د.محەمەد كیانی هەولێر هەزاران ساڵە شارە لەو جیگەیەی ئێستای بوە و ماوەتەوەش بێ ئەوەی ئاو بیبات. لە مێژودا، هەردەم شار و گوند لە نزیك جۆگە و ڕوبار و زێ دورستكراون، هەر بویەش وتراوە ئاو و ئاوەدانی. لە هەولێر و دەوروبەری بەستەكان سەرچاوەی دابینكردنی ئاو بونە بۆ ژیان و بژێوی سەرچاوە كشتوكاڵیەكان و ئاژەڵداری. كە دانیشتوانی شار هەستیان كردوە ئاوی بەستەكان سەرچاوی نەخۆشی بووە، سیستەمی كارێزیان داهێناوە بۆ هێنانی ئاوی خاوێن بۆ خواردنەوە و بەكارهێنانی مرۆیی لە سەرچاوەی ئاوی ژێرزەوی ئەو بەرزایییەكانی دەرەوەی شار.  مانەوەی هەولێر وەك شار و گەورەبونیشی لەماوەی پێشو بە گوێرەی ئەزمون و زانیاری خەڵكی زانا و وشیار و دواتریش بە گوێرەی زانیاری و زانستی ئەندازیاری شار بووە، بویە ئاوەڕۆی گەند و بەستەكانی بە ناو هەولێر و دەوروبەریدا دەڕۆن دەستكاریییان نەكراوە لەوەندە زیاتر بۆ جوانكاری و پێویستی تەندورستی بێت.  لەپاش دەستبەكاربونی شێخدەسەڵاتداری كێوی كورد، دەستكاری لە هەڵكەوتەی سورشتی شاری هەولێردا كراوە بە بەرژەوەندی چەند دەسەڵاتدار و دەستوپەیوەندێكی گەندەڵ بۆ سود وەرگرتن لەو زەویانەی لە ئەنجامی دەستكاریكردنی كەندو و بەست و ئاوەڕۆكانی سورشت دورستی كردون بۆ سەرفكردنی ئاوی باران و سەرچاوەكانی ئەو ئاوەی ڕوو لە هەوڵێر دەكات بە وەرزی باران و لە كاتەكانی تریش، وەك بەبیرمان دێت ئاوی بەستی بنەسڵاوە و كەسنەزان بە هاوینانیش بەناو هەولێردا تێدەپەڕی تا ئەو بیست سی ساڵەی دوایی نەبێت ئاوەكەیان وشكی كرد. هەر كەس گۆڕانی كەشوهەوا و ڕێژەی زۆری باران بكاتە بەهانەی لافاوەكانی هەولێر بە كارەساتی سورشتی ناویان بنێ، ناڵێم ڕاست ناكات، دەڵێم درۆی گەورە دەكات. چەندین بارانی گەورەی بە خوڕمان لە هەولێر بینیەوە و لافاو بە كەند و بەستەكاندا دەهات بەڵام زیانی مالی و گیانی قەت لێنەدەكەوتەوە، مەگەر چۆنها نەبوبێ. ئەو لافاوە زیانبەخشانەی ئێستا كە زیانی گیانی زۆر و مالیان لێدەكەوێتەوە لافاو و كارەساتی دەستكردی مرۆیین، قەت كارەساتی سورشتی نین. سەردەمی پێشان، هاتنی لافاو بە بەستەكاندا دەبوە بۆنەیەك بۆ ئێمەی منداڵ لە قەراغی بەستەكان یاری بكەین و مایەی خۆشیمان بو.  لەسەر ئەو لافاوە دەستكردە مرۆییە زیان بەخشانەی ئێستا، دەبێ مەسعود بارزانی و نێچیرڤان بارزانی و نەوزاد هادی و ئەندازیارە گەندەڵەكانی شارەوانی و ئاوەڕۆكان بدرێنە دادگا، چونكە لە زەمانی دەسەڵاتداری ئەوانە هەڵكەوتەی سورشتیی هەولێر دەستكاری كراوە بێ ڕاوێژكردن و دیرسەكردنی زانستیانەی پێویست بۆ پاراستنی سەلامەتی سەر و ماڵی دانیشتوانی شار. ئەم كردارە تێكدەرانەی كراون تەنها بە بەرژەوەندی چاوچنۆكانەی چەند كەس و لایەنێكی گەندەڵی سودمەند لەو عەردانەی بەتێكدانی ئاوەڕۆكان بەدوستهاتون كراون بێ ئەوەی حیساب بۆ داهاتوی ئەو شارە و خەڵكی بێ دەرەتان بكرێت و ژیان و سەر و ماڵی خەڵك هیچ ئیعتیباری بۆ دابندرێت. لەپاش ئەوانە ئینجا كۆمپانیا سودمەندەكان دادگای بكرێن. حوكمەت، ئەگەر حوكمەتێكی بەرپرس و خزمەتكاری جەماوەر بێت، دەبێ دەستبەجێ چارەسەری پێویست لە ئێستاوە بگرێتەبەر بۆ ڕاستكردنەوەی ئەو تكدانانەی لە ڕێڕەو و ئاوەڕۆ سورشتیەكان كراون تێچوەكەی هەرچەندە بێت و گرتنەبەری هەر ئیجرائاتێكی پێویست بێت بۆ چاككردنەوەی ئاوەڕۆ سورشتیەكان یان بەدیلی كاریگەر ئامادە بكردرێت بێ دواخستن و سێ و دوی بوچەی پێویست. جگە لەوانەش دەبێ هاوڵاتییان بە تەواوەتی قەرەبو بكرێنەوە لەسەر بوچەی حوكمەت و بە سزادانی كۆمپانیاكانی هۆكاری ئەو زێدە ڕۆییانە بونە كە بونەتە هوكاری ئەو كارەساتە دەستكردە مڕۆییانەی بەسەر شاری هەولێدا هاتون و دێن.

لوقمان حاجی قادر بوونی دووكاندیدی پارتی و یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، پێش هەرشێك پێچەوانەی ئەوخواستەیە كە ساڵانێكە پارتی دەیەوێت بارزانی وەك مەرجەعی كورد بناسێنێت و لەسەر ئاستی عێراق و جیهان كاری لەسەر كردووە.. بوونی دووكاندید ئەو براگەورەییەی پارتی خستە ژێر پرسیارەوە كە لەهەرێم لەدوای 31 ئابەوە دەستی كەوتووە. دەكرا پارتی بۆ پاراستنی پێگە و نفوزی خۆی، بەدور لەتەعەنودی سیاسی لەخواستی یەكێتی تێبگەیشبتایە بۆ كاندید كردنەوەی دكتۆر بەرهەم، ڕەزامەندبوونی پارتی لەهەیبەتی كەمنەدەكردەوە، بەپێچەوانەوە لەم پرسەدا دەیتوانی ڕۆڵی براگەورە ببێنێت و هیچ نەبێت لەژێر دروشمی یەكڕیزی كورد، ئەو فەزڵەی بۆخۆی بپچڕیبایە و كارێكی بكردایە كە كاندیدەكەی یەكێتی كاندیدی ئەویشە، ئەوكاتە لەسەركەوتنی كاندیدەكەی خۆی، بەدوڵنیاییەوە لەبەغداد و هەرێمیش زۆر لەوە زیاتری دەست دەكەوت، كە بەقه‌ولی خۆیان لەو پۆستە "تەشریفاتییە" دەستیان بكەوێت. ئێستا پارتی گرێكەی لەدەستیەوە بردوە بۆ دەمی، گەر بدۆرێت بەدڵنیاییەوە خۆی توشی ئیحراجیەكی زۆر دەكات و شكستێكی گەورە دەبێت بۆ بارزانی و پارتی، خۆ ئه‌گەر كاندیدەكەشی سەركەوێت، پارتی توشی گرفتێكی زۆر هه‌م له‌ لەبەغداد و هه‌م له‌ هەرێم دەكات، چونكە هیچ لۆژیكێك ڕێگە بەیەكێتی نادات دوای ئەوە شەریك و هاوبەش و كۆڵەكەی ڕاگری دەسەڵاتەكەی هەرێمی بێت و دەرگای هەموو ئەگەرەكان، تارادەی 31ی ئابی پێچەوانە بەرووی خۆیدا دەكاتەوە.  پارتی بۆ ئەوەی قەناعەت بە یەكێتی بكات بۆ گۆرینی كاندیدەكەی، دەبوو بەچەند خاڵیك كەموكورتییەكانی خستبایە سەر مێزی گفتوگۆ، بەڵام كە ئەوەی نەكرد، خواستی پارتی بۆ گۆرینی دكتۆر بەرهەم، وەك هەوڵی شكاندنی ئیرادەی حزبی لێكدرایەوە، بۆیە یەكیه‌تی بەری بەوەگرت و بەمەش هەموو پەیوەندییەكانی ئەو دوو حزبە ڕووی لەدواوە كرد پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی پێشتر پارتی نەخشەی بۆ كیشابوو. مالیكی لەیەكێك لەچاوپێكەوتنەكانیدا باسی لەوە كردبوو، كە لەكاتی حوكمرانی ئەو، لەسەر خواست و پێداگری پارتی هیچ پۆستێكی وەزاری نەدا بە بزووتنەوەی گۆران، دواتر مالیكی بووە نەیاری سەرسەختی پارتی و بزووتنەوەی گۆرانیش بووە دۆستی نزیكی پارتی، بەڵام ئەوەی كەمایەوە تەنها ئیحراجی بوو بۆ پارتی، بۆیە دەبوو لەسەر ئەم پۆستی سەرۆك كۆمارییە، پارتی قوڵتر دیمەنەكەی ببینیایە و پێویستی بەوە نەبوایە بۆ ئەو پۆستە "كەپێشتر بەتەشریفاتی و كەم داویانەتە قەڵەم" لەگەڵ سەدری و سوننەكان، لەدەرەوەی ئیجماعی كوردی ڕێككەوتن بكات، چونكە (سەدریەكان كە پێشمەرگە بە ملیشیا دەدەنە قەڵەم و سونه‌كانیش كە كێشەیان لەگەڵ بوونی قەوارەی هەرێم هەیە)، ڕەنگە وابكات لەكۆتایدا یەكێتی و پارتی هەر بەیەك بگەنەوە و ئەوەشی بۆ پارتی و ئەم سیاسەتەی بمێنێتەوە تەنها ئیحراجی بێت.

رێبوار کەریم وەلی  پێشکەشکردنی ناوی کاندیدی پارتی بۆ سەرۆکایەتیی کۆماری عێراق لە لایەن پارتییەوە، بە ھیچ شێوەیەک دوبارە بوونەوەی سیناریۆی ٢٠١٨ نییە. ئەوێ رۆژێ پارتییەکی شەکەت، براوەی بەڵام دۆڕاو، لە بەرامبەریشدا، یەکێتییەکی دۆڕاوی بەڵام براوە. * یەکێتی لەو مەعرەکەیەدا، لە پارتیی نەبردەوە، ئەوە بەرھەم ساڵح بوو کە وەک عەڕابی ١٦ ی ئۆکتۆبەر، تەپڵی بە ھەرچی ئینفیساڵی و ریفراندۆمچییە لێدا! پۆستی سەرۆکایەتی کۆمار خەڵات بوو. * دوای ئەوە یەکێتیی ماڵوێران بە وەزارەتێکی(گاوانی)یش رازی بوو، نەیاندایە... * کوڕانی تاڵەبانی لە قسەی بارزانی دەرنەچوونە؛ ناوی دوو کاندیدیان پێشکەش کردووە، یەکیان بەرھەم ساڵحە کە باری لەنگیانی بەرامبەر لاھور شێخ جەنگی بۆ راست کردنەوە و، ئەوەی دیکەشیان لەتیفی جەمالی خەزێنەیە کە مێردی پوریانە.! * پارتی داوای دوو ناوی دەکرد. * کوڕانی تاڵەبانی بە بەردێک دوو چۆلەکە بەردەدەنەوە، قابیلە مێردی پوریان لەخۆیەوە خۆی کاندید کردبێت!؟ ھەر ئەسڵەن دەچێتە ئەقڵەوە بابایەکی ئاوا کە سوور بزانێ بێ پاڵپشتیی پارتی و ھاوپەیمانەکانی بەقەدەر رێبوار ئاوڕەحمانیش دەنگ ناھێنێ، ئەو ریسکە بکات!؟ * پوخت و موختەسەر مێردی دادە، کاندیدی دووەمی کوڕانی تاڵەبانییە، کاندیدی پارتیش بەشێکە لەو سیناریۆیەی لە نێوان مام و برازا ھەیە بۆ سەرخستنی حکومەتی ئینتیقامی نیشتیمانی! * ئەمجارەیان کڵاوەکە دەمێکە دووراوە، بەس ماوە بەرھەم ساڵح بچێتە ژێرییەوە...

