چیا عەباس کێشمە و کێش و بێنە و بیبەی نێوان پارتی و یەکێتی لەسەر پۆستی سەرۆک کۆمار لە رۆژی قیامەت و حساب دەچێت، ئەو رۆژەی چاکە و خراپە دەخرێنە تای تەرازوەوە و یەزدانی گەورە بەپێوەری چاکە و خراپەی مرۆڤەکان پاداشت و سزایان دەدات. تۆ بلێی کام یەزدان بریار لە چاکە و خراپەی ئەو دو هێزە بدات و بە سەر " صراة المستقیم" دا بیان بات تا یەکێکان پر بە پشکی خۆی بخرێتە لای هاوجۆرەکانی لە دۆزەخ، ئەوی تریشیان بە هەمان شێوە سوچێکی بەهەشتی گوڵزار و دڵگیری لە گەڵ جوانی و میهرەبانی فریشتەکان و تام و چێژی شەراب و حۆریەکانی بەرکەوێت. تۆ بڵیی پەرلەمانی عێراق بەم پێکهاتە و دۆخی ئێستای بریاردەر بێت لە چەسپاندنی عەدالەتی یەزدان و مرۆڤایەتی و یاساکانی سەر وەرەق؟  ئەوەی گومانی تێدا نیە یەکلاکەرەوە دەبێت بە پێوەرە قێزەوەن و سواو و نیەتە شەیتانیەکانی بۆ ناردنی نوێنەری حزبی سەرکەوتو بۆ دۆزەخ و هەروەهاش بۆ بەهەشت بەو پشک و شێوازەی بۆی دیار دەکرێت. نەگبەتی کوردە ئەم دو هێزە لە سەر پۆستێک قیرچسمەیی دەکەن کە بێجگە پارە و ناو بۆ تەرەفی براوە هیچ بەها و کاریگەری ئەوتۆی بۆ کورد نیە، ئەوەی هەیەتی ناوداریەکی بێ ناوەرۆکە کە زۆربەی دنیای دەرەوە بایەخی پێنەداوە و ناشیدات، بێجگە مام جلال کە ناو و ناوبانگی لە پۆستی سەرۆک کۆمارەوە پەیدا نەکردبو، بەڵکو وەک سەرکردەیەکی مێژویی کورد بۆ خۆی هەر ناودار بو. ئەزمونەکانی دوا دو سەرۆكیکی کورد بۆ کۆماری عێراق و ئەوانەی ئایندەش لە رۆڵی تەتەرێکی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی و واژۆکردنی بریار و فەرمانە ئامادەکراوەکان زیاتر نابێت. سەرۆک کۆماری کاریگەر و شایستە خۆی دەبێتە سەرۆک کۆمار جا بە هەڵبژاردنی دروست و دادپەروەرانە یاخود بە زەبری مێژو و بە ئیرادەی میللەت، کاندیدەکانی ئەو دو هێزە بە هەر دوکیان نوێنەرایەتی نزیکەی ٣٠ لە سەدی کورد دەکەن و یەکێکیان بە ناوی کوردەوە  پۆستێکی بەناو زۆر باڵا  پر دەکاتەوە، ئەم پرکردنەوەیە بۆ خۆی و حزبەکەی و ئیرادەی بەهێزی دەرەوەی خۆشی نیعمەت و بەرەکەت دەبەخشێت و لەسەر شانۆی سیاسی ناوچەکە بەدەستی حزبەکەشیەوە وەک " الدمی المتحرکة" ی لێدێت.  تۆ بلێی زۆربەی ئەزمونی کورد لە نزیکەی دوا بیست ساڵی دواییدا لە گەڵ ئەو پۆستەدا شتێکی جەوهەری لە پرسی کوردایەتی بە ئاراستە خوازیار و جوانەکاندا بردبێت، بۆ وەبیرهێنانەوە تا هات و هاواری حزبی زیاتر گێژمان نەکەن، بیرێکی جدی بکەینەوە لە ئەزمەکانی موچە و بودجە، ناوچە زەوتکراوەکانی باشوری کوردستان، دۆخی کەرکوک، شکست پێهێنانی پرۆسەی ریفراندۆم، رۆڵی دەسەڵاتی بەغدا لە کارەساتەکانی ئۆکتۆبەر، دروست نەکردنی ئەنجومەنی فیدرالی، ئایندەی هێزەکانی پێشمەرگە و .....تاد، ئەوسات تێدەگەین سەرۆکێکی کورد بۆ کۆماری نەهامات بۆی نیە چی بکات. ئەوەی هیوای پلاسیپۆی پێ هەیە دەمێکە روبەروی گومان و گەلێک پرسیار بۆتەوە. لەم پرسەدا پارتی و یەکێتی پاش پاشەکشە گەورەکەیان لە دوا هەڵبژاردنەکاندا هەڵێکی زێرینیان لە دەستدا، باشتر بو لە گەڵ هێزەکانی تری کوردستان لەسەر یەک کاندیدی بێلایەن رێکبکەون و پشگیری بکەن لە بری ئەم رۆژی قیامەتەی بەرپایان کردوە. تێبینی: لە نەریتی سیستەمی سیاسی و حوکمرانی چەند وڵاتێکی دیموکراسی ئەوروپای رۆژئاوا کە کابینە پێکدەهێنن جیاوازی زۆر هەیە نێوان، بۆ نمونە: وەزیری پەوەردە و وەزیر بۆ پەروەردە، جیاوازیەکانیش لە دەسەڵات و ئەرکەکاندان. تۆ بلێی ئایندە وەڵام بداتەوە؟        

   ئاسۆ حاجی ئەگەر بافێل تالەبانی بە جدی حەزی کردبا بەرهەم سالح ببێتەوە سەرۆک کۆمار، ئەوە کارەکەی بەو رۆژە نەدەگەیاند، دەیتوانی بە رێگایەکی کورتتر و بەر لەوەی بابەتەکە دەنگی لێوە بێت، پرسەکە لە بەرژەوەندی بەرهەم سالح یەکلایی بکاتەوە، بە گەڕانەوە بۆ حیکمەتی مام جەلالی باوکی کە درێژکردنی دەستی دۆستایەتی ق برایەتی بووە بۆ سەرۆک بارزانی، هەروەها سوودمەندبوون لە سۆز و رێزی مامایەتی جەنابی سەرۆک بارزانی، کە ئەگەر بافێل تالەبانی بە پیر داواکەی پارتیەوە چووبا لە وێکڕا ئامادەکردنی کارنامەیەکی کوردستانیانە کە سەرۆک کۆماری بە جێبەجێکردنی خاڵەکانی پێگیر کرابا، نە سەرۆک بارزانی و نە پارتیش لاریان نەدەبوو لە دانانەوەی بەرهەم سالح بۆ گەڕێکی دیکەی سەرۆکایەتی کۆمار. بافێل تالەبانی بە زاناییەوە بێت یان نەزانی، بەرهەم سالحی بە رۆژێک گەیاند کە دەرچوونی لە کێبڕکێکە وەک دۆڕاو مسۆگەرە، چونکە وێنە و شێوەی قۆناغی داهاتووی سیاسی عێڕاق روونە و هەڤالبەندیەکان یەکلایی بوونەتەوە و بڕیارەکەی بافێل تالەبانی بە هێشتنەوەی بەرهەم سالح وەک یەکانە کاندیدی یەکێتی بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک کۆماری گرەوە لەسەر ئەسپێکی لاق شکای. کێ دەزانێ رەنگە بافێل بە ئەوپەڕی زیرەکی و زرنگی ئەو بڕیارەی دابێ و لەوانەشە داوای ئەو لە پارتی ئەوە بووبێ کە بەربژێریان نەکشێنەوە و ئەویش هیچ کاندیدێکی دیکەی نابێ جگە لە بەرهەم سالح!  بافێل رەنگە بەرهەمێکی بوێ بە تێکشکاوی و پەڕ وباڵ کراوی بگەڕێتەوە سلێمانی، تۆڵەی ناوەندی بڕیار و هاوپەیمانێتیەکەی لێ بکاتەوە و خێری ئەوەی پێوە نەهێلێت بچێتە پاڵ لاهور جەنگی یان بیر لەوە بکاتەوە بۆ پۆستی سکرتێری گشتی ببێتە رکابەری بافێل تالەبانی، بەڵام بۆ هەموو ئەوانە ئۆباڵەکە بە ملی پارتی بێت نەک بەرهەم پەنجەی بێ وەفایی و قۆلبادان بۆ کوڕی ئەو پیاوە درێژ بکات، کە لە ژێر سێبەری ئەوەوە بەرهەم سالح بووە ئەو ناوەی ئێستا هەیە( بە چاک و بە خراپ). لە گەڵ ئاڵۆزکردنی پرسی یەکلایی کردنەوەی پۆستی سەرۆک کۆمار، لە نێوان یەکێتی و پارتی، بۆچوونەکان بۆ ئەو نیەتە شاراوەی بافێل تالەبانی دەچوون، رۆژ بە رۆژیش روونتر دەبوو کە بافێل و یەکێتی جدی نین لە یەکلایی کردنەوەی ئەو پرسە لە بەرژەوەندی بەرهەم سالح، بۆیە سەیرە و پرسیار ئەوەیە کە بەرهەم سالح هەڵوێستێکی نەبووە و لایەنی کەم خۆی بڕیارێکی یەکلاکەرەوە بدات و خۆی بکڕێتەوە نەک بچێتەوە ناو یاریەک کە لە سەرەتاوە ئەنجامەکەی دیارە ئەو تێیدا دۆڕاوە.

ھانا قاسم  ئه‌مرۆ عێراق به‌ زنجیره‌یه‌ك ململانێ و به‌ریه‌ككه‌وتنی سیاسیدا تێده‌په‌رێت، ناكۆكی پێكهاته‌ و گروپه‌ سیاسی و چه‌كدارییه‌كان له‌ ئاستێكی مه‌ترسیداردایه‌، بۆیە دۆخی سیاسی و گۆڕانکارییەکان پێویستی بە کەسایەتییەکی سیاسی دوور بین و واقع بینە تاوەکو سەرکردایەتی ئەم قۆناغەی عێراق بکات، لە نێو ئەو ھەموو تەنگژەیە سیاسییەدا، سیاسەتمەدار و سەرکردەیەکی کورد سەرۆکایەتی عێراق دەکات، ئەو دەیەوێت ھەر نەبێت بۆ دەیەی داھاتوو عێراق لە ئافاتی جەنگ و ماڵویرانی دوور بخاتەوە و بەرەو ئارامی ببات، بەرھەم ساڵح ماوەی سێ ساڵە لە سەرۆکایەتی عێراق بەو ئاڕاستەیە ھەنگاوی ناوە و کاری کردووە. له‌ ماوه‌ی ئه‌م سێ ساڵه‌دا عێراق به‌ چه‌ندین رووداوی مه‌ترسیداردا تێپه‌ریووه‌، ئه‌و رووداوانه‌ ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌ی تێدابوو عێراق به‌ره‌و جه‌نگێكی ناوخۆیی كاره‌ساتبار به‌رێت، به‌ڵام حیكمه‌ت و سه‌ركردایه‌تی باشی به‌رهه‌م ساڵح عێراقی پاراست، لە سەروبەندی خۆپیشاندانەکانی عێراق و دەستلەکارکێشانەوەی عادل عەبدولمەھدی و دواتر راسپاردنی مستەفا کازمی، بەرھەم ساڵح جگە لەوەی چووە بەرەی خەڵک بۆ  به‌دیهێنانی داوا رەواکانی ھاووڵاتیان، توانی بەر بە جەنگێکی خوێناوی حەتمی بگرێت، و حەکیمانە جەمسەر و ئاڕاستەکان جیاوازەکانی بەیەک گەیاند و عێراقی لە ئافاتی شەڕی ناوخۆ دوور خستەوە. له‌سه‌ر ئاستی كوردستانیدا، سەرۆک کۆمار رۆڵێکی یەکجار گەورەی بینی لە چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان ھەرێم و بەغدا و گەیشتن بە رێککەوتن، بەتایبەتی ناردنی بەشە بودجە و خەرجکردنی پارەی گەنمی جوتیاران و ھاتنە سەر خەت بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی کەرکوک، له‌سه‌ر ئاستی هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تیشدا له‌ سه‌رده‌می سەرۆکایەتی بەرھەم ساڵح، پەیوەندییەکانی عێراق لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە و جیھان چووە قۆناغێکی گرنگەوە، بەغدا بووە ترافێکی سەردانی پادشا و سەرۆکی وڵاتانی زلھێز، ئەمەش بۆ عێراق ھەنگاوێکی گرنگ بوو لە دوای رۆخانی رژێمی پێشوو. وێستگەیەکی دیکەی سەرۆکایەتیکردنی بەرھەم ساڵح گەڵاڵەکردن و دەرکردنی چەند یاسایەکی گرنگ بوو، گرنگترینیان قەرەبووکردنەوەی کچان و ژنانی ئێزیدی و گەڕاندنەوەی پارە بەتاڵانبراوەکانی عێراق و یاسای نوێ ھەڵبژاردنەکان. ئێستا عێراق چووەتە قۆناغێکی تازەوە چ لە سەر ئاستی ناوخۆ و چ لە ئاستی ھەرێمایەتی و نێودەوڵەتی، بۆیە ھەڵبژاردنەوەی بەرھەم ساڵح بۆ خوولی دووەمی سەرۆکایەتی جگە لەوەی پێویستییەکی گرنگە بۆ بەردەوامیدان بە دیدگا و کار و پرۆژەکانی بۆ شێوازی حوکمڕانی، لە ھەمانکاتدا بۆ عێراق گرنگە سەرکردەیەکی واقع بین چوار ساڵی دیکەش سەرۆکایەتی عێراق بکات تاوەکو عێراق بگەیەنێتە کەناری ئارام، بۆ کوردستانیش لە سەر ئاستی نەتەوە و لەسەر ئاستی حزبی پێویستە کەسایەتییەکی سیاسی وەک بەرھەم ساڵح نوێنەرایەتی کورد و یەکێتی بکات بۆ راگرتنی پارسەنگی ھێز و پاراستنی ماف و داواکانی خەڵکی کوردستان.

