ئاری محەمەد هەرسین کات یەکێکە لەو شتانەی کە ئینسان دەسەڵاتی بەسەردا نیە. نە ئەتوانی بیگەڕێنیتە دواوە و، نە ئەشتوانی خێرایی بدەیتێ. بابەتی (کات) دابەشکاریەکی ژمارەییە بۆ ڕێکخستن و تێگەیشتن لەو گۆڕانکاریانەی لە ئەنجامی سیستەمێکی خواکردی گەردونی کە کە لەدەورو بەری ئینسان (بە زەوی و بۆشایی ئاسمانەوە) پەیوەندی بە جوڵەوە هەیە و، جوڵەکەش لەسەر هێڵی چەماوە، بازنەیی و هێلکەییە. لەدەرەووەی کات هیچ شتێک مانای نیە.  ئینسان لە زیندانی کات دا ژیان بەسەر دە بات. بەجۆرێک کە بە هیچ جۆرێک ناتوانێت لە هیچ چرکە ساتێکی ژیانیدا کات نادیدە بگرێت و لە بیر و ئیش و کارەکانیدا حسابی بۆ نەکات. هەر بۆیەش بە بەقەناعەتی بەندە نابێت زاتی دە ستکاریکردن و کۆنترۆڵ کردنی (کات) بکات، چونکە هیچ سودێکی نیە و لە خەیاڵێکی خۆش زیاتر هیچی لێ شین نابێتەوە. بەداخەوە وەک زۆربەی دانیشتوانی وڵاتانی جیهانی سێهەم ئێمەی کوردیش وەک پێویست قەدری کات نازانین، بۆیە زۆربەی جار (کات) بەفیڕۆ دەچێت.    هیواخوازم ساڵی تازە پڕ خێر و بەرەکەت بێت بۆ خەڵکی کوردستان و، هەموان بە عەقڵێکی تەندروست تەعامول لەگەڵ (کات) دا بکەین. هیواخوازم هەموان لە بەڵا بەدوور بن. ساڵی نوێتان پیرۆز بێت و هەمیشە لەخۆشیدابن… کوردستانیش هەمیشە ئاوەدان بێت.

‎ئارام سەعید  ‎رۆژان دەڕواو هەفتە کۆتایی دێت، مانگ بەسەردەبەین و ئەوا ساڵیش کۆتایی هات، بەڵام ئەوەی کۆتایی نایەت ستەم و دزی و گەندەڵیی و نادادپەروەریە...مۆدێلی خراپ بەریوەبردن...  ‎لەساڵی ٢٠٢١ دا مامۆستایەکمان هەبوو بەناوی بەدەل بەرواری لەسەر داوای رەوای مامۆستایان و موچەخۆران ساڵێک زیندانی کرا و مامۆستایەک لەسەر ئەوەی وتی بەقۆپیە دەرچووم کرایە کاریگەرترین کەسایەتی ساڵ، ئەمە ئەو گەمە ناشرینەیە کە دەسەڵات لەرێگەی میدیا و سۆشیاڵ میدیاوە دەیکات، دەیان سەیرو سەمەرەی لەوجۆرە هەیە لە میدیاكاندا، رۆژانە باس لە دەیان و سەدان گەندەڵی و دزی دەکرێت و هەزاران مەلەفی راستەقینەی دزینی سەروماڵی هاوڵاتیان باس دەکرێت و هێشتا میدیاکان لایکی زۆریان بۆ نایەت ئەگەر مۆدێلێک یان گاڵتەجاڕێک نەهێنن و باس و خواسێکی بێتام نەکات...  ‎ساڵ دەڕوات و قەرزەكانی سەرهەرێم زیاد دەكات و ئاوڕنادەنەوە لەم كارەساتە! ‎خودایە لە چ دۆزەخێكدا دەژین! ئەم هەموو نەهامەتیە هەیە و خەڵک سەرقاڵ دەکەن بە هەواڵیی پوچ و بێ مانا، سوپایەكی ئەلیكترۆنی داواو مافەكان ئەشێوێنێت، ئەڵێن خدر بێگەڵاسی بێتاقەتەو فڵانە مۆدێڵ لەسەر هاوسەرگیری قسە دەكات،  ساڵ رۆیشت و نادادپەروەری بەردەوامە، چ ئومێدێک باس بکەین بۆ ساڵی ئایندە کە هیچ ئاسۆیەک نەبێت بۆ داهاتوو، مەترسیە ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسیەکان بەرۆکیان گرتوین و تادێت ژیان ئاڵۆزتر و ناشرین و ناخۆش دەبێت و خەڵک لەسەر سنوری بێلا روسیا رەق دەبێتەوەو لە دەریای ئیجەدا دەخنکێت و لە خۆپیشانداندا گازی ژەهراوی پێدا دەکریت ولەبەر سەرما بە گازی خەڵوز دەخنکێت، ناچن بۆ دەنگدان، و  متمانە نابەخشن بەڵام ئەوان هەر حوکمڕانن و هەمان دەموچاو دێنەوە سەر تیڤیەكان و بێ شەرمانە باس لەخەبات دەكەن و كوردایەتی ئەفرۆشنەوە، یاری بەعەقڵی هاوڵاتی ئەکەن و خستویانەتە ناو چاڵێکەوە و پێی ئەڵێن ئازوقەی خۆت بخە و ئایندەت نیە هەر لەو چاڵەدا بە جارێ، وای حاڵی دەكەن دەرەوەی چاڵەكە دۆزەخە، بێ ئاگان لەوەی کە لە چاڵەکە هاتە دەرێ ئەو رێگای خۆی ئەبڕێت و ئەو دونیا جوانە دەبینێت كە شایستەیەتی، دەڕوات ئاوڕ ناداتەوە و ئەوکات ئەوانە دەکەونە چاڵەکەوە كە خۆیان هەڵیان کەندوە بۆ هاوڵاتیانی ئەم وڵاتە.  ‎چ هیوایەک بخوازین بۆ ٢٠٢٢ لەم دۆخەدا؟ کامیان هەڵبژێرین مردن لە چاڵەکەدا یان هاتنە دەرەوەو ڕێکردن بەرەو ئاوات و هیوای نوێ؟ ‎تۆبڵێی ٢٠٢٢ ئەو ساڵە بێت لەو خەوە ناخۆشە بێینە دەرێ یان ئەو خەڵكە لەو چاڵە دێنە دەرێ و ڕێگایان ڕۆشن بێتەوە؟ گۆڕانیی ڕیشەیی بێت؟ یان ژیان لەدۆزەخی چاڵەكەدا بەردەوامە؟

چیا عەباس بەپێی دوا هەواڵەکان بزوتنەوەی گۆڕان لە یەکەم مانگی ساڵی نوێدا کۆنفرانسی نیشتمانی دەبەستێت، پێش بڵاوبونەوەی ئەم هەواڵە سەرۆکی فراکسیۆنی بزوتنەوەکە لە پەرلەمانی کوردستان داوای کشانەوەی بزوتنەوەکەی لە حکومەتی هەرێم دەکات. دو هەواڵی وروژێندراو روکەشانە جوان و بەپێز بۆ ئەوانەی هیوا و ئومێدێکیان بەم بونیادەی ئێستای گۆڕان ماوە. پێشنیازی کشانەوە لە حکومەت لە دۆخی شکستدا گەورەترین موزایەدەی سیاسیە بەرامبەر بە جەماوەری پێشو و ئێستای بزوتنەوەکە، جۆرێکە لە ختوکەدان و چاوبازی لابەلا، وەک ئەوەی دانەوێڵە بۆ راوکردنی متمانە برێژن، ئەو دەسەڵاتەی چەند ساڵێکە بەشێکی بەرچاوی دەسەڵاتدارانی گۆڕان بەچەوری لە بەروبومەکەی دەخۆن بکەنە " پاساوێک بۆ هەستانەوە " ، باشترە دەسەڵاتدارانی گۆڕان لەو راستیە تێبگەن کە پێش شکستە گەورەکەیان گۆڕانەکەیان لەسەر پێێ خۆی نەوەستابو تا ئێستا هەڵبسێتەوە. زیاتر لە سێ ساڵ لەمەو پێش بەتەنیشت چەندین کەسایەتی و گروپی ترەوە، گروپێکی هەڵسوراوە دێرینە خەمخۆرەکانی گۆڕان پرۆژەیەکی چاکسازیان پێشنیاز کرد بۆ گۆڕان و یەکێک لە خاڵە بنەرەتیەکانی هۆشداری دان بو لە بەشداریکردن لە حکومەتی هەرێم، ئەوسات ئەو دەسەڵاتەی گۆڕان زۆر لە خۆی باییی بوبو، گوێان نەگرت و وەڵامیشیان بۆ پرۆژەی پرۆگۆڕان ئەوە بو: دەچن دەبن بە پارتی، بە یەكێتی برۆن، چی دەکەن بۆ خۆتان بیکەن، بە واتایەکی تر بۆ چرکەیەکیش گوێیان نەگرت. خێرە ئێستا ئەم هەڵوێستەیان بەخەڵک دەفرۆشنەوە! کاتێک بزوتنەوەی گۆڕان بۆ یەکەم جار بەشداری هەڵبژاردنەکان بۆ پەرلەمانی کوردستانی کرد، نە دەستورەکەی بە تەواوی دارێژرابو، نە یەکەم کۆنفرانسی نیشتمانی بەستبو، نە چارەکە و نیو موچە هەبو، نە شەری داعش رویدابو، نە هەرێم لە قەیران و کێشەی ئاڵۆزدا گیری خواردبو و نە ... تاد، لە گەڵ ئەوەشدا سەرکەوتنێکی ئێجگار مەزنی بەدەست هێنا. عیبرەت لەم راستیانە ئەوەیە و تایبەت لە دۆخی ئێستای کوردستان کە بەهاکانی کۆنفرانس و دروشم و هەرا و هەڵڵای حزبی لای هاوڵاتی زۆر کەمبونەتەوە، ئەزمونی دوا کۆنگرەی یەکێتی و ئاکامەکانی لە هەڵبژاردن و دۆخی ئێستای ئەو حزبە سەلماندیان کە کەرەستەکانی پێگەی جارانی حزبەکانی کوردستان بە نەرێنی گۆراون و و خودی حزب خۆی کردۆتە ئامانجی سەرەکی کار و کرداریان، لەم سەردەمەشدا حزبەکان، تایبەت ئەوانەی لە دەسەڵاتدان، لە سایەی خەیمەی کوردایەتی، حوکمرانی، گۆرانکاری و چاکسازیدا خۆیان پەردەپۆشتر دەکەن. ئەم راستیانە زۆر خەستتر و بەرچاوتر لە گۆڕانی ئیستادا بەدی دەکرێن، لە مەقامی یەکەمدا هەڵگری مۆمیك بون کە تادێت تیشکەکەی رو لە کوژانەوە دەکات و دوەمیش کێشەی بنەرەتی گۆڕان نە بەشداریبونە لە حکومەت و نە دۆخی رێکخراوەیی، بەڵکو ئەم هێزە خاوەنی هیچ تێرامان و ستراتیژێکی جێگیر و رون نیە کە شایستەی متمانەی بەشێکی هاوڵاتیان بن بۆ گەشاندنەوەی مۆمەکە.  سەبارەت بە بەستنی کۆنفرانسی گۆڕان مافێکی رەوای ئەوانەیە کە لە بزوتنەوەکە ماون یاخود دەستیان پێوەگرتوە. وەک راستیەکی مێژویی زۆربەی وردەکاریەکانی هەنگاوەکانی ئێستای گۆڕان بۆ دارشتنەوەی رێكخراوەیی بزوتنەوەکە لە هەمان پرۆژەی پرۆگۆڕان بە تێروتەسەلی پێشنیاز کرابو و لە ناوەراستی ساڵی ٢٠١٩ بەچەند نامە و راگەیانراو جەختی لێ کرابوەوە، ئەمەشیان بە هەمان شێوازی خاڵەکانی تر رەتکرایەوە. هەرچۆنێک بێت باسکردنی ئەو مێژوە بەمەبەستی گەرانەوە نیە بۆ ئەو ساتانە، بەڵکو راماڵینی پەردەیە لە چەند روداوێکی هەستیار کە لە مێژوی گۆڕاندا  دەسەڵاتدارەکانی زۆر بێباک و بێخەمانە مامەڵەیان لە گەڵیان کردوە، ئێستاش دوای شکست پەنایان بۆ دەبەن. لە کۆتاییدا گەر گۆڕان بتوانێت ئاورێکی جدی و لە ناخی دڵ و قەناعەتیەوە لە رابوردوی چوارساڵی رابوردوی بداتەوە و دەست لە سەر زامە قوڵەکانی دابنێ، وەک: دۆخی خانەی راپەراندن و جفاتی نیشتمانی دوای وەفاتی کاک نەوشیروان، دەرکردن و دەرپەراندنی هەڵسوراوە دڵسۆزەکان، بێخەمی و بێباکی دەسەڵاتی گۆڕان، بەشداری لە حکومەت و چیان کردوە، پرسەکانی گەندەڵی و سودوەرگرتنی نارەوای بەشێک لە بەرپرسانی گۆڕان و موڵکداریەتی کورەکانی کاک نەوشیروان و گۆڕان و دواتریش نەک دواترینیان هۆکارەکانی شکستی گۆڕان بە فاکت و ژمارە نەک بەقسەی سواو و بەتاڵ.... گەر ئەمانە بکرێن و هەوڵی جدی بۆ راستکردنەوە و چارەی هەڵەکان بدرێت ئەوا گۆڕان هەنگاوێکی گرنگ بۆ پێشەوە بۆ خۆی تۆمار دەکات، پرسیاری بنەرەتی ئەوەیە ئایا ئەم گۆڕانە توانای ئەو هەنگاونانەی ماوە ؟            

