درەو: محەمەد تۆفیق عەلاوی وەڵامی وەفدی لایەنە كوردیەكان دەداتەوە كە بەهیچ شێوەیەك رازی نیە بە كاندیدی حزبی، بەڵام ئامادەیە نوێنەرێكی هەرێم لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دیاری بكات . كاوە محەمەد ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە فراكسیۆنی گۆڕان بە (درەو)ی راگەیاند: ئەمڕۆ محەمەد تۆفیق عەلاوی وەڵامی وەفدی لایەنەكانی هەرێمی كوردستانی داوەتەوە، كە بەهیچ شێوەیەك رازی نیە كاندیدی حزبی دیاری بكرێت بۆ ئەو (3) وەزارەتەی كە بەر كورد دەكەوێت. بەڵام محەمەد عەلاوی بە وەفدی كوردی راگەیاندووە لەبەر ئەوەی ئێوە دەڵێن هەرێم تایبەتمەندی خۆی هەیە، دەتوانن لەسەر كاندیدێك رێكبكەون وەك نوێنەری هەرێمی كوردستان لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە پلەی وەزیرو دەبێتە ئەندامی ئەنجومەنی وەزیران بەڵام مافی دەنگدانی نابێت، ئەمە نوێترین وەڵامی محەمەد نۆفیق عەلاوییە كاندیدی راسپێردراو بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق بۆ وەفدی لایەنە كوردییەكان كە لەچەند رۆژی رابردوودا سەردانی بەغدادیان كردوو وەك لە میدیاكانەوە بڵاوكرایەوە بە دەستی بەتاڵ گەڕانەوە.  وەفدی كوردستان ئێوارەی رۆژی 18/2/2020 وەفدی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان گەییشتنە بەغداد  بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ محەمە تۆفیق عەلاوی و لایەنە عێراقییەكان سەبارەت بە پشك و شێوازی بەشداری كورد لەو كابینەیەدا:لە دوای گەرانەوەیان رایان گەیاند كە محەمەد تۆفیق عەلاوی رازی نیە بەوەی كاندیدی حزبی بۆ وەزارەتەكان دیاری بكرێن و خۆی كاندیدی سەربەخۆ دیاری دەكات.   وەفدی كورد پێكهاتوون لەم كەسانە: * لە پارتی دیموكراتی كوردستان (هۆشیار زێباری، جەعفەر ئیمینیكی) ئەندامانی مەكتەبی سیاسی پارتی  * لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان  (سەعدی ئەحمەد پیرە، جوان ئیحسان، ئاڵا تاڵەبانی) ئەندامانی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی * لە بزوتنەوەی گۆڕان (دەرباز محەمەد) ئەندامی خانەی راپەڕاندن * لە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان (خەلیل ئیبراهیم) كارگێری ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو، (جەمال كۆچەر) سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەرلەمانی عێراق * لە كۆمەڵی ئیسلامی (سەلیم شوشكەیی) سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی لە پەرلەمانی عێراق * نوێنەرانی پێكهاتەی توركمان‌و كلدو ئاشوری بەشدارن لە وەفدەكەدا ( 

درەو: محەمەد عەلاوی كابینەكەی ئامادەكردووە كە لە 22 وەزیر پێكهاتووەو 3 وەزیریان كوردە، چاوەڕەوان دەكرێت هەفتەی داهاتوو بیخاتە بەردەم پەرلەمان بۆ دەنگدان لەسەری. كاوە محەمەد پەرلەمانتاری بزوتنەوەی گۆڕان بە (درەو)ی راگەیاند" چاوەڕوان دەكرێت هەفتەی داهاتوو دانیشتنێكی نائاسایی پەرلەمان بكرێت بۆ دەنگدان لەسەر كابینەكەی محەمەد تۆفیق عەولاوی كە لە 22 وەزارەت پێكهاتووەو 3 وەزیریان كوردن و 5 وەزیریان ژنە" كاوە محەمەد ئاماژەی بەوەشكرد كە پارتی دیموكراتی كوردستان لەگەڵ ئەوەیە وەزیرەكانی ئێستای وەك خۆی بمێننەوە لە كابینەكەیدا، یاخود خۆی بە كادری حزبی پڕی بكاتەوە، بەڵام تا ئێستا محەمەد عەلاوی ئەو پێشنیازانەی رەتكردۆتەوەو سورە لەسەر ئەوەی بە كاندیدی سەربەخۆ پڕیان بكاتەوە. سەبارەت بە گروپی (15)ی لایەنە كوردیەكانی دەرەوەی پارتی و یەكێتی، كاوە محەمەد دەڵێت" گروپی (15) لەگەڵ پشتیوانی لە كاندیدی سەربەخۆ دەكەن و داوا دەكەن پشكی كورد 4 وەزیر بێت".  لایەنە شیعەكانی عێراقیش پشتیوانی لە محەمەد عەلاوی دەكەن كابینەكەی بە كاندیدی سەربەخۆ پڕ بكاتەوە ئەگەر پەیوەست نەبێت بە بەڵێنەكانی بە كاندیدی سەربەخۆ ئەوا ئەوانیش پشتیوانی ناكەن و دەنگ بە كابینەكەی نادەن.  ئەو پەرلەمانتارەی بزوتنەوەی گۆڕان ئەوەشی خستە روو كە پێدەچێت عەلاوی دوو وەزارەتیان بە بەتاڵی بهێڵێتەوە یەكیان لە پێكهاتەی شیعەو ئەوەی تریشیان هی كوردە.   

راپۆرتی: درەو تا نیوەڕۆی ئەمڕۆ ژمارەی قوربانیانی توندوتیژییەكانی شەوی ڕابردووی شاری "نەجەف" گەیشتە 11 كوژراو 140 بریندار، ئەوە بەگوێرەی سەرچاوە پزیشكییەكان لەنەخۆشخانەی شارەكە كە پێشبینی دەكەن ژمارەی كوژراوەكان بەرزتربێتەوە بەهۆی مەترسیداری برینی هەندێك لەبریندارەكان. چالاكان و شایەتحاڵەكان و ئەو گرتە ڤیدیۆییانەی لە تۆڕەكۆمەڵایەتییەكان بڵاوبۆتەوە، ئاماژە بەوە دەكەن ئەنجامدەرانی هێرشەكە سەربە ڕەوتی سەدرن‌و بەدیاریكراوی " كڵاوشینەكان" ئەنجامیانداوە، كە لەبنەڕەتدا "موقتەدا سەدر" بۆ پاراستنی خۆپیشاندەران لەپەلاماری گروپە چەكدارەكان پێكیهێناوە.  وردەكاری ڕووداوەكە     پاشنیوەڕۆی دوێنێ‌ چوارشەممە، دوای ئەوەی گروپێك لە "كڵاوشینەكان" ویسویان بچنە ناو گۆڕەپانی "ئەلسەدرەین" كە گۆڕەپانی گردبونەوەی خۆپیشاندەرانە لەشاری "نەجەف"، بە بیانوی پاككردنەوەی لە تێكدەران‌و بەكرێگیراوان كە بە "جۆكەر"ییە ناویاندێنن لەڕیزەكانی خۆپیشندەران‌و، "موقتەدا سەدر" ڕابەری ڕەوتی سەدر بەوە تۆمەتباریاندەكات كە ئەجێندای ئەمریكاو ئیسرائیل جێبەجێدەكەن. خۆپیشاندەران‌و مانگرتووان ڕێگەیان نەداوە سەدرییەكان بچنە ناوەو بیانپشكنن‌و پرسیاریان لێبكەن، بەوپێیەی ئەمانە هیچ سیفەتێكی یاساییان نییە، ئەوەش بووەتە هۆی شەڕ قسەو دەمەبۆڵە لەنێوان هەردوولا. بەوتەی چالاكی خۆپیشاندانەكان، لایەنگرانی سەدر پێداگرییان كردووە لەسەر پشكنیی خێوەتەكانی خۆپیشاندەران، بە بیانوی گەڕان بۆمبی مۆلۆتۆف‌و ماددە كحولییەكان، خۆپیشاندەرانیش سوربون لەسەر ئەوەی ڕێگەیاننەدەن‌و، دروشمیان دژی موقتەدا سەدر وتووەتەوەو داوایانلێكردووە سواری شەپۆلی خۆپیشاندەرانی خەڵكی عێراق نەبێت، ئەوەش لایەنگرانی سەدری توڕە كردووەو شەڕی دەستەویەخە ڕویداوەو دواتر بووە بەشەڕە بەرد لەنێوان هەردوولا، دوای بانگی شێوان "كڵاوشینەكان"ی سەربە ڕەوتی سەدر بەچەك پەلاماری خۆپیشاندەرانیان داوەو بەوهۆیەوە دەیان خۆپیشاندان كوژراون‌و برینداربوون.  لەسەرەتای دەستپێكردنی خۆپیشاندانەكانەوە، ئەوە دووەمین جارە شاری نەجەف كە بەپایتەختی شیعەكانی جیهان دادەنرێت ڕووداوی خوێناوی لەوشێوەیە بەخۆوە دەبینێت، سەرەتای مانگی كانونی یەكەمی ساڵی پار كاتێك خۆپیشاندەران هێرشیان كردە سەر مەزاری "حەكیم" لەناوەڕاستی شارەكە، لەلایەن گروپی " سەرایای عاشورا"وە درانە بەر دەستڕێژی گوللەو چەندین خۆپیشاندەر كوژران‌و برینداربوون، كۆنسوڵخانەی ئێرانیش سوتێنرا.  كاردانەوەكان ڕووداوەكانی شاری نەجەف كاردانەوەی ناوخۆیی و دەرەكی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، لەدیارترین كاردانەوە ناوخۆییەكان ئەو پەیامە بوو كە ئەمڕۆ "محەمەد تۆفیق عەلاوی" سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراوی عێراق ئاراستەی خەڵك‌و خۆپیشاندەرانی كردو،  تێیدا ئاماژەی بە مەترسیداری دۆخی عێراق‌و ئەگەری خزاندی كرد بەرەو نادیار. "عەلاوی" ناڕاستەوخۆ پەیامێكی هەڕەشە ئامێزیشی ئاراستەی هێزە سیاسییەكان كرد و وتی:" ناتوانین بەردەوامبین لەو ئەركەی پێمان سپێردراوە لەگەڵ بەردەوامبونی ئەوەی بەرامبەر گەنجەكانمان دەكرێت، بە كارێكی ئەخلاقی نازانین ئەوپۆستە وەربگرین لەكاتێكدا ڕۆڵەكانمان ڕووبەڕووی ئەو ڕەفتارانە دەبنەوە"، وەك ئاماژەیەك بۆ كشاندنەوەی لە ڕاسپاردنی بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ‌ لەحاڵەتی بەردەوامبوونی توندوتیژی بەرامبەر بە خۆپیشاندەران. "جنین بلاسخارت" نوێنەری تایبەتی سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان لەعێراق لەتویتێكدا بەتوندی ئیدانەی توندوتیژییەكان‌و ئەو ژمارەی زۆرەی قوربانیانی كرد لەشاری نەجەف، بەپێویتیشی زانی بە بەردەوامی پارێزگاری خۆپیشاندەرانی ئاشتیخواز بكرێت، نەك دوای لەدەست دەرچوونی دۆخەكە.   "مارتن هوس" باڵیۆزی یەكێتی ئەوروپاش لە عێراق لەتویتێكدا لەبارەی ڕووداوەكەی شەوی ڕابردووی شاری نەجەفەوە نوسیویەتی:"توقاندن‌و توندوتیژی دژی خۆپیشاندەران لەلایەن چەكدارەكانەوە، كە شەوی ڕابردوو بووە هۆی كوژرانی چەندین كەس لەنەجەف، كارێكی قبوڵ نەكراوە، دەبێت تاوانباران دەستنیشانبكرێن‌و لێپرسینەوەیان لەگەڵ بكرێت. ئەم ڕەفتارە قێزەونانە هەر پێشكەوتنی سیاسی تێكدەدات".  سەدرییەكانیش قسەیان هەیە "موقتەدا سەدر"ڕابەڕی ڕەوتی سەدر كە لەسەر زۆرێك لە پێشهاتەكانی عێراق بەشێوەیەكی ڕۆژانە قسەی هەیە، تائێستا لەسەر ئەم ڕوداوانەی شاری نەجەف قسەی نەكردووە، بەڵام كەسە نزیكەكانی بەشێوازی جیاواز گوزراشتیان لەڕای سەدر كردووە. "ساڵح عێراقی" كە یەكێكە لەكەسە نزیكەكانی سەدر، لەتۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك لەسەر ڕووداوەكانی نەجەف نوسیویوتی:" پێویستە خوێندكاری زانستخوازی بەڕێزو عەشیرەتەكانی پارێزگای نەجەف، ڕۆڵیان هەبێت لە ڕزگاركردنی نەجەفی ئەشرەف لەدەستی تێكدەران‌و ئەوانەی خزاونەتە ناوخۆپیشاندەران، بەشێوەیەكی ئاشتیانەو، كۆتایهێنان بەدەستی نادیارو چەپەڵ كە دەیانەوێت پیرۆزییەكانی لەكەدار بكەن. سوپاس بۆ خودا ڕزگارمان بوو لەتێكدەران‌و نیشتیمانپەروەرەكانی پێبەخشیوین". "عودەی عەواد" سەركردە لەڕەوتی سەدر دەڵێت:" سەدر ڕووبەڕووی هێرشێكی دڕندانە دەبێتەوە بەهۆی هەڵوێستە نیشتمانییەكانی بەرامبەر گەلی عێراق‌و، پوچەڵكردنەوەی ئەو پیلانگێڕی‌و ئاشوبانەی كەدژی وڵات دەچنرێت".  ئەو سەركردەیەی ڕەوتی سەدر لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا دوولایەنیش بە ئەنجامدانی ئەو كارە تۆمەتبار دەكات و ڕایدەگەیەنێت:" مافیای دەسەڵاتی گەندەڵ‌و، ئەجێندای نێودەوڵەتی، لەپشت ئەو هێرشە دڕندانەوەن كە سەدر ڕووبەڕووی دەبێتەوە. پێش ئەویش "حاكم زاملی" سەركردەی ڕەوتی سەدر ڕایگەیاند: عێراق پێویستی بە پێداچونەوە هەیە بە یاسا بەركارەكان‌و، تاوانباركردنی هەموو ئەوانەی خراپەكاری (قسەی ناشرین) بەرامبەر بە ڕەمزە ئاینی‌و نیشتمانییەكان دەكەن. "زاملی" لەلێدوانێكدا بۆ میدیا عێراقییەكان داوای لەپەرلەمان كرد: "یاسایەكی تایبەت بە تاوانناساندنی ناشرینكردن هەمواربكات، دوای ئەوەی ژمارەیەكی بەرچاو لە ڕەمزە ئاینی‌و نیشتمانییەكان ڕووبەڕووی ناشرینكردن بونەتەوە، بەتایبەت لەلایەن هەندێك لەڕاگەیاندنەكانەوە". لەدوای كشانەوەی لایەنگرانی سەدر لەگۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان دوای زویربوونی "موقتەدا سەدر" لێیان بەهۆی بەشدارینەكردنیان لەو خۆپیشاندانەی كە گروپە شیعییەكان لە دژی بوونی سوپای ئەمریكا لە عێراق ڕێكیانخست، سەدر ڕووبەڕووی لێشاوێك ڕەخنەو تۆمەت بوەوەو بە بەجێهێشتنی خۆپیشاندەران تۆمەتباریانكرد، هەینی ڕابردووش دوایئەوەی جارێكی تر لایەنگرانی سەدر گەڕانەوە گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان بەڵام گەڕانەوەكە بەوشێوەیە نەبوو كە زۆرینەی خۆپیشاندەران چاوەڕییان دەكرد، لایەنگرانی سەدر ئەمجارە هەوڵیاندا بەتەواوی كۆنتڕۆڵی خۆپیشاندانەكان بكەن. لەدوای ڕاسپاردنی سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراقیش كە زۆرێك لەخۆپیشاندەران ڕەتیدەكەنەوەو سەدرییەكان بەتوندی پشتیوانی دەكەن، ناكۆكییەكانی نێوان لایەنگرانی سەدرو خۆپیشاندەران لەزۆرێك لە گۆڕپانەكانی خۆپیشاندان لەبەغدادو پارێزگاكانی تر تادێت قوڵتر دەبێتەوەو، لەماوەی ئەم هەفتەیەدا چەندین بەریەككەوتن‌و ڕووبەڕووبونەوە لەنێو هەردوولادا ڕویداوە، كە دواترینیان توندوتیژییەكانی شەوی ڕابردووی پارێزگای نەجەف بوو.    

