په‌یكار عوسمان

- هەنێ جەژن و موناسەبە، با ڕەگەکەشی دینی بێت، بەڵام قەدو لق و گەڵاکەی، تازە بووە بە شتێکی کۆمەڵایەتی و هەنێجار جیهانییش.. کاری ئێمەش ئەوەنیە شتەکان بەرینەوە بۆ ئەو شوێنەی کە ڕق و پەرتبوون و جیاکاریی تێدایە، کاری ئێمە ئەوەیە کە دارەکە لەوێدا بگرین، کە خۆشی و خۆشەویستی و پێکەوەژیانە.

- جەژن بۆ ئێمە، هەم دینییەو هەم کۆمەڵایەتی، گرنگیش نیە لەکام ڕەهەندەوە بۆ تۆ مەوزوعە، گرنگ ئەوەیە پێکەوە لەناو کەشی خۆشی و خۆشەویستیدا بین. تەنانەت ئەگەر هیچکام لەو دوو ڕەهەندەشت بۆ گرنگ نیەو هەر لە ئەساسەوە کەیفت بە جەوی جەژنەکان نایەت، ئەوەش ئاساییە، گرنگ ئەوەیە هەرسێ دیدەکە لەناو پێکەوەژیاندا بن و هیچکام لەم ئاڕاستانە، دەرگای ڕق نەبێ و بکرێتەوە بەسەر ئەوانیتردا.

- یەعنی ئەوەی کە لە بابی دینییەوە جەژنی بۆ گرنگە، پێویست ناکا بکەوێتە شەڕکردن لەگەڵ شێوازە کۆمەڵایەتییەکەداو حەڵاڵ و حەرام بێنێتە گۆرێ و ئەبێ تێبگا لەوەی، کە جەژنی ڕەمەزان چەنێك دینییە، ئەونەش کۆمەڵایەتییە. ئەوەشی کە جەژن بە شێوازە کۆمەڵایەتییەکەی ئەکات، پێویست ناکا بکەوێتە شەڕ لەگەڵ شێوازە دینییەکەی.. ئەوەشی کە هیچیانی بۆ گرنگ نیە، پێویست ناکا بکەوێتە شەڕ لەگەڵ هەردوکیان و کۆی فیکرەکە.. بەڵکو ئەکرێ هەر یەکەو لەناو شێواز و ڕای خۆیدابێ و هەمووش لەناو ئاشتی و خۆشیدا بین.

- ئەوەی کە لای ئێمە ئەگوزەرێ، کێشەکەی لەوێدا نیە کە ڕاجیایی هەیە لەسەر کۆی موناسەبە دینی و کۆمەڵایەتی و نەتەوەیی و جیهانییەکان، بەڵکو لەوێدایە، کە هەر شتێك ئەکرێتە سەنگەری شەڕێك لەگەڵ ئەویتردا. مەسەلەن کێشەکە نە خودی ئاڵایە، نە دیدە جیاوازەکان بۆ پرسی ئاڵا، کێشەکە دروستبوونی دوو معەسکەرە، کە ساڵانە لەڕێگەی ئاڵاوە، دەستڕێژی ڕق لە یەکتر ئەکەن!

- ئەوەی کە کۆمەڵایەتی و جیهانییەو لەوە دەرچووە کە دینیی بێت، بۆ بیگەڕێنینەوە بۆ دین و ڕقەبەرایەتی پێ دروستکەین؟ بۆ وەکو خۆی، لە دۆخە نادینییەکەیدا وەرینەگرین و بیکەینە دەرفەتی خۆشی و خۆشەویستی؟ من تێناگەم مەلا حەقی کریسمسی چیەو بۆ هەموو ساڵێ ئەم جەدەلە بێمانایە دووبارە ئەبێتەوە؟ یان شەڕی مارکس و سەرمایەداری بۆ بهێنینە ناو چەژنەکان؟ خۆ ڕاستە بازاڕ و مەسرەف، بەشێکی گرنگی جەژنەکانە، بەڵام هەموو شتێ کاتی خۆی هەیەو کاتەکانی کۆبوونەوەو خۆشی، کەی کاتی شەڕی ئایدۆلۆژیی و دابەشبوونی فیکرییە؟

- ئەسڵەن کەی قەرارە "جەژن" شتێکی عەقڵانیی بێت؟ خۆ کۆمەڵگا تەنیا بە زانست بەڕێوە نابرێ، تاکو لەوە بکۆڵێنەوە کە جەژن زانستییە یان نا. خۆ کۆمەڵگا تەنیا بە دین بەڕێوە نابرێ، تاکو لەوە بکۆڵینەوە کە جەژن دینییە یان نا.. ئەسڵەن شتانێکی کولتوریی هەیە، ئەسڵ و ئەساسی نیەو تەنیا خورافەیەکی بێ بنەمایە، بەڵام ئەو خورافەیە بیانوویەکە بۆ کۆبوونەوەو شادی، دەی ئا لەوێشدا ئەو خورافەیە، زۆر لە زانست و دین و فەلسەفەیەك گرنگترە، کە پەرتمان بکا!