دانا حەمەعەزیز ڤلادیمیر پوتینی سەرۆكی ڕوسیا هەڕەشە لە ئەوروپا دەكات. زیاتر لە سەد هەزار سەربازی لە سەر سنورەكانی ئۆكرانیا لە خۆرهەڵات‌و باكورەوە  كۆكردۆتەوە، هەزاران تانك‌و زرێپۆش‌و تۆپ‌و موشەكهاوێژو تەنانەت (چەكی ستراتیجیی)شی  هێناوەتە ئەم ناوچانەو بەئاشكرا هەڕەشەی داگیركردنی ئۆكرانیا دەكات. دەستدرێژیی ڕوسیا بۆ سەر ئۆكرانیا، هەشت ساڵە درێژەی هەیەو تیایدا نیمچە دورگەی كرایمیاو چەندین ناوچەی لە خۆرهەڵاتی  ئۆكرانیا داگیركردووە. ئۆكرانیا هیچ مەترسییەكی بۆسەر ڕوسیا دروست نەكردووە، بەپێچەوانەوە  پەیوەندی مێژویی هاوبەش، كەلتورو تەنانەت ڕەگەزو زمانی هاوبەش، ڕوس‌و ئۆكرانییەكان بەتوندی بەیەكەوە دەبەستێتەوە. بۆیە لەباشترین بەراوردا، دەستدرێژیی سەربازیی ڕوسیا بۆسەر ئەم وڵاتە (كە تازە ئەكەوێتە سەرپێی خۆی)، لە دەستدرێژیەكەی سەدام ئەچێت بۆسەر كوەیت. ئۆكرانیا بەدەسەڵاتترین كۆماری یەكێتی سۆڤێتی جاران بوو، زیاتر لە ١٩٠٠ كڵاوەی ئەتۆمی سۆڤێت لە ئۆكرانیا جێگیر كرابوو، بەڵام بەپێی یاداشتنامەی بوداپست-ی ١٩٩٤، ئۆكرانیا سەرجەم بۆمبەكانی ڕادەستی ڕوسیا كرد لەبەرامبەر مەرجی زامنكردنی سنورو سەروەری وڵاتەكەی لەلایەن ئەمریكاو روسیاوە.  ئۆكرانیا وڵاتێكی گەورەو ستراتیجیی ئەوروپایە،  هێرشكردنە سەر ئەم وڵاتە، دەستدرێژی یە بۆسەر ئاسایشی ئەوروپاو جیهان. بەڵام لە جەنگێكی وادا، خودی ڕوسیا زەرەرمەندی یەكەم  دەبێت. جگە لە دەرئەنجامە سەربازییە كاولكارییەكانی ئەم شەڕە، ئابوری‌و خەڵكی هەژاری ڕوسیا بەرگەی ئابڵوقەی ئابوری گشتگیری ئەمریكاو ئەوروپا ناگرن. هەڕەشەكانی سەرۆكی ئەمریكا لەبەرامبەر بچوكترین هەنگاوی سەربازی پوتین دژی ئۆكرانیا، جدی‌و مەترسیدارە بۆسەر ڕوسیا. نازانرێت كاردانەوەی سەربازیی ناتۆ چی دەبێت، بەڵام بەپێی زانیارییە دزەپیكراوەكانی لەندەن، ناتۆ بێدەنگ نابێت، لە ڕوی ئابوریشەوە وەك جۆ بایدن بە ڤلادیمیر پوتینی وت "ڕوسیا باجێكی هێندە قورس ئەدات كە هەرگیز پێشبینی نەكردبێت". بەپێی ئەو پلانەی ئەمریكا دایڕشتووە، ڕوسیا لە بازنەی دامەزراوەی بانكیی‌و دارایی نێودەوڵەتی بەتەواوی دەكرێتە دەرەوە، توانای گۆڕینەوەی رۆبڵ-ی نابێت بە دۆلارو دراوی قورسی تر. لە ڕوی تەكنۆلۆجیی‌و زانستییەوە بە چەشنی سۆڤێتی جاران توشی گەورەترین پاشەكشە دەبێت، بێبەش دەكرێت لە دەستگەیشتن بە  تەكنۆلۆجیای ئەلكترۆنیی‌و تەندروستی‌و هەموو جۆرە پیشكەوتن‌و ئەپدەیتێكی زانستیی. ڕوسیا خاوەنی گەورەترین ڕوبەری زەوییە لەسەر گۆی زەوی، كە زیاترە لە حەڤدە  ملیۆن كیلۆمەتر دووجا، واتە نزیكەی دوو ئەوەندەی وڵاتی چین، هەروەها خاوەنی گەورەترین هەناردەی سوتەمەنی‌و دانەوێڵەیە لە جیهاندا، لەكاتێكدا دانیشتوانەكەی تەنها ١٤٥ ملیۆنە. بەڵام دەسەڵاتی دیكتاتۆریی مۆسكۆ، شكستی هێناوە لە فەراهەمكردنی ژیانێكی شكۆمەندانەو دابینكردن خزمەتگوزاری بۆ خەڵكەكەی، كۆمەڵگەی روسیی بەتایبەتی لەدەرەوەی شارە گەورەكان، بەدەست هەژارییەوە دەناڵێنن، زاوزێ لە زۆر ناوچە وەستاوەو ساڵانە ژمارەی دانیشتوان لە كەمبوندایە. دوای كۆتایی هاتنی جەنگی ساردو كرانەوەی جیهان بە رویدا، روسیا دەرفەتیكی گەورەی بۆ هەڵكەوت بۆ ئەوەی ببێت بەبەشێك لەو هەنگاوە گەورەیەی مرۆڤایەتی نای لەڕوی پێشكەوتنی زانستیی‌و  پیشەسازیی مرۆیی دا. بەڵام سیستەمی سیاسی مۆسكۆ، بەرەو دیكتاتۆریی ڕەها ملی نا، لەجیاتی چاكسازیی ئابوریی‌و هاوبەشیكردن لە پرۆسەی پێشكەوتنی جیهان بەتایبەتی خۆرئاواو چین،  سەرقاڵی نمایشی چەك‌و هێزی سەربازی‌و پشتیوانیكردنی ڕژێمە دیكتاتۆرەكانی دراوسێی بوو.  پوتین، توانا مرۆیی‌و سروشتییەكانی ئەم وڵاتە مەزنەی لە خۆ پڕچەككردن‌و هەڕەشەی سەربازیدا كورت كردۆتەوە. ئێستا پوتین، بەو ئاڕاستەیە هەنگاو دەنێت كە باكی بە ئاسایشی ئەوروپاو خودی روسیاش نییەو ڕێز لە سنوری نێودەوڵەتییەكان‌و لە  یادشتنامەی بوداپست ناگرێ.  مەترسییەكی گەورەیە دەسەڵاتی روسیا كە خاوەن گەورەترین عەمباری چەكی كۆمەڵكوژە، بكەوێتە دەست یەك كەس كە  شانازیی بەخۆیی‌و بە جەنگەوە بكات، ئاخر لە سەردەمی یەكێتی سۆڤێتیشدا (دوای ستالین)، هێشتا بڕیارەكانی كرملن بە جۆرێك لە ڕاوێژكردن بوو لەنێوان ئەندامانی سۆڤێتی باڵادا.  ئێستا بڕیاری شەڕو ئاشتی تەنها لە دەستی پوتین دایە، هەرچەندە ئەو دەڵێت بەتەمای هێرشكردن نیە بۆسەر ئۆكرانیا، بەڵام هیچ ئومێدێك نیە ئەم هێزە گەورەیە بەبێ دەسكەوتی سەربازیی‌و دیپلۆماسی، لەسەر سنوری ئۆكرانیا بكشێنێتەوە. مەرجی پوتین بۆ ئەمریكاو ئەوروپا ئەوەیە كە نە لەئێستاو نە لەئایندەدا  نابێت ئۆكرانیا ببێتە ئەندامی ناتۆ! ئەمریكا، ئەم مەرجەی پوتین كە دژی یاساكانی نەتەوە یەكگرتوەكانە، بەتوندی ڕەتدەكاتەوە. بۆیە  هێشتا ئەوروپا  لەبەردەم  مەترسی شەڕێكی گەورەدایە، كە ئەگەر ڕوبدات، ئاسایشی تەواوی جیهان دەكەوێتە مەترسییەوە!  

