گوڵاڵه سدیق - بەهۆی بەرزبونەوەی نرخی نەوت و دولار لە عێراقدا، ئاماژەکان وا دەردەکەوێت کورتهێنان لە موزانەی 2022 رونەدات و دەوڵەتی عێراق وەک ساڵانی رابردوو نەکەوێتە داوی قەرزکردن بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی بودجە. لە ساڵانی رابردوو بەهۆی بڵاوبونەوەی پەتای کۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوت، بودجەی عێراق توشی کورتهێنانێکی زۆر هات و دەوڵەت ناچاربوو هانا بۆ زنجیرەیەک چاکسازی تەقەشف و ببات، وە بۆ یەکەمجار سەرۆک وەزیران کاغەزی سپی ئیمزا کرد سەبارەت بە پڕکردنەوەی کورتهێنان و پاراستنی یەدەکی نەختینەیی لە بانکی ناوەندی لەپێناو دانەڕمانی بەهای دراوی نیشتمانی و پاراستنی دەوڵەت لە ئیفلاسبوون. لە ئێستادا نرخی بەرمیلێک نەوت لە سەرو ٨٠ دولارەوەیە، لۆژیکی و زانستییە کە ئەم نرخە تازەی نەوت ببێتە هۆکاری پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانەی کە لەساڵانی رابردوو لە موازەنە دروست دەبوو، بەوپێیەی 90% داهاتی عێراق پشت بە نەوت دەبەستێت و عێراق یەکێکە لە وڵاتە دەوڵەمەندەکانی نەوت. هەرچەندە ئاماژەکان وا دەردەخەن بۆ موازەنەی 2022 نرخی بەرمیلێک نەوت 50-55 دولار بخەمڵێنرێت، بەڵام واباشترە نرخی بەرمیلێک بە 65-70 دولار بخەمڵێنرێت، چونکە نرخی نەوت روو لە بەرزییە و پێشبینی دەکرێت تا کۆتایی 2022 و سەرەتای 2023 بگاتە 100 دولار بۆ یەک بەرمیل. وە هەمیشە لە دەوڵەتێکی وەک عێراق ئەو جیاوازی خەمڵاندنی نرخی نەوتە لە موازەنەدا بوار بۆ گەندەڵی دەڕەخسێنێت، بەڵام لە وڵاتێکی موئەسەساتی دەتوانرێت سود لەو زیادەیە وەربگیرێت بۆ وەبەرهێنان و زیادکردنی یەدەکی نەختینەیی. ــ بەهۆی بەرزبونەی نرخی نەوت و دولار، یەدەکی نەختینەیی لە 48 ملیارەوە بۆ 64 ملیار دولار زیادیکردووە، وە دەوڵەتی عێراق توانی قەرزی کوەیت بە تەواوەتی بداتەوە کە بەپێی یاسای ژمارە 687ی ساڵی 1991ی نەتەوە یەکگرتوەکان بەسەریا سەپێنرا. قەبارەی قەرزەکانی سەر عێراق 113 ملیار دولارە، 50 ملیار دولاری قەرزی ناوخۆییە و 23 ملیار دولار قەرزی دەرەکییە، 40 ملیار دولاری قەرزی هەڵواسراوە کە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی هەشتاکان و نەوەدەکانی سەدەی رابردوو، وە بەپێی ئیتفاقیەی یانەی پاریس ئەم قەرزانە کەمکراوەتەوە بۆ 8-9 ملیار دولار. ئەو وڵاتانەی ئەندامن لە یانەی پاریس لە قەرزەکانیان خۆش بوون، بەڵام هەندێک لەو وڵاتە قەرزدەرانە بەبیانوی ئەندام نەبونیان لەو یانەیە لە قەرزەکانیان خۆش نەبوون. جگە لەوە عێراق بە 5 ملیار دولار قەرزاری دەوڵەتی ئێرانە، بەڵام بەهۆی سزا سەپێنراوەکانی سەر ئێران، دەوڵەتی عێراق پابەندە بە نەدانەوەی ئەو قەرزە لە ئێستادا. ــ حکومەتی عێراق هیچ بەڵێنێکی نەداوە سەبارەت بە دابەزاندنی نرخی دولار بەرامبەر دینار، لە موازنەی 2022 بەهەمان شێوەی 2021، یەک دولار بە 1450 دینار دادەنرێت. وە بەرزکردنەوەی بەهای دینار و گەڕاندنەوەی بۆ نرخەکەی جارانی پەیوەستە بە بوژاندنەوەی ئابوری عێراق و سیاسەتی نەختینەیی عێراق. هەرچەندە هەندێجار گوێبیستی دابەزینی نرخی دولار بەرامبەر دینار دەبین کە بەمەبەستی شێواندنی بازاڕ بڵاودەکرێتەوە، بەڵام پێویستە هاوڵاتی لەوە دڵنیابێت پێشنیاری بەرزکردنەوەی نرخی دولار بەرامبەر دینار لە ساڵی رابڕدوو بە هەمەئاهەنگی و تەنسیق بووە لەگەڵ وەزارەتی خەزانەی ئەمریکی و سندوقی نەقدی دوەلی. ــ دەوڵەتی عێراق هەژمارێکی بانکی بەبڕی 100 ملێون دولار لە بانکی ئاسیایی بۆ وەبەرهێنان کردوەتەوە بەمەبەستی پەرەپێدان و وەبەرهێنان لە ژێرخانی ئابوری وڵات لە داهاتوودا.
.gif)
دكتۆر شێركۆ عەبدوڵا *تۆ مۆزەخانەیەکم بدەرێ من بۆت پڕ ئەکەم لە تابلۆ -پابلۆ پیکاسۆ- *تۆ سندوقێکم بدەرێ من بە سەعاتێ بۆت پڕ ئەکەم لە دەنگی تەزویر- پیکاسۆی دەزگای هەڵبژاردن -. *تۆ وەرە خوطبەیەک بدە من هۆڵەکەت بۆ پڕ ئەکەم لە چەکل و مەکلی خۆمان-پیکاسۆی نووسینگە-. *تۆ وەزعەکە بکە بە ئاودەست من هەزاران خۆبەخش ئەهێنم گوی تێ بکەن- پیکاسۆی کفن پۆش-. * تۆ دە دوانزە چەکداری ناحاڵییم بدەرێ ، من شارەکەت بۆ ئەکەم بە تەکساس-پورزاکەی پیکاسۆ-. *تۆ لیژنەیەکی هاوبەشم لەگەڵدا دروست بکە ، من دوای سەعاتێ کڵاو ئەکەمە سەرت-پیکاسۆی هاوپەیمان-. *تۆ خەڵکەکە ڕاو بنێ بۆ ئیجە ، من خۆم دوایی لە راهیی خوادا مەیتەکانیان ئەهێنمەوە-پیکاسۆ بە جامەکەی- *تۆ پارەکەی بەغا بە دۆلار وەرگرە، من لێرە چکە چکە بە دینار تەوزیعی ئەکەم-پیکاسۆی مەعاشچی- *تۆ هەموو خیانەتەکان بکە ، من پاش دوو سەعات هیچیانم بیر نامێنێ-کاک پیکاسۆ-. *تۆ مۆزەخانەیەکم بدەرێ ، من بە واعەی سەعاتێ بۆت پڕ ئەکەم لە مەسئولی عەنتیکە-پیکاسۆی مەتحەفەکە -.
.gif)
جەعفەر عەلی گروپێک بە پۆشینی کفن و جلی سەربازی، گروپێک بە دشداشە و بەرگی کوردی، گروپێکی دی بە توک توک، تێر بە دڵی خۆیان نمایشیان کرد. گرنگە رەفتاری پەرلەمانتار و گروپەکانی پەرلەمان بەرز بێتەوە بۆ ئاستی تێگەیشتن لە سیستمی پەرلەمانی و دەستکەوتی قانونی و نیشتیمانی، بە دواداچوون و لێپرسینەوە لە کار و لادانەکانی دەسەڵاتی تەنفیزی، تێگەیشتن لە کرۆکی کارەکانی ئەو دامەزراوەیەی کاری تێدا دەکەن، تێگەیشتن لە کار بۆ بونیادنانی دەوڵەتی مەدەنی و دیموکراسی، نەک دەستپێک بە نمایش و نواندن دەست پێبکەیت و لەم ڕێیەوە نامەی ساختە بۆ شەقام و کۆمەڵگەی پڕ لە قەیرانی عیراقی بنێریت، کۆتاییەکەشی بە هوتافکێشان بە باڵای بچووکی (مەرجەع)ی سیاسی و مەزهەبی قفڵ بدەیت! گرنگ نییە تۆ بە توک توک یان ئۆتۆمبێل دەچیت بۆ پەرلەمان، قاتی ئیتاڵی دەپۆشی، یان دشداشەیەکی دڕاو، جلوبەرگی سەربازی و کفن یان بەرگی کوردی دەکەیتەبەر، عەگال یان جامانە دەکەیتە سەرت، ئەوانە هیچیان گوزارشتی حەقیقی ناوەوەی مرۆڤەکان و فراکسیۆنە پەرلەمانییەکان نین، ئەوانە تەعبیر لە جەوهەری سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئەخلاقی هیچ حیزبێکی سیاسی ئەم عیراق و هەرێمی کوردستانە ناکەن، هەر وەک چۆن وێنەی هیچ حیزب و فراکسیۆن و پەرلەمانتارێکیش لەم حەوزە لیخنەدا، وێنەیەکی روون و راستەقینە نابێت. کێشە بنەڕەتییەکە بریتی نییە لە دابەزینی تۆ بۆ ناو توک توک، پۆشینی کفن و دشداشە، یان سەری پڕ لە ئاشوبی تائیفی و قینی سیاسیت بخەیتە ژێر عەگال و جامانەوە، جەوهەری کێشەکە کارکردنە بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی ژیانی مرۆڤەکان و رێزگرتن لە بەهای مرۆییان، کارکردنە بۆ تێپەڕاندنی ئەو ئەخلاقی نمایش و هوتافکێشانە تائیفی و خێڵەکییانە، هەوڵدانە بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو مێنتاڵیتییەی لە ژێر عەبای دینی و عەگال و جامانەوە توشی دۆگمای مەرجەعی موقەدەس، مەرجەعی پیرۆزی سیاسی و تائیفی بووە. جوڵە و دیمەنەکانی یەکەم کۆبوونەوەی پەرلەمانی عیراق، لە سەرەتایەوە بۆ کۆتایی، نواندنێکی ناپێویست و نمایشێکی ناشیرین بوون. گوزارشتی لەو حەقیقەتە سۆسیۆلۆجییە دەکرد کە دەمێک ساڵە عەلی وەردی دووفاقییەتی ئینسانی عیراقی لەسەر پێناسە کردووە، ئینسانێک بەیانیان وەک رێزێک پەیکەری نەمریت بۆ دادەنێت، ئێواران بەربەرییانە تێکیدەشکێنێت. ئیدی ئەوە عیراق و کۆمەڵگەی عیراقییە، کۆمەڵگەی نمایشی، حیزبی نمایشی، فراکسیۆن و پەرلەمانتاری نمایشی! کۆمەڵگەیەک نە لە نواندن تێر دەبێ، نە لە نمایشی بەردەوام، نە لە پێشاندانی وێنەی ساختەی دەرەوەی و شاردنەوەی وێنە راستەقینەکەی ناو ناخی!