عه‌بدولڕه‌زاق شه‌ریف " نیو سەدەیە ! بەدفەڕساڵی وەک ئەو دوبیستە نەدیدەم مەڕۆ ئەی ساڵی دون پەروەر نامەوێ لەو، خەرابەتر بدیدەم" ئەم تێکستە گوزارشتی ساڵی پارو کۆتا رۆژەکانی بو، بۆ پێوقەیەمی بیستویەک نوسیم ! ئەمڕۆش لەکۆتایی ساڵەکەدا، بەقەولی (شێخانی)، هەندێ خرتکەو پرتکە بۆ ئاوابونی بیستویەک ئەنوسم. هەمو ئەوانەی ئومێدیان بە چاکسازی و پاکسازی، بەدامەزراوەو رێکوپێککردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان و حوکمدارێتی یەکێتی و پارتی هەیە، پشتیوانیان ئەکەن، یانەخۆ لە وەهمدا ئەژین نەم بە گێل و گەمژەیی لێئەخوڕن یانەخۆ غوڵامی ئەو ئەجندایەی بێگانەو داگیرکەرانی کورستانن کە (بۆ وێرانکردنی هەموشتێک و تێکدانی تەونی کۆمەڵایەتی و فەوتی کورد) جڵەوی جێبەجێکردنی بە ئەجهیزەو مەسولەکانی ئەو دو حیزبە سپێردراوە. هێزە ئیسلامییەکان لە سەرەتای پێکهاتەی کابینەی دەسەڵاتەکانی مەسرور بارزانیدا، بە راسپاردەو نەسیحەتی بێگانە، ئاوت کران. خۆیان زۆر هەوڵیاندا داخڵ بن، تەنانەت (بزوتنەوەی گۆڕان و رێکخەرەکەی)، کە هەر بەو ئەجندایە داخڵی بازنەی دەسەڵاتەکە ببون، تەشەبوسیان بۆ کردن سودی نەبو. کە لە کۆبونەوەی چڤاتەکەشیاندا، کە بۆ تەدارەکی چونە حکومەت رێکخرابو، پێمان وتن (ئەم دەسەڵاتەی ئایندە لەڕوی گەندەڵی و ستەم و نادادییەوە خراپتر ئەبێت لەوانەی پێش خۆی). ئەوکات خۆ دەستگرتنەوە یانەخۆ قاوەمان بۆ نەگرتبۆوە ! هەمویان لە ئێمەومانان باشتر ئەیانزانی پارتی و یەکێتی گەر بتوانن و بیانەوێ چاکسازی و حوکمڕانی تەندروست بکەن ئەو دەستکەوتە بە دیاری بە هیچ کەس و حیزبێکیتر نادەن، زۆری ئەو باڵفشانەی ئێستاش کە دوای کەوتنی بزوتنەوەکەیان، پۆزی ئۆپزسیۆن بون لێئەدەن، لەو سەروەختەیا لەپێناوی وەرگرتنی پلەو پوڵ و پۆستێکیتردا، پشتیوانی رێکخەرو جڤاتەکەیان بون ! بۆیە لە بیستویەکدا، هەمویان پێکەوە تەواو بون. (ینک) لەدوای کۆنگرەی چوارەوە، لەلایەن هەندێ گروپی سیاسی و ئەمنی و تەنانەت رۆشنبیریی ناو خۆیەوە، هەوڵی بەگژاچونەوەی ئەو ئەجندایەی بازنەی دەسەڵاتی هەرێمی کوردستانی ئەدا، هەندێ جار بەناوی گەڕانەوەی تەوازون و تەوافوقی حیزبی و سیاسی و ئیداری، یانەخۆ بەناوی یەکێتیەکەی جارانەوە، بەڵام ئەو پرۆگرامەی بۆ فەوتی کوردو هەڵتەکاندنی کۆمەڵگەی کوردستانی بەرمەجە کرابو، زۆر بەهێزتر بو لەوەی دەستە و گروپ لە ناوخۆی دەسەڵاتەکەوە بتوانن خشتێکی خواری دیوارێکی راستبکەنەوە ! بۆیە بە حەرەکەیەکی ئیستخباراتی و ئەفسونی شوشە ژەهرێک، هەموی بەسەر ساحیرەکانیا، قڵپ بۆوە. پارتی هەمیشە مەترسیەکان و ئەنجامەکانی پرۆسەی سیاسی و حوکمداری هەرێمی کوردستان، لەهەمو ئەوانیتر باشتر ئەزانێ و باشتر ئەخوێنێتەوە، سەری گەورەی ئەو حیزبە کە ئێستا سەری گەورەی هەرێمەکەشە بە خۆشی یانەخۆ بە ترشی بێت تا بینەقاقای لەو قوڕەدایە، سەدەیەکە و بۆ سەری ئەم کوردو کوردستانە گیراوەتەوە، رۆچوە. کەس پێی وانەبێت تێکدان و شێواندن و هەڵتەکاندنی تەونی کۆمەڵایەتی کۆمەڵی کوردەواری، ئەدەب و هونەر و فەرهەنگ، ئابوری و تاڵانی نەوت و گاز، تێکدانی خێزان و باری دەرونی تاکی کورد، ریسواکردنی مێژوی خەبات و تێکۆشان و سەدەیەک قوربانی... هتد، لەدەرەوەی ئیرادەی بێگانەو دوژمنەکانی کوردەوە بێت، ئیتر کاتی ئەوەیە هەموان لامان ببێ بە یەقین، ئەوە ئەجندای بێگانەیەو دەسەڵاتدارانی کورد جێبەجێی ئەکەن. پێشتر و منیش پێم وابو، ئەم سەرکردانەی کورد نازانن ئیدارەی حکومەت و حیزب بکەن ! پرۆژەمان بۆ ئەنوسین ! دوای ماوەیەکی زۆر هەر لەگەڵیان ماینەوە، دواجار گەیشتینە ئەو بڕوایەی، نەخێر ئەوان ئەیزانن، بەڵام بۆ بەرژەوەندی حیزب و بنەماڵەو مانەوە، نایانەوێ وڵات شامی شەریف و دادگا و دامەزراوەکانی کاری پیشەیی خۆیان بکەن، لەو پێناوەشدا گوێ بە پێشکەوتن و خۆشگوزەرانی میلەتەکە نادەن. دوای دەیان ساڵ ژیان و کاری سیاسی لەگەڵ وان، زۆر درەنگ تێگەیشتم کە لەمەشیانا هەڵەم و راستییەکی ترهەیە ! ساڵانێکی زۆرە، ئەم سەرکردانەی کورد شەڕی گەیشتن بە (غوڵام و سەرباز)ی جێبەجێکردنی ئەجندای داگیرکەرانی کوردستان و دەوڵەتە زلهێزەکان ئەکەن. پارتی و بارزانی پێشی هەمویان کەوتن ! ئێستاش کە بەهۆی تەسلیمبونی ئەوانیترەوە بە پارتی، هەمو بریارەکان گەڕاوەتەوە بارەگای بارزانی، ئیتر چاوەڕوانی ئەوە مەبن لە ساڵی ئایندە ئەمریکاو ئینگلیز، چین و فەرەنسا لەبەر خاتری گەلانی عێراق و کوردستان پۆلیسەکانی خۆیان لە چواردەوری ماڵی کوردستان برەنجێنن. بۆیە ئەمساڵیش وەک ساڵی پار ئەیڵێمەوە: مەڕۆ ئەی بەدفەڕترین ساڵی کورد ! نامەوێ لەتۆ خراپتر، ببینم بۆ کورد.

  د. كامەران مەنتك هەندێك رووداو هەیە، سەرباری كارەستباری وئێش وئازاریان، دنیایەك جوانی دەردەخەن ونیشانی دەدەن، كە رەنگ بێت بۆ ماوەیەكی زۆر كار لەسەر ناشیرینكردنی ئەو جوانیانە كرابێت، یاخود بەهۆی ماندوون وشەڕی راگەیاندنەوە، كۆمەڵگا وەكو پێویست بایەخی پێنەدابێت، یاخود چاوی نەیبینیبێت، كە دیارە ئەم چاوبەستن وفریودانە، لەكۆمەڵگای كوردی كراوەتە دیاردەو خەڵك تەنیا شتە ناشیرینەكانی دەسەڵات دەبینێت وبەرامبەر ئەمەش هەموو ئەو جوانیانانە فەرامۆش دەكات، كە لەناو خودی خۆیدا رەگی داكوتاوە.  لافاوەكەی هەولێر، سەرباری ئەو لایەنە نەرێنیانەی قسەی زۆری لەسەر كرا، وەكو هەموو بابەتێكی تر، بووە هۆی هێنانە ئارای گەڕەلاوژەیەكی سیاسی لەنێوان هێرش بردن وبەرگریكردن، پێگەیەكی گرنگی لە میدیاو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان گرتەوە، جارێكی تر ئەو جوانیانە فەرامۆش كران، كە دوژمنانی كورد، بەخۆماڵی ودەرەكیەوە كار لەسەر تیكشكاندن وناشیرینكردنی دەكەن، ئەویش بەرزی گیانی بەتەنگەوە هاتن ویارمەتدانی یەكترە لەناو كۆمەڵگای كوردی! كەس ئەو سەرمایەدار وهەژارو مامۆستا وپیاوی ئاینی و كاسب وخوێندەوارو نەخویندەوارەی سلێمانی وهەڵەبجە ودوزخۆرماتوو وگەرمیان ودهۆك وزاخۆی نەبینی وسەرنجی راكێشا، كە بەوپەڕی بەرپرسیاریەتی وگیانی مرۆیی ونەتەوەییەوە، كۆمەكیان بۆ لێقەوماوان وزیانلێكەتووانی لافاوەكەی هەولێر كۆدەكردەوە، هیچ دیمەنێك وەك دیمەنی ئەو ئاژەڵدارانە جوان نەبوو، كەلەچاوی لێقەوماوی خۆیانەوە سەیری شوانەكەی هەولێریان دەكرد وبەدەست ودیاری رانێك لەسەر مەڕ وئاژەڵی تر، هاتنە تازیەباری ئەو شوانە كۆست كەوتووە! دیمەنی ئەو گەنجە خۆبەخشانەی كۆمەك ویارمەتیان كۆدەكردەوە، سەرنجی كەسی رانەكێشا! نازانم بۆ نووسەرانی كورد، كار لەسەر نیشاندان وبەرز نرخاندنی ئەو دیمەنە جوانانە ناكەن!؟ كە گیانێكی كەم وێنەیەو موچڕك بەجەستەی مرۆڤ دادەهینێت وئەوە دەسەلمێنێت، كە كورد لەباشوور، سەرباری هەموو شتێك، تاوەكو ئێستا ئەو جوانیانەی پاراستووە، كە شایەنی مانەوە وپێشكەوتن بێت.  لافاوەكەی هەولێر ئەوەی سەلماند، كە تا ئێستا گیانی نەتەوەیی بوون ومرۆڤ بوون لەناو ناخی تاكی كورددا رەگی داكوتاوە وهیچ هێزێك نەیتوانیوە وناتوانێت هەڵیتەكێنێت، لەپاڵ ئەوەدا ئەوەی جێگای داخە جگە لە خەڵكی شارو گوندەكانی باشووری كوردستان، هیچ شارێكی تری ئێراق، سەرباری ئەوەی هەولێر باوەشی بۆ هەموویان كردەوە ولە تاریكترین چركە ساتەكانیاندا، سەرباری ئەوەی ئەوان بەشداریان لە جینۆساید كردن ورەشە كوژكردنی كورد كردبوو، باوەشی بۆ كردنەوە وتاوەكو ئێستا لەهەولێر ژیانێكی پڕ ئارامیان بۆ دابینكراوە، كەچی هێندەی من زانیاریم هەبێت، كەسێكم نەبینی، نە رۆشنبیر ونەرێكخراوەكان و نە ...نە...نە بیر لەوە بكاتەوە، وەك شارەكانی تری كوردستان بیر لە بەهاناوەچوونی هەولێر بكاتەوە! هیوادارم تاكی كورد،  بەرۆشنبیرو خویندەوار ونەخوێندەوارەوە، كار لەسەر بەرزرنرخاندن وبەهێزكردنی گیانی هاریكاری وبەتەنگەوەهاتنی یەكار بكەن وبیپارێزن، لەبەرئەوەی ئەو گیانە كۆڵەگەیەكی سەرەكی مانەوە وبەردەوام بوونەو هەوێنێكی رەسەنە بۆ لەیەكتر نزیككردنەوە ورێكخستنەوەی ناوماڵی كوردی.