ئارام سەعید  كۆمەڵەی نیشتمانی چەكفرۆشان لە یەكێك لە دروشمەكانیان دەڵێن" چەك خەڵك ناكوژێت، ئەوە مرۆڤە مرۆڤ دەكوژێت" هەرچەندە ئەم وتەیە بێمانایەو بۆ پاساوی ئەوەیە بەردەوامی بدەن بەچەك فرۆشتن، بەڵام لۆژیكێكیان دۆزیوەتەوە كە مایەی سەرنجە، فەیسبوك ئەمڕۆ بۆتە ئاوێنەیەك كە لەڕێگەیەوە كۆمەڵگە دەبینین، بەڵام هەندێك لەوانەی دەیبینین تەواو نیگەرانمان دەكات، ترسی ئەوەمان لا دروست دەكات بوبێتە چەكێك بەدەست هەندێك سایكۆپاتەوە. بەگوێرەی ئامارەكان، كینت ئەی كیل لە كتێبیكیدا لەسەر سایكۆپات دەڵیت "لەڕاستیدا هەر 47 چركەیەك لەجیهاندا كەسیكی نەخۆشی دەرونیی لەدایك دەبێت" ئامارێكی مەترسیدارە، بەگویرەی ئەو ریژەیە بیت لەسەدا 1ی دانیشتوان ئەو سیفەتانەی نەخۆشی دەرونیان هەیە، ئەگەر تائێستا كەسی وات نەناسیوە، جاریكی تر بیر بكەرەوە... راستە زۆربەی ئەوانەی تاوانباری گەورەن‌و لە زیندانەكاندان سایكۆپاتن، بەڵام مەرج نیە هەركەس سایكۆپات بێت ئیتر وەك تاوانبار سەیر بكرێت... سایكۆپات ئەو كەسەیە كە پەشیمانیی نیە، سۆزداری تیا نیە، نەرجسیەتی بەرزە، حەزبە درۆ دەكات، هەست بەوە دەكات قوربانیە، لۆمەی هەموو كەس دەكات لەسەر شتەكان، لەڕاستیدا ئەم سیفەتانە لە زۆر كەسدا هەن.  رەنگە فەیسبوك ببێتە ماڵێكی باش بۆ ئەوانەی نایانەویت خۆیان ئاشكرا بكەن تا بتوانن گفتوگۆی دەبەنگیی‌و نوسینی خراپ‌و رقوكینەی زۆر بەكاربهێنن‌و پەیجی تایبەت دروست بكەن بۆ مەرامەكانیان، كە ئەمە دیاردەیەكی رۆژانەیە لە كوردستان. زۆر لە زانكۆكانی جیهان لێكۆڵینەوەی وردیان لەسەر دەركەوتن‌و كاریگەری سایكۆپاتەكان كردووە لەناو سۆشیاڵ میدیاو چۆنیەتی ناسینەوەیان، بەستنەوەی پۆستەكانیان بەهەڵسوكەوتیان، هەڕەشەكانیان، حەزو ئارەزوەكانیان لەناو سۆشیاڵ میدیا، جنێو و ئیهانەكردنی هاوڕێ‌و دۆستەكانیان.كە زۆر نزیكن لەو حاڵەتانەی ئەمڕۆ لە سۆشیاڵ میدیا دەیانبینین لە كوردستاندا دەتوانریت گرێبدرێتەوە بەو نەخۆشیە دەرونیانەوە.  ئەگەر وای دابنێین هەر كەس لە لیستی هاوڕێكانیدا لە فەیسبوك 500 هاوڕێ زیاتری هەبێت‌و بەگوێرەی ئەو ئامارە بێت كە لەسەدا یەكی نەخۆشی دەرونی بێت، ئەوا لەناو لیستی هاوڕێكانتا كەسی نەخۆشی دەرونی هەیە، بەڵام مەرج نیە هەستی پێ بكەیت‌و بزانیت، چونكە دۆزینەوەیان ئاسان نیەو ئەوان پرۆفایلی خۆیان زۆر نیشان نادەن.. بەڵام هەندیك لە سیفەتەكانیان ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەكات لە نوسینی هەڕەشەئامیزو نوسینی كۆمێنتی جنێو و ناشرین كە هانی كاری خراپە دەدات‌و ئازاری ئەوانی تر دەدات كە گوی نادەنە ئەوەی چ ئازارێك بۆ مرۆڤەكانی تر دروست دەكەن‌و چێژ لەوە دەبینن.. زۆركات پەیامەكانیان كورتەو لە ڕستەیەكی كورتدا كۆتایی پێدەهێنن بۆئەوەی بەدووربن لەوەی كەسایەتیان ئاشكرا بێت...  گەر بەووردی سەرنجی ئەنستاگرام‌و فەیسبوك‌و سناپچات بكەین، ئەوا هەموو ئەو نمونانە دەبینین كە لە لێكۆڵینەوەكاندا باسكراون‌و وەك سایكۆپات دەناسرێن، لەناو كورتە ڤیدیۆكاندا، لێدوان‌و گاڵتەجاڕی هەندێك كە خۆیان بە كۆمیدی ناودەبەن، یان ئەوانەی جنێودەدەن‌و هەم ئەوانەشی خۆیان‌و لەش‌و لاریان نمایش دەكەن بۆ سایكۆپاتەكان كە خۆشیان بەدەرنین لەو جیهانەی بەنەخۆشی دەرونی پێناسە دەكرێن. بەگوێرەی لێكۆڵینەوەكان كە لە بەشەكانی ئایندەدا ئاماژەیان پێدەكەم ئەو سیفەتانەی كەسی سایكۆپاتی پێ دەناسرێتەوە ئەمانەن: 1.  تەنگ پێهەڵچنینی هاوڕێكانی لە سۆشیاڵ میدیاو بڵاوكردنەوەی ناوەڕۆكی توندوتیژو كاری سێكسی.. 2.  ئەوانەی سێڵفی زۆر دەگرن‌و خۆیان ماندوو دەكەن بەسێڵفیەكانەوە.. 3.  ئەوانەی زۆر عاشقی دانانی سفرەو نانخواردن‌و چێژن‌و بەردەوام خواردنەكانیان بڵاودەكەنەوە پێویستیان بەوەیە خەڵك خواردنەكانیان ببینێت‌و تیركردنی حەزو ئارەزوەكانیان نیشان دەدەن . 4.  دروستكردنی هەراو ئاژاوەی سیاسی لەڕێگەی پۆستەكانیەوە.  لێكۆڵینەوەكان كە كاریان لەسەر كەسی سایكۆپات‌و دەركەوتنیان كردووە لە فەیسبوك‌و سۆشیال میدیا لەم دامەزراوانە كراون كە جێی بایەخی زۆر لە لێكۆڵەران‌و میدیاكان بووە: Mind Research Network، Tagesspiegel، هەردوو زانكۆی یۆتۆبوری‌و لوند The Local، زانكۆی ئۆهایۆی ئەمریكی، Computers in Human Behavior، زانكۆی مانیتوبا. كە لەبەشەكانی تردا بە وردی باسی ئەنجامی لێكۆڵینەوەكان‌و چۆنیتی كاركردنیان دەكەین.  

دكتۆر شێركۆ عەبدوڵا (تایبەت بە درەو)  ‎هەی نار هەی نار ‎گەرمە بازاڕی سەرکۆمار ‎لەعێراقی ستەمدیدە ‎هەرچی ئەبینی کاندیدە ‎یەکێ نەوەی پێغەممەرە ‎یەکێکێکیان خاڵی ڕابەرە ‎هەمانە بەغدای نەدیوە ‎هەیە عایدی ئەودیوە ‎هەیە حاکم، هەیە جابی ‎هەیە خزمی حاموڕابی ‎هەیە پاشەڵ پاک وجوانە ‎موڕەشەحی ئەردۆغانە ‎تیایەتی وەستای تەنسیقە ‎هەیە پیاوی مۆزەمبیقە ‎هەم سەری زلە هەم بنی ‎هەیە نیوتن بەگونی ‎هەیە عەرەبییەکەی فوولە ‎هەیە برازای مەسئولە ‎بەعزێک شێرن ،بەعزێک خەتن ‎بەڕاستی گشتیان نیعمەتن ‎مایەی خێرو بێرو چاکەن ‎هەمووی ئۆکەی ‎با بە تەناوب دەوام کەن

په‌یكار عوسمان - ئینجا چارەسەری پەروەردەو زانکۆش، ئەوەنیە کە بەپێ ی (پێویستییەکانی بازاڕ) ڕێکبخرێنەوە،، گەمژەیەك کە دوای تەخەروج، چانسی ئیشی هەیەو گەمژەیەك کە نیەتی، هەردوکیان هەمان گەمژەن و لەباشترین حاڵیشدا، هەر وەکو باوانیان، ئەکەونەوە مونافەسەی زاوزێ! - خوێندن و پەروەردەو زانکۆ، ئەبێ بەپێ ی (داخوازییەکانی عەقڵ) ڕێکبخرێنەوە. عەقڵیش ئەڵێ خەلەلێکی گەورە لە هۆشیاریی مناڵ دروستکردندا هەیەو شتەکە هێشتا لە قۆناغی سروشتی و نەریتییدایەو پێویستە خوێندنی "ڕەخنەیی و بەحسیی" ڕۆڵی هەبێت لەوەدا، کە بەرزیبکاتەوە بۆ قۆناغی زۆربوونی "هۆشیارانەو بەرپرسیارانە". - لێرەدا مەبەست ئەوەنیە کە ڕەهەندی عەقڵ، بچێتە جێگای دوو ڕەهەندەکەی تر، نەخێر، لە هۆشیارترین دۆخیشدا، غەریزەو نەریت هێشتا هەر بەشێکی گرنگی پرۆسەکەیەو هەر هۆشیاریی خۆی ئەوەت پێئەڵێ. بەڵکو مەبەست ئەوەیە کە چیتر شتەکە لە غیابی عەقڵدا نەبێ و ڕەهەندی سێیەمیش ئامادەیی هەبێت،، ئامادەییەك کە بەشی بەرهەمهێنانی ماناو دەرچوون لە بێمانایی بکات! - جا کە عەقڵ هاتە ناوەوە، ئیتر موسەلەمات و بەڵگەنەویستەکان، ئەوانەی کە بە ناگایی ئاڕاستەمان ئەکەن، ئەکەونە بەردەم موراجەعەو دەرئەکەوێ کە وا نین. مەسەلەن (زەواج خوا خۆی ئاسانی ئەکات) بۆ ئەوەی بزانیت ئەوە قسەیەکی چەندە پووچە، بڕۆ سەرێکی مەحکەمە بدە، یان بچۆ ناو دڵی ژنومێردەکانەوە، بزانە باری دەروونیان چەن گرانەو ناشتوانن داینێن لەبەر عەیبەی کۆمەڵایەتی،، خوداش نە هەڵگرتنەکەی بۆ ئاسان کردون، نە دانانەکە! - لەڕاستیدا تاکە کۆمەکی خودا، کە گەورەترین کۆمەکیشە، نیعمەتی عەقڵەو ئەوەیە کە پرۆسەکە عەقڵیی و بەرپرسیارانەبێت، نەك هاکەزایی خۆتی پیاماڵیت و بەرپرسیارێتییەکەشی هەڵدەیتە سەرشانی خودا، کە ئەوە کفری نیعمەتە. دەی خۆ "کفری نیعمەت" هەر ئەوەیە کە خودا، شانی خۆتی پێداویت و شانت ئەوە هەڵئەگری کە بەرپرسیارێتی تۆیە، بەڵام تۆ هەڵی ئەدەیەتەوە سەر شانی خوداو خۆت لە بەرپرسیارێتییەکە ئەدزیتەوە. هەر ئەوەشە کەفور و شەکورەکەی قورئان! - ئەو هەموو ڕاگەیاندن و سایت و پەیجە، ئەو هەموو حیزب و نمایشکارە سیاسییە، ئەو هەموو بانگخواز و ڕاهێنەری گەشەپێدانە، ئەو هەموو پاڵەوانی سۆسیالمیدیایە.. ئەمانە بۆچی؟؟ چونکە لە وجودی (زۆربوونێکی دەواجنیی و سەقافەتێکی وەعزییدا) مرۆڤ ئامادەئەکرێ بۆ مێگەل و ئیتر دەجالەکانی "نمایش و وتاربێژیی" هەر یەکەو بەشی خۆی لە مێگەلەکە ئەباو حەشامەتیش بەشی هەموویان ئەکات! - جا بۆ ئەوەی "سەقافەتی وەعزیی" بگۆڕین بە "سەقافەتی گفتوگۆ"، ئەبێ پەروەردە لە مەکینەی مێگەلسازییەوە، بکەین بە شوێنی تەحقیقی زات و فەزای بیناکردنی کەسایەتی. ئاخر مناڵی بیرکەرەوەو خاوەن پرسیار، دواتر تەنیا ئەچێتە ناو گفتوگۆ و پەیوەندی تەنیشتییەوە، ناچێتە ناو مێگەل و پەیوەندی پاشکۆیەتی! - لەوێشەوە، ئیتر خودی سیاسەت ئەناسێ و دەجالەکانی سیاسەت ناتوانن لێیخوڕن. خودی دین ئەناسێ و دەجالەکانی دین ناتوانن لێیخوڕن. خودی زانست ئەناسێ و بە "شەبیهەکانی زانست"و گاڵتەوگەپی گەشەپێدانی مرۆیی فریونادرێ.. ئیتر ئەو، خودی خۆی ئەناسێ، وەکو کائینێکی سەربەخۆی خاوەن کەرامەت و تێئەگات لەوەی، کە ئەو بابەتی لێخوڕینی ئەوانیتر نیە. بەکورتی، ئیتر ئەو تەنیا لەبەردەم "ئارگۆمێنت"دا ئەوەستێ و ئاوڕ لە سیحرو جادوی (نمیاشکاریی و وتاربێژیی) ناداتەوە! - مرۆڤی ناو سەقافەتی وەعزیی، هەمیشە دیلی زمانەو مرۆڤی ناو سەقافەتی گفتوگۆ، هەمیشە دۆستی ئارگۆمێنتە. خۆ ئارگۆمێنتیش هەر لە ڕێگەی زمانەوە ئەکرێ، بەڵام لە ژێر زمانەوە، عەقڵی ڕاستیخواز ئامادەیە. وەلێ لەویتردا، لە ژێر زمانەوە، عەقڵ ئامادەییەکی ڕاستەقینەی نیەو مەسەلەکەش تەنیا کاریگەرییدانان و هەژموونە نەك خەمی ڕاستی! - مرۆڤی هۆشیار، تەنیا لە ڕووی "چی"ێتییەوە، ماهییەتی مێگەل ناناسێ،، تەنیا لە ڕووی چۆنێتییەوە کوالیتی کۆمەڵگا ناخاتە ژێر پرسیارەوە،، بەڵکو لەڕووی چەندێتیشەوە، ئیتر بە "دۆخی دەواجنیی" ڕازیی نیەو تێئەگا لەوەی، کە ئەمە هەمووی پاکێجێکەو هەر دیوێکی، دیوەکەی تر بەرهەمئەهێنێتەوە. یەعنی کۆمەڵگای مێگەلیی، هەر زۆربوونی دەواجنیی بەرهەمئەهێنێ و زۆربوونی دەواجنیی، هەر کۆمەڵگای مێگەلیی بەرهەمئهێنێتەوەو هەردوکیشی هەر مەنتقی قەرەباڵغی ئەخاتە جێگای عەقڵ،، بەمجۆرەش ڕەوڕەوەی جەهل بەردەوام ئەبێت! - مرۆڤی شکاوی ناو سەقافەتی وەعزیی، مرۆڤێکی بیرنەکەرەوەی بێ پرسیاری بێ کەسایەتییەو هەمیشە لە دۆخی پاشکۆیەتییدایەو بۆ پێشڕەو ئەگەڕێت. پێشڕەوی سیاسی و کۆمەڵایەتی و دینی و مەعریفی.. ئەمەش هەمیشە دیکتاتۆر دروستئەکا،، ئا لێرەوەیە کە دیکتاتۆریش، کەیفی بە سەقافەتی وەعزیی دێ و هەمیشە قووڵیئەکاتەوە. سیاسەتی ئێمە کە پڕە لە خەونی دیکتاتۆریی، لەخۆڕا نیە کە کۆمەڵگای پڕکردوە واعیز. چونکە "نەسیحەتی خێر"، لە ڕووکەشدا خێرە، لە قووڵاییدا، ئەچێتەوە خزمەتی "پەیوەندی پاشکۆیەتی" کە خودی شەڕەو ئینسان بۆ کۆیلایەتی و مێگەلایەتی ئامادەئەکات! - سەقافەتی وەعزیی، بەتاڵت ئەکاتەوە لە پرسیارەکانی خۆت و پڕت ئەکاتەوە بە وەڵامە کۆنکرێتییەکانی کۆمەڵگاو پەرستگاو سیاسەت، دەسەڵاتی سیاسی و کۆمەڵایەتی و دینییش، ئا لەم بەتاڵکردنەوەو پڕکردنەوەیەی تۆوە دائەمەزرێ. ئاغا کە حەز ناکا کەس قسە لە قسەیدا بکات، بۆچی لە دیوەخانەکەیدا، مەلا لای سەرەوە دانیشتووەو وەعز ئەدا؟ چونکە دەسەڵاتی دینی و کۆمەڵایەتی، هەردوکی لەسەر "مرۆڤی پاشکۆ" دامەزراوە! - یەعنی کۆمەڵگا، هەمیشە لە ژێر هەژموونی هاوپەیمانێتی سیاسی و کاهین و ئاغاو بازرگاندایەو ڕۆشنبیری ڕاستەقینەش ئینسانەکان لەمە بە ئاگا دێنێتەوەو هانیان ئەدا پڕببنەوە لە هۆشیاریی خۆیان و لەو بەتاڵییە دەرچن کە هەژموونی ئەوانیتر پڕیئەکاتەوە. حەکیم و پێغەمبەرانیش لە سەردەمێکدا هەر ئەوەیان کردوەو قسەی کۆتاییان گۆڕیوە بە قسەی گفتوگۆ، نەكئەوەی قسەی کۆتاییان هێنابێ و دیسان بەتاڵتبکەنەوە لە خۆت و هەژموونت بەسەردا بکەنەوە! - لەخۆڕا نیە، لە پاڵ وەعز و کەناڵی دینیدا، کچەمۆدیڵ و کەناڵی تەرفیهییش، ئەبێتە بەشێکی تری وێنەکە. چونکە سیاسەتێك کە ناوەوەی پووچە، پێویستی بە کەڤەرو داپۆشینە. بۆ ئەوەشی کەڤەر ئیشی خۆی بکات، هەر تەنیا (زمان و وتاربێژی) کافی نیەو (نمایش و چاو)یش، ئەبێ هاوکاربێ و بە هەردوکیان مرۆڤ زیاتر تەنك و سەتحیی بکەنەوە! - (کامێرەو مایك، بانگخوازو گەشپێدانی مرۆیی، بەردەوام حیزبی نوێ، پۆپۆلیزم، دوکتۆری تەجمیل، ڕیکلامی بازرگانی..) ئەمانە بۆچی کۆمەڵگایان تەنیوە؟ چونکە کە مرۆڤ تێکشکێنراو ئامادەکرا بۆ مێگەل، ئیتر کاتی دابەشکردنی کێکەکەیە،، (نمایشکاری و ڕەوانبێژی)یش، چەقۆی قاشکردنی کێکەکەیەو لەو ڕێگەیەوە بەشە مێگەلی خۆت ئەپچڕیت! - سیاسەتی ئێمە، پێویستی بە مرۆڤی تێکشکاوە، بۆئەوەشی مرۆڤ تێکبشکێ، بە "وەعز و موچەو سێکس" گەمارۆی بدە، ئیتر ئەوەی لێدەرئەچێ کە حیزب ئەیەوێ.

بەختیار شارەزوری- سەرکەوتی جیهاز عێراق بوەتە سەکۆیەک بۆ بەریەککەوتن و ڕێککەوتن و گۆڕینەوەی کارتی وڵاتانی زل هێزو وڵاتانی ناوچەیی، لەم ڕوانگەیەوە ئەوەی ئێستە لە عێراق ڕوو دەدات ڕوداوێکی چاوەڕوانکراو بو بەو پێیەی کە پێشتر جموجۆڵی حیزبی و وڵاتانی ناوچە لە عێراقدا دەبینران و ڕەسمی دابەشکاری پۆستەکان کرا بو، ئەوەش دەزانین کە تورکیاو ئێران دو دەوڵەتن لە زۆرێک لە وڵاتانی ئەم ناوچانەدا نەک هەر ڕۆڵیان هەیە بگرە خاوەنی بڕیارن و لەنێوان خۆشیاندا (ئەنقەرە و تاران) هاوبەرژەوەندین و لە زەهاو و ئەرزڕۆمەوە تا ئێستا ڕیککەوتنەکانیان بەردەوامی هەیەو زۆر کات کارتەکانیان و مەهامیان بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی یەکتر دەگۆڕنەوە، بۆ نمونە سوریا بۆ تورکیاو عێراق بۆ ئێران، یەمەن بۆ ئێران و لیبیا بۆ تورکیا، هەردولاشیان سیاسەتی قوڵ لەگەڵ وڵاتە زلهێزەکان دەکەن، ئێران لە عێراق خاوەنی هێزی نەرم و هێزی ڕەقە، واتا هیچ هێزێک لە دەرەوەی کاریگەری و باڵادەستی ئێران و تورکیا نیە، ئێران هێزە ڕەقەکانی بەردەوام یاری پێ دەکات لەسەر هێڵیکی بەرزو نزم، بەڵام هێزە نەرمەکەی وەک جۆین لەنێوان خۆی و دوژمنەکانیان سەیر دەکات و نەرمەو لەسەر یەک هێڵی ڕاست دەڕوا بە دنیایەک سیناریۆوە، لە پێش ئەم هەڵبژاردنانەدا هێزە رەقەکەی بەرامبەر کۆمەڵیک ڕیکكەوتن خەواند وەک (خەزعەلی، عامری، مالیکی، یەکێتی لەسەر ئاستی عێراق نەک کوردستان) لە بەرامبەردا کاری لەسەر هێزە نەرمەکەی کرد کە سەدرو بەرەی تشرین و هاوشێوەکانی بوە. ئێمە دەزانین مەبدەئی(تەوافق) سازان لە عێراق کاری پێدەکرێ جا ئیتر ئەم کازمیە کام تەوافقی پێ قبوڵە چۆن کاری پێ دەکات ئەمەیان بابێکی ترە، بە پێ ی ئەم سازانە سەرۆکی پەرلەمان بۆ سونەو سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران بۆ شیعەو سەرۆکی کۆمار بۆ کورد، ئیتر لە خوار ئەمانەوە هەموی بەشکراوە، جا هەر هەمان خەریتە بۆ کوردستانیش هەر وایە، با بڵێین چۆن: ڕێککەوتنامەی ستراتیژی کە لە ئەنقەرەو تارانەوە دانراوەو وڵاتانش تائێستا مامەڵەی بەرژەوەندی خۆیانیان لەگەڵ کردوە، ئەگەر چی وڵاتانی وەک ئەمریکاو فەرەنساو بەریتانیاو ئەڵمانیاو هتد، کۆمەڵێک هەوڵ دەدەن بۆ ئەوەی دابەشکاری نەهێڵن بەڵام هیچ دەرئەنجامێکی نەبوەو نابێ، ئەم ڕێککەوتنە لەسەر ئاستی کوردستان بۆ پۆستەکانی ناو کوردستان و عێراق دابەش دەبێت بەسەر هەردو زۆنەکەدا بە پەنجا بە پەنجا، سەرۆکی کۆمار کە پشکی کوردە بۆ زۆنی سەوزو یەکێتی لە بەرامبەردا سەرۆکی هەرێم بۆ پارتی، جا دەتوانن بیگۆڕنەوە، کە پێشتر هەوڵێک درا کە نێچیر بچێتە کۆشکی سەلام و بەرهەم بێتەوە سەرۆکایەتی هەرێم ، بەڵام لەبەر ئەوەی هاوسەنگی نێوان زۆنەکان تێک دەچێت و پارتیش بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی ململانێی مەسرورو نێچیر زۆر پێویستی بەو پۆستە هەیە ، پۆستێکی تر سەرۆکی حکومەتی هەرێم لەبەرامبەر سەرۆکی پەرلەمانە کە دەبێ هەر کات سەرۆکی پەرلەمان بۆ پارتی بو ئەوا سەرۆکی حکومەتی هەرێم بۆ یەکێتی دەبێت و بە پێچەوانەشەوە (بەرهەم و کەمال)، کە دەبو بە دوساڵ بە دوساڵ بێت بەلام پارتی قۆرخی کردوەو یەکێتی بەهۆی کۆچی دوایی مام جەلال و کۆمەڵێک کێشەی ناوخۆییەوە نەیتوانیوە ئەم گۆڕینەوەیە بکات، حیزبەکانی تریش پشکیان هەیە لەم ڕێککەوتنانەدا بەپێ ی زۆن، بۆ نمونە گۆڕانی کۆن ٧٥% لە زۆنی سەوز ٢٥% لە زۆنی زەرد، یەکگرتو پەنجا بە پەنجا لەهەردوو زۆنەکە، ئابەم شێوەیە بۆ هەمویان. ئەوەی لە عێراق دەگوزەرێ هیچ شتێکی نوێ نیە پێشتر ڕەسمی کراوەو ئێستە جێبەجێ دەبێت، سێلایەنە سەرکییەکە بە پێی دابەشکاری و خەریتەی وڵاتانی دەرەوەو ڕیککەوتنیان هەمان شت دابەشکراوەو ئێستە جێ بە جێ دەکرێ و کاندیدەکانیش لەهەر لایەک بێت دەبێت لایەنەکەی تر ئۆکەی لەسەر بکات، بەڵام لە نێوان کاندیدو کوتلەی حیزبەکاندا ململانێ ی قوڵ دروست دەبێت، وە ساڵی ٢٠٢٢ هەم نرخی نەوت بەرز دەبێت هەم بانکی ناوەند بڕیار لەسەر دابەزاندنی بەهای دولار دەدا لەبەر ئەوەی کورتهێنانی بودجە نامێنێت و جارێکی تر بە هۆی کۆرۆناو ئۆمیکرۆنیشەوە ئەگەر زیاتر بڵاوبێتەوە ناهێڵن جموجۆڵی ئابوری بازرگانی پەکی بکەوێت. بە کورتیەکەی ئەوەی دەستکاری دەکرێت تەنها وڵاتانی جیهانی و ناوچەیین کە بە پێی ڕیککەوتنەکانیان هێزەکانیان و کاندیدەکانیان دەگۆڕن ئەگینا پۆستەکان هەمان دابەشکاریە کە پێشتر کراوە، بە تایبەت دوای هێنانەوەی سونە بۆ ناو بازنەی دەستەڵات.

شه‌ریف عەلی لە ناو یەکێتیی دا لەبەر ئەوەی سیاسەتزانی تێدانییە. بۆیە لە یەکەم ڕۆژەوە نە کەوتنە تەتەڵەکردن و فریای ھاوکێشەکان و ئەگەرەکان. بەڵکو بەرھەم ساڵح تا پێرێش ھاتبوەوە بۆ سلێمانیی و خەریکی پیاسەکردن بو لەگەل ھونەرمەند زەھاوی دا.  لەولاشەوە بافڵ خەریکی کۆبونەوە لەگەڵ خوێندکاران بو «کە ئەوە ئیشی قوبادی برایەتی!» بافڵ دەیوت: ''ھەر مامۆستایەکی زانکۆ غیابیان بدات ئەوا ئەو ھەڵدەستێت مامۆستاکەی زانکۆ لە زانکۆ دەردەکات!''. لەکاتێکا لە ھەمان کاتتدا ھەمو وەفدەکانی لایەنەکانی عێراق کە دەھاتن دەڕۆشتنە لای مەسعود بارزانی.  بەلام لەملا بێ ئەوەی حساب بۆ ئەوە بکەن کە ئەم ھەڵبژاردنە ھاوکێشەکانی گۆڕیوە، پاڵیان لێ دابوەوە وایان دەزانی ئێران ئەتوانێت «وەک جاری پێشو بە سانایی بیانکاتەوە بە سەرۆک کۆمار و چەندین پۆستی تریان پێ بدات!». ـ مەسعود بارزانى زیرەکانە توانی دۆخەکە لە بەرژەوەندی پارتیی بقۆزێتەوەو، ببێتە ھاوپەیمانی سەدر و سونەکان. بەوەش مەسعود بارزانیی تۆڵەی لە مالیکی و عەبادی و حەکیم و ھادی عامری و یەکێتیی و کۆمەڵ کردەوە.  کورتوپوخت واتە: لەم قۆناغەدا، مەسعود بارزانیی توانی لە ئێران بباتەوە. ـ پرسیار کراوە ئایا ئێران کاردانەوەی چی دەبێت!؟  ئێران لەم دۆخەدا بەرانبەر مەسعود ھیچی پێ ناکرێت. چونکە لە ڕوی جەماوەرەوە، ئێران دەنگی جەماوەری عێراقی لە دەست داوەو، تەنیا میلیشیاکان و یەکێتیی و کۆمەڵی بەدەستەوە ماوە. بیرمان نەچێت، ئێران پێشتریش ھەمو شتێکی دژی مەسعود بارزانیی کردوە.  واتە: ئێران میلیشیاکانیی و موشەکەکانیی و موچەبڕینی لەگەل حکومەتەکەی پارتیی تاقی کردۆتەوەو، لەوە زیاتر کارتی نییە. چونکە جیۆپۆلەتیکی پارتیی ھاوسێیە لەگەل 'تورکیا، سوریا، ئێران، عێراق و یەکێتیی'.  بەپێچەوانەوە، جیۆپۆلەتیکی یەکێتیی زۆر لاوازە کە تەنیا ھاوسێی ئێران و عێراقە. ئایا ئێران زیاتر پەکەکە و یەکێتیی دەکات بەگژ پارتیی دا، ئەوەش ئەگەرێکە. ئێران لە ئێستادا خاوەن پڕوپاگەندەی زۆر گەورەیە. بەڵام وەک کردەوە پەکەکەش دۆخیان باش نییەو لە ئێستادا ئەو شەڕەیان پێ ناکرێت، چونکە تورکیا و ئەمریکا و سەدر و سونەکان تەداخول دەکەن بە قازانجی پارتیی. ـ ئەو ئەگەرەشمان لە یاد بێت، گەر ئەم حکومەتەی عێراق لە ھاوپەیمانێتیی سەدرییەکان و سونەکان و پارتیی پێک بێت، ئەوا ئێران کارتەکانی لە بەرانبەر پارتیی لە ساڵانی پێشوتر کەمتر دەبن. ـ ئەگەر پارتیی، بتوانێ نەھێڵێت بەرھەم ساڵح ببێتەوە سەرۆک کۆمار، ئەوا یەکێتیی لە ڕوی ھەرێمیی و ناوخۆییەوە تێک دەشکێت.  چونکە ھەڵەی ستراتیژی یەکێتیی لەوەدایە کە پێشوتر ڕایگەیاندوە کە تەنیا خۆی بەستۆتەوە بە بەرھەم ساڵحەوە. یەکێتیی نەدەبو سەرەتا ناوی بەرھەم ساڵح تۆخ بکاتەوە. بەڵکو یەکێتیی دەبو ھەنگاو بە ھەنگاو، ھەر لە یەکەم ڕۆژی ئەنجامی ھەڵبژاردنەکانەوە، خۆی بە کێشەی لابەلاوە سەرقاڵ نەکردبایەو، بە وردی ئەگەرەکان و ھاوکێشەکانی بخوێندبایەتەوەو، پاڵی لێ نەدابایەتەوەو وای نەزانیبایە کە ئەمەش ساڵانی ڕابردوە ھەر ئێران دەتوانێت سەرۆکی پەرلەمان و حکومەت و سەرۆک کۆمار دابنێت. ـ شەریف عەلی: خوێندکاری دکتۆرا لە دبلۆماسیەتی نێودەوڵەتی بەریتانیی.

د. چیا عەباس لە یەکەم گرتبونەوەی خاوەن شمشێر و کفن و گۆچان وزکر و و دەموەران  و بۆ دەیان جار موزایەدەچی و ساختەچی و درۆزن و دوروو  لە حوجرەی بەناو پەرلەمان سەوا و مامەڵەکردنیان کردە وێنەیەکی سەردەمانەی بازاری عەکاز.  رق و کینەی مەزهەبی و حزبی، خۆپەرستی حزبی و بنەماڵەیەیی، لولەی تفەنگەکانی مەزهەبچیەکان، عەرزی هەرزان بەهای کاراکتەرە چەقاوەسو و گۆچان وەژێنەکان تاجە درکی وەلیمەی سەرەتایی ئەم هەریسەیە بون. کوردی نەگبەتیش وەک مێژوی دەیان ساڵی لە لایەن چەند گروپێک کە نوێنەرایەتی تەنها نزیکەی٣٠% ی میللەت دەکەن لە کۆی گشتی ئەوانی تر کە نوینەرایەتی نزیکەی٢٠% ی عێراق دەکەن، پشتێنی پۆست و پارە و دەسکەوتیان توند کردبو، ئەوەی رویدا وەک چیرۆکی گۆشتەکەی مەلای مەزبورە و پشیلەی دراوسێکەیان بو. دوای ئەم عەرزە گەلێک لە بەرپرسانی یەکێتی تورەیی و نیگەرانی خۆیان دەربری، درەنگ دەرک بە واقیع دەکەن یاخود ئەوانیش بەتەمای قوژبنێکی وەلیمەکە بون. هەرچۆنێک بێت کورد وتەنی باشترە زەرەر لە نیوەی بگەڕیتەوە. پارتی موناوەرەیەکی سیاسی لە گەڵ یەکێتی دەکات و سەرکردایەتی پەرتەوازە و لەتبوی یەکێتیش دەکەونە داوەکەوە، کاتێک وەک نێچیڕیکی بەتەڵە بوەوە هەست بە ئازارەکان دەکەن، دەرک دەکەن درەنگە و خەریکە کار لە کار دەترازێت. لەم دۆخەدا سیاسەتمەدارە کلاسیکیەکان دڵنەوایی میللەت دەدەنەوە و بەلێدوان سواو و ناوەرۆکی بەسەرچو خەریکی پینە و پەرۆکردنی ئەم شانۆگەریەن. ئێستا بریار لای یەکێتیە، بریارێک جەسورانە و راشکاوانە دور لە موجامەلەی سیاسی بێتام، تایبەت هەم خۆیان و هەم هێزە سیاسیەکانی تریش سەدان ئەزمونی موجامەلە و بانگەشەی دور لە ئەرزی واقیعیان هەیە، وەک یەکریزی و یەکگرتویی و هاوبەشی کە هەر جارێک  لە بەرامبەر زەبری بەرژەوەندیە حزبی و تاکلایەنەکان وەک بەفری بەر هەتاو تواونەتەو.  برێارێک سەرجەم جەماوەری زۆنی کەسک و بەرەی بەرفراوانی نارازی کۆبکاتەوە و بە کارنامەیەکی هاوبەش بەرەی ئۆپزسیۆنی پەرلەمانی و دەرەوەشی رابگەیەنن. یەکەم هەنگاو کشانەوەی یەکێتیە لە حکومەتی هەرێم.  دنیا کاول نابێت یەکێتی تا هەڵبژاردنەکانی ئایندە بۆ پەرلەمانی کوردستان رەگ و ریشە رەسەنەکەی خۆی ببوژێنێتەوە، تۆ بڵێیت یەکێتی لەو حاڵەتدا لە برسیەتیدا بکروزێتەوە و قەیسەری لێ ببێت بە کونە مشک. دەزانم بۆ ئەقڵیەتی بەشێک لە سەرانی یەکێتی و ژینگە ئیقلیمیەکە ئاسان نابێت یەکێتی هەنگاوێکی وا گرنگ بنێت، بەڵام وەک مام جلال هەمیشە دەیگوت: ئایندەمان لە ئێستامان گرنگترە. بریارێکی لەو جۆرە دەبێتە خاڵی وەرچەرخان بێ شەر و براکوژی بۆ ئایندەیەکی گەشدار لە کوردستان و لە عێراقیشدا، ناکرێت هەمو جارێک میللەت باجی ناکۆکی و ململانێی حزبەکان و پاشقول گرتنیان لە یەکتر بدات. لێرەشدا بە پێویست دەزانم ئاماژەیەک بە پرسی سەرۆک کۆمار بدەم کە بۆ یەکێتیەکان بۆتە پرسێکی ئێجگار گرنگ، زۆربەی خەڵک تێناگات ئەم پێداگرتنەی یەکێتی بۆ ئەو پۆستە لە چیەوە سەرچاوەی کردوە؟ بۆچی کەسایەتیەکی ناودار و لێهاتوی خۆیان و ناو ناوبانگی حزبەکەیان دەخەنە لوتکەی ژینگەیەکی سیاسی و ئابوری و ئەمنی وێرانەی عێراقەوە کە لە ئەرزی واقیعدا وەک دکتۆر بەرهەم کاتی خۆی بە ئەمریکیەکانی وتبو: گەر بوم تەوقە لە گەڵ خەڵک دەکەم و منداڵان ماچ دەکەم: Shaking hands and kissing the kids          

سەلاح رەشید كاك مسعود بارزانی لە ئابی ٢٠٢١دا، كتێبێكی لە دو بەرگدا بەناوی (بارزانی و بزوتنەوەی رزگاریخوازی كورد، بەرگی چوارەم، ١٩٧٥-١٩٩٠، شۆرشی گوڵان، بەشی یەكەم) بڵاوكردۆتەوە. لەو كتێبەدا كاك مسعود لە دیدی خۆیەوە وەك سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان، باس لە روداوەكانی ساڵانی ١٩٧٥-١٩٩٠ دەكات‌و لە روانگای نوسەرێكی حیزبیەوە روداوەكان دەگێرێتەوە. خوێنەر لە هەردو بەرگەكەدا، هەست ناكات، كە پارتی دیموكراتی كوردستان لەدوای هەرەس (ئاشبەتاڵ) هیچ هەڵەو لادانێكی كردبێت‌و ئەگەر شەڕو كوشتار لەنێوان هێزە سیاسیە كوردیەكاندا رویان دابێت، ئەوە خەتای تەرەفی بەرامبەر بوەو لە زۆربەشدا خەتای (یەكێتی نیشتیمانی كوردستان) بوە. لێرەدا نامەوێت باسی روداوەكانی شەڕی ناوخۆو هۆی سەرهەڵدان‌و كێ بەرپرسە یان بەرپرس نیە، ئەوە لێكۆڵینەوەی وردتری دەوێت‌و بەندە لە شوێنی تر بە درێژی باسم لێوەكردوەو كەسانی تر ئەتوانن بۆچونی خۆیان لەوبارەیەوە دەرببڕن. ئەوەی لێرەدا ئەمەوێت باسی بكەم، تەنها چەند سەرنجێكە بەمەبەستی راستكردنەوەی روداوە مێژوییەكان، بەتایبەتیش كە كەسایەتیەكی دیاری وەك كاك مسعود نوسیبێتی، لەژێر ناونیشانی (كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا) لاپەرە ٥٩- ٦٢. نوسەر خۆی لە كۆنگرەكەی شاری بەرلین لەوێ نەبوەو دەنوسێت (هەرچەندە ئێمە لە ئەمەریكا بوین، بەڵام لە رێگای سامی عەبدولرەحمانەوە پەیوەندی بەردەواممان لەگەڵ هەڤاڵان هەبو..) واتا گێرانەوەی روداوەكانی كۆنگرە لە دەمی هەڤاڵانی خۆیانەوە بیستوە، مەرجە وابێت‌و مەرجە وا نەبێت. كۆنگرەی حەڤدەهەمی كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا لە ٢٦/٨/١٩٧٥ لە شاری بەرلین بەسترا. هەرچەندە بەندە لە كۆنگرە نەبوم، بەڵام دوای چەند مانگی گەیشتمە بەرلین‌و دوایی لە نزیكەوە ئاگاداری سەرجەم كاروباری خوێندكاران بوم. كۆنگرە لە كاتێكی زۆر ناسكدا گیرا، شۆرشی كوردو پارتی دیموكراتی كوردستان چەند مانگێكی كەم بوو هەرەسیان هێنابو، توڕەیی‌و بێ ئومێدی بە سیمای كوردانی دەرەوە دەبینراو بە ئاشكر هەستی پێدەكراو زۆر كەس لەوكاتەدا هۆی هەرەسەی ئەدایە پاڵ پارتی‌و بنەماڵەی بارزانی. ئامادەبوانی كۆنگرە جگە لە ئەندامانی پارتی، ژمارەیەكی زۆری كوردانی هەمو پارچەكانی كوردستانی تێدا بو بە بۆچونی سیاسی جیاوازەوە. 1-    كێشەی هەرە سەرەكی ناو كۆنگرە لە ئەنجامی هەڵواسینی وێنەی مەلا مستەفای بارزنیەوە هاتبوە كایەوە، لیژنەی بەرێوەبەری كۆمەڵەی خوێندكاران كە سەر بە پارتی بون‌و كۆنگرەكەیان دەبرد بەڕێوە، بڕیاریان دابو كە وێنەكە هەڵبواسرێت. هەڵواسینی وێنەكەی بارزانی، كێشەیەكی زۆری نابۆوە، زۆری ئەو خوێندكارو ئامادەبوانەی كۆنگرە كە نارازی بون لە هەڵواسینی ئەو وێنەیە، لەبەر ئەوەی ئەیانوت كە ئەوانە شۆڕشەكەیان ئەبرد بەڕێوە بەرپرسی یەكەم‌و سەرەكی بون لەو هەرەسە كە لە كوردستان رویداوە، لە جیاتی لێپرسینەوە لە سەركردایەتی پارتی‌و بنەماڵەی بارزانی بكرێت، چۆن دەبێت ئێمە لەژێر ئەو وێنەیەدا كۆنگرە ببەستی. كاك مسعود بارزانی لە كتێبەكەیدا بەم شێوەیە باسی دەكات:             (وێنەیەكی گەورەی بارزانی نەمر لە پێشەوەی هۆڵەكە هەڵوسرابو. هەرچەندە وێنەكە ویستی زۆرینەی بەشداربوانی كۆنگرەكە بو، بەڵام چەند كەسێكی نزیك لە جەلال تاڵەبانی هەستانەوەو رایانگەیاند چۆن دەكرێت لەژێر ئەو وێنەیە كۆنگرە ببەستین؟" . ( ل.٦١) نەوشیروان مستەفا كە خۆی لە كۆنگرەكە ئامادە بو، بە شێوەیەكی تر باسی دەكات: (ئەندامانی خوێندكاران لە هەمو وڵاتەكانەوە بانگ كران بۆ بەرلینی رۆژئاوا، شوێنی بەستنی كۆنگرە، رۆژی ٢٦/٨/١٩٧٥، كە ئەندامەكان چوبون بۆ هۆڵی كۆبونەوەكان، سەیریان كردبو وێنەیەكی زۆر گەورەی مەلا مستەفا بە دیواری سەكۆی بەردەمی هۆڵەكەدا هەڵواسراوە، دەستەی بەڕێوەبەر لە بەردەمیدا دانیشتون، ئەمە ناڕەزاییەكی زۆری لەناو هۆڵەكەدا خولقاندبو. داوا كرابو وێنەكە دابگرن، ئەوانیش سور بون لەسەر هێشتنەوەی. زۆری ئەندامەكان هۆڵەكەیان بەجێ هێشت بو. كۆنگرەكە تێك چو، كۆبونەوەكانی دواخرا...ئێمە ئەوانەی یەكێتی، رەئیمان وابو كۆنگرە بە یەكگرتویی بمێنێتەوەو، رێبازێكی پێشكەوتوخوازانە بگرێ‌و، هەر چوار بەشەكەی كوردستانی تێدا بێ، هیچ بیانویەكی بەجێ مان نەئەدی بۆ تێكدانی كۆنگرەو، لەتكردنی كۆمەڵەی خوێندكاران. بە تایبەتی ئەتوانرا بە هەڵبژاردنی ئازاد دەستەی بەڕێوەبەر لە دەس پارتی دەربهێنرێ) . { لە كەناری دانوبەوە بۆ خری ناوزەنگ. ل. ٥٣} د. كمال فواد، كە ئەویش لە كۆنگرەكەدا ئامادە بو، بەم شێوەیە باسی دەكات: (لەو كۆنگرەیەدا سەركردایەتی ئەو كاتەی كۆمەڵە پاش بڵاوپێكردنی شۆرشیش، ئەیویست كۆمەڵە وەك پێشو بەو سەركردایەتی یەوە ببەستێتەوە كە بڵاوەی بە شۆرش كرد، خوێندكاران بەمە رازی نەبوون، ئەو سەركردایەتی یەیان بەجێ هێشت، كۆمیتەیەكیان هەڵبژارد بۆ پێكهێنانی كۆنگرەی حەڤدەهەم كە لە هاوینی ساڵی ١٩٧٦دا لە شاری فرانكفۆرت لە ئەڵمانیای رۆژئاوا پێك هات، ئەم كۆنگرەیە ناوی كۆمەڵەی گۆڕی بە "كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردستان لە دەرەوەی وڵات" ناسراو بە "ئەكسا" كورت كراوەی ناوی كۆمەڵە.  (AKSA- Association of Kurdistan Students Abroad  گۆڤاری هاڤیبون، ژ.٢-٢- ئەڵمانیا ١٩٩٨، ل-١٠١ چەند زانیاری یەك لە بارەی بزوتنەوەی خوێندكارانی كوردەوە لە هەندەران) 2-  دەربارەی ژمارەی ئەندامانی كۆنگرە، نوسەر بە ١٢٠ ئەندام ، لەوانە ٣٥ ئەندامی سەر بە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان دایناوە.  لەو كۆنگرەیەدا، نوێنەری ژمارەیەك لە هێزی سیاسی هەمەرەنگ ئامادە بون، كە زۆریان دۆستی پارتی نەبون‌و بە چاوێكی رەخنەگرانە ئەیانڕوانیە مەسەلەی هەرەس‌و پارتیان بە بەرپرسیار دەزانی، ئەمانە بەشێ بون لەو هێزانە: - ئەندام‌و دۆستانی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران. - دۆستانی كۆمەڵەی (هەڤرا) كە دوایی پارتی سۆسیالیستی كوردستانی توركیایان پێك هێنا بە سەرۆكایەتی كمال بورقای. - ئەندام‌و دۆستانی پارتی دیموكراتی پێشەرەوی كورد لە سوریا، بە سەرۆكایەتی حەمید دەروێش. - دۆستانی پارتی KKDK كە هێزێكی كوردستانی توركیا بون. - ژمارەیەك لە كوردی سەربەخۆی كوردستان ئێران. - هەندێ لە برادەرانی كاژیك، بە سەرۆكایەتی جەمال نەبەز. - هەندێ كوردی سەربەخۆی كوردستانی عێراق. - ئەندامان‌و دۆستانی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان. كاك مسعود دەربارەی ژمارەی ئامادەبوان دەنوسێت: (لە كۆی سەدو بیست كەس، سی چل كەس هۆڵەكەیان بەجێ هێشت. دەرچووەكان بوونە پێنج شەش گرووپ‌و جلال تاڵەبانیشیان لەگەڵدا بوو و لە دەرەوەی هۆلەكە كۆبوونەوە) " ل.٦١" جێی پرسیارە، لە كۆی هەشت گروپی سیاسی تەنها سی چل كەس ئامادە بون‌و هۆڵی كۆنگرەكەیان بەجێ هێشتبێت‌و هەشتا كەسەكەی تر پارتی‌و دۆستی پارتی بوبن؟ لەشوێنێكی تردا نوسەر دەنوسێ" لەو نێوەدا سی‌و پێنج كەسی سەر بە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كۆنگرەكەیان بەجێ هێشت"، باشە كەواتە هەمو ئەو گروپانەی تر بە هەمویان پێنج ئەندام بون كە چونەتە دەرەوەی كۆنگرەكە؟! ئەمە چەند لە راستیەوە نزیكە؟  2-    دەربارەی ئەو گروپەی كە هۆڵەكەیان بەجێ هێشتوە، نوسەر دەڵێ: " دوای هەوڵێكی زۆر ئەوان بەردەوام بوون لەسەر هەڵوێستەكەیان و چوونە هۆڵێكی ترو بۆخۆیان كۆ بوونەوەو ناوی (ئاكسا/ئەكسا) یان لە خۆ نا. كاك مەسعود لەمەشدا، كەوتۆتە هەڵەوەو یان خستویانەتە هەڵەوە، ئەوانەی لە هۆڵی كۆنگرە دەرچون ئەكسا یان دروست نەكرد، بەڵكو (كۆمیتەی ئامادەكردنی كۆنگرەی ١٧ هەمیان) دروست كردو دوای ساڵێك لە شاری فرانكفۆرت كۆنگرەیان گرت‌و ئینجا ئەكسا) كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردستان لە دەرەوەی وڵات – AKSA) یان دروست كرد. واتا ئەكسا لە ١٣-١٧/٨/ ١٩٧٦ دا دروست بو، نەك لە ئابی ١٩٧٥دا. دوای ئەم كۆنگرەیە، كۆمەڵەی خوێندكاران لە ئەوروپا، بو بە چەند بەشێكەوەو لێك ترازان، لەوانە: - كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا – ناوەندی بەرلینی رۆژهەڵات. (نزیك لە پارتی دیموكراتی كوردستان) -  كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردستان لە دەرەوەی وڵات، "ئەكسا" (نزیك لە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان) - كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا – ناوەندی پراگ. (نزیك لە پارتی كۆمۆنیستی عێراق) - رێكخراوی خوێندكارانی سۆسیالیستی كورد لە ئەوروپا "سۆسكە". (نزیك لە پارتی سۆسیالیستی كورد - پاسۆك) - رێكخراوی خوێندكاران‌و لاوانی كوردستان "یوكسی" . ( نزیك لە پارتی دیموكراتی گەلی كوردستان، بە سەرۆكایەتی سامی عەبدولرەحمان) هەرەسی شۆرشی كورد لە ئازاری ١٩٧٥دا، كاریگەری هەبو لە سەر هەمو جموجۆڵێكی سیاسی‌و پیشەیی كوردی لە دەرەوە، ئەو دابەشبونەی دوای هەرەس كە لە كوردستان روی دا، هەمان دابەشبون لە دەرەوەش رویدا، هەمو هێزە سیاسیە كوردیەكان لە كوردستان، هەوڵیان ئەدا رێكخراوێكی (خوێندكار)ی تایبەتی بە خۆیان دروست بكەن‌و لەژێر ئەو ناوەدا كاری حیزبی خۆیان بكەن. بەدڵنییەوە، نوێنەری هەر هێزێكی سیاسی بەرگری لە هەڵوێستی خۆی دەكات، بەڵام دابەشبونی كۆمەڵەی خوێندكاران، هەر ئەبو روبدا، ئەگەر لە ئابی ١٩٧٥ یش روینەدایە، ئەوا لە كات‌و شوێنێكی ترو بەشێوەیەكی تر روی ئەدا، لەبەر ئەوەی كوردانی دەرەوە بوبن بە چەند گروپێك‌و یەك هێزی سیاسی‌و یەك شۆرشی یەكگرتو نەمابو وەك جاران تا هەمو خوێندكاران‌و كوردانی دەرەوە لە دەوری خۆی كۆبكاتەوە، بەڵكو چەند هێزێكی نوێ دروست بوبن‌و هەریەكەشیان ئەیویست رێكخراوێكی تایبەتی خۆی هەبێت.   ئەم رێكخراوانە، لە كارە پیشەیەكەی خۆیان دوركەوتنەوەو زیاتر كاری حیزبی‌و سیاسیان دەكردو بون بە لقێكی رێكخراوەكە لە دەرەوەو هەندێ رێكخراو دروست بون، كە تەنها ناوی (خوێندكار)یان لە خۆ نابو، ئەگینا تاقە خوێندكارێكیش لە ریزەكانیاندا نەبو. كاتێ هێزە كوردستانیەكان لە كوردستان نزیك بونەوەو بەرەی كوردستانیان پێك هێنا، كۆمەڵە خوێندكارەكانیش هەمان هەنگاویان هەڵهێناو لە ١٩-٢١/٨/١٩٨٨ كۆنگرەیەكی هاوبەشیان لە بەرلینی رۆژئاوا بەست‌و كۆمەڵەیەكی نوێیان بەناوی (كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردستان لە ئەوروپا – KSSE - ) دامەزراند، ئەم كۆمەڵەیە نەیتوانی ئەركە پیشەییەكانی خۆی بهێنێتە دی، چونكە نوێنەرایەتی حیزبە كوردیەكان هەڵدەسان بە چالاكی هەمە جۆرو لەو كاتەوە كڵپەكەی كۆمەڵەی خوێندكاران بەرەو كزی رۆشت.

گوڵاڵه‌ سدیق - بەهۆی بەرزبونەوەی نرخی نەوت و دولار لە عێراقدا، ئاماژەکان وا دەردەکەوێت کورتهێنان لە موزانەی 2022 رونەدات و دەوڵەتی عێراق وەک ساڵانی رابردوو نەکەوێتە داوی قەرزکردن بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی بودجە. لە ساڵانی رابردوو بەهۆی بڵاوبونەوەی پەتای کۆرۆناو دابەزینی نرخی نەوت، بودجەی عێراق توشی کورتهێنانێکی زۆر هات و دەوڵەت ناچاربوو هانا بۆ زنجیرەیەک چاکسازی تەقەشف و ببات، وە بۆ یەکەمجار سەرۆک وەزیران کاغەزی سپی ئیمزا کرد سەبارەت بە پڕکردنەوەی کورتهێنان و پاراستنی یەدەکی نەختینەیی لە بانکی ناوەندی لەپێناو دانەڕمانی بەهای دراوی نیشتمانی و پاراستنی دەوڵەت لە ئیفلاسبوون. لە ئێستادا نرخی بەرمیلێک نەوت لە سەرو ٨٠ دولارەوەیە، لۆژیکی و زانستییە کە ئەم نرخە تازەی نەوت ببێتە هۆکاری پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانەی کە لەساڵانی رابردوو لە موازەنە دروست دەبوو، بەوپێیەی 90% داهاتی عێراق پشت بە نەوت دەبەستێت و عێراق یەکێکە لە وڵاتە دەوڵەمەندەکانی نەوت. هەرچەندە ئاماژەکان وا دەردەخەن بۆ موازەنەی 2022 نرخی بەرمیلێک نەوت 50-55 دولار بخەمڵێنرێت، بەڵام واباشترە نرخی بەرمیلێک بە 65-70 دولار بخەمڵێنرێت، چونکە نرخی نەوت روو لە بەرزییە و پێشبینی دەکرێت تا کۆتایی 2022 و سەرەتای 2023 بگاتە 100 دولار بۆ یەک بەرمیل. وە هەمیشە لە دەوڵەتێکی وەک عێراق ئەو جیاوازی خەمڵاندنی نرخی نەوتە لە موازەنەدا بوار بۆ گەندەڵی دەڕەخسێنێت، بەڵام لە وڵاتێکی موئەسەساتی دەتوانرێت سود لەو زیادەیە وەربگیرێت بۆ وەبەرهێنان و زیادکردنی یەدەکی نەختینەیی. ــ بەهۆی بەرزبونەی نرخی نەوت و دولار، یەدەکی نەختینەیی لە 48 ملیارەوە بۆ 64 ملیار دولار زیادیکردووە، وە دەوڵەتی عێراق توانی قەرزی کوەیت بە تەواوەتی بداتەوە کە بەپێی یاسای ژمارە 687ی ساڵی 1991ی نەتەوە یەکگرتوەکان بەسەریا سەپێنرا. قەبارەی قەرزەکانی سەر عێراق 113 ملیار دولارە، 50 ملیار دولاری قەرزی ناوخۆییە و 23 ملیار دولار قەرزی دەرەکییە، 40 ملیار دولاری قەرزی هەڵواسراوە کە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی هەشتاکان و نەوەدەکانی سەدەی رابردوو، وە بەپێی ئیتفاقیەی یانەی پاریس ئەم قەرزانە کەمکراوەتەوە بۆ 8-9 ملیار دولار. ئەو وڵاتانەی ئەندامن لە یانەی پاریس لە قەرزەکانیان خۆش بوون، بەڵام هەندێک لەو وڵاتە قەرزدەرانە بەبیانوی ئەندام نەبونیان لەو یانەیە لە قەرزەکانیان خۆش نەبوون. جگە لەوە عێراق بە 5 ملیار دولار قەرزاری دەوڵەتی ئێرانە، بەڵام بەهۆی سزا سەپێنراوەکانی سەر ئێران، دەوڵەتی عێراق پابەندە بە نەدانەوەی ئەو قەرزە لە ئێستادا. ــ حکومەتی عێراق هیچ بەڵێنێکی نەداوە سەبارەت بە دابەزاندنی نرخی دولار بەرامبەر دینار، لە موازنەی 2022 بەهەمان شێوەی 2021، یەک دولار بە 1450 دینار دادەنرێت. وە بەرزکردنەوەی بەهای دینار و گەڕاندنەوەی بۆ نرخەکەی جارانی پەیوەستە بە بوژاندنەوەی ئابوری عێراق و سیاسەتی نەختینەیی عێراق. هەرچەندە هەندێجار گوێبیستی دابەزینی نرخی دولار بەرامبەر دینار دەبین کە بەمەبەستی شێواندنی بازاڕ بڵاودەکرێتەوە، بەڵام پێویستە هاوڵاتی لەوە دڵنیابێت پێشنیاری بەرزکردنەوەی نرخی دولار بەرامبەر دینار لە ساڵی رابڕدوو بە هەمەئاهەنگی و تەنسیق بووە لەگەڵ وەزارەتی خەزانەی ئەمریکی و سندوقی نەقدی دوەلی. ــ دەوڵەتی عێراق هەژمارێکی بانکی بەبڕی 100 ملێون دولار لە بانکی ئاسیایی بۆ وەبەرهێنان کردوەتەوە بەمەبەستی پەرەپێدان و وەبەرهێنان لە ژێرخانی ئابوری وڵات لە داهاتوودا.

دكتۆر شێركۆ عەبدوڵا *تۆ مۆزەخانەیەکم بدەرێ من بۆت پڕ ئەکەم لە تابلۆ -پابلۆ پیکاسۆ- *تۆ سندوقێکم بدەرێ من بە سەعاتێ بۆت پڕ ئەکەم لە دەنگی تەزویر- پیکاسۆی دەزگای هەڵبژاردن -. *تۆ وەرە خوطبەیەک بدە من هۆڵەکەت بۆ پڕ ئەکەم لە چەکل و مەکلی خۆمان-پیکاسۆی نووسینگە-. *تۆ وەزعەکە بکە بە ئاودەست من هەزاران خۆبەخش ئەهێنم گوی تێ بکەن- پیکاسۆی کفن پۆش-. * تۆ دە دوانزە چەکداری ناحاڵییم بدەرێ ، من شارەکەت بۆ ئەکەم بە تەکساس-پورزاکەی پیکاسۆ-. *تۆ لیژنەیەکی هاوبەشم لەگەڵدا دروست بکە ، من دوای سەعاتێ کڵاو ئەکەمە سەرت-پیکاسۆی هاوپەیمان-. *تۆ خەڵکەکە ڕاو بنێ بۆ ئیجە ، من خۆم دوایی لە راهیی خوادا مەیتەکانیان ئەهێنمەوە-پیکاسۆ بە جامەکەی- *تۆ پارەکەی بەغا بە دۆلار وەرگرە، من لێرە چکە چکە بە دینار تەوزیعی ئەکەم-پیکاسۆی مەعاشچی- *تۆ هەموو خیانەتەکان بکە ، من پاش دوو سەعات هیچیانم بیر نامێنێ-کاک پیکاسۆ-.  *تۆ مۆزەخانەیەکم بدەرێ ، من بە واعەی سەعاتێ بۆت پڕ ئەکەم لە مەسئولی عەنتیکە-پیکاسۆی مەتحەفەکە -.

 جەعفەر عەلی گروپێک بە پۆشینی کفن و جلی سەربازی، گروپێک بە دشداشە و بەرگی کوردی، گروپێکی دی بە توک توک، تێر بە دڵی خۆیان نمایشیان کرد. گرنگە رەفتاری پەرلەمانتار و گروپەکانی پەرلەمان بەرز بێتەوە بۆ ئاستی تێگەیشتن لە سیستمی پەرلەمانی و دەستکەوتی قانونی و نیشتیمانی، بە دواداچوون و لێپرسینەوە لە کار و لادانەکانی دەسەڵاتی تەنفیزی، تێگەیشتن لە کرۆکی کارەکانی ئەو دامەزراوەیەی کاری تێدا دەکەن، تێگەیشتن لە کار بۆ بونیادنانی دەوڵەتی مەدەنی و دیموکراسی، نەک دەستپێک بە نمایش و نواندن دەست پێبکەیت و لەم ڕێیەوە نامەی ساختە بۆ شەقام و کۆمەڵگەی پڕ لە قەیرانی عیراقی بنێریت، کۆتاییەکەشی بە هوتافکێشان بە باڵای بچووکی (مەرجەع)ی سیاسی و مەزهەبی قفڵ بدەیت! گرنگ نییە تۆ بە توک توک یان ئۆتۆمبێل دەچیت بۆ پەرلەمان، قاتی ئیتاڵی دەپۆشی، یان دشداشەیەکی دڕاو، جلوبەرگی سەربازی و کفن یان بەرگی کوردی دەکەیتەبەر، عەگال یان جامانە دەکەیتە سەرت، ئەوانە هیچیان گوزارشتی حەقیقی ناوەوەی مرۆڤەکان و فراکسیۆنە پەرلەمانییەکان نین، ئەوانە تەعبیر لە جەوهەری سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئەخلاقی هیچ حیزبێکی سیاسی ئەم عیراق و هەرێمی کوردستانە  ناکەن، هەر وەک چۆن وێنەی هیچ حیزب و فراکسیۆن و پەرلەمانتارێکیش لەم حەوزە لیخنەدا، وێنەیەکی روون و راستەقینە نابێت.    کێشە بنەڕەتییەکە بریتی نییە لە دابەزینی تۆ بۆ ناو توک توک، پۆشینی کفن و دشداشە، یان سەری پڕ لە ئاشوبی تائیفی و قینی سیاسیت بخەیتە ژێر عەگال و جامانەوە، جەوهەری کێشەکە کارکردنە بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی ژیانی مرۆڤەکان و رێزگرتن لە بەهای مرۆییان، کارکردنە بۆ تێپەڕاندنی ئەو ئەخلاقی نمایش و هوتافکێشانە تائیفی و خێڵەکییانە، هەوڵدانە بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو مێنتاڵیتییەی لە ژێر عەبای دینی و عەگال و جامانەوە توشی دۆگمای مەرجەعی موقەدەس، مەرجەعی پیرۆزی سیاسی و تائیفی بووە.     جوڵە و دیمەنەکانی یەکەم کۆبوونەوەی پەرلەمانی عیراق، لە سەرەتایەوە بۆ کۆتایی، نواندنێکی ناپێویست و نمایشێکی ناشیرین بوون. گوزارشتی لەو حەقیقەتە سۆسیۆلۆجییە دەکرد کە دەمێک ساڵە عەلی وەردی دووفاقییەتی ئینسانی عیراقی لەسەر پێناسە کردووە، ئینسانێک بەیانیان وەک رێزێک پەیکەری نەمریت بۆ دادەنێت، ئێواران بەربەرییانە تێکیدەشکێنێت.     ئیدی ئەوە عیراق و کۆمەڵگەی عیراقییە، کۆمەڵگەی نمایشی، حیزبی نمایشی، فراکسیۆن و پەرلەمانتاری نمایشی! کۆمەڵگەیەک نە لە نواندن تێر دەبێ، نە لە نمایشی بەردەوام، نە لە پێشاندانی وێنەی ساختەی دەرەوەی و شاردنەوەی وێنە راستەقینەکەی ناو ناخی!

سالاری بازیان زۆرترین دووبارەکردنەوەی وشەی(عێراقیزم) رستەی سەرەوەی خاکی عێراق گەڕان بەپێی(برهنه )دانیشتن لەسەر زەوی سادەیی و ساکاری و موقتەدا پێمان دەڵێت عارفی دیموکراسی و مرۆدۆستییە، ولێ لەڕووی کرداریەوە دەیەوێت دەستور و بنەماکانی دیموکراسی لەدنیا بینینى شەریعەتی شیعەدا کۆبکاتەوە بیخاتە چوار چێوەیەکی( پیرۆزە)وە و ببێتە سەرچاوەی (امربالمعروف النهى بالمنكر)له م گوشەنيگايەوه بەکاریزمای  مەرجعيەتی شيعى  ڕازی نییە دەیەوێ بەیتی شیعی بێتە سەرچاوەی ئیلهامبەخشی  بەرێوەبردنی وڵات نەخشەی عێراقێکی یەک پارچەو ڕێبەرایەتی کردنی لەلایەن خودی خۆیەوە لەژێر عەباکەیدا بەدیدەکرێت هەڵکردنی چرای سەوزی ئەمریکی و (لا شەرقیە و لاغەربیە )دەستوری عێراقیش لە ڕیفراندۆمێکدا سەراولێژکاتەوە دیزانینی لەم جۆرەش لەدوێنێی شۆڕشی ئيران گەلانی ئەمڕۆی ئەفغانستان بەدیدەکرێت جێگەی تێڕامانە لەیەکەم هەنگاوی ئەم فەلسەفە نوێیەی دیزاین کردنەی عێراقدا تیمی کورد لەبەغداد لێکهەڵوەشا بەرشه واره كەوتن و بەوعد و بەلێن بۆ پۆستى ژێربوشى بەغداد (30) ساڵەی لافی کوردایەتی شەڕی دەوڵه ت و ئاڵای  جيابونەوه ئابورى سەربەخۆی بوونەسه راب،، بەديوكى تردا له به ر پرسياريتيەكى مێژوویدا  سەرەڕای دنیایەک قەیران و ئابوری و سیاسی کۆمەڵایەتی بەشدارى  بۆ گۆڕینی مۆديلى  سیاسی داڕشتنەوەی عێراق بەفەلسەفەی زۆرینە و كەمينه  قەوارەى هەرێم دەكەوێته ژێر هەڕەشەی جددییەوه، هەرچەنده له چەند روژى رابردودا له وتارێکمدا ئاماژەم پێداوه قەڵاى هەولێر و قەڵاچوالان لێكدور ده كەونەوه  هەرچەنده ويسترا له نمايشكى سياسيدا پينەى ئه م دوركەوتنه بكرێت، ولێ زۆرى نەبرد ئەوەى كه ئێستا لەبەغداد رودەدات قه وارەى هه رێمى خستوته به رده م مەترسيى له ناو بردن توانەوه ى بەهيواشى له سەرخۆ هەرچەنده دۆخى كوردستان ئالۆز تر دەكا ت ماڵی كورد شێواو تر و پێگەى هەرێم لاوازتر و بێ كاريگەرتر  دەكات .. دواجار تێپەراندنى ئەم  ڕەوشە بۆ سەدر عێراق دبانەوه سێگوشەى يەكەم و كوردستانيش دەبێتەوه شمالی حەبيب.

عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا  له‌و شیكارییه‌ سیاسییه‌ كورتبینانه‌ گه‌ڕێ كه‌ له‌ میدیای عێراقی و كوردستانییه‌وه‌، له‌ روانگه‌ی جۆری بۆڕبۆڕین، یان رق و ركابه‌ریی سیاسی، یان به‌ زمانی هاوكێشه‌ی كورسیی په‌رله‌مانی، یان ده‌ره‌نجامی هاوپه‌یمانی و رێككه‌وتن و گه‌مه‌و هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌‌‌كان‌، یان به‌ده‌ستهێنانی پۆست و كۆنترۆڵكردنی دامه‌زراوه‌كانه‌وه‌، ده‌كرێن. ئه‌وانه‌ هیچیان نه‌گۆڕه‌كان و ئه‌وسه‌ری رووداوه‌كانمان بۆ شی ناكه‌نه‌وه‌.     عێراق، وڵاتێكه‌، تاسه‌ر ئێسك له‌ قه‌یرانی فه‌رمانڕه‌وایی، سیاسی، ئابووری، تا رأده‌یه‌كیش ئه‌منیی گه‌وره‌دا ده‌ژی. له‌ ستراكتۆریشدا، ده‌وڵه‌تێكی ده‌ستكردو سه‌پێنراوه‌. بۆیه‌ قه‌یرانی په‌یوه‌ندیی ده‌وڵه‌ت - كۆمه‌ڵگه‌ تیایدا قه‌یرانێكی نه‌گۆڕو ناكۆتایه‌. بۆ ئه‌و واقعه‌، بۆ دوور ناڕۆین، گه‌واهیمان دواهه‌مین هه‌ڵبژاردنی گشتییه‌ كه‌ ئاوێنه‌یه‌كی روونی دۆخی تراژیدیی په‌یوه‌ندیی ده‌وڵه‌ت – كۆمه‌ڵگایه‌. له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا، جارێكی تر، زیاتر له‌ 60%ی خه‌ڵكی ده‌نگده‌ری وڵاته‌كه‌ بڕوایان به‌ پرۆسه‌ی سیاسیی وڵات و به‌ ده‌وڵه‌ت و دامه‌زراوه‌كان و نوێنه‌رانیان نه‌ما‌، ته‌نانه‌ت براوه‌ترین گروپی سیاسیی دواین هه‌ڵبژاردن كه‌ سه‌درییه‌كانن، نزیكه‌ی چاره‌كه‌ ملیۆنێك ده‌نگیان له‌ده‌ستدا، هێزه‌كانی تریش، كه‌م و زۆر، هه‌روا.    راسته‌، ئه‌م وڵاته‌ وڵاتێكی دیموكراسی نییه‌، هیچ گروپێكی سیاسییش، له‌ جه‌وهه‌ردا، بایه‌خ به‌م دابڕانه‌ی نێوان ده‌وڵه‌ت و كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی نادات، به‌ڵام ئه‌م دابڕانه، له‌فۆرمی فاكتێكی سوسیۆسیاسیی بره‌وسه‌ندووی به‌رده‌وام،‌ وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌كی گه‌وره‌ی ناڕه‌زایی ده‌ربڕاو و چه‌پێنراو، هه‌ڵكشاو و داكشاودا ئه‌مێنێته‌وه‌، ناڕه‌زایی گه‌لانی عێراقیش، هه‌ر خۆی، بۆ گروپه‌ سیاسییه‌كان، به‌رده‌وام كه‌ره‌سته‌یه‌كی خاوه‌ بۆ قۆزتنه‌وه‌، بۆ گه‌رمكردنی بازاڕی دروشمبازی و ململانێ و به‌ریه‌ككه‌وتن، له‌وێشه‌وه‌ بۆ نائارامی و ناسه‌قامگیری.     ئه‌نجامێكی سروشتی و ئۆتۆماتیكیی نائارامی و ناسه‌قامگیرییش، ڕوونه‌: هیچ فه‌رمانڕه‌واییه‌ك، له‌سایه‌یدا، ناتوانێت كارنامه‌ی ده‌وڵه‌تیی خۆی جێبه‌جێ بكات، به‌ڵێنه‌كانی به‌رێته‌سه‌ر، به‌وه‌ش متمانه‌ی زیاتری میلله‌ت به‌ ئه‌زموونی ئه‌و فه‌رمانڕه‌واییه‌ی‌ له‌ده‌ستده‌درێت، قه‌یرانه‌كانیش، سه‌رله‌نوێ، له‌هه‌لومه‌رجی نوێ و به‌ تایتڵی ترو بیانووی دیكه‌وه‌، وه‌كو خۆیان ئه‌مێننه‌وه‌، به‌هۆی ئه‌وه‌شه‌وه‌ ناڕه‌زایی و ناسه‌قامگیرییش كۆتاییان بۆ نابێت.     له‌لایه‌كی تره‌وه‌، فاكته‌ری ده‌ره‌كی، بۆ عێراق كه‌ خاوه‌نی جیۆپۆلۆتیكێكی زۆر ئاڵۆزو هه‌ستیارو دۆزه‌خییه‌!،، هه‌رگیز فاكته‌رێكی ئیجابی نییه‌و نه‌بووه‌، چونكه‌ هه‌موو وڵاتێكی بیانی، له‌ ده‌ره‌وه‌ی سنوره‌كانیدا، ئه‌جێنداو به‌رژه‌وه‌ندیی خۆی هه‌یه‌، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی ئه‌م فاكته‌ره‌، یه‌ك ئاراسته‌و تاك جه‌مسه‌ر‌ نییه‌، بگره‌ له‌گه‌ڵ ئه‌زموونی وڵاتێكی وه‌ك عێراقدا فاكته‌رێكه‌ له‌ناوه‌وه‌ ته‌واو ناهارمۆنییه‌، بگره‌ ره‌گه‌زو جه‌مسه‌ره‌كانی پێك ناكۆكن، له‌ كه‌م چانسیی ئه‌م وڵاته‌دا، ره‌هه‌ندی ململانێ هه‌رێمایه‌تی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كانیش له‌سه‌ر عێراق، ره‌هه‌ندی ستراتیژی و پیرۆزكراون، جه‌نگی گه‌وره‌ن له‌سه‌ر كۆنترۆڵكردنی سه‌رچاوه‌كانی وزه‌و، له‌سه‌ر باڵاده‌ستی و هه‌ژموونێك له‌ناوچه‌كه‌دا كه‌ ململانێكانی ململانێی ئاینی و تایه‌فه‌گه‌ری و مێژوویین، له‌سه‌رویانه‌وه‌ ململانێی شیعه‌ - سوننه‌ كه‌ ره‌گی قوڵی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ساڵی 35ی كۆچی و دووبه‌ره‌كییه‌ گه‌وره‌كه‌ كه‌ سه‌رده‌مانی كوشتنی سێیه‌مین خه‌لیفه‌ی موسڵمانان، عوسمان بن عه‌فان-ه‌وه‌(576-656ز)، سه‌ریهه‌ڵداوه‌‌.     ئه‌م ململانێیه‌ ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر، له‌ هه‌ر مێژووییه‌كدا، ملكه‌چی عه‌قڵانییه‌تی سیاسی، یان ئیراده‌‌و سیحری شوناسێكی هاوبه‌شیش بكرێت كه‌ شوناسی ئیسلامبوون و جیهانی ئیسلامییه‌، ئه‌وا زلهێزه گه‌وره‌كانی جیهان، كه‌ ستراتیژییانه‌ له‌م ناوچه‌یه‌دا گیرساونه‌ته‌وه‌و جێ پێ و سه‌نگی خۆیان تیایدا چڕكردۆته‌وه‌و نفوزیان تیا په‌یدا كردووه‌و ته‌نانه‌ت شه‌ڕی گه‌وره‌شی له‌سه‌ر ده‌كه‌ن تا ئه‌ندازه‌ی شه‌ڕی گه‌وره‌ی سه‌ربازییش وه‌ك له‌ نیو سه‌ده‌ی رابردوودا له‌ئه‌زموونی روخان و پشتگیری كردنی چه‌ند رژێمێكی سیاسیی ناوچه‌كه‌دا بینیمان، هه‌ر خۆیان ناهێڵن ئه‌و ره‌هه‌نده‌ پیرۆز و تائیفییه‌ی ململانێ هه‌رێمایه‌تییه‌كان خاو ببێته‌وه‌و جڵه‌و ببێت، به‌ڵكو به‌ پێچه‌وانه‌وه‌، قۆناغ به‌ قۆناغ، هه‌ر جاره‌و به‌ سیاسه‌تی رامكردنی دووسه‌ره‌ بێت، یان پشتگیری لایه‌ك و لێدان له‌ له‌لایه‌كی دی، گه‌رمی ده‌كه‌نه‌وه‌و ده‌یبوژێننه‌وه‌.      له‌ به‌دبه‌ختیی گه‌لانی عێراقدا، ئه‌م وڵاته‌ سه‌رزه‌مینێكی سیاسی و سوسیۆلۆژیی گونجاو و زیندوو و كراوه‌یه‌ بۆ مامه‌ڵه‌كردن و ئاراسته‌كردنی ململانێ تائیفییه‌ مێژووییه‌كان. مانه‌وه‌ی تا ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێرانیش وه‌ك میحوه‌رێكی سه‌ره‌كیی ناو ئه‌م ململانێیه‌ی ناوچه‌كه‌ سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌توانرێت به‌ سه‌فقه‌یه‌كی نێوده‌وڵه‌تیی نێوان زلهێزه‌كان كۆنترۆڵ بكرێت، هه‌ر بۆ یاری كردن و خۆ هێشتنه‌وه‌ی زلهێزه‌كانه‌‌‌ له‌ناو نه‌زیفی كراوه‌و به‌رده‌وامی ئه‌و ره‌هه‌نده‌‌ له‌ ململانێ هه‌رێمایه‌تییه‌كانی ناوچه‌كه‌، به‌ عێراقیشه‌وه‌.    به‌ كورتی، عێراقی سه‌در، عێراقی موعجیزه‌ دروستكردن نییه‌. ئه‌مه‌ ساده‌بیری و خۆشباوه‌ڕی و پیشه‌سازیی دروستكردنی وه‌هم و هێشتنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌یه‌ له‌ چاوه‌ڕوانییه‌كی پڕوكێنه‌ردا به‌ دیار ده‌وڵه‌تێكی شكستخواردووه‌وه‌ كه‌ دواهه‌مین ده‌سكه‌وتی بۆ عێراقییه‌كان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ریزی یه‌كه‌م و پێشی پێشه‌وه‌ی‌ لیستی وڵاته‌ گه‌نده‌ڵه‌كانی داگیركردووه‌.     ئه‌مڕۆ خه‌ونی سه‌درییه‌كان، ئه‌گه‌ر له‌ روكاریشدا، خه‌ونێكی عێراقییانه‌ی په‌تی بێت، له‌وه‌ش زیاتر، راستگۆو خۆڕاگر بێت له‌ ئاست دروشمی(لا شه‌رقیه‌ لا غه‌ربیه‌) وه‌ك رابه‌ره‌كه‌یان، دڵگه‌رمانه،‌ به‌رزی كردۆته‌وه‌، ئه‌وا له‌ كۆتاییدا هیچ له‌ هه‌قیقه‌تی ئه‌و فاكتانه‌ كه‌م ناكاته‌وه‌ كه‌ سه‌باره‌ت به‌ هاوكێشه‌ی ناوچه‌كه‌و چاره‌نووسی عێراق هه‌ن.