.gif)
سالاری بازیان زۆرترین دووبارەکردنەوەی وشەی(عێراقیزم) رستەی سەرەوەی خاکی عێراق گەڕان بەپێی(برهنه )دانیشتن لەسەر زەوی سادەیی و ساکاری و موقتەدا پێمان دەڵێت عارفی دیموکراسی و مرۆدۆستییە، ولێ لەڕووی کرداریەوە دەیەوێت دەستور و بنەماکانی دیموکراسی لەدنیا بینینى شەریعەتی شیعەدا کۆبکاتەوە بیخاتە چوار چێوەیەکی( پیرۆزە)وە و ببێتە سەرچاوەی (امربالمعروف النهى بالمنكر)له م گوشەنيگايەوه بەکاریزمای مەرجعيەتی شيعى ڕازی نییە دەیەوێ بەیتی شیعی بێتە سەرچاوەی ئیلهامبەخشی بەرێوەبردنی وڵات نەخشەی عێراقێکی یەک پارچەو ڕێبەرایەتی کردنی لەلایەن خودی خۆیەوە لەژێر عەباکەیدا بەدیدەکرێت هەڵکردنی چرای سەوزی ئەمریکی و (لا شەرقیە و لاغەربیە )دەستوری عێراقیش لە ڕیفراندۆمێکدا سەراولێژکاتەوە دیزانینی لەم جۆرەش لەدوێنێی شۆڕشی ئيران گەلانی ئەمڕۆی ئەفغانستان بەدیدەکرێت جێگەی تێڕامانە لەیەکەم هەنگاوی ئەم فەلسەفە نوێیەی دیزاین کردنەی عێراقدا تیمی کورد لەبەغداد لێکهەڵوەشا بەرشه واره كەوتن و بەوعد و بەلێن بۆ پۆستى ژێربوشى بەغداد (30) ساڵەی لافی کوردایەتی شەڕی دەوڵه ت و ئاڵای جيابونەوه ئابورى سەربەخۆی بوونەسه راب،، بەديوكى تردا له به ر پرسياريتيەكى مێژوویدا سەرەڕای دنیایەک قەیران و ئابوری و سیاسی کۆمەڵایەتی بەشدارى بۆ گۆڕینی مۆديلى سیاسی داڕشتنەوەی عێراق بەفەلسەفەی زۆرینە و كەمينه قەوارەى هەرێم دەكەوێته ژێر هەڕەشەی جددییەوه، هەرچەنده له چەند روژى رابردودا له وتارێکمدا ئاماژەم پێداوه قەڵاى هەولێر و قەڵاچوالان لێكدور ده كەونەوه هەرچەنده ويسترا له نمايشكى سياسيدا پينەى ئه م دوركەوتنه بكرێت، ولێ زۆرى نەبرد ئەوەى كه ئێستا لەبەغداد رودەدات قه وارەى هه رێمى خستوته به رده م مەترسيى له ناو بردن توانەوه ى بەهيواشى له سەرخۆ هەرچەنده دۆخى كوردستان ئالۆز تر دەكا ت ماڵی كورد شێواو تر و پێگەى هەرێم لاوازتر و بێ كاريگەرتر دەكات .. دواجار تێپەراندنى ئەم ڕەوشە بۆ سەدر عێراق دبانەوه سێگوشەى يەكەم و كوردستانيش دەبێتەوه شمالی حەبيب.
.gif)
عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا له‌و شیكارییه سیاسییه كورتبینانه گه‌ڕێ كه له میدیای عێراقی و كوردستانییه‌وه، له روانگه‌ی جۆری بۆڕبۆڕین، یان رق و ركابه‌ریی سیاسی، یان به زمانی هاوكێشه‌ی كورسیی په‌رله‌مانی، یان ده‌ره‌نجامی هاوپه‌یمانی و رێككه‌وتن و گه‌مه‌و هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌‌‌كان، یان به‌ده‌ستهێنانی پۆست و كۆنترۆڵكردنی دامه‌زراوه‌كانه‌وه، ده‌كرێن. ئه‌وانه هیچیان نه‌گۆڕه‌كان و ئه‌وسه‌ری رووداوه‌كانمان بۆ شی ناكه‌نه‌وه. عێراق، وڵاتێكه، تاسه‌ر ئێسك له قه‌یرانی فه‌رمانڕه‌وایی، سیاسی، ئابووری، تا رأده‌یه‌كیش ئه‌منیی گه‌وره‌دا ده‌ژی. له ستراكتۆریشدا، ده‌وڵه‌تێكی ده‌ستكردو سه‌پێنراوه. بۆیه قه‌یرانی په‌یوه‌ندیی ده‌وڵه‌ت - كۆمه‌ڵگه تیایدا قه‌یرانێكی نه‌گۆڕو ناكۆتایه. بۆ ئه‌و واقعه، بۆ دوور ناڕۆین، گه‌واهیمان دواهه‌مین هه‌ڵبژاردنی گشتییه كه ئاوێنه‌یه‌كی روونی دۆخی تراژیدیی په‌یوه‌ندیی ده‌وڵه‌ت – كۆمه‌ڵگایه. له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا، جارێكی تر، زیاتر له 60%ی خه‌ڵكی ده‌نگده‌ری وڵاته‌كه بڕوایان به پرۆسه‌ی سیاسیی وڵات و به ده‌وڵه‌ت و دامه‌زراوه‌كان و نوێنه‌رانیان نه‌ما، ته‌نانه‌ت براوه‌ترین گروپی سیاسیی دواین هه‌ڵبژاردن كه سه‌درییه‌كانن، نزیكه‌ی چاره‌كه ملیۆنێك ده‌نگیان له‌ده‌ستدا، هێزه‌كانی تریش، كه‌م و زۆر، هه‌روا. راسته، ئهم وڵاته وڵاتێكی دیموكراسی نییه، هیچ گروپێكی سیاسییش، له جه‌وهه‌ردا، بایه‌خ به‌م دابڕانه‌ی نێوان ده‌وڵه‌ت و كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی نادات، به‌ڵام ئهم دابڕانه، له‌فۆرمی فاكتێكی سوسیۆسیاسیی بره‌وسه‌ندووی به‌رده‌وام، وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌كی گه‌وره‌ی ناڕه‌زایی ده‌ربڕاو و چه‌پێنراو، هه‌ڵكشاو و داكشاودا ئه‌مێنێته‌وه، ناڕه‌زایی گه‌لانی عێراقیش، هه‌ر خۆی، بۆ گروپه سیاسییه‌كان، به‌رده‌وام كه‌ره‌سته‌یه‌كی خاوه بۆ قۆزتنه‌وه، بۆ گه‌رمكردنی بازاڕی دروشمبازی و ململانێ و به‌ریه‌ككه‌وتن، له‌وێشه‌وه بۆ نائارامی و ناسه‌قامگیری. ئه‌نجامێكی سروشتی و ئۆتۆماتیكیی نائارامی و ناسه‌قامگیرییش، ڕوونه: هیچ فه‌رمانڕه‌واییه‌ك، له‌سایه‌یدا، ناتوانێت كارنامه‌ی ده‌وڵه‌تیی خۆی جێبه‌جێ بكات، به‌ڵێنه‌كانی به‌رێته‌سه‌ر، به‌وه‌ش متمانه‌ی زیاتری میلله‌ت به ئه‌زموونی ئه‌و فه‌رمانڕه‌واییه‌ی له‌ده‌ستده‌درێت، قه‌یرانه‌كانیش، سه‌رله‌نوێ، له‌هه‌لومه‌رجی نوێ و به تایتڵی ترو بیانووی دیكه‌وه، وه‌كو خۆیان ئه‌مێننه‌وه، به‌هۆی ئه‌وه‌شه‌وه ناڕه‌زایی و ناسه‌قامگیرییش كۆتاییان بۆ نابێت. له‌لایه‌كی تره‌وه، فاكته‌ری ده‌ره‌كی، بۆ عێراق كه خاوه‌نی جیۆپۆلۆتیكێكی زۆر ئاڵۆزو هه‌ستیارو دۆزه‌خییه!،، هه‌رگیز فاكته‌رێكی ئیجابی نییه‌و نه‌بووه، چونكه هه‌موو وڵاتێكی بیانی، له دهرهوهی سنوره‌كانیدا، ئه‌جێنداو به‌رژه‌وه‌ندیی خۆی هه‌یه، ئهمه جگه له‌وه‌ی ئهم فاكته‌ره، یه‌ك ئاراسته‌و تاك جه‌مسه‌ر نییه، بگره له‌گه‌ڵ ئه‌زموونی وڵاتێكی وه‌ك عێراقدا فاكته‌رێكه له‌ناوه‌وه ته‌واو ناهارمۆنییه، بگره ره‌گه‌زو جه‌مسه‌ره‌كانی پێك ناكۆكن، له كه‌م چانسیی ئهم وڵاته‌دا، ره‌هه‌ندی ململانێ هه‌رێمایه‌تی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كانیش له‌سه‌ر عێراق، ره‌هه‌ندی ستراتیژی و پیرۆزكراون، جه‌نگی گه‌وره‌ن له‌سه‌ر كۆنترۆڵكردنی سه‌رچاوه‌كانی وزه‌و، له‌سه‌ر باڵاده‌ستی و هه‌ژموونێك له‌ناوچه‌كه‌دا كه ململانێكانی ململانێی ئاینی و تایه‌فه‌گه‌ری و مێژوویین، له‌سه‌رویانه‌وه ململانێی شیعه - سوننه كه ره‌گی قوڵی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵی 35ی كۆچی و دووبه‌ره‌كییه گه‌وره‌كه كه سه‌رده‌مانی كوشتنی سێیه‌مین خه‌لیفه‌ی موسڵمانان، عوسمان بن عه‌فان-ه‌وه(576-656ز)، سه‌ریهه‌ڵداوه. ئهم ململانێیه ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر، له هه‌ر مێژووییه‌كدا، ملكه‌چی عه‌قڵانییه‌تی سیاسی، یان ئیراده‌‌و سیحری شوناسێكی هاوبه‌شیش بكرێت كه شوناسی ئیسلامبوون و جیهانی ئیسلامییه، ئه‌وا زلهێزه گه‌وره‌كانی جیهان، كه ستراتیژییانه له‌م ناوچه‌یه‌دا گیرساونه‌ته‌وه‌و جێ پێ و سه‌نگی خۆیان تیایدا چڕكردۆته‌وه‌و نفوزیان تیا په‌یدا كردووه‌و ته‌نانه‌ت شه‌ڕی گه‌وره‌شی له‌سه‌ر ده‌كه‌ن تا ئه‌ندازه‌ی شه‌ڕی گه‌وره‌ی سه‌ربازییش وه‌ك له نیو سه‌ده‌ی رابردوودا له‌ئه‌زموونی روخان و پشتگیری كردنی چه‌ند رژێمێكی سیاسیی ناوچه‌كه‌دا بینیمان، هه‌ر خۆیان ناهێڵن ئه‌و ره‌هه‌نده پیرۆز و تائیفییه‌ی ململانێ هه‌رێمایه‌تییه‌كان خاو ببێته‌وه‌و جڵه‌و ببێت، به‌ڵكو به پێچه‌وانه‌وه، قۆناغ به قۆناغ، هه‌ر جاره‌و به سیاسه‌تی رامكردنی دووسه‌ره بێت، یان پشتگیری لایه‌ك و لێدان له له‌لایه‌كی دی، گه‌رمی ده‌كه‌نه‌وه‌و ده‌یبوژێننه‌وه. له به‌دبه‌ختیی گه‌لانی عێراقدا، ئهم وڵاته سه‌رزه‌مینێكی سیاسی و سوسیۆلۆژیی گونجاو و زیندوو و كراوه‌یه بۆ مامه‌ڵه‌كردن و ئاراسته‌كردنی ململانێ تائیفییه مێژووییه‌كان. مانه‌وه‌ی تا ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێرانیش وه‌ك میحوه‌رێكی سه‌ره‌كیی ناو ئهم ململانێیه‌ی ناوچه‌كه سهرهڕای ئه‌وه‌ی كه ئه‌توانرێت به سه‌فقه‌یه‌كی نێوده‌وڵه‌تیی نێوان زلهێزه‌كان كۆنترۆڵ بكرێت، هه‌ر بۆ یاری كردن و خۆ هێشتنه‌وه‌ی زلهێزه‌كانه له‌ناو نه‌زیفی كراوه‌و به‌رده‌وامی ئه‌و ره‌هه‌نده له ململانێ هه‌رێمایه‌تییه‌كانی ناوچه‌كه، به عێراقیشه‌وه. به كورتی، عێراقی سه‌در، عێراقی موعجیزه دروستكردن نییه. ئهمه ساده‌بیری و خۆشباوه‌ڕی و پیشه‌سازیی دروستكردنی وه‌هم و هێشتنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌یه له چاوه‌ڕوانییه‌كی پڕوكێنه‌ردا به دیار ده‌وڵه‌تێكی شكستخواردووه‌وه كه دواهه‌مین ده‌سكه‌وتی بۆ عێراقییه‌كان ئه‌وه‌یه كه ریزی یه‌كه‌م و پێشی پێشه‌وه‌ی لیستی وڵاته گه‌نده‌ڵه‌كانی داگیركردووه. ئه‌مڕۆ خه‌ونی سه‌درییه‌كان، ئه‌گه‌ر له روكاریشدا، خه‌ونێكی عێراقییانه‌ی په‌تی بێت، له‌وه‌ش زیاتر، راستگۆو خۆڕاگر بێت له ئاست دروشمی(لا شه‌رقیه لا غه‌ربیه) وه‌ك رابه‌ره‌كه‌یان، دڵگه‌رمانه، به‌رزی كردۆته‌وه، ئه‌وا له كۆتاییدا هیچ له هه‌قیقه‌تی ئه‌و فاكتانه كه‌م ناكاته‌وه كه سه‌باره‌ت به هاوكێشه‌ی ناوچه‌كه‌و چاره‌نووسی عێراق هه‌ن.