- خورافە لەوێدا کیشەنیە کە وەزیفەی مرۆیی خۆی ئەدا ئەکاو شادی بەرهەمئەهێنێ، خورافە لەوێدا کێشەیە کە بچێتە شوێنی زانست یان ئایین یان فەلسەفەو جەهل بەرهەمبهێنێ. بەپێچەوانەشەوە، کاری زانست و فەلسەفەو دین ئەوەنیە کە بێنە ناوچەی خورافەو ئەوەی کە "بە سادەیی و شەعبییانە" خۆشەویستی دروستئەکا، ئەوان ئاڵۆزو وردیکەنەوەو بیبەنەوە لای ڕقی ئایدۆلۆژیی!

- زانست لە شوێنی خۆیدا گرنگە نەك لەوێدا کە شوێنی دینە. دین لە شوێنی خۆیدا گرنگە، نەك لەوێدا کە شوێنی فەلسەفەیە. فەلسەفە لە شوێنی خۆیدا گرنگە نەك لەوێدا کە شوێنی حیکایەت و خورافەیە.. شتەکان لە کات و شوێنی خۆیاندا بەجێن، لە غەیری ئەوێدا ئەبنە شتی بێتام و نابەجێ!

- مرۆڤەکان ئەبێ لەسەر حەق کۆببنەوە نەك لەسەر باتڵ. خورافەیەكیش کە خۆشی و خۆشەویستی دروستبکا، حەقە، مادام لە ناوچەی خۆیدابێ. باتڵ ئەوەیە کە شتەكە لەناوچەی خۆی بترازێ و لەوێشەوە ئاشتی و پێکەوەژیان تێکبدا. باوکێك دیارییەك بۆ مناڵەکەی ئەکڕێ و مناڵەکە وائەزانێ بابەنوئێل بۆی هێناوە،، لێرەدا چیرۆکەکە درۆیە، بەڵام دڵخۆشیی مناڵەکە ڕاستییەو ئەمەش جوانەو چ پێویست ئەکا شەڕی زانستی و ئایدۆلۆژیی لەگەڵدا بکەین؟

- جەژنی قوربان، کریسمس، ٣١ی ئاب، ١٦ی ئۆکتۆبەر، ئاڵا.. ساڵانە ئەمانە ئەکەینە وێستگەی بەرهەمهێنانی کۆمەڵێ جوملەی دووبارەی ڕقاوی، کە نازانم سودیان چیەو بۆ بێزار نابین لە دووبارەکردنەوەیان؟ ئاخر کاوەو زوحاك کامیان کوردەو کامیان فارس، ئەوە کەی مەوزوعەو چی لەوە ئەگۆڕێ کە تازە نەورۆز جەژنی هەمووانەو ڕۆڵی جەژن ئەگێڕێ؟

- یان بەزمی (جەژن ئەکەم و جەژن ناکەم)! کاکە ئەیکەی بیکە، ناشیکەی مەیکە، هەردوکی هەر بۆ خۆت،، چ پێویست ئەکا ئەمە ئیعلانکەی بۆ جەماوەرو لەو ڕێگەیەوە پەیوەندی بکەیت بە یەکێ لە دوو جەبهەکەوە؟ بۆ هەموو شتێك جەماعی و بۆ شەڕبێ، ئایا ناکرێ بۆ خۆت و بە ئاشتیانەبێ؟ بۆچی ئێمە ناتوانین خۆمانبین و هەمیشە لەڕێگەی بەرەو معەسکەرێکەوە تەعبیر لە خۆمان ئەکەین؟ ئەمە متمانە بەخۆنەبوون و لاوازی کەسایەتیمانە؟ یان عەقڵێکی نادیموکراتە کە ئەیەوێ ڕای خۆی بگشتێنێ و شتەکە جەماعیی بکاتەوە؟

- هەرچی گەندەڵیی و بندیوار هەیە نەهێڵرێ، هێشتا سێ گەندەڵی و بندیوار ماوە، کە هەمیشە لەسەر ڕەنج و ئارەقی ئەوانیتر ئەژین، (کاهین سیاسی ڕۆشنبیر) جەوهەری ئەم سێ ئیشە ئەوەیە، کە لە دۆخی ناکاڵایی و بێ بەرامبەرییدابێ و تەنیا بەرپرسیارێتی ئەخلاقیی خۆتبێ.

- سیاسەت ئەوەیە کە تۆ دەلاکیت، دەلاکیی پیشەو بژێویتە، بەڵام لەپێناو باشکردنی ژیانی گشتی، ئیهتمامی سیاسییشت هەیەو ئەمەی دووەمیان هیچ بەرامبەرێکی نیەو تەنیا بۆ ویژدانی خۆتی ئەکەیت، نەك ئەوەی نانی ئەوە بخۆیت، کە ئەکاتە خواردنی نانی ئەوانیتر!