راپۆرتی: درەو پێشبینی دەكرێت سبەی چوارشەممە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا كە كۆمارییەكان تێیدا زۆرینەن "دۆناڵد ترەمپ" سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بێبەری بكات  لەو دوو  تۆمەتەی ئاراستەی كراون، (خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات‌و دروستكردنی ئاستەنگ بۆ كارەكانی كۆنگرێس) لەچوارچێوەی دادگایكردنی لەبەردەم ئەنجومەنەكە.   ڕۆژی چوارشەممە پرۆسەی دەنگدانەكە بەڕێوەدەچێت، كە چاوەڕواندەكرێت لەبەرژوەندی "ترەمپ"بێت، لەكۆی 100 كورسی ئەنجومەنی پیران، كۆمارییەكان خاوەنی 53 كورسین، لەبەرامبەر 47 كورسی دیموكراتەكان، لەكارخستنی سەرۆك پێویستی بەدەنگی دوو لەسەرسێی ئەندامانی ئەنجومەنەكەیە واتە دەنگی 67 سیناتۆر، ئەمەش وادەكات ئەو كارەی دیموكراتەكان ماوەیەكی كەم نییە دەستیانداوەتێ‌‌و بەنیازن سەرۆكێكی كۆماری لەسەر كورسی سەرۆكایەتی دابگرن، نەك هەر كارێكی قورسە بەڵكو لەحەوتەم ئەستەمەكانە‌و شتی وا ڕوونادات. تۆمەتی یەكەم كە ڕوبەڕووی "ترەمپ" كراوەتەوە، هەوڵدانە بۆ هاوكاریكردنی لەلایەن "ئۆكرانیا"وە بەشێوەیەكی ناشەرعی بۆ هەڵمەتی دووبارە هەڵبژاردنەوەی لەمساڵداو، خراپ بەكارهێنانی دەسەڵاتەكانی بۆ ڕێگەگرتن لە "ئۆكرانیا" لەبەدەستهێنانی هاوكارییەكانی ئەمریكا بە ئامانجی دروستكردنی فشار لەسەری بۆ ئەنجامدانی لێكۆڵینەوە لە "جۆ بایدن" جێگری سەرۆكی پێشووی ئەمریكا. تۆمەتی دووەمیشیان، هەوڵی ئاستەنگ دروستكردنە بۆ دادپەروەری، دوای پێشكەشكردنی شاهیدو بەڵگەی تایبەت بە لێكۆڵینەوە، لە وەڵامنەدانەوەی یاداشتی بانگهێشتكردن كە لەلایەن كۆنگرێسەوە دەرچووە. دیموكراتەكان شەڕێكی دۆڕاو دەكەن ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو دیموكراتەكان لەكۆتایی پرۆسەی دادگایكردنەكەدا لەبەردەم ئەنجومەنی پیران داوایانكرد "ترەمپ" سزا بدرێت بەو دوو تۆمەتەی ڕووبەڕووی كراوەتەوە، "ئادەم شیف" سەرۆكی دەستەی سكاڵاكار وتی"  ناكرێت متمانە بەوەبكرێت كە ئەم سەرۆكە كاری باش دەكات" وتیشی:"ناگۆڕێت ئێوەش ئەوە دەزانن، مێژوو ڕەحم بە دۆناڵد ترەمپ ناكات"، داواشی لەئەندامانی ئەنجومەنەكە كرد ئازایەتی ئەوەیان تێدابێت بەڕویدا بوەستنەوە.  لەبەرامبەردا پارێزەرەكانی سەرۆكی ئەمریكا داوای بێبەریكردنیانكرد لەو تۆمەتانە،"بات چیبۆلۆنی" پارێزەری كۆشكی سپی وتی:" سەرۆك هیچ هەڵەیەكی نەكردووە". بڕیاری لەكارخستنی "ترەمپ"یشی لە ئەنجومەنی نوێنەران بە بڕیارێكی لایەنداری تەواو و سیاسی وەسفكرد‌و ڕاشیگەیاند" متمانەمان بە ئەنجومەنی پیرانە". پارێزەرەكەی سەرۆكی ئەمریكا داوای لەئەنجومەنی پیران كرد، بڕیاری هەڵبژاردنی سەرۆك بۆ گەلی ئەمریكا جێبهێڵێت، بەپێویستیشی زانی ئەمریكییەكان بڕیاری ئەوە بدەن كێ‌ سەرۆكایەتییەكان دەكات، وتیشی:" ترەمپ بەشەوقەوە ئامادەیە بچێتەوە بەردەم گەلی ئەمریكا لە هەڵبژاردنی داهاتوودا".  ڕۆژی هەینی ڕابردوو  ئەنجومەنی پیران بەزۆرینەی 51 دەنگ بەرامبەر 49 هەوڵێكی دیموكراتەكانی ڕتكردەوە بۆ بانگهێشتكردنی "جۆن بۆڵتن" ڕاوێژكاری پێشوی ئاسایشی نەتەوەیی لە كۆشكی سپی‌و گەورە ڕاوێژكارەكانی تری سەرۆك بۆ دادگایكردنەكە بۆ وەرگرتنی وتەكانیان.  "دۆناڵد ترەمپ" سێیەم سەرۆكە لەمێژوویی ویلایەتە یەكگرتووەكاندا ڕاپێچی بەردەم دادگا دەكرێت بۆ لەكارخستنی، "ئەندرۆ جۆنسۆن" یەكەم سەرۆك بووە كە هەوڵی لەكارخستنی دراوە لە ساڵی 1868 و "بیل كلنتۆن" دووەم سەرۆك بووە كە ساڵی 1999دا هەوڵی لەكارخستنی دراوە. شەڕەكەی ترمپ‌و پیلۆسی وتاری ساڵانەی دۆخی دەوڵەت، ئەمڕۆ هەردوو ئەنجومەنی نوێنەران‌و پیرانی ئەمریكا كۆكردەوە بۆ گوێگرتن لە وتارێكی 80 خولەكی "دۆناڵد ترەمپ". سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكان پێشئەوەی قسەكانی دەستپێبكات تۆڵەی خۆی لە "نانسی پیلۆسی" سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران كردەوەو تەوقەی لەگەڵ نەكرد. دوای چوار مانگ كاتێك "پیلوسی" بە توڕەیی كۆبونەوەكەی "ترەمپ"ی لەكۆشكی سپی بەجێهێشتبوو، ئەوە یەكەمجاربوو ئەودوانە یەكتر ببیین."پیلوسی"یش لەكاردانەوەی ئەوەدا كاتێك داوای لە "ترەمپ" كرد وتارەكەی بخوێنێتەوە، تەنها ئەوەندەی وت" ئەندامانی كۆنگرێس ئەوە سەرۆكی ویلایەتەیەكگرتووەكانە"، هیچ دەستەواژەیەكی وەك گوزراشت كردن لەڕێز بۆ "ترەمپ" بەكارنەهێنا‌و دواتریش وتارەكەی دڕاند. "ترەمپ" لەنێو چەپڵە ڕێزانی كۆمارییەكان و بێدەنگی دیموكراتەكاندا وتارەكەی خوێندەوەو خۆی بەدوور گرت لەمەسەلەی دادگایكردنەكەی، كاتێك دەستی كرد بەقسەكانی، كۆمارییەكان لەهەردوو ئەنجومەنی نوێنەران‌و پیران هاواریاندەكرد" چوارساڵی تریش" دیموكراتەكانیش بە بێدەنگی دانیشتبوون، كاتێكیش "ترەمپ" وتی: دۆخی دەوڵەتمان  بەهێزترە لەڕابردوو، دیموكراتەكان سەریانبادەدا وەك ئاماژەیەك بەوەی كە ئەو قسەیەی سەرۆك ڕاست نییە. 

درەو: "محمەد تۆفیق عەلاوی" سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ‌ حكومەتی عێراق، دوو ساڵ لەمەوبەر و لەگەرمەی قوڵبونەوەی كێشەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد، دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆم‌و سزادانی هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتی ناوەندییەوە، وتارێكی نوسیوە لەژێر ناونیشانی (مامەڵەكردنی كوردو عەرەب لەنێوان واقیع‌و خواستدا). "عەلاوی"  لەم وتارەدا ڕاشكاوانە تێڕوانینی خۆی لەسەر كۆمەڵێك پرسی گرنگی تایبەت بە ململانێی نەتەوەیی‌و بۆچونی لەسەر كوردو ڕیفراندۆم‌و دەوڵەتی كوردی دەخاتەڕوو، (درەو) بەگرنگی زانی لەم كاتەدا كە ناوبراو ڕاسپێراوە بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق، خوێنەری كورد بە پوختەی بۆچونەكانی ئاشنا بكات. مەسەلەی نەتەوایەتی " پێویستە لەسەر عەرەبی عێراقی خۆی بخاتە شوێنی كوردی عێراقی، هەروەك چۆن پێویستە كوردی عێراقیش خۆی بخاتە شوێنی عەرەبی عێراقی، كەڵكەڵەی جوداخوازی كورد لەدوای جەنگی جیهانی یەكەمەوە دەركەوتووە، نەفەسی نەتەوایەتی سەرجەم تێڕوانینەكانی تری لەسەرانسەری دونیا داپۆشی، هەست‌و سۆزی نەتەوەیی عەرەبی لەقوڵترین شێوەكانیدا دەگەڕێتەوە بۆ پێش جەنگی جیهانی یەكەم، كێشەی سۆزی نەتەوەیی ئەوەیە لەسەر بنەما بونیاتنانرێت و هەڵگری فیكرو ڕێگایەی ڕوون نییە، دەسەڵاتدارەكان دەتوانن بیوروژێنن بێئەوەی دادوەری‌و خێرو سودو یەكسانی بۆ ڕۆڵەكانی نەتەوەكەیان بەدیبهێنن، گەورەترین بەڵگە ئەوەیە كە هیتلەر بەسەر ئەڵمانیای هێنا، هیتلەر ڕۆڵەكانی نەتەوەكەی‌و ئەڵمانیای خۆشدەویست، بەڵام خۆشەویستی بەس نییە بەبێ‌ بەهاو بنەمای دادوەرو یەكسان، هیتلەر سۆزی نەتەوەی ئەڵمانیای وروژاندو لەگەڵ جیهان شەڕیكرد بۆ ئەوەی شكۆی ئەڵمانیاو نەتەوەیی ئەڵمانی بەرزبكاتەوە، لەكۆتایدا ئەڵمانیای لەجەنگی دووەمی جیهانیدا وێرانكرد، بەهۆی لەدەستدانی بنەمای دادوەری لەسەر ئاستی ئینسانەكان‌و بەهۆی خواستە كەسییەكانی لەدەسەڵات لەسەر حسابی بەرژوەندی وڵاتەكەی، بیری نەتەوەیی هەڵگری هیچ بەهاو بنەماو ڕێگایەكی ڕوونی حوكمڕانی نییە".     بۆچونی لەسەر كورد " گلەیی لەكورد مەكەن ئەوان لەسەردەمی درشمە نەتەوەییەكاندا دەژین وەك نەوەی پێشوی عەرەب لەسەردەمی دوژمنكاری سێقۆڵی بۆ سەر میسر لەساڵی 1956 تێیدا دەژیان، ئەگەر قەدەری دەوڵەتی مهابادی كورد لەچلەكانی سەدەی ڕابردووە ئەوەبوایە بمایە ڕەنگە ئێستا كورد نەفرەتیان لەنەتەوەی كورد بكردایە، لەبەرئەوەی لەنەتەوایەتیدا بنەماو بەهاو ڕێگایەكی ڕوون نییە، هیچ ڕێگرییەك نییە بۆ ئەوەی ئەو دەوڵەتە لەلایەن ڕژێمێكی دیكاتۆریی ستەمكارەوە حكوم نەكرێت  لەوكاتەدا ودوای ئەوەش، ئەوەیان پێبكات كە سەدام بە عێراقی كرد، چەمك و بەهاكانی دیموكراسی بەشێوەیەكی گشتی پێشترو ئێستاش بونیان نەبووە لە هزری زۆربەی ئەوانەی لەم ناوچەیەدا نیشتەجێبوون،  ڕەنگە پێویستمان بەچەند دەیەیەك بێت بۆ پێگەیاندنی ئەو بەهاو چەمكانەی پەیوەستبونێكی توندوتۆڵیان هەیە بە هەڵسەنگاندمان بۆ مرۆڤ‌و ڕێزگرتنی‌و ڕێزگرتنی تایبەتمەندییەكانی و بیركردنەوەی‌و ئازادییە كەسییەكانی، بەداخەوە هێشتا ئەم بەهایانە لەعێراق نادیارن بەهەردوو بەشی عەرەبی‌و كوردییەوە".  " ناتوانم گلەیی لەكورد بكەم لەسەر تێڕوانیە نەتەوەییەكانیان كە تێكۆشانێكی زۆریان لەپێناویدا كردووە، پرۆسەی ئەنفال و تاوانی هەڵەبجە شاهیدە لەسەر ڕووبەڕووبونەوەی تێڕوانیە نەتەوەییەكانیان لەلایەن ڕژێمێكی نەتەوەیی عەرەبی كە ماف بەخۆی دەدات دروشمی نەتەوەیی عەرەبی بەرزبكاتەوەو ڕێگەش لەبەرامبەرەكەی دەگرێت دروشمێكی هاوشێوە بەرزبكاتەوە، بۆیە من لەگەڵ ئەوانەدا ناكۆكم كە دەڵێن پێویستە گەلی كورد سزابدرێت بەهۆی بەشداریكردنی لە ڕاپرسی".  بۆچونی لەسەر ڕیفراندۆم  "سیاسییەكانی كورد تێگەیشتن كە لێكدانەوەكانیان لەبارەی ریفراندۆم هەڵەبووەو پەشیمانیش بوونەوە لەوكارەیان، گەورەترین هەڵە عەرەب بیكات ئەوەیە پێیانخۆشبێت كە گەلی كورد ئەو ڕووداوانەی ئەم دواییەیان بەسەرهاتووە، پێویستە لەئاستی بەرپرسیارێتیدابین و دەستمان بۆ گەلی كورد درێژبكەین، ناكۆكییەكانمان لەگەڵ ئەوان نییە،  بەڵكو لەگەڵ ئەوانەیە كە هەست‌و سۆزی نەتەوەیی شۆڤێنیان تێدا وروژاندوون‌و گەیاندویانن بەم دۆخە، دەكرێت ڕووبەڕووی پلانی ئەمانە ببینەوە، نەك گەلی كورد، ئەگەر مامەڵەیەكی خراپ لەگەڵ كورد وەك گەل بكەین زیاتر لێمان دووردەكەونەوەو زیاتر دەستدەگرن بەوانەوە كە كەڵكەڵەی  نەتەوەیی شۆڤێنیان تێدا دەچێنن‌و، دەبینە پاڵپشتی ئیسرائیل بۆ بەدیهێنانی ئەوەی دەیانەوێت لەقوڵكردنەوەی  ململانێ‌ لەنێوان ڕۆڵەو وڵاتانی ناوچەكە".   بۆچونی لەسەر مافی چارەری خۆنوسین  "ڕوونە كە مافی چارەی خۆنوسین مافێكی سروشتییە و یاسا نێودەوڵەتییەكان شەرعییەتیان پێداوە، بەڵام من لەگەڵ كورد ناكۆكم لە بانگەشەیان بۆ دروستكردنی قەوارەی دەوڵەتێكی كوردی سەربەخۆ لەم قۆناغە هەستیارەی مێژوویی ناوچەكەدا، چونكە پلانێكی ئیسرائیلی هەیە بۆ دابەشكردنی ناوچەكە بۆ چەند دەوڵەتۆكەیەك لەسەربنەمای تائیفی‌و ئیتنی ناكۆك لەنێوان خۆیاندا،  ئەوەی ئەم ڕاستیە دەسەلمێنێت ئەوەیە كە هیچ دەوڵەتێك پشتیوانی دروستكردنی دەوڵەتی كوردی نەكرد جگە لە ئیسرائیل، ئەم پشتیوانیە لەخۆشەویستیان بوو بۆ كوردەكان؟ وەڵامەكەی: نەخێر، بەڵكو پشتیوانییەكە بەو ئامانجە بوو وڵاتێكی كوردی دابمەزرێت و بكەوێتە شەڕو ململانێ لەگەڵ عێراقی عەرەبی‌و ئێران‌و توركیاو سوریا".

راپۆرتی: درەو    سیناریۆیەكی وردو دەرهێنانێكی جوان، بەمشێوەیە درامای دۆزینەوەی بەدیلێك بۆ شوێنەكەی عەبدولمەهدی پێشكەشەكرا، بەگەڕانەوە بۆ شریتی ڕووداوەكانی 72 كاتژمێری ڕابردوو:"سەرۆك كۆمار لەنامەیەكدا بۆ كوتلەكانی پەرلەمانی عێراق هەڕەشەی بەكارهێنانی دەسەڵاتەكانی خۆی دەكات بۆ دیاریكردنی كەسایەتیەك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق كە لەلایەن كوتلەكان‌و شەقامیشەوە قبوڵكراوبێت، ئەگەر كوتلەكان تا ڕۆژی یەكی شوبات  لەسەر كەسێك ڕێككنەكەون. كوتلەكان بێدەنگی هەڵدەبژێرن، چەند كاتژمێرێكی دەمێنێت بۆ تەواوبونی وادەكەی سەرۆك، كەسێك وەك كاندیدی ڕاسپێردراو خۆی بە شەقامی عێراقی دەناسێنێت". ئەمە بەشێكی ئەو پرۆسە چنراوەیە كە بەلێزانییەكی زۆرەوە كاری بۆ كراوە، ڕۆڵەكانیش بەوردی دابەشكراون، هەنگاوی دوای ئەمە پرۆسەی ڕاسپاردنەكە بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو بەڕێوەچوو، لەمەشدا زۆر بەووردی هەوڵدراوە شەقام توڕە نەكرێت، بۆ ئەوەی واپیشاننەدرێت كە كەسی ڕاسپێردراو كاندیدی هێزو لایەنێكی سیاسی دیاریكراوە، ئەوەش خۆپیشاندەران توڕەبكات‌و دۆخی عێراق بەرەو ئاڵۆزی زیاتر بچێت. خۆناساندن "محەمەد تۆفیق عەلاوی" كەماوەیەك بوو لەمیدیا عێراقییەكاندا ناوی دەهات‌و، دەوترا "سەدرو عامری" وەك سەركردەی دوو جەمسەرە گەورەكەی ناو پەرلەمانی عێراق ڕەزامەندیان لەسەر ڕاسپاردنی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەربڕیوە، لەگرتەیەكی ڤیدیۆیدا بە بەرگێكی سادەو نافەرمی‌و بەزمانی شەقامی عێراقی، خۆی وەكو كاندیدی ڕاسپێردراو بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران ناساند. "عەلاوی" سەرەتای قسەكانی بەوە دەستپێكرد"بڕیارمداوە سەرەتا لەگەڵ گەلی عێراق قسەبكەم پێشەوەی لەگەڵ هیچ كەسێكی تری قسەبەكەم". ئەو لەقسەكانیدا خۆی وەك كابرایەكی بێ پشتوپەنا پیشانداو بەخۆپیشاندەرانی وت "ئەگەر ئێوە پشتم نەگرن هیچم بۆ ناكرێت"، وتی "من فەرمانبەری ئێوەم"، لەبەشێكی تری قسەكانیدا بێمەنتی لەهێزە سیاسییەكان پیشانداو وتی" ئەگەر كاندیدی خۆیانم بەسەردا بسەپێنن ئەوا پێتان ڕادەگەیەنم‌و ئەو ڕاسپاردەنەش ڕەتدەكەمەوە". بەڵگەكان شتێكی تر دەڵێن بەپێی بەڵگەنامەیەك كە "درەو" لە سەرچاوەیەكی باڵا عێراقییەوە دەستیكەوتووە، " محەمەد تۆفیق عەلاوی" لەلایەن هێزو لایەنەكانی ناو هاوپەیمانی (فەتح) بەسەرۆكایەتی (هادی عامری) بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق ڕاسپێردراوەو، پابەندكراوە بە كۆمەڵێك مەرج لەناو كارنەمەیەكدا كە بە "كارنامەی ڕێككەوتن" ناوی هاتووەو "عەلاوی" واژوی قبوڵكردنی لەسەر كردووە. مەرجەكان: 1-پابەندبوون بەدەستورو یاساو پارێزگاریكردن لەیەكێتی خاكی عێراق. 2-گێڕانەوەی شكۆ و هەیبەت بۆ دەوڵەت. 3-پابەندبوونی تەواو بە بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق بۆ دەركردنی هێزە بیانییەكان. 4-تەواوكردنی گرێبەستی چینی-عێراقی. 5-بەشداریپێكردنی هێزە سیاسییەكان لەپێكهێنانی حكومەت بەمەرجی پشتیوانیكردنی. 6-بەشداریپێكردنی هێزەكانی ناوجوڵەی میللی بە چەند پێگەو پلیەكی تایبەت. 7-سەرۆك وەزیران لەماوەی ساڵێكدا دەستلەكاركێشانەوەی خۆی پێشكەشدەكات  ئەگەر نەیتوانی هەڵبژاردن ئەنجامبدات‌و سەقامگیری بگێڕێتەوە. لەگەڵ ئەوەی ئەم مەرجانە لەگەڵ قسەكانی "محەمەد عەلاوی" یەكناگرنەوە، بەڵام ئەوەی گومانێك بۆ ڕێككەوتنی پێشوەختەی هێزە سیاسییەكانی عێراق‌و بەتایبەت "سەدرو عامری" ناهێڵێتەوە ئەوەیە، دوابەدوای بڵاوبونەوەی هەواڵی ڕاسپاردنی "محمەد تۆفیق عەلاوی" بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران "موقتەدا سەدر" ڕابەری ڕەوتی سەدر لەتویتێكدا بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ موبارەكەی هەنگاوەكەی كردو وتی:" ئەمڕۆ لەمێژووی عێراقدا تۆمار دەكرێت، وەك ڕۆژێك كەتێیدا گەلی عێراق خۆی سەرۆك وەزیرانی دیاریكرد نەك كوتلەكان". ئەو پەیامەی سەدر لەكاتێكدایە، خۆپیشاندەرانی گۆڕەپانەكانی عێراق بەدرێژایی چوار مانگی ڕابردوو هیچ ناوێكیان بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران پێشنیازنەكردووەو،پشتیوانی هیچ كاندیدێكیان نەكردووە. "سەدر" هەر بەوەشەوە نەوەستاوە بەڵكو داوای لە سەرۆك وەزیرانی ڕاسپێردراو كردووە گوێ بە فشار ناوخۆیی و دەرەكییەكان نەدات، ئەمەش ئاماژەیەكی ڕوونە كە ناوبراو بەلای "سەدر"ەوە قبوڵكراوەو ئیتر ئەو لەقۆناغی دوای پێكهێنانی حكومەت دەڕوانێت، قۆناغی دیاریكردنی سەرۆك وەزیرانی تێپەڕاندووە.  تاقیكراوەو تاقیناكرێتەوە "محەمەد عەلاوی" كێیە: •    لەساڵی 2005وە جارێكی تر گەڕاوەتەوە بۆ ناوی گۆڕەپانی سیاسی عێراق لەچوارچێوەی لیستەكەی ئەیاد عەلاویدا وەكو كەسایەتییەكی لیبراڵ بەشداربووە. •     لە سەرەتای ساڵی 2006وە وەكو ئەندامی پەرلەمانی عێراق هەڵبژێردراوە، لەناوەڕاستی ساڵی 2006دا بووە بە وەزیری پەیوەندییەكان تاوەكو كۆتایی ساڵی 2007. •    جارێكی تر لە ساڵی 2008دا بووەتەوە بە ئەندامی پەرلەمانی عێراق، ئەوەش لە شوێنی عایدە عسیران- پەرلەمانتاری كۆچكردوو، تاوەكو 2010 لە پەرلەمان ماوەتەوە. •    ساڵی 2010 جارێكی تر وەكو ئەندامی پەرلەمان هەڵبژێردراوەتەوە، دواتر‌و لە كۆتایی ساڵی 2010دا كراوەتەوە بە وەزیری پەیوەندییەكان، لە كۆتایی ساڵی 2012دا بەهۆی ناكۆكییەكانی لەگەڵ نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق، دەستی لە پۆستی وەزیری پەیوەندییەكان كێشاوەتەوە. ئەم سیڤییەی عەلاوی لەدووباردا لەگەڵ خواستی مەرجەعەت‌و داواكاری خۆپیشاندەرانیشدا ناگونجێت، "عەلاوی" پێشتر تاقیكراوەتەوەو دژی بنەمای (تاقیكراوە تاقیناكرێتەوە)، دووەمیشیان كەسێكە جێگەی "مشتومڕە" بەوپێیەی لەحكومەتەكانی پێشودا پۆستی هەبووە، بەڵام پێدەچێت "عەلاوی"لەم قۆناغەدا باشترین بژاردەبێت، بەوپێیەی كەسێكی تەكنۆكراتەوەو هاوشێوەی زۆرێك لەوانەی پێشتر وەك كاندید ناویان دەهات شەقامی عێراقی تێبینیان لەسەری نەبێت، بەڵام تائێستا دیارنییە خۆپیشاندەران قبوڵی دەكەن یان نا، ڕووداوەكان ڕابردوو و لەكارخستنی حكومەتەكەی "عەبدولمەهدی" و ڕەتكردنەوەی چەندین كاندیدی هێزەكان بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران ئەو ڕاستییەی سەلماند دواجار خۆپیشاندەران قسەی كۆتایی دەكەن، دوورنییە ئەوەی سیاسییەكان بەووردی چنیویانە، لێیان نەكەنەوە بەخوری.

(درەو): محەمەد تۆفیق عەلاوی كە ئەمڕۆ لە جێگەی عادل عەبدولمەهدی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەلایەن بەرهەم ساڵح سەرۆك وەزیرانی عێراقەوە راسپێردرا: •    ناوی تەواوەتی (محەمەد تۆفیق حسێن عەلاوی ئەمین روبەیعی)یە. •    ساڵی 1954 لە بەغداد لەدایكبووە. •    خوێندنی سەرەتایی‌و ناوەندی‌و دواناوەندی لە بەغداد تەواوكردووە. •    چووەتە كۆلیژی ئەندازیاریی بیناسازی لە زانكۆی بەغداد، لەكۆتا ساڵی خوێندنیدا، لە ساڵی 1977دا زانكۆو عێراقی بەیەكجاری جێهێشتووە‌و چوەتە لوبنان.  •    ساڵی 1980 لە بەیروتی پایتەختی لوبنان پەیوەندی بە زانكۆی ئەمریكییەوە كردووە‌و بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە ئەندازیاری بیناسازیدا بەدەستهێناوە. •    پەیوەندی بە ریزەكانی حزبی دەعوەی ئیسلامییەوە كردووە‌و دواتر وازی لەو حزبە هێناوە. •    لەساڵی 2005وە جارێكی تر گەڕاوەتەوە بۆ ناوی گۆڕەپانی سیاسی عێراق لەچوارچێوەی لیستەكەی ئەیاد عەلاویدا وەكو كەسایەتییەكی لیبراڵ بەشداربووە.  •    لە سەرەتای ساڵی 2006وە وەكو ئەندامی پەرلەمانی عێراق هەڵبژێردراوە، لەناوەڕاستی ساڵی 2006دا بووە بە وەزیری پەیوەندییەكان تاوەكو كۆتایی ساڵی 2007. •    جارێكی تر لە ساڵی 2008دا بووەتەوە بە ئەندامی پەرلەمانی عێراق، ئەوەش لە شوێنی عایدە عسیران- پەرلەمانتاری كۆچكردوو، تاوەكو 2010 لە پەرلەمان ماوەتەوە. •    ساڵی 2010 جارێكی تر وەكو ئەندامی پەرلەمان هەڵبژێردراوەتەوە، دواتر‌و لە كۆتایی ساڵی 2010دا كراوەتەوە بە وەزیری پەیوەندییەكان، لە كۆتایی ساڵی 2012دا بەهۆی ناكۆكییەكانی لەگەڵ نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق، دەستی لە پۆستی وەزیری پەیوەندییەكان كێشاوەتەوە.

درەو:  لە یەكەم لێدوانیدا دوای راسپرادنی لەلایەن بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراقەوە محەمەد تۆفیق عەلاوی سەرۆك وەزیرانی راسپێردراوی عێراق داوای لە خۆپیشاندەران كرد كە بەردەوام بن و پاڵپشتی بكەن. محەمەد تۆفیق عەلاوی لە یەكەم پەیامیدا كە ئاراستەی خەڵكو خۆپیشاندەرانی كرد رایگەیان: 🔹 دوای ئەوەی كەمێك لەمەوپێش سەرۆك كۆمار رایسپارادم بە پێكهێنانی كابینەی نوێ، بڕیارمدا یەكەم كەس قسە لەگەڵ ئێوە بكەم (گەل) 🔹 دەسەڵاتی من لە گەلەوەیە، ئەگەر قوربانیدانی ئێوە نەبوایە هیچ گۆڕانكارییەك لە وڵاتدا رووینەدەدا. داواتان لێدەكەم بەردەوام بن لەسەر خۆپیشاندانەكان. 🔹 ئەگەر ئێوەم لەگەڵ نەبن ناتوانم هیچ شتێك بكەم. 🔹 خۆپیشاندان بكەن، ناڕەزاییەتی دەرببڕن، هوتاف بكێشن، ئەمە وڵاتی خۆتانەو مافی خۆتانە. 🔹ئێمە دەبێت بتانپارێزین وەك لەوەی سەركوتتان بكەین، چەكی دەوڵەت دەبێت بەڕووی ئەوانەدا بەرز بكرێتەوە كە چەك لە ئێوە بەرز دەكەنەوە. 🔹بەردەوام بن لەسەر داواكردنی ئەوەی دەبێت بكوژان لێپرسینەوەیان لەگەڵ بكرێت، قەرەبووی كەسوكاری شەهیدان بكەینەوەو بریندارەكان چارەسەربكەین، وادەیەك بۆ هەڵبژاردن دیاری بكەین. 🔹 دەبێت شكۆ بۆ هێزە ئەمنییەكان بگەڕێینەوە، روبەڕووی گەندەڵی ببینەوە. ئەگەر كوتلەكان بیانەوێت كاندیدی خۆیان بەسەرمدا بسەپێنن، من قسە دەكەم و بەئێوەی رادەگەیەنم. بەپێی رێككەوتنێكی نوسراو لەسەر كاندیدكردنی محەمەد عەلاوی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق وەك كاندیدی لایەنەكانی ناو هاوپەیمانی فەتح یەكێك لە مەرجەكانی كاندیدكردنی محەمەد عەلاوی بە پێی ئەم نوسراوە پابەندبونیەتی بە بریاری پارلەمانی عێراق بە كردنە دەرەوەی هێزە بیانییەكان لە عێراقدا

راپۆرتی: درەو  ئەوەی لەمێژبوو خۆپیشاندەرانی عێراق چاوەڕێیان دەكرد بیبیستن، ئەمڕۆ سیستانی وتی‌و بوارێكی بۆ لێكدانەوەو شرۆڤەكردن نەهێشتەوە، سەرجەم هێزە سیاسییەكانی عێراقی ڕەوانەی بەردەم سندوقەكانی هەڵبژاردن‌و تاقیكردنەوەی خەڵك كردەوە، وەك بژاردەیەكی گونجاو بۆ ئەو دۆخەی عێراقی تێكەوتووە.  وتارەكەی ئەم هەینییەی گەورە مەرجەعی شیعەكانی عێراق، چی لەڕووی ناوەرۆك هەم لەڕووی پەیامی سیاسیشەوە یەكێك بوو لەوتارە گرنگ‌و ڕاستەوخۆو یەكلاكەرەوەكان، بەتایبەت كە چەند هەینیەك بوو خۆی لەپەیامی سیاسی بەدوور گرتبوو، تەنانەت لەسەروبەندی خۆپیشاندانی گروپەكانی حەشدی شەعبیشدا دژی بوونی سوپای ئەمریكا لە عێراق، پەیامێكی ڕوونی نەبوو بۆ پاڵپشتیكردنیان.  دەستپێكی وتارەكەی "عەلی سیستانی" كە لەلایەن "عەبدولمەهدی كەربەلائی" نوێنەری مەرجەعی ئاینی لە كەربەلا خوێندرایەوە، پەژارەو توڕەیەكی زۆری لەخۆگرتبوو و تێیدا دەڵێت" چوار مانگ تێپەڕی بەسەر جوڵەی میللی داواكار بۆ چاكسازی‌و ڕزگاركردنی وڵات لەگەندەڵی و شكست، كە دامەزراوەو فەرمانگە جیاوازەكانی دەوڵەتی گرتوەتەوە، لەو ماوەیەدا خوێنێكی زۆر ڕژراو دەیان هەزاران هاوڵاتی برینداربوون، هێشتا لێرەو لەوێ‌ پێكهەڵپژان هەیەو قوربانی زیاتری لێدەكەوێتەوە ". سیستانی، وێڕای ئەوەی جارێكی تر بەتوندی ئیدانەی بەكارهێنانی توندوتیژی دژی خۆپیشاندەران‌و پرۆسەی كوشتن‌و ڕفاندن دەكات، پەلاماردانی هێزە ئەمنییەكان‌و كاری تێكدەرانەش دژی دامەزراوەكانی دەوڵەت ڕەتدەكاتەوە. دواتر دێتە سەر پەیامە سیاسییەكانی‌و، پەلەكردن لەپێكهێنانی حكومەتێكی نوێ‌ بەهەنگاوێكی گرنگ دەزانێت بۆ دورخستنەوەی عێراق لەهەڕەشەو مەترسییەكان، مەرجەعی شیعەكان لەوتارەكەیدا خەسڵەتەكانی ئەو حكومەتەشی دیاركردووە: •     جێگەی متمانەی گەل بێت. •     توانای هێوركردنەوەی دۆخەكەی هەبێت. •    هەنگاوە پێویستەكانی ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی ئازادو بێگەرد لەنزیكترین دەرفەتدا ئەنجامبدات. لەكۆتایی پەیامەكەشیدا بۆ هێزە سیاسییەكانی عێراق، سیستانی بەڕاشكاوی داوای پەلەكردن لەئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت دەكات‌و دەشڵێت:"ئەنجومەنی نوێنەرانی داهاتوو  كە لەبەرمەبنای ئیرادەی ئازادی خەڵك دروست دەبێت، بەرپرسیار دەبێت لەگرتنەبەری هەنگاوە پێویستەكان بۆ چاكسازی‌و دەركردنی بڕیارە چارەنوسسازەكان كە ئایندەی وڵات دیاریدەكات، بەتایبەت ئەوەی پەیوەستە بە پارێزگاریكردن لەسەروەری‌و سەربەخۆیی بریارە سیاسییەكانی‌و یەكێتی خاك و گەلی".     سەدریش هاتە سەرخەت  دوابەدوای پەیامەكەی سیستانی "موقتەدا سەدر" ڕابەڕی ڕەوتی سەدر كە هەفتەیەك بوو لایەنگرانی بارەگەو بنەیان لەگۆڕەپانی خۆپیشاندان پێچابوەوە بەهۆی نیگەرانی سەدر لێیان‌و، بەشدارینەكردنیان لەخۆپیشاندانی گروپە شیعییەكان بۆ دەركردنی هێزە بیانییەكان لەعێراق.  سەدر لەتویتێكدا بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ پاڵپشتی خۆی بۆ پەیامەكەی مەرجەعی باڵای شیعەكان دەربڕی و ڕایگەیاند: جارێكی تر سیاسییەكان شكستیانهێنا لەپێكهێنانی حكومەتێك كە جێگەی مشتومڕ نەبێت‌و، هێشتا هەندێكیان دەستی دەستی دەكەن لە بەدیهێنانی داواكاری ڕەوای خۆپیشاندەران بۆیە من بەبەرژوەندی دەزانم كە شۆڕشی چاكسازی ئاشتیخوازانە تازەبكەینەوە لەڕێی:  1-    خۆپیشاندانێكی میللی ئاشتیخوازانەی فراوان لەپایتەخت بەوپێیەی ناوەندی بڕیارە، بۆ فشاركردن لە سیاسییەكان بۆ پێكهێنانی حكومەت  بەوشێوازەی مەرجەعییەت‌و گەل لێدەڕوانن. 2-    ئامادەكاریكردن بۆ مانگرتنی ئاشتیانەی فراوان نزیك ناوچەی سەوزی بەغدادو بەهەماهەنگی لەگەڵ هێزە ئەمنییەكان. ئەم داوایەی سەدر لەگەڵ ئەوەی وەڵامدانەوەیەكی خێرایە بۆ داواكەی مەرجەعییەت، ئاشتبونەوەیەكی ڕاستەوخۆشە لەگەڵ خۆپیشاندەرانی گۆڕەپانەكان كە لەهەفتەی ڕابردودا هێرشێكی توندیان كردە سەر سەدرو تۆمەتباریان كرد بە بەجێهێشتنی خۆپیشاندەران‌و، هەڵكردنی گلۆپی سەوز بۆ هێزە ئەمنییەكان تا لەڕێی هێزو توندوتیژییە خۆپیشاندانەكان سەركوت بكەن. مۆڵەتەكەی سەرۆك كۆمار ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردوو "بەرهەم ساڵح" سەرۆك كۆماری عێراق لەنامەیەكدا كە ئاراستەی پەرلەمانی عێراقی كرد، هۆشداریدا بە فراكسیۆنەكانی پەرلەمان‌و ڕۆژی شەممە یەكی شوباتی وەك دواین مۆڵەت دیاریكرد تا كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران پێشكەش بكەن. لەنامەكەی سەرۆك كۆماردا ئەوە بە فراكسیۆنەكان ڕاگەیەندراوە كە: •    ئەو فراكسیۆنانەی پەرلەمان كە پەیوەندیدارن بە كاندیدی پۆستی سەرۆك وەزیران دەست بە گفتوگۆی بنیاتنەرانە‌و جدی بكەن لەپێناو ڕێككەوتن لەسەر كاندیدێكی نوێ‌ بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران كە لەئاستی میللیدا ڕەزامەندی لەسەربێت. •    ناوی كاندیدەكە بەرزبكەنەوە بۆ سەرۆكایەتی كۆمار بۆ ئەوەی فەرمانی ڕاسپاردنی بۆ دەربكرێت. •    ئەگەر فراكسیۆنە پەیوەندارەكان نەیانتوانی لەماوەیەكدا كە لەڕۆژی یەكی شوبات تێپەڕنەكات، كاندید یەكلابكەنەوە، دەسەڵاتی دەستوری خۆم بەكاردەهێنم بۆ كاندیدكردنی كەسێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران كە لەسەر ئاستی پەرلەمان‌و لەسەر ئاستی میللیش قبوڵكراوبێت.  

راپۆرتی: درەو "موقتەدا سەدر" ئەو پیاوەی كە بە هەڵگەڕانەوە لەهەڵوێستە سیاسیی‌و تەنانەت جەماوەرییەكانیشی ناسراوە، لەكاتێكی ناسك‌و هەستیاردا خۆپیشاندەران بە جێدەهێڵێت. ئەویش هاوشێوەی نوخبەی سیاسی لە ڕۆژانی یەكەمی خۆپیشاندانە خۆرسكەكەی خەڵكی عێراقدا دووچاری شۆك بوو، ئەوە یەكەمجاربوو بەبێ‌ ئاگاداری‌و لەسەر داوا ئەو شەقامەكان جمەی بێت لەخەڵكی ناڕازیی. سەدر ئەو دەمە لەیەكەم پەیامیدا، تەئكیدی لەبایەخی پاراستنی ئەو بەرگە خۆرسكەی خۆپیشاندانكردو، داوای لەخۆپیشاندەرانیش كرد ڕێگەنەدەن هیچ لایەنێك بیكاتە گۆڕەپانی تاودانی ئەسپی خۆی‌و سواری شەپۆلی ناڕەزایەتییەكانیان بێت.   لەدوای 25 تشرینی یەكەمی ساڵی ڕابردوەوە،  سەدر لایەنگرانی خۆی ناردە ناو خۆپیشاندەران‌و هێزێكی مەدەنیشی بەناوی "كڵاوشینەكان" دروستكرد بۆ پاراستنی خۆپیشاندەران‌و گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان، زۆرێك لەلێكدانەوەكان پێیانوابوو سەدر بۆ دوو ئامانج ئەو هەنگاوەی گرتەبەر: یەكەم: ترسی دەرهێنانی بەڕی شەقام لەژێرپێی. دووەم: ڕێگەنەدان بەدەستوردانی هێزی ترو بەلاڕێدانی خۆپیشاندانەكان بەشێوەیەك كەدواتر بە مەترسی بۆ ناماڵی شیعەو پێگەی هێزەكانی بشكێتەوە. چی ڕوویدا؟  لەدوای كوشتنی "قاسم سولەیمانی‌و ئەبومەهدی موهەندیس" هەڵوێستی سەدر گۆڕانكاری جەوهەری بەسەرداهات، خەمی ژمارە یەكی لەپشتیوانیكردنی سەربازگەی دژە گەندەڵییەوە گۆڕا بۆ سەربازگەی دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق. سەدر وای دانابوو، خۆپیشاندەرانی گۆڕەپانەكانی بەغدادیش بكاتە بەشێكی كاریگەر لەو خۆپیشاندانەی نزیكەی دوو هەفتە خۆی‌و لایەنگرانی‌و تێكڕای گروپە چەكدارە شیعییەكان‌و سەركردەكانیان بانگەشەیان بۆكرد لەپێناو یەكسختنی وتارەكانیان دژی بوونی سوپای ئەمریكا لە عێراق، بەڵام تووشی نائومێدییەكی گەورەبوو كاتێك بینی خۆپیشاندەران نەك هەر بەشداریی ئەو خۆپیشاندانەیان نەكرد كە دژی بوونی هێزەكانی ئەمریكا لەسەر خاكی عێراق ڕێكخرا، بەڵكو گاڵتەشیان بە هەوڵەكانی كردو، تۆمەتباریان كرد بەوەی بۆتە بەشێك لە پرۆژەی ئێران لە عێراق. سەدر ئەم بەشدارینەكردنەی خۆپیشاندەرانی تەحریری لەگەڵ لایەنگرانی‌و گروپە چەكدارەكان وا لێكداوەتەوە، پشتیوانییەكی ڕاستەوخۆیە بۆ ئەمریكا، بەتایبەت زۆرێك لەلایەنە شیعییەكان لەڕۆژی یەكەمی خۆپیشاندانەكانەوە تۆمەتی دەستی دەرەكییان دەخەنە پاڵ.  بەشێكی تری نیگەرانییەكانی سەدر ڕەنگە لەوەوە سەرچاوەی گرتبێت، ئەو خۆپیشاندانەی ناوی نابوو  (ملیۆنی سەروەری) هیچ سیفەتێكی ملیۆنی تێدانەبوو، لە ئاستی چاوەڕوانی خۆی و شیعەكانیشدا نەبوو، ژمارەی بەشداربوان زۆر لەوە كەمتر بوون كەپێشبینی دەكرا، ئەوەش ئیحراجییەكەی گەورەی بۆ هێزو گروپە شیعییەكان بەگشتی‌و موقتەدا سەدرو لایەنگرانی بە تایبەتی دروستكرد. بڕیاری كشانەوە  ئێوارەی ڕۆژی هەینی "موقتەدا سەدر" لە توتێكدا گلەیی لە خۆپیشاندەران كردو وتی:" من نیگەرانی‌و گلەیی خۆم دەردەبڕم لەو خۆپیشاندەرانەی گۆڕەپانی تەحریر‌و پارێزگاكانی تر كە گومانیان لێكردووم، ئەوانەی پشتیوانیان بووم دوای خودا، پێموابوو ئەوانە پشتیوانی من‌و عێراقن" وەك ئاماژەیەك بۆ بەشدارینەكردنیان لەو خۆپیشاندانەی كە داوای كردنە دەرەوەی هێزە بیانییەكانیان كرد.  دوابەدوای تویتەكەی سەدر، زۆرینەی لایەنگرانی گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندانیان چۆڵكرد، نزیكەكانی سەدر دەڵێن: ئەو فەرمانی نەكردووە بە لایەنگرانی تا لەگۆڕەپانەكان بكشێنەوە، بەڵكو سەدر بەو پەیامە ویستویەتی  خۆی لەهەموو خۆپیشاندانێك بەدور بگرێت، تا جارێك بەسواربوونی شەپۆلەكەو جارێكی تریش بە بەجێهێشتنان تۆمەتبار نەكرێت، بەڵام لایەنگرانی واتێگەیشتوون كە تویتكەی مانای كشانەوەیە، بەوشێوەیەش لایەنگرانی تەواوی خێمەكانیان كۆكردەوەو گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندانیان لە (بەغدادو دیوانیەو بەسرەو نەجەف‌و بابل‌و كەربەلا) چۆڵكرد.   لەبەرامبەردا بەشێك لە خۆپیشاندەرانی گۆڕەپانەكان ئەو هەڵوێستەی سەدریان  بەهەڵگەڕانەوەیەكی ئاشكرا وەسفكرد  لەپشتكردنە خۆپیشاندەران‌و، لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بە (هەڵگەڕانەوەی سەدرو غەدری سەدرو پێچكردنەوەی سەدر) ناویانبردو، ئەو دەستەواژانەیان وەك دروشم لە گۆڕەپانەكان  بەرزكردەوە.  بەشێك لەوانەی لەسەر ئەم هەڵوێستەی ڕەخنە لەسەدر دەگرن، دەڵێن: "سەدر بۆ ئەوە نەهاتۆتە سەرخەت تاپشتیوانی خۆپیشاندەران بكات، بەڵكو بۆ پاراستنی بەرژوەندییە تایبەتییەكانی‌و هاوپەیمانە سیاسییەكانی‌و پاراستنی هەیبەتی خۆی هاتووەتە شەقام، خۆ ئەگەر ئەوەی نەكردایە ئەوەی خۆپیشاندەران دژی حزبەكەیان وتویانەو كردویانە دژی ئەویش دەیانكرد". بەڕای ئەوان ئەم كارەی سەدر دەبێتە مایەی لاوازكردنی جوڵەی جەماوەرو كۆتایهێنان بە پشتیوانی لۆجستی‌و پارێزگاریكردن‌و كۆتایهێنان بە خۆپیشاندانەكان لەهەر لەحزەیەكدا بێت، بەتایبەت بەدوای ئەم هەڵوێستەی سەدر هەڵمەتێكی ئەمنیی فراوان لە(بەسرەو دیوانییەو بەغداد) دەستیپێكردووە‌و، هێزە ئەمنییەكان خێمەی خۆپیشاندەرانیان سوتاندووەو دەیان چالاكیشیان دەستگیركردووە. بەشێكی تر لەوانەی سەدر تۆمەتباردەكەن دەڵێن، سەدر بەم هەنگاوەی چۆتە بەرەی دژە شۆڕش‌و ئەم بڕیارەشی جێپەنجەی ئێرانی پێوەدیارە، ئەوەش دوای كۆبونەوەی دێت لەگەڵ سەركردەی گروپە چەكدارەكان لەشاری (قوم). لەدوای كشانەوەی لایەنگرانی سەدر لە گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان هەڵمەتی سەركوتكردن‌و ڕاوەدونان‌و دەستگیركردن بەشێوەیەكی بەربڵاو دەستیپێكردووە، بەجۆرێك هەندێك بە ڕاگەیاندنی جەنگ دژی خۆپیشاندەرانی ناویدەهێنێت. كاریگەریی سەدر     كشانەوەی لایەنگرانی ڕەوتی سەدر لە گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان كاریگەرییەكی دیاری كردۆتە سەر گۆڕەپانەكان، چی لەڕووی قەرەباڵغی‌و چالاكییەكان‌و، هەم لەڕووی بەشداری‌و پشتیوانی لۆجستی تادەگاتە ئەوەی ڕۆلێكی گرنگیان هەبووە لە پاراستنی خۆپیشاندانەكان، ئەمە قسەی بەشێكە لەچالاكی خۆپیشاندانەكان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان.   ئامادەبوونی "كڵاوشینەكان"ی سەر بە سەدر، لەماوەی ڕابردودا بووەتە هۆی ڕێگریكردن‌و پاراستنی خۆپیشاندەران لەپەلاماری گروپە چەكدارەكان، بەوهۆیەوە بەشێك لە خۆپیشاندەران كشانەوەیان بە زیانێكی گەورە دەزانن بۆ خۆپیشاندانەكان. بەوتەی بەشێك لەچالاكانی مەدەنیش، هەندێك لایەن هەوڵی قوڵكردنەوەی كێشەكانی نێوان لایەنگرانی سەدر‌و خۆپیشاندەران دەدەن بۆ لاوازكردنی خۆپیشاندانەكان‌و، لەدەستدانی لایەنگرانی، ئەو دروشمانەشی دژی سەدر لە گۆڕەپانەكانی خۆپیشاندان بەرزكراونەتەوە بە دروشم‌و ڕای  خۆپیشاندەرانی نازانن، زیاتر بە كاردانەوەی تاكەكەسی وەسفدەكەن بەهۆی توڕەیی‌و هەستكردنیان بە نائومێدی لەبڕیاری كشانەوەی سەدرییەكان‌و بەجێهێشتنیان لەگۆرەپانەكان بەتاقی تەنیا.  

راپۆرتی: درەو سبەی هێزە شیعییەكان خۆپیشاندانی ملیۆنی بە تامی ڕاپرسی لەسەر كردنە دەرەوەی هێزە بیانییەكان لەعێراق دەكەن، ئەوان كە بەشێكی گەورەی وزەو ئیمكانیاتی دەوڵەتیان لەبەردەستدایە، گرەوی هەرە گەورەیان ئەوەیە لەم ڕێیەوە كاریگەری و ئیحراجییەكی گەورە بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دروستبكەن. پێدەچێت گەیشتبنە ئەو بڕوایەی مانەوەی ئەمریكا بەم توڕەییەی ئێستاو ڕۆیشتنیشی بەتوڕەیی لە عێراق دوو بژاردەن یەكی لەیەكی خراپترن، بۆیە چاویان لەبژاردەیەكی تازەیە كە پێشهاتە نوێیەكان دروستیبكات.   ئەم هەینییە بۆ ئەوان خۆپیشاندانێكی چارەنوسازە، ناونیشانێكی گەورەشیان پیاهەڵواسیوەو بە "خۆپیشاندانی سەروەری" ناوی دێنن، وەك ئاماژەیەك بۆ گێڕانەوەی سەروەری بۆ عێراق‌و، دەركردنی هێزی بێگانە لەسەر خاكەكەیان. سەدرییەكان كە سەرپەرشتی ئەم خۆپیشاندانە دەكەن‌و، لەسەر داوای ڕابەڕەكەی ئەوان ڕێكدەخرێت، زۆر بەوردی لەسەر دوو تەوەر كاردەكەن:  یەكەمیان: ئەم خۆپیشاندانە داواكارییەكی عێراقی پەتییەو هیچ پەیوەندییەكی بە ئێرانەوە نییە. دووەمیشیان: كاردانەوە نییە لەبەرامبەر كوشتنی " قاسم سولەیمانی‌و ئەبومەهدی موهەندیس" بەڵكو داواكارییەكی كۆنی "سەدر"ەو دەگەڕێتەوە بۆ پێش ڕووداوەكانی ئەم دواییەی عێراق. "سەڵاح عوبەیدی" وتەبێژی ڕابەڕی ڕەوتی سەدر لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا دەڵێت:" بیرۆكەی خۆپیشاندانی هەینی دەگەڕێتەوە بۆ پێش هێرشە ئاسمانییەكەی ئەمریكا بۆ سەر فرۆكەخانەی بەغداد، ڕەتیشیدەكاتەوە فشاری ئێرانی لەپشتەوەبێت". بەوتەی ئەو، خۆپیشاندانی سبەینێ‌ دوو داواكاری هەیە:  یەكەمیان: ڕەتكردنەوەی بوونی سوپای ئەمریكا دوای دوژمنكارییەكانی دژ بە عێراقییەكان.  دووەمیشیان: بەگژداچوونەوەی گەندەڵیی. كێشەی گەورەی شیعییەكان لەوەدایە ئەم دوو ئامانجە ڕووبەڕووی زیاد لە فاكتێكی یاسایی‌و شەرعی دەبنەوە كە لە بایەخی داواكارییەكانیان كەمدەكاتەوە:  یەكەمیان: لەڕووی شەرعییەتەوە كە پەرلەمانی عێراق بڕیاری لێداوە، بەدەنگی تەنها نوێنەرەكانی خۆیان تێپەڕیووەو نوێنەرانی دوو پێكهاتەی تر "كوردو سوننە" لەم بڕیارەدا غائیبوون.  دووەمیان:داواكارییەكە پێش ئەوەی داوایەكی عێراقی بێت داوایەكی ئێرانییەو، لەدوای كوشتنی "سولەیمانی‌و ئەبومەهدی موهەندیس"وە بەرزكراوەتەوە.  سێیەم: خۆپیشاندانەكە تەنها خۆیان ڕێكخەرو ئەنجامدەرین‌و، هیچ پێكهاتەیەكی تری عێراق بەڕوونی پشتیوانی یان بەشداری تێداناكات.     ئەمریكا بێدەنگی هەڵبژاردووە ئیدارەی ئەمریكا تائێستا شتێكی لەبارەی ئەو خۆپیشاندانانەوە نەوتووە كە بڕیارە سبەینێ‌ دژی بوونی هێزەكانی لەسەرخاكی عێراق بەڕێوەدەچێت، بەپێی هەوالێكی سەرۆكایەتی كۆماری عێراق لەدیدارەكەی دوێنیی "بەرهەم ساڵح" سەرۆك كۆماری عێراق لەگەڵ "دۆناڵد ترەمپ" سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كە لەپەراوێزی كۆڕبەندی (دافۆس)دا بەڕێوەچوو، "باسی بوونی هێزە بیانییەكان‌و كەمكردنەوەی ژمارەیان لەعێراق و گرنگی ڕێزگرتن لە داواكاری گەلی عێراق بۆ پارێزگاریكردن لەسەروەری نیشتمانی‌و چەسپاندنی ئاسایش‌و سەقامگیری كراوە"، ئەمە ڕەنگە نوێترین زانیاری ڕاگەیەندراوی تایبەت بەم پرسە بێت كە بەشێوەیەكی ئاشكرا لەنێوان "واشنتۆن‌و بەغداد"دا باسكراوە، گەرچی خاڵییە لە بۆچونی ویلایەتە یەكگرتووەكان و ڕای سەرۆكەكەی لەسەر ئەم قسانە.  لەدوای بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق بە كردنە دەرەوەی هێزە بیانییەكان لەسەر خاكی عێراق، سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە زیاد لەبۆنەیەكدا هەڕەشەی سەپاندنی سزای ئابوری كردوە بەسەر عێراقدا، لەوەش توندتر ڕاشكاوانە وتی: " 35 ملیار دۆلاری عێراق لەبەردەستماندایەو ئەگەر ئەووڵاتە چۆڵبكەین پێویستە پارەی باجدەرانی ئەمریكا بدەنەوە".  هێزە شیعییەكانی عێراق لەگەڵ ئەوەی هەموویان لەسەر پرسی دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق هاوڕان، بەڵام سەبارەت بەشێوازی مامەڵكردن لەگەڵ ئەم پرسە جیاوازییان هەیە، هەندێك لە گروپەكانی نزیك لە ئێران دەیانەوێت بەهەر نرخێك بێت ئەمریكا لە عێراق دەربكەن، بەڵام زۆرێك لە هێزەكانی تر ئەو بڕوایەیان بەتۆخی لاچەسپیوە كە ڕەنجانن و توڕەكردنی ئەمریكا مانای ماڵوێرانییە بۆ عێراق، ترسی گەورەشیان هەیە ئەمریكا هەر بە سزادانی ئابورییەوە نەوەستێت‌و، دوای خۆی شتێك نەهێڵێتەوە بە ناوی دەوڵەتی عێراقەوە لەڕێی: 1-    زیندوكردنەوەی مەسەلەی فیدراڵی ناوچە سونییەكان. 2-     كردنەوەی بنكەی سەربازی لەهەرێمی كوردستان. هەموو بژاردەكان خراپن سیاسیەكانی شیعە كە لەدوای 2003وە لەترۆپكی دەسەڵاتی جێبەجێكردندان لە عێراق، بەدرێژایی 17 ساڵی ڕابردوو نەیانتوانی مۆدێلێكی جیاواز لەسیاسەتكردن پێشكەش بەگەلانی عێراق بكەن، تەنانەت نەیانتوانی وەك پێویست خزمەتی پێكهاتەكەی خۆشیان بكەن. لەئێستادا ناوچە شیعە نشینەكان لەخراپترین دۆخی گوزەراندان، بەدەست سەرەتایترین كێشە خزمەتگوزراییەكانی وەك ئاو و كارەباو ڕێگاباون و پێداویستیەكانی ترەوە دەناڵێنن، بەوهۆیەوە چەندین خۆپیشاندانی گەورە سەریانهەڵداوە كە دواترینیان ئەو خۆپیشاندانانەیە كە لە مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی ڕابردوەوە سەریانهەڵداوەو زۆرێك لەشارەكانی ناوەڕاست‌و باشوری عێراقی گرتوەتەوە‌و تائێستاش درێژەی هەیە. ئەوەی وایكردووە لەم قۆناغەدا كێشەكانی نێوان ئەمریكاو شیعە قوڵتربێتەوە، تەنها مەسەلەی ڕۆڵ و هەژموونی ئێران و گروپەكانی حەشدی شەعبی نییە لە عێراق لەگەڵ ئەوەی دیوێكی  گرنگی كێشەكەن، ئەمریكا هەر بەوە وازیان لێناهێنێت. هێزە باڵا دەستە شیعەكان ئومێدێكی گەورەیان لەسەر ئەو ڕێككەوتنە هەڵچنیبوو كەحكومەتەكەی "عادل عەبدولمەهدی" ساڵی پار لەگەڵ  حكومەتی "چین" ئەنجامیدا، ئەوان بەنیازبوون بەهۆی ئەو ڕێككەوتنەوە لەماوەی چەند سالێكدا عێراق هەم لە كێشەی خزمەتگوزرای ڕزگاربكەن‌و، هەم لەژێر هەژموونی ئەمریكاش دەربێنێن، بۆچونی زۆریش هەیە كە ئێران ئەندازیاری نزیكبوونەوەی "چین‌و عێراق" و ئیمزاكردنی ئەو ڕیككەوتنەبێت. بەڵام ئەمریكا هەم بەڕووخاندنی حكومەتەكەی "عەبدولمەهدی" و هەمیش بەلێدانی گروپەكانی حەشدو كوشتنی "سولەیمانی‌و موهەندیس" و توندكردنەوەی فشارەكان لەسەر ئێران، جارێكی تر ڕیسەكەی لێكردنە بەخوری، چونكە ئەمە بۆ ئەمریكییەكان نەك هەر پەراوێزخستن بوو، بەڵكو كردنە دەرەوەیەكی كرداری بوو لە پرۆسەی سیاسی‌و گواستنەوەی عێراق بوو لەسەر بازگەی واشنتۆنەوە بۆ سەربازگەی ڕكابەرەكانی.   لەئێستا شیعەكان لەبەردەم دوو بژاردەدان كە یەكی لەیەكی تاڵترن، مانەوەی ئەمریكا لەسەر خاكی عێراق مانای قبوڵكردنی ئەمری واقیع و لاوابونی زیاتری خۆیان و دوركەوتنەوەیان لە خولگەی ئێران، پێداگریشیان لەسەر كردنە دەرەوەی ئەمریكا و ڕۆیشتنی سوپاكەی، مانای گرەوكردن لەسەر ئایندەی وڵاتێك كە ناوی عێراقەو ئەوان دەسەڵاتداری یەكەمن تێیدا. ڕەنگە بژاردەیەكی نادیاریش لەپشتی پەردەوەهەبێت‌و بە بژاردەی سێیەم ناوبهێنرێت، ئەویش ڕێككەوتنێكی نوێیە بە بەشداری ئێران‌و دابەشكردنەوەی سەرلەنوێی ڕۆڵەكان بەشێوەیەكی هاوسەنگ لە عێراق، بەجۆرێك جارێكی تر ئێران بەتەنیا بڕیارنەدات‌و، هەوڵی پەراوێزخستنی ڕۆڵی ئەمریكا نەدات لەپرۆسەی سیاسی عێراقدا، هێزە شیعییەكانیش عێراق سەركێشی لەشێوەی ڕێككەوتن‌و نزیكبونەوە  لە"چین" نەدەن، كە ڕەنگە بۆ ئەمریكا بەزاندنی هیڵی سوربێت.  

(درەو): ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەزاری سێ سەرچاوەوە ئاشكرایكرد، كۆمپانیای بریتش پترلیۆم-ی بەریتانی كە بە (BP) ناسراوە، لە كێڵگەی نەوتی كەركوك كشاوەتەوە. ئاژانسەكە باسلەوەدەكات، كۆمپانیای BP گرێبەستێكی بۆ دۆزینەوەی نەوت لە كەركوك بەبەهای (100 ملیۆن) دۆلار هەبووە، ئێستا گرێبەستەكەی كۆتایی هاتووە بەبێ ئەوەی رێككەوتنی نوێ بكات بۆ فراوانكردنی كێڵگەكە. سەرچاوەی هەواڵەكە باسی لەوەكردووە، كۆمپانیا بەریتانییەكە مانگی رابردوو دەسەڵاتدارانی عێراقی ئاگاداركردوەتەوە لەوەی فەرمانبەرەكانی لە كێڵگەی نەوتی كەركوك دەكشێنێتەوە، ئەمەش دوای تەواوبوونی گرێبەستی كاركردنی كە لە ساڵی 2013 ئیمزاكراوە. سەرچاوەكان لە كۆمپانیای نەوتی باكور كە خۆیان سەرپەرەشتی كارەكانی كێڵگەكەیان كردووە، هەواڵی كشانەوەی كۆمپانیا بەریتانییەكەیان لە كێڵگەی نەوتی كەركوك پشتڕاستكردوەتەوە. بەپێی قسەی بەرپرسان، ئەنجامی كارەكانی گەشەپێدانی كێڵگەی نەوتی كەركوك كە كۆمپانیا بەریتانییەكە ئەنجامی داوە، رادەستی كۆمپانیای نەوتی باكور كراوە، بەڵام كشانەوەی كۆمپانیا بەریتانییەكە بۆ بەرپرسانی عێراقی چاوەڕوان نەكراو بووە‌و باسلەوەدەكرێت هۆكاری كشانەوەكە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە ئەنجامی توێژینەوەكە هاندەر نەبووە بۆ ئەوەی كۆمپانیاكە لە كەركوك بمێنێتەوە‌و بەردەوامی بدات بە كارەكانی.

راپۆرتی: درەو وەرزێكی تری توندتیژی لە عێراق دەستیپێكردەوە، میدیاكانی عێراق پڕبونەوە لەوێنەی كوژراو و بریندار، ڕووداوەكانی ئەم دواییەی عێراق  هێزە دەسەڵاتدارە شیعییەكانی بەتەواوی خستۆتە دۆلێك و خۆپیشاندەرانیش كەوتونەتە دۆلێكی تر، ئێستا لە عێراق هیچ شتێك دەسەڵات و خەڵك پێكەوە كۆناكاتەوە تەنها وشەی خۆپیشاندان نەبێت، خۆپیشاندان وەك كردەو پرۆسە نەك ئامانج و خواستی هاوبەش. دیمەنی سیاسی لە عێراق بەجۆرێك شێواوە دەسەڵات و خەڵك هەردووكیان بوون بە خۆپیشاندەر، دووەمیان یەكەمیان بە سەبەبكارو خولقێنەری ئەو دۆخە دەزانێت و داوای ڕۆیشتنی دەكات، یەكەمیشیان ئەمریكا تۆمەتباردەكات بەداگیركردنی عێراق و داوای ڕۆیشتنی دەكات، بەمشێوەیە عێراق ڕۆژانە خوێن و سامانی لێدەچۆڕێ‌  لەبازنەیەكی بەتاڵدا دەسوڕێتەوە، ئاماژەكانیش نەك هیوای كرانەوەو بەرەوپێشچوونێكی تێدا بەدیناكرێت، بەڵكو ترسی ڕۆچوون بەرەو ئاڵۆزی و نەهامەتی زیاتر ئەگەرێكی كراوەو چاوەڕوانكراوە. دواین پێشهاتەكانی خۆپیشاندان بەپێی تازەترین ئامار، 4 كەس لەخۆپیشاندانەكانی ئەمڕۆی بەغدادو شارەكانی تری عێراقدا كوژراون‌و 100 كەسی دیكەش برینداربوون،  هێزە ئەمنییەكانی عێراق گوللەی زیندوو و گازی فرمێسك ڕێژیان بەشێوەیەكی بەربڵاو بۆ بڵاوەپێكردنی خۆپیشاندەران لە گۆڕەپانی "تەیەران" و ڕێگای "محەمەد قاسم"ی نزیكی  بەكارهێناوە، بەو هۆیەشەوە 3 خۆپیشاندەر كوژراون‌و 80ی دیكەش برینداربوون، زۆرینەی بەركەوتووەكانیش دووچاری تەنگەنەفەسی و خنكاندن بوون لە ئاكامی هەڵمژینی گازی فرمێسك ڕێژ، هاوكات لە باشوری عێراقیش كەسێك كوژراوەو 20 كەسی دیكەش برینداربوون.   بەگوێرەی چالاكانی خۆپیشاندانەكان، پێشتر خۆپیشاندەران لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە ناچاركرابوون ڕێگای "محەمەد قاسم" لە شاری بەغداد چۆڵبكەن، ئێوارەی ئەمڕۆ جارێكی توانیویانە ئەو ڕێگایە دابخەنەوەو، هەزاران خۆپیشاندەری تریش گەیشتونەتە گۆڕەپانەكە بۆ بەشداریكردن لەخۆپیشاندانەكان. لەشاری بەسرەش، چەند چەكدارێكی نەناسراو چالاكێكی خۆپیشاندانەكانی ئەو شارەیان داوەتە بەر دەستڕێژی گوللەو كوشتویانە، ئەوەش لەكاتێكدایە ڕووبەڕووبونەوەی خۆپیشاندەران لەگەڵ هێزە ئەمنییەكان لەو شارە گەیشتۆتە قۆناغێكی توندو ئاڵۆز. لەوچوارچێوەیەدا هەزاران خۆپیشاندەر لە ناوچەی "جونەینە" لەشاری بەسرە گردبونەوەو  ڕێگای "ئەندەلوس"یان بەشێوەیەكی تەواوەتی داخست ‌و تایەی ئۆتۆمبیلیان لەشەقامەكان سوتاند، هاوكات تایەی سوتاویش شەقامی بازرگانی بەسرەی داپۆشی، خۆپیشاندەران دروشمی توندیان دژی "ئەسعد عیدانی" پارێزگاری بەسرەو فەرماندە ئەمنییەكانی شارەكە بەرزكردەوە، بەهۆی هەڕەشە بەردەوامەكانیان و دەركردنی فەرمانی دەستگیركردن بۆ چەندین خۆپیشاندەر. "قاسم نەزال" فەرماندەی پرۆسە سەربازییەكان لە بەسرە لەبەیاننامەیەكدا، چەند لایەنێكی تۆمەتباركرد بە هاندانی خۆپیشاندەران بۆ تێكدانی دۆخەكە و هەوڵدان بۆ دروستكردنی كەلێن لە نێوان خۆپیشاندەران و هێزە ئەمنییەكان، ڕاشیگەیاند: هێزە ئەمنییەكان كاردەكەن بۆ پاراستنی خۆپیشاندەران، داواشی لێكردن پەنا نەبەنە بەر توندوتیژی و گرتنی ڕێگاو پەلاماردانی دامەزراوە حكومییەكان. بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەكانیش، دەزگا ئەمنییەكانی بەسرە فەرمانیان پێكراوە بە دەستگیركردنی هەر خۆپیشاندەرێك كە هەوڵی داخستنی دامەزراوەكانی دەوڵەت و گرتنی ڕێگاكان بدات، لە دوێنیەوە، هێزی "شۆك" لەشاری بەسرە لەڕێی هێزەوە دەیەوێت خۆپیشاندانەكان سەركوت بكات و دەیان كەسیش دەستیگركراون.     لەپارێزگاكانی (زیقارو كەربلا و نەجەف و واست و بابل) یش خۆپیشاندەران بەگرتنی ڕێگاو سوتاندنی تایەی ئۆتۆمبیل درێژەیان بە خۆپیشانداو هەڕەشەی گرتنەبەری ڕێوشوێنی توندتریش ئەگەر دەسەڵاتدارانی عێراق بەشێوەیەكە پەلە وەڵامی داواكارییەكان نەدەنەوە. پێشهاتە سیاسییەكان بەگوێرەی هەوالێك كە ئێوارەی ئەمڕۆ میدیا عێراقییەکان بڵاویانکردەوە: "بەرهەم ساڵح" سەرۆک کۆماری عێراق لەگەڵ "هادی عامری" سەرۆکی هاوپەیمانی بونیاتنان یەکلاکردنەوەی پرسی دیاریکردنی کاندیدی سەرۆک وەزیرانی داهاتوویان تاتوێکردووە، ئەوەش هاوکاتە لەگەڵ توندبونەوەی خۆپیشاندانەکان لەزۆرێک لە شارەکانی عێراق دوای کۆتایهاتنی ئەو مۆڵەتەی بۆ دەسەڵاتیان دیاریکردبوو بۆ وەڵامدانەوەی داواکارییەکانیان. زانیارییەکان ئاماژە بەوەشدەکەن، ژماریەک لە هێزە شیعییەکان و لەنێویاندا هاوپەیمانی بونیاتنان و کوتلەی سائیرون، ڕێککەوتوون لەسەر پێویستی یەکلاکردنەوەی کەسێک بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران بەشێوەیەکی پەلە کە بەلای خۆپیشاندەرانەوە پەسەند بێت. بەوتەی سەرچاوە ئاگادارەکانیش، ئەگەر زۆرە پێش ئەوەی "بەرهەم ساڵح" سبەی سێ شەممە گەشتی سویسرا بکات بۆ بەشداریکردن لە کۆنگرەی دافۆس کاندیدێک بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران ڕابسپێرێت.   بەپێی ئەوزانیارییەی (درەو) لەسەرچاوەیەكی تایبەتەوە دەستیكەتووە، سێ كەس  كاندیدین بۆ پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق - عه‌لی شوکری  -محه‌مه‌د تۆفیق عه‌لاوی -مسته‌فاكازمی بەوتەی سەرچاوەكە، "محەمەد عەلاوی" بەهێزترین كاندیدە، "عەلی شوكری" تا ئێستا رەتیكردۆتەوە ئەو پۆستە وەربگرێت مستەفا كازمی لەلایەن شیعەكانی لایەنگرانی ئێرانیەوە رەتدەكرێتەوە. بەتۆمەت و خۆپیشاندان وەڵامی خۆپیشاندەران دەدەنەوە پێدەچێت كردنە ئامانجی بنكەو بارەگاكانی گروپەكانی حەشدی شەعبی و كوشتنی "قاسم سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیس"لەلایەن ئەمریكاوە هێزە شیعییەكانی عێراقی بەتەواوی تووشی شڵەژان كردبێت، ئەوان لەبری وەڵامدانەوەی داواكاری خۆپیشاندەران و دامركانەوەی خۆپیشاندانەكان ، بەزمانێكی توندتر لە جاران هەڕەشە دەكەن و بێتەموومژ خۆپیشاندەران بەجوڵاندیان لەلایەن دەستی دەرەكییەوە تۆمەتباردەكەن، بە ئاشكرا لێرەو لەوێ‌ هەڕەشەی سەركوتكردنی خۆپیشاندانەكان دەكەن، ئەو توندوتیژییەی بەربڵاوەی هێزە ئەمنییەكانی عێراق  لەم چەند ڕۆژەی ڕابردوشدا دژ بە خۆپیشاندەران لەبەغدادو شارەكانی تر بەكاریانهێناوە، ئاماژەیەكی ڕوونە بەوەی خواستێكی بەهێزیان هەیە تا لەڕێی هێزەوە كۆتایی بەو خۆپیشاندانانە بهێنن. "كەریم علیوی" پەرلەمانتاری هاوپەیمانی (فەتح) لەلێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا دەڵێت: پارەی كەنداو دەڕژێتە عێراق بە ئامانجی لێدان لە سەقامگیری و ئاشتیبوونی خۆپیشاندانەكان، تەئكیدیش دەكات، زانیاری وردیان لەبەردەستدایە كە پارەی  وڵاتانی كەنداو لەوانەش "سعودییە" ڕژاوەتە ناو هەندێ‌ پارێزگای باشور بۆ شێواندنی داواكارییە ڕەواكانی خۆپیشاندەران. لەگەڵ ئەوەی ئەم تۆمەتانە شتێكی تازەنین، بەڵام پرسیاری چاودێران و بەشێك لە خۆپیشاندەرانی عێراق ئەوەیە، بۆچی لەماوەی زیاتر لە سێ‌ مانگی ڕابردووداو دوای ڕژانی ئەو هەموو خوێن و زیانە ماڵییە، دەسەڵاتدارانی عێراق تائێستا چارەسەرێكیان بۆ ئەودۆخە نەدۆزیوەتەوەو ڕێگەش لەدەستوەردانی دەرەكی بگرن؟. ئەم تۆمەتانەی هێزە دەسەڵاتدارەكان لەكاتێكدایە، چەند ڕۆژێكە زۆرێك لە هێزە شیعییەكانی عێراق بەهەموو توانیانەوە سەرقاڵی كۆكردنەوەی خەڵكن بۆ ئەنجامدانی خۆپیشاندانێكی ملیۆنی گەورە لە بەغدادی پایتەخت و شارو شارۆچكەكانی ناوەڕاست و باشور دژی بوونی سوپای ئەمریكا لە عێراق، كە بەوتەی سەرچاوە ئاگادارەكان جگە لەوەی ڕیكلامێكی گەورەی لە تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانو و هەندێك لەمیدیا حزبییەكانەوە بۆ دەكرێت، سەرجەم تواناكانی دەوڵەتیشیان بۆ خراوەتەسەرپشت تا خۆپیشاندانەكە دەنگدانەوەیەكی گەورەی هەبێت و ببێتەجۆرێ لەپشتیوانی بۆ بڕیارەكەی پەرلەمانی عێراق و هەوڵەكانی سەرۆكی حكومەتی كاربەڕێكەر لەوبارەیەوە. هێزە شیعییەكان كە لەگەڵ بەشێكی بەرچاوی شەقامی شیعی_دا كەوتونەتە ململانێیەكی سەختەوەو، ئەو خۆپیشاندانانەی زیاتر لە سێ‌ مانگە زۆرێك لەناوچەكانی عێراقی گرتۆتەوە بە هەڕەشەیەكی جدی دەزانن بۆ سەرپێگەی خۆیان، بە بایەخەوە لەو خۆپیشاندانەی بڕیارە ڕۆژی هەینی بەڕێوەبچێت دەڕوانن، ئەوان هەر بەو چاوە تەماشای ناكەن كە دژی ئەمریكاو هێزە بیانییەكان ڕێكدەخرێت، گەرچی ئامانجەكە سەرەكییەكەیان ئەوەیە، بەڵكو وەك جۆرێك لەبەیعەت و هەژموونی خۆیان تەماشای دەكەن لە عێراقی دوای خۆپیشاندانەكانی خەڵك، دەیانەوێت لەوڕێیەوە نمایشی بازووی خۆیان بكەن و ئەوپەیامە بگەیەننە شەقامی عێراقی و وڵاتانی دەرەوەش، كە هێشتا بەشێكی بەرچاوی خەڵك پشتیوانیان دەكات و ئامادەییان تێدایە لەسەر قسەی ئەوان بێنە سەرشەقام. 

راپۆرتی: درەو هەندێك دەڵێن "تنینی چینی" عێراقیش هاوشێوەی زۆرێك لەوڵاتانی باشوری خۆرئاوای ئاسیاو ئەفریكاو ئەمریكا لاتین قوتدەدات، ئەمانە ڕێككەوتنەكەی (عێراق_ چین)  بە داگیركاری سێیەم ناودەبەن، دەستی تۆمەتیش بۆ ئێران درێژدەكەن بەوەی ڕۆلێكی باڵای هەیە لە ئەنجامدانی ئەم ڕێككەوتنە بەوپێیەی سودی ئابوری گەورەی پێدەگەیەنێت.  هەندێكی تریش پێیانوایە، ئەم ڕێككەوتنە بەرەكەتی خوایەو لەدەرگای عێراقی داوە، ئەمانە چاویان لەوەیە چینییەكان لەبەرامبەر هەناردەكردنی 100 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە، لەماوەی چەند ساڵێكدا عێراق بكات بەیەكێك لەو وڵاتانەی خاوەنی ژێرخانێكی ئابوری پتەو بەهێزە. دوای چوار مانگ لەئیمزاكردنی، مشتومڕەكان سەبارەت بە ڕێككەوتنی ئابوری  نێوان "عێراق‌و چین" گەرموگوڕتربووە، ئەوەی زیاتر ئەم ڕێككەوتنەی تەمومژاوی كردووە ئەوەیە، تائێستا حكومەتی عێراق بڕگەو وردەكاری ڕێككەوتنەكەو، ئەو پڕۆژانەی ڕانەگەیاندووە كە كۆمپانیا چینییەكەكان  بەنیازن لەعێراق جێبەجێی بكەن. ڕۆژی 23 ئەیلولی ساڵی 2019 "عادل عەبدولمەهدی" سەرۆك وەزیرانی دەستلەكاركێشاوەی عێراق، 8 ڕێككەوتن و یاداشتی لێكگەیشتنی لەبوارەكانی ژێرخانی ئابوری‌و پەیوەندی‌و پیشەسازی‌و ئاسایش‌و ووزە لەگەڵ حكومەتی چین ئیمزاكرد.    (هەیبەت حەلبوسی)سەرۆكی لیژنەی نەوت و ووزە لەپەرلەمانی عێراق لەبەیاننامەیەكدا دەلێت:" زانیاری هەیە كە حكومەت زیاتر لە 8 ڕێككەوتن‌و یاداشتی لێكگەیشتنی لەگەڵ چین ئیمزاكردووە كە بەهاكەی سەروی  500 ملیار دۆلارە بۆ 10 ساڵی داهاتوو. "بەپێی ئەو ڕێككەوتنەكە حكومەتی چین سەدان ملیار دۆلار قەرز دەدات بە عێراق بەمەرجی ڕەهن كردنی نەوتی عێراق بۆ ماوەی 50 ساڵی داهاتوو بۆ دانەوەی قەرزەكان‌و ئەوسودەی دەچێتە سەری".  لای خۆیەوە "وەلید ئەلسەهلانی" سەرۆكی لیژنەی خزمەتگوزرای‌و ئاوەدانكردنەوە لەپەرلەمانی عێراق لەكۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا  قسەیەكی تەواو پێچەوانەی سەرۆكی لیژنەی ووزە دەكات، بەوتەی ئەو: " ڕێككەوتنەكە لەبەرژوەندی عێراقە‌و حكومەت دەستیكردووە بە جێبەجێكردنی، عێراق لەچەند ساڵی داهاتوودا بەرەكەی دەچنێتەوە". بەگوێرەی قسەكانی "سەهلانی" سندوقی ڕێككەوتنە پڕۆژە لەبواری فرۆكەخانەو دروستكردنی قوتابخانەو دروستكردنی ڕێگای دەرەكی‌و كۆمەڵگەی نیشتەجێبوون‌و پرۆژەی ژێرخانی ئابوری‌و ووزەو چارەسەركردنی پیسبوونی ڕووباری دیجلەوفورات‌و شەتولعەرەب‌و هەر پرۆژەیەكی تر دەگرێتەوە بەپێی داواكاری حكومەتی عێراق". پرۆژەكە لەچاوی حكومەتەوە لەم چەند ڕۆژەی ڕابردودا "موزهیر محەمەد ساڵح" ڕاوێژكاری دارایی سەرۆك وەزیرانی عێراق بابەتێكی وردی لەسەر ڕێككەوتنەكەی  "عێراق‌و چین" بڵاوكردۆتەوە لەپێشەكی نوسینەكەیدا دەڵێت:" لەچوارچێوەی دەستپێشخەری "پشتوێن‌و ڕێگا" كە كۆماری چین لەساڵی 2013 دا ڕایگەیاندووە، عێراق بۆجاری یەكەم چۆتە زنجیرەیەك یاداشتی لێگەیشتن‌و ڕێككەوتن، كە هەردوو حكومەتی "عێراق‌و چین"ی لەڕۆژی 23ئەیلولی 2019 لەپەكین_ی پایتەختی چین ئیمزایانكرد. "ڕێككەوتنەكە بۆ عێراق قۆناغێكی ئابوری نوێیە لە ئاوەدانكردنەوەی ژێرخانی ئابوری لەچوارچێوەی پرۆژگرامێكدا كە ئەكرێت ناویبنرێت نەوت بەرامبەر بە ئاوەدانكردنەوە. كەعێراق بە یەكێك لەگرنگترین سەرچاوەكانی دابینكردنی نەوتی خاو بۆ چین دادەنرێت‌و ڕۆژانە 750 بۆ یەك ملیۆن بەرمیلی نەوتی بۆ هەناردەدەكات" . بەقسەی ڕاوێژكارەكەی "عەبدولمەهدی" خواستی چین بۆ پێشخستنی پەیوەندییە ئابورییەكانی لەگەڵ عێراق لەچوارچێوەی ئەو پرۆگرامە جیهانیەیەوە سەرچاوە دەگرێت كە بە دەستپێشخەری "پشتوێن‌و ڕێگا" ناسراوەو، بیرۆكەكەی لەڕێگای حەریری كۆنەوە سەرچاوە دەگرێت، كە ڕێگە خۆشدەكات بۆ پتەوكردنی پەیوەندی‌و وەبەرهێنان‌و بازرگانی‌و هاتوچۆكردنی سەرمایە لەنێوان چین‌وئاسیاو ئەفریكاو ئەوروپا.(پشتوێن) پێكدێت لەوپرۆژانەی چین بە ئەوروپاوە دەبەستێت لەڕێی ئاسیاو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەڕێگەی وشكانی، لەكاتێكدا (ڕێگا)  ئاماژە بەو پرۆژانە دەكات كە لەڕێگا ئاوییەكانەوە چین بە ئەفریكاو خۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە لەڕێی باشوری خۆرهەڵاتی ئاسیاو هەموو ئەو وڵاتانەی كە ئیمزایان لەسەر دەستپێشخەری پەكین كردووە، كە لەئێستادا لە 66% دانیشتوانی جیهان پێكدێنن.  لەبارەی ڕێككەوتنەكەشەوە ئاماژە بەوەدكات: ڕێككەوتنەكە بریتیە لە ئاڵوگۆڕكردنی داهاتەكانی نەوت بە جێبەجێكردنی پرۆژە لە عێراق، بۆ ئەومەبەستەش حكومەتی عێراق حسابی لەیەكێك لە بانكە گەورەكانی چین كردۆتەوە بۆ دانانی داهاتی ڕۆژانەی 100 هەراز بەرمیل نەوت.  لەڕێی ئەو حسابەوە پارە بۆ ئەو كۆمپانیایانە خەرج دەكرێت كە پرۆژەكان لە عێراق ئەنجامدەدەن، سەبارەت بە سروشتی پرۆژەكانیش، ڕاوێژكارەی عەبدولمەهدی دەڵێت:" ڕێككەوتنەكە تەركیزی لەسەر پرۆژەكانی ژێرخانی ئابورییە وەك قوتابخانەو نەخۆشخانەو ڕێگاوبان‌و كارەباو ئاوەڕۆ، كە لەڕێی وەزارەتی پلاندانانەوە دەستنیشاندەكرێن بە هەماهەنگی لەگەڵ ئەنجومەنی وەزیران". ئەو خاڵانەی لەبارەی ڕێككەوتنەكەوە ئاشكراكراون: 1-    ڕێككەوتنەكە هیچ مەرجێكی سزایی تێدانیە، ئەگەر ناكۆكی ڕووبدات پەنا بۆ دەستە نێودەوڵەتییەكانی ناوبژیوانیكردن دەبرێت. 2-     ماوەی ڕێككەوتنەكە 20 ساڵە. 3-     سندوقی عێراقی چینی بۆ ئاوەدانكردنەوە دروستدەكرێت، لەلایەن حكومەتی عێراق‌و كۆمپانیایەكی ڕاوێژكاری سەرپەرشتی دەكرێت كەبانكی ناوەندی عێراق هەڵیدەبژێرێت لەنێوان 5 لەباشترین كۆمپانیا گەورەكانی جیهان. 4-    دامەزراوەی دڵنیایی چینی(ساینوشور) كە ڕێكخراوێكی حكومییە زامنی لایەنی چینی دەكات بۆ ڕێككەوتنكە. 5-    داهاتی 100 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە لەچین گلدەدرێتەوە، كە بە دیاریكراوی بە هەردوو كۆمانیای (زنهواو سینۆك) دەفرۆشرێت، ئەو پارەیە دەخرێتە ناو سندوقی عێراقی چینی. 6-    سەرمایەی سندوقی عێراقی چینی كە لەلایەن بانكە چینییەكانەوە كۆمەكدەكرێت دەگاتە 10 ملیار دۆلار. 7-    ئەگەر چەردەی یەكەمی پرۆژەكان سەركەوتووبوو، عێراق خواستی بوو پڕۆژەكان زیادبكات، بڕی فرۆشتنی نەوتی ڕۆژانەی عێراق بۆ 300هەزار بەرمیل زیاددەكرێت، لەبەرامبەردا چینیش ئاستی قەرزەكانی بۆ 30 ملیار دۆلار زیاد دەكات. 8-    پارەكە لە بانكی (ستك بانك) دادەنرێت، دواتر بانكەكە هەڵدەستێت بە حەواڵەكردنی حسابەكە بۆ بانكی فیدراڵی ئەمریكی لە نیویۆرك كە سەرپەرشتی كۆی داهاتی فرۆشراوی نەوت دەكات، كە حسابی فرۆشراوی نەوتی عێراقی لێیە، دوای ئەوە بڕە پارەكە حەواڵەی حسابێكی تازە دەكرێت كە ناوی حسابی وەبەرهێنانە. 9-    حساب بانكییەك دروستدەكرێت بەناوی حسابی خزمەتكوزرای قەرز تایبەت دەبێت بە پشتیوانی ڕێژەی سوود. 10-     سندوقی پرۆژەكان تایبەت دەكرێت بەخەرجكردنی پارە بۆ ئەم پڕۆژانە: فرۆكەخانە، دروستكردنی قوتابخانە، دروستكردنی ڕێگا، چارەسەركردنی پیسبوونی ڕوباری دیجلەو فورات‌و شەتولعەرەب، هێڵی شەفەمەندۆفێر، كۆمەڵگەی نیشتەجێبوون، پڕۆژەی ژێرخانی ئابوری، پڕۆژەكانی ووزە، پڕۆژەی تر بەپێی داواكاری حكومەت.  •    ئەگەر تێچووی یەكێك لەم پرۆژانەی سەرەوە بگاتە ملیارێك دۆلار،  850 ملیۆن دۆلاری لەسندوقەكە خەرجدەكرێت‌و 150 ملیۆن دۆلاریش لە فرۆشی نەوتی عێراق. 11-ئەنجومەنی وەزیرانی پرۆژەكان هەڵدەبژێرێت. 12    - لەڕۆژی 1/10/2019وە پارەی عێراق خراوەتە سندوقەكەوەو، تائێستا 500 ملیۆن دۆلار دانراوە، چینیش ئامادەیە 10 ملیار دۆلار بخاتە ناو حسابەكە، دەبوو لەئێستادا یەكەم پرۆژە دەستنیشانبكرێت بۆ جیبەجێكردن، بەڵام بەهۆی ئەوەی حكومەت بووە بەكاربەڕێكەر ئەو دەسەڵاتەی نییە. 13    –عێراق مافی هەیە كۆمپانیای ئەوروپی‌و ئەمریكی دەستنیشانبكات بۆ ئەوەی ببن بە هاوبەشی چین، بەپێی جۆری پرۆژەكە.  ڕێككەوتن و دابەشبوونە سیاسیەكان  ئەم پرۆژەیەش هاوشێوەی كۆی پرسە سیاسییەكان لەعێراق دابەشبونێكی قوڵی دروستكردووە، ئەوەی تێبیینی دەكرێت زۆرینەی هێزە نزیكەكانی ئێران پشتیوانی ئەم ڕێككەوتنەدەكەن‌و، باس لە لێكەوێتە گەورەو گرنگەكانی دەكەن بۆ عێراق، بەپێچەوانەوەشەوە هێزە نەیارەكانی ئێران دژی ڕێككەوتنەكەن‌و پێیانوایە بۆ ڕزگاكردنی ئێرانە لەو دۆخە ئابورییەی تێكەوتووە.  "محەمەد ئیقبال" پەرلەمانتاری میحوەری سوننەكان لەتویتێكدا دەڵێت:" پرسیارم لەچەند وەزیرێك كرد سەبارەت بەكۆپییەكی ڕێككەوتنەكە دەستمنەكەوت، لەئەنجومەنی نوێنەرانیش هیچ كۆپییەكم دەستنەكەوت" دەشڵێت:" شاردنەوەی بەڵگەنامە بەوشێوەیە ئەو پێشبینییە تاریكەمان لەبارەی ڕێككەوتنەكە بەهێزتر دەكات". "جەمال كەربولی" سەرۆكی حزبی (حەل) كە سیاسیەكی سوننەیە لەتویتێكدا لەبارەی ڕێككەوتنەكە دەڵێت:" زۆر بەسادەیی...ڕێككەوتنی چین پلانی ڕزگاركردنی ئابورییە‌و وڵاتێكی درواسێ‌ دایناوە‌و سەپاندویەتی بەسەر حكومەتی عێراق لەپێناو هاوكاریكردنی ئابوری ئەو دەوڵەتە لەپارەی عێراق بەشێوەیەكی ژێر بەژێر، وەك ئەوەی چەندین ساڵە دەیكات، بەهەموو تواناشییەوە هەوڵدەدات تەمەنی حكومەتی كاربەڕێكەر درێژبكاتەوە بۆ زامنكردنی جێبەجێكردنی ئەو ڕێككەوتنەكە" لەكۆتایی تویتەكەشیدا نوسیویەتی : ڕێككەوتنی چین داگیركاری سێیەم.  هەر لەوچوارچێوەیەدا "عەبدولڕەحمان مەشهەدانی" پسپۆڕی ئابوری لەبارەی ڕێككەوتنەكە دەڵێت:"ئەوەی لەئێستادا لەڕاگەیاندنەكانەوە سەبارەت بەجۆری پرۆژەكان‌و قەبارەی پارەكان دەخرێنە ڕوو پرسێكی سیاسییە، چونكە حكومەتی دەستلەكاركێشاوە هەوڵی ڕاكردن دەدات بۆ پێشەوە لەڕێی چارەسەركردنی قەیرانێك بە قەیرانێكی گەورەتر". ئەو شارەزا ئابورییە كە بۆ پێگەی "كەناڵەی حورە" لێدوانی داوە ئاماژە بەوەشدەكات:"عەبدولمەهدی دەیەوێت بڵێت حكومەتەكەی شتی باش بۆ گەلی عێراق دەكات، چونكە خوازیارە لەدەسەڵات بمێنێتەوە". بەبڕوای ئەو، ئەگەری ئەوەش هەیە ئەو ڕێككەوتنە پەیوەندی بە یەكێك لەوڵاتە دراوسێكانەوە هەبێت و لەمیكانیزمی دانەوەی قەرزەكانی عێراق بە چین سودمەندبێت. "مەشهەدانی" لەبارەی قسەكانی ڕاوێژكاری دارایی سەرۆك وەزیرانی دەستلەكاركێشاوە سەبارەت بە ڕێككەوتنەكە دەڵێت: "موزهیر محەمەد بەشێك لە بڕگەكانی ڕێككەوتنەكەی ئاشكراكردووە، نەك سەرجەم وردەكارییەكانی". دبلۆماسیەتی تەڵەی قەرز ئەوەی چینییەكان تێیدا سەركەوتووبوون، بەكارهێنانی میكانیزمە ئابورییەكانە بۆ پتەوكردنی بەرژوەندییە جیۆستراتیجییەكانی وڵاتەكەیان لەجیهاندا، لەڕێی دەستپێخەری ( یەك پشتوێن- یەك ڕێگا) كە ترلیۆنێك دۆلاری لەلایەن حكومەتی پەكینەوە بۆ تەرخانكراوە. بەوپێیەش چین هاوكاری پڕۆژەی ژێرخانی ئابوری وڵاتانی تازە پێگەیشتووەكان دەكات كە خاوەن جێگەیەكی ستراتیجین، ئەوەش لەڕێی پێشكەشكردنی قەرزی زەبەلاح بەحكومەتی ئەو دەوڵەتانەو، جێبەجێكردنی پرۆژەی ژێرخانی ئابوری تیایاندا.  ئەوانەی مەترسییان هەیە لەم هەنگاوەی چین پێیانوایە، ئەو پرۆژانەی چین بنیاتیان دەنێت، ئامانجی پشتیوانیكردنی ئابوری ناوخۆی ئەووڵاتانە نییە، بەڵكو ئامانجی گەیشتنێتی بەسەرچاوە سروشتییەكانی ئەو وڵاتانە، یان ئاوەڵاكردنی بازاڕەكانی بۆ كەرەستە چینییە بێكواڵیتیەكان كە تێچووی كەمەو نرخی هەرزانە، ئامانجێكی تریشی هەناردەكردنی دەستی كارو خولقاندنی هەلی كارە بۆ خەڵكی وڵاتەكەی لەڕێی ئەنجامدانی پڕۆژەی جۆراوجۆر لەوڵاتان، لەكۆتایشدا زۆرێك لەو وڵاتانە دەكەونە ژێر قەرزێكی زۆری چینەوە، سریلانكاو فەنزیویلاو ژمارەیەك لەوڵاتانی ئەمریكای لاتین‌و ئەفریكا بەشێكن لەو وڵاتانەی چونە چوارچێوەی ئەو پرۆژە چینیەوە، لەئێستادا كەوتونەتە ئەوتەڵەیەوە كە بەتەڵەی قەرز ناودەبرێت، قەرزێكی زۆری چینیان لەسەر كۆبوەتەوەو توانای دانەوەیان نییە.     

(درەو): مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژکاری عادل عەبدولمەهدی سەرۆکی حکومەتی کاربەڕێکەری عێراق بۆ کاروباری دارایی: 🔹قەرزە دەرەکییەکانی عێراق کەمتر لە ۳۰ ملیار دۆلارە 🔹 قەرزەکانی عێراق لەقۆناغی بەر لە ساڵی ۱۹۹۰ کە بڕەکەی ۱۲۸ ملیار دۆلارە، رێژەی ۸۰٪ی بەپێی رێککەوتنی یانەی پاریس سڕدراوەتەوە. 🔹بڕی ٤۱ بۆ ٤۲ ملیار دۆلار هەیە کە قەرزی وڵاتانی کەنداو و هەندێک وڵاتی ترەو مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ بەر لە ساڵی ۱۹۹۰، ئەمانە قەرزی دەرەوەی رێککەوتنی یانەی پاریسن. 🔹 ئەو قەرزانەی کە دەکەونە چوارچێوەی رێککەوتنی یانەی پاریسەوەو تائێستا نەگەڕێندراونەتەوە، کەمترە لە ۹ ملیار دۆلار. 🔹 هەندێک قەرزی نوێ هەن کە کەوتونەتەسەر عێراق بەهۆی شەڕی داعشەوە، رێژەی ئەم قەرزانە نزیکەی ۱۳ ملیار دۆلارە. 🔹 رێژەی ئەو قەرزانەی کە لەسەر عێراق ماونەتەوە بەڕێژەکەی یانەی پاریس و قەرزەکانی دەرەوەی هەروەها قەرزی دامەزراوە داراییە نێودەوڵەتییەکان کە ملکەچ نین بۆ رێککەوتنی یانەی پاریس، بەنزیکەی ۲۸ ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت. 🔹پێدانەوەی ئەو قەرزانە بەشێوەی قیست دەبێت لەساڵی ۲۰۲۰وە بۆ ساڵی ۲۰۲۸. 🔹 قەرزی ناوخۆیی عێراق کە پارەی بانکی ناوەندی و بانکی رافیدەین و بانکی ئێڵ تی بی ئای و بانکی رەشیدە، نزیکەی ٤۲ ملیار دۆلارە.