.gif)
هیوا ناسیح کتێبی (ده‌فته‌ری یادداشتی ڕۆژانه له به‌غداده‌وه، ژیانی رۆژانه له نێوان ترس و هیوادا (Tagebuch aus Bagdad, Alltag zwischen Angst und Hoffnung)م به ئهڵمانی خوێنده‌و‌ه، که هی خانمه رۆژنامه‌نوسی ناوداری نه‌رویجی ئۆسنا سایرشتاد (Åsne Seierstad)ه. ئهم ژنه ساڵی ١٩٧٠ له ئۆسلۆ له‌‌دایکبووه. بۆ چهندان رۆژنامه و گۆڤار و که‌ناڵی ته‌له‌فزیۆنی وڵاتانی ئیسکه‌نده‌ناڤی وه‌ک په‌‌یامنێر کاریکردوه. له وڵاتانی روسیا، چین، کۆسۆڤۆ و ئه‌فغانسان و عێراق هه‌واڵنێر بووه. ئه‌و که هه‌م نوسه‌ری چهندان کتێب و هه‌میش ڕاگه‌یه‌ندکار و رۆژنامه‌نوسێکی دیار و سه‌رکه‌وتووه، به‌وه ناسراوه که له زۆر وڵاتی قه‌یراناوی و کاتی جه‌نگدا کاری هه‌واڵنێریی کردوه، له‌سه‌ر ئهمه خه‌ڵاتیشی وه‌رگرتوه. کاتێک ئهم کتێبه‌م بینی و له گوگلدا بۆ زانیاری زیاتر له‌سه‌ری گه‌ڕام سه‌رسام بووم، جگه له زانیاریی دیوی ناوه‌وه‌ی که‌وتنی به‌غدا که زانینی ورده‌کارییه‌کانی مه‌به‌ستم بوو، لاشم گرنگبوو بزانم چ پاڵنه‌رێک یان هێزێکی نادیار بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی ئهم ژنه سپییه باڵابه‌رزه‌ی وڵاتی به‌فر و نزیکی جه‌مسه‌ر و به‌سته‌ڵه‌کی باکور، که یه‌کێکه له هێمنترین و ئارامترین وڵاتانی جیهان، ڕه‌نگه له ژیاندا له هیچی که‌م نه‌بێت، کاتێک هه‌موو گێتی ده‌یزانی له چاوه‌ڕوانی جه‌نگێکی خوێناوی و گه‌وره‌دایه و به‌م هۆیه‌وه ته‌نانه‌ت دانیشتوانه‌که‌ی خۆشی له‌وێ هه‌ڵده‌هاتن، که‌چی ئهم بێت به‌ره‌و ناو دوکه‌ڵ و ئاگر و بۆمبا بۆ به‌غدا بۆ ڕووماڵکردنی رۆژانه‌ی ههواڵهکان، ته‌نها بۆ زانیاریدان به بینه‌ر و خوێنه‌رانی وڵاتانی جیهان له ڕووداوه‌کانی نێو جه‌نگه‌که و ژیانی توشی مه‌ترسی بێت و سه‌رکێشی وا بکات، له پاڵیشدا یادداشتی رۆژانه‌ی خۆی له ده‌فته‌رێکدا بنوسێته‌وه! ئاخر گه‌ر بڵێین رۆژنامه‌گه‌ریی جێگه‌ی مه‌ترسی نییه، خۆ دواتر ڕووداوه‌کان سه‌لماندی، که ژیانی ئه‌وانیش له‌‌کاتی جه‌نگه‌که‌دا سه‌لامه‌ت نه‌بوون قوربانیشیان دا. ئهم ژنه چالاک و بوێره یه‌کێکه لهوانهی رۆژانه به‌یاده‌وه‌رییه‌کانی ورد و درشتی چیرۆکی که‌وتنی به‌غدای نوسیوه‌ته‌وه، کاتێک مرۆڤ ده‌یخوێنێته‌وه، ده‌ڵێی سه‌یری فیلمێکی دۆکیۆمێنتاریی ده‌کات. چیرۆکی تاڵی ئهم شاره جوان و دڵڕفێنه‌‌ی ئه‌و کات پینج میلیۆن دانیشتوانی بووه و له دێرینیشدا به شاری ئاشتی ناسراوه. مێژوو دووجاری تر تۆماری رووداوی وا گرنگی کردوه، ١٩١٥سه‌روه‌ختی جه‌نگی یه‌که‌می جیهان په‌لاماری درا و که‌وته ده‌ست به‌ریتانییه‌کان، هه‌روه‌ها ساڵی ١٢٥٨ هێرشی مه‌غۆله‌کان کاتێ به‌غدایان سوتان. ئهم ژنه له مانگی یه‌کی ساڵی ٢٠٠٣ پاش جاڕدانی جه‌نگ دژ به سوپای عێراق، به گومانی هه‌بوونی چه‌کی ناوه‌کی و کیمیایی، له‌لایه‌ن جۆرج بۆشی سه‌رۆکی ئه‌وسای ئه‌مریکا و کۆکردنه‌وه‌ی هێزی وڵاتانی هاوپه‌یمان بۆ هێرش کردنه سه‌ر عێراق ، واته پێش هێرشی چاوه‌ڕوانکراوی هاوپهیمانان ڕۆیشتۆته عێراق و وه‌ک هه‌واڵنێرو په‌یامنێری جه‌نگ له یه‌ککاتدا بۆ نۆ رۆژنامه‌ی گه‌وره‌ی ئه‌وروپی ڕاپۆرته‌هه‌واڵی ئاماده‌کردوه. له‌وێ کچێک به ناوی مونا وه‌ک وه‌رگێڕ و چاودێر له‌گه‌ڵیدا داده‌نێن. واته وه‌ک ڕازدز (جاسوس) بۆ کۆنترۆڵکردنی هاتوچۆ و ڕووماڵه‌کانی که له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی به‌ناو رۆشه‌نبیری و راگه‌یاندنه‌وه بۆی دیاریده‌که‌ن. به‌ڵام ئهم فرسه‌تی خۆی دێنێت و زۆرجار بێ ئاگاداریی ئه‌و کاری خۆی ده‌کات. ناوبراو له رۆژی یه‌کشه‌ممه ١٩ی کانونی دووه‌می ٢٠٠٣ه‌وه ده‌ست ده‌کات به نوسینه‌وه‌ی یادداشته‌کانی، ئیتر به پێی هه‌واڵه تازه و رووداوه گه‌رمه‌‌کان، ڕۆژانه یان چه‌ند رۆژ جارێک تۆماریان ده‌کات. تا دواتر به‌شێوه‌ی کتێبێک به نه‌رویجی به‌ناوی (ده‌فته‌ری یادداشتی ڕۆژانه له به‌غداده‌وه) بڵاوی ده‌کاته‌وه، ساڵی ٢٠٠٤ ئهم کتێبه له لایه‌ن هۆلگه‌ر ڤۆلاندات ده‌کرێت به ئهڵمانی و بڵاوده‌کرێته‌وه، که ٢٢١ لاپه‌ڕه‌یه. پێش ده‌ستپێکردنی هێڕشه‌کانی هاوپهیمانان، که له لایه‌ن بوشی سه‌رۆکی ئه‌مریکاوه ناوی (گه‌رده‌لولی بیابان)ی لێ نرابوو، جه‌نگی ڕاگه‌یاندن له هه‌ردوولاوه په‌ره‌ی سه‌ندبوو، سه‌رنجڕاکێش لێره‌دا ماکینه‌ی پڕوپاگه‌نده و چه‌واشه‌کارییه‌کانی ده‌زگای راگه‌یاندنی به‌عس و حکومه‌تی عێراقه، که سه‌رکه‌وتنییان به مسۆگه‌ری بۆ خۆیان دانابوو، له‌وه‌ش سه‌یرتر کۆنفرانسه رۆژنامه‌نوسییه‌کانی محه‌مه‌د سهعید سه‌حافی وه‌زیری ڕۆشه‌نبیری و راگه‌یاندن بووه، که بانگه‌شه‌ی جه‌نگێکی خوێناوی و به‌رگرییه‌کی بێوێنه‌ی مێژوویی ده‌کرد دژ به هێزی هاوپهیمانان! وته و لێدوانه‌کانی ناوبراو زیاتر له گاڵته‌پێکردن و سوکایه‌تی و به‌که‌مسه‌یرکردنێکی له ڕاده‌به‌ده‌ری توانا و هێزی هاوپهیمانان و ئه‌مریکا ده‌چوو، تا له لێدوانی که‌سێکی فه‌رمی به‌رپرس و به‌ئه‌ته‌کێت. له چه‌ند شوێنێکدا باسی ره‌وشی خراپی گوزه‌ران و به‌های زۆرخراپی دیناری عێراقی ده‌کات و دهڵێت: پێش بیست ساڵ دۆلارێک به‌رامبه‌ر سی دینار بوو، ئێستا به‌رامبه‌ر به دوو هه‌زار دیناره ل١٦. له شوێنێکی دی باسی موچه‌ی که‌می موچه‌خۆران ده‌کات و دهڵێت: دینار له بیست ساڵی رابردوه‌وه له‌سه‌دا هه‌شت هه‌زار به‌های خۆی له‌ده‌ست داوه ل٩٥! له چه‌ند شوێنێکدا باسی کورد و به‌شداری له خۆپیشاندانه‌کانی به‌غدا دژ به هاوپهیمانان ده‌کات به به‌رگی کوردییه‌وه. لاپهڕه ٤٣ باس له هاتنی وه‌فدێکی ئاشتی، که له نزیکه‌ی ٣٠ ئه‌ندامی په‌رله‌مانی ئه‌وروپا پێکهاتونه ده‌کات بۆ به‌غدا ده‌کات، کاتی گفتوگۆ له‌گه‌ڵ سه‌عدون حومادی سه‌رۆکی په‌رله‌مانی ئه‌وکاتی عێراق ئه‌ندامێکی وه‌فده‌که، که پهرلهمانتاره له‌سه‌ر لیستی سه‌وزه‌کانی سوید و ناوی ئینگه شێۆرلینگه (Inger Shörling)ه باس له ره‌وشی مافه‌کانی مرۆڤ له عێراق ده‌کات و ره‌خنه له حکومه‌تی عێراق ده‌گرێت، که گازی کیمیایی دژ به کورده‌کان به‌کارهێناوه، سه‌عدون حومادی له وڵامدا دهڵێت: که‌مینه‌ی کورده‌کان له عێراقدا ره‌وشێکی باشتریان هه‌یه وه‌ک لهوانهی تورکیا و ئێران، ئه‌وان له‌وێ هیچ مافێکیان نییه. سه‌باره‌ت به به‌کارهێنانی چه‌کی کیمیاییش درۆیه و ئهمه بیردۆزی پیلانگێڕییه، ئێوه نابێت باوه‌ڕ به هه‌موو شتێک بکه‌ن، بوش درۆزنترین که‌سه...