پیاوی ئایینی ئەوەیە کە خۆی بەقاڵەو بەقاڵیی پیشەو بژێوییەتی، بەڵام لەپێناو چاکەی کۆمەڵگا، ویژدانی هانی ئەدا قسەیەکی خێر لەگەڵ ئەوانیتردا بەش بکات. ئەمە نە بۆ دەسکەوتی مادییە، نە بۆ پێگەی کۆمەڵایەتی، کە ئەو دووانەی تێکەوت، ئیتر ئەوە پیشەسازی ئیگۆ و دوکانی دینفرۆشییە نەك قسەی خێرو ویژدانیی.

- ڕۆشنبیر ئەوەیە کە دارتاشە، دارتاشیی پیشەو بژێوییەتی، بەڵام لە دەرەوەی ژیانی تایبەت و ژیانی پیشەیی، عەقڵی بە ژیانێکی تری گشتی و ئەدەبی و فیکریش ئەشکێ و ئەمانەش بەرامبەرەکەی هەر خودی بەیانکردنەکەیەتی، نەكئەوەی بەیانکردنەکەی بۆ پێگەو دەسکەوت و بەرامبەر بێت.

- خۆ ڕاستە دنیای مۆدێرن هەموو شتێکی بە بازاڕکردوەو ئەشێ هەر یەك لەو سێ کردە ئەخلاقییە، دەسکەوتی مادی و مەعنەوی و ناوبانگیشت بداتێ،، بەڵام تۆ بۆ ئەوەت نەکردوەو ئەوە ئامانجەکە نەبووە. کە ئەوە بوو بە ئامانج و مەسدەری ڕزق، ئیتر فەسادێکی سێ قۆڵیی دەستپێئەکا، کە چەکی هەرسێکیشیان وتاربێژییەو ئیتر سیاسی و رۆشنبیرو کاهین هەرسێکیان هیچ ناکەن، تەنیا قسە ئەکەن، کەچی لەوانیتر خۆشتر ئەژین!

- "قسە" کە ئەبێ بە مەسدەری ڕزق، ئیتر ئەو کاتەشی کە پێویست نیە بیکەیت، هەر ئەیکەیت، ئیتر ئەوەشی کە نابێ بیڵێیت، هەر ئەیڵێیت،، چونکە تازە شتەکە، لە حاڵەتێکی ویژدانییەوە بووە بە پیشە، پیشەش یەعنی دووبارەبوونەوە! دارتاشێك فیتەرێك وەستایەك، هەموو ڕۆژێ هەمان شت ئەکاتەوەو بە دووبارەبوونەوە خیبرەی زیاتر پەیدا ئەکاو ئیشەکەی جوانتر ئەبێت. بەڵام ئەوەی کە ناپیشەیی و ویژدانی و ئەخلاقییە، بە دووبارەبوونەوە فاسد ئەبێ و ئەبێتە کاسپی.

- ئەوەی کە ویژدانییە، هەمیشە تازەو ئیبداعییە، ئا لێرەدا نوسەرێك لەوانەیە هەموو تەمەنی خەریکی یەك کتێب بێت، بەڵام کە شتەکە بوو بە کاسپی، ئیتر نوسەر، ساڵانە چوار کتێبت بۆ دەرئەکا بۆ ئامانجی مەعریفی و ویژدانیی نا، بەڵکو بۆ ئامانجی بژێوی و گیرفانیی! ئیتر لافاوی وتاربێژی و ڕەوانبێژی و پاڵەوانی سیاسەت و دین و ڕۆشنبیری هەڵئەستێ و کەچی وەزعەکەش هەر خراپتر ئەبێت، چونکە ئیتر ئێمە لەناو ساختەی ئەو سیانەداین، نەك لەناو ئەسڵەکەیدا!

- ئەفلاتون کە وتی دەسەڵاتدار ئەبێ فەیلەسوف بێت، مەبەستی ئەوەنەبوو کە فەیلەسوف لەسەر ڕەنجی ئەوانیتر بژی و عەنتەری ساحەکەبێ، مەبەستی ئەوەبوو کە سیاسی مەفروزە گەیشتبێ بەو حیکمەت و ئاگاییەی کە بار نەبێت بەسەر شانی ئەوانیترەوە!! کێشەی کۆمەڵگای ئێمەش ئەوەیە کە مەعنەوییەت کەوتووەو ئەوەی کە دوکانیی نیە، بووە بە دوکان. هەرسێ کایەی دین و سیاسەت و ڕۆشنبیری، نادوکانین و لای ئێمە بوون بە کاسپی.

- نزار قەبانی دێڕیکی جوانی هەیە ئەڵێ (بێدەنگیی لە حزوری جوانییدا جوانییە) دەی جەژنەکان و ساتەکانی (خۆشی و خۆشەویستی) جوانییەو گرنگە لەوێدا جیاوازی و دەنگەدەنگە فیکری و ئایدۆلۆژییەکانمان بوەستێنین و بە ئەدەبی ڕێزگرتن لە جوانییەوە بچینە ناو کەشەکە و تێکی نەدەین.

* ئینجا ساڵی نوێ پیرۆزبێ و پڕ خۆشی و خۆشەویستی بێت بۆ هەمووان.