سالاری بازیان ئەگێڕنەوە لەسەروبەندی سەرکەوتنى شۆڕشی سۆڤییەتدا کەسێک لە مەیدانى سورى مۆسکۆدا ڕۆژنامەی پەخش ئەکردو ئاسایش دەستگیریان کرد، بەڵام دوای لێکۆڵینەوە تێگەیشتن هەموو ڕۆژنامەکان سپین و هچیان لەسەر نەنووسراوە، وتیان بۆچی ڕۆژنامەی سپی دابەش ئەکەیت؟. وتی: ئیتر شتێک بۆ نووسین نەماوەتەوە، ئاشى حزبایەتی لەژێر دروشمی کوردایەتیدا زۆری هاڕی، داخی زۆر نا بەجەرگ و دڵی دایک و باوکە بێچارەکانی نیشتیمان، هەزاران لاو بە جلوبەرگی خوێنینەوە زیندەبەچاڵ كران، هەزاران خەون و خۆزگە لەدار دران، بۆ کێ؟ بۆ دروستبوونی قەوارەیەک کە سەرکردوەو بنکردە خەیاڵی نەدەکردەوە کە ڕۆژێک حکومڕانی کوردی وا شپرزهو پهرتهوازه بێت، لە كەشتییەكی نێو گەرداوێك دەچێت کە نازانرێت لەکوێ لەنگەر و ئارام ئەگرێ. عەزیزان! ئەوەی هەرێم لەناوئەبات (30) ساڵ حکومڕانی ناتەندروستە، نەبوونی سوپایەکی نیشتیمانی خاوەن هزرو باوەڕە، به تاڵانبردنی ژێرخانی ئابوریە، نادادی و گەندەڵی و گەندەخۆرییە، شه‌لكردنى بنەماکانی دیموکراسی و گەڕانەوەیە بۆ سیستەمی خانەوادەگەرای سوڵتانی پڕ لەکێشمەکێشمی بنەماڵەیی لەناو کۆشکە سوڵتانییەکاندا، دروستکردنی ئاشوبی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییە، دابەشبوونی کۆمەڵگایە بۆ دووبەرەی لێک دابڕاو کە زۆرینەی کۆمەڵگا باوەڕيان بەم شێوازه له حكومرانى نەماوه‌و خاوەندارێتی لە سیستەمی هەرێم ناکەن، وەک (تاڵەبانی) وتەنی بەرێژەی (65%)ی کۆمەڵگا بێزی نەهاتووە دەنگمان پێبدات، ئه‌وه‌ى هەرێم لەناودەبات کۆچی گەنجان و خنکاندنیان لەدەریاو كه نارو سه رسنورى وڵاتانه، بێ ئەرزشكردنی زانکۆکان وياريكردنه به شعورى موچه خوران. چاوەروانى به‌زه‌يى و نازو نوزی ٢٠٠ ملياره‌کەی پايتەخته لەناوبردنی دیمۆگرافی و بەشارکردن و لەناوبردنی گوندەکان و سوتماككردنی بەرهەمهێنانی ناوخۆییە، نەبوونی دونیابینیەکی واقعییە بۆ داهاتوو مامەڵەکردن لەگەڵ بەرژەوەندی زلهێزو وڵاتی دراوسێ و قوتبە سیاسییەکانی عێراق شكستى پرۆژەی نەتەوەییە لەبەردەم هەمینگەرای حزب حزبێنەدا. هیچ تاکێ تەمەنای ڕوخانی هەرێم و قەوارەکەی ناکات، چونكه نه قاچى هه‌يه ڕابكات و نه گيرفانى پڕه بفڕێ كەواتە ئەبێ وەستاو سەرکارەکانی وڵات بە نەخشە و دیواری چه ند ساله‌ى حوكمڕانيدا بچنەوە، واز لە تۆمەت بەخشینەوەو پلارگرتنه فيسارو فلان بێنن وه‌ك ڕوژى ڕون دياره كێ باجى كێشه كانى هه رێم ده دات و كيش هه‌رێمى گه‌يانده كوچه‌ى بن به‌ست.

ئاری محەمەد هەرسین هۆکاری دەرەکی: قسەیەک هەیە کە دەگوترێت: کورد هەرگیز خاوەنی ئەجێندای نیشتیمانی و بەرنامەی سیاسی خۆی نەبوە و، هەمیشە بۆتە بەشێک لە ئەجێندای خەڵکیتر و بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەکاریان هێناوە. پەنجا ساڵ یان نیوسەدە، قۆناغێکی زۆر کورتە لەچاو تەمەنی مێژوو. یەک قۆناغی نیو سەدەییم پێ بڵێن کە میللەتی کورد لەلایەن هێز، وڵات یان وڵاتانی بێگانەوە بەکار نەهێنرابێت و لە ئەنجامدا باجی قورسی نەدابێت. کورد لەسەرێکەوە لەلایەن دراوسێکانیەوە بەکار هێنراوە، لەلایەکیترەوە لەلایەن وڵاتانی ئەوروپی و ئەمەریکاوە. خەون و ئاواتە نەتەوەیی و نیشتیمانیەکانی ئێمە هەرگیز لەسەر مەداری بەرژەوەندیەکانی ئەو وڵاتانەدا نەبوە. هەربۆیەش بەرژەوەندیەکی هاوبەشیش نەبوە تا بمانکاتە شەریکی یەکتر. لەئێستادا هەندێک ڕۆشنبیری هاوڵاتی جیهانی سێهەم پێیان وایە کە سەردەمی ئیستیعمار (کۆلۆنیالیزم) بەسەر چوە. ئەمە لەکاتێکا کە خودی خوێندەوارەکانی خۆرئاوا باس لە سەردەمی ئیستیعماری نوێ (نیو کۆلۆنیالیزم) دەکەن. سیاسەتی وڵاتانی ئەوروپاو ئەمەریکا ڕوون و ئاشکرایە. مەسەلەی مافی ئینسان و عەدالەتی کۆمەڵایەتی و دیموکراسیەکەی ئەوان هەتا سنوری وڵاتەکەی خۆیان بڕ دەکات. ئیتر لەودیو سنورەکانیانەوە ئینسان لەبرسا دەمرێت، ئەشکەنجە دەدرێت، ماڵی وێران دەبێت و یان هەڵدەواسرێت، نە بایی تۆزقاڵە زەڕڕەیەک خەمی پێ دەخۆن و نە دەیبیستن ونە دەیبینن. ئەوان نیشتیمانی میللەتان پارچە پارچە دەکەن… وەک لاستیک تەعامول لەگەڵ سنوری وڵاتاندا دەکەن ولە کوێدا پێیان خۆش بوو بچوک و گەورەی دەکەنەوە. بۆ ئەوان مافی ئینسان و نیشتیمانی میللەتان بایەخی لە بەرمیلێک نەوت، کیلۆیەک زێڕ یان مسقاڵێک ئەڵماسی ئەفەریقا کەمترە. لەسەروبەندی ڕێفراندۆمدا فڕۆکەخانەی هەولێر نەیدەزانی چۆن فریای فڕک و هوڕی فڕۆکەی وەفدە خۆرئاواییەکان بکەوێت. هەموو دەهاتن تا قەناعەت بە سەرۆک مەسعود بارزانی بکەن دەست لە مافی ڕەوای میللەتەکەی هەڵگرێت. هەندێک هێز و کەسایەتی خۆش باوەڕو خەیاڵبافی ناوخۆش رێفراندۆمیان لەناو خۆماندا کردە دێوجامەیەک و بەتاوان وەسفیان کردو، ئەو تاوانەشیان خستە ئەستۆی سەرۆک بارزانی. بەبەرچاوی خۆرئاوای دیموکرات و ئینسان دۆست، فڕۆکەخانەکانی سلێمانی و هەولێر داخران و، کار گەیشتە ئەوەی هێز جوڵەی پێکراو لە ١٦ ئۆکتۆبەردا بەهاوکاری هەندێک بەکرێگیراوی ناوخۆ ٥١% خاکی پیرۆزی کوردستان کەوتە ژێر دەستی عەرەب. ئەو خۆرئاوایەی کە لە ڕێگای کۆمپانیاکانیانەوە (بە پێچەوانەی ئەو بۆچونەی کە پێی وابوو، هەرشوێنێک کۆمپانیا زەبەلاحەکانی خۆرئاوای لێبوو سەقامگیری مسۆگەر دەکات) نەوتی هەرزانی ئێمەیان بەتاڵان دەبرد نەک هەر هیچ هەڵوێستێکیان نەبوو، بەڵکو بە پێچەوانەوە موعجیزە چاوەڕوان نەکراوەکە ڕویداو حەشدی شەعبی سەر بە کۆماری ئیسلامی ئێران بە تانکی ئابرامزی دەستکردی (شەیتانی بزورگ) بەرەوڕوی هێزی پێشمەرگە بوونەوەو زنجیری تانکەکانیان بە خوێنی پێشمەرگەی کوردستان سور کرد. ئەمەریکای دوژمنە سەرسەختەکەی ئێرانیش نوزەی لێوە نەهات. بە درێژایی چەند سەد ساڵ ئەم نەریتە سیاسیەی خۆرئاوا کارێکی کرد کە بە سەدان نێلسۆن ماندێلا بۆ دەیان ساڵ بخرێنە زیندانی ئینفیرادیەوەو، بە سەدان ڕابەری نیشتیمانپەروەر لە جیهانی سێهەم تیرۆرو بێ سەرو شوێن بکرێن، تەنیا لەبەر ئەوەی داکۆکیان لە مافی میللەتانی خۆیان دەکرد. ئێستا خۆرئاوا لە خۆمان باشتر دەزانن حاڵی ئێمە لەناوخۆدا چۆنە. ئەوان سەوداو معامەلەی گرنگ و ستراتیژیان لەگەڵ دراوسێکانی ئێمە هەیە. با واقیعبین بین، ڕێکكەوتنی خۆرئاواو ئێران یەکێکە لە مومکینەکان، چونکە لە دونیای سیاسەتا موستەحیلات نیە. هەرچی تورکیاشە مۆرەیەکی گرنگی ناتۆیە. ئێمە دووجار خراوینەتە ئەجێندای دەرەکیەوە. جارێک لە ئەجندای خۆرئاواییەکاندا ڕۆڵێکی لاوەکی و کاتیمان بۆ دیاری کراوە، جارێکیش لە ئەجندای دراوسێکانمان. زیاد لە دە ساڵە سوریا لە شەڕێکی وێرانکاریدایە… زیاد لە بیست ساڵە ئەفغانستان سەقامگیری ئەمنی و سیاسی و ئابوری بەخۆیەوە نەبینیوە، کەچی خۆرئاواییەکان نەک هەر بە دودەست وڵاتەکەیان پێشکەشی ئەو گروپە کرد کە خۆیان بە تێرۆریست ناویان دەبرد، بەڵکو بوونە پشتیوانیشیان. هەردوو ڕژێمی سوریاو ئەفغانستانیش لە دەسەڵاتدا ماون، چونکە دەوڵەتن و سەودایان لەگەڵ خۆرئاوادا هەیە، نەک لەبەر ئەوەی دیموکراتن و عەدالەتی کۆمەڵایەتیان لە وڵاتەکەیاندا چەسپاندوە. ئیتر چارەنوسی خەڵکی ئەفغانستان و سوریا کوژران و ماڵوێرانی و کۆچی ملیۆنەها کەس کێشەی خۆر ئاوا نیە. گرنگە ئێمە ئەوە بزانین کە خۆرئاواییەکان معامەلەی میللەتێکی بێ دەوڵەت لەگەڵ ئێمەدەکەن، واتە بەرنامەی هاوکاری و هاوڕێیەتی درێژخایەنیان لەگەڵ ئێمە نیە. هەر ئەم سیاسەتەی خۆرئاواییەکانیشە کە وەک فاکتەرێکی کاریگەر کە لە دەرەوەی ئیرادەی خۆمان بوە، هۆکار بوە بۆ ئەو نەهامەتیانەی کە بەسەرمان هاتوە. ئێمە دەوڵەت نین، خۆرئاواییەکانیش هیچ حەزیان بەوە نیە ئێمە ببینە دەوڵەت و، بگرە ڕێگرێکی سەرەکیشن لەبەردەم ئەو مافە ڕەوایەی نەتەوەی کورد. لای ئەوان ئێمە و میللەتانی جیهانی سێهەم وەک کەروێشکی تاقیگاکان واین، هەم دەرمان و هەم چەک و هەم زبڵدانی خۆیانمان لەسەر تاقی دەکەنەوە. دڵنیام هەندێک لە کەوادری بە (حساب) پێشکەوتووی حیزبەکان بەم نوسینەی بەندە مشەوەش دەبن و دەڵێن پێویستە دڵی دەرودراوسێ و خۆرئاواییەکان ڕاگرین بۆ ئەوەی لێمان توڕەنەبن. منیش بەو کەسە سادانە دەڵێم دڵنیابن نە ئێران و تورکیا لەبەر ئەم گوتارەی بەندە هێرشێکی سەربازی دەکەنە سەر کوردستان، نە ئەوروپا و ئەمەریکاش بۆمبای ئەتۆمی بەسەرماندا دەبارێنن. ئەگەر سیاسەت بەو سادەییە بوایە ئەو کەسە سادانە بیری لێ دەکەنەوە، ئەوا لەمێژ بوو میللەتی جولەکە لە دەریای سپی ناوەڕاست دا خنکابوون، ئێران وڵاتی ئیسرائیلی لەگەڵ زەوی تەخت کردبوو، ئەمەریکاش بە بۆمبای ئەتۆمی هێرشی دەکردە سەر کۆریای باکور. ئەم جۆرە بۆچونانە وە ک بیر کردنەوەی هەندێک کەس وایە کە جاران بە ئێمەیان دەگوت باسی دەوڵەتی کوردی مەکەن و ئاڵای کوردستانیش هەڵ مەکەن، با برا عەرەبەکانمان لێ عاجز نەبن و توڕەیان نەکەین…! وەک ئەوەی براعەرەبەکان بەبێ باس و خواستی دەوڵەتی سەربەخۆش بەرنامەی تەعریب و ئەنفال و ڕاگوێزانی بەکۆمەڵیان بەسەرماندا جێبەجێ نەکردبێت و یەک دانە بۆبمای کیمیایشیان تێنەگرتبین. کورت و کوردی: ئەوەی کە دەبێت مشورێکی ئەم هەرێمە بخوات تەنیا خۆمانین. زەنگی خەتەری مان و نەمان نەک ئەمڕۆ، بەڵکو دوێنێ و پێرێ لێدراوە… گەر مشورێک نەخۆین ڕوخان و داڕمان مسۆگەرە. ئیتر نە بۆریە نەوتەکە بە تورکیادا دەڕوات و نەقەبارە بازرگانیە چەند ملیار دۆلارەکەی لەگەڵ ئێران هەمانە، مانەوەی قەوارەکەمان مسۆگەر دەکات. ئێمە نابێت ڕێگە بدەین بمانکەنە کارمەندی دراوسێ وخۆرئاواییەکان، بەڵکو دەبێت خۆمان چارەنوسی خۆمان دیاری بکەین.