  عەتا قەرەداخی              ( ١-٥) سەرەتا: مەبەست لە نەسیونالیزم چیە؟ (ناسیونالیزمی ئیتنیکی چیە؟ ناسیونالیزمی مەدەنی چیە؟ ) ئایا ناسیونالیزم چ پەیەوەندییەکی بە نەتەوەوە هەیە؟ پەیوەندی ناسیونالیزم و بە پیشەسازیکردن چیە؟ پەیوەندی ناسیونالیزم و مۆدێرنێتە چیە و کامیان بەرهەمهێن یان دروستکەری کامیانە؟ سەرەتای دەرکەوتن و سەرهەڵدانی ناسیونالیزم کەیەو لە کوێوە سەری هەڵداوە؟ ئەمانە کۆمەڵێک پرسیارن کە ئەم باسە هەوڵدەدات بۆ پێشکەشکردنی وەڵامی گونجاو بۆ ئەم پرسیارانەو لە دوای ئەوەش هەوڵدەدات رووناکی بخاتە سەر پێناسەی ناسیونالیزمی کوردی ودەرکەوتن و شێوازی کارکردنی. دەشێ چەندین پێناسەی ناسیونالیزم لە لایەن لێکۆڵەرانی ئەو بوارەوە کرابێت کە بە گشتی بریتین لە مێژوونووسان و کۆمەڵناسان، بەتایبەتی کە ئەوە ئاشکرایە ناسیونالیزم  بیرمەندی نیە، رەنگە راستیەکەش ئەوە بێت کە ناسیونالیزم وەکو بیر ناناسرێت یان بە بیر دانانرێت و هەر لەو روانگەیەشەوە بیرمەندی نیە. هەر لێرەوە باسکردن لە ناسیونالیزم یان چەمکی ناسیونالیزم وەکو "بیر- Thought" دەکەوێتە بەردەم گومانەوە. لە راستیدا ناسیونالیزم زیاتر وەکو ئایدیۆلۆجیا باس دەکرێت. ئەنتۆنی دی سمیس دەڵێت: بیرو ناسیونالیزم بزووتنەوەیەکە کە بەرژەوەندییەکانی نەتەوەیەکی دیاریکراو وەکو دەستەیەک لە خەڵک پتەوو بەهێز دەکات(١). لێرەدا دەردەکەویت کە ناسیونالیزم راستەوخۆ پەیوەندی بە نەتەوەوە هەیە، یان بە واتایەکی تر ئەو مادەیەی کە ناسیونالیزمی لەسەر بەرهەم دێت نەتەوەیە، ئەگەرچی بە بارێکی تردا ناسیونالیزم نەتەوە دروست دەکات. بەهەرحاڵ هەر لەم پیناسەیەدا دەردەکەوێت کە ناسیونالیزم وەکو جوڵانەوە یان بزووتنەوەیەک سەیر دەکرێت کە ئامانجێکی دیارو ئاشکرای هەیە کە ئەویش بەرژەوەندییەکانی نەتەوەیە. بێگومان رەنگە ئەو پرسیارە سەرهەڵبدات ئایا بەرژەوەندییەکانی نەتەوەیەک یان هەر نەتەوەیەک چیە؟ زۆر بە سادەیی بەرژەوەندی هەر نەتەوەیەک ئەوەیە کە خۆی دەسەڵاتداری سەر خاکی خۆی بێت. بە مانایەکی تر ناسیونالیزم ئامانجی ئەوەیە کە نەتەوە خاوەنی سەروەی خۆی بێت لەسەر خاکی خۆی، کە ئەوەش پێش هەموو شتیک دەبێ حکومەتی خۆماڵی خۆیی هەبێت لەسەر خاکی خۆی، چونکە بە بێ بوونی حکومەت ناتوانریت باسی سەروەری بکرێت کە سەروەریش تەنیا لە بوونی دەوڵەتی نەتەوەدا بوونی دەبێت. هەر لەسەر ئەم بنەمایە دەتوانین بڵێین ناسیونالیزم پشتگیری ئەوە دەکات و داکۆکیکەری ئەوەیە کە هەر نەتەوەیەک خۆی خۆی بەڕێوەببات و خاوەنی بڕیاردانی چارەنووسی خۆی و هەموو بڕیارێکی پەیوەست بەخۆی بێت و پارێزراو بێت لە دەستتێوەردانی دەرەکی و نەکەوێتە ژێر هەژموونی راستەوخۆو ناڕاستەوخۆی دەرەوەی خۆی. هەر نەتەوەیەک لە رووی سروشتیەوە هەمان مافی نەتەوەکانی تری هەیەو بەو پێیەش هیچ نەتەوەیەک بە هیچ بیانوو پاساوێک مافی ئەوەی نیە کە دەسەڵات بەسەر نەتەوەکانی تردا بکات و داگیریان بکات و بەویستی خۆی سەرکوتیان بکات و بەکاریان بهێنێت چونکە هەر نەتەوەیەک خۆی بنەماو بنچینەی سروشتی و نموونەییە بۆ فەرمانڕەوایی خۆی وهیچ نەتەوەیەکی تر نابێتە ئەو بنچینە سروشتیە بۆ فەرمانڕەاویی ئەم. بامانایەکی تر هەر نەتەوەیەک خۆی تاکە سەرچاوەی دروست و رەوایە بۆ بەرهەمهێنان و بنیادنانی دەسەڵاتی سیاسی و بەڕێوەبەرێتی خۆی و لەسەر ئەو بنەمایەش وەک هەموو نەتەوەکانی تر مافی بەدەستهێنانی سەروەرێتی خۆیی هەیە. هانس کۆهن لە پێناسەی ناسیونالیزمدا دەڵێت: ناسیونالیزم حاڵەتێکی زیهنیە بۆ زیادکردنی چوونەناوەوەی زۆرینەیەکی گەورەی دانیشتوان لەسەر بنچینەی هەڵوێستی دڵسۆزی و پەیوەستبوون لە نێوان ئەندامانی کۆمەڵگەدا(٢). لێرەدا سێ بنەمای سەرەکی بۆ دروستبوونی هەر جوڵانەوە یان بزووتنەوەیەک باس دەکرێت، کە یەکەمیان بارێکی زیهنیە واتە پەیوەستە بە عەقل یان مێشکەوەو ئەویش یان لەسەر بنەمای سۆزو هەڵچوون کاردەکات یان لاسەربنەمای عەقڵ و بەئاگایی کە ئەم دوو رەگەزەش هەردووکیان هەم پێویستن بۆ بەرهەمهێنانی جوڵانەوە یان بزووتنەوە، هەم لە خاسێتە دیارەکانی مرۆڤن و لە لایەک پەیوەستتن بە بنەمای بایۆلۆجی و لە لایەکی تریشەوە پەیوەستن بە بنەمای عەقڵی و دەرونی و مەعنەوی. بنەمای دووەم دیاریکردنی ژمارەی ئەو کەسانەیە لە کۆمەڵگەدا کە دەچنە چوارچێوەی بزووتنەوەیەکی وەهاوە کە زیاترین ژمارەی ئەندامانی کۆمەڵگایە. ئەمەش ئاسایی ئەوە دەردەخات کە ناسیونالیزم پەیوەستە بە کۆمەڵگاوەو لەچوارچێوەی کۆمەڵگادا بوونی هەیەو قسەی لەبارەوە دەکرێت و دەشخوازێت زیاترین ژمارەی ئەندامانی کۆمەڵگای تێدا بێت. بنەمای سێیەم ئەو فاکتەرەیە کە زیاترین ژمارەی ئەندامانی کۆمەڵگا دەبڕێت یان دەخاتە ناوەوە کە ئەویش دڵسۆزی و پەیوەستبوونە کە دەشێت بە سەربەبوون یان ئینتیما ناوببرێت. لێرەوە شتێک لەبارەی سروشتی ناسیونالیزمەوە ئاشکرا دەبێت کە دەشێت وەکو بزوتنەوەیەکی جەماوەریی ئامانجدار سەیر بکرێت لە چوارچێوەی کۆمەڵگاو لە زەمینیەیەکدا کە گەوهەر یان رەگەزی سەرەکی بۆ پێکهێنانی ناسیونالیزم بوونی هەبێت کە ئەوێش نەتەوەیە. بەڵام لێرەدا مەبەست ئەوە نیە کە لە پێش دەرکەوتنی ناسیونالیزمدا نەتەوە بوونی هەبووە یان بوونی هەیە.  هەروەک هانس کۆهن لە شوێنێکی تردا دەڵێت: ناسیونالیزم ئایدیۆلۆجیایەکە دەوەستێتە سەر ئەو بنچینەیەی کە تیایدا دڵسۆزی و خۆتەرخانکردنی تاکەکەس بۆ دەوڵەتی نەتەوە باڵادەست دەبێت بەسەر بەرژەوەندییەکانی تری تاکەکەس و گروپدا(٣). لێرەدا زیاتر چەمکی ناسیونالیزم ئاشکردەبێت و تەنیا وەها باس ناکرێت کە بیرۆکە یان جوڵانەوەو بزووتنەوەیەک بێت، بەڵکو خاسێتی ئایدیۆلۆجیای دەدرێتە پاڵ کە ئەویش لە گەوهەردا باسی ئەو هێزو پاڵنەرە دەکات کە وا لە تاکەکەس و گروپیش دەکات دەستبەرداری بەرژەوەندییە تاکەکەسی یان گروپیەکانی خۆی ببێت و خۆی تەرخان بکات بۆ بەرژەوەندییەکی فراوانتر کە بەرژەوەندی دەوڵەتی نەتەوەیە، واتە دامەزراوەیەک کە نەتەوە خاوەندارێتی دەکات و گەیشتووە ئاستیکیش کە بووەتە خاوەنی سەروەری چونکە وەکو دامەزراوەی دەوڵەتی نەتەوە ناودەهێنرێت، کەواتە لێرەدا ئەوە ئاشکرا دەبێت کاتێ خاسێتی ئایدیۆلۆجیا دەدرێتە پاڵ ناسیونالیزم مانای وایە ناسیونالیزم ئایدیۆلۆجیایەکە لەگەوهەردا خۆتەرخانکردن و پەیوەستبوون و ئینتیمای زیاترین تاکەکانی کۆمەڵگا بۆ کارکردن لە پێناوی بەرژەوەندییەکانی دەوڵەتی نەتەوە لەخۆیدا کۆدەکاتەوەو لەخۆدەگرێت. ناسیونالیزم بزووتنەوەیەکی نوێ یان مۆدێرنەو پەیوەندی بەو گۆڕانکارییە گرنگانەوەیە هەیە کە لە سەدەی حەڤدەیەم و هەژدەیەمدا لە کۆمەڵگای ئەوروپی و پاشان ئەمەریکی و دواتریش لە شوێنانی تر لە بنیادی گشتی کۆمەڵگەکاندا روویانداوە، بە تایبەتی شۆڕشی پیشەسازی و دەرکەوتنی مۆدێرنێتە. لەگەڵ دەرکەوتنی ئەم گۆڕانکارییانەدا خەڵک پەیوەستبوون بە زێدی خۆیان و بە خاکی نەتەوەکانیان و بە داب و نەریتی باوباپیرانیانەوەو بەو دەسەڵاتانەی کە لەسەر خاکی خۆیان هەیانبووە بە تایبەتی نەتەوە خاوەن دەوڵەتە فیودیالی و ئیمپراتۆرێتە ئایینیەکان، کە دیارە لەگەڵ دەرکەوتنی سادەترین سەرەتای ناسیونالیزمدا ئامانجی گۆڕینی ئەو جۆرە دەسەڵاتە رەهایەی خۆیانیان نەبووە لە گەڵ دەرکەوتنی ناسیونالیزمدا پرۆژەی دروستکردنی دەسەڵاتی خۆیانیان لەسەر خاکی خۆیان هەبووە، کە ئەوەش درووستبوونی دەوڵەتەکانی نەتەوەی لێکەوتووەتەوە. هەر لێرەوە ناسیونالیزم زیاتر بەرەو فۆرمەلەبوون دەچێت و هەستێکی ئەوتۆ دروست دەکات کە ببێتە مایەی جۆرێک لە دانپێدانانی گشتی و شێوەیەک بە ژیانی تاک و کۆمەڵ دەبەخشێت و رۆڵی گرنگ و دیاری دەردەکەوێت و خۆی وەکو هێز یان جوڵانەوە یان ئایدیۆلۆجیایەکی کاراو بزوێنەریکی چالاک لە مێژووی نوێدا نمایش دەکات کە ئامانجی دیارو ئاشکرای دروستکردنی دەسەڵاتی خاوەن سەروەری نەتەوەکانە، کە مەبەست لە سەروەری نەتەوەیی دروستکردنی دەوڵەتی نەتەوەکانە چونکە بەبێ بوونی دەوڵەتی نەتەوە شتێک نیە بە ناوی سەروەری نەتەوەیی. بێندیکت ئەندرسۆن رای وایە: ناسیونالیزم هێزیکی سیاسی پتەوە، بەڵام لە رووی فەلسەفیەوە هەژارە. سەرباری ئەوەی " ism"ی پێوەیە، بەڵام هەرگیز بیرمەندی بەرهەمنەهێناوە(٤). بێگومان ئەوە ئاشکرایە لە رووی زمانەوە وشەی ناسیونالیزم Nationalism لە ئاوەڵناوی National  درووستکراوە ئەویش بە زیادکردنی پاشگری “-ism” کە ئەم پاشگرە بە مانای بڕوایەکی دیار یان پیادەکردن یان سیستێمێکی دیار یان فەلسەفەیەک، یان سیستێمیکی فیکری دێت. بنچینەی ئەم ناوە داڕێژراوە ناوێکی ترە لە زمانی ئینگلیزیدا کە ئەویش ناوی " Nation "ە. واتە بنچینەی داڕشتنی وشەی ناسیونالیزم کە دەشێت بە کوردی پێی بگوترێت "نەتەوایەتی" وشەی نەتەوەیە. ئێستا دەردەکەوێت کە پێش دەرکەوتنی یان بوونی وشەی ناسیونالیزم لە زماندا وشەی نەتەوە بوونی هەبووە. ئەگەر لەم روانگە زمانیەوە سەیر بکرێت، ئەوا لە پێش بوون یان دەرکەوتنی ناسیونالیزمدا نەتەوە هەبووە، ئەمە روانینێکی دروستە لە رووی مێژوویی و کۆمەڵناسیشەوە، بەڵام نەتەوە وەکو مادە، وەکو بوویەکی بایۆلۆجی کۆمەڵایەتی نەک وەکو بوویەک یان دامەزراوەیەکی کۆمەڵایەتی سیاسی. ئەوە ناسیونالیزمە نەتەوە دەگۆڕێت بۆ دامەزراوەیەکی کۆمەڵایەتی سیاسی و بارگاویی دەکات بە خواست و ویستی سیاسی کە دروستکردنی دەوڵەتی نەتەوە لوتکەی ئەو خواست و ویستانەیە.   لە فەرهەنگی مێریەم وێبستەردا بەمجۆرە پێناسەی ناسیونالیزم دەکرێت: ناسیونالیزم بریتیە لە دڵسۆزی و خۆتەرخانکردن بۆ نەتەوەیەک، بەتایبەتی دیمەنی هوشیاری نەتەوەیی و ئاستی پێشکەوتن و باڵابوونی نەتەوەیەک بەسەر هەموو نەتەوەکانی تردا نیشان دەدات و دانانی جەختکردنی سەرەتاییە لەسەر پتەوکردنی کەلتوورو بەرژەوەندییەکانی ئەو نەتەوەیە بەرامبەر بە بەرژەوەندییەکانی نەتەوەکانی تر یان گروپە نەتەوە باڵاکان(٥). دیسان لەم پێناسەیەدا خاڵی سەرەکی خۆ تەرخانکردنە بۆ بەرژەوەندییەکانی نەتەوە، واتە لێرەدا ناسیونالیزم وەکو بابەتێکی گرنگ و تەنانەت بە گوێرەی ئەندامانی هەر نەتەوەیەک وەکو شتێکی پیرۆز سەیر دەکرێت تا ئەو ئاستەی ئەندامانی نەتەوە یان کۆمەڵگا خۆیانی بۆ تەرخان دەکەن، کە ئەو خۆ تەرخانکردنە جۆرە سروشتێکی تەسەوفی تێدا بەدیدەکرێت کە چۆن سۆفی خۆی تەرخان دەکات بۆ پرینسیپی رێبازەکەی و هەموو کارێک دەکات و واز لە هەموو خواست و ویستە دنیاییەکان دەهێنێت بە ئومێدی ئەوەی بگات بە رۆحی باڵای خوداو تیایدا بتوێتەوە. بەهەمان شێوە خۆ تەرخانکردنی ئەندامانی نەتەوە بۆ بەدەستهێنان و پاراستنی بەرژەوەندییەکانی نەتەوە مانای دەستبەرداربوونیانە لە بەرژەوەندیە تایبەتەکانیان لە پێناوی بەرژەوەندی نەتەوەدا. بێگومان یەکێک لەو هۆکارانەی کە ناسیونالیزم توانای یەکخستن و یەکپێگرتنی نەتەوەی هەیە ئەو گیانی خودنەویستیەی تاکە کەسە لە پێناوی بەرژەوەندی نەتەوەدا. بێگومان لەم پێناسەیەدا باسی ئەوە دەکرێت کە ئەندامانی هەر نەتەوەیەک هەوڵی باڵابوونی یان بەرزتردانانی نەتەوەکەی خۆیان دەدەن لەبەرامبەر بەرژەوەندی یان لە بەرامبەر نەتەوەکانی تردا. ئەگەر لە رووکەشدا سەیری ئەم رستەیە بکەین ئەوا ئاماژەی جۆرێک لە رەگەزپەرستی تێدا دەبینرێت. بەڵام لە رووی راستیەوە بابەتەکە بەو شێوەیە نیە کە ئەندامانی هەر نەتەوەیەک بیانەوێت نەتەوەکەی خۆیان لەوانی تر بە باشترو تەنانەت بە پیرۆزتر لەوانی تر سەیر بکەن، نەخێر مەبەستەکە ئەوەیە کە بنەمای بەراوردی هەر نەتەوەیەک لەگەڵ نەتەوەکانی تردا ببێت بە پاڵنەر بۆ گەشەکردن و پەرەسەندن و پێشکەوتنی زیاتر بە ئامانجی بەرهەمهێنانی زیاتری ئەو بنەمایانەی کە خزمەتی مرۆڤایەتی دەکەن بە گشتی. جۆن کانی پێناسەیەکی نزیک لەم پێناسانەی سەرەوە بۆ ناسیونالیزم دەکات و دەڵێت: ناسیونالیزم ئایدیۆلۆجیایەکە جەخت دەکاتە سەر دڵسۆزی بۆ نەتەوەو پەیوەستبوون بە نەتەوەوە(٦). تۆماس هایلاند ئیرێکسین دەڵێت: ناسیونالیزم جۆرێکی لێڵی ئایدیۆلۆجیایە دەشێت لە ناوەوەو دەرەوەی سنووری دەوڵەتدا دوژمنکارانەو فراونخواز بێت، هەروەک دەشێت ناسیونالیزم وەکو پارێزەری راستی و ئاشتی وەکو هێزی یەکگرتنی کەلتووری لە دەوڵەتی نەتەوەدا یان لە هەرێمێکدا خزمەت بکات(٧). هەروەک زۆربەی کات ناسیونالیزم لە لایەن خاوەن تیۆرییانی لیبراڵەوە بە ئایدیۆلۆجیایەکی جیهانی دادەنرێت کە جەخت دەکاتە سەر یەکسانی و مافی مرۆڤ لە چوارچێوەی فەرمانڕەواییەکەیدا(٨). لەم پێناسانەی سەرەوەو چەندین پێناسەی تریشدا دەردەکەوێت کە ناسیونالیزم دڵسۆزی و خۆتەرخانکردنە لە پێناوی نەتەوەو بەرژەوەندییەکانی نەتەوەو پاراستنی ئەو بەرژەوەندییانەدا، لەگەڵ هەوڵی بەدەستهێنانی سەروەریدا کە ئەویش لە دروستکردنی دەوڵەتی نەتەوەو بنیادنانی نەتەوەدا دەستەبەر دەبێت. هەروەها دەردەکەوێت کە ناسیونالیزم ئەو ئایدیۆلۆجیایە کە ئامانجی یەکێتی و یەکبوونی نەتەوەی لە خۆیدا هەڵگرتووە، واتە ئایدیۆلۆجیای دروستکردنی هەستی پێکەوەبوون و دەستەجەمیە لەگەڵ پتەوکردن و بەهێزکردنی ئەو رەگەزو بنەمایانەی کە نەتەوە پێکدەهێنن. یان بە دەربڕینێکی تر ناسیونالیزم ئایدیۆلۆجیای دەوڵەتی نەتەوەیە کە دەوەستێتە سەر هەستی پێکەوەبوونی خەڵک لە رووی ئیتنیکی و زمان و خاک و نەریت و میژوو ئایین و بنەماکانی تری نەتەوەوە. لە راستیدا سەرباری باسکردنی ئایین یان تێزی مارکسیزم یان ئەنارکیزم و رۆڵبینینیان لە بەرهەمهێنانی ناسیونالیزم یان بوونیان بە پایەی ناسیونالیزم، ئەوە بۆچونێکە هەریەکەیان بە جۆرێک رەتدەکرێتەوە. بە گوێرەی ئایین کە چەمکێکی تەواو ئومەمی یان گەردوونیە پەیوەستبوونی بەهەر رەگوڕیشەیەکی ئیتنیکیەوە ناجۆرو نەگونجاو دەردەکەوێت و ناشێت ببێتە بنەمای کاراو زیندووی ناسیونالیزم. هەروەک لە لایەکی ترەوە ناسیونالیزم بەگشتی چەمکێکی عیلمانیە، واتە لەگەوهەردا نەک هەر لەگەڵ چەمکی ئایینی ناکۆکە بەڵکو دژیشە. دەشێت لە روویەکی ترەوە باسی ناسیونالیزمی ئایینی بکرێت، بەڵام ئەو ناسیونالیزمی ئایینیە پرۆژەی دەوڵەتی نەتەوەی نیەو دژی دەوڵەتی نەتەوەیە. ئەوەی ئێستا بە تایبەتی لە جەنگی دووەمی جیهانی بۆ دواوە بە ناوی دەوڵەتی ئایینی بە تایبەتی دەوڵەتی ئیسلامی دروستبوون و وەکو دەوڵەتی نەتەوە دەردەکەون، بە تایبەتی دەوڵەتانی عەرەبی و ئیران و تورکیا تەنیا لە رووکەشداو بۆ پەردەپۆشکردن روخسارێکی ئایینی بەسەر دەوڵەتەکانیاندا دراوە، ئەگینا دەوڵەتی نەتەوەیی یان ناسیونالیزمن و تەنانەت ناسیونالیزمەکانیان کە دەشیا بە پشتبەستن بە بنەمای نائیتنیکی ئایین بگوازرانایەتەوە بۆ ناسیونالیزمی مەدەنی و نەتەوەی فرە ئیتنیک و فرە کەلتوریان بەرهەمبهێنایە، گەیشتوونەتە ئاستی رەیسیزم و فاشیزم. ئاشکرایە یەکێک لە خاسێتە خراپەکانی ناسیونالیزم ئەگەر بە عەقلی داخراوی نوخبەی ناسیونالیست و بەپێی هەندێ تێڕوانینی تەسک و پەیوەستبوونی لە رادەبەدەر بە ئیتنیک و بنەماکانی بوونی نەتەوەو خۆ بە پیرۆزسەیرکردن مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت، ئەوا دەگۆڕێت بۆ شۆڤینیزم و بەرهەمهێنانی فاشیزمی ئیتالی و نازیزمی ئەڵمانی بەرهەمی پێداگری زۆرە لەسەر چڕکردنەوەی بنەماکانی ناسیونالیزم. تێبینی/ ئەمە وتارە دەروازەی بابەتێکی درێژە کە کردوومانە بە پێنج بەش و ئەمە بەشی یەکەمێتی. سەرچاوەمان دەکەونە دوابەشەوە.  

باقر جەبر زوبەیدی بەداخەوە حكومەت بڕیاریدا بەردەوام بێت لە بونیادنانی بۆری گواستنەوەی نەوت لە بەسرەوە بۆ بەندەری عەقەبەی ئوردن, لەو كاتەوەی كە پرۆژەكە لە لایەن حكومەتی پێشوو بە سەرۆكایەتی عادل عەبدولمەهدی و حكومەتی ئوردنی لە ساڵی 2019 راگەیەندراوە, ئێمە هۆشداری دەدەین لە مەترسی ئەو بۆریە, كە بە سەرەتای راستەقینەی ئاساییكردنەوەی پەیوەندیی دادەنێین لەگەڵ ئیسرائیل, چونكە بۆرییەكە  بە " تیران" دا تێدەپەڕێت كە ئەمڕۆ لەژێر ئیدارەی " تەلئەبیب"دایە, هەروەها بەگوێرەی چەند زانیارییەكی تایبەت بۆرییەكە پێش ئەوەی بگاتە عەقەبە بە چەند كیلۆمەترێك لقێكی نهێنی لە ژێر زەویدا هەیە كە دەگاتە ئیسرائیل و بەبێ‌ ئەوەی حكومەتی عێراق ئاگای لێبێت. لە رووی ئابورییەوە ئەو بۆرییە هیچ سودێكی نیەو تێچووی بونیادنانی 26 ملیار دۆلارە, بەواتای ئەوەی تێچووی گواستنەوەی هەر بەرمیلێك نەوت دەگاتە نۆ دۆلار لەبەرامبەردا تێچوی هەناردەكردنی لە كەنداوەو لە رێگەی بەندەرەكانی بەسرەوە نیو دۆلارە, جگە لەوەش مەترسی ئەمنیی زۆری لەسەرە بەهۆی ئەوەی بۆرییەكە بە دۆڵی حۆراندا تێدەپەڕێت كە لەژێر كۆنترۆڵی چەكدارەكانی داعشدایەو بەوەش گریمانەی تەقاندنەوەی بۆرییەكە هەمیشە لە ئارادایە. میسر و ئوردن زۆر پێویستیان بە بۆری نەوت هەیە لە بەسرەوە بۆ عەقەبە, ئوردن و بەندەری عەقەبە پێش بەسرە دەكەون و پێگەكەی وەك هەناردەكەری نەوت لاواز دەكەن, ئوردن قازانجێكی زۆر دەكات لە تێپەڕینی نەوت بە خاكەكەیدا جگە لەو كۆمێنشنە مەترسیدارو ترساناكانەی كە دەچنە گیرفانی سیاسییە عێراقیی و میسریی و ئوردنییەكانەوە. میسر وڵاتی ئوردنی قایل كردووە كە بۆرییەكە بگاتە ئەوێ‌ بەهۆی كۆمپانیای " الجسر العربی" كە كۆمپانیایەكی هاوبەشی میسری ئوردنی عێراقییە بۆ گواستنەوەی دەریایی و بەوەش پێدوایستی میسر لە نەوت دابین دەبێت‌و لەلایەكی تریشەوە ئەو نەوتە هەرزانەی كە لە عەقەبەوە هەناردە دەكرێت بە سوێسدا تێدەپەڕێت‌و نۆكەندی سوپَس بۆ هەر بەرمیلێك نەوت 7 بۆ 10 دۆلار دەچنێتەوە. پێویستە هیچ یاداشتێكی لێكتێگەیشتن یان رێككەوتنێك لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا نەكرێت كە داهاتووی عێراق هیچ پەیوەندییەكی بەو وڵاتانەوە نیەو جەمسەری سیاسیی عێراق نین و هیچ رێككەوتنێكی سیاسی لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا كۆمان ناكاتەوەو میسرو ئوردن چەندان جار هەڵوێستی خۆیان دەربارەی عێراق گۆڕیوە بە ویستی وڵاتانی كەنداو‌و ئەمریكا ئەوان هاوبەشێكی سیاسی و ئابوری گەرەنتیكراو نین. *ئەمینداری گشتی بزوتنەوەی ئینجاز

چیا عەباس   شاعیری گەورەی کورد سالم صاحبقران لە ساتەکانی هێرشی تورک بۆ سەر میرنشینی بابان لە سلێمانی دەڵێت: عەزیزم وا لە ناو چاها خوداوەند نەجاتی دەی لەچیهرەی ئەو بکا یەعقوبی دڵ رەفزی سەفا پەیدا خودایە موڵکی بابان بێ رەواج و قەڵبە سا لوتفێ بە ئەکسیری وجودی ئەو بکا وەک میسک و بەها پەیدا لە ئەزاعی سلێمانی ئەوانەی شاد و ئاسودەن لە فەرعا نوتفەی هەیزن لە ئەسڵا جنسی شەیتانن لە زوڵمی چەرخی چەپگەردیش درێغا حەسرەتا دەردا بە میسلی سالمی بێکەس گەلێ کەس وێڵی شارانن ئاشکرایە شار تایبەتمەندی و کاریگەری خۆی لە سەر کۆی گشتی پرسەکانی سیاسەت و حوکمرانی و كڵتوری و ئابوری و کۆمەڵایەتی وڵاتەکان هەیە، فەرەنسا بێ پاریس، بەریتانیا بێ لەندەن، روسیا بێ مۆسکۆ و ئێران بێ تەهران چ چێژ و تامێکیان دەمێنێت؟ پێگەی تایبەتی شارەکان زادەی مێژویەکی درێژە، لە قورسایی کەسایەتی و دانیشتوانانی، روداوەکان و رۆڵیان لە مێژودا ئەو پێگەیەی بەدەست هێناوە. سۆز و خۆشەویستیم بۆ شاری باو و باپیرانم لە سونگەی دەمارگیری ناوچەگەری و سیاسیەوە نیە، لەو باوەرەشدام ئەوەی شارەکەی خۆی خۆش نەوێت و کار بۆ گەشەکردن و خۆشگوزەرانی نەکات مەحاڵە بتوانێت نێشتمانیشی خۆش بوێت. لە سەرەتاکانی شەستەکانی سەدەی رابوردو گەنجێکی سەرگەرمی کوردایەتی بوم، لەو سەردەمەدا، بێئەوەی لە دور و نزیکەوە، بێجگە سلێمانی، بە خزمەتی ئەو شارانە  گەیشتبم هۆشیاری و گەنجینەی کوردایەتیم  بە ناوەکانی مەهاباد و دیاربەکر و قامیشلێ و سلێمانی و بە کەسایەتیەکانی پێشەوا قازی محمد و شێخ محمودی نەمر و شێخ سەعیدی پیران و مەلا مستەفا گۆشەکران. ناشێت بازێک بدەم بەسەر دەنگە زوڵاڵەکە و بەرنامە بزوێنەرەکەی خوالێخۆشبو شوکروڵلای بابان کە ئێواران لە ئێسگەی رادیۆی کوردی کرمانشانەوە تا سەر ئێسک شەحنی دەکردمەوە. لە گەڵ بەرپابونی شۆرشی ئەیلولیش ناوی پێشمەرگە و دەنگی وێستگەی رادیۆی شۆرش و گرمەگرمی فرۆکە جەنگیەکانی حکومەتی بەغدا کە رۆژانە لە ئاسمانی سلێمانیەوە بەرەو کوشتن و وێرانکردنی نیشتمان و نەتەوەکەم دەفرین ئیرادەی بەرەنگاربونەوەی دوژمن و پێداگریم لە دروشمە ناودارەکەی ئەو سەردەمە، کوردستان یان نەمان، مۆتۆربە دەکرد. هەزاران گەنجی شارەکەم وەک من بوینە قەڵغانێکی بەهێزی بزافی کوردایەتی، بێئەوەی بۆ چرکەیەکیش ئایندەی خوازیاری نەتەوە لە زهن و ناخمان غیاب بوبێت.      ئەمانە واقیع و راستیەکانی ئەو سەردەمە بون و تا لە ژیانیشدا مابم قەرزداری ئەو کەرەستە فرە رەنگە رەسەنانەی تابلۆی کوردایەتیم، چونکە ئەو واقیعە ناوەرۆک و پێوەرەکانی مانای کوردبونی منیان دارشتوە کە تا ئەم چرکەیەش پاش تێپەربونی نزیکەی شەست ساڵ شانازیان پێوە دەکەم. کوردبون لەو سەردەمەدا پاک و بێگەردی بو، گیرۆدەی ئاڵۆزی و ساختەکاری و خۆپەرستی و نەهامەتیەکانی ئەم سەردەمە نەبو، کوردبون ئەسیری فرە حزبی و سیاسی و بەرژەوەندی تایبەت و مەزهەبی و جەمسەرگەری نەبو، یەک پرسیار هەبو کە پێویستی بە وەڵامدانەوەی یەکلاکەرەوە هەبو: لە بەرەی میللەتی یا لە بەرەیەکی تر؟ لەو ساڵانەدا پێش ئەوەی بە دهۆک و خانەقین و هەولێر ئاشنابم بە هۆی هاتوچۆم بۆ بەغدا بۆ خوێندن بە کەرکوکدا تێپەریوم، لە دوای تەمەنی ٢٢ ساڵیمەوە گەرمیان و دەڤەری بادینان منیان لە ئامێز گرت، دواتریش چومەتە خزمەتی سابڵاغ و دیاربەکر، چاوەروانیەکانی سەردەمی گەنجایەتیم بۆ شا شارەکانی کوردستان لە تابلۆیەکی نەتەوەییدا دەبینی. باسکردنم بۆسلێمانی مانای کەمکردنەوە نیە لە هیچ شار و دەڤەرێكی تری کوردستان، بەڵکو واقعێكی حاشاهەڵنەگرە کە سلێمانی لە مێژە کەعبەیەکی مەزنی کوردایەتی بوە و هەرواش ماوەتەوە، بزانین چی بەسەر ئەو کەعبەیەدا هاتوە؟ ئەوانەی بەم بۆچونە سەغڵەت دەبن دەتوانن بە لاپەرەکانی مێژودا بچنەوە، ژمارە و روداوەکان بخوێننەوە و رۆڵی سلێمانیش لە زۆر بواردا هەڵبسەنگێنن، ئەم نوسینە شوێنی باسکردنی دەیان هەزار لاپەرەی ئەو مێژوە نیە. سلێمانی لە مێژوی نزیکدا لە سەردەمی شێخ محمودی نەمرەوە و لە کۆماری مەهاباد و شۆرشی ئەیلول و دوای شکستی ئەو شۆرشە و لە شۆرشی هەڵساندنەوەشدا درێغی نەکردوە لە بەخشینی هەزاران  رۆڵەی خۆی. قارەمان و قوربانیەکانی ئەم شارە لە سەردەمی پاشایەتی و دواتر کۆماری و شۆرشی ئەیلول و نەبەردەکانی کۆمەڵە و یەكیتی گەواهی بەو راستیە دەدەن. ئەو رۆڵانەی لە سەختترین قۆناغی کوردایەتی لە باشور عەرشی دوژمنانیان هێنا بوە لەرزین.   رۆڵە جوامیرەکانی سلێمانی و لە پێشەنگدا نەوشیروان مستەفا و سەدان فەرماندە و پێشمەرگە لە هەمو دەڤەرەکانی تری کوردستان رابەرایەتی مەزنترین راپەرینیان لە مێژوی ناوچەکەدا کردوە و چۆکیان بە درەندەترین رژێمی خوێنرێژ داناوە. مەخابن  سلێمانی لە دوای راپەرینەوە بوە دەڤەرێکی نامۆ بە مێژو و سەروەریەکانی، بە تێگەیشتنی حوکمرانی و سیاسی و ئابوری و سەربازی و ئەمنی سلێمانی بوە ناوچەیەکی قۆرخکراو و نامۆ بە زۆربەی بەرپرسە تازەکانی، ئەمە کێشە نەبو کێشەکە لەوەدا بو زۆربەیان سلێمانی یان لە یەک کاتدا کردە قەمیسی عوسمان بۆ کوردایەتی و بۆ حەزە وردیلە و زەبەڵاحەکانی خۆیان. ئەوەی نەتوانراوە تا ئەم چرکەیەش دەستەمۆ و داگیر بکرێت ئیرادە رەسەنەکەیەتی، چونکە گەر ئەوە بکرێت سلێمانی دەبێتە لاشەیەکی مردو و بە دوای خۆیشدا بزافی کوردایەتی شتێکی ئەوتۆی نامێنێت لەسەر پێی خۆی بوەستێت. ئەمە کەمکردنەوە لە پێگە و گرنگی دەڤەرەکانی تر نیە بەڵکو راستیەکە مێژو سەلماندویەتی. بەشێکی باڵادەستەکانی ئەم دەڤەرە، موڵکدارە تازە هەڵکوەتەکان، ئەوانەی لە پرێک بون بە کورێک، دزە روقایمەکانی شار، بکوژە دەمامک کراوە هاوردەکراوەکان ئەمرۆ هەمویان بێ وچان هەوڵدەدەن سیمای سلێمانی وەک روخساری خۆیان رەش بکەن. سلێمانی بە زەعیم سدیق و سەدام و علی حەسەن مجید و چەندینی تریش دەستەمۆ نەکرا و ئیرادەی زەوت نەکرا، هەرواش دەمێنێتەوە، ئەمە ئەو سەرچاوە ئاگرینە سەرسەختەیە لە کوردستانی گەورە شانازی پێوە دەکرێت و هەزاران نوسین و چیرۆک و هەڵبەست لەسەر گر و تینی ئەو ئاگرە بونەتە تاجە گوڵینەکەی سلێمانی. ناحەز و حەسود و رق و کینە هەڵگرەکان بەرامبەر بە سلێمانی ساڵانێکە بۆقی بێدەنگی و بێ ئومێدی و بێ ئیرادەیی سلێمانی بڵاودەکەنەوە، ئەوانە کاڵفامانە تێنەگەیشتون سلێمانی زۆر لە مێژە و تا ساتە زۆر سەختەکانی حوکمرانی خۆماڵی کوردی و تا ئەم چرکەیەش دەستپێشخەر و پێشەنگی یاخیبون و نارازی و  نۆژەنکەرەوەی شێوازەکانی بەرهەڵستی و خۆراگری بون، قوربانیەکی گەورەشی داوە، هاوکاتیش خەڵکە رەسەنەکەی شار لە ژیانی رۆژانەی خۆیان هێمنانە بەردەوام بون، تەنانەت لە سەیران و چێژکردنی خۆشیەکانی ژیان نەکەوتون، تۆ بلێی نهێنی ئەمە چی بێت؟ بە کورتی و کوردی خەڵکی سلێمانی لەو  دەیان ساڵەدا فێری هونەرێک بون ئەویش: هونەری ململانێ بۆ مانەوە و چاوەروانی ساتی گونجاو. لە راپەرینە مەزنەکەشدا هەر وایان کرد. بۆ خۆم لە پارچە پەخشانێکدا، لەسەر ئیستای سلێمانی نوسیومە: ئەگەرئەمجارە بێمەوە لە مەملەکەتەکەی شێخی نەمر و مێرنشینی بابان لە لانەی مەحوی و سالم لە چەقی دوا هەناسەی عەولە سیس لە حامیەکەی مامۆستا  ئەنوەر و یاسین لە بەر قاپی خانوە قورەکەی دایکە دڵ سوتاوەکەی مامۆستا عەزیز لە حەوشە چۆڵ و وشکەکەی باجی رەحمەی جلشۆر لەسەر گۆری بێ ناوەکانی بارزان و گەرمیان سەری نەوازش دادەنەوێنم پر بە قوڵایی زەوی و ئاسمان هاوار و نزا دەکەم سەر لە نوێ دوازدە وانەکەی پەشێو لە ئاسمانی شارەکەم بدرەوشێنەوە لە گشت حوجرە و پۆل و باخچەی منداڵان بخوێنرێنەوە ئەگەر ئەمجارە بێمەوە چنگ بە چنگ بە باڵای پیرەمەگروندا هەڵدەگەرێم بە گوێیدا دەچرپێنم لێی دەپارێمەوە بە بیریدا دەهێنمەوە چاوەزاری شارە بێ نازەکەم بمێنێتەوە

سۆزان سەعید زۆر لە  کاتەکانی  ژیانمان هەستێکی نەخوازراوی چاوەڕواننەکراو هەڵدەکوتێتە سەرمان، هەستی ئەوەمان دەداتی کە ئێمە ڕاستیەکانی ژیانمان لە یادچۆتەوە یان  بە ئاگا پشتگوێمان خستون و  و لە یادی خۆمان  بردونەتەوە. کاتێك ئەم  هەستە  دێتە ناخمانەوە کە لەناکاو ڕوبەڕوی لەدەستدانی  یەکێك لە ئازیزمان دەبینەوە و بەبێ  ماڵئاوایی لێمان جێمان دەهێڵێت. دەمانخاتە ئازارێکی پڕ لە  بێدەنگی و نازانین چی لەئاستی ئەو ناهەمواریە دەرببڕین و چ ووشە و ڕستەیەکی لە ئاستا بێنینە سەر زارمان.  دەمانکاتە دووبەشی ناتەبایی لەگەڵ خۆمان؛ بەشێکمان هۆش دەخاتە سەر ئازارەکانی ئەو ساتەی خۆمان، لە هەمانکاتدا دێینەوە بیری ئازاری لەدەستدانی کەسانێکی دور یان نزیك لێمان کە هەمان  ئازاریان چێشتووە. کاتێك خۆمان کەسێکی ئازیزمان لەدەست دەچێت ئەوسا دەزانین کە چەندە بێمانا و بێباك و بێهەست بوین لە ئاستی ئەوانەدا کە کەسێکی ئازیزیان لەدەستداوە. هەمیشە هەڵخەڵەتاوین لەژیاندا، خۆمان کەسی سەرەکین لە فریودانی خۆمان، تەنها لەو ساتانەدا لە بیری ئەو ئازیزەمانین  کە  جێی هێشتوین، کات هەمو برینێك ساڕێژ دەکاتەوە و ئەوسا جارێکی تر خەمسارد دەبینەوە بەرامبەر ئەوانەی کە زوو یان درەنگ جێمان دێڵن. بەردەوام دەبین لە دواگەراندا بەدوای خۆشی و خۆشگوزەرانی و ئامانجە ماتەری و  چاوچنوکی و ئارەزو وویستە  بێنرخەکانمان.  زۆر جار لەژیاندا هەستی ئەوەمان هەیە کە ئێمە باڵادەستین بەسەر هەستی خۆشی و ناخۆشێکانمانا، لەکاتێکدا ئەم هەستە تەنها خەیاڵە، لە روبەروبونەوەمان لەگەڵ ژیان و مردن هەستی خۆ بە باڵادەستیمان پوچ دەبێتەوە.  دەگەینە ئەو ڕاستییەی کە ئێمە تەنها مرۆڤێکین ئەقلانییەتمان سنوردارەو ئەو ئەندازیارەی ژیانی خۆمان نین کە لە بیرماندا نەخشەمان بۆ کێشاوە. روبەروبونەوەمان لەگەڵ مردن وماڵئاوایی وەک تراژیدیای نەگەڕانەوەی ئازیزانمان هەمان سات و ڕۆژی  ماڵئاواییان ئەو هۆشەمان پیا دێنێتەوە کە کەسانێک رۆلێکی زۆریان هەبووە لەژیانماندا بەڵام ئێمە هیچ کات بیرو هۆشمان نەخستوتە سەریان و ئەو بایەخەمان نەداونەتی وەک ئەوەی بۆ هەمیشە دڵ و هەستمان ئاسودە بێت.   لەدەستدانی ئازیزانمان، ئازارێك دەخاتە ناخمانەوە کە هەمیشە بیریان لێدەکەینەوە و ئاستەمە خۆمان بخەینە کەشێکەوە  کە وەڵامی پرسیاری خۆمان بدەینەوە یاخود لە کەسانێکی ترەوە وەڵام وەربگرینەوە کە  ئایا  چۆن بتوانین  ئازاری تەعزێباریمان بە شێوەیەکی ئەقڵانی کەم ئازارتر و ئارامتر بکەینەوە، چارەسەرکردنی ئەو  ئازارەی مەحاڵە وەسف بکرێت. ڕەنگە تەنها چاوەڕوانکردنی چارەسەر و وەڵامدانەوەی بێدەنگی ئەم ئازارە ئەوەبێت؛ با چاوەروانبین  جارێکی تر هەستی نەویستنی لەیادنەچونەوە و خۆفریودان هەڵکوتێتەوە سەرمان و  تاریکی ماڵئاوایی ئازیزە لەدەستچوەکەمان کاڵتر بێتەوە و تەعزێباری جێبهێڵین و دیسانەوە بکەوینەوە دونیای خۆهەڵخەڵەتاندن و ناڕیالیستی. ئەو بیرەی کە زۆرجێگای بایەخە لەپاڵ ئازاری ماڵئاوایی `` سەرباری بەتەنگەوەهاتن بە پێی ویست و توانا هێشتا هەست کردنە بە کەمتەرخەمی بەرامبەر کۆچکردوانمان``. کەمتەرخەمی و هەستکردن بە ناکامڵی لە جێبەجێکردنی بەرپرسیارێتی لای تەواوی مرۆڤەکان بەرامبەر تەوای ئەرکەکان، هەستێکە هەمیشەییە دەمانخاتە بەردەم ئازارێکی ڕۆحی، گەرچی دەگمەن دەیخەینە سەر زار. تەنها ڕێگایەك بۆ کەمکردنەوەی ئەو هەستە یان خۆدابڕاندنمانە لەسەرجەم هەست و سۆزی مرۆڤ بونمان یان  لە ڕێگای ئەرکە مۆڕاڵیەکانمانەوە  قەرەبوی بکەینەوە؛ ئەوەش لەرێگای بیرکردنەوە و یادکردنەوە و رێزلێنان لە  کۆچکردووەکانمان، ئەمەش تەنها مافێکی سنوردارو هەڵبژاردەیەکە کە کۆچکردوەکانمان هەیانە و ئێمەش قەرزارباریانین کە هەمیشە پێیان ببەخشینەوە.  زۆر جار لە کۆمەلگای کوردیدا باس لەوە دەکرێت کە گوایە "ئێمە مردو پەرستین" . جیاوازی هەیە لە نێوان مردو پەرستن ورێزلێنان لە مردو. هیچ مردویەک ناکرێت جێگای  بێڕیزی پێکردنی بێت، بەو هۆیەوەی چەندە خراپکاریش بوبێت لە دوای مردنی بێدەسەڵات دەبێت لە خراپکاری و کاری نەخوازراو. بەڵام پەیوەندی کەسانی نزیک لە مردوەکە جیاوازە لەگەڵ کەسانی نەناس پێی.کەم تا زۆر کارە نەخوازراوەکانیشی لەیادا کاڵ دەبێتەوە، وەك ئەوەی لە ناو کۆمەڵگاکەماندا باوە، باسی خراپەکاریەکانی ناکرێت و دەڵێن شەیتانیش دەستی لێهەڵگرتووە.  با ئەوەش لەیاد نەکەین سەرهەڵدانی مۆڕاڵ لە ناو مرۆڤەکاندا لە ڕودانی مردن و لەگۆڕخستنی لاشەوە هاتووە لەبری بەجێهێشتنی بو داڵ و ئاژەڵ بیانخوات یان ناشرینبن لە ڕوخسار و جەسەدەیاندا. رەنگە ئەو پرسیارە بکرێت ئایا ئێمە بۆچی دەچینە سەرگۆری کۆچکردوەکانمان و بەسەریان دەکەینەوە؟ خۆ بێئاگان لە سەردانمان و ئەوان لە دونیای خۆیاندان و بە دڵنیاییەوە پێزانینیان نیە بۆی و سوپاسگوزارمان نین کە بۆ ساتێك لە تەنهایی دوریان بخەینەوە. ئەگەر وەکو ئاییندارێك فاتیحە و دۆعای خێریان بۆ بکەین دەکرێت لە ماڵ و لە شوێنی خۆشمانەوە بێت. ئەمە مامەڵەیەکی ئەخلاقییە بە بێ بیرکردنەوە لە  سود و ئامانجەکانی بەڵکو تەنها مامەڵەیەکی بێ بیرلێکردنەوەی هەست و ڕۆحیە کە رەگی داکوتاوە لەناخی مرۆڤەکاندا و  بونی هەیە و لێکدانەوەی زانستی و عەقڵانی بۆ ناکرێت. جۆرە کۆدێکە کە لە مرۆڤەکاندا هەیە و دەتکاتە تاکێك لە نەریتەکانی کۆمەڵگاکەت. لە ڕێگای ئەو کۆدەوەیە هەست لەگەڵ یەکتری دەگۆڕدرێتەوە و جۆرێك لە هارمۆنی بەیەکەوەژیان لە گەڵ دەوروبەر و تەواوی کۆمەڵگا بنیاتدەنێت. چونە سەرگۆڕی کۆچکردووەکان ئەگەر تەنها بۆ خۆئارامکردنەوە بێت دەکرێت وەکو خۆپەرستی و بەرژەوەندییەکی دەرونی تێی بڕوانرێت. دەکرێت ئەوە لە ڕێگای پزیشکێکی دەرونیشەوە بە ئەنجام بگات، گۆڕی کۆچکردو ناکرێت وەکو ئەڵتارناتیڤی پزیشكی دەرونی یان دەوای ئارامکردنەوە تێی بڕوانرێت، ئەمە نیشاندانی گرنگی بە خۆ و بەرژەوەندی خۆ دانە نەك ڕێز و خۆشەویستی بۆ مردوەکە.  هەستی مرۆڤ بەرامبەر بە مردن جۆرێکە لە  ڕوداوێکی تەماوی موعجیزە ئاسا، مرۆڤی ئیماندار و بێباوەر  بەرامبەری بێوەڵامن و بەشێوازو لەسەر بنەماکانی ئەقلانییت و  زانستی ناتوانێت مامەڵە بکەن بەرامبەری. هەردوولا بەرامبەر بە مردن لاوازن، هەربۆیە لەسەر لاشە یان  گۆڕی مردووەکان و لەئاستی مردن بێدەنگ و بێوەڵامن. هەردوولا دەکەونە ئەو ڕستە و بیرە فەلسەفییەی کە دەڵێت: ئیتر نازانم چی! یاخود، ئیتر خوا دەیزانێت!، هەردوو لا دەکەونە نەزانینێکی نادیارو دیاردەیەکی چارەسەرنەکراو.  ئەوەی کە بۆمان دەمێنێتەوە بەرامبەر بە مردووە ئازیزەکانمان ئەوەیە کە چون رێورەسمی سڵاوکردنمان هەیە لەیەکتری بەهەمان شێوە بەسەرکردنەوەی سەر گۆڕەکانیان جۆرە سڵاولێکردنێکە لەوان وەک چۆن  کاتێك زیندوەکان بەیەکتری دەگەن. ئەمەش تەنها بۆ ئەوەیە کە ئێمە هێشتا رێز لە مردۆکە دەگرین سەرەرای ئەوەی هێچ بەرهەمێکی نییە بەڵام ئێمە هێشتا لە دونیای خۆماندا وەک کەسێکی نزیک لە خۆمان دەیبینین و رێز و بایەخی بۆ دادەنێن لەگەڵ ئەوەشدا کە لە ژیاندا نەماوە، ئێتر چ لە ڕێگای سەردانی، یادکردنەوەی  یان چەپکەگوڵێك خستنە سەر گۆری.   گۆر نەك تەنها جێگای شاردنەوەی بەڵکو رەمزی مردوەکانیشمانە، جێگرەوەی ئەوانە هەرچەندە خۆیان نین، لە ڕێگای گۆرەکانیانەوە وێنەیەک لە خۆیان نمایش دەکەن و پێشانی ئێمەی دەدەن. ئێمەی مروڤ بە بڕوادار و بێباوەڕەوە لەکاتی خەفەت و ناسۆری تەعزیەباری  کۆچکردوەکانمان روو دەکەینە کەرەستە و رەمزی مردوەکانمان،  ئیتر ئەگەر لەرێگای شتە بەجێماوە بێنرخەکانیشیان بێت، وەك قەڵەمێك، چاویلکەیەك ، کاتژمێرێکی کەمنرخی دەستیان یاخود گۆرو کێلەکانیان. ئەم رەمزە پەێوەست نییە بە بیروباوەر یان ئایینەوە، بەڵکو تەنها مانابەخشە بە مردوەکانەوە لە ژیانماندا، بەوەی ئەوانە لەژیانماندا هەن بەڵام بەشێوازێکی تر، یادگاری و کەرەستە بەجێماوەکانیان ئەوانمان لە بەرچاودا دەردەخەن و نوێنەرایەتی ڕۆحیان دەکەن لامان.  ئەو هەستە بێدەنگەی سستمان دەکات لەسەر گۆری ئازیزانمان ئەوەمان نیشان دەدات کە ئێمە زۆر بێهێزو بچوکترین لەچاو هەندی ئازاری ژیان. ئەو بێ دەنگیی و ئازارە گەورەیە یەک دەگرنەوە و لەگەڵ نەبینراو وەک تارماییەک بەسەرماندا زاڵ دەبن و ئەوەمان نیشان دەدەن کە لە کۆتاییدا ئەمە رێگامانە، هەرچەندە مەحاڵە مردنی خۆمان بخەینە بەر چاوی خۆمان و ئەو راستیە هەستپێبکەین کە ئێمە هەمیشە لەپاڵ مردندنێکی چاوەڕواننەکراواین. ئەم بیرە و لەگەڵیا ژیان بەها و هەستی ئەخلاقیمان دەجوڵێنێت،  لەو تێڕوانینەوە وامان لێدەکات کە زیاتر بایەخمان هەبێت بۆ مرۆڤ و مرۆڤایەتی. پێویستە هەوڵبدەین هەمیشە  ئەوەمان لە یادا بێت کە  یاسای ژیان و مردن زۆر بێبەزەییەو بێویست و چاوەڕوانی خۆمانە، وەک ئەوەی یانکلافیج دەڵێت: کاتێک مرۆڤەکە لێرەیە مردن لێرە نییە، کاتێکیش مردن لێرەیە مرۆڤەکە لێرە نییە.  

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  مورته‌زا لاخانی گه‌وره‌ نه‌وتفرۆشی نایاسایی پاكستانی ، كاتی خۆی وتویه‌تی" من ئیش ده‌كه‌م له‌وه‌دا ده‌ستیشم پیس بێت گرنگ نیه‌ " ئه‌م گوته‌یه‌ به‌ قه‌د ئه‌وه‌ی ئاماژه‌ كردنه‌ بۆ ئیش  كردن ، ئاماژه‌ كردنه‌ بۆ ده‌ستبردن بۆ هه‌موو ئیشێك ، ئیتر ئه‌و ئیشه‌ هه‌رچی بێت ، لاخانی كوڕی ملیاردێرێكی گه‌وره‌ی پاكستانی " سوڵتان عه‌لی لاخانی "  ه‌ سوڵتان لاخانی باوكی ئیمبراتۆری میدیاو راگه‌یاندن بوو له‌ پاكستان ، هه‌ندێك لایه‌ن و كه‌سیش به‌ گه‌وره‌ ترین گه‌نده‌ڵكاری ئه‌و بواره‌ی ده‌زانن . مورته‌زا وه‌ك باوكی نه‌كرد له‌ میدیادا كار بكات ، ئه‌و نه‌وتی هه‌ڵبژارد ، له‌و ڕوه‌شه‌وه‌ مورته‌زاو كۆمپانیاكانی له‌ كوێ‌ بن ، ئه‌و شوێنه‌سه‌رچاوه‌ی گه‌نده‌ڵی و گزی كاریه‌ ، ئه‌و ته‌مه‌نی له‌ ئێستادا 60 ساڵه‌و ساڵی 1962 له‌ كه‌راتچی پاكستان له‌ دایك بووه‌و له‌ هه‌ردوو وڵاتی به‌ریتانیاو كه‌نه‌دا گه‌وره‌ بووه‌و هه‌ڵگری ناسنامه‌ی هه‌ردوو وڵاتیشه‌ ، تا ئێستا چه‌ندین كۆمپانیای نه‌وتفرۆشی و قاچاغی نه‌وتی دروستكردوه‌و یه‌كێك له‌ كاره‌كته‌ره‌ سه‌ره‌كیه‌كانی  فرۆشتنی نه‌وتی عیراق بووه‌ له‌ نه‌وه‌ده‌كان كاتی پرۆسه‌ی "نه‌وت به‌ رانبه‌ر خۆراك " بۆ ئه‌مه‌ش به‌ گزی له‌ سه‌روو ئه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان دایناوه‌ نه‌وتی عیراقی فرۆشتوه‌و به‌ وه‌ هاوكاری سه‌دام و رژێمه‌كه‌ی كردووه‌ ، له‌و رۆژگاره‌دا موچه‌ی مانگانه‌ی گه‌یشتوه‌ته‌ 5000 پێنج هه‌زار دۆلار ، جگه‌ له‌ ده‌سكه‌وتی لابه‌لای تر, لاخانی هه‌ر له‌ عیراق نا له‌ فه‌نزوێلاش كاری قاچاخ و فرۆشی نه‌وتی كردوه‌، له‌ كاتی سه‌رهه‌ڵدانی داعشیشا ئه‌و نه‌وتی له‌ داعشكڕیوه‌و له‌ توركیاوه‌ به‌ره‌و ده‌ره‌وه‌ی بردووه‌ ، وه‌ك چۆن نه‌وتی كوردستانیشی به‌ توركیادا گه‌یاندوه‌ته‌ ماڵتاو له‌وێشه‌وه‌ فرۆشتویه‌تی ، به‌ قسه‌ی ئاشتی هه‌ورامی هاوڕێی لاخانی و دۆزه‌ره‌وه‌ی لاخانی بۆ كاری ڕه‌ش له‌ بواری فرۆشی نه‌وتا ، ئه‌وان ناچار بونه‌ نه‌وتی خۆیان به‌ ئیسرائیل بفرۆشن ، ئه‌وه‌ش له‌ رێگه‌ی لاخانیه‌وه‌ ، هه‌ڵبه‌ت پێشتریش نه‌وتی داعشی به‌ ئیسرائیل فرۆشتوه‌ . لاخانی له‌ گه‌ڵ سه‌دام له‌ رێگه‌ی كۆمپانیای گلۆیكۆره‌وه‌ نه‌وتی عیراقی به‌ ده‌ره‌وه‌ فرۆشتوه‌و له‌و رێگه‌یه‌وه‌ بووه‌ به‌ خاوه‌ن ده‌یان ملیۆن دۆلار ، سه‌یر ئه‌وه‌یه‌ به‌و پاره‌ی دزی و ساخته‌یه‌ هاوكاری و كاری خێرخوازی له‌ پاكستان كردووه‌ ، له‌ دوای سه‌رهه‌ڵدانی داعش ئه‌و چاوی خسته‌ سه‌ر نه‌وتی كه‌ركوك و كوردستان ، هه‌رێمی كوردستانیش ئامێزیان بۆ كرده‌وه‌ ، قسه‌یه‌ك هه‌یه‌ كه‌ گوایه‌ هه‌ندێ‌ جار موچه‌ی مانگانه‌ی له‌ نه‌وتی هه‌رێم تا یه‌ك ملیۆن دۆلار رۆیشتوه‌ ، هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه‌ له‌ 2015و دواتر كاتێك كه‌ موچه‌ خۆرانی هه‌رێم چاره‌كه‌ موچه‌ یان هه‌ر موچه‌یان وه‌رناگرت . كۆمپانیای ئای ئێم ئێم ئێسی لاخانی له‌ كوردستان له‌ گه‌ڵ رۆز نه‌فت و ڤیتۆڵگروپ كاری كردوه‌و له‌و رێگه‌یه‌وه‌ پاره‌ی خه‌یاڵی  كۆكردوه‌ته‌وه‌ هه‌ر له‌و رێگه‌یه‌شه‌وه‌ نه‌وتی هاڤاناو بای حه‌سه‌ن و بابه‌گوڕگوڕی فرۆشتوه‌ ، كه‌ بریتین له‌ بیره‌ نه‌وته‌كانی كه‌ركوك ،مورته‌زا له‌ مامه‌ڵه‌كردن له‌ گه‌ڵ بانكه‌كانیشدا له‌ گه‌ڵ بانكی گوماناوی كار ده‌كات ، یان رونتر كاره‌كانی گوماناوین و بانكه‌كان ده‌یخه‌نه‌ ژێر پرسیاره‌وه‌ ، بۆ نمونه‌ كێشه‌كانی له‌ گه‌ڵ بانكی میدی لوبنانی كه‌ تا ئێستا ده‌ستی به‌سه‌ر بڕێكی زۆر پاره‌ی لاخانی و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانیشدا گرتوه‌ ، قسه‌ له‌ سه‌ر چه‌ند ژماره‌یه‌ك ده‌كرێت له‌وانه‌ ملیارێك دۆلار ، یان شتێ‌ كه‌متر ، له‌وه‌ هه‌روه‌ها باسی 250 ملیۆن دۆلاری هه‌رێمیش ده‌كرێت . كاره‌كانی لاخانی به‌ وته‌ی نوسه‌رێكی عه‌ره‌ب به‌ ناوی عه‌لی سه‌لیم عومه‌ر عه‌لی یه‌كێكه‌ له‌ هۆیه‌كانی شه‌ڕی توندی میدیای نێوان هه‌رێم و به‌غدا و رێگریشه‌ له‌ چاره‌سه‌ر كردنی كێشه‌كان ، نه‌ك وه‌ك خۆی وه‌ك ئه‌و كاره‌ نایاساییانه‌ی كردویه‌تی ، عه‌بادی كاتی خۆی دڵنیابووه‌ له‌وه‌ی كوردستان له‌ رێگه‌ی لاخانیه‌وه‌ نه‌وت ده‌فرۆشێت به‌ ئیسرائیل ، ئه‌مه‌ش كێشه‌كه‌ی قوڵتر كردوه‌ته‌وه‌ ، لاخانی گه‌وره‌ بازرگانی نێوده‌وڵه‌تی ساخته‌كردنی نه‌وته‌و ده‌ستی له‌ ده‌یان كاری نایاساییدا هه‌یه‌ . هه‌ڵبه‌ت قسه‌ كردن له‌م ساخته‌كاره‌ گه‌وره‌یه‌ی نه‌وت پێویستی به‌ لێكۆڵینه‌وه‌و توێژینه‌وه‌ی ورده‌ ، ئه‌وه‌ی بۆمن جێی سه‌رسوڕمان بوو لاخانی بڕی یه‌ك ملیۆن پاوه‌نی بۆ ده‌سته‌یه‌كی گه‌وره‌ی پزیشك و كارمه‌ندو نه‌خۆشخانه‌ خه‌رج كردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی دوانه‌یه‌كی پێكه‌وه‌ نوساوی پاكستانی له‌ یه‌كتر جیا بكاته‌وه‌ ، ئه‌مه‌ له‌ سه‌رو به‌ندی ئه‌و رۆژگاره‌دا كه‌ پێشمه‌رگه‌یه‌ك له‌كه‌ناڵه‌كانه‌وه‌ ده‌گریا بۆ ئه‌وه‌ی بینێرنه‌ ده‌ره‌وه‌ بۆ چاره‌سه‌ری دوو مناڵه‌ نه‌خۆشه‌كه‌ی ، دواتر حكومه‌ت نا كۆمه‌كی خه‌ڵكی خێرخواز ئه‌ویان نارده‌ ده‌ره‌وه‌ .

دانا نەقی  بەردەوامی بەرزبونەوەی نرخی نەوت لە کۆتاییەکانی ٢٠٢١ و سەرەتاییەکانی ساڵی ٢٠٢٢، بە تەواوی ئیدارەی بایدنی هەراسانکردوە. بەرزی نرخی نەوتی خاو لە ئەمەریکا بوەتە هۆی بەرزبونەوەی نرخی بەنزین لەو وڵاتە. بە پێی لێکۆڵینەوەکانی سەنتەری ووزە لە جیهان چارەکی یەکمی ٢٠٢٢ نرخی نەوت دەگاتە ١٠٠ دۆلار، هەر چەندە ئەمەریکا لە هەوڵدایە بۆ ڕێگریکردن لە گەشتنی یەک بەرمیل نەوت بۆ سەد دۆلار، بەڵام هەوڵەکانی دیاریکراوەو توانای وەستانی بەررزبونەوەکەی نیە. نیگەرانی ئیدارەی بایدن لەم دۆخە ئەوەیە، کە بەتەوای هەراسان بوە بە دەست بەرزبونەوەی نرخی بەنزین لە ئەمەریکا شان بە شانی بەرزی نرخی نەوت. ئەمەریکا ڕۆژانە پێویستی بە هەشت ملیۆن و نیو لیتر بەنزین هەیە بۆ ناوخۆ، بەرامبەر بەمەش زیاد لە نۆ ملیۆن بەرمیل نەوتی پێویستە بۆ پاڵاوتن. هۆکارە زەقەکانی شکستی ئەمەریکا بەرامبەر بە ڕێگیرکردنی بەرزبونەوەی نرخی نەوت ئەم سێ خاڵەن. ١- شکستی ئیدارەی بایدن لە بە کارهێنانی نەوتی خەزنی ستراتیجی ئەمەریکا، هەر چەندە لە ساڵی پار پەنجا ملیۆنی بە کار هێنا، بەڵام هەر نەیتوانی ئامانج بپێکێت. ٢- ڕەتکردنەوەی داواکاریی ئەمەریکا لە ووڵاتانی وەک( بەریتانیا، هند، چین، یابان، کۆریای باشور) بۆ بەکارهێنانی نەوتی خەزنکراویان.  ٣- ئەندامانی ئۆپیک بە هەمان شێوە گوێگریان نەکرد بۆ داواکانی ئەمەریکا، کە ڕێژەی هەناردە کردنی زیادە بریتی بێت لە ملیۆن و نیوک بەرمیل ڕۆژانە، بەرامبەر بەمە ئۆپیک چواردسەد هەزار بەرمیلی زیاد کرد.  ئاشکرایە نەوتی خەزنکراوی ستراتیجی ئەمەریکا، لە ساڵی ٢٠٠٢ پێنج نەوەدو دوو ملیۆن بەرمیلە تاوەکو ساڵی ٢٠٢٢. ئەمەریکا ئەم خەزنەی هەمیشە وەک کارتێکی سیاسی بەکار هێناوە بۆ دابەزاندنی نرخی نەوت، گەر ئەمەریکا لە داهاتو بیەوێت نەوت و نرخەکەی دابەزێنێت ئەوا دەبێت ١٠٠ ملیۆن بەرمیل بە کار بهێنێت و، پاشان دەتوانێت بە خستنە بازاڕی ئەو خەزنە نرخی بەنزین لە وڵاتەکەی بگەینێتە هەژدە سەنت بۆ لترێک بەنزین.

پەیكار عوسمان (١) کاتێ (لافاوێکی گەورەو فەزیحەیەکی گەورە) پێکەوە ڕووئەدەن، عەقڵی سادە، خێرا ئەو دووانە گرێئەداتەوەو وا لێکی ئەداتەوە، کە لافاوەکە غەزەبی خودایەو باجی مەلهاکەیە.. کە ئەمە خورافەیەو هیچ ڕەبتێکی ماقوڵی تێدانیە،، بەڵام لەسەرێکیشەوە ڕەبتی تیایە، ئەزانی چۆن؟ یەعنی شتەکە ئەکەوێتە سەر تێگەیشتنی تۆ بۆ خودا، کە بێگومان خودا حەرەسی گەڵوگونی خەڵك نیەو کائینێکی شبرو شێتیش نیە، کە بۆ گانێك شارێك کاولکا، وەکئەوەی کە وا تێگەیشتووین و وا وێنا کراوە بۆمان. بەڵکو (لن تجد لسنە اللە تبدیلا) کە ئەمە هەم یاسا گەردونییەکان و هەم یاسا مرۆییەکانیش ئەگرێتەوەو وەکچۆن گەردوون بە یاسا فیزیاییەکان ئیش ئەکا، مرۆڤایەتیش بە یاسا ئاکارییەکان ئیش ئەکاو ئەوە خودا نیە کە تەداخول ئەکاو لە توڕەییدا یاسا سروشتییەکان ئەگۆڕێت، بەڵکو ئەوە یاسا ئاکارییەکەیە، کە  ئیشی خۆی ئەکاو (چاکە هەر چاکەی لێئەکەوێتەوەو خراپەش هەر خراپە)! یەعنی کاتێ پارەی گشتی، ناخرێتە خزمەتی گشتی و ئەخرێتە خزمەتی گەڵوگونی چەن مەسول و سۆزانییەك، ئیتر ئۆتۆماتیکی شار خەلەلی تێئەکەوێ و ئەگەریش ئەو پارەیە بچوایەتە خزمەتی شارەوە، ئاسایی ئەو خەلەلە دروست نەئەبوو،، ئەمەش نەك خورافە نیە، بەڵکو یاسای ژیانە!   جا ئەگەر تۆ، خودا وەکو چاکەی ڕەها بناسیت، ئیتر هەرچی بچێتە چاکەوە، ئەشچێتە خوداوە. یەعنی ئەگەر پارەی ئەو وڵاتە، بچوایەتە خزمەتەوە، ئەوکات نەتیجەکەشی چاك و خودایی ئەبوو،، بەڵام کە ناچێتە ئەوێ و ئەچێتە ئەنواعی فەسادەوە، ئیتر نەتیجەکەشی جیکڵاس و لافاوەو ڕەبتەکەش تەحسیڵ حاسڵێکی زەمینییانەی یاسای ئاکارە، نەك شتێکی ئاسمانی و شێواندنی یاساکانی سروشت! یەعنی میتافیزیکاو بنەمای نادیاری شتەکان، هەر لێرەیەو عەقڵیی و ویژدانیی و یاساییە، نەك شتێکی دەرە عەقڵیی و بان یاسایی و ئەفسانەیی!  یەعنی گەردونی مادی و مەعنەوی، یان عالەمی خەلق و ئەمر، بە یاسای خۆی ئەڕواو تەنانەت دوعای پێغەمبەرێکیش هیچ لەمە ناگۆڕیت. ئەو دوعایەی کە گیرائەبێ، ئەوەیە کە تۆ، شوێنی مادی و مەعنەوی خۆتت، لە یاساکەدا گۆڕیوە، نەك ئەوەی کە خودا یاساکەی بۆ تۆ گۆڕیبێت. ئەو دوعایەشی کە گیرا نابێ، ئەوەیە کە تۆ شوێنی خۆت ناگۆڕیت و داوا ئەکەیت، خودا نەوامیس و یاساکانی کەونت بۆ بگۆڕێ! جا یەکێ لە کەرێتییە لەمێژینەکانی مرۆڤ، ئەوەیە کە گەورەیی خودا لە یاساکانی گەردووندا نابینێ، بەڵکو لە موعجیزەو پێشێلی یاساکاندا ئەیبینێ! هەر پێغەمبەرێکیش هاتبێ، یەکسەر داوای ئەم ئیشە قۆڕەیان لێکردوە،، تەبعەن ئیشی خوایەکی گەورەش، ئەوەنیە کە وەڵامی ئەم حەزە بچوکە بداتەوەو یاساکانی گەردوون ببن بە یاریی مناڵان، بەڵکو ئیشی مرۆڤ ئەوەیە کە زانستەکان دابهێنێ و یاساکان بدۆزێتەوە. یەعنی ئیشی خودا ئەوەنیە کە بچوك ببێتەوە، ئیشی مرۆڤ ئەوەیە کە گەورەببێت! ئەوەشی کە پێیئەوترێ موعجیزە، پێشێلی یاساکان نەبووە، بەڵکو ئاستێکی تری زانست و زانین و بەکارهێنانی یاساکانبووە بۆ کەسێك، کە بۆ ئەوانیتر شۆكبووەو عەقڵیان نەیبڕیوە. یەعنی هەموو وجودو هەموو ئەوەی کە ڕووئەدا، هەر لەناو یاسای (کن فیکون)دایە، بەڵام ئاستێکی نزمی زانین، ئاستێکی بەرزتری