هتد. سه‌یر ئه‌وه‌یه ده‌نوسێت، له کۆتایی دیداره‌که‌دا پهرلهمانتاره ئه‌وروپییه‌کان سواری دوو پاسی کۆن کران و سه‌عدون حه‌‌مادیش سواری کادیلاکێکی ڕه‌ش بوو (یه‌ک له جۆره ئۆتۆمبیله هه‌ره گران و که‌شخه‌کانه -هیوا). لاپهڕه٥٢ باس له هێڕشی بێبه‌زه‌ییانه‌ی سوپای عێراق بۆ سه‌ر شاری که‌ربه‌لا سه‌روه‌ختی ڕاپه‌ڕینه‌کانی ساڵی ١٩٩١ ده‌کات و دهڵێت ته‌نها له شاری که‌ربه‌لادا، که ماڵ به‌ماڵ شه‌ڕیان کردوه، له ماوه‌ی دوو رۆژدا نزیکه‌ی ٣٠ هه‌زار که‌س له لایه‌ن هێزه‌کانی رژێمی سه‌ددامه‌وه کوژراوه! ناوبراو باس له دیمه‌نی تراژیدی کوشتن و برینداربوونی دهیان که‌‌سی سیفیلیش ده‌کات کاتی هێرشی ئه‌مجاره، که له ناو شار و کاتی شتکڕین، یان مناڵ له‌به‌رده‌رگا و نێوحه‌وشه‌ی خۆیاندان ده‌بن به ئامانجی پارچه‌ی تۆپ و ڕاکێت و ده‌کوژرێن، ئه‌وه‌ی سه‌یره سهرهڕای ئه‌وه‌ی ناوبراو هاوخه‌می قوربانییه‌کانه، که‌چی چونکه قژزه‌رد و چاوکاڵ بووه، هه‌میشه وه‌ک رۆژئاواییه‌که‌ت به ئیستیفزازه‌وه قسه‌ی له‌گه‌ڵ دهکهن، بۆ نمونه پێی ده‌ڵێن، کوا مافی مرۆڤتان، کوا دیموکراتییه‌تتان؟ کوا پاراستنی خه‌ڵكی سیڤیل؟ بۆ مناڵان ده‌کوژن... و هتد. له‌کاتێکدا ئهم له‌وێیه تا ده‌نگ و ره‌نگی ئه‌و خه‌ڵکه بگه‌یه‌نێت به جیهان. هه‌روه‌ها باس له هه‌ڵاتنی ماڵ و خێزانه‌کانی به‌غدا به‌ره‌و شاره‌کانی دی عێراق و دهرهوهی به‌غدا ده‌کات. دیاره ئهم زۆر به هێمنی پرسیاریان لێ ده‌کات و له‌گه‌ڵ وڵامه‌کاندا هه‌ڵناچێت، بگره ستایشیشیان ده‌کات، بۆ نمونه له لاپهڕه٨١دا ده‌نوسێت: وه‌ک باوه عێراقییه‌کان زۆر حه‌ز به زانین و زانیاریی دهکهن زۆرتر له گه‌له‌کانی تری خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، ده‌وترێت (میسرییه‌کان ده‌نوسن، لبنان چاپی ده‌کات، عێراقییه‌کان ده‌یخوێننه‌وه)... لاپهڕه١٢٧ باس له لێدوانه سه‌یروسه‌مه‌ره‌کانی وه‌زیری به‌رگری ئه‌وسای عێراق ده‌کات، هه‌روه‌ها دێته سه‌ر بێژه‌ره‌کانی ته‌له‌فزیۆنی فه‌رمی عێراق و دهڵێت، که به به‌رگی سه‌ربازییه‌وه کۆمه‌ڵێک هه‌واڵی بێبنه‌ما و ناڕاستیان به حه‌ماسه‌وه ده‌خوێنده‌وه، ته‌نانه‌ت عێراقییه‌کان ئاگایان له ڕووداو و ڕاستییه‌کانی به‌ره‌ی پێشه‌وه‌ی جه‌نگ نه‌بوو! ههواڵهکان ئاوه‌ژوکراو و دروستکراو بوون، باسی سه‌رکه‌وتنی وه‌همی بوون! ده‌یانگوت، خوا له‌گه‌ڵ ئێمه‌یه، سه‌رده‌که‌وین و ...هتد.! له ٢٥ی مارتی ٢٠٠٣ نوسراوه، دهڵێت هێزی هاوپهیمانان گه‌یشتنه به‌غدا، که چی لێپرسراوانی عێراق هاتوون باس له (شه‌ڕی ڕاستی!) کۆڵان به کؤڵان و ماڵ به ماڵ دهکهن. رژێمی سه‌ددام ئه‌و سه‌نگه‌ر یان چاڵه قوڵه درێژانه‌ی له دهرهوهی به‌غدا وه‌ک خه‌تی به‌رگری دروستیکردبوون و پڕیکردبوون له نه‌وتی ڕه‌ش، ئاگری تێبه‌رداون و دوكه‌ڵێکی زۆر ئاسمانی شاری ته‌نیوه، به‌هیوای ئه‌وه‌ی رۆکێت و فڕۆکه‌کانی هاوپهیمانان نه‌توانن ئامانجه‌کانیان به‌ڕوونی بپێکن! هه‌مان ڕۆژ سه‌دام وتارێکی دا، گوتی (ئێمه شه‌ڕی گه‌ڕه‌ک به‌گه‌ڕه‌ک ده‌که‌ین، له‌سه‌ربانه‌کانه‌وه، ماڵ به‌ماڵ به‌رگری ده‌که‌ین)! ل١٣٢ هه‌ندێک له مه‌لاکان، که تا دوێنێ به شمشێره‌و‌ه وتاریان ده‌دا له مینبه‌ره‌کانه‌وه، ئه‌مڕۆ به چه‌که‌وه وتار ده‌ده‌ن! خه‌ڵک بۆ جیهاد دژ به ئه‌مریکا هان ده‌ده‌ن و ئه‌وان به به‌ربه‌ره‌کان ده‌شوبهێنن. که‌سێک به ناوی عه‌لی خۆی ده‌ته‌قێنێته‌وه به هێزه‌کانی ئه‌مریکیدا، ره‌نگه ئهمه یه‌که‌م که‌س بوو بێت له‌م جه‌نگه‌دا کاری وای کردبێت، ئیتر ده‌زگای راگه‌یاندنه‌کانی عێراق شه‌و و رۆژ پیای هه‌ڵده‌‌ده‌ن، وه‌ک قاره‌مان و که‌سێکی ئه‌فسانه‌یی باسی لێ دهکهن و ده‌ڵێن سه‌دان و هه‌زارانی تر ئاماده‌ی خۆته‌قاندنه‌وه‌ن! ل١٥٥ باس له هاتنی سه‌دان موجاهیدین و خۆبه‌ختکه‌ری عه‌ره‌بی و ئیسلامی له وڵاتانی عه‌ره‌بیی وه‌ک سودان و سۆماڵ و مه‌غریب و یه‌مه‌نه‌وه ده‌کات، که بۆ (جیهاد دژ به ئه‌مریکا) و به‌رگری له عێراق هاتون. ئه‌مانه به بیرێکی تێکه‌ڵ به ئاینی و ناسیۆنالیستی عه‌ره‌بی هاندراون. ل ١٥٦ به‌راوردی هه‌ڵوێستی به‌عس و سه‌ددام ده‌کات به‌رامبه‌ر ئیسلامییه‌کان، دهڵێت: له ساڵانی حوکمی به‌عسدا دهیان هه‌زاری له ئیسلامییه سیاسییه‌کان له سێداره دا و وه‌ک دوژمنی خۆی سه‌یری کردون و ڕاوه‌دووی ناون، که‌چی ئێستا بانگه‌وازیان بۆ ده‌کات و پێشوازییان لێ ده‌کات بۆ جیهاد دژ به ئه‌مریکا. له لاپهڕه ١٥٦دا باس له (شێخ عه‌بدولکه‌ریمی مودده‌ڕیس) ده‌کات له به‌غدا، که ئهم به یه‌کێک له ڕابه‌ر و زانا ئاینییه‌‌کانی عێراق ناوی ده‌بات، دیاره مه‌به‌ست لێی زانای پایه‌به‌رز و ئه‌دیبی ناسراوی کورد مامۆستا عه‌بدولکه‌ریمی موده‌ڕیسی کۆچکردوه، ئه‌وکات له به‌غدا نیشته‌جێ بووه، ده‌لێت فه‌توای داوه بۆ جیهاد دژ به بێباوه‌ڕان واته هێزه‌کانی هاوپهیمانان. (من له به‌دواچوونمدا له رێگه‌ی هاورێیه‌کی نوسه‌ر و ئه‌دیب و بنه‌ماڵه‌ی مامۆستاوه زانیم، که مامۆستا کاتی خۆی ڕوونکردنه‌وه‌ی له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته داوه، که به‌عسییه‌کان ویستویانه ئهم بۆ ئامانجی خۆیان به‌کاربهێنن، مامۆستا له روونکردنه‌وه‌که‌یدا گوتویه‌تی، که ئهم له سیاقی گشتی به‌رگریکردن له خاک و وڵاتدا له چوارچێو‌ه‌ی فیقهی ئیسلامیدا ئه‌و لێدوانه‌ی داوه، نه‌ک خۆی تێکه‌ڵ به ملاملانێکه کردبێت - هیوا). سه‌رنجڕاکێشه کاتێک شه‌ڕ گه‌یشتۆته ده‌وروبه‌ری به‌غدا، که‌چی ناجی سه‌بری، وه‌زیری دهرهوهی ئه‌وکاتی به‌غدا هێشتا هه‌ڕه‌‌شه‌ی کردوه و دهڵێت: سه‌رانسه‌ری بیابانه‌‌کانی عێراق ده‌که‌ین به گۆڕستان بۆ داگیرکه‌ران، سه‌رکه‌وتنمان زۆر نزیکه! ل١٦٢ ٤ی نیسانی ٢٠٠٣ شه‌ر ده‌که‌وێته گه‌ڕه‌که‌کانی که‌ناری به‌غداوه، هه‌مانڕۆژ فرۆکه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی به‌غدا کۆنترۆڵ ده‌کرێت، که شه‌ڕی سه‌ختی تێدا ده‌کرێت و تا ئه‌وکات ناوی (فرۆکه‌خانه‌ی سه‌ددامی نێوده‌وڵه‌تی)بوو. باس له شێواوی ره‌وشی به‌غدا ده‌کات، که هه‌ر ئۆتۆمبیلی سه‌ربازیی پڕ له چه‌کدار و سه‌رباز بووه ده‌چوون و ده‌هاتن، سه‌ریان لێ شێواوه، هێشتا هه‌ندێکیان به په‌نجه‌کانیان نیشانه‌ی حه‌وت، وه‌ک پیتی ڤی ئینگلیزی و نیشانه‌ی سه‌رکه‌وتن به‌رزده‌که‌نه‌وه! هه‌ندێکیشاین ته‌قوتۆقیان به ئاسماندا ده‌کرد! ل١٧٨ له ٧ی نیساندا کۆشکی کۆماری پاش شه‌ڕێکی سه‌خت کۆنترۆڵکرا و ئاڵای ئه‌مریکای له‌سه‌ر هه‌ڵکرا. هه‌مان ڕۆژ شه‌ڕ ده‌گاته ناوجه‌رگه و سه‌نته‌ری به‌غدا. که‌چی سه‌مه‌ره ئه‌وه‌یه رێک له‌و رۆژه‌دا وه‌زیری ڕاگه‌یاندنی عێراق محه‌مه‌د سهعید سه‌ححاف کۆنفرانسێکی رۆژنامه‌نوسی له ئوتێلی فه‌له‌ستین، که جێگای مانه‌وه‌ی په‌یامنێرانی جیهان بوو سازده‌کات و دهڵێت: وانه‌یه‌کی باشمان به ئه‌مریکییه‌کان داوه، سه‌ربازه‌کانیان له‌تاودا خۆکوژی دهکهن! ئێمه ناچارمان کردون پاشه‌‌کشه‌بکه‌ن له‌و شوێنانه‌ی داگیریان کردبوون. ل١٨٥ باس له شڵه‌ژاوی و که‌سبه‌که‌سی به‌غدا ده‌کات، که ده‌سته‌ڵاتی حکومه‌ت وه‌ک پۆلیس و هێزی ئه‌منی نامێنێت خه‌ڵک ده‌ست به تاڵان و ڕاووروت دهکهن. ناوبراو شێکردنه‌وه‌یه‌کی جوانی بۆ ده‌کات کاتێک دهڵێت: ئهم خه‌ڵکه دهیان ساڵه له‌ژێر ده‌ستی ئهم ڕژێمه‌دان، ژیان و ئازادی و ته‌نانه‌ت هێزی کڕینی شتومه‌کیشیان لێ زه‌وتکراوه، ئێستا ده‌یانه‌وێت به تاڵانکردنی داموده‌زگاکانی حکومه‌ت تۆڵه و قه‌ره‌بووی بکه‌‌نه‌وه! به‌ڵام نازانن ئه‌مان دزی له گه‌لی خۆیان دهکهن، نه‌ک له‌و رژێمه‌‌ی هاکا هه‌ڵهات! ل١٩٣ به قسه‌ی ناوبراو قورسترین شه‌ڕ له سه‌ر پردی به‌ناوبانگی جمهوریییه کراوه. ل١٩٥. بابه‌تێکی له ٨ی نیساندا نوسیوه به‌ناوی (بۆمبارانی کامێرا)، باس له‌وه‌ده‌کات، کاتێک چه‌ند تانکێکی ئه‌برامی ئه‌مریکی ده‌گه‌نه سه‌ر پردی جمهوری، که یه‌کێکه له پرده‌کانی سه‌ر دیجله و ده‌که‌وێته ناوه‌ڕاستی به‌غداوه، کاتژمێر نزیکی دوانزه‌ی نیوه‌ڕۆیه، کامێرای که‌ناڵی ئاسمانیی فرانس سێی فه‌ره‌نسی، که نوسینگه‌‌که‌یان له قاتی چوارده‌هه‌می ئوتێل فه‌له‌ستینه، به‌ڕاسته‌و خۆ په‌خش ده‌کات و ده ده‌قه‌یه‌که وێنه‌ی تانکه ئه‌مریکییه‌کان ده‌گوازێته‌وه، که له شه‌ڕێکی ده‌سته‌ویه‌خه‌ی قورسدان له‌گه‌ل یه‌که‌کانی پاسه‌وانی کۆمارییدا. لێره‌دا تانکێک لوله‌که‌‌ی ده‌کاته ئوتێله‌که و تۆپێک ده‌نێ به شوێنی وێنه‌گرتنه‌که‌وه، به‌ڵام به‌ر قاتی پانزه‌هه‌م، واته قاتی سه‌روتره‌وه ده‌که‌وێت، که نوسینگه‌ی ڕۆیته‌رزی لێییه و دوو کامێرامه‌نی کارامه‌یان ده‌کوژرێ و سێ کارمه‌ندی تریان بریندار ده‌بێت! چه‌ن سه‌عاتێکیش له‌وه‌وبه‌ر پارچه‌ی تۆپێک به‌ر تاریق ئه‌یوبی هه‌واڵنێری ئه‌لجه‌زیره ده‌که‌وێت، کاتێک له‌سه‌ربانی هه‌مان ئوتێلدا به پێوه وه‌ستاوه و خه‌ریکی هه‌واڵنێرییه، هه‌ر له‌وێدا گیان له‌ده‌ست ده‌دا! هه‌ر چه‌نده دواتر قسه‌که‌ری سه‌ربازیی ئه‌مریکی رونکردنه‌وه ده‌ده‌ن، که ئه‌و دوو ڕووداوه بێ مه‌به‌ست بوونه، به‌ڵام لای هه‌مووان لێدوانه‌که‌ی به جێگه‌ی گومان وه‌رده‌گیرێت. له ٩ی نیساندا نوسیویه‌تی: هێزه ئه‌مریکییه‌کان زۆربه‌ی ناوچه‌کانی به‌غدایان کۆنترۆڵ کردوه، تاڵان و بڕۆ له هه‌موو لاوه ده‌ستی پێکردوه، هێزه عێراقییه‌کان ده‌ڵێی زه‌وی قوتیدان، به‌کرده‌وه ڕژێمی سه‌ددام ده‌سته‌ڵاتی له‌ده‌ستداوه، دوای سی ساڵ بۆ یه‌که‌مجار خه‌ڵک دێنه ده‌ره‌وه و به ئازادانه چییان ده‌وێ بێترس ده‌یڵێن. گه‌وره‌ترین په‌یکه‌ری سه‌ددام له پایته‌ختدا له گۆڕه‌پانی فیرده‌وس به دروشمی (بڕوخێ سه‌ددام!) و (زۆر سوپاس سه‌رۆک بوش) ده‌ڕوخێنرێت. کاتێک خه‌ڵکه‌که ناتوانن بیکه‌‌ن به‌ڵام به‌هاوکاریی تانکێکی ئه‌مریکی، سه‌ربازه ئه‌مریکییه‌کان سیمێکی ئه‌ستور له گه‌ردنی په‌‌یکه‌ره‌که ده‌ئاڵێنن و تانکه‌که ڕایده‌کێشێت و ده‌یخاته سه‌ر زه‌وی. ئهمه وه‌ک سیمبوڵێکی دیار بۆ که‌وتنی ده‌سته‌ڵاتی به‌غدا باس ده‌کات. ل١٩٨ له ١١ی نیساندا نوسیویه‌تی، به‌غدا شارێکه که‌س ده‌سته‌ڵاتی ته‌واوی نییه، سه‌رجاده شێواوه و فه‌وزایه، تاڵانی و دزییه! خه‌ڵکی تاوانبار و چه‌کدار دێن و ده‌چن، له نێو کۆڵان و گه‌ر‌ه‌که‌‌کاندا ته‌قه دهکهن. عه‌لی مناڵێکه، بۆمبایه‌ک به‌ر ماڵیان که‌وتوه و خوشک و براو دایکوباوکی کوژراون و هه‌ر خۆی ده‌رچووه، له‌شی سوتاو‌ه، ده‌ستێکی په‌ڕیوه، هاوار ده‌کات: ده‌سته‌کانم بۆ بگێڕنهوه! ل٢٠٧. به‌غدا ده‌سوتێت، هه‌موو باڵه‌خانه و شوێنه‌کانی که هێمای رژێمی سه‌ددام بوون، تاڵان ده‌کرێت، چه‌ته و مافیا به‌ربڵاوه، دانیشتوان داواکارن ئه‌مریکییه‌کان ئارامی و ئاسایشیان بۆ بگێڕنهوه، سه‌ربازی ئه‌مریکی ده‌ڵێن، کاری ئێمه هێرشی سه‌ربازییه و کردمان و خه‌ڵکیش خۆشحاڵه، دابینکردنی هێمنی و ئارامی شار کاری پۆلیسه نه‌ک ئێمه! ل٢٠٩ زۆربه‌ی خه‌ڵکی به‌غدا سوپاسگوزارن، که ئه‌مریکا ئازادی بۆ هێناون، ئێستا ده‌توانن ره‌خنه بگرن، هه‌ناسه‌ی ئازادی هه‌ڵبمژن، گفتوگۆ بکه‌ن، به‌ڵام ترسیان له‌م شێواوی و کاری مافیاگه‌راییه هه‌یه. زۆربه هێشتا له ماڵه‌وه دانیشتون و به‌ترس و نیگه‌رانییه‌وه چاوه‌ڕوانن، تا بزانن چی له داهاتوودا ده‌گوزه‌رێت. ل.٢١٢ سه‌رچاوه: Alltag zwischen Angst und Hoffnung, Tagebuch aus Bagdad،Åsne Seierstad، , 2004Germany, ISBN: 3-548-60504-4
.gif)
سەعد هەمەوەندی لە دوای رووداوەکانی شازدەی ئۆکتۆبەر ، نەیاری ناوخۆو دەرەکی چەندین رێکارو رێگەی جیاوازییان بەکارهێنا بۆ شکاندنی کەسێتی بارزانی، هەرچی هەوڵ بوو خستیانەگەڕ بۆ قەتیس کردنی ئەم کەسێتییە بە دیاریکراوی لەناو کوردستاندا. ویستیان وابوو لەرێی چەندان لێدوانی سیاسییانەی نەیارەکان و نووسین و راپۆرتی هەندێک لە رۆژنامەکان لەسەر ئاستی هەم ناوەخۆ هەم دەرەکی، بارزانی لەکەسێکی نێودەوڵەتییەوە بە سەرکردەیەکی لۆکاڵی پێناس بکەن و زێدەتر بەکاری لاوەکی خەریکی بکەن و بیکێشنە نێو چەندان کێشەی دروستکراو لە ناوەخۆدا..! لەم سەروبەندەشدا دوژمنانی کوردو لایەنە سێبەرەکانییان چەندین هەواڵی ناڕاست و چەواشەکارییان خستنە نێو ناوەندە میدییایەکان،کەچی هەر بێسوود بوون..! بارزانی لە ساڵی نەوەدو یەکەوەو لەگەڵ دەستپێکی راپەڕین، مەرجەعییانە کاری سیاسی و بڕیاری سیاسی و هەڵوێستی سیاسی لە سەر ئاستی پەیوەندییەکانی وڵاتانی دەرەوەش هەبووە. نموونەی زیندوو زۆر هەن، لەوانە بڕیاری یەکەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی و دەرچوونی پارتی بە پلەی یەکەم، بەڵام لەپێناو دۆزی رەوای گەلی کوردستان و بۆ پێکهێنانی حکومەتێکی یەکگرتوویی(شەڕاکە) نیشتیمانی، قبووڵی حکومەتێکی نیوەبەنیوەی کرد . بارزانی لە پڕۆسەی رێفراندۆم سەلماندی کە ئەم مەرجەعی باڵای سیاسی کوردستانەو دوای ئەم هەموو دژایەتیکردنەشی، جارێکی دی و لە پێش دواهەمین ھەڵبژاردنی عێڕاق و بە ئێستاشەوە ھەولێرو سەری بڵند بووەتە جێگای ئاشت بوونەوەی سیاسیەکان و نەخشەکێشان، بۆ داھاتووی عێڕاق. لێرەدا بەروونی بە دیاردەکەوێت کە بارزانی لە مەرجەعی کوردستانیش تێپەڕیوەو وەک سیاسی و سەرکردەو رابەرێکی کاریگەری رۆژهەڵاتی ناوین و جیهانیش هەژمار دەکرێت، بەتایبەتی، لەپێشهات و گۆڕانکارییەکانی ناوچەکەدا.
.gif)
دكتۆر شێركۆ عەبدوڵا ( تایبەت بە درەو) ناو: کوردایەتی هۆکاری مردن: حیزبی کوردی ** ناو: زەوقی سەلیم هۆکاری مردن : گۆرانیی گەعدە *** ناو: شانۆ هۆکاری مردن : تەلەفزیۆن ** ناو: خزمەتگوزارییەکانی حوکمەت هۆکاری مردن: شەریکی شەیتان *** ناو: چەپی کوردستان هۆکاری مردن: مامانی نەزان ** ناو: پەڕلەمان هۆکاری مردن: خێسەی سەرەوە *** ناو: کشتوکاڵ هۆکاری مردن: عکومەت ** ناو: شۆستەکانی شار هۆکاری مردن: بەلەدێ ** ناو: کرم هۆکاری مردن: خوراندن *** ناو:سەدی حەڤدەکە هۆکاری مردن: ئەقڵی سووکی خۆمان *** ناو: ڕیزەکانی شۆڕش هۆکاری مردن: ڕیزەکانی نەوت و بوتڵەغاز
.gif)
ئارام سەعید مایکڵ کارسن لەزانکۆی دێنڤەر دەڵێت" بەبۆچونی من ئاساییە خۆت وەک کەسێتی سەرەکی ببینێت لەژیانی تایبەتی خۆتدا، بەڵام زۆرباشە ئەوە بزانین کە ئێمە کەسێتی سەرەکی بەشەریەت نین" فەیسبوک بۆتە ماڵێک کە گەورە وبچوک پێی تێ ئەخات، سەکۆیەکی کۆمەڵایەتیە تیایدا گفتوگۆ و یەکترناسینی زۆر تیدایە، هەربۆیە کۆمپانیاکان وحزبەکانیش ناچارن شوێن پێیان هەبێت لەو سەکۆیە، تیایدا دەزانریت هەرکەس گرنگی بەچی دەدات و ئارەزوی چی هەیە. ئەم جیهانە ئیفترازییەی لە فەیسبوکدا هەیە کۆمەڵیک رواڵەت و تایبەتمەندی خۆی هەیە، بۆ نمونە دەتوانیت هاوڕێت لەهەموو جیهاندا هەبێت وهەواڵی یەکتر بزانن، سنور تیایدا نیە، کەواتە ئەم نەوە تازەیە کە جیهانیکی نوێیان لەبەردەستدایە وەک نەوەی پێشوو نین. رۆژانە هەرکەس لەریگەی فەیسبوک،ئەنستاگرام، تویتەر، سناپ چات باسی ژیانی خۆی،خواردنەکان،گەشتەکانی، پیاسەکانی و سەردانەکانی نیشانی ئەوانی تر دەدات... ساڵی ٢٠١٣ گۆڤاری تایم ئەو دیاردەیەی ناونا " من من من " کەئەویش ئاماژەیەکە بۆنەوەیەک کە خەونە تایبەتەکانی خۆی دەخاتە پێش چاو، ئەم دیاردەیە لەگەڵ سەرهەلدانی سۆشیاڵ میدیا تەواو زیادیکردوە. فەیسبوک بەشیوەیەک فراوان بوە کە بۆتە بەکارهێنانێکی کۆمەڵایەتی و بەشێکی دانەبڕاو لە ژیانی کۆمەڵایەتی گەنجان بەتایبەتی، چونکە لەرێگەیەوە گوزارشت لەخۆیان دەکەن و تەکنەلۆژیایەکی گرنگە بۆ پەیوەندی کردن و کاریگەری دروستکردن لەسەر یەکتر، لەم پێگەیەدا وتار بڵاو دەبێتەوە،گفتوگۆی نێوان هاوڕێان هەیە، وێنە بڵاوکردنەوە، گروپی جیاجیا هەیە،کەمپەین وهاشتاگی جۆراوجۆر هەیە، کەرێگە بە فراوانبونی ئەو جیهانە دەدات کە ئێستا کۆمەڵگەکەمان تێیدا دەژی. فەیسبوک سەکۆی نەوەیەکە و تیایدا گفتوگۆ دەکرێت و هاوڕێ زیاد دەکرێت و هاوڕێ لادەبرێت و دەسڕێتەوەو هەندێ جار سەرکوت دەکرێت. لیرەوە ئارەزوو حەزی ئەوتاکانە زیاتر دەردەکەوێت کە نەرجسین و دەیانەویت خۆیان نمایش بکەن، نوسەرێکی فەرەنسی دەڵێت "جیهانێکی یۆتۆپیای کۆمەڵایەتیە فەیسبوک" بەئارەزوی خۆت دەتوانیت کێت بوێت لای بەریت و کێت بوێت زیادی بکەیت یان سەرکوتی بکەیت. بەشێک لەو دەرکەوتنانە پەیوەندی بەکەسانی نەرجسیەوە هەیە کەزۆر پێش سۆشیاڵ میدیا بونی هەبوەو بەگوێرەی ئەفسانە یۆنانیەکە باس لەگەنجێک دەکات کە زۆر خۆشەویستی بۆ وێنەکەی خۆی هەیە ، لەئاوێکدا وەک ئاوێنە سەیری دەکات و تامردن لێی ورد دەبێتەوە... کەدەتوانین ناوی بنێین خۆشەویستی زیاد لەپێویست بۆ وێنەی خود... لەهەموماندا نەرجسیەت هەیە بۆیە ناکرێت وەک نەخۆشی باس بکرێت تا دەگاتە ئەو حاڵەتەی کە کۆنترۆڵ نەکراوە، چونکە لای هەندێک کۆنترۆڵکراوەو نایەڵێت لەدەست دەرچێت. سۆشیاڵ میدیا دەرفەتێکی گەورەی داوە بۆ تێرکردنی ئارەزوی ئەوکەسانە کە نەرجسیەتیان بەرزە، دەتوانن وێنەکانی خۆیان و چالاکی و شانازیەکانیان بەردەوام بڵاوبکەنەوە و تەنانەت لای هەندێک کەس بوە بە ئالودەبوون.. تۆڕە کۆمەڵاتیەکان دەرفەتێکە کە هەرکەس ژیانی تایبەتی خۆی تێدا بڵاودەکاتەوە، ئەمەش ئاساییە، بەڵام لای هەندیک زۆر ناتەندروست بەکاردێت و هەڵسوکەوتی نەرجسیانەی پێوە دیارە، لەمبارەیەوە دۆمینیک گاماش مامۆستای زانکۆ لە کیوبێک لە کەنەدا نوسیویەتی" پەیوەندی هەیە لەنێوان نەرجسیەت و هەندێ هەلسوکەوتی دیاریکراو لە سۆشیاڵ میدیادا" ئەو سیفەتانەش دوو جۆرن یەکێکیان ئەوانەن کەهەڵسوکەوتی وادەنوێنن کە زۆر مەزنن و خۆیان بە گەورە دەزانن، خۆیان بە سەرکەوتوو لەقەڵەم دەدەن، دووهەمیشیان ئەوانەن کە لاوازن زۆر خۆیان بەکەم دەزانن و کێشەی گەورەیان هەیە لەوەی بەکەم سەیر دەکرێن" کەهەردوکیان ناتەندروستن. جۆری یەکەمەکان هەمیشە وێنەکانی خۆیان بە جوانکاری و دەستکاریکردن و گرنگی دان بە دەرکەوتنی جوان دەدەن، تەنانەت ئەگەر فێل و ساختەش لە وێنەکە بکرێ بۆیان گرنگ نیە، بەڵکو ئەوەی گرنگە جوان وەک ئەوە دەربکەون کە خۆیان دەیانەویت ، وێنەی مۆدێلەکان و هەندێک لە سیاسیەکان و هونەرمەندە ساختەکان لەوجۆرەن.. ئەو مامۆستایە دەڵێت" هەموو هەوڵیان لەدانانی ئەو وێنانە ئەوەیە کاردانەوەیان دەستبکەوێت، کات و وزەیەکی زۆر بەخەرج دەدەن بۆ چاودێری کۆمێنت و لایکەکان، زانینی ژمارەی لایکەکان لەسەر پۆستەکانیان،ئەمانەیان زۆربەلاوە گرنگە" بەکارهێنانی بەردەوامی سۆشیاڵ میدیا بۆتە خویەکی کۆمەڵایەتی و لەلای هەندیک بەتایبەتی ئەوانەی زۆر بەناو خۆیاندا رۆچونەتەوەو دابڕاون دەرفەتێکی باشە کە ئیتر پێوتیستیان بە سەردانی کەس نیە و لەرێگەی ئەو تۆڕانەوە هەواڵی ئەوانی تر ئەزانن و پێویستیان بە پەیوەندی روبەروو نیە، سناپ چات ڤیدیۆی هاوڕی و دۆستەکانی دەبینێت لەویوە هەواڵپرسی دەکەن و خواردنەکانی یەکتر دەبینن و ئاگاداری گەشتەکانی یەکترن. ئەتوانین بڵێین فەیسبوک نەرجسیەتی مرۆڤی ئێستا زیاتر دەکات ئەگەر بە وریاییەوە مامەلەی نەکریت. جۆرێکی ترهەن لەنەرجسیەکان کە ئەوانەن تەواو ئالودەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بوون و چەندین گەشتی درۆ و چیرۆکی درۆ باس دەکەن لەناو تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و هەر مانگەی کۆمەڵیک خەڵکی زۆر سەرقاڵ دەکەن بەو چیرۆکانەوە، ئەمانە ئەوانەن کەخۆیان بە پاڵەوانی سەرەکی دادەنێن، یان خۆیان وا دەناسێنن. ئەگەرکەسێک گرفتی دەرونیی هەبێت و هەست بەوە بکات دوو کەسێتی هەیە ئەوکات خۆی وەک ئەو کەسە نیشان دەدات کە لە خەیاڵی خۆیدایە نەک ئەو کەسەی کە هەیە...ئەوەی رێگە دەدات بەدروستکردنی کەسێتی وەهمی ئەوەیە دەتوانیت لە سۆشیاڵ میدیا ناسنامەی خۆی ئاشکرا نەکات و ئەو کەسیتیە دروست بکات کە خۆی دەیەوێت... نەرجسیەت نەخۆشی نیە بەڵکو لەهەموماندا هەیە بەڵام گرنگە هاوسەنگی بپارێزین و نەگاتە ئاستی نەخۆشیی، بەشێوەیەک وێنەیەکی ناڕاستی خۆت لە سۆشیاڵ میدیا نیشان بدەیت و وێنە راستیەکە بشاریتەوە... لەبەرئەوەی پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان لەو تۆڕانەدا رووبەروو نیە، لەرێگەی تەکنەلۆژیاوەیە بۆیە بوارێکی زۆر هەیە بۆئەوانەی کێشەی دەرونیان هەیە پێویستیان بە دروستکردنی کەسێتی وەهمی هەیە دەرفەتێکی زێڕینیان هەیە بۆ ئەوەی خۆیان بکەنە پاڵەوانی خەیاڵیی و سۆشیاڵ میدیا خۆراکی باش دەدات بەو کەسانە... لای هەندێک لایکەکان و شەیرکردنی بابەتێک، مێشکی هەمان ئەو مادەیە دەردەدات کە لەکاتی خواردنی مادەیەکی بێهۆشکەردا دەری دەدات و بەومانایەی تەوا مەست دەبێت بەلایکەکان و لەکاتی کەمبون و نەمانی ئەو لایکانە توشی توڕەبوون دەبێت وەک ئەوەی مادەی هۆشبەری لێبڕابێت... ئەگەر لە حەفتاکانی سەدەی رابردوو تەلەفزیۆن هەندێک تینوێتی ئەو نەرجسیانەی تێر کردبێت ئەوا لەدوای دووهەزارەوە سۆشیاڵ میدیا نەوەیەکی تەواوی دروستکردوە لە سەرکردەو هونەرمەندی دروستکراو بەتاڵ، بێژەر و پێشکەشکاری سەیروسەمەرە، چەندین گاڵتەجاری دروستکردوە بێ ئەوەی هونەریان هەبێت ناو ناوبانگیان هەیە. کارێکیان کردوە هونەرمەندی داهێنەر و راستەقینەکان وون ببن و لەجیاتی ئەوان هەوادارانی ئەم گاڵتەجاڕییە خویان داوەتە رابواردن و زۆرترین لایکیان بۆ دەڕوات. بۆیە بەهاکانی کۆمەڵگە بۆساڵانی ئایندە تەواو گۆڕانکاری بەسەردا دێت لەسایەی ئەم جیهانە نوێیەی کە سۆشیاڵ میدیا دروستیکردوە و کاردەکاتە سەر هەڵسوکەوت ئاکاری کۆمەڵایەتی و سیاسی و تەنانەت ئابوریش. سیاسیەکانیش ئەم تۆڕە بەکاردەهێنن بۆ ڕواکردنی لایەنگرانیان و پەیامە باق و بریقەدارەکانیان پەخش دەکەن لێوەی. بەکارهێنانی زۆر و ئالودەبوون کاردەکاتە سەر ئایندەو نەوەی داهاتوو، لەناو واقیعدا نامێنن و سەرنج و رەفتاریان سەر بەجیهانێک دەبێت کە لە واقیعی کۆمەڵگا دا نیە بەڵکو رەنگە لە دەرەوەی کۆمەڵگەکەی خۆی بێت. بەنمونە ئەگەر ئێستا راپرسیەک لەسەر خەونەکانی مناڵانی خوێندنگەیەکی بنەڕەتی بکرێت و پرسیاریان لێ بکریت لەسەر ئێستای هەرێم و خەونەکانیان وەڵامی جیهانێکمان دەست دەکەوێت کەتەواو جیاوازە چونکە ئەوان لە یوتیوب و یاری و گەیمەکانی ئای پادەوە جیهانێکی تر دەناسن. لە کۆتایدا رەنگە بۆ ئایندە بگاتە ئەوەی تواناکانی مرۆڤ لەسەر بنەمای ژمارەی لایکەکانی فەیسبوک بپێورێت. یان ئەوانەی لە سۆشیاڵ میدیا نین ژیانیان سەختتر بێت، ئەم رۆشنبیریە تازەیە ئەگەر بەوردی مامەڵەی لەگەڵ نەکرێت ئەوا چۆن بەشێک لەبەهاکانی کۆمەڵگەی وێرانکردوە ئەو بەشەی تریش بەرەو داڕمان دەبات، چونکە ئیتر بەشێکی گەورەی ژیانی تاکەکان بریتیە لە سۆشیاڵ میدیا کە ئامرازێکی گرنگە بۆ ژیان.
.gif)
ئاسۆ عەبدوللەتیف ئێران، لە دوای کوشتنی قاسمی سولەیمانییەوە، هیچ جۆرە تۆڵەیەکی نەکردۆتەوە جگە لە هەندێک موشەکی نەرمە باروت و درۆنی ناسک بۆ فرۆکەخانەکان و ئێستاش دوای هەڕەشەکانی زەینەب سولەیمانیی هیچ ناکات و تەنها نمایشگەرییە بۆ دەستخستنی ئۆفەری زیاتری نەوت و دەسەڵات. دوای کوشتنی فەخریزادەی باوکە ئەتۆمیەکەشی، بینرا هیچی نەکرد، چونکە دۆخەکەی ناسکەو ئاسان عێراقی لە کیس دەچێت و بەدیلی سوننەکان حازرە. ئێران دەیتوانی کێشە بۆ گەرووی هورموز دروست بکات و بەرژەوەندی نەوتی ئەمریكاو ئەوروپا تا رادەیەک بخاتە مەترسی و نەیکرد، دەیتوانی لە ئامانجەكانی ئەمریكا لە عێراق بدات و هیچ نەبێ سوننەکان پەراوێز بخەن و نەیکرد. دەیتوانی موشەكی حوسەینیی زیاتر بۆ تەلئەبیب و جۆلان زیاد بکات و نەیکرد. دەركردن و تەنگ پێهەڵچنینی جولەكەو بەرەگەز ئەمریكیەكانی ناو ئێران ئاسانترین کارت و کردەی توڕەکردنی ئەمریکایەو نەیکردو ناشیکات. ئەوە سیاسەتی مەرجەعیەتی قوم و تارانە، بەدیوی ئەمریكاشدا وایەو نەرمتریشە، دەساڵە ئەمریکا هەڕەشە لە تاران و کەنداوی فارس دەکات، بە پێچەوانەوە خەریکی کۆپیکردنەوەی چەند ئێرانێكە دروستی بکات لە ناوچەکە هاوشێوەی لوبنان و سوریاو عێراق و دروستیشی کرد . ئیسرائیلیش واوەترەو بیرمانە لە 21/1/2019 بۆ ئەوەی موشەكەكانی تاقی بكاتەوە هەستا هەندێ مۆڵگەی سوپای قودسی ئێرانی لە سوریا كردە ئامانج، گوایە لە ئامانجە ستراتیجیەكانی ئێرانی داوە، ئەمە ئەسڵەن ختوكەدان زیاتر هیچیتر نەبوو، لەكاتێكدا هێزی ئەو موشەكە كیشوەربڕانە بۆ قوم و تارانیش بڕدەكات،لە ژێرەوەش خەریکی گفتوگۆی ئامانجدارن. بەپێی بەڵگە نامەیەك 68 گروپ و كەتیبەو لیوای جۆراوجۆری شیعە هەیە لە عێراق بە ملیارەها دۆلار بودجەی ساڵانەیان بۆ تەرخانە جگە لە بیزنسی رەش و دەرهێنانی نەوت و پاڵاوگەی نایاسایی کەچی ئەمریکا بێدەنگە لێیان و باسی دیموکراسیەت و حوکمڕانی ڕەشید دەکات. موقتەدا، خاوەنی دەیان سەربازگەو سوپاو ھێزی میلیشیایی سەربازییە وەک سوپای مەھدی و لیوای رۆژی دوایی و سەرایا سەلام کەچیی ھێزی پێشمەرگە بە میلیشیا ناودەبات و داوای ھەڵوەشاندنەوەی دەکات. تۆمەتبارە بە کوژرانی دەیان سەربازی ئەمریکی و تیرۆری کەسایەتییە دیبلۆمات و بیانییەکان و تیرۆری زانای ئاینی و مەرجەعی دیار عەبدولمەجید خوئی لە ٢٠٠٣. ئەوەتا ئێستاش وەک دۆستێکی ئەمریکا و سوننەکان نواندن دەکات و بە کەسێکی نزیک لە عەرەبستانی سعودیی و ئیمارات دادەنرێت و دەیەوێت ئەندازەگیریی چاککردنەوەی پەیوەندییەکانی تاران و ریازو واشنتۆن بێت. ئەگەرچی مانۆرەکانی ھەر زمانەوانییەو نەیتوانیوە زیان بەو ستراتیژەی ئەمریکا بگەیەنێت، تەنانەت لە بریاری ناساندنی قودس بە پایتەختی ئیسرائیل لەلایەن ترامپەوە لە مانگی ١٢/٢٠١٧ کە وتی من یەکەم سەرباز دەبم بۆ ئەو جیھادە دژی ئیسرائیل. چەندین ھەرەشەی کرد بۆ کۆکردنەوەی گروپە چەکدارەکان و سەرایاو لیواکانی، دیسان نەیتوانی ھیچ بکات و وەھم و مانۆر دەرچوو. بۆیە حکومەتی ئایندەی عێراق هێندە دڵخۆشکەر نییە بۆ کورد، هەتا کوردیش کەمێک مانۆڕو نواندن نەکات !؟
دكتۆر شێركۆ عەبدوڵا نالی: ئایامەقامی ڕوخسەتە لەم بەینە بێمەوە؟ یان بە مامۆستا عەلی قەراخی بڵێم لای ئەردۆغان سەرەگوریسێکم بۆ تەرتیب بکات ؟! سالم: توخوا بڵێ بە حەزرەتی نالی دەغیلی بم بابێتەوە سلێمانی لە چایخانەی شەعب بۆخۆی خەریکی تاوڵە بێ گۆران: کوردستان گەڕام ، دۆڵا و دۆڵ پێوام نەم دی کەس حەز بکات لە چارەی کەس . ئەحمەد بەگی کۆماسی: ئەمجار کێ تاقەت دووری تۆ دارۆ ؟ وتیان بانقەکەی کوردستانیشیان داوە بەیارۆ . مستەفابەگی کوردی: فیرعەونی زەمان ئامان گوێ مەگرە لە هامانت کوڕی باشە ساحەی دووگۆڵییەکانیشی لەسەرخۆی تاپۆ کردووە . مەولەوی : من خۆ شەو وڕۆژ ئارەزووی تۆمەن تەکتیکت زۆرە هەی سەر بە گۆبەن ؟! مەحوی: دەمێکە شاری پڕ شۆڕی موحیبەت مات و خامۆشە خۆزگەم بەزەمانی ئاشی عەلەتریکەکە حاجی قادری کۆیی: لەبەر حیزەبخۆیی و ناتەبایی ئەمجارە نەک کورسی، دۆشەکڵەیەکیش ناهێنن .
مەریوان وریا قانع فەیلەسوفی ئیسرائیلی، ئاڤیشای مارگەلیت، لە کتێبێکی گرنگ و بەنگاوبانگدا بەناوی ”کۆمەڵگای بەحورمەت“ پێ لەسەر خاڵێکی ھێجگار گرنگ دادەگرێت کە دەکرێت بەم شێوەیە کورتیبکەینەوە: ”ڕەنگە کۆمەڵگاکان لەناو دۆخی نایەکسانی کەسەکان لەگەڵ یەکتریدا بتوانینن بژین، ڕەنگە بتوانن لە غیابی دادپەروەریدا تەحەمولی ژیان لەگەڵیەکتریدا بکەن، بەڵام ناتوانن لەناو دۆخی ئیھانەکردن و زەلیکرنی یەکتریدا بژین.“. ئەم دۆخە وادەکات ئەرکی سەرەکیی و ژمارە یەکی سیاسەت بریتیبێت لە کۆتاییھێنان بە سیاسەتی ئیھانەکردن و زەلیلکردنی ئەو دانیشتوانەی حوکمڕانیی دەکرێت. کۆتایھێنان بە سیاسەتی شکاندنی کەرامەتی ئەو دانیشتوانە. ئەمەش تەنھا لە دخۆی دروستکردنی ”کۆمەڵگایەکی بەحورمەت“ یان ”کۆمەڵگایەکی شایستە“دا، The Decent Society، دروستدەبێت. ”کۆمەڵگای بەحورمەت“ ئەو کۆمەڵگایەیە کە دەزگا سیاسییەکانی، وەک پۆلیس و سوپاس و دادگا و پارتە سیاسییەکان، ھتد.. ئیھانەی خەڵک ناکەن. ئەو دەزگایانە خەڵک زەلیل و کەرامەتشکێن ناکەن، وایان لێناکەن شەرم لە بوونی خۆیان لەناو کۆمەڵگایەدا بکەنەوە. لای ئەم فەیلەسوفە ”کۆمەڵگای بە حورمەت“ جیاوازە لە ”کۆمەڵگای دادپەروەر“. ”کۆمەڵگای دادپەروەر“ پلەیەک بەرزتر و گەشەکردوتر و پێشکەوتوترە لە ”کۆمەڵگای بەحورمەت“. لە ”کۆمەڵگای دادپەروەر“دا نەک تەنھا دەزگاکان ئیھانەی کەس ناکەن و سیاسەتی زەلیلکردن غائیبە، بەڵکو خەڵکەکە خۆیشیان لەگەڵ یەکتریدا یەکسانن و ئەوەی حوکمڕانە دادپەروەرییە، بەڵام کۆمەڵگای بەحورمەت کۆمەڵگایەکی دادپەروەر و یەکسان نییە، بەڵام کۆمەڵگایەکە دەزگاکان ئیھانەی خەڵک ناکەن، کەرامەتی کەسەکانی تیادا ناشکێت. ئیھانەکردنیش، وەک وتمان، ئەوکاتە دروستدەبێت کە حوکمڕانان دەزگاکانی حوکمڕانیی بەکاردەھێنن بۆ مامەڵەکردنی خەڵک یان بەشێک لە خەڵک، وەک کەسانێکی کەمتر و بێنرختر، بەمەش زەلیلکردن و شکاندنی کەرامەتیان. ئەوەی لە وێنەی ئەو مێردمنداڵانەی پیرەمەگروندا دەیبینین ئەم سیاسەتی ئیھانەکردن و زەلیلکردنەیە. شکاندنی کەرامەتی ئەو بەشەی دانیشتوانە لە ڕێگای دەزگاکانی حوکمڕانییەوە. ئامادەگی ”سیاسەتێکی بێحورمەت“ە کە خوازیاری دروستکردنی کۆمەڵگایەکی بێحورمەتە. کۆمەڵگایەک تیایدا ھەم دەزگاکانی بێحورمەتی بکەن و ھەم خەڵک خۆیشی فێری بێحورمەتیکردن لەگەل یەکتریدا بکەن. ئەوەی بەبەرچاومانەوە ڕووئەدات بەرجەستەبوونێکی تەواوی سیاسەتی بێحورمەتیکردن و ئیھانەکردنە، لەناو ئەزموونێکدا کە ئەمڕۆ منداڵانی خێزانە سوڵتانییەکان بەڕێوەیدەبەن. منداڵانی بەرپرسە گەورەکانی دوێنێ.
.jpg)
هونەر تۆفیق تا سەدەی حەڤدەهەمیش هەموو کەس بۆی نەبووە جگە لەڕەنگی خاکی هیچ جۆرە جلێک بپۆشێت . تەنیا ئەغا و میر و دەستوپێوەندەکەی ئازادبوون لە ڕەنگاوڕەنگی پۆشینی جلەکانیان . ئەو سەردەمە کەپێ ی دەگوترێت سەدەتاریکەکان ئازادی مرۆڤ بەستراوەتەوە بە میزاجی کەسی پادشا و میرەکانی خاوەن دەستەڵات و زەویوزارەکانەوە . تاک و کۆمەڵگە لەو مەزەلەتەدا لەناخەوە دەشکێنران بۆ ئەوەی هەمیشە گوێڕایەڵ و ملکەچ بەو سیستەمە فیوداڵیەبن کە تەنانەت ڕەنگیشی لێ قەدەغەکردبوون . یەکێک لە خەسلەتەکانی زیندان زەلیلکردنی کەسی سزاخواردووە بە لێسەندنەوە ئازادیەکانی تا ئازادی هەڵبژاردنی پۆشاک و ڕەنگەکەی . دەستەڵاتی چۆنیەتی دیاریکردنی ئەو ڕەنگانە لای حاکمی زیندانەکەیە و بەپێ ی ئاستی هۆشیاری دیموکراسی حوکمداری وڵاتێک لەچاو وڵاتێکی دیکەدا دەستەڵاتی حاکمی زیندانەکانیش دەگۆڕدرێت . بۆنمونە تورکیا کە سیستەمێکی سیاسی فاشیستانەی هەیە هێشتا بەئاشکرا زەلیلکردنی زیندانە سیاسیەکانی نیشانی دەرەوە نادات . ئۆجەلان و دەمیرتاش کە دەوڵەت وەک دوو گەورە دوژمنی خۆی وێنایان دەکات . کاتێک بیانەوێت لە وێنەیەکی ناو زیندانەوە دەرکەون بەجلێکی مەدەنی پاک و گونجاوەوە دەردەکەون . بەڵام ئەمریکاییەکان لە زیندانی گوانتنامۆوە دیلەکانی قاعیدەی بە زەلیلی و جلی پرتەقاڵیەوە نیشاندا . جلی پرتەقاڵی لە ئەمریکادا دەکرێتە بەری ئەو زیندانانەی تاوانی گەورەیان کردووە و مەحکومن بە مردن . ئەوانەشی هێشتا لەباری گواستنەوەدان و هێشتا دادگا حوکمەکەیانی یەکلا نەکردۆتەوە جلی سپیان پێ دەپۆشن . ئەوەشی حوکومدراوێکی ماوە کورتن ڕەنگی شینیان لە بەردایە . داعش وەک تۆڵەکردنەوە لە مەزەلەتی دیلەکانی گوانتنامۆ جلی پرتەقاڵی کردەوە بەر ئەو دیلانەی دەیگرتن و وێنەی کوشتنەکەیانی بڵاودەکردەوە . ڕەمزیەتی هەڵبژاردنی ڕەنگی جلی زیندانەکان و نیشاندانیان وەک کەسانی نائازاد و تاوانبار و زەلیلکراو ، جگە لەوەی زیندانیەکەی پێ دەخرێتە بنی کۆمەڵگەوە لەهەمان کاتدا چاوترسێنی کۆمەڵگەشە کە لەئەگەری دووبارەکردنەوەی لەلایەن هەرکەسێکەوەبێت هەمان مەزەلەت چاوەڕێ ی دەکات .
ژوان ئه‌حمه‌د یەكێكتان غیرەت بتانگرێت و بە كاك بافڵ بڵێن ئەمەی دەگوزەرێت عاقیبەتی روخاندنمانە.. هۆكاری بوونی یەكێتی جیاوازیەكانێتی لەگەڵ پارتی، ئەگەر جیاوازیمان نەمێنێ ئەوا خەڵك یەك حزبی بەسە بۆ داپڵۆسین و یەكێتیش لەوەدا دەڕۆستی پارتی نایەت. ئەوەی جێی شانازی بوو، پێشتر هەرچی لە هەولێر ئازار دەدرا، بەرەو سلێمانی هەڵدەهات، بەڵام ئێستا ئەگەر ئێمە ئەم رەفتارانە بكەین، ئەی خۆمان روو لە كوێ بكەین.؟؟؟ ئەم گەنجانە كتێبخانەیان سوتاندووە .. بەڵێ تاوانیان كردووە.. بەپێی یاسا توندترین سزایان بدەن.. بەڵام بۆچی دەیانهێننە سەر تەلەفزیۆن؟؟ تاوانباری گەورەتریش هەیە بۆ نایانهێننە سەر تەلەفزیۆن؟؟ - كوا ئەو ئەفسەرەی شەقی لەسەری خوێندكارەكەی زانكۆدا.. هێناتانە سەر تەلەفزیۆن؟ - ئەوانەی سامانی ئەم وڵاتە دەدزن، هێناتاننە سەر تەلەفزیۆن؟ - ئەوانەی بازرگانی تلیاك دەكەن، هێنرانە سەر تەلەفزیۆن؟ - ئەوانەی قاچاخچێتی دەكەن - مەرزەكان داگیر دەكەن - بیرە نەوتیان دەست بەسەرا گرتوە - ئەوانەی سەدان دۆنمی ئەم خاكەیان زەوت كردووە ئەوانەتان هێنایە سەر تەلەفزیۆن؟ ئەمە پارتی بیكردایە ئێمە لە سەركردە بۆ بنكردە چیمان دەوت؟؟ ئەی ئێستا بۆ زمانتان گۆ ناكات ئەی مەڕەكان؟؟؟!! ئەی ئەوانەی تا 8 ی تەمموز لە حەوشەی لالەزار سەماتان بۆ كاك لاهور دەكردو ئێستاش لە دەباشان دەستی كاك بافڵ ماچ دەكەن!! ئەی ئەو كادرانەی رۆژ تا ئێوارە خەریكی ماستاوی پیرۆزبایی و سەردان كردنن، حزبایەتی لای ئێوە بووە بە رەسمگرتن و ماستاو بۆ مەسولۆچكە تازەكان... غیرەت بتانگرێ و بڵێن ئەمە ئاكارو رەفتاری سۆشیال دیموكرات نیە!! پێیان بڵێن: بۆچی ئەبێ خەڵك ئەوەندە لێمان توڕە بێت.... تێبینی: كە ئەم نوسینەتان كرد بە پێخۆری ڕاپۆرتەكانتان، تەنیا بنوسن مەڕ نەبوو تا لەسەر ئەوە سزا دەربكەن.
.gif)
له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج به درێژای مانگی كۆتای ساڵی رابردوو كه‌م رۆژ هه‌بووه گرته‌یه‌كی ڤیدیۆی یان وته‌یه‌كی سه‌دام حوسێنی گه‌وره دیكتاتۆر له رێی مۆبایله‌كه‌مه‌وه نه‌بینم، كه هه‌مووی هه‌وڵی جوانكردنی پیاوێكه له سته‌مكاریدا له هیتله‌رو مۆسۆلۆنی تێپه‌ڕاندبوو، هه‌وڵی جوانكردنی جه‌لاد و سته‌مكاران ئه‌گه‌ر سه‌رچاوه‌كه‌ی هه‌رشتێك بێت ، لێ له لایه‌ن قوربانیه‌وه جۆرێكه له گه‌وجی ، له‌وه‌ش سه‌یر تر هه‌وڵێكی جوانكردنی خومه‌ینیشم بینی ، ئه‌و پیاوه‌ی بۆ مانه‌وه‌ی خۆی له سه‌ر كورسی به‌شداری شه‌ڕێكی خوێناوی كردو هه‌زاران كه‌سی به كلیلی درۆینه‌ی به‌هه‌شته‌وه كرده خۆراكی شه‌ڕێكی نه‌گریس ، ئه‌وه جگه له سه‌ركوتی به‌رده‌وامی ئازادی خوازانی كوردو گه‌لانی تری ئێران ، خومه‌ینی و سه‌دام ئه‌گه‌ر به‌رپرسیاری هیچنه‌بن له تاوان و كوشتن ، به‌رپرسیاری شه‌ڕێكی خوێناوی هه‌شت ساڵه‌ن كه هه‌زاران سه‌ربازی تیابووبه سوتمه‌رۆو سه‌دان گوند و شارۆكه‌ی تیا وێرانبوو . ئه‌و هه‌وڵی جوانكردنه‌ی ئێستا كاری له سه‌ر ده‌كرێت ، پێویستی به به گژدا چونه‌وه‌و هۆشیاركردنه‌وه‌یه ، گریمان هۆكاری سه‌ره‌كی ئهم كاره گه‌نده‌ڵی و نادادی و سته‌می ده‌سه‌ڵاتدارانی ئێستایه، پرسیاره سه‌ره‌كیه‌كه لێره‌دا ئه‌وه‌یه ئایه ، سبه‌ی هه‌مان وێنه بۆ كه‌سانی تر دوو باره نابێته‌وه ، یانی له بنه‌ڕه‌تا ئهم كاره خستنی به‌هاو بێئه‌رزش كردنی هه‌وڵه له پێناو به‌یانیه‌كی باشتر ، ئێستا كه ستایشی سته‌مكاری ده‌كرێت ، هێشتا ئێسك و پروسكی هه‌زاران ژن و مناڵ و گه‌نج له بیابانه‌كانی عیراق له ژێر گڵدان ، من خۆم چوومه‌ته سه‌ر دهیان گۆڕی به كۆمه‌ڵ ، چومه‌ته سه‌ر ئه‌و گۆڕه‌ی ته‌یموری لێوه ده‌رباز بوو ، هه‌روه‌ها ئه‌و گونده‌ی ئه‌ویان له خۆیان گرت ، نوسینی ئازار به‌خشی سه‌ردیواره‌كانی نوگره سه‌لمانم خوێندوه‌ته‌وه ، دیداری سه‌دام كه‌سم كردوه لهوانهی سته‌مكاری سه‌دامیان چه‌شتوه ، هه‌روه‌ها له دادگای سه‌دامیشدا بووم ،من ده‌زانم هێشتا دادوه‌ری گوێزه‌ره‌وه نه‌هاتوه‌ته دی ، هێشتا به‌عسیه‌كان سزای خۆیان وه‌رنه‌گرتوه به خائین و خۆفرۆشه كورده‌كانیشه‌وه ، به‌وانه‌شه‌وه كه رۆژێ له رۆژان ماچ و موچی سه‌دامی دیكتاتۆریان كردووه، بوونی نمونه‌ی وه‌ك سه‌دام له مێژوی حوكمڕانی وڵاتاندا جگه له‌وه‌ی ناشرینیه‌كی گه‌وره‌یه دیرۆكێكی ره‌شیشه كه مرۆڤ پێویسته به گژیدا بچێته‌وه‌و نه‌ك شانازی پێوه بكات ده‌بێت نه‌هێڵێت دووباره بێته‌وه . شارو شوێن و گوند نیه له‌م عیراقه‌دا به گشتی و له كوردستانی باشوردا به تایبه‌تی سه‌دام و به‌عس تاوانیان تێدا نه‌كردبێت ، وێنه‌ی دهیان مناڵی كوردم لایه به بڕیاری سه‌دام خراونه‌ته ژێر گڵه‌وه ، دیكتاتۆره‌كانیش مرۆڤن ده‌كرێت له ژیانی رۆژانه‌و سیاسه‌تكردنیاندا دوو قسه‌ی باشیان كردبێت ، هیتله‌ریش قسه‌ی باشی هه‌یه ، به‌ڵام ئه‌وه پێوه‌ره تا ستایش بكرێن ، به بڕوای من نه‌خێر ، سته‌مكاری ئه‌گه‌ر یه‌ك چركه‌ش به ڕێوه چووبێت هه‌ر سته‌مكاریه‌و پێویسته نه‌فره‌ت بكرێت ، ئێستا سه‌رقاڵی وه‌ڵامێكی كورتم به درۆیه‌كی سوڵتان هاشم له‌وێدا به به‌ڵگه‌وه باسی ئه‌و سته‌مكاریه ده‌كه‌ین كه ئێستا كار بۆ ئارایشت و جوانكردنی ده‌كرێت .
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png)