لەتیف فاتیح فەرەج سەرەڕای هەموو ڕەخنەو سەرنجێکمان لەسەر حکومەت و کەموکوڕی و کێماسی و گەندەڵیەکان ئەمساڵی ڕابردوو تاڕادەیەک، وێڕای گرفتی دواکەوتن، بەڵام باش بوو، بڕوام وایە ئەگەر حکومەت و وەزارەتی دارای پلان و پڕۆژەیان هەبێت دەتوانن لەساڵی ئایندەدا بەتەواوەتی چارەسەری کێشەی موچە بکەن، بۆ ئەمەش جگە لە چاکسازیەکی ڕیشەیی، دەکرێت هەندێ هەنگاوی تریش بنەن لەوانە ڕێکخستنەوەی دەرماڵەو چارەسەرکردنی ڕەهەندی جیاوازی نێوان موچەخۆران، پاکەوان هەیە هەموو ڕۆژی مانگ کار دەکات، کاتی کارەکەشی لە هەشت سەعات زیاترە موچەکەی پێنجسەت هەزارە، فەرمانبەریش هەیە هەفتەی دوو ڕۆژو ڕۆژی چوار سەعات کاردەکات کە بەهەمووی مانگ سی و دوو سەعات دەکات موچەکەی ملیۆن زیاترە، دەرماڵەی مەترسی و شتی دیکەشی هەیە ئەوەش جۆرێک ڕەهەندی نادادیە، هەروەها موچە و دەرماڵەی پۆستەکانی سەرەوەش لەنێو حکومەت و پێشمەرگە زۆر بەرزەو پێویستی بەهاوسەنگیە، ئەمەش جگە لەگێڕانەوەی دادگەری، جۆرێک ئومێدیش بۆ هاوڵاتی دەستەبەر دەکات، بایەخدان بە کشتوکاڵ و پیشەسازی هەمەجۆرو پشت نەبەستنی تەواو بە نەوت، ئەوەش ڕێگەیەکی تری ڕێکخستنەوەی ئابوری و داهاتی نیشتمانیە. ڕێکخستنی باج وگومرگ و ڕێکخستنەوەی شارو ڕاگرتنی شارە نوێیە سەرمایەدار ئەفرێنەکان ڕێگەیەکی تری دەسکەوت و داهاتە. متمانەی بانک و گێڕانەوەی پارەی دەرەوەو پیاچونەوە بەکارو باری کۆمپانیا نەوتی و پیشەسازیەکان ڕێگەیەکی ترە بۆ ئەوەی قەیرانەکان کەمبکرێنەوە، گرفتی گەورەی گەندەڵی لە گرێ و گوڵی نێوان حزبەگەورەکان و حکومەتدایە ئایە حکومەت دەتوانێ بەگژ بەرژەوەندی و گەندەڵی حزبیدا بچێتەوە بەو جۆرەی کەچی تر حزب مشەخۆری سەر جەستەی حکومەت نەبێت، ئەگەر حکومەت بتوانێ ئەمە بکات ئەوە ساڵی ۲۰۲۲ زۆر ئاسان دەتوانێ کێشەی موچە چارەسەر بکات، هەڵبەت بۆ هەرێمێکی وەک هەرێمی کوردستان مانگانە موچە کەمتر لە ملیارێک دۆلاری پێویستە ئەو پارەیە ئەگەر پلان و بەرنامە هەبێت بەبێ گرفت کۆدەکرێتەوە تەنها بوێری و بڕیاری دەوێت، من باوەڕم وایە ئەگەر حکومەت وەزارەتی دارای بڕیاری چارەسەر بدەن و کاری بۆ بکەن ئایندەی موچەی موەخۆران باشترو ڕێک تر دەبێتە و دەکرێت هەموو کۆتای مانگێ لە ۲٥ تا ۳۰ مانگ موچەی تەوای موچەخۆران بە پێنج ڕۆژ بدرێت تا ئەو کاتەی سیستمی ئەلەکترۆنی پێدانی موچە دەکەوێتە گەڕ، هەڵبەت گەر ئەمە بکەن دەبێتە دەسکەوتێکی گەورە بۆخۆیان گەر ناساڵی داهاتوو گیرو گرفتی زیاتریان دێتە پێش و ئەو ساڵەش دەبێتە ساڵێکی سەخت. حکومەتی هەرێم تائێستا لەبەردەم چاکسازی ڕیشەیدادەستە پاچەیەو کارەکتەرەکانی حزب لەمپەرو ڕێگرن بێ ئەوەی حکومەت بتوانێ ئەو لەمپەرانە قاوبدات، قاونەدانی ئەو ڕێگریانەش بەشێکی سەرەکی ئەو نادادی و ستەمەن کە هەن.

خالید رەزا  ئەم وتارە بۆچی؟ هەواڵەکان دوو روداوی دڵتەزێن یان بڵاوکردەوە. یەکەمیان لە شەوی ٢٢-١٢-٢٠٢١ ، لە گوندی (قوبکێی ) قەزای ئاکرێ دایکێک و چوار مناڵ بەغازی خەڵوز خنکاون. دوەمیان لە شەوی ٢٥-١٢ دا بوە لە دەربەندیخان دوو برا یەکێکیان بەغازی خەڵوزەکە مردوە و ئەوی تریان زەهراوی بوە. دیارە بەداخەوە ڕوداوی خنکاندن بە هۆی غازی خەڵوزەوە پەرەی سەندوە، کە ئەمەش پەیوەندی بە ساردوسەرما ونەبوونی زانیاریەوە هەیە لەسەر ترسناکی غازەکە.  بۆیە بە پێویستم زانی ئەم زانیاریە گشتیانە لەسەر مەترسی غازەکە لە هۆلەندیەوە، بکەم بە کوردی و سەرنجەکانی خۆمی تیکەڵاو بکەم و بڵاوی بکەمەوە. بەو هیوایەی بەشداری بکات لە کەمکردنەوەی کارەساتەکان. ئەم غازە چیە؟ غازی یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن (CO )، زۆر خەتەرە. غازێکی بێ ڕەنگ و بێ بۆنە و بەچاو نابینرێ. بە ڕیژەیەکی زۆر کەم لە بەرگی هەوادا هەیە کە کەمترە لە (<0.001%)، غازی یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن لە سوتاندنی ئەو سەرچاوە وزانەدا پەیدا دەبێ کە (کاربۆن) یان تیایە، وەکو خەڵوز، تەختە، نەوت و غاز. کاتێک کە ئۆکسجین (O2)هەبێ، ئەوا یەکەم ئۆکسیدی کاربۆنCO ئەگۆرێ بۆ دوەم ئۆکسیدی کاربۆن CO2 کە زەهر نیە. ئەگەر ئۆکسجینی پێویست لە شوێنەکەدا نەبێ ، رێژەی یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن بۆ ئاستێکی ترسناکو پڕ مەترسی بەرز دەبێتەوە.  # کاربۆکسی هیمۆگڵۆبین Carboxyhemoglobine هیمۆگلۆبین ئەوپرۆتینەیە کە لە خوێن دا ئۆکسجینی هەڵگرتوە و بەهەموو لەشدا ئەیگوازێتەوە و ئەیبات بۆ هەموو ئۆرگانەکانی لەش. یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن زۆر خێراتر و توندتر بە هیمۆگلۆبینەوە دەنوسێ وەک لە ئۆکسجین، بۆیە کاربۆکسی هیمۆگڵۆبین دروست دەبێ و یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن شوێنی ئۆکسجین دەگرێتەوە. لەبەر ئەمە هیمۆگلۆبین ناتوانێ ئۆکسجین وەربگرێ و بەناو خوێندا بیگوازێتەوە. بۆیە ریژەی ئۆکسجین لە خوێن دا کەم دەبێتەوەو بەستەرەشانەکان دەمرن، ئۆرگانەکانی دڵ و مێشک لە کار دەکەون.  # سەرچاوەی یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن ئەشێ سەرچاوەی یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن (CO) لە ماڵ دا بێ بەهۆی: + خراپی سیستمی خۆگەرمکردنەوە و گەرمکەر؛ + هەروەها خراپی سیستمی هەواگۆڕین (کەم بونەوەی ئۆکسجین لە ژوردا).   پەیامی من لە م نوسینە پێدانی زانیاریە بە هاونیشتمانیەکانم تا لە مەترسی گازی زەهراوی یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن کە لەرێێ سوتانی خەلوز، دار، نەوت و غاز ە وە ئاگادار بکەمەوە وداوایان لێ بکەم ئەگەر هەر ناچارن خەڵوز و دار لەناو ماڵ دا بۆ خۆ گەرم کردنەوە بەکار بهێنن، پێویستە بەردەوام پەنجەرە، ناوبەناویش دەرگا بکەنەوە بۆ ئەوەی ئۆکسجینی پێویست بێتە ژورەوە ، ئەگینا کارەساتەکان دووبارە و چەند بارە دەبنەوە. وەکو وتمان غازی خەڵوز و دار لە ناوماڵدا زەهرە و خنکێنەرە، بەهۆی ئەوەی نە بۆنی هەیە، نە ڕەنگ و نە بەچاو دەبینرێ بۆیە هەستی پیناکەیت هەتا کار لەکار ئەترازێ.   ئەبێ پێش نوستن خەلوزەکە ببەنە دەرەوەی ژورەکە و بیکوژێننەوە. تکایە خۆتان بپارێزن. رەنگە بپرسن بلێن ئەی بۆچی زۆپای دار مەترسی نیە خۆ دار ئەسوتینێ، لەبەر ئەوەی ئەو یەکەم ئۆکسیدی کاربۆنەی کە لەئەنجامی سوتانی دارەکەدا دروست دەبێ، بە لولەی زۆپاکەدا ئەڕواتە دەرەوە. ئەم غازە کە لە ئەنجامی خەڵوز و دار و غازی ماڵاندا دروست دەبێ، ئەگەر ژورەکە داخراو بێ، جا ئەم ژورە لەکوردستان بێ یان لە ڕاقی ترین ولاتی دونیادا جیاوازی نیە و مرۆڤەکان ئەخنکێنێ. بۆیە دەبێ خۆمانی لێ بپارێزین. لە نێوان مردنی حەتمی و سەرمابوونی کاتی دا دووەمیان هەڵبژێرە.

