درەو میدیا: عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق، داوای لە پەرلەمانی عێراق كرد وەك چۆن متمانەی بە حكومەتداوە ئاواش چاو بە بڕیارەكەیدا بخشێنێتەوە. عەبدولمەهدی كەربەلایی، نوێنەری مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق ئەمڕۆ هەینی پەیامی عەلی سیستانی خوێندەوە و ڕایگەیاند، "پەرلەمانی عێراق بەرپرسیارێتی دەكەوێتە ئەستۆ بۆ چاوپێداخشاندنەوە بەبژاردەكانی مامەڵەكردن لەگەڵ حكومەتی عێراق". بەو پێیەش سیستانی تۆپەكە خستە گۆڕەپانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە بۆ سەندنەوەی متمانە لە كابینەكەی عادل عەبدولمەهدی. سیستانی ئاماژەی بەچەند خاڵێك كردووە لەوانە:  🔹 پشتیوانی لە خۆپیشاندەرانی عێراق دەكەین 🔹 پەرلەمانی عێراق خۆی متمانەی بە حكومەتداوە دەبێت پێداچونەوە بە بڕیارەكانیدا بكات  🔹نابێت عێراق بگەڕێتەوە سەردەمی دیكتاتۆری  🔹 لایەنە پەیوەندیدارەكان نەیانتوانیوە داواكاری خۆپیشاندەران جێبەجێبكەن 🔹 پێویستە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پەلە بكات لە هەمواری یاسای هەڵبژاردنەكان 🔹 ئامادەكاری بكرێت بۆ هەڵبژاردنێكی پاكو بێگەرد كە ئەنجامەكەی جێگەی باوەڕی گەلانی عێراق بێت

(درەو میدیا): موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدرو سەرۆكی گەورەترین كوتلەی ناو پەرلەمانی عێراق، لە نوێترین هەڵوێستیدا رایگەیاند، دەنگی خۆی دەخاتە پاڵ دەنگیی خۆپیشاندەران‌و داوای دەستلەكاركێشانەوەی حكومەت دەكات. سەدر لە بەیاننامەیەكدا كە ئێوارەی ئەمڕۆ بڵاویكردەوە، ناڕەزایەتی خۆی لە هەڵسوكەوتی خۆپیشاندەران نیشان دەدات‌و دەڵێ: ئال سەدر كەوتووەتە نێوان قەپاڵی گەندەڵكاران‌و كەڵپەی هەندێك خۆپیشاندەری توندڕەوەوە. كورتەی قسەكانی سەدر:  -    من پشتیوانی حكومەتێكی گەندەڵ ناكەم، بەڵكو لەدژی ئەو كارانەی رادەوەستم كە كردویەتی یاخود دەیكات. -    من ماوەی یەك ساڵ مۆڵەتم بە حكومەت دا، بەڵام سودی نەبوو. -    من سواری شەپۆلی خۆپیشاندانەكان نەبووم، بۆیە نە ئەمرم پێكردووە‌و نە نەهیم لێكردووە. -    ئیرادەی گەل لە من‌و هەموو كەسێكی تر گەورەترە، سیاسەتی من هاوسۆزییە لەگەڵ گەلاندا. -    هەمووتان خۆپیشاندانەكانی ئێمەتان بینیوە كە ئاشتیانە بووە‌و رێگەمان نەداوە خۆپیشاندان لە ناوچە پیرۆزەكاندا بكرێت‌و پەلاماری سیمبولە ئاینییەكان‌و نێردە دیپلۆماسییەكانمان رەتكردوەتەوە. -    ئەوەی هێرش نەكاتەسەر نێردەی بەدناوی ئەمریكا، هێرش ناكاتەسەر نێردەكانی تریش. -    من ئەگەر بمویستایە هێرش بكەمەسەر هەریەكێك لە نێردە دیپلۆماسییەكان نەمدەشاردەوە‌و بە ئاشكرا هێرشم دەكرد، بەڵام هێرشكردنەسەر میوانەكان لە ئاكاری ئال سەدر نییە. -    خەم و نیگەرانیم لە ئایندەی عێراق رادەگەیەنم، ئەویش وەكو ئێمە (ئال سەدر) كەوتوەتە بەر قەپاڵی گەندەڵەكان لەلایەك‌و كەڵپەی هەندێك خۆپیشاندەری توندڕەو لەلایەكی تر كە دەیانەوێت بەرێگایەكی گەندەڵ چاكسازی بكەن كە زۆرینەی خۆپیشاندەران پێی رازی نین. -    داوا لە لایەنی یەكەم دەكەن كە حكومەتە دەستلەكاربكێشیتەوە بەمەبەستی راگرتنی خوێنڕێژیی. -    داوا لە لایەنی دووەم دەكەم (خۆپیشاندەران) پابەندبن بە ئاكارە گشتییەكانی خۆپیشاندانەوە. -    ئەگەر حكومەت دەستی لەكارنەكێشایەوە، ئەوە سەرەتای كۆتایی عێراقە‌و ئامۆژگارییەكانم بۆ خۆپیشاندانی ئاشتیانە بێسود دەبێت، رەنگە داوا لە هەموو خۆشەویستانیش بكەن لەگەڵیاندا خۆپیشاندان بكەن. -    هاوكات داوا لە خۆپیشاندەران دەكەن سزای هەندێك لە خراپەكاران بدەن‌و لە گۆڕەپانەكان دوریان بخەنەوە. -    ئەی خۆپیشاندەرانی خۆشەویست، دەنگم دەخەمە پاڵ دەنگی ئێوە‌و پڕبەدەم داوای دەستلەكاركێشانەوەی حكومەت دەكەم، وەكو چۆن پێشتریش داوامكردووە. -    ئەگەر بینیتان مانەوەی كوتلەی (سائیرون) بێسودە، دەتوانن داوایان لێبكەن دەستلەكاربكێشنەوە. -    خۆشەویستانم، لێتان ناشارمەوە ناڕازیم لە زۆرێك لە هەڵسوكەوتەكانتان، بەڵام نامەوێت ببم بە هۆكارێك بۆ فشار لەسەرتان، بۆیە دوركەونەوە لە هەڵەو خراپەكاری.      

درەو میدیا:  لەماوەی كەمتر لە مانگێكدا دووەم كونسوڵخانەی ئێران لە عێراق دەسوتێنرێت، سوتاندنێك كە زیاد لەپەیامێكی بۆ ئێرانییەكان هەڵگرتووە، ڕق و توڕەیی شەقامی عێراقی لەبەرامبەر دەستوەردانی ئێرانییەكان لەكاروباری عێراق كە ئەكرێت خوێندنەوەی پەیامێكی سیاسی بۆ بكرێت، پەیامێكی  ڕەمزی‌و ئاینیش لەلایەن شەقامێك كە زۆرینەی ڕەهای  شیعە مەزهەبن، لە ناوچەیەك كە بە پایتەختی ڕۆحی‌و فیكری‌و بگرە سیاسی شیعەكانی عێراق‌و جیهانیش دادەنرێت، ئەوە بە ئێرانییەكان دەڵێت، مەزهەبیش  پارێزبەندیتان پێنابەخشێت. بەڕای زۆرێك لە چاودێرانی سیاسی، شڵەقاندنی دۆخەكە لەشاری نەجەف كە بە پایتەختی یەكەمی سیاسی عێراق ناویدەهێنن، بەوپێیەی مەرجەعییەتی باڵای شیعەكان هەر لەوێوە مۆری خۆی لە بڕیاڕە چارەنوسازەكانی عێراق دەدات، بەدەر نییە لە دروستكردنی فشاری میللی لەسەر مەرجەعییەت كە تائێستا گۆچانەكەی لەناوەراِستەوە گرتووەو، هەندێكجاریش كەمێك بەلای خۆپیشاندەراندا دایدەشكێنێت.  بەدوور نازانرێت ڕووداوەكانی شەوی ڕابردووی نەجەف كاریگەری خۆی لەسەر مەرجەعییەت جێبهێڵت‌و، ئەو بڕوایەی لاتۆخ بكاتەوە كە خۆپیشاندەران گەیشتونەتە خاڵی نەگەڕانەوەو، بە كەمتر لە گۆڕانكاری ڕیشەیی‌و ڕۆیشتنی حكومەت‌و، بەشێك لەو دەموچاوە سیاسیانەی بە هۆكاری قوڵبونەوەی قەیرانەكانی ژیان‌و گوزەرانیانی دەزانن ڕازینەبن، وەك چۆن بەدووریش نازانرێت ئەگەر ئەم قەناعەتە لەوتاری ئەم هەینییەیدا ڕەنگبداتەوە‌و، سیستانی قسەیەكی تازە بكات كە پێشتر سیاسیەكانی عێراق خۆیان بۆ بیستنی ئامادە نەكردووە. لە چوارچێوەی كاردانەوەكانی ئەم پێشهاتە تازەیەشدا، كە هەندێك بە سەركێشان‌و ڕۆیشتنی خۆپیشاندانەكانی عێراقی بەرەو توندنیژی‌و ڕاپەڕینی جەماوەرەی دەزانن، وەزارەتی دەرەوەی ئێران بەزمانێكی توند ئیدانەی هێرشەكەی شاری نەجەفی كرد بۆ سەر كۆنسوڵخانەكەی، داواشی لە حكومەتی عێراق كرد ئەرك‌و بەرپرسیارێتی خۆی ئەنجامبدات لە پاراستنی دبلۆماتە ئێرانییەكان‌و، شوێنە دبلۆماسییەكانی ئێران لەعێراق. بەدوایدا وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە بەیاننامەیەكدا بە توندی ئیدانەی سوتاندنی كونسوڵخانەی ئێرانی كردووە لە شاری نەجەف‌و دەڵێت" ئامانج لەوكار ڕوونە‌و زیانگەیاندنە بە پەیوەندی مێژوویی نێوان عێراق و ئێران". پێش وەزارەتەكانی دەرەوەی ئێران‌و عێراقیش، زیاد لە سەركردەیەكی حەشدی شەعبی لەبارەی پێشهاتەكانی شاری نەجەف لێدوانیان داو هەڕەشەیانكرد، بەڵام لەبری هەڕەشەی ڕاستەوخۆ لە خۆپیشاندەران، هەڕەشەیان لەوانەكرد كەتوخنی سیستانی دەكەون. توندترینیان قسەكانی (ئەبومەهدی موهەندیس) بوو، ئەو كە جێگری سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبیە لە بەیاننامەیەكدا دەڵێت" ئەودەستانەی كە لە مەرجەعییەت نزیكدەبنەوە دەیانبڕین". ئەم قسانە گەرچی پڕن لەهەڕەشەكردن بەڵام بەدەریش نین لە دروستكردنی جۆرێك لە هاوسەنگی بۆ ئەو لاسەنگییەی خۆپیشاندەران لەسەر هەڵوێستی مەرجەعییەت دروستیان كردووە، كە لەوێنە گشتییەكەدا وا دەردەكەوێت مەرجەعییەت پشتیوانی لە مانەوەی ئەم حكومەت‌و نوخبە سیاسیە دەكات كەخۆپیشاندەران بە گەندەڵیان دەزانن.  بەڕای زۆرێك لە چاودێران ڕووداوەكانی شاری نەجەف‌و سوتاندنی كونسوڵخانەی ئێران تەنها ئیحراجی نییە بۆ ئێرانییەكان، بەڵكو پێش ئێرانییەكان دۆخێكی ئیحراجكەرترە بۆ مەرجەعی باڵا،  بەوپێیەی خۆپیشاندانەكان چۆتە حەوشەكەی ئەو و، ئەویش تا ئێستا قسەیەكی یەكلاكەرەوەی نەبووە بۆ ئەو خەڵكەی كە هاوارییانە لەدەست بێدادی، بۆیە پێدەچێت خۆپیشاندانەكانی شەوی ڕابردووی شاری نەجەف بەلای سیستانییەوە خاڵی یەكلاكەرەوەبێت‌و چیتر بەرگەی بەردەوامبوون نەگرێت لەسەر هەڵوێستەكانی ڕابردووی.        كوتلە پەرلەمانییەكانی سەر بە حەشدی شەعبیش لە كاردانەوە بەدەرنەبوون.( عودەی عەواد) پەرلەمانتاری كوتلەی سادقون كە سەربە گروپی (عەسائبی ئەهلی حەق)ە، لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا دەڵێت، گەورەبوونی مەترسی خۆپیشاندانەكان ئاماژەیەكی ڕوونە بۆ هەبوونی دەستوەردانی ئەمریكاو وڵاتانی كەنداو، دەشڵێت، ئەم هەوڵانە بۆ بەلاڕێدابردنی خۆپیشاندانەكانە لەڕێڕەوی ئاشتیانەی خۆی.    بەگوێرەی زانیاری میدیا عێراقییەكان، لە ڕوداوەكانی شەوی ڕابردوی شاری نەجەفدا، نزیكەی 100 كەس برینداربون، دوای ڕوداوەكەش هێزە ئەمنییەكانی عێراق بە چڕی لەو شارە بڵاوەیان پێكراوە، پارێزگاری نەجەفیش بە بڕیاڕێك داوامی ڕەسمی لەدامەزراوەكانی شارەكە ڕاگرتووە.   

درەو میدیا: وەزارەتی نەوتی عێراق بڕی داهات و فرۆشی نەوتی مانگی رابردوو ( 2019/10)ی بڵاویكردەوە  - هەناردەی نەوتی عێراق ( 106 ملیۆن و 859 هەزار و 982 )بەرمیل  بووە -  داهاتی نەوتی عێراق (6 ملیار و 120 ملیۆن و 586 هەزار دۆلار )بووە. - رۆژانە ( 3 ملیۆن و 561 هەزار ) بەرمیل فرۆشراوە - نرخی یەك بەرمیل نەوت بە ( 57.277) دۆلار فرۆشراوە -( 103ملیۆن و 540 هەزار 855 )بەرمیل لە کێڵگەکانی باشوور و ناوەڕاست هەناردە کراوە و داهاتەکەشی (پێنج ملیار و 944 ملیۆن و 317 هەزار) دۆلار بووە. - (2 ملیۆن و 579 هەزار و 837 )بەرمیل لە کێڵگەکانی کەرکووک هەناردە کراوە و داهاتەکەشی( 148 ملیۆن و 263 هەزار و 67 دۆلار( بووە. -( 432 هەزار و 147 )بەرمیل لە کێڵگەی گەیارە هەناردە کراوە و داهاتەکەشی( 14 ملیۆن و 576 هەزار و 750 )دۆلار بووە.

درەو میدیا:  عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق خوێنڕشتنی خۆپیشاندەران حەرام دەكات و رایدەگەیەنێت" دەسەڵات بە خوێنڕشتن ناچەسپێت" عەبدولمەهدی كەربەلایی، نوێنەری عەلی سیستانی، مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق وتاری مەرجەعیەتی خوێندەوە و رایگەیاند" عێراق بە قەیرانێكی قوڵدا تێپەڕدەبێت، داواكاری خۆپیشاندەرانی عێراق رەوایەو دەبێت جێبەجێبكرێت"  سەبارەت بە هەڵبژاردنەكانیش رایگەیاند"  بۆ ئەوەی قەیرانەكانی عێراق كەمبكرێتەوە، دەبێت پەلە بكرێت لە هەمواری یاسای هەڵبژاردن و گۆڕانكاری لە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق"   

درەو میدیا:  عەلی سیستانی بینیی موقتەدا سەدری ڕەتكردۆتەوەو قسەی بە قاسم سولەیمانیش وتووە. ئاژانسی هەواڵی فەرەنسا لەزاری سەرچاوەیەكی نزیك لە عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكانی عێراق ئاشكرایكردووە، بەم دواییە حكومەتی تاران هەوڵی داوە پەیامی ئەوە بگەیەنێتە مەرجەعییەت كە لەوتارەكەیدا  پشتیوانی لە حكومەتی ئێستای عێراق بكات و، داوا لە خۆپیشاندەران بكات  لە شەقامەكان بكشێنەوەو، دەرفەتێكی زەمەنی دیاریكراو  بدەن بە ئەنجامدانی چاكسازییەكان. بەوتەی سەرچاوەكە، سیستانی وەڵامی پەیامەكەی ڕەتكردۆتەوەو، تەنانەت ئامادەنەبووە وەریشیبگرێت، لە بەر ئەوەش ڕازینەبووە پێشوازی لە موقتەدا سەدر_یش بكات دوای گەڕانەوەی ڕاستەوخۆی لە ئێران، بۆ ئەوەی شەقام گومانی ئەوە نەكات كە پەیامی لە ئێرانییەكانەوە بۆ هێناوە.   فرانس پرێس لەزاری سەرچاوەكەوە ئاماژەی بەوەشداوە، مەرجەعییەت قسەی توندی بە شەخسیی بە قاسم سولەیمانی وتووە لە بارەی ڕۆڵی ئێران لە كێشەكانی عێراق، بێئەوەی وردەكاری زیاتر ئاشكرابكات.

راپۆرتی: درەو میدیا بەپێچەوانەی وتاری هەینی هەفتەی ڕابردوو، ئەم هەینیە لەبری حكومەتی عێراق، خۆپیشاندەران پێشوازییان لەبەیاننامەكەی عەلی سیستانی گەورە مەرجەعی باڵای شیعەكان كردو، لە گۆڕەپانە جیاوازەكانی خۆپیشاندان وەك مژدەی سەركەوتن بەسەر خۆپیشاندەراندا دابەشكرا، بەوپێیەی پەیامی جیاوازتری لەهەینییەكانی پێشوتر تیدابووە لەبەرژوەندی خۆپیشاندەران.   هەینی پێشتر حكومەتی عێراق بەگەرمی پێشوازی لەوتارەكەی سیستانی كرد، چونكە بە ئاشكرا ئەوەی لێدەخوێنرایەوە كە سیستانی گلۆپی سەوزی بۆ مانەوەی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی هەڵكردووە، هەر ئێوارەی ئەو هەینیەش عەبدولمەهدی لە بەیاننامەیەكی پاڵشتیدا بۆ وتارەكەی مەرجەعییەت كۆمەڵێك بڕیاری بە ئاڕاستەی ئەنجامدانی هەنگاوەكانی بۆ چاكسازی ڕاگەیاند. بەدوایدا دەنگۆی ڕێككەوتنێكی سیاسی لەنێوان هێزە شیعییەكان بە سەرپەرشتی ئێران بڵاوبۆوە بۆ مانەوەی حكومەتەكەی عەبدولمەهدی، دوای ئەوەی ناوی (محەمەد ڕەزا سیستانی) كوڕی عەلی سیستانی وەك یەكێك لەبەشداربوانی ئەوكۆبونەوەیە لە میدیا عێراقییەكان بڵاوبوەوە، مەرجەعیەت بێبەریبونی خۆی لەو مەسەلەیە ڕاگەیاند. هاتنە سەرخەتی ئەمریكاو داواكردنی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت جارێكی تر دیمەنی سیاسی عێراقی ئاڵۆزكرد و بەشێك لە هێزە شیعییەكانی توڕەكرد، بیرۆكەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختی لە عێراق وەك پرۆژەیەكی ئەمریكی تۆختركردەوە، بەڵام وتارەكەی ئەم هەینییەی سیستانی، ڕیسەكەی لە سەربازگەی پشتیوانیكردن لەمانەوەی عەبدولمەهدی كردەوە بەخوری و، دەرگای لەكارخستنی سەرلەنوێ‌ بەكراوەیی هێشتەوە. پەیامی تازە لەوتارەكەی ئەم هەینییەی سیستانی_دا كە لای شەقامی شیعی (خۆپیشاندەران)و حكومەتیش كە هێزە شیعییەكان باڵادەستن تێیدا بایەخی خۆی هەیە، سیستانی لە بەیاننامەكەیدا ئاماژەی بەوەداوە،  داواكاری خۆپیشاندەران بە تایبەت ئەوەی پەیوەستە بە دەستگیركردنی گەندەڵكارە گەورەكان جێبەجێنەكراوە، گومانی خۆشی پیشانداوە لەوەی ئەم هێزانە بتوانن داواكاری خۆپیشاندەران جێبەجێبكەن، وێڕای كۆمەڵێك پەیامی تر كە چاودێران ئەوەی لێدەخوێننەوە سیستانی متمانەی بەم حكومەت و نوخبە سیاسیە نەمابێت كە ئێستا جڵەوی دەسەڵاتیان لەدەستدایە بۆ باشكردنی گوزەرانی خەڵك و پاراستنی ئاسایش و ئۆقرەیی وڵات.   حزی دەعوەی عێراقی، حزبكەی نوری مالكی كە نزیكە لە ئێران و بۆچونی ئێرانیش لەم ڕوەوە ئاشكرایە كە بەتوندی پشتیوانی لەمانەوەی عەبدولمەهدی دەكات، لە بەیاننامەیەكدا ، ئامادەیی خۆی دەردەبڕێت بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت وەك پشتیوانییەك بۆ بەیاننامەكەی مەرجەعەیەت وەك ئەوەی لە بەیاننامەكەیاندا ئاماژیان پێداوە، ئەمە گۆڕانگارییەكی جەوهەرییە لە هەڵوێستی ئەم دۆستە تەقلیدییەی ئێران، وەك هەندێك دەڵێن ئەگەر بۆ نمایشی بازوی سیایش بێت، ئەوە دەگەیەنێ كە هەڵبژاردنی پێشوەخت لای هێزەكانی نزیك لە ئێران بۆتە ئەگەرێكی نزیك و چاوەڕەنكراو. سەڵاح عەرباوی بەڕێوەبەری نوسینگەی عەمار حەكیم سەرۆكی ڕەوتی حكیمەش لەتوتیتێكدا داوایكردووە"ئێستا نەك سبەینێ‌ پێویستە لەسەر پەرلەمان خۆی هەڵبوەشێنێتەوە بۆ ئەوەی هەڵبژاردنی پێشوەخت ئەنجامبدرێت، پێویستە لەسەر حكومەتیش دەست لەكاربكێشێتەوە بۆ ئەوەی ببێتە حكومەتی كاربەڕێكەر".  عەرباوی داواشی لە هێزە سیاسیەكان كردووە بگەڕێنەوە دواوە بۆ ئەوەی دەرفەت بۆ هێزی كۆمەڵایەتی نوێ بڕەخسێنن لەڕێی كێبڕكێی دیموكراتی بێگەردەوە. ئەوە لە كاتێكدایە موقتەدا سەدری ڕابەڕی ڕەوت سەدر كەخاوەنی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانیە، هاوكات حەیدەر عەبادی سەرۆكی هاوپەیمانی نەسر_یش سەرسەختانە پشتیوانی لەهەڵبژاردنی پێشوەخت دەكەن، بەپێی  زانیارییەكانیش ئەیاد عەلاوی سەرۆك وەزیرانی پێشوتری عێراق لەگەڵ كۆمەڵێك هێزو كەسایەتی سیاسی سەرقاڵی پێكهێنانی بەرەیەكی نیشتمانی مەدەنیین كە پشتیوانی لە هەڵبژاردنی پێشوەخت و گۆڕینی یاسای هەڵبژاردن و كۆمیسۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان دەكەن لە عێراق. ئەو هێزانەی تائێستا بێدەنگن و پێدەچێت تا دوا هەناسەش پشتیوانی لە بۆچونی ئێران و مانەوەی عەبدولمەهدی بكەن، لە شیعەكان هاوپەیمانی (فەتح) بەسەرۆكایەتی هادی عامری و هەندێكهێزی ترن، سونەكانیش دابەشبون و بەشێكیان پشتیوانی مانەوەی دەكەن و بەشێكیشیان لەگەڵ ڕۆیشتنیدان،  كورد لەمەدا ڕەنگە تاكە پێكهاتە بێت كە لەبری جارێك دووجار پشتیوانی مانەوەی عەبدولمەهدی دەكات، جارێك زۆرینە (یەكێتی و پارتی) لەبەرخاتری ئێران و جارێكیش تەواوی كوتلەكان لەبەر ئەوەی عادل عەبدولمەهدی نەرمترین سەرۆك وەزیران بووە لەگەڵ كوردا لەدوای  2003و عێراقی دوای سەدام حسێن.       

(درەو میدیا): سەرۆكایەتی كۆماری عێراق رەشنوسی پرۆژەیاسایەكی نوێی هەڵبژاردنی ئاڕاستەی ئەنجومەنی وەزیران كرد بەمەبەستی پەسەندكردنی‌و دواتر رەوانەكردنی بۆ پەرلەمان. ئامادەكردنی پرۆژەیاساكە لەچوارچێوەی بەڵێنەكانی ئەمدواییەی سێ سەرۆكایەتییەكەی عێراقدایە بۆ چاككردنی یاسای هەڵبژاردنەكان لەژێر فشاری خۆپیشاندان‌و ناڕەزایەتییەكانی شەقام. ناردنی رەشنوسەكە بۆ حكومەت لەلایەن سەرۆكایەتی كۆمارەوە، بۆئەوەیە سەرۆكایەتییەكان لە دواجاردا بۆچوونی خۆیان لەسەر پرۆژەیاساكە یەكبخەن‌و پەرلەمان پەسەندی بكات. گرنگترین بەندەكانی رەشنوسەكەی سەرۆكایەتی كۆمار ئەمانەن: •    دروستكردنی كۆمسیۆنێكی سەربەخۆیی هەڵبژاردن لە خەڵكانی تایبەتمەندی بوارەكە دوور لە پشك پشكێنەی حزبیی. •    بچوكردنەوەی بازنەی هەڵبژاردن بۆ قەزا، بەپێی یاساكەی ئێستا هەر پارێزگایەك یەك بازنەی هەڵبژاردنە. •    پشتبەستن بە سیستمی "براوەی باڵا"ی كاندیدەكان‌و هەڵوەشاندنەوەی یاساكارپێكراوەكان‌و نوێنەرایەتی رێژەیی. •    كەمكردنەوەی ژمارەی ئەندامانی پەرلەمان بۆ (213) كەس‌و هەڵوەشاندنەوەی ژمارەكەی ئێستا كە (329) كەسە. •    پێدانی دەرفەت بە گەنجان بۆ خۆكاندیدكردنیان بۆ هەڵبژاردنەكان، ئەوەش لەڕێگەی دابەزاندنی تەمەنی خۆكاندیدكردن بۆ 25 ساڵ. • ژمارەی كورسیەكانی پارێزگاكان بەم بەم شێوەیە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە:. - كەركوك لە 12 كورسیەوە كراوە بە 8 كورسی  - هەولێر  لە 15 كورسیەوە كراوە بە 10 كورسی  - سلێمانی لە 18 كورسیەوە كراوە بە 12 كورسی - دهۆك لە 11 كورسیەوە كراوە بە 7 كورسی ئەمە دەقی رەشنوسی پرۆژەكەیە بە زمانی عەرەبی http://file:///C:/Users/SHKAR%20PC/Downloads/%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA4.pdf

(درەو میدیا): جینین بلاسخارت نوێنەری تایبەتی سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەمڕۆ لە نەجەف چاوی بە ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەكان كەوت. دوای دیدارەكەی لەگەڵ سیستانی، نوێنەرەكەی سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند: •    مەرجەعیەتی ئاینیی دوودڵە لەوەی هێزە سیاسییەكان جددی بن لە ئەنجامدانی چاكسازی. •    مەرجەعیەت جەختی كرد لەسەر ئەوەی بەبێ چاكسازی ناكرێت خۆپیشاندەران بگەڕێنەوە. •    مەرجەعیەت پشتیوانی پێشنیازەكەی ئێمەی كرد لەبارەی یاسایەكی یەكگرتووی هەڵبژاردن. •    نەتەوە یەكگرتووەكان رێنمایی خۆی بە حكومەتی عێراقی داوە، ئێستا كاتی ئەوەیە شتێك پێشكەشی گەل بكات. •    پێویستە هەموان رێز لە سەروەری عێراق بگرن، ئێمە رێز لەوە دەگرین. •     نابێت ئەم ناڕەزایەتییانە بكرێت بە گۆڕەپانی تەسفیەی سیاسی، چونكە ئێمە لە هەموو لایەنەكانەوە هەواڵمان پێدەگات. •    داوا لە حكومەتی عێراق دەكەین لێكۆڵینەوە بكات لەوەی ئەو غازی فرمێسكڕێژە لە كوێوە هاتووە. •    ئەگەر هێزە سیاسییەكان‌و سەرۆكایەتییەكان ناتوانن یان نایانەوێت چاكسازی بكەن، ئەوكات دەبێت رێگایەكی تر بگیرێتەبەر. •    مەرجەعیەت جەختی كرد نابێت توندوتیژی لەدژی خۆپیشاندەران بەكاربهێنرێت‌و دەبێت دەستگیركردن‌و رفاندن بەخێرایی رابگیرێن.  

راپۆرتی: درەو میدیا هیچ بەرپرسێكی سیاسی ئامادەنییە ئارەزومەندانە پۆستەكەی چۆڵبكات، چونكە پۆست و دەسەڵات ئەو ڕێگا سادەو ئاسانەیە دەیگەیەنێتە هەموو ئەو خواستانەی  هەیەتی بۆ گەیشتن بە پارەو خۆشگوزەرانی. ئەو ئیمتیازاتە زۆرو زەوەندانەی  یاساكان لە جیهانی سێدا بۆ سیاسیەكانی پەسەندكردووە، كردونی بە مەخلوقێكی جیاواز لەسەرو ئینسانەكانی كۆمەڵگاوە. كلتوری دەستلەكاركێشانەوە لەسەردەمی پادشایەتیدا لە عێراق كلتورێكی سیاسی باو بووە، سیاسەت لەو سەردەمەدا ناوبانگ بووە نەك بازرگانی و دەرگای دەوڵەمەندبوونی خێرا، بەڵام لەدوای دەستپێكردنی كودەتاكان لە عێراق و هاتنی سیستمی كۆماری و، بەدوایدا ڕژێمی بەعس ئەم كلتورە بە تەواوی ونبووە.  لەكارخستن و بەخشین و دورخستنەوە جێگەی دەستلەكاركێشانەوەی گرتۆتەوە، لەدوای 2003شەوە، ئەم كلتورە بەشێوەیەكی كاڵ و شەرمن سەریهەڵداوەتەوە، بە بەراورد  بە هەموو ئەو نەهامەتیەی نوخبەی سیاسی بەسەر گەلانی عێراقییان هێناوە لەگەڵ ئەوەشدا ئەو بەرپرسانەی تا ئێستا دەستیان لەكاركێشاوەتەوە ڕێژەیەكە شیاوی باسكردن نییە.      دەستلەكاركێشانەوە لەسەردەمی پادشایەتی لەدوای دەستبەكاربونی فەیسەڵی یەكەم لەساڵی 1921 وەك یەكەم پادشای عێراق تا ئەمڕۆ، زیاتر لە 80%ی دەستلەكاركێشانەوەكانی بەرپرسانی عێراق لەسەردەمی پادشایەتیدابووە، لەگەڵ سەرهەڵدانی كودەتاكان و ڕوخاندنی سیستمی پادشایەتی، كلتوری دەستلەكاركێشانەوەش بە تەواوی كاڵبوەو، بەدرێژایی 35 ساڵی دەسەڵاتی حزبی بەعس شتێك نەما بەناوی دەستلەكاركیشانەوەی بەرپرسان. لەسەردەمی ڕژێمی پادشایەتیەوە تا ڕاگەیاندنی كۆماری عێراق، نزیكەی 36 سەرۆك وەزیرو 10 كابینەی حكومەت و 17 وەزیرو 35 پەرلەمانتار و یەك سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران  لەو سەردەمەدا دەستیان لەكاركێشاوەتەوە، كە لەپێش كۆتایهاتنی ساڵی یەكەمی دروستبونی دەوڵەتی عێراقەوە دەستپێدەكات و مانگێگ پێش كەوتنی ڕژێمی پادشایەتی كۆتایدێت.  دەستلەكاركێشانەوە وەك ناڕەزایی دەربڕین دیارترین ئەو دەستلەكاركێشانەوەی لەسەردەمی پادشایەتیەدا لەنیگەرانی و ناڕەزایەتیەوە سەرچاوەی گرتووە: •     دەستلەكاركێشانەوەی (جەعفەر ئەبو تمەن) وەزیری بازرگانی لەساڵی 1922 وەك دەربڕینی ناڕەزایەتی لە بەڵێننامەی عێراق و بەریتانیا. •     دەستلەكاركێشانەوەی (هبەدین شەهرستانی) وەزیری مەعاریف لەهەمان ساڵ بەهۆی بێتوانای وەزارەتەكەی بۆ بڕیاردان لەبارەی قەسابخانەی وەهابیییەكان. •     دەستلەكاركێشانەوە (عەبدولمحسین سەعدون) وەزیری ناوخۆ لەهەمان ساڵ بەهۆی  پەسەندنەكردنی سیاسەتێكی توند كە بڕیاربوو پیادەبكرێت بۆ بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنی گشتی. •    دەستلەكاركێشانەوەی (ناجی شەوكەت) لەساڵی 1939 وەك ناڕەزایەتیەك لەبەرامبەر ئەوگۆڕانگارییانەی سەرۆك وەزیران لە وەزارەتەكەی ئەنجامیدابوو لەغیابی ئەودا.     •    دەستلەكاركێشانەوەی (ساڵح جەبر) وەزیری كاروباری كۆمەڵایەتی لەساڵی 1940 وەك ناڕەزایەتیەك لەبەرامبەر پەشیمانبونەوەی سەرۆك وەزیران لە هەنگاوە سیاسیەكانی. •     دەستلەكاركێشانەوەی (محەمەد حەدید) وەزیری خۆراك لەساڵی 1946 وەك ناڕەزایەتیەك بۆ جێبەجینەكردنی ئەو بەڵێنانەی سەرۆك وەزیران داویەتی. دەستلەكاركێشانەوە بەهۆی فشار فشارەكانی بەریتانیا ڕۆڵی دیاری هەبووە لە دەستلەكاركێشانەوەی بەشێك لە بەرپرسانی عێراق و قبوڵنەكردنی دەستلەكاركێشانەوەی هەندێكی تریان: •    دەستلەكاركێشانەوەی (موحسین سەعدون) سەرۆك وەزیرانی عێراق لەساڵی 1926 بەهۆی فشاری بەریتانییەكان بۆ پەسەندكردنی بەڵێننامەی عێراقی-بەریتانی. •    دەستلەكاركێشانەوەی (جەمیل مەدفەعی) سەرۆك وەزیرانی عێراق لەساڵی 1941 بەهۆی ئەنجامدانی گۆڕانكاری لەحكومەتەكەی لە ژێر فشاری وەسی و باڵیۆزخانەی بەریتانیا.   فشاری سەركردەكانی سوپای عێراقیش لەسەر سیاسەتی حكومەت ڕۆڵی هەبووە لە دەستلەكاركێشانەوەی بەرپرسان بە تایبەت دوای كودەتاكەی (بەكر سدقی)  لە ساڵی  1936  وەك: •    دەستلەكاركێشانەوەی (یاسین هاشمی) سەرۆك وەزیران  لەژێر فشاری سوپا و دەستلەكاركێشانەوەی هەریەك لە (جەعفەر ئەبو تمەن و یوسف عیزەدین و كامیل جادرچی و ساڵح جەبر) كە وەزیربوون لە حكومەتەكەی، وەك دەربڕینی ناڕەزایی لەبەرامبەر ڕشتنی خوێنی خەڵك و گرتنەبەری ڕێوشوێن بە بێ‌ ئاگاداری ئەنجومەنی وەزیران. •    هەر بەهۆی بەردەوامی فشارەكانی سوپا، (جەمیل مەدفەعی) سەرۆك وەزیران لەساڵی 1938دا دەستیلەكاركێشاوەتەوە، دوای ئەویش (تەها هاشمی) كە سەرۆك وەزیرانی عێراق بووە لە ساڵی 1941دا و لەژێر فشاری سوپادا دەستیلەكاركێشاوەتەوە. ناكۆكی و جیاوازی و هۆكاری تر هۆكارێكی تری دەستلەكاركێشانەوەی دەركەوتنی نیشانەكانی لاوازی حكومەت و ناكۆكی نێوان بەرپرسان بوو كە دیارترینیان: •    دەستلەكاركیشانەوەی (تۆفیق خالیدی) وەزیری ناوخۆ لە ساڵی 1922. •    دەستلەكاركێشانەوەی (ڕەشید عالی گەیلانی) سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی 1926 دوای دروستبونی دەمەقالێیەك لەگەڵ وەزیری دارایی. •    دەستلەكاركێشانەوەی (موحسین سەعدون) لەهەمان ساڵ دوای ئەوەی كوتلەكەی بوو بە كەمینە لە ئەنجومەنی نوێنەران.  •    دەستلەكاركێشانەوەی (ناجی شەوكەت)لە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران لەساڵی 1933 دوای هێرشی ئۆپۆزسیۆن بۆ سەر حكومەتەكەی.  •    دەستلەكاركێشانەوەی (جەمیل مەدفەعی) بۆ جاری دووەم  لەسەر داوای غازی پادشا دوای بڵاوبونەوەی گەندەڵی لە فەرمانگەكانی دەوڵەت.  •    دەستلەكاركێشانەوەی (نوری سەعید) لە ساڵی 1940 بەهۆی سزا نەدانی ئەو كەسانەی هانی كوشتنی وەزیری داراییان دابوو. •    دەستلەكاركێشانەوەی (تەحسین عەلی) لە ساڵی 1944 بەهۆی ڕازینەبوونی بە كۆتایهێنان بە كاری 400 ئەفسەر. •    دەستلەكاركێشانەوەی (حەمدی باچەچی) سەرۆك وەزیران لەساڵی 1944 بەهۆی بونی ناكۆكی لەگەڵ وەزیری بەرگری.   •    دەستلەكاركێشانەوەی (تۆفیق سوەیدی) سەرۆك وەزیران لە ساڵی 1946 دوای بەریەككەوتنی لەگەڵ ئەنجومەنی پیاوماقوڵان سەبارەت بە ئازادی ڕۆژنامەوانی و چاكسازی تر. •    دەستلەكاركێشانەوەی (سادق بەسام) وەزیری مەعاریف و (ساڵح جەبر) وەزیری دارایی لەساڵی 1946  بەهۆی تۆمەتباركردنیان لەلایەن دوو وەزیری تر بە دەستوەردان لە هەڵبژاردنەكان.  •    دەستلەكاركێشانەوەی (ساڵح جەبر) سەرۆك وەزیرانی عێراق لە ساڵی 1948 بەهۆی ترس لە توڕەیی شەقام، (نوری سەعید)یش هەنگاوێكی لەوشێوەیەی ناوە و بەرەوتوركیا گەشتی كردووە. دەستلەكاركێشانەوەو بەخشین لەسەردەمی كودەتاكان كلتوری دەستلەكاركێشانەوەكان لەگەڵ سەرەتای سیستمی كۆماریدا كەمدەبێتەوە، لە كودەتاكەی (عەبدولكەریم قاسم) لە14ی تەمموزی ساڵی 1958و، دواتریش كودەتای (ئەحمەد حەسەن بەكر) لە 8ی شوباتی 1963 بە تەواوی كۆتایدێت، ئەوەش دوای ناچاركردنی (ئەحمەد حەسن بەكر) لە16ی تەمووزی ساڵی 1979 لەلایەن (سەدام حسێن) بەدەستلەكاركێشانەوە، ئیتر بە درێژایی 35 ساڵ دەسەڵاتی بەعس شتێك نامێنێت بەناوی دەستلەكاركێشانەوەوەو، لەبری ئەوە كلتوری بەخشین و لەكارخستن و دورخستنەوە سەرهەڵدەدات هەموو ئەوانەش بەپێی مەزاجی سەدام حسێن ئەنجامدەدرا.  تا هاتنی دەسەڵاتی بەعس بۆ سەر كورسی حوكم لە عێراق نزیكەی 15 دەستلەكاركێشانەوە لەماوەی 10 ساڵی ئەو حكومەتانەدا تۆماركراون كە بە كودەتا هاتوون، دوای دەسەڵاتی بەعس ئەم كلتورە بەتەواوی ونبوو بەجۆرێك بیرۆكەی دەستلەكاركێشانەوە وەك جۆرێك لە نوكتەی سیاسی لێهات و هەر بەرپرسێكی حكومەت بیر لێبكردرایەتەوە دەبوو بە ژیانی خۆی باجەكەی بدات. لەبەرامبەر ونبونی ئەم كلتورەدا، لەكارخستن و بەخشین و دورخستنەوەی دەیان وەزیر و پێكهاتەی حكومەت و ئەفسەرە پلەباڵاكان سەریهەڵدا ئەوەش وایكرد دەستلەكاركێشانەوە بەهای نەمێنێت و كلتوری دەستگرتن بە كورسی تۆخببێتەوە.   كلتوری دەستلەكاركێشانەوە لەدوای 2003 لەدوای ڕوخانی ڕژێمی (سەدام حسێن)، زنجیریەك دەستلەكاركێشانەوە تۆماركراوە، كە ئەكرێت وەك زیندبونەوەی ئەم كلتورە تەماشابكرێت بەڵام لەچاو ئەو هەموو كارەساتەی نوخبەی سیاسی بەسەر عێراقی هێناوە هەنگاوێكی لاواز و سەرەتاییە.  خالێكی سەیر و شایەنی باس لێرەدا ڕەنگە ئەوەبێت، (عادل عەبدولمەهدی) سەرۆك وەزیرانی ئێستا عێراق كە ماوەی مانگێك زیاترە سەدان هەزار لە هاوڵاتیانی باشور و ناوەڕاستی عێراق هاتونەتە سەر شەقامەكان داوای دەستلەكاركێشانەوەی دەكەن، تاكە شەخس بێت لەم سەردەمەدا دوو جار وازی لە پۆستەكەی هێناوەو ئارەزومەندانە دەستیلەكاركێشاتەوە، لەساڵی 2011 دەستی لە پۆستی جێگری سەرۆك كۆماری عێراق كێشاوەتەوە، لە ساڵی 2016ش لەحكومەتەكەی (حەیدەر عەبادی) دەستی لە پۆستی وەزیری نەوتی عێراق كێشاوەتەوە. بەشێكی گرنگی هۆكاری تۆخنەبونەوەی كلتوری دەستلەكاركێشانەوەی لە دوای ساڵی 2003وە ڕەنگە ئەو ئیمتیازاتە زۆرەبێت كە بەرپرسانی عێراق وەیردەگرن بە جۆرێك پۆست و ئیمتیازات بووە بە دوانەیەكی لێكدانەبڕاو .  هەر كەسێك كاتێك پۆستێكی باڵا لە حكومەت وەردەگرێت وەك دەرفەتی تەمەن و  كرانەوەی دەرگای خۆشگوزەرانی بەڕویدا تەماشای دەكات، بۆیە بەئەستەم دەستی لەكورسیەكەی دەبێتەوە، وێڕایی كرانەوەی دەرگای گەندەڵی و دەستكەوتی نا مەشروع كە خێراترین ڕێگایە بۆ دەوڵەمەندبوون، هەموو ئەمانەش وایكردووە پۆست و دەسەڵاتی خۆشەویست بێت و كلتوری وازهێنان و دەستلەكاركێشانەوەش بە تەواوی لاوازو بیر لێنەكراوەبێت.   

ڕاپۆرت: دەرومیدیا دۆخی عێراق وەك ئەو شەفەمەندەرە وایە كە بەخێرایەكی لەڕادەبەر بە تونلێكدا دەڕوات ئەو سەری دیارنییە، گەندەڵی و نادادی لە دابەشكردنی سەروەت و سامانی گشتی، هەژاری و بێكاری، ئەو زەمینە بە پیتەیە كە بەردەوام عێراقی بەكراوەیی بەڕووی هەموو ئەگەرەكاندا هێشتۆتەوەو، فەوزاو پشێوی كردووە بە یەكێك لە بژاردە بەهێزو پێشبینكراوەكان. لەدوای 25ی مانگی ڕابردوەوەو هاتنە ناوەوەی موقتەدا سەدر (ڕابەڕی ڕەوتی سەدر) بۆ پشتیوانی لە خۆپیشاندەران، ئەوەندەی نەمابوو شەڕی ناوخۆ لەناوماڵی شیعە هەڵگیرسێت، بەڵام بەفشارو دەستوەردانی ئێرانییەكان و مەرجەعییەت  ڕێگەی لێگیرا. سەدر بێدەنگ كرا •    سەدر بەهەموو هێزی خۆیەوە هەوڵی لابردنی عادل عەبدولمەهدی دا، پێشبینیەكان لەو كاتەدا لەنێوان دوو بژاردەدا بوو، ڕۆیشتن بەرەو هەڵبژاردنی پێشوەخت یان فەوزاو پشێوی. •      ئێرانییەكان و هادی عامری و هەندێك هێزی تری عێراقی هەڵوەشاندنەوەی حكومەتیان بە ڕیسك و مەترسیەكی گەورەزانی و دژی هەوڵەكانی سەدر بۆ لەكارخستنی حكومەت وەستانەوە، نەشیانویست ئەو دەرفەتە بدەن بە سەدر وەك بڕیاردەری یەكەمی پرۆسەی سیاسی عێراق دەربكەوێت و، كلیلی پێكهێنانی حكومەت و هەڵوەشاندنەوەی بدەنە دەست. •    دوای بێدەنگكردنی سەدرو بردنی بۆ ئێران، گرەوی گەورە لەسەر قسەی یەكلاكەرەوەی مەرجەعەییەت بوو (ئیرحەل) لەحكومەت بكات. پاش دوو هەینی چاوەڕوانیی، سیستانی هەمان ئەو قسانەی كرد كە نەیارانی ڕوخاندنی حكومەت دەیكەن بەڵام بە زمانێكی تر، ئەمەش زۆرێك بە گلۆپی سەوزی بەردەوامبونی حكومەت ‌و، پێدانی دەرفەتێكی زیاتر بە عادل عەبدولمەهدی لێكیدەدەنەوە. خۆپیشاندانەكان عەبدولمەهدی بەهێزتر دەكات! •    زۆرێك لەپێشبینییەكان وای بۆ دەچوون لە دوای سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكان، عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەستلەكاربكێشێتەوە. •     هەندێكی تر داواكەی سەدر_یان بۆ ڕۆیشتنی عەبدولمەهدی بە لێدانی زەنگی كۆتایهاتنی حكومەتەكەی لێكدایەوە.  •     بە پێچەوانەی هەموو ئەو پێشبینیانە، عادل عەبدولمەهدی دەستی لەكارنەكێشایەوەو سەدر_یش كەخاوەنی گەورەترین كوتلەی پەرلەمانییە نەیتوانی بیخات. •    عەبدولمەهدی ئێستا لەپێگەیەكی بەهێزترەوەو بەزمانێكی توندتر هەڕەشەی سزادان لەهەموو ئەوانە دەكات كە زیان بەدامەزراوەكانی دەوڵەت دەگەیەنن.  •    لەدوای ئەم پێشهاتە نوێیانە، ئەگەری بەهێز بەردەوامبونی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی و دەستپێكردنی هەنگاوەكانی چاكسازییە، گریمانەی بەهێزیش بۆ كۆتایهێنان بە خۆپیشاندانەكانەكان،  بڵاوەپێكردنییانە لەڕێی هێزەوە یان گرەوكردنە لەسەر كات و ماندوكردنی خۆپیشاندەران و، چۆڵكردنی شەقامەكان. •    لەئەگەری بەردەوامبونی خۆپیشاندانیش بەشێوەیەكی ئاشتیانە وەك ئەوەی مەرجەعییەت داوای دەكات، دیسان لە قازانجی هەنگاوەكانی حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدییەو، گوڕوتین و هێزێكی زیاتری دەداتێ‌ تا لەبواری چاكسازی و دژایەتیكردنی گەندەڵی و سزادانی گەندەڵكاراندا هەنگاوی گەورەتر بنێت.    بەڕای زۆرێك لە چاودێرانی سیاسی، مانەوەی عادل عەبدولمەهدی مانای گەڕانەوەی عێراق نییە بۆ پێش خۆپیشاندانەكان، ڕەنگە مێژوو خۆی دووبارەكردبێتەوە، وەك چۆن حەیدەر عەبادی سودێكی گەورەی بینی لە خۆپیشاندانەكانی ساڵی 2016 و كۆمەڵێك چاكسازی دارایی و ئیداری كرد و چەندین بڕیاڕی گرنگی خستە بواری جێبەجێكردنەوە كە ئەگەر لە ژێر فشاری خۆپیشاندا نەبوایە نەیدەتوانی بڕیاریان لێبدات، نزیكترین پێشبینی ئەوەیە ئەم خۆپیشاندانەش هێزێكی زیاتر بداتە عەبدولمەهدی و دەستكراوەتری بكات بۆ ئەنجامدانی كۆمەڵێك گۆڕانكاری كە ڕەنگە لە دۆخێكی ئاسایدا هەرگیز بۆی نەچێتە سەر.      

درەو میدیا: بەپێی نوێترین ئاماری كۆمسیۆنی مافەكانی مرۆڤی عێراق، لەماوەی چوار رۆژی رابردوودا 23 كوژراو و 1077 بریندار لە خۆپیشاندەران و هێزە ئەمنیەكان تۆماركراون و 201 خۆپیشاندەریش برینداربوون، ژمارەیەك لە چالاكانی خۆپیشاندانەكان بێسەروشوێن و تیرۆر دەكرێن. لە بەیاننامەیەكدا كۆمسیۆنی مافی مرۆڤی عێراق راگەیاندووە كە لەماوەی نێوان ( 3-7/11/2019) ئاماژەی بەوەكردوە كە لەگەڵ بەردەوامی خۆپیشاندانەكان لە شاروشارۆچكەكانی عێراق، لەلایەن هێزە ئەمنیەكانەوە بە گوولەو گازی فرمێسك رێژ بۆمی دەنگی روبەرووی خۆپیشاندەران دەبنەوە، كە تا ئێستا: •     ( 23) كوژراوو (1077) بریندار لە خۆپیشاندەران و هێزە ئەمنییەكان تۆمار كراون •     (201) خۆپیشاندەر دەستگیركراون و ( 170)یان ئازادكراون. •    كوژرانی ( عەباس دەندەناوی) پزیشك لە گۆڕەپانی تەحریری بەغداد. •    بێسەرو شوێنكردنی چالاكانی خۆپیشاندانەكان( سەبا مەهداوی و سەمیر روبەیعی) لە بەغداد •    تیرۆركردنی ( ئەمجەد دەهامات) چالاكی خۆپیشاندانەكان لە میسان. •    بڕینی هێلەكانی ئینتەرنێت و خراپبونی هێلەكانی پەیوەندیكردن.

درەو میدیا: سەركردە سیاسی و ئەمنییەكانی عیراق بژاردەی سەركوتكردنی خۆپیشاندەران و شەقامی ناڕازی عێراق تاووتوێ دەكەن. شەوی رابردوو بەرپرسە باڵاكانی عێراق كۆبونەوە كە هەریەك لە ( سەرۆك وەزیران، سەرۆكی پەرلەمان، سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەری، وەزیرانی بەرگری و ناوخۆ و بەرپرسانی باڵای حەشدی شەعبی و زۆرێك لەبەرپرسە ئەمنییەكانی عێراق) بەشداربوون، پرسی كۆتایی پێهێنانی خۆپیشاندانەكانی عێراق تاووتوێكرا. بەپێی راگەیەنراوی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراق لە كۆبونەوەكەدا گفتوگۆ كراوە لەسەر گرتنە بەری رێوشوێنی ئەمنی بۆ پاراستنی ئاساییشی وڵات و چەسپاندنی ئاساییش و سەقامگیری لە وڵاتدا" سەرچاوەیەكی باڵا لە بەغداوە بە ( درەو میدیا) ی راگەیاند لە كۆبونەوەكەدا پرسی سەركوتكردنی خۆپیشاندەران تاووتوێكراوەو بڕیاردراوە لەمشەوەوە رێگاكان بەرەو گۆڕەپانی تەحریر دابخەن و بەهێز كۆتایی بە خۆپیشاندەران بهێنن"  ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكرد كە، بەرپرسانی عێراق گەیشتونەتە ئەو بڕوایەی كە ئەگەر حكومەتیش لەكاربخرێت، هێشتا خۆپیشاندەران كۆتاییان نایات و داوای هەڵوەشانەوەی تەواوی سیستمی حوكمرانی وڵات دەكەن، بۆیە دەبێت بەهێز كۆتایی بە ناڕەزاییەكان بهێنرێت". بۆ ئەو مەبەستەش حكومەتی عێراق خزمەتگوزاری ئینتەرنێتی بڕیوە بۆ ئەوەی كاریگەری بەزۆر چۆڵكردنی شەقام نەگوازرێتەوە. هەر ئەمڕۆ رۆژنامەی نیویورك تایمزی ئەمریكی بڵاویكردەوە بڕینی خزمەتگوزاری ئینتەرنێت لە شارەكانی عێراق، نیشانەی ئەوەیە خۆپیشاندانەكان لە كۆنترۆڵ دەرچوون.

راپۆرتی: درەو میدیا لەژێر فشاری توندی خۆپیشاندەراندا، حكومەتی عێراق كە شەشەمین وڵاتی گەندەڵی عەرەبی و سیانزەهەمین وڵاتی گەندەڵی جیهانە، لە گەندەڵكاران دەپێچێتەوە، بەڵام لە كاتێكی زیادكراوی یاریەكەدایە ناتوانرێت ئومێدی ئەوەی لەسەر هەڵبچنرێت كە گۆڕانكاری دەكات لەبواری بنبڕكردنی گەندەڵیدا. داواكاری خۆپیشاندەرانی عێراق بۆ لێپێچینەوە لە گەندەڵكاران، حكومەتی عێراقی ناچاركردووە كۆمەڵێك ڕێكار بەم ئاڕاستەیەدا بگرێتەبەرو  فەرمانی دەستگیركردن بۆ چەندین بەرپرس دەربكات، هەرچەندە زۆرێك گومانیان هەیە پرۆسەكە سەركەوتووبێ و سزای هەموو ئەو بەرپرسانە بدرێت كە لەدوای ساڵی 2003وە پۆستیان لەحكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق وەرگرتووە، بەو پێیەی حزبە دەسەڵاتدارەكانی عێراق پشتیوانیان دەكەن و، زۆرێكیشیان هەڵاتوون و عێراقیان بەجێهێشتوە. دەستەی دەستپاكی عێراق رۆژی هەینی ڕابردوو، فەرمانی دەستگیركردن و بانگهێشتكردنی بۆ 60 وەزیر و پەرلەمانتارو بەرپرسی حكومەتە خۆجێییەكانی ئێستا و پێشو بەتۆمەتی گەندەڵی و بەهەدەردانی ماڵی گشتی دەرچووە، لەسەرو هەموشیانەوە وەزیرێكی ئەم كابینەیە و دوو وەزیری پێشوو و 5 ئەندامی ئەم خولەی پەرلەمان و 38 ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای ئێستاو پێشوو و 6 بەڕێوەبەری گشتی و بریكاری یەكێك لەوەزارەتەكان، فەرمانی دەستگیركردنیش بۆ پارێزگارێك و سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگایەك و 5 بەڕێوەبەری گشتی دەرچووە، تۆمەتبارەكانیش دەبرێنە بەردەم دادگای تاوانە ناوەندییەكانی ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی. بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی دزەیانكردووە، فەرمانی دەستگیركردنی بۆ (سامی حەسناوی) پارێزگاری دیوانییە دەرچووە، كە سەربە حزبی (فەزیلە) یە، بەتۆمەتی زیانگەیاندن بە ماڵی گشتی بە بەهای (دوو ملیارد) دینار، هاوكات سەرۆك و ئەندامانی لیژنەی كڕین لە بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی دیوانییە بەهەمان تۆمەت دەستگیركراون و، ژمارەیەك ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگاكەش بانگهێشتی لێكۆلینەوە كراون.  فەرمانی بانگهێشتكردنیش بۆ وەزیری پێشوی گواستنەوەو پارێزگاری پێشوی بەسرەش دەرچووە، بەتۆمەتی ئەنجامدانی پێشێلكاری یاسایی لەچەند گرێبەستێكدا، فەرمانی بانگهێشتكردنیش بۆ وەزیری پێشوتری تەندروستی و بەڕێوبەری پێشوی فەرمانگەی تەندروستی (بابل) دەرچووە بەتۆمەتی ئەنجامدانی گەندەڵی و زیانگەیاندن بەماڵی گشتی. "دەستەی نەزاهە چەند ساڵە لەكوێیە" (نەدا شاكر) پەرلەمانتاری هاوپەیمانی نەسر دەڵێت"جوڵەكانی دەستەی نەزاهە لەم كاتەدا ڕوونە، بەدرێژایی ساڵانی ڕابردوو ئەم دەستەیە لەكوێ‌ بووە، بەوپێیەی ئەودۆسێیانە ساڵانێكە لای دەستەی نەزاهەیە". بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە كە بۆ ڕۆژنامەی (ئەلعرەبی جدید) قسەی كردووە"بڕیارەكانی دەستەی نەزاهە بۆ بەرپرسانی پێشوو دەرچووە، زۆرینەشیان لەدەرەوەی عێراقن، ئەوەش وادەكات كە حكومەتی عێراق هیچ دەسەڵاتێكی بەسەریاندا نەشكێت، ئەو بڕیارانە بۆ خۆڵكردنە چاوی خەڵكە، بەڵگەی ئەوەشە كە بڕیارەكانی دەستەی نەزاهە بەرپرسانی پێشووی كردۆتە ئامانج كە لەدەرەوەی وڵاتن ". پێشیوایە، دەبوو دەستەی دەستپاكی و دەسەڵاتی دادوەری، سودیان لە فشاری شەقام وەربگرتایە كە داوای چاكسازی و ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی و لێپێچینەوە لەگەندەڵكاران دەكەن، وەك دەرفەتێكی گرنگ بۆ ڕوبەڕوبونەوەی هەر فشارێكی سیاسی لەسەریان.  كاردانەوەیە نەك بڕوابوون بە لێپێچینەوە  (فالح ئەلزیادی) پەرلەمانتاری چاكسازی و بنیاتنان لەمبارەیەوە ڕایگەیاندووە:"بڕیاڕەكانی دەستەی دەستپاكی و هەندێك لەبڕیارەكانی ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی نوێنەران، كاردانەوەی توڕەی توڕەیی شەقامن".  ئەو پەرلەمانتارە بەهەمان سەرچاوەی وتووە، پێویستە پرۆسەیەكی ئیداری بەردەوام هەبێت نەك كاردانەوە كاریگەری لەسەر دروستبكات، پرسیاری ئەوەشدەكات" ئەگەر خۆپیشاندان و مانگرتنە میللیەكان وەستان، ئایا ڕێوشوێنەكانی دەستەی نەزاهە بۆ لێپێچینەوەو دەستگیركردنی ئەو بەرپرسانە دەوەستێت كە گومانیان لەسەرە یان تێوەگلاون لەگەندەڵی ماڵی و كارگێڕی". ڕوبەڕوبونەوەی گەندەڵی و هەلی كارو دابینكردنی خزمەتگوزاری داواكاری و دروشمی سەرەكی خۆپیشاندەران بوو لە سەرەتای سەرهەڵدانی خۆپیشاندانەكان لە شارەكانی ناوەڕاست و باشوری عێراق، بەڵام لە ئێستادا كۆمەڵێك داواكاری سیاسی بونەتە ئەولەویەت و زۆرێك لە خۆپیشاندەران ڕۆژانە لەسەر شەقام بانگەشەی بۆدەكەن كە دیارترینیان، هەمواری دەستورو، گۆڕینی سیستمی سیاسی و، كەمكردنەوەی ڕۆڵی پەرلەمان و كەمكردنەوەی ئەندامەكانێتی.    (یونادەم كەنا) ئەندامی لیژنەی هەمواركردنەوەی دەستوری عێراق بە سۆمەرییەنیوزی ڕاگەیاندووە:" ئەوەی ڕویداوە و ڕودەدات هۆكارەكەی دەستورو ماددە دەستورییەكان نییە، بەڵكو هۆكارەكەی گەندەڵی بەرپرسان و دەستگرتنی حزبەكەكانە بە دەسەڵاتەوە، ئەوە وڵاتی وێرانكرد". بەپێی دوایین راپۆرتی رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی عێراق (6) وڵاتی گەندەڵی جیهان و (133)یەمین وڵاتی گەندەڵی جیهانە.  

درەو میدیا:  عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیرانی عێراق راگەیەنراوێکی لەسەر خۆپیشاندانەكانی بڵاوكردەوە كە گرنگترین خاڵەكانی: - خۆپیشاندانەکان زۆرێک لەئامانجەکانی پێکاوە و پێویستە کۆتاییان پێبهێنرێت. - خۆپیشاندانەکان زیانی زۆری بەخاوەن کار و دامودەزگاکان گەیاندوە و  بەهۆیانەوە پەسەندکردنی بودجەی 2020 دواکەوتوە. - گەر خۆپیشاندانەکان بەردەوامبن، خزمەتگوزارییەکان کەمتردەبنەوە و زیانی زیاتریش بەهەردولا دەگات. - سێ سەرۆکایەتییەکە پێداچونەوەیان کردوە و لەچاکسازیدان. - بەردەوامی خۆپیشاندان رێگە بۆ خەڵکانی دەرەوەی یاسا و دزو تاڵانچییەکان خۆشدەکات ئاژاوەگێڕی زیاتربکەن