی نوسینگەی وەزیر خەرجكراوە بۆ میوانداریی، لە بەراییەكاندا تەنیا پسوڵەی ئوتێل‌و چێشتخانە هاوپێچ كراوە، لە پسوڵەكاندا ئاماژە نەدراوە بە ژمارەی كەسەكان كە لە ئوتێلەكە ماونەتەوە، بەهەمان شێوە لە پسوڵەی چێشتخانەكانیشدا ئاماژە نەدراوە بە ژمارەی ئەو كەسانەی نانیان خواردووە. •    لە 21/7/2019دا بە فەرمانی وەزارەتی رۆشنبیری بڕی (ملیۆنێك‌و 700 هەزار) دینار تەرخانكراوە بۆ یارمەتیدانی (5) كەس، لیستی ناوی ئەو كەسانە لای (درەو) پارێزراوە، دیوانی چاودێری دارایی دەڵێ: لە بەرایی خەرجەكەدا لیستێك بەدی نەكرا بە واژۆی ئەو كەسانەی كە پارەكەیان بۆ تەرخانكراوە كە پشتگیری بێت بۆ وەرگرتنی ئەو بڕە پارەیە لەلایەن ئەو كەسانەوە، جگە لە یەكێكیان، سەرباری ئەوە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی فەرمانی نەكردووە بۆ خەرجكردنی ئەو پارەیە‌و ئەو كەسانەی كە پارەكەیان بۆ تەرخانكراوە كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی نین‌و بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ هاوكاریكردن تەرخان نەكراوە تاوەكو ئەم جۆرە خەرجییە لابەلایانەیان لەسەر ئەنجام بدرێت. پاداشتەكانی شۆفێرەكەی بەڕێوەبەری گشتی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی باسلەوەدەكات، لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڕی (40 ملیۆن‌و 830 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ پاداشت، چاودێری دارایی لەبارەی ئەم خەرجییانەوە نوسیویەتی: •    فەرمانبەرانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی بەردەوام پاداشت كراون، بەتایبەتی فەرمانبەرانی بەشی راگەیاندن، شۆفێری بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری، ئەمە جگە لەوەی لەسەر خەرجی بۆنە ئەنجامدراوەكان پاداشت كراون، چاودێری دارایی دەڵێ ئەم خەرجییانە لەكاتێكدایە بەپێی فەرمانی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران ژمارە (1018) لە 11/12/2014 بڕیاردراوە بە راگرتنی سەرجەم پاداشت‌و هاوكارییەكان، لیستی ناوی ئەوانەی پاداشتەكانیان وەرگرتووە لای (درەو) پارێزراوە. •    فەرمانبەرێك بە ناوی (پ ئ ا) كە وێنەگرە لە نوسینگەی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی‌و وەكو خۆبەخش لەسەر میلاكی بەشی راگەیاندن دانراوە، بەڵام مانگانە دواكارییەك پێشكەش دەكات بە لێپرسراوی راگەیاندن‌و ئەویش داواكارییەكەی ئاڕاستەی بەڕێوەبەری گشتی دەكات‌و بەڕێوەبەر رەزامەندی دەدات بە خەرجكردنی بڕی (250 هەزار) دینار وەكو پاداشتی مانگانە، دیوانی چاودێری دەڵێ پێدانی پارە بەو كەسە نایاساییە، لیستی ئەو پارانەی كە ئەو كەسە لە بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی وەریگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە. •    لە فەرمانی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی چەند فەرمانبەرێكی خۆبەخش لە بەڕێوەبەرایەتییەكە كاردەكەن، بەڵام مانگانە لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری پاداشتیان بۆ خەرجكراوە، دیوانی چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە پێچەوانەی فەرمانی ئەنجومەنی وەزیرانە، لیستی ناوی ئەو كەسانە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە. •    بە رەزامەندی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی لەسەر داواكاری هونەرمەندان‌و كەسانی دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری، لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری پاداشتی دارایی هەندێك كەس كراوە كە كارمەندی بەڕێوەبەرایەتییەكە نین، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە پێچەوانەی ئەو مەبەستەیە كە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ تەرخان كراوە، لیستی ئەو كەسانەی كە پاداشتەكانیان وەرگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە. •    بە فەرمانی وەزارەتی رۆشنبیری‌و لاوان ژمارە (4274) لە رۆژی 5/8/2019 بەڕێز وەزیر (خالید عەبدولڕەحمان دۆسكی) لە رۆژی 17/7/2019 دەستی لە كارترازاوە لە دیوانی وەزارەت، چەند فەرمانێكی وزاری لە بەراییەكانی خەرجی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بەدی كرا كە مۆری دەرچووی وەزارەتی لەسەر نەبوو، جێی گومانی دەستەكەمانە ئەو فەرمانانە دوای دەست لەكارترازاندنی واژۆ كرابێت‌و صادرە كرابێت بە بەرواری كۆن، ناوی ئەو كەسانەی كە پارەكانیان بەمشێوەیە وەرگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە.   بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ یانەكانی كەركوك خەرجكراوە (8): لەكۆی (20 ملیار) دینار كە وەكو بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ سلێمانی تەرخانكراوە، بڕی (78 ملیۆن‌و 670 هەزار) دینار وەكو هاوكاری دراوە بە یانە وەرزشییەكان، زۆربەی ئەو یانانەی كە لە كۆمەكەكە سودمەندبوون لە پارێزگای كەركوكن، ئەمە بەشی هەشتەمی ئەو زنجیرە راپۆرتانەیە كە (درەو) بە پشتبەستن بە راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی لەبارەی چارەنوسی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڵاویاندەكاتەوە.   پایتەختی رۆشنبیری‌و پارەی یانە وەرزشییەكان بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، بڕی (78 ملیۆن‌و 670 هەزار) دینار لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانییەوە وەكو هاوكاری دراوە بە یانە وەرزشییەكان، ئەوانەی سودمەندبوون لەم پارەیە زۆربەیان یانە وەرزشییەكانی سنوری پارێزگای كەركوك. پارەی یانە وەرزشییەكان بەمشێوەیە دابەشكراوە: • 12 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی دوبز • 10 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی شۆریجە • 5 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی خاك • 10 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی ئاڵتون كۆپری • 5 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی بابەگوڕگوڕ • 10 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی سۆلاڤ • 10 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی خانەقین • 10 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی گازی باكور • 5 ملیۆن دینار بۆ یانەی وەرزشی تورە • 500 هەزار دینار بۆ یانەی وەرزشی سەیدسادق • 750 هەزار دینار بۆ یانەی وەرزشی دەربەندیخان • 420 هەزار دینار بۆ كڕینی جلوبەرگ بۆ یانەی حاجیاوە   ژنبرای سەرۆكی لیژنە پێشنیازی كردووە   بەپێی پسوڵەیەكی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی، لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڕی (6 ملیۆن) دینار خەرجكراوە بۆ كڕینی كامێرایەك، بەڵام چاودێری دارایی دەڵێ ئەو كامێرایەی كە پارەكەی بۆ خەرجكراوە هێشتا لەلایەن كۆمپانیاكەوە دروستنەكراوە، ئەمە بەشی نۆیەمی ئەو زنجیرە راپۆرتانەیە كە (درەو) لەبارەی چارەنوسی (20 ملیار) دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری بڵاویاندەكاتەوە. پارەی چاپی كتێب لە كۆی ئەو (20 ملیار) دینارەی وەكو بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ سلێمانی تەرخانكرا، بڕی (401 ملیۆن‌و 986 هەزار) دیناری رۆیشتووە بۆ نوسەران‌و چەند دەزگاو رێكخراوێكی ناحكومی بۆ مەبەستی لەچاپدانی گۆڤارو كتێبەكانیان. بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، ئەم خەرجییانە لەسەر فەرمانی وەزیری پێشووی رۆشنبیری‌و بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانییەوە كراون. چاودێری دارایی دەڵێ:" ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەو نوسەرو دەزگاو رێكخراوانە ئەو كتێبانەیان لە بازاڕدا فرۆشتووە، چاودێری دارایی هەڵسەنگاندنی كردووە بۆ زانینی قازانجی هەندێك كتێب، بۆ نمونە بۆی دەركەوتووە بەهای فرۆشتنی 14 كتێب بریتی بووە لە (55 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار، بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی بڕی (35 ملیۆن‌و 490 هەزار) دیناری خەرجكردووە".  خشتەی ئەو كتێبانەی كە چاودێری وەكو سامپڵ وەریگرتوون لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە. كامێرایەك كە هێشتا دروستنەكراوە ! راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی باسلەوە دەكات لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، بەڕێوەبەری رۆشنبیری سلێمانی رەزامەندی داوە لەسەر كڕینی هەندێك پێداویستی بۆ بەشی راگەیاندن بەبەهای (44 ملیۆن‌و 707 هەزار) دینار، لیژنەیەك لە بەرپرس‌و فەرمانبەرانی بەشەكە پێكهێنراوە، لەكاتێكدا هیچ یەكێك لە ئەندامانی ئەو لیژنەیە ژمێریار نەبوون‌و زۆربەی خەرجییەكانیان بە نایاسایی ئەنجامداوە. راپۆرتەكە دەڵێ: ئەو پارەیە بۆ (م م/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) خەرجكراوە بۆ كڕینی كەلوپەل‌و پێداویستی بەشی راگەیاندن‌و چاودێری دارایی ئەم تێبینیانەی لەسەر تۆماركردووە: •    بڕی (ملیۆنێك‌و 295 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ كڕینی كەلوپەلی بەشی راگەیاندن، دوان لە ئەندامانی لیژنەی كڕین بە ناوەكانی (ئ ج ف- ه ع/ ناوەكان لای درەو پارێزراون) بە چاودێری داراییان راگەیاندووە ئەوان ئاگاداری ئەو خەرجییە نین‌و تەنیا لەلایەن (م م)وە خەرجییەكان كراوە‌و ئەوان تەنیا پسوڵەكان خراوەتە بەردەستیان‌و پشتەكەیان ئیمزا كردووە. •    بڕی (6 ملیۆن) دینار خەرجكراوە بۆ كڕینی كامێرایەك لە جۆری (mark 6 5D)، بەڵام چاودێری دارایی دەڵێ بەپێی ئەو زانیارییانەی لای دەستەكەمان پارێزراوە، كۆمپانیای دروستكار تائێستا لەوجۆرە كامێرایەی بەرهەم نەهێناوە، خەرجی كڕینی ئەم كامێرایە لەسەر دوای گەنجێك كراوە بە ناوی (س ع م/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) كە بەپێی ناسنامەی باری شارستانی دەردەكەوێت برای هاوسەرەكەی (م م) سەرۆكی لیژنەكەی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانییە. •    پرێنتەرێكی رەنگاوڕەنگ بە بڕی (310 هەزار) دینار لە دوكانێكی كۆمپیوتەر بە ناوی (ڤ / ناوەكە لای درەو پارێزراوە) كڕدراوە، (ب ع ب/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) كە خاوەنی ئەو دوكانەیە خۆی كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیرییە‌و بە چاودێری دارایی وتووە ئەو پرێنتەری نەفرۆشتووە، بەڵكو وەسڵی بەتاڵی داوە بە (م م). •    بڕی (2 ملیۆن‌و 900 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ ئەكتیڤكردنی پەیجی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك، ئەم خەرجییەش لەڕێگەی چەند پسوڵەیەكەوە كراوە كە لە هەمان دوكانی كۆمپیوتەر (ڤ) وەرگیراوە كە خاوەنەكەی بە چاودێری دارایی وتووە ئەو وەسڵی بەتاڵی بە (م م) داوە، لیستی خەرجییەكان‌و رۆژی خەرجكردنیان لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە.    "ساتێك بۆ خۆشەویستی" لە راپۆرتی چاودێری دارایدا  "ساتێك بۆ خۆشەویستی" ئەمە ناونیشانی درامایەكە كە لە (20 ملیار) دینارەكەی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڕی (251 ملیۆن‌و 450 هەزار) دیناری بۆ تەرخانكراوە. كۆمپانیای "مەستی فیلم" كاری دراماكەی جێبەجێ كردووە، لەبارەی پێدانی ئەو بڕە پارەیە بە كۆمپانیاكە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانییەوە، چاودێری دارایی ئەم تێبینییانەی تۆماركردووە: • سەرەتای بانگهێشتكردنی كۆمپانیاكانی بواری فیلمسازی، لەلایەن چاودێری داراییەوە وردبینی بۆ نەكراوە، لێپرسراوی بەشی یاسا بە كارمەندانی چاودێری دارایی راگەیاندووە، ئەو بابەتە لە وەزارەتی رۆشبیری پارێزراوە. • بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی لە رۆژی 17/12/2018 ئیمزای لەسەر گرێبەستەكەی كۆمپانیای "مەستی فیلم" كردووە، چاودێری دارایی دەڵێ بەپێی فەرمانی وەزارەتی رۆشنبیری، بەڕێوەبەری رۆشنبیری دەسەڵاتی ئیمزاكردنی گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیاكان نییە. • كۆی گشتی ئەو بڕە پارەیەی بۆ جێبەجێكردنی درامای "ساتێك بۆ خۆشەویستی" تەرخانكراوە، لەماوەی (15) رۆژدا بە دوو پێشینە بۆ كۆمپانیای "مەستی فیلم" خەرجكراوە، چاودێری دارایی دەڵێ پێویست بوو بەپێی پسوڵەی خەرجی كاری ئەنجامدراو، پارەكە خەرج بكرایە نەك بەوشێوەیە پارەكە بدرێت بە كۆمپانیاكە. • ئەو كەسەی كە وەكو بەڕێوەبەری رێگەپێدراوی كۆمپانیای "مەستی فیلم" ئیمزای لەسەر گرێبەستەكە كردووە، كەسێكە بەناوی (ف ج ر/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) كە خۆی كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیرییە، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە پێچەوانەی یاسای "رێكخستی كارمەندانی دەوڵەت" ژمارە (14)ی ساڵی 1991ی هەموار كراوە كە رێگری لە فەرمانبەر دەكات دوو كار لەیەك كاتدا كۆبكاتەوە. • چاودێری دارایی لە بەراییەكاندا بینیویەتی، لەسەر داوای وەزیری رۆشنبیری بانگهێشتی سێ كۆمپانیا كراوە‌و دواتر بڕیاردراوە بەوەی كارەكە بدرێت بە كۆمپانیای "مەستی فیلم"، بەبێ ئەوەی ئاماژە بەوەبكرێت بەوەی ئایا كۆمپانیاكانی تر بڕی چەندێك پارەیان پێكەش كردووە بۆ وەرگرتنی كارەكە، سەرباری ئەمە سەرۆكی ئەو لیژنەیەی كە لە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی كارەكەی كردووە خۆی كارمەندی كۆمپانیای "مەستی فیلم" بووە بەناوی (د ع ف/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە)، لێپرسراوی بەشی یاسا لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری بە چاودێری دارایی وتووە وەزیری رۆشنبیری بە هامشێك لەسەر كۆنوسەكە، پێشنیازی لیژنەكەی پەسەندكردووە‌و (د ع ف)ی كردووە بە سەرۆكی ئەو لیژنەیە. • بەپێی گرێبەست ماوەی جێبەجێكردنی كارەكە (6) مانگ بووە، لە رۆژی 24/12/2018 پێشینەی یەكەم خەرجكراوە بۆ كۆمپانیاكە، بەڵام تا كۆتایی كاری چاودێری دارایی لە رۆژی 1/12/2019 پاكتاوی خەرجییەكانی ئەو كۆمپانیایە تەواو نەبووە.   500 ملیۆن بۆ فیلمی تاقیكردنەوە هەمان كۆمپانیا واتە كۆمپانیای "مەستی فیلم" لە 20/1/2019دا بڕی (500 ملیۆن) دیناری بۆ خەرجكراوە بەمەبەستی بەرهەمهێنانی فیلمێك بەناوی "تاقیكردنەوە". چاودێری دارایی لەبارەی ئەم پارەیەوە ئەم تێبینییانەی لە راپۆرتی خۆیدا تۆماركردووە: • بەهەمان شێوەی گرێبەستی درامای "ساتێك بۆ خۆشەویستی"، گرێبەستی فیلمی "تاقیكردنەوە" لەلایەن (ف ج ر) وەكو بەڕێوەبەری كۆمپانیای "مەستی فیلم" ئیمزا كراوە كە خۆی كارمەندی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیرییە. • بەڕێوەبەری رۆشنبیری سلێمانی ئیمزای لەسەر گرێبەستەكە كردووە، چاودێری دارایی دەڵێ وەزارەتی رۆشنبیری دەسەڵاتی ئیمزاكردنی گرێبەستەكانی بە بەڕێوەبەری رۆشنبیری نەداوە. • ئەو كەسەی لە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری كراوە بە سەرۆكی لیژنەی هونەری كارەكە، خۆی لە كۆمپانیای "مەستی فیلم" كاردەكات‌و چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە پێچەوانەی یاسایە. • كۆی گشتی پارەكە بە یەك گوژمە خەرجكراوە بۆ كۆمپانیاكە بەڕێژەی 100%، چاودێری دارایی دەڵێ دەبوو بەپێی كارە ئەنجامدراوەكان پارەی پێبدرێت. • ماوەی جێبەجێكردنی كارەكە (واتە بەرهەمهێنانی فیلمەكە) 120 رۆژ بووە، لە 20/1/2019دا پارەكە بۆ كۆمپانیاكە خەرجكراوە، بەڵام تاوەكو كۆتایهاتنی كاری دەستەی چاودێری لە 1/12/2019 كارەكە تەواو نەبووە‌و پێشینەكان پاكتاو نەكراوە.   خەرجی بەڕێوەبەرایەتی لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی لەسەر (20 ملیار) دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری هەندێك خەرجی كردووە بۆ كڕینی پێداویستی كەلوپەلی تایبەت بەخۆی‌و بەڕێوەبەرایەتییەكانی تر‌و خوێندنگەیەك، چاودێری دارایی دەڵێ بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری بودجەی تایبەت بەخۆی هەیە، دەبوو ئەو خەرجیانە لەسەر بودجەی خۆی بكات نەك بودجەی تایبەت بە پایتەختی رۆشنبیری. ئەو خەرجیانەی كە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی 2017‌و 2018‌و 2019 لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری كردویەتی ئەمانەن: • (3 ملیۆن‌و 250 هەزار) دینار بۆ چاككردنی ئۆتۆمبیل بۆ بەشی رۆشنبیری‌و هونەری دەربەندیخان. • (2 ملیۆن‌و 816 هەزار) دینار بۆ چاككردنی كامێرای فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان بۆ بەشی راگەیاندنی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی. • (3 ملیۆن‌و 779 هەزار) دینار بۆ دروستكردنی چوارچێوەی پلاستیكی‌و شوشە‌و موشەبەككردنی (9) ژور لە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی. • (3 ملیۆن‌و 967 هەزار) دینار بۆ كڕینی جیهازی پەنجەمۆر‌و چاككردنی سەقفی تەوالێتەكان‌و كڕینی بۆیلەر بۆ بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی. • (3 ملیۆن‌و 400 هەزار) دینار بۆ كڕینی دوو ئامێری فۆتۆكۆپی بۆ بەشی ژمێریاری بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی. • (50 هەزار) دینار بۆ كڕینی بەنزین‌و چاككردنەوەی سەیارە بۆ تیپی شانۆی دەربەندیخان. • (2 ملیۆن) دینار بۆ كڕینی (زۆپا، مێز، كورسی، قەنەفە، فەرش، حبری استنساخ) بۆ ئامادەیی فریشتەی كچان. • (8 ملیۆن‌و 40 هەزار) دینار بۆ كڕینی پرێنتەرو سكانەرو UPS بۆ نوسینگەی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی. • (ملیۆنێك‌و 725 هەزار) دینار بۆ كڕینی (تەلەفزیۆن، سەتەلایت، گسكی كارەبایی، صۆندە‌و مەوادی كارەبایی) بۆ هۆڵی تەلاری هونەر. • (3 ملیۆن) دینار بۆ كڕینی (بەنزین، جیهازی استنساخ، كومبار، نانخواردن، دەرگا، بۆیاخ، لم، چیمەنتۆ، چەو) بۆ بەشی رۆشنبیری‌و هونەری وارماوا. • (5 ملیۆن‌و 950 هەزار) دینار بۆ (نانخواردن، كرێی هاتوچۆ بۆ ئەنجامدانی دیداری هونەری گەرمیان) بۆ بەڕێوەبەرایەتی گشتی هونەری گەرمیان.   هەندێك خەرجی تر هەر لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی هەندێك پارەی تری بۆ ئەنجامدانی فێستیڤاڵ‌و یادەكان كردووە، چاودێری دارایی دەڵێ لە ئەنجامی وردبینی بەرایی خەرجییەكاندا دەركەوت زۆربەی خەرجییەكان بۆ ئوتێل‌و نانخواردن‌و كرێی گروپە میوزیك‌و شانۆییەكان‌و كرێی هاتوچۆ خەرجكراوە، بێ ئەوەی ئاماژە درابێت بە ناوی بەشداربووەكان‌و وەرگرتنی پێناسەكەیان كە ئەو بڕە پارەیان بۆ خەرجكراوە. چاودێری دارایی لە خشتەیەكدا نمونەی هەندێك لەو خەرجیانەی داناوە كە بەمشێوەیەیە: • (26 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار لە 24/7/2019دا خەرجكراوە بۆ فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی شانۆی سەرشەقام، ئەم پارەیە بۆ ئوتێل‌و نانخواردن‌و كرێی چەند تیپێكی ناوخۆ لە (قەڵادزێ‌و كەركوك‌و رانیە‌و چەمچەماڵ) بووە. • (7 ملیۆن‌و 250 هەزار) دینار لە 10/1/2018دا خەرجكراوە بۆ فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی سەرشەقام بۆ كرێی هێنانی گروپێكی میوزیك لە ئێران. • (4 ملیۆن) دینار 11/2/2019دا خەرجكراوە بۆ یادی نەورۆز لە دەربەندیخان بۆ پارەی نانخواردن‌و كرێی گورانیبێژو ژەنین‌و چەند ئەكتەرێك. • (15 ملیۆن) دینار لە 14/11/2018دا خەرجكراوە بۆ فێستیڤاڵی میوزیكی سورنا بۆ نانخواردن‌و كرێی هاتوچۆو ئوتێل. • (6 ملیۆن) دینار لە 7/10/2018 خەرجكراوە بۆ فۆتۆگرافەر (ن ع ع/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) بەمەستی دروستكردنی ئەلبومێكی تایبەت بە جلوبەرگی كوردی، چاودێری دارایی دەڵێ ئەوەی جێگەی سەرەنجە كۆی ئەو بڕە پارەیە بە یەك پسوڵەی وێنەگرو موختەبەر (ئ/ ناوەكەی پارێزراوە لای درەو) خەرجكراوە، كە هیچ مۆرێكی خاوەن دوكان لەسەر پسوڵەكە بەدی نەكراوەو وێنەیەكیش لە ئەلبومەكە نەگەڕێندراوەتەوە بۆ بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی كە بەڵگەبێت بۆ ئەنجامدانی ئەو كارە. • (6 ملیۆن‌و 800 هەزار)دینار لە 9/5/2017 خەرجكراوە بۆ دیداری زانستی شێخ حەسەنی گڵەزەردە، چاودێری دارایی دەڵێ وێنەیەك لە كتێبی دیدارەكە هاوپێچی بەراییەكان كرابوو، كە ئاماژە كرابوو بەوەی دیدارەكە سپۆنسەری هەریەكە لە (سەنتەری زەهاو، زانكۆی سلێمانی، نەوەكانی شێخ حەسەنی گڵەزەردە) ئەنجامدراوە‌و هیچ ئاماژەیەك بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی نەكراوە، واتە ئەو خەرجییانەی كە بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی بۆ ئەو دیدارەی كردووە، گوزارشت لە خەرجی راستەقینە ناكات. • لەو بڕە پارەیەی كە ئاماژەی بۆ كراوە، (4 ملیۆن) دیناری بۆ پسوڵەیەكی خواردەمەنی (ش/ ناوەكەی لای درەو پارێزراوە) خەرجكراوە بۆ خواردنی (400) كەس، بڕی (2 ملیۆن) دینارەكەی تری وەكو پاداشت خەرجكراوە بۆ كارمەندانی بەشی راگەیاندنی بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی، واتە رێژەی (88%) بۆ نانخواردن‌و پاداشت خەرجكراوە.   نۆژەنكردنەوەی بینای سەرای سلێمانی بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری‌و هونەری سلێمانی لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڕی زیاتر لە (126 ملیۆن) دیناری بۆ نۆژەنكردنەوەی سەرای سلێمانی خەرجكردووە، لەكاتێكدا ئەو شوێنە موڵكی پارێزگای سلێمانییە‌و داهاتی كافتریاكەی دەگەڕێتەوە بۆ پارێزگا.   سەرای سلێمانی‌و خەرجییەكانی لەسەر (20 ملیار) دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری، بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری سلێمانی بڕی (126 ملیۆن‌و 736 هەزار) دیناری بۆ نۆژەنكردنەوەی سەرای سلێمانی خەرجكردووە، چاودێری دارایی لە راپۆرتەكەیدا ئەم تێبینییانەی لەبارەی خەرجییەكەوە تۆماركردووە: • بینای سەرای سلێمانی موڵكی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانی نییە، بەڵكو موڵكی پارێزگای سلێمانییە‌و لەناو بیناكەدا كافتریایەكی تێدا بووە كە بەبڕی (66 ملیۆن‌و 850 هەزار) دینار بە كرێ دراوە‌و داهاتەكەی بۆ پارێزگای سلێمانی بووە، پێویست بوو نۆژەنكردنەوەی سەرای سلێمانی لەسەر بودجەی پارێزگای سلێمانی ئەنجامبدرایە، نەك بودجەی پایتەختی رۆشنبیری. • بڕی (30 ملیۆن) دینار لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری سلێمانییەوە خەرجكراوە بۆ روخاندنی بیناكە‌و دوای روخاندنی كەرەستەكانی وەكو شێلمان‌و پلێت‌و بەردو پێكهاتەكانی تر تەسلیم بە پارێزگای سلێمانی كراوە. • پرۆژەكە بەشێوەی راستەوخۆ (تنفیژ مباشر) جێبەجێ كراوە، ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە‌و رۆژی دەستبەكاربوون دیاری نەكراوە. • لەو پارەیەی كە ئاماژەی بۆ كراوە، بڕی (70 ملیۆن‌و 826 هەزار) دینار پێشینەی خەرجكراو بۆ لیژنەكانی بەڕێوەبەرایەتی رۆشنبیری، تا كۆتایی كاری چاودێری دارایی لە 1/12/2019 پاكتاونەكراوە، چاودێری دارایی دەڵێ هەندێك لە پێشینەكان ماوەی زیاتر لە دوو ساڵ تێپەڕیوە بەسەر خەرجكردنیاندا، لیژنەی خەرجی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بە چاودێری دارایی راگەیاندووە، چەندجارێك ویستویانە خەرجكردنی پێشینەكان رابگرن، بەڵام بێسود بووە، چونكە لیژنەی سەرپەرەشتیار بەردەوامم یاداشتیان ئاڕاستەی بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری كردووە‌و داوای پێشینەیان كردووە، ئەویش رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر داواكەیان، لەكاتێكدا هێشتا پێشینەی پێشوو كە وەریانگرتووە، پاكتاو نەكراوە. • لەو بڕە پارەیەی كە ئاماژەی بۆ كراوە، وەكو موچەی مانگانە بڕی (7 ملیۆن‌و 920 هەزار) دینار خەرجكراوە وەكو موچە بۆ دوو باخەوان (ناوەكانیان لای درەو پارێزراوە)، ئەمە بەڕەزامەندی بەڕێوەبەری رۆشنبیری سلێمانی كراوە، چاودێری دارایی دەڵێ دامەزراندنی فەرمانبەر بەشێوەی گرێبەست لەدەسەڵاتی وەزارەتی دارایی‌و ئابوریدایە نەك بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی.   خەرجی هۆڵی رۆشنبیر‌و شانۆی رۆمانی كار راوەستاوە بەڵام پارەی هاندانی خەرجكردووە (درەو): لە پرۆژەی نۆژەنكردنەوەی هۆڵی رۆشنبیری سلێمانیدا بڕی (5 ملیۆن و 947 هەزارو 550)دینار بە زیاد خەرجكراوەو راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی ئاماژە بە كاری نایاسایی دەكات لە هاندان بۆ خەرجی لیژنەی پایتەختی رۆشنبیری. بڕی زیاتر لە (5 ملیار) دینار تەرخانكراوە بۆ دروستكردنی شانۆی رۆمانی لە سلێمانی، بەڕای چاودێری دارایی كە لە راپۆرتەكەیدا ئاماژەی بۆكردووە، بەمەبەستی دەربازبوون لەسزای دواكەوتن، ئەندازیاری سەرپەرشتیاری پرۆژەكە پشتگیری تەواوبوونی پرۆژەكەی كردووە سەرەڕای ئەوەی (724) رۆژ لەسەرو رێژەی (100%)، ماوەی پرۆژەكە درێژكراوەتەوە.   نۆژەنكردنەوەی هۆڵی رۆشنبیری نۆژەنكردنەوەی هۆڵی رۆشنبیری سلێمانی پرۆژەیەكە كە بەشێوەی راستەوخۆ (تنفیژ مباشر) لەلایەن بەرێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری و هونەر لە پارێزگای سلێمانی جێبەجێكراوەو بەفەرمانی وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان. پرۆژەكە لە رۆژی 2/2/2016 دەستكراوە بەجێبەجێكردنی، بڕی پارەی تەرخانكراو بۆی (281 ملیۆن‌و 415 هەزار) دینار بووە بۆ ماوەی (75) رۆژ، چاودێری دارایی لە راپۆرتەكەیدا نوسیویەتی تا كۆتایی كاری دەستەكەمان لە 1/12/2019 بڕی (60 ملیۆن و 881 هەزار ) دینار خەرجكرابوو. چاودێری دارایی ئەم تێبینیاینەی لەسەر ئەم خەرجیانە هەیە: • بە قەواڵەی تۆماری (73861) لە 21/1/2018 بڕی (131 ملیۆن و 805 هەزار) دینار پاكتاوكراوەو بڕی (18 ملیۆن‌و 195 هەزار) گەڕێنرابووەوە، بەم قەواڵە خەرجیانەی لەم خشتەیەدا خەجكراوە (خشتەكە لای درەو پارێزراوە) ئەم تێبێنیانەمان هەیە لەسەری، سەرجەم بڕی (150 ملیۆن دینار)و پێشینەی خەرجكراو لە 21/1/2018 پاكتاوكراوە، واتا بەردەوام پارەیەكی زۆر لای لیژنەكە ماوتەوە، پێویست بوو پێشینەیەك پاكتاو بكرێت پاشان پێشنینەیەكی تریان بۆ خەرجبكرێت. • بڕی (14 ملیۆن و 390 هەزار) دینار خەرجكراوە لە سەررێژەی چاودێری ئەم پرۆژەیە وەك هاندان‌و پاداشت، لەكاتێكدا رێژەی چاودێری پرۆژەكە بەپێی بڕی تەرخانكراو بریتیە لە (8ملیۆن‌و 442 هەزارو 450) دینار، واتا بڕی (5 ملیۆن‌و 947 هەزارو 550) دینار بە زیاد خەرجكراوە وەك لەم خشتەیەدا دەیخەینەڕوو (خشتەكە لای درەو پارێزراوە) • لە 31/5/2016 بڕیاردراوە بە وەستانی كار لە پرۆژەكەدا تا لە 23/8/2016 دەستبەكاركردن كراوە لە پرۆژەكەدا، بەڵام لەماوەی ئەو سێ مانگەدا (6، 7، 8) بڕی (2 ملیۆن‌و 925 هەزار) دینار هاندان خەرجكراوە بۆ لیژنەی خەرجی پایتەختی رۆشنبیری‌و لێپرسراوی ژمێریاری، كە ئەمە كارێكی نایاساییە بەبێ بوونی هیچ چالاكییەك لەو سێ مانگەداو لە كاتی وەستانی كاركردن لە پرۆژەكەدا هاندان خەرجكراوە، (خشتەی ناوی كارمەندەكان لای درەو) پارێزراوە.   پرۆژەی درووستكردنی شانۆی رۆمانی ئەم پرۆژەیە بەشێوەی كەمكردنەوەی نیهێنی/ بانگهێشتكردنی گشتی لەلایەن پارێزگاری سلێمانیەوە ئەنجامدراوە بە فەرمانی پارێزگاری سلێمانی لە 17/6/2014 دراوە بە كۆمپانیای (هاوتا) بەبڕی (5 ملیارو 621 ملیۆن‌و 487 هەزار) دینار، دیوانی چاودێری دارایی لە راپۆرتەكەدا ئاماژەی بەوەكردووە، تا كۆتایی كارەكانی لە 1/12/2019 بڕی (5 ملیارو 316 ملیۆن‌و 988 هەزار) دیناری خەرجكراوەو ئەم تێبینیانەمان هەیە لەسەری: • بەپێی بڕگەی (2)ی گرێبەستی واژوكراو، پێویستە كۆمپانیا لەماوەی (600) رۆژدا پرۆژەكە جێبەجێبكات، كۆمپانیاكە بەپێی فەرمانی كارگێری بەڕێوەبەرایەتی پرۆژەكان لە 24/7/2014 دەستبەكاربووە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە ماوەی (724) رۆژ لەسەرو رێژەی (100%)ی ماوەی پرۆژەكەوە درێژكراوەتەوە، كە ئەمەش بەرای چاودێری دارایی هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ كەمتەرخەمی كۆمپانیای جێبەجێكردنی كارو لیژنەی سەرپەرشتیاری پرۆژەكە یاخود ئەندازیارانی دانانی نەخشەو دیزان و تەندەری پرۆژەكان، كە دیراسەی تەواویان ئەنجامنەداوە، بۆ دەستنیشانكردنی ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە. • بەرواری كۆتایی هاتنی پرۆژەكە بەپێی گرێبەست‌و ماوەی زیادكراو بریتی بوو لە 18/4/2018 بەفەرمانی كارگێری بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری لە 1/7/2019 بڕیاردراوە بە تەواوكردنی كار لە پرۆژەكەداو لیژنە پێكهێنراوە بۆ وەرگرتنی سەرەتای پرۆژەكە، بەڵام تا كۆتایی كاری دەستەكەمان لە 1/12/2019 كۆنوسی وەرگرتن بۆ پرۆژەكە ئامادە نەكرابوو وەك ئەندازیاری ئەندام لە لیژنەی سەرپەرشتیكردنی پرۆژەكە پێی راگەیاندین، واتا نزیكەی (ساڵێك و 7 مانگ) لەدوای ئەو بەروارەوە كە دانراوە بۆ تەواوبونی كۆنوسی وەرگرتن بۆ پرۆژەكە ئامادەنەكرابوو، بەرای چاودێری دارایی پاڵپشت بە ئامادەنەكردنی كۆنوسی وەرگرتنی سەرەتایی بەهۆی بونی كەموكوڕی ئەوە دەردەخات كە پرۆژەكە تەواو نەبووە و بەمەبەستی دەربازبوون لە سزای دواكەوتن ئەندازیاری سەرپەرشتیار پشتگیری تەواوبوونی پرۆژەكەی كردووە.   نۆژەنكردنەوەی كارگەی جگەرە یەك كار دووجار پارەی بۆ خەرجكراوە چارەنوسی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری (درەو): لەسەر (20 ملیار) دینارەكەی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری، بڕی (71 ملیۆن) دینار خەرجكراوە بۆ روخاندنی بینا زیادەكان‌و فڕێدانی خۆڵ‌و پاشماوە لە كارگەی جگەرەی سلێمانی، چاودێری دارایی دەڵێ جگە لەم پارەیە جارێكی تریش بڕی (55 ملیۆن) دینار بۆ هەمان كار خەرجكراوە، واتە یەك كار دووجار پارەی خەرجكراوە. خەرجی كارگەی جگەرە رۆژی 26/4/2015 بۆردی پایتەختی رۆشنبیری بڕیاریداوە لەسەر (20 ملیار) دینارەكەی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بڕی (یەك ملیار) دینار خەرج بكرێت بۆ بە كەلتوركردنی بینای كارگەی جگەرەی لەكاركەوتووی سلێمانی. تا كۆتایی كاری دەستەی چاودێری دارایی لە رۆژی 1/12/2019 لەو پارەیەی كە تەرخانكراوە، بڕی (943 ملیۆن‌و 434 هەزارو 250) دینار خەرجكراوە، ئەم خەرجكردنە بەشێوەی لیژنەی راستەوخۆ (تنفیژ مباشر) پرۆژەكە جێبەجێكراوە. چاودێری دارایی ئەم تێبینیانەی لەسەر خەرجی كارگەی جگەرە تۆماركردووە: • ماوەی جێبەجێكردنی پرۆژەكە‌و رۆژی دەستبەكاربوون دیاری نەكراوە، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە سەرپێچییە. • چاودێری دارایی بۆی دەركەوتووە لیژنەی جێبەجێكردن بەردەوام پارەی هاندانیان بۆ خەرجكراوە، بەڵام تەنیا یەك كەسیان یاخو دوانیان پارەكەیان وەرگرتووە. • مەوادێكی زۆری وەك (ئاسن، شێلمان، شیش) دەرهێنرابوو لەكاتی روخاندنی بیناكان، لەلایەن لیژنەیەكەوە هەندێك مەواد فرۆشرابوو بەبەهای (5 ملیۆن‌و 830 هەزار) دینار كە پێویست بوو لەلایەن لیژنەیەكەوە بڕو جۆری مەوادەكان دیاری بكرایە بۆ ئەوەی بزانرێت ئایا سەرجەم ئەو مەوادانەی دەرهێنراون، فرۆشراون. • رێكخراوی كاتوری گەشەپێدانی بەردەوام، بە نوسراوێك لیژنەی سەرپەرەشتییان پێكهێناوە بۆ سەرپەرەشتیكردنی سەرجەم كارە ئەندازیارییەكان، لیژنەكە پێكهاتووە لە (ر ح- ب ك ف- ب م ج/ ناوەكانیان لای درەو پارێزراوە)، ئەم كەسانەی دەرخستەی پێداویستییەكانیان ئامادەكردووە، چاودێری دارایی دەڵێ ئەوەی جێگەی سەرەنجە واژۆكانیان لەسەر دەرخستەكان جیاوازییەكی زۆری هەیە بەبەراورد بە واژۆكانیان بۆ وەرگرتنی پارەی هاندان، واتە دەرخستەكان دەستكاری كراون‌و گۆڕدراون. • بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری سلێمانی ئیمزا لەسەر گرێبەستەكە كردووە لەگەڵ رێكخراوی كلتوری گەشەپێدانی بەردەوام، چاودێری دارایی دەڵێ بەڕێوەبەری رۆشنبیری دەسەڵاتی ئیمزاكردنی گرێبەستەكەی پێنەدراوە. • بڕی (11 ملیۆن‌و 500 هەزار) دینار خەرجكراوە بۆ ئەندازیارانی لیژنەی سەرپەرەشتی رێكخراوی كلتورو گەشەپێدانی بەردەوام، بەڵام ئەوەی جێی سەرەنجە واژۆی سەر لیستەكان جیاوازە لە واژۆی سەر دەرخستەكان، چاودێری دارایی دەڵێ ئەمە دەریدەخات خەرجییەكان گوزارشت لە خەرجی راستەقینە ناكەن، لیستی ناوی ئەوانەی پارەكانیان وەرگرتووە لەبەردەستدایە‌و لای (درەو) پارێزراوە. • بڕی (71 ملیۆن) دینار خەرجكراوە بۆ روخاندنی بینا زیادەكان‌و فڕێدانی خۆڵ‌و پاشماوە، چاودێری دارایی دەڵێ ئەوەی جێگەی سەرەنجە بەپێی بەراییەكانی ئەو خەرجە دەردەكەوێت جارێكی تریش بۆ هەمان ئیش بڕی (55 ملیۆن) دینار خەرجكراوە، واتە یەك كار دووجار پارەی خەرجكراوە.   قسەی كۆتایی چاودێری دارایی لەبارەی چارەنوسی 20 ملیار دینارەكەی پایتەختی رۆشنبیری (درەو): ئەنجامی كۆتایی‌و داواكاری چاودێری دارایی لەبارەی چۆنیەتی خەرجكردنی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری: • لەلایەن سەرۆكایەتی پەرلەمانەوە لێكۆڵینەوە بكرێت، لە سەرجەم ئەو سەرپێچی‌و كارە نایاساییانە كە لە بڕگەكانی ئەم راپۆرتەدا ئاماژەمان پێكردووە بەپێی ئەنجامی لێكۆڵینەوەكە سەرپێچیكاران دەستنیشان بكرێت‌و ئیجرائاتی یاساییان بەرامبەر بكرێت وە ئاگادارمان بكەنەوە لە ناردنی گشت بەراییەكانی لێكۆڵینەوەكە. • كار بكرێت بۆ دیاریكردنی پێشینەكان كە ماوەیەكی زۆر تێپەڕیوە بەسەر خەرجكردنیانداو هەركەس‌و لایەنێك كارەكەی ئەنجام نەداوە بڕە پێشینەی خەرجكراوی لێوەربگیرێتەوەو لێپێچینەوەی لەگەڵ بكرێت‌و ئاگاداری بەشی ژمێریاری بكرێتەوە ئەستۆپاكی بۆ هیچ فەرمانبەرێك نەكرێت كە پێشینەی لە ئەستۆدایە لەكاتی گواستنەوەی‌و مۆڵەتی درێژخایەن‌و خانەنشین كردنیان‌و لە داهاتوودا لەلایەن بەشی یاساوە بەڵێننامە وەربگیرێت لە لایەنە دەرەكییەكان وەك لە خاڵەكانی (6، 7، 8،9)ی سەرەوەدا هاتووە • لە داهاتوودا پسوڵەی خەرجییەكان بەناوی ئەم بەرێوەبەرایەتییە گشتیەوە بێت لەكاتی ئەنجامدانی هەر خەرجێك لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەك لە خاڵی (12) ئاماژەمان بۆ كردووە. • داهاتی فرۆشی كتێبی (شەرەفنامە) لە (بنكەی ژین) وەربگیرێتەوە و لە داهاتوودا خەرج لەلایەن لیژنەی پێكهاتوو لە فەرمانبەرانی ئەم بەرێوەبەرایەتییە گشتیەوە ئەنجام بدرێت، وەك لە خاڵی (17/ب) ئاماژەمان بۆ كردووە. خاڵی 17/ب لە راپۆرتی چاودێری دارایی ئاماژە بەوە دەكات ( بڕی 40 ملیۆن دینار تەرخانكراوە بۆ بنكەی ژین لە بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ كتێبی شەرەفنامە بەپێی كۆنوسی كۆبونەوەی بۆردی پایتەختی رۆشنبیری دەبێت داهاتی كتێبكە بەگەڕێنرێتەوە بۆ دارایی بۆردەكە، بەڵام داهاتی كتێبەكە 40 ملیۆن دینار بووەو هیچ داهاتێكی ئەم كتێبە نەگەڕێنراوەتەوە). • بڕی (188 هەزارو 576) دینار بگەڕێنرێتەوە سەر حسابی بودجەی پایتەختی رۆشنبیری وەك لە خاڵی (19) ئاماژەمان بۆ كردووە. خاڵی 19 لە راپۆرتی چاودێری دارایی ئاماژە بەوە دەكات ( لە ئەنجامی بەراوردی خەرجیە ئەنجامدراوەكان‌و بەراوردكردنی بە بودجەی خەرجكراو بۆ زانینی رەسیدی ماوە دەركەوتووە بڕی 188 هەزارو 576 هەزار دینار بەكەم دەركەوتووەو پێویستە لەلایەن لیژنەی خەرجی پایتەختی رۆشنبیرییەوە بگەڕێنرێتەوە بۆ حسابی بانكی تایبەت بە بودجە). • لە داهاتوودا هیچ خەرجییەك لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری بۆ كڕینی كەلوپەل‌و پێداویستی ئەنجام نەدرێت بۆ ئەم بەرێوەبەراییەتییە گشتیەو هیچ بەڕێوەبەرایەتییەكی تر، وەك لە خاڵی (31) ئاماژەمان بۆ كردووە. خاڵی 31 ئاماژە بەوە دەكات ( لەسەر بودجەی پایتەختی رۆشنبیری خەرجییەكی زۆر ئەنجامدرابوو بۆ كڕینی پێداویستی و كەلوپەل بۆ ئەم بەڕێوەبەرێتییە گشتیەو خەرجی چەند بەڕێوەبەرایەتییەكی ترو خوێندنگەكان، لەكاتێكدا بودجەی تایبەت بەخۆیان هەیەو پێویست بوو خەرجیەكان لەسەر بودجەی خۆیان ئەنجام بدرایە وەك لە خشتەیەكدا خەرجیەكان خراونەتە روو ناوەكان لای درەو پارێزراوە) • لەلایەن وەزارەتی رۆشنبیری‌و لاوان بۆردێكی نوێ پێكبهێنرێت لەسەر بنەمای پلەی وەزیفی بۆ راوێژكردن‌و بڕیاردان لەسەر چۆنیەتی خەرجكردنی بودجەی ئاماژە بۆكراو، وە بەردەوام كۆبونەوە بكات بۆ بڕیاردان لەسەر پلان‌و پرۆژەكان لەسەر ئەم بودجەیە وەك لە خاڵی (36) ئاماژەمان بۆ كردووە. خاڵی 36 دەڵێ (دروستكردنی لیژنەكە وەك بۆرد لەسەر ناو دیاریكراوە كە پێویست بوو بەپێی پلەو پۆست دیاری بكرانایە، چونكە پۆستەكان بەردەوام لە گۆڕانكاریدایە لە كەسێكەوە بۆ كەسێكی تر بۆردەكە بریتییە لە خالید دۆسكی وەزیری رۆشنبیری سەرۆكی بۆرد، د. ئاسۆ فەرەیدون پارێزگاری سلێمانی، ئەبوبەكر حسێن مستەفا بەڕێوەبەری گشتی رۆشنبیری‌و هونەری سلێمانی، یوسف یاسین بەڕێوەبەری شارەوانی سلێمانی، نیاز نوری نەقیبی سەندیكای هونەرمەندان، ئاڤان جەمال نوێنەری ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، د. شێركۆ عەبدوڵا سەرۆكی یەكێتی نوسەرانی كورد لقی سلێمانی، كاروان ئەنوەر نوێنەری سەندیكای رۆژنامەنوسان لقی سلێمانی، ئازاد بەرزنجی نوێنەری دەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم، ئالان محەمەد رەئوف یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی بۆكاروباری پایتەختی رۆشنبیری). • بڕی (3 ملیۆن‌و 50 هەزار) دینار لەناوبراوانی خشتەی ئاماژە بۆ كراوی خاڵی (37/ب/3) وەربگیرێتەوەو ئاگادارمان بكەنەوە. خاڵی 37/ب/3 ئاماژە بەوە دەكات (بڕی 3 ملیۆن‌و 50 هەزار دینار خەرجكراوە بۆ چەند كارمەندێكی تەلاری هونەر، لەبەرواری 7/5/2018 بەڵام كاری نۆژەنكردنەوەی تەلاری هونەر لە 25/9/2017 تەواو بووەو لە 10/10/2017 تەسلیم كراوە، واتا ناوبراوان دوای تەواوبوونی كارەكان فەرمانی كارگێڕیان بۆ رێكخراوەوپێویست بوو ئەو پارەیەیان بۆ خەرج نەكرێت چونكە ناوبراوان فەرمانبەرن لە هۆڵی تەلاری هونەر كاردەكەن‌و موچە وەردەگرن، واتا كاری رۆژانەی خۆیان كردووە، ناوی فەرمانبەران لای درەو پارێزراوە) • غەرامەی دواكەوتن بۆ ماوەی (26) رۆژ لە كۆمپانیای میدیای دیجیكاست وەربگیرێتەوە وەك لە خاڵی (38/ا) ئاماژەمان بۆ كردووەو ئاگادارمان بكەنەوە. خاڵی 38/ا ئاماژە بەوە دەكات (كۆمپانیای میدیا دیجیكاست پرۆژەی دانانی سیستمی DCP بۆ تەلاری هونەر دادەنێت بە بڕی 318 ملیۆن‌و 330 هەزار دینار بۆ ماوەی 77 رۆژ لەبەرواری 13/8/2017 بۆ 9/1/2018 بەڵام كۆمپانیای ناوبرا لە 4/2/2018 كارەكەی تەواوكردووەو 26 رۆژ دواكەوتووە بەڵام غەرامە نەكراوە) • بڕی ( دوو ملیۆن‌و 925 هەزار) دینار لە ناوبراوانی خشتەی ئاماژە بۆكراوی خاڵی (40/ج) وەربگیرێتەوە ئاگادارمان بكەنەوە. (بڕگەی 40/ج ئاماژە بەوە دەكات كە بڕی دوو ملیۆن‌و 925 هەزار دینار وەك هاندان خەرجكراوە بۆ لیژنەی خەرجی پایتەختی رۆشنبیری‌و لێپرسراوی ژمێریاری بۆ مانگەكانی 6، 7، 8 بەڵام ئەمە كارێكی نایاساییە چونكە لەو سێ مانگەدا كاركردن لە پرۆژەكەدا وەستاوە بۆیە هیچ چالاكییەك لەو سێ مانگەدا ئەنجامنەدراوە)    

(درەو): لەدوای یەكلاكردنەوەی هاوسەرۆكەكانی، ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە هەوڵی هەڵبژاردنی سكرتێرێكە بۆ خۆی، لەماوەی 15 رۆژی داهاتووشدا لە رێگەی لیژنەیەكەوە دەسەڵاتەكانی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكلا دەكرێتەوە. ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی كە لە ئێستادا لە كۆبونەوەدایە، دوو هەنگاوی تری ماوە بۆ ئەوەی كۆتایی بە كارەكانی كۆنگرەی چواری یەكێتی بهێنێت: یەكەم: هەڵبژاردنی سكرتێرو جێگرانی سكرتێری ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیی كە بڕیارە لە هەفتەی داهاتوودا هەڵبژێدرێت، بەپێی زانیارییەكانی (درەو) تا ئێستا (3) ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی كێبەركێ دەكەن بۆ ئەو پۆستە ئەوانیش: -    مستەفا چاوڕەش -    مستەفا چاڵاوی -    سەردار هەركی  دووەم: دیاریكردنی دەسەڵاتەكانی سەرۆك و ئەنجومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندییەكانی یەكێتی. لە كۆبونەوەی رابردوودا ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی، راپۆرتی سیاسی چوار ساڵی رابردووی جێگری سكرتێری گشتی خوێندرایەوەو لیژنەیەك پێكهات بۆ دیاریكردنی دەسەڵاتەكانی ئەنجومەن و سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتی كە پێكهاتوون لە : -    بافڵ تاڵەبانی  هاوسەرۆكی یەكێتی -    د. خەسرەو گوڵ محەمەد ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی -    شاناز ئیبراهیم ئەحمەد ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە ئەنجومەنی باڵای سیاسیش هەریەك لە: -    مەلا بەختیار ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی -    دلێر سەید مەجید ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی ئێستا ململانێی توند هەیە لەنێوان ئەنجومەنی سەركردایەتی و ئەنجومەنی باڵای سیاسی، ئەندامانی ئەنجومەنی باڵای سیاسی خۆیان بە مەرجەع دەزانن و پێیانوایە دەبێت دەسەڵاتی باڵای یەكێتی بن، لەبەرامبەریشدا ئەنجومەنی سەركردایەتی و هاوسەرۆكانی یەكێتی پێیانوایە ئەندامانی ئەو ئەنجومەنە كارییان تەواوبووەو وەك رێزێك بۆ خەبات و مێژوویان پرس و رایان پێدەكەن و دەسەڵاتێكی تەشریفاتیان دەبێت . ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی لە زنجیرە كۆبونەوەكانیدا پەیڕەوی ناوخۆی پەسەند كردو هاوسەرۆكی دیاریكرد لەگەڵ پەسەندكردنی پرۆگرامی سیاسی یەكێتی، ئەوەی ماوە هەڵبژاردنی سكرتێری ئەنجومەن و دیاریكردنی دەسەڵاتەكانی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەكێتیە. 

راپۆرتی: دڵشان ئەنوەر – دەنگی ئەمریكا چەكدارانی داعش داوای ئازادكردنی ژنێكی ئێزدی لە دەزگای ئاسایشی هەرێمی كوردستان دەكەن، وەك مەرجێك بۆ ئازادكردنی پـۆلیسێك كە نزیكەی 4 مانگە ڕفاندوویانە. جەلال بەبان، پـۆلیسێكی كوردی ناحیەی ڕزگاری گەرمیانە و لە ڕۆژی 4 ی مانگی یازدە، لەلایەن چەكدارانی داعشەوە لە نزیك ناحیەی قەرەتەپەی پارێزگای دیالە لەگەڵ ئامۆزایەكیدا ڕفێندرا، دواتر ئامۆزاكەی بەپارە ئازادكراو خۆی تا ئێستا لای داعشە. داعش بە تەلەفۆن پەیوەندیان بە كەس و كاری جەلال بەبانەوە كردووە، داوایان لێكردوون هەوڵی "ئازادكردن"ی ژنێكی ئێزدی بدەن، بۆ ئەوەی ئەوان ناوبراو ئازاد بكەن. والی نارینی، مامی جەلال بەبان، بە دەنگی ئەمەریكای وت"داعش لە رۆژی 4/11 ی ساڵی رابردوو، كوڕەكەم و برازایەكمیان رفاند، كوڕەكەمیان بە پارە ئازاد كرد، بەڵام برازاكەم پۆلیس بوو، هێشتا لایان ماوە." وتیشی"داعشەكان ناوبەناو تەلەفۆن دەكەن و داوای ئازادكردنی ژنێكی ئێزدی دەكەن، لەبەرامبەر ئازادكردنی برازاكەمدا." والی نارینی، باسی لەوەكرد "وتمان: ئێمە هەژارین، زیندانی لای ئاسایش بە ئێمە ئازادناكرێت، بەڵام ئەوان ئازادكردنی برازاكەم بە پارە رەتدەكەنەوە، دەڵێن: دەبێت ئەو ژنە ئێزدیەمان بۆ رزگاربكەن." ئەو ژنە ئێزدیەی داعش داوای دەكات، لای دەزگا ئەمنیەكانی هەرێمی كوردستان زیندانیەبەتۆمەتی بەكارهێنانی ناسنامەی ساختە ساڵێك حوكمدراوە، 8 مانگە لە زینداندایە و 4 مانگی ماوە حوكمەكەی تەواو بكات. كەس و كاری پۆلیسەكەی لای داعش، بەدواداچوونیان بۆ دۆسیەی ژنە ئێزدیەكە كردووە، كە داعش داوای دەكات، خۆی وتوویەتی"گەر لە زیندانیش ئازادبكرێم، ناگەڕێمەوە لای داعش." بەپێی زانیاریـیەكانی دەنگی ئەمەریكا، داعش سەرەتا بۆ ئازادكردنی پۆلیسەكە مەرجی رادەستكردنی ژنەكەیان هەبووە، بەڵام دواتر مەرجەكەیان بۆ ئازادكردنی لە زیندان گۆڕیووە. والی نارینی وتی"رۆیشتینە لای بەرپرسانی ئەمنی بۆ مەسەلەی ژنە ئێزدیەكە، داعشەكانیش ناو بەناو تەلەفۆن دەكەن، هۆشداریمان پێدەدەن، كوڕەكەمان دەگوێزنەوە بۆ ناوچەی تر، گەر ژنەكە بەر نەدرێت." داوای ئازادكردنی ژنێكی ئێزدی لەلایەن چەكدارانی داعش، لە كاتێكدایە پێشتر دۆخەكە پێچەوانەبوو، داعش ژنانی ئێزدی دەست بەسەركردبوو، بەڵام رێكخراو و دام و دەزگاكانی هەرێم هەوڵی ئازادكردنیانی دەدا. ئەو چەكدارانەی داعش كە داوای ژنە ئێزدیەكە دەكەن تا رادەستیان بكرێت یاخود لە زیندان ئازاد بكرێت، گومان دەكرێت یەكێكیان تێدابێت، كە پێشتر بە زۆر ژنە ئێزدیەكەی لێ مارە بڕدرابێت و بیەوێت بگەڕێتەوە لای.