 چیا عەباس ئەو هێز و گروپ و کەسایەتیانەی  ماوەی ساڵانێکە خۆیان بە ئۆپزسیۆنی پەرلەمانی و دەرەوەشی دەزانن، تا رادەیەک زەمینەیەکی لێکتێگەیشتن و هاوهەڵوێستیان سازکردوە. سەرەرای لاوازیەکانی ئەم بەرەی گۆرانخوازە بەڵام توانیویانە بەشدار بن لە هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگا، لە پیشاندانی عەیب و عاری دەسەڵات و حزبەکانی دەسەڵات، فراوانکردنی بەرەی نارازی، ئاگادارکردنەوەی دنیای دەرەوە لە گەندەڵی دەسەڵات و پێشێلکردنی یاسا و مافەکانی مرۆڤ و ئازادی و رادەربرین و.. تاد. ئەگەرچی ئەم هەوڵ و تەقەڵلایانە ئاکامی گرێبەستێکی سیاسی و رێکخراویی نێوانیان نیە و نەش توانراوە دیدێکی ستراتیژی گشتگیری هاوبەشی بەرهەم بهێنن،  بەڵام هاوکات ئاوێنەیەکی رونە بۆ خەم و مەبەستیان بۆ گۆرینی دۆخی ئێستا. بەتەنیشت ئەم بەرە بەرفراوانە نارازیە لە دوا هەڵبژاردنەکان بۆ پەرلەمانی عێراق دەرکەوت کە زیاتر لە ٦٠% هاوڵاتیانی هەرێم هەمان خواستی گۆرینی شێوازی حوکمرانی و سیستەمی سیاسی ئەوانیان هەیە. چەندین هۆکار پابەند بە بەرەی گۆرانخواز کاریگەری هەستیاری نەرێنیان لەسەر دیدگا و کار و چالاکی و گەشەکردنی کردوە ، لەوانە: غیابی سەرکردەی کاریزما و خاوەن بریار، کەم دەرامەتی بەرەی گۆرانخواز لە روی داراییەوە، نەبونی هێزی رادع بەرامبەر دەسەڵات وغیابی پەیامی هاوبەشی و پەیوەندی جێگیری پتەو لە سەر ئاستی ناوچەکە و دنیا وایان کردوە کە بە جدی گوێگری داواکاری و خواستەکانیان نەبن. بەدەر لەم هۆکارانەی پەیوەست بە بەرەی گۆرانخواز، چەندین فاکتەری تر بونەتە ئەستەنگ و کێشە بۆ پرۆسەی گۆرانکاری دروست و جدی. یەکەم: هێزە ئیسلامیە سیاسیەکانی باشور لەمپەرێکی ژێربەژێرن لە بەردەم گەشەکردن و چەسپاندنی هزری ئۆپزسیۆنیکی کاریگەر دور لە دۆگمای سیاسی و سوراندنەوە لە بازنەیەکی داخراودا. نزیکەی چارەکە سەدەیەکە لە باشور لە گەڵ چەندین تەوەر گەمە دەکەن کەچی هەر لە شوێی خۆیان تەراوح دەکەن و ئەوەی بەدەستیان هێناوە وەک حزب و بزوتنەوە، مەبەست لە هەوڵ و نیەتی پاکی چەند کەسایەتیەک لە نێوانیاندا نیە، لە یەک دو خاڵ دەرناچن: لە دەسەڵاتدا دەبن گوێرایەڵ و لە دەرەوەی دەبن بێمزەرەت بۆ دەسەڵات و بێ هەڵوێستی کاریگەر ئۆپزسیۆنێکی روکەشی ناجێگیرن.  ناشێ نەشڵێین بەشێکی بەرچاوی ئەم هێزانە بەشێکن لە ئاراستە جیاوازەکانی ئومەمیەتی ئیسلامی سیاسی و جەمسەرە مەزهەبیەکانی ناوچەکە، ئەجێندای تایبەتی خۆیان هەیە و لەو سەرچاوەیەشەوە لە پرسە نەتەوەییەکاندا  کاردەکەن، بۆیە سەربەخۆیی سیاسی و رۆڵیان هەمیشە لە ژێر پرسیاری گەورەدان. دەوم: پروکانەوەی هزری گۆرانکاری لەلایەن دەسەڵاتی بزوتنەوەی گۆڕان، دەسەڵاتێک لە پرۆسەی گۆرانکاریدا لە شکست زیاتر تا ئاستی گەرانەوە بۆ خاڵی سفر هیچی تری بۆ هزرەکە بەدەست نەهێناوە. تاقمێکن لە بۆشایی سیاسیدا دەخولێنەوە، نە مەرجەع و نە باوەریكی تایبەت و نە هزرێکی دیاریکراویان هەیە، بۆیە بە هەمو ئاراستەیەکدا چون و دەچن، وای لێهاتوە بونەتە سیمبۆڵێکی ناشرینی تری کۆمەڵگا.  سێیەم: پارتی، ناسینی و تێگەیشتن لە سیاسەت و مەرامەکانی پارتی بەبەراوردکردن لە گەڵ هێزەکانی باشوری کوردستان مەتەڵێکی قورس نیە، چونکە راشکاوانە و راستەوخۆ دەڵێت چی دەوێت و کار بۆچی دەکات. کە زۆربەیان بۆ بەرەی گۆرانخواز ئەستەنگ و لەمپەری بەهێزی بەرچاون.  بۆ بەرەی گۆرانخواز هەڵەیەکی گەورەیە هەڵسەنگاندن بۆ پارتی تەنها وەک گەورەترین حزب بکات، چونکە پارتی بۆتە دەسەڵاتێکی رەها و خاوەنی زەمینەیەکی گەورەی ئەو دەسەڵاتەیە. چوارەم: یەکێتی، هەڵسەنگاندنی رۆڵی زۆربەی هێزەکانی تر لە خەباتی نەتەوەیی و نیشتمانیدا شایستەی بەرزنرخاندن و رێزگرتنن، لێرەدا بە وردی باسی مێژوی یەکێتی دەکەم چونکە مەبەستی یەکەمی ئەم نوسینەیە. پێشەکی پێویستە بڵێم یەکێتی هێزێکی رەسەنی بنەرەتی بزافی کوردایەتی بو نەک تەنها لە باشور بەڵکو لە سەر ئاستی کوردستانی گەورەش. یەكێتی هێزی سەرەکی پلان دارێژی بەرەی کوردستانی و راپەرین بو و رۆڵی سەرەکیشی تێیاندا هەبو، یەكێتی مێژویەکی ئێجگار مەزنی لە خەبات و فیداکاری و بەرخودان هەیە. ئەمانە راستیە چەسپاوەکانی مێژون و هێچ هێزێک لە گەردوندا ناتوانێت دەسکاریان بکات، بەڵام ناشێت و لە مێژوی هیچ میللەتێکێشدا روی نەداوە ئەم جۆرە مێژوە ئۆتۆماتیک و بێ خۆگونجاندن و نۆژەنکردنەوە بکرێتە رێگەخۆشکەر بۆ ئایندەیەک کە لە خزمەتی ئەو مێژوەدا و درێژەپێدەریشی بێت بە شێوازی گونجاو لە گەڵ قۆناغەکاندا، بەپێچەوانەوە بێگومان مێژو و ئایندە زۆر نامۆ بەیەکتر دەبن، لێرەوەش هەڵوەشاندنەوە و هەڵوەرینی یەک بە یەکی جومگەکانی گرێبەستی مێژو و ئایندە سەر هەڵدەدەن. لەم روانگایەوە هەوڵ دەدەم هەڵسەنگاندن بۆ رۆڵی یەکێتی لە پرۆسەی گۆرانکاریدا بکەم.  بۆچی یەکێتی ئێستا ئەستەنگ و لەمپەرێکی بەهێزە لە بەردەم گۆرانکاریدا؟ یەکێتی، تایبەت دوای وەفاتی مام جلال، لە هێزێکی بزوێنەر و خاوەن دیدیگایەکی واقیعی کلاسیکی بۆ ئایندە و گۆرانکاری هێدی هێدی بۆتە هێزێکی موحافزکاری لەتبو کە خاوەنی دیدگا و هەڵوێستی جێگیر نیە، رەفتار و کاریان ناگونجێن لە گەڵ ئەوەی ئیدیعا و بانگەشەی بۆ دەکەن. یەکێتی ئەم سەردەمە لە ئەرزی واقیعدا ئاوێنەیەکی تەم و مژاوی مێژو و کارنامە نوسراوەکەیەتی. بێگومان فرەجەمسەری بێسەروبەری ناو یەکێتی ( هەڵوەرینی چەپکە گوڵەکەی مام جلال) سەنتەرەکانی فرە بریار و بەرژەوەندی لێکەوتۆتەوە، لێرەوەش بوژاندنەوەی ناکۆکی و ململانێ موزمنەکانی نێوان ئەو جەمسەرانە لە ئارادایە. لە سایەی سودوەرگرتن لە گەندەڵی و قۆرخکاری و موناوەرەی سیاسی لە گەڵ بەغدا و هێزە ئیقلیمیەکان جەمسەرەکان بونەتە خاوەنی دەسەڵات و پارە و کۆمپانیا و نەوت و بازرگانی بەرفراوان و تۆرێکی گەورەی سپیکردنەوە پارەی رەش، هاوکاتیش هەر جەمسەرە ناوچەی خۆی، میلیشیای خۆی، راگەیاندنی خۆی و دەزگا تایبەتیەکانی خۆی هەیە. ئەم لۆکاڵی و بەرژەوەندی لۆکاڵیانەی جەمسەرەکانی یەکێتی کۆسپێکی ئێجگار گەورەن لە بەردەم پرۆسەکانی گۆرانکاری، چونکە گۆرانکاریەکی ئەرێنی هەرچەندە بچوکیش بێت لە گەڵ بەرژەوەندی و دەسەڵاتی ئەو جەمسەرانە یەک ناگرنەوە، ئەزمونەکانیش سەلماندویانە ئەو جەمسەرە چاوچنۆکانە ئامادەن هەمو سنورێکی سیاسی و یاسایی و کۆمەڵایەتی بۆ خاتری بەرژەوەندیەکانیان ببەزێنن، روداو و ئەزمونەکانی ساڵانی رابوردو ئەم واقیعە تاڵە دەسەلمێنن. لەسەر ئاستی لوتکەی دەسەڵاتی یەكێتیش، بە دێرین و تازەوە، نمونە و چیرۆکەکان گەلێک زۆرن، ئەوان خۆیان بەدەستی خۆیان وایان لە یەکێتی کردوە، نارازی و رەخنەگران، تەنانەت ئەوانەی ناو یەکێتیش، هەوڵێکی زۆریان لە گەڵیان داوە جوانیەکانی مێژو بپارێزن و بە سیاسەتی جوان و رون بەرەو ئایندە هەنگاو بنێن، کە خۆیان بێ باك بون مافی هەموە رەفتار و روخساری ئێستایان لە ئاوێنەی میللەتەوە ببینین نەک تەنها لە ئاوێنەی مێژ و حزبەوە. لەم نوسینەدا کاتی ئەوە نیە تەنها باسی بەشێکیش لەوە بکەین کە دەسەڵاتدارانی یەکێتی چیان لە ناوچەکانی دەسەڵاتیان کردوە، ژمارە و روداو و فاکتەکان بۆ خۆیان دەدوێن، باشترە ئەوە بۆ پسپۆرەکان جێبهێڵرێت تا زامەکان خەستتر نەبن. یەکێتی ئێستا لەبەرەم دو ریانێکدایە، دو ریانی هات و نەهات، ئەو دەستەواژەی مام جلال زۆر جار جەختی لێ دەکردەوە، لە حزوری خۆیدا، سەرەرای کۆسپ و کێشەکان، بەردەوام رێگای هاتی دەگرتە بەر، زۆرجار سەرکەوتو بو کە ماهیەت و پێگەی حزبەکەی بپارێزێت گەرچی چەقیشی بەستبو. مەخابن یەکێتی لە چەند ساڵی رابوردو ئەوەندەی سەرقاڵی ململانێ و ناکۆکیەکانی بو لە گەڵ پارتی و گۆڕان و بەهێزکردنی پێگەی لە ناوچەکە و عێراق و قۆرخکردنی ئیدارە و ئابوری ناوچەکانی دەسەڵاتی پشکێکی کەمی ئەوە کاری لەسەر گۆرانکاری لە سیستەمی حزبی خۆیدا و بواری بەرێوەبردنی هەرێم و حوکمرانیە لۆکاڵیەکان نەکردوە، جاریش رەفتاری توندرەوی و گرژی بەرابەر گۆڕان و هاوڵاتی نارازی پێرەو کردوە، ئەو هۆکارانەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش چەندین پرسیاری جدی لە سەر ئەم هێزە دروستبون.  ململانێ و ناکۆکیە خەستەکانی نێوان ئامۆزاکانی یەکێتی زیاتر لە حەملەکانی ئەنفال و کیمیابارانی بنکە و هێزەکانی یەکێتی و هێڕشە درندەکانی دوژمن و جاش و نەیارانی یەکێتی زەرەریان پێ گەیاندوە، چونکە ئەو سەردەمانە یەكێتی بە ئیرادەیەکی پۆڵایین و یەکگرتو بەرەنگاریان دەبونەوە، ئێستا ئەم لێکترازان و شەر ومەرافە ناوخۆییە بێجگە لەوەی بەخشینی دەرفەتێکی زێرینە بە رکابەر و دوژمنانی یەکێتی بۆ قۆستنەوەی هاوکات مەترسیدراتر لەوە بونیادی و پێگەی یەکێتی بەشێوەیەک زامدار کردوە مەگەر فشاری دەرەکی و موعجزە نەهێڵن برینەکە بەرەو هەوکردنێکی کوشندە ببات. هێزێک لەم دۆخەدا و بەو خەسڵەت و رەفتارانەی ئەستەمە بتوانێت تەنها گۆرانکاری جدیش لە ناو خۆیدا بکات جا چ بگرە لە کوردستان. باڤڵ تالەبانی، هاوسەرۆکێکی یەکێتی، پێدەچیت دەرکی بە مەترسیەکان کردبێت، بۆیە بەم دواییە چەند بریاری داوە و ئیجرائاتی کردوە کە بە کۆمەڵێک پرسیارەوە شایستەی ئەوەن چاوەروانی بەردەوامبونی سیستەماتیک و ئاکامەکانی بکرێت!   ئایا بە جدی گۆرانکاری دەوێت؟ گەر وایە یەکەم هەنگاو پتەوکردنی ریزەکانی حزبەکەیەتی، ئەمەش بە ئاشتبونەوە لە گەڵ هاوسەرۆکەکەی تری یەکێتی دەست پێدەکات و بەیەکەوە بۆ کارنامەی  هاوبەشیان شانی بدەنە بەر. چ مەنتقێکە سەرکردایەتی هێزێک لە گەڵ رکابەرە سەرسەختەکانی خۆی دابنیشێت و کوبونەوە بۆ لێکتێگەیشتن و رێکەوتن بکات کەچی لە گەڵ بەشێکی هاورێکانی خۆیان شیر و تیر بسوێنن! چەندین پرسیاری تریش لە مێشکی هاوڵاتیاندا دەگوزەرێن، با ئێستا تەنها چاوەرانی کردار بین بۆ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە بنەرەتیە.  چیرۆکێک وەک پەندێك دەگێرنەوە پیاوێکی دەسەڵاتدار و دەوڵەمەند و ژیر وەسیەت بۆئەو دو کورەی هەیەتی دەکات، دەڵێت: پاش مردنم پێی ئەسپی کامتان درەنگتر گەیشتە فڵان شار ئەو دەبێتە وارسی من. دوای مردن هەر دو کور سواری ئەسپەکانیان دەبن، هەر یەک لێیان هەنگاوێك دەنێت دە هەنگاو دەچێتە دواوە بەم شێوەیە چەندین رۆژ خەریک دەبن، تا پێاوێکی زۆر ژیر و بە ئەزمون پێیان دەڵێت ئەسپەکانتان بگۆرنەوە و مەسەلەکە یەکلا دەبێتەوە، ئیتر دو کورەکە دەکەونە غارکردن. چاوەروانین!  

سەعد هەمەوەندی چەند ساڵی رابردوو، بەهۆی هەڵەی بەشێک لە لێپرسراوو بەرپرسانی پارتی، کە بیرو هۆشی تەواوییان تەنها بەرژەوەندییە کەسێتییەکانی خۆیان بوو، ئاوێکییان رشت بۆ هەندێ گەماڵ و پیسخۆری دەستی دوو و سێی حیزبەکانی دی و بەناوی نووسین و وتارو پیشەی رۆژنامەوانيەوە خزاندینیانە نێو ریزەکانی پارتی، بەڵام بەشێوەیەکی بازاڕی و بەبێ هیچ پلانێک، تەنها لەسەر بنەمای کڕینی ئەم پیسخۆرو دەم شڕانەی رۆژانە لە ناوچە جیاجیاکان، جنێوو سووکایەتییان ئاڕاستەی پارتی و سەرۆک و سەرکردایەتی وئەندامانی(پارتی) لە حکومەت دەکرد..! کاتێکیش خزێندرانە نێو ریزەکانی پارتی، دوای بڕینەوەی مووچەو پشتیوانی بەردەوام بۆ سوودمەندبوونییان لەسەر حیسابی خەڵکی دڵسۆزو رەش و رووتی پارتی، تاو ناتاو ژەهری باڵباڵێن و دووبەرەکی لەنێوخۆی حیزب(پارتی)، هەڵدەڕێژن کە لە بنچینەدا هیچ جۆرە باڵباڵێنێک لەنێو پارتیدا نییەو جێی نابێتەوە..! بەڵێ بۆچوونی جیاواز هەبووەو هەیەو دەشبێت، شێوەی دوو برا لەماڵێکدا، بەڵام مانای سەنگەر لێک گرتن و چاڵ هەڵکەندن نییە بۆ یەکتری، وەک ئەوەی ئەم پیسخۆرو کاسەلێسانەی خزێندراونەتە ریزەکانی پارتی وێنای دەکەن...! پارتی، حیزبێکە سەرۆک گووتەنی( دار بەڕوو)ەو تەنها یەک چەتری هەیە(سەرۆک مەسعود بارزانی) ئەمانی دی، هەموومان لەژێر سایەو سێبەری ئەم چەترەداین، هەتا سەرۆکیش لە ژیندایە، هەموو کادیرو ئەندامانی پارتی باڵی سەرۆک مەسعوود بارزانین، بەتێکڕا.. ئیدی دەبێت، سنوورێک بۆ گرەوچییە ساختەچی و قەڵەمە پیسە فرۆشیارەکان، دابنێین و لێپێچینەوەشییان لەگەڵ بکەین، کاتێک بیانەوێت ئارمانجی نەیارانی  پارتی، بە پارەی پارتی بپێکن...! پارتی حیزبێکیشە، سەدان قەڵەم و هزری جوانترو بەهێزتری تێدا، تەنها رێکخستنەوەیان پێویستە .

ئه‌بوبه‌كر كاروانی دەربارەی مەترسی جەمسەرگیریی عەلمانی- ئیسلامی لە کۆمەڵدا لە سەدەی ڕابردووداو بەتایبەتیش لە نیوەی دووەمیەوە تاکو ئێستا، خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و زۆر کونج و کوژبنی تری جیھانی ئیسلامی، شایەتی جۆرەھا فۆرمی سەرکوتی دەسەڵات و ستەمکاری و دوواکەوتوویی بوون؟! ھۆکاری بنەرەتیش نەخەمڵینی چەمکی دەوڵەتی نیشتیمانی نوێ و دکتاتۆریەت و نەبوونی ڕێکكەوتنێکی کۆمەڵایەتی و سیاسی نێوان پێکھاتەو ڕەوت و ناسنامە جیاوازەکانی نێو ئەو کۆمەڵگانە بووە، کە بە گوێرەی ئەو دەسەڵاتێکی نوێنەرایەتی و خزمەتکاری ھەمووان حوکمڕانیەکی دادپەروەرانە بکات. پێکھاتەو رەوت و ئایدۆلۆژیاکان، لە بری یەکتر سڕینەوە، بڕیاری بەیەکەوە ژیان و کێبرکێی مەدەنی لە چوارچێوەی چەسپاوە نیشتیمانیە تەوافوق لەسەرکراوەکان بدەن. بەوەش کۆمەڵگە لە ھەژانی گەورە دوور بخەنەوەو تواناکان بۆ گەشەپێدان و چاکەی گشتی تەرخانبکەن و بەکار بھێنن. بە پێچەوانەی ئەو دۆخە سروشتیەوە، لە سۆنگەی نادیموکراسی بوونی دەسەڵات و ڕێکنەکەوتن لەسەر سیستم و چەسپاوەکان، ھەر کەسێك ھەوڵی داوە ھەڵبکوتێتە سەر دەسەڵات و تواناکانی دەوڵەت بۆ خۆی پاوان بکات و ئەوی دی سەرکوت بکات و دەرگای سزاو زیندان و لە باشترین حاڵەتدا پەراوێزکەوتنی بەڕوودا بکاتەوە؟! یەکێ لەو دابەشکردنانەش لەم ڕووەوە کە کارەساتی لێکەوتەوە دابەشکردنی ڕەوتەکان بوو بۆ ئیسلامی و عەلمانی و ئەو ململانێ خوێناویە بوو لە چەندین وڵاتدا لێی کەوتەوەو تاکو ئێستاش لە فۆرمی جۆراوجۆردا درێژەی ھەیە، بەتایبەتیش لەلایەن دەوڵەتانی ناوچەکە دژ بە تەوژمی ئیسلامی بەحوکمی ئەوەی زۆرترین دەوڵەتەکان لەلایەن تەوژمی عەلمانی و ھێزە تەقلیدیە دژی ئیسلامییەکانەوە بەڕێوەدەچوون. بەداخەوە دەیان ساڵ لەنێوان ھەڵگرانی تێزی دەوڵەتی عەلمانی و ئیسلام لەم ناوچەدا ململانێ و، شەڕ بەردەوام بوو، ئەوەی لەم نێوەندەشدا بوو بە، قوربانی گەل و دەوڵەت بوو، چونکە دەوڵەتی قۆرخکراو لەلایەن تەوژمێکەوە کە ستەم و سەرکوت و جیاکاری لێدەکەوێتەوە، لە جەوھەردا موڵکی گەل نامێنێ، چونکە موڵکایەتی گەل بۆ دەوڵەت بە کەناڵی دەسەڵاتێکی گەلیدا تێدەپەڕێت، کە ھاووڵاتیان سەرچاوەی راستەقینەی دەسەڵات بن. دەوڵەتیش کاتێك بە واتا ڕاستەقینەکەی دەبێت بە دەوڵەت، بە گوتەی بورھان غلیۆن، ببێتە ناوەندێکی بێ لایەن بۆ ئینتیماو ناسنامەو چوارچێوەیەك بۆ خەمڵین چەمکی ھاوڵاتی ئازادو یەکسان و بەدیھێنانی دادپەروەری و ھاوسەنگی لەنێوان پێکھاتەکانی ناویدا. ھیچ کام لە ھێزەکانیش لە ڕابردوودا دیموکراس نەبوون و شەڕیان لەسەر قۆرخکردنی دەسەڵات بۆ خۆیان و بێبەشکردنی بەرامبەرەکان بووە؟! بۆیە لە ڕاستیدا، ھەڵگرانی تێزی دەوڵەتی عەلمانی و ئیسلامی نادیموکرات و گەندەڵ لە ناوچەکەدا کە دوو ڕەوتی ئایدۆلۆژی شمولی ھاوبەش قبوڵنەکەربوون، لەو شوێنانەی لە دەرەوەی ڕێوشوێنە دیموکراسیەکانەوە گەیشتنە دەسەڵات و کەوتنە پیادەکردنی ئەوەی موژدەیان پێدابوو، شکستیان خواردو بوونە مایەی ئازاردانێکی مێژوویی بۆ گەلەکانیان. لێرەوەیە تێزی دابەشکردنی کۆمەڵگە بۆ ئیسلامی و عەلمانی بەشێوەیەکی ئایدۆلۆژی و چەقبەستوو لە ھەرێمدا، لە لای ئیسلامخوازێکەوە یاخود عەلمانییەکەوە بێت، جگە لەوەی دووبارەکردنەوەی ئەزمونێکی شکستخواردووە، کارێکی مەترسیداریشە، چونکە لە باریایەتی سەربکێشێت بۆ یەکتر ڕەتکردنەوەو دەمارگیری و داخروی فیکری و سیاسی. ئەم تێزە لە پاڵ مەترسیەکەی، ناڕاستیشە ناراستیەکەشی لەوێوە سەرچاوە دەگرێت، لەنێوان ھەردوو بازنەی ئیسلامی و عەلمانی لە کۆمەڵگاکانی ناوچەکەدا، میانەڕەو و دیموکراتخوازو توندڕەو و توندوتیژو نادیموکراتمان ھەیە. بۆیە ئەگەر بۆ مەبەستێکی زانستی یاخود کاتی ناچاریش بین، ئەو پۆڵێنکردنە بەکاربێنیین، دەبێت نەھێڵین بگۆڕێت بە جەمسەرگیریەکی چەسپاو و ڕیزبەندیی ترمان ھەبێت، لانی کەم لە ڕووی سیاسییەوە، بۆئەوەی ھێزو تەوژمەکان بەدەر لە ئیسلامی و عەلمانی بەسەر میانەڕەو و ڕیفۆرمخوازو توندڕەو و ناڕیفۆرمخوازو سەرکوتکار دابەشبکەین. ئەمەش دەخوازێت ھەردوولا، لەسەر دەستورێکی تەوافوقی ڕێکبکەون، کە تیایدا پەیوەندی نێوان شەریعەت و دەوڵەت و فۆرمی دەوڵەت و سیستمی سیاسی و بە گشتی چەسپاوە نیشتیمانییەکان لە کایە جیاوازەکاندا، ڕێکكەوتنی لەسەر کرابێت و دیموکراسیش وەك شێوازێك بۆ ئیدارەدانی جیاوازییەکان و ڕێگری لە ستەمکاری و قۆرخکردنی دەسەڵات و.سەرکوتکردن، بووبێتە ئامانجی ھاوبەشی ھەمووان. واتە، پێ بنێینە پاش قۆناغی دەوڵەتی ئیسلامی و عەلمانی و ڕێز لە ناسنامەی ئیسلامی زۆرینەی کۆمەڵگە و ئاینەکانی تر بگیرێت، لە جیاتی ئەوەی فقھی ئیسلامی قانون بێت، بنەماکانی شەریعەت لە پاڵ سەرچاوەکانی تردا سەرچاوەی یاسادانان بێت و لە دەرکردنی یاساکاندا رەچاوی ھەستی ئاینداری خەڵك بکرێت کە پێویستیەکی خودی دیموکراسی و ھەوڵدان بۆ ڕازیکردنی خەڵك و ھاوڵاتیانە. دەوڵەتیش لەسەر ئاستی رەوتەکان، نائایدۆلۆژی و خزمەتگوزارو پارێزەری ماف و ئازادی ھاوڵاتیان بێت، رەوتەکانیش لە سایەی دەستورێکی تەوافوق لەسەرکراودا کێبڕکێ لەسەر چاکەی گشتی و زیاتر خزمەتکردن و پێشخستنی کۆمەڵگەدا بکەن. بەم جۆرە دەتوانین پێکەوە بژین، لە ئاڵوگۆڕی ڕژێمەوە بگوازینەوە بۆ ئاڵوگۆڕی دەسەڵات و واتا دان بە دەوڵەت. بەو مانایەی جێگەی ھەموومانی، بە ناسنامەی جیاوازی ئایینی و نەتەوەیی و مەزھەبی و ئایدۆلۆژی و سیاسیمانەوە، تێدا ببێتەوەو ھیچ پێکھاتەوەو تەوژم و ھێزێك ھەست بە پەراوێزخستن و سەرکوت و بێمافی نەکات. ئەمەش ئەو مۆدێلە بوو لە ھەرێم لە چوارچێوەی ڕەشنوسی دەستوری ھەرێمدا لە ڕابردوودا لەنێوان رەوتی ئیسلامی و ھێزەکانی تردا، گفتوگۆی لەسەرکراو لە گەیشتنە تەوافوقی تەواو نزیکبووبوونەوەو وەستانی کاری لیژنەی دووبارە نوسینەوەی دەستور ڕێگر بوو لەوەی ھەوڵەکان بە ئاکامی سروشتی خۆیان بگەن. ھەروەھا ئەو نمونە بوو لە باکوری ئەفەریقاو لەو وڵاتانەی شۆڕشەکانی بەھاری عەرەبی تیایاندا سەرکەوتوو یاخود نیمچە سەرکەوتوو بوون، ھەوڵی بەدیھێنانی درا، کەچی گەلەکۆمەی ھەندێ لە دەوڵەتان و ھێزەکانی دژە شۆڕش و تایپێکی نادیموکرات و دواکەوتووی عەلمانی لە ناوچەکەدا، خستویانەتە ڕۆخی لەبارچوونەوە؟! لە کاتێکدا بەدەر لەم سازش و ڕێکكەوتنە مێژووییە لەم وڵاتانەدا دەوڵەتی نوێ و نیشتیمان و گەلسازی و سەروەری یاسا و سەقامگیری بەدی نایەت و وڵاتانی ناوچەکە لەبەردەم ھەڕەشەی شەڕی ناوخۆو دەستێوەردانی دەرەکی و دواکەوتوویی سیاسیدا دەمێننەوەو بازنەی دوژمنایەتییەکان فراوانتر دەبن. بۆ ئێمەش گرنگە ڕەھەندێکی تر نەخەینە سەر قەیرانە ھەمە جۆرەکەمان و دەستبەرداری فۆبیای دژ بە یەکتر بێنین.

عه‌بدولڕه‌زاق شه‌ریف جگە لە هەیکەلی ئاپارتمانێکی روخاو، هیچیتر لە ( ینک ) نەماوەتەوە. زۆر کەس و گروپ بە پشتیوانی ناوخۆ و دەرەوە کار بۆ هەستانەوە یان چاکسازی لەم داروپەردوەیا ئەکەن، بەڵام هەر جوڵەیەک، دەست بۆ هەرلا بردنێکی وەک فیلی ناو شوشەکە شتێکیتر ئەشکێنێ، بێگومان بەرهەم ساڵح، پایەیەکی چەسپاوی بەهێزی ئەو بینا روخاوەیە کە ماڵی مام جەلال بە خۆشی یا ناخۆشیان بێت ئەمجارە دەستی بۆ ئەبەن و لە سەرۆکایەتی کۆمار لای ئەبەن. ئەگەر ئەو بە پۆستێکی سیادی لە عێراقدا، رازی نەبێت! دەرگای ململانێیەکی سەختی لەناوخۆی یەکێتیدا، بۆ ئەکرێتەوە٫ تیایدا جەمسەرە ناکۆکەکانی ناوخۆی یەکێتیەکەی دوای هەشتی تەموز هاوێر ئەکرێن و سەنگەری مان و نەمان لەیەکتری ئەگرن. من هەرگیز خۆزگە بەو کێشانەی ناوخۆی یەکێتی ناخوازم ( لای کەمی وەک ئەو باخچە لە باخەوان دورەی کە دەیان ساڵ خزمەتی کردوە )، هەرگیز ئاواتەخوازی گێرە و کێشەی ( بەرهەم ساڵح ) یش نیم ، چونکە کە پۆستی سەرۆک کۆماری وەرگرت بەنامەیەک پیرۆزباییم لێکردو تییدا تکاو داواکاریم ئەوەبو ئاگای لە سلێمانی بێت! بەداخەوە یەکێتی هەم لە گێرەو کێشەی روخاندا، هەم ( بەرهەم ساڵح )یش هەمو ئەو ماوەیە نەیتوانی و بۆی نەکرا ئاگای لە شارەکەی خۆی بێت (ئاگا بون مەبەست لێی پەراوێز نەخستن و گەشەکردنە لە هەمو رویەکی حوکمدارییەوە، کە بەداخەوە پێچەوانەکەی رویدا). لە ئایندەیەکی نزیکداو ململانێی ستونە بەهێزەکەی یەکێتی و کوڕانی تاڵەبانی لە ئیدارەی پارێزگای سلێمانی بە توندی دەستپێدەکات، توندتر لە شەڕی پسمام و روداوەکانی دوای هەشتی تەموز، دیسانەوە ناوچەکەو حوکمداری و ژیانی حیزبی و سیاسی دەچێتە قۆناغێکی سەختتری شەڕی پوڵ و پۆست و دەسەڵاتەوە، ئەمجارەیان سیناریۆی ناوەندی بڕیار و هاوپەیمانی لە دەرەوەی یەکێتی دوبارە نابێتەوە، لەبەر لاوازی پێگەی ماڵباتی تاڵەبانی شەڕی خاوەندارێتی راستەقینەی ئەو پاشماوەیەی ( ینک ) دەستپێدەکات، گەر کوڕانی تاڵەبانی چارەسەری کێشەی ئامۆزاکانیان نەکەن زەحمەتە دەرەقەت بێن! لە هەمو حاڵەتەکاندا، لاهوری شێخ جەنگی ئەو کەسەیە کە بە پێگەیەکی بەهێزەوە دێتەوە مەیدان و هەمو جەمسەرەکانی ئەو ململانێ سەختە پێویستیان بەو ئەبێت بۆ یەکلایی کردنەوەی خاوەندارێتی یەکێتی، ماڵباتی تاڵەبانی ناتوانن بەو پەرتەوازەییە بەرگری لە مانەوە و دیفاکتۆی دەسەڵاتەکانی بافڵ تاڵەبانی بکەن، باشترین بژاردەش لەبەردەمیاندا، یان رادەستکرنی دەسەڵاتەکانی هاوسەرۆکە بە مەکتەبی سیاسی نوێ یان ئاشتبونەوەو رێکەوتنێکی جەنتڵمانی نێوان (لاهور و قوباد و بافڵ)ە، لە هەردو حاڵەتەکەشدا، ناتوانن ئاپارتمانەکەی یەکێتی وەک جاران و وەک ئێستاش نۆژەن بکەنەوە، بەڵام ئەتوانن ئیدامە بەو دەسەڵات و حوکمڕانیە بدەن و بچنە قۆناغێکی نوێی یەکێتی بونەوە، هیچ لەو ئەرکانەش قورس و گران نین و تەنیا بە بڵاوکردنەوەی رونکردنەوەیەک دوای رێکەوتن، هەموان تێگەیشتنمان بۆی ئەبێت.

عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا رووی ئه‌م چه‌ند په‌ره‌گرافه ده‌كه‌ینه‌ به‌ڕێز مه‌سرور بارزانی و پڕ به‌ دڵ به‌هیوا ئه‌بین كه‌‌ وه‌ك ره‌خنه‌ی دڵسۆزانه‌ وه‌ری بگرێت، یان وه‌ك بیرخستنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك ئه‌رك و بڕیار كه‌ جێبه‌جێ نه‌كراون. ئاراسته‌كردنی ئه‌م نووسینه‌ش بۆ كاراكته‌رێكی دیاریكراو، ته‌واو دووره‌ له‌ تۆمه‌تباركردنی پێشوه‌خت‌، به‌ڵكو دانانی ئیعتیباره‌ بۆ پێگه‌كه‌ی، به‌و پێیه‌ی كه‌سی نمره‌ یه‌كی ده‌سه‌ڵاتی راپه‌ڕاندنی ئه‌م هه‌رێمه‌یه‌. ئه‌وه‌ی ئه‌زانرێ، له‌مساڵدا، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی له‌م كابینه‌یه‌ لێبڕینی مووچه‌ كۆتایی هات و حكومه‌تیش، به‌ سه‌رۆك و جێگره‌كه‌ی و كابینه‌كه‌وه‌ به‌گشتی وه‌ك ده‌سكه‌وتێك وێنایان كرد، به‌ڵام ئه‌م بابه‌ته‌ هێشتا كۆتایی نه‌هاتووه‌، لانیكه‌م، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی رێككه‌وتنی یه‌كلاكه‌ره‌وه‌ له‌گه‌ڵ به‌غدادا نه‌كراوه‌، تاوتوێكردنی بودجه‌ی فیدراڵی ساڵی نوێیشمان (2022) له‌ ڕێدایه‌، ئه‌مه‌، هه‌ر خۆی، دڵه‌ڕاوكێی له‌ناو خه‌ڵكدا به‌رپا كردۆته‌وه‌‌، مه‌سه‌له‌كه‌ ته‌نها ترسی مووچه‌خۆرانیش نییه‌، به‌ڵكو چینی كاسبكارو بازاڕیش به‌ گشتی له‌ سۆراغی كاریگه‌رییه‌كانی نه‌دانی مووچه‌ن‌ له‌كاتی خۆیدا وه‌ك له‌ ئه‌زموونی ئه‌م مانگه‌دا به‌ده‌ركه‌وت، ترسیان له‌ ئه‌گه‌ری ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی جارێكی تری لێبڕینی مووچه‌شه‌ كه‌ ئه‌گه‌رێكه‌، پێش هاووڵاتی، كاربه‌ده‌ستانی حكومه‌ت خۆیان نوقڵانه‌ی بۆ لێده‌ده‌ن!.‌ به‌بۆچوونی ئێمه‌، ئه‌م مه‌ترسی و دڵه‌ڕاوكێیانه‌، هه‌ر خۆیان ده‌بنه‌ هۆی زیاندان‌ له‌ په‌یوه‌ندیی ئه‌و دووانه‌یه‌ی كه‌ له‌ زانستی سیاسه‌تدا پێی ده‌وترێت په‌یوه‌ندیی كۆمه‌ڵگه‌ - ده‌وڵه‌ت. كه‌م قه‌واره‌ی فه‌رمانڕه‌وایی له‌ جیهاندا هه‌یه‌ كه‌ بایه‌خ به‌و په‌یوه‌ندییه‌و ئه‌و فاكته‌رانه‌ نه‌دات كه‌ سه‌قامگیریی بۆ دابین ده‌كه‌ن. سیسته‌می سیاسیی خراپ، به‌ مانای ساده‌ی وشه‌، هه‌میشه‌ ئه‌و سیسته‌مه‌یه‌ كه‌ پێیوایه‌ ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ وابه‌سته‌ی هه‌ژموون و باڵاده‌ستیی مه‌عنه‌وی و فیزیكی ده‌وڵه‌ته‌ نه‌ك ره‌زامه‌ندیی كۆمه‌ڵگه‌.  سه‌رچاوه‌یه‌كی سه‌رهه‌ڵدانی سته‌مكارییش به‌نده‌ به‌و لۆژیكه‌ ترسناكه‌وه‌ كه‌ ده‌ڵێت: مادام ده‌وڵه‌ت توانای كۆنترۆڵكردنی كۆمه‌ڵگه‌ی هه‌یه‌، ئه‌وا ناسه‌قامگیری و هه‌ڕه‌شه‌ له‌ ئارادا نابێت!، نا ئاگا له‌وه‌ی كه‌ خودی لۆژیكی كۆنترۆڵكردن، له‌ ئه‌زموونی هه‌موو وڵاتانی دنیادا، به‌رهه‌مهێنه‌ری په‌نگخواردنه‌وه‌ی زیاتری ناڕه‌زایی كۆمه‌ڵگه‌و گوزارشت لێكردنێتی به‌ شێوازی جیاجیا،ته‌نانه‌ت، هه‌ندێجار، به‌ سروتی خۆخواردنه‌وه‌و بێده‌نگییش!. بێده‌نگییش خۆی، رێك پێچه‌وانه‌ی لانیكه‌می باڵاده‌ستیی سیسته‌می دیموكراسییه‌، چونكه‌ وه‌ك گه‌وره‌ كۆمه‌ڵناسی فه‌ره‌نسی و جیهان، ئالان تۆرین، ده‌ڵێت: دیموكراسی، گۆڕه‌پانێكی هێمن نییه‌. واته‌ به‌رده‌وام چین و توێژو هێزه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان و كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی، له‌رێی چه‌ندان شێواز له‌شێوازه‌ مه‌یدانییه‌كانی ناڕه‌زایی، مانگرتن، رێپێوان، كه‌مپه‌ین، ئیمزاكردن، ئێستا هه‌شتاگ و گروپی راگه‌یاندنی نوێ-شی New Media هاتۆته‌سه‌ر، زیندوێتیی خۆیان و سیسته‌می دیموكراسییش ده‌پارێزن، به‌وه‌ش ده‌وڵه‌ت و فه‌رمانڕه‌وایان ده‌هێننه‌ ژێر باری كاركردن بۆ تێپه‌ڕاندنی قه‌یرانه‌كان و جێبه‌جێ كردنی داواكارییه‌ ره‌واكان، بگره‌ له‌دۆخی وه‌ڵام وه‌رنه‌گرتنه‌وه‌دا سیسته‌می سیاسیی ده‌گۆڕن و هه‌ندێجاریش ده‌یڕوخێنن!. ئه‌و كاته‌ی كه‌ كۆمه‌ڵگه‌ بێده‌نگی هه‌ڵده‌بژێرێت، هه‌رگیز به‌وه‌ ته‌فسیر ناكرێ كه‌ په‌یوه‌ندیی ده‌وڵه‌ت - كۆمه‌ڵگه‌ له‌ده‌ورانێكی ته‌ندروست و سه‌قامگیردایه‌، به‌ڵكو یه‌كێك له‌ ده‌لاله‌ته‌ هه‌ره‌ ترسناكه‌كانی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ سیسته‌مێكی دیموكراسی له‌ ئارادا نییه‌ ئه‌گه‌ر نه‌وترێ سیسته‌مێكی تۆتالیتاری له‌ گۆڕێیه‌. ئێمه‌ ده‌مانه‌وێ بڵێین، ئه‌ركی هه‌ره‌ گه‌وره‌ی فه‌رمانڕه‌وایانمان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پارێزگاری له‌ بنه‌ما دیموكراتییه‌كانی په‌یوه‌ندیی ده‌وڵه‌ت – كۆمه‌ڵگه‌و سه‌قامگیریی ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ بكه‌ن. ساده‌ترین جوڵه‌ بۆ به‌جێگه‌یاندنی ئه‌و ئه‌ركه‌و پاراستنی ئه‌و بنه‌مایه‌ له‌ په‌یوه‌ندی ئه‌وه‌یه‌ كه‌، كاربه‌ده‌ستان، به‌پێی رێوشوێنه‌ ده‌ستوری و یاساییه‌كان، سه‌ڵاحیات و ده‌سه‌ڵاته‌كانی خۆیان به‌كاربهێنن، به‌ پله‌یه‌كی باڵا به‌رپرسارێتی هه‌ڵبگرن، رووبه‌ڕووی هه‌ر هێزو گروپێكی سیاسی، یان كاراكته‌رو كه‌سێكیش ببنه‌وه‌‌ كه‌ رێگری له‌ به‌كارهێنانی ده‌سه‌ڵاته‌كانیان بكه‌ن و به‌و هۆیه‌وه‌ هه‌موو قه‌یران و كێشه‌كانیان به‌سه‌ردا بشكێته‌وه‌. به‌ڕێز مه‌سرور بارزانی كه‌ سه‌رۆكی حكومه‌ته‌، ده‌بێ ئه‌و راستییه‌ هه‌رس بكات كه‌ به‌بێ پشتیوانیی حزبه‌كه‌ی و هاوبه‌شه‌كانی تری له‌ كابینه‌كه‌دا ناتوانێت سه‌ركه‌وتووبێت و رووبه‌ڕووی قه‌یرانه‌كانی هه‌رێم ببێته‌وه‌و سه‌قامگیرییش بۆ په‌یوه‌ندیی كۆمه‌ڵگه‌ - ده‌وڵه‌ت مسۆگه‌ر بكات، ئه‌مه‌ش ده‌یخاته‌ به‌رده‌م به‌رپرسارێتیی مامه‌ڵه‌كردنێكی بوێرانه‌و راشكاوانه‌وه‌ چ له‌گه‌ڵ پارتی و چ یه‌كێتی و چ هه‌ر هێزێكی تری به‌شدار له‌ كابینه‌كه‌یدا. ئه‌ركی ئه‌و ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به‌ هه‌ردوو هێزه‌كه‌ بڵێت: له‌ رابردوودا گه‌نده‌ڵی و لادان و زۆر رێكاریی ئیداریی هه‌ڵه‌و ناڕێك به‌ڕێوه‌چوون و ده‌بێ چیتر رابگیرێن. دیارترینیان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ نابێ و له‌ هیچ كوێی دنیادا نییه‌و نه‌بووه‌‌ كه‌ داهاتی وڵات له‌ژێر كۆنترۆڵی پارته‌ سیاسییه‌كاندا بێت له‌ بری حكومه‌ت، ململانێی نێوان ئه‌و پارتانه‌ش ببێته‌ هۆی خاڵیكردنه‌وه‌ی گه‌نجینه‌ی حكومه‌ت له‌ داهاتی پێویست كه‌ ئه‌ركی ده‌سه‌ڵاتی راپه‌ڕاندنه‌ دادپه‌روه‌رانه‌ به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگادا دابه‌شی بكاته‌وه‌، مووچه‌ی موچه‌خۆرانی پێ دابین بكات، پرۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری پێشكه‌ش بكاو بێكاری و هه‌ژاری جڵه‌و بكاو كه‌م بكاته‌وه‌.  پێویسته‌ سه‌رۆكی حكومه‌ت رێگه‌ نه‌دات هیچ به‌رپرس و گروپ و تاقمێك له‌ سه‌رتاسه‌ری هه‌رێمدا خاوه‌نی چاڵه‌ نه‌وت بێت و سامانی سروشتیی هه‌رێم تاڵان بكات، سه‌ره‌تاش له‌ حزبه‌كه‌ی خۆیه‌وه‌ ده‌ست پێبكات و بیكاته‌ نموونه‌. كه‌ی پارتی هێنایه‌ ژێربارو كردی به‌ فاكته‌رێك بۆ پاڵپشتیكردن له‌ حكومه‌ت له‌ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌و قه‌یرانه‌كانی خه‌ڵكدا، ئه‌وا یه‌كێتی و هێزو گروپی تریش ناچار ده‌بن كه‌ هه‌مان هه‌نگاو هه‌ڵبهێنن. ئه‌ركی سه‌رۆكی حكومه‌ته‌ كه‌ داهاتی نه‌وت شه‌فافتر بكا، پلانی هه‌بێت كه‌ زیاترو زۆرتریشی بكات، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌وه به‌ فرۆشتنی نه‌وتی هه‌رێمیش بێت له‌ رێی كۆمپانیای سۆمۆ و به‌ رێككه‌وتنێكی نوێ و ریشه‌یی كه‌ له‌وسه‌ره‌وه‌ بڕی داهاتی نه‌وتمان بۆ زیاد بكاو قه‌یرانی دارایی نه‌هێڵێت. ئه‌ركی سه‌رۆكی حكومه‌ته‌ كه‌ به‌ بڕیارێكی بوێرانه‌ بواردنی كۆمپانیا حزبییه‌كانی هه‌ردوو هێزی سیاسی له‌ باجدان به‌ حكومه‌ت هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌و هیچ كۆمپانیایه‌ك له‌و بڕیاره‌ش به‌ده‌ر و هه‌ڵاوێرد نه‌كات، به‌تایبه‌تی كه‌ هاوكات باج و خه‌راج له‌سه‌ر هاووڵاتیان، ساڵ به‌ ساڵ زیاد ده‌كه‌ن.  ئه‌ركی سه‌رۆكی حكومه‌ته‌ كه‌ رووبه‌ڕووی دیارده‌ی قاچاخچێتی ببێته‌وه‌و له‌ رێی گفتوگۆی نێوان هێزه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كان و رێككه‌وتنی نێوانیان و دانانی میكانیزمه‌وه‌ بۆ چاودێریكردنی مه‌رزه‌كان،‌ ئه‌و دیارده‌یه‌ كۆتایی پێ بهێنێت كه‌ ده‌یان به‌رپرسی ئه‌م وڵاته‌ی كردۆته لۆرت و ده‌وڵه‌ندی فاحیش و فیرعه‌ون ئاسا.   ئه‌ركی سه‌رۆكی حكومه‌ته‌ كه‌ دیارده‌ی میلیشیایی و گروپی چه‌كداری حزبی و هێزی ده‌سته‌و تاقم و به‌رپرسان قه‌ده‌غه‌ بكات و كۆتاییان پێ بهێنێت، له‌ به‌رامبه‌ردا بڕیاری نوێی هه‌بێت بۆ یه‌كخستنی هێزی پێشمه‌رگه‌و پێكه‌وه‌ گرێدانی هێزه‌كانی حه‌فتاو هه‌شتاو دروستكردنی سوپایه‌كی سیستماتیك و پڕچه‌ك و نیشتمانی. ئه‌ركی سه‌رۆكی حكومه‌ته‌ نادادپه‌وه‌ریی كۆمه‌ڵایه‌تیی له‌ سیسته‌می مووچه‌دا نه‌هێڵێت و له‌ پله‌ تایبه‌ته‌كان كه‌م بكاته‌وه‌و گوزه‌رانی چینی خواره‌وه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی پێ باش بكات، به‌ پێی پسپۆرییه‌ پێویسته‌كانیش بۆ حكومه‌ت ده‌رچووانی زانكۆ و په‌یمانگاكان دابمه‌زرێنێت و له‌ كه‌رتی تایبه‌تیشدا ده‌رفه‌تی كاریان بۆ بڕه‌خسێنێت.  ئه‌ركی سه‌رۆكی حكومه‌ته‌ كه یاسای چاكسازیی خێراتر بكات و مووچه‌خۆرانی بندیواری حزب له‌ناو حكومه‌تدا نه‌هێڵێت و له‌سه‌ر بنه‌ماو مه‌رجه‌كانی پسپۆری و بڕوانامه‌و ده‌وامكردن نه‌بێت، هیچیان قبوڵ نه‌كاو شوێنه‌كانیان به‌ هه‌زاران هه‌زار ده‌رچووی زانكۆكانمان پڕ بكاته‌وه‌ كه‌ نزیكه‌ی 10 ساڵه‌ چاوه‌ڕوانی هه‌لی دامه‌زراندن و ده‌رفه‌تی كارن.  جه‌نابی سه‌رۆكی حكومه‌ت ئه‌گه‌ر جێبه‌جێكردنی هه‌موو ئه‌م ئه‌ركانه - كه‌ ته‌نها مشتێكن له‌ خه‌روارێك‌ - به‌ پله‌ی یه‌كه‌م، ده‌خاته‌ ئه‌ستۆی خۆی و ده‌ستیان پێده‌كات، ئه‌وا به‌ دڵنیاییه‌وه‌ په‌یوه‌ندیی كۆمه‌ڵگه‌ - ده‌وڵه‌ت له‌ ئه‌زموونی هه‌رێمدا له‌ قۆناغی قه‌یران و بێ متمانه‌یی دوور ده‌كه‌وێته‌وه، بگره‌‌ پله‌ به‌ پله‌ ئاساییش ده‌بێته‌وه‌، ئه‌گه‌ریش هیچ یه‌كێ له‌و ئه‌ركانه‌ی پێ جێبه‌جێ ناكرێت، ئه‌وا باشتر وایه‌ له‌گه‌ڵ حزبه‌كه‌ی خۆی و یه‌كێتی و پارته‌ به‌شداربووه‌كانی تری كابینه‌كه‌یدا رێك بكه‌وێت كه‌ هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ بكرێت. راسته‌ كه‌متر له‌ ساڵێكمان ماوه‌ بۆ واده‌ی هه‌ڵبژاردنی گشتی، به‌ڵام ئاشكرایه‌ ئه‌گه‌ر قه‌یرانه‌ داراییه‌كان له‌ ساڵی نوێدا سه‌رهه‌ڵبده‌نه‌وه‌و سیسته‌می مووچه‌ كێشه‌ی تێ بكه‌وێته‌وه‌و نادادپه‌روه‌ریی كۆمه‌ڵایه‌تی و بێكاری و گرانیی بازاڕو دیارده‌ی چه‌كداری و گروپی چه‌كداری به‌رپرسان به‌رده‌وام بێت‌، ئه‌وا هه‌م كابینه‌ی حكومه‌ت و هه‌م هێزه‌ سیاسیه‌كانی ناویشی زیانی یه‌كجار گه‌وره‌ ده‌كه‌ن و ده‌كه‌ونه‌ ناو گێژاوی هه‌لومه‌رجێكی ئه‌وتۆ ترسناكه‌وه‌ كه‌ ئه‌وسه‌ری دیار نه‌بێت.      

باقر جەبر زوبەیدی ئاماژەو زانیارییەكان جەختدەكەنەوە كە ئەمریكا چەندان موشەكی لە سەربازگە نهێنییەكەی لە چیاكانی باكوری خۆشەویستمان جێگیركردووە, ئەم موشەكانە دوو ئاراستەیان هەیە یەكێكیان بە ئاراستەی روسیا وەك ئامادەكارییەك بۆ هەر گۆڕانكارییەك لە قەیرانی روسیا ئۆكرانیا بێتەدی ئاراستەی دووەمیش رووەو ئێرانە كە ئەمەش كاریگەری نەرێنی خراپی دەبێت بۆ سەر پەیوەندییەكانی نێوان عێراق و روسیا كە عێراق لە پڕچەككردندا بەزۆری پشت بە چەكی روسی دەبەستێت. ساڵی 1962 یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو موشەكی ئەتۆمیی لە كوبا جێگیركردو بەوەش قەیرانێكی گەورە دروست بوو كە زۆری نەمابوو بگاتە بەرپابوونی جەنگی جیهانی سێیەم دوای ئەوەی ئەمریكا هەڕەشەی هێرشكردنە سەر كوبای كردو قەیرانەكە كاتێك كۆتایی هات كە جۆن كنێدی سەرۆكی ئەمریكاو ئەمینداری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان یۆتانت لەگەڵ سۆڤیەت رێككەوتن بۆئەوەی موشەكەكانی لابەرێت بەمەرجێك ئەمریكا بەڵێن بدات هێرش نەكاتە سەر كوبا‌و ئەو موشەكە بالیستیانەشی لابەرێت كە لە ئیتالیاو توركیاو بەریتانیا جێگیریكردبون. لەم قەیرانەی ئێستادا ئەمریكا چەندان جۆر موشەكی رەوانەی ئۆكرانیا كردووەو لەوانەشە هەندێكیان موشەی ئەتۆمی كورت مەودا بن لەگەڵ چەندین كەلوپەلی تری سەبازی بە بەهای 60 ملیۆن دۆلار لە نێویشیاندا موشەكی ( گافلین) كە بە راوچی تانەكەكان ناسراوە. ناوچەی ناكۆكی نێوان روسیاو ئۆكرانیا دۆنباسی رۆژهەڵاتە كە هاوڵاتییەكانی روسین و زمانیان روسیەو خاڵی سەرەكی ناكۆكی روسیاو ئۆكرانیاش دەگەڕێتەوە بۆئەوەی كە ئۆكرانیا چاوپۆشی دەكات لە دزەكردنی تیرۆریستان" داعش و قاعیدە" لە ئەفغانستانەوە  بۆ روسیا ئەوەش دوای دەستگیركردنی شانەیەكی داعش لە مۆسكۆ دەركەوت. لێرەدا دەبێت بگەڕێمەوە بۆ گەشتێكم بۆ یەكێتی سۆڤیەت هاتوچۆی نێوان مۆسكۆ و كێیڤی پایتەختی ئۆكرانیا لە ساڵی 1973دا كە ئەو كات هەستم دەكرد كیێڤ شارێكی سۆڤییەتییەو هەستم بەوەنەكرد كە شارێكی جیا بێت لە یەكێتی سۆڤیەت. ئەمڕۆ ئەمریكا ئەو كارەدەكات كە پێشتر رەتیدەكردەوە ئەمەش شكڵی سیاسەتی ئەمریكاو ئامانجی لە جیهاندا روندەكاتەوە كە لە چوارچێوەی ئەو جەنگە گەرمەدا دێت كە لە پێناوی گوشارخستنە سەر روسیا لە چەند دۆسیەیەكی تردا دەستیپێكردووە, ئایا ئەمریكا ئیسرائیل و وڵاتانی كەنداو بەكاردەهێنێت بۆ هەڕەشەكردنی هاوشێوە لە ئێران ئەگەر دانوستانەكان شكستیان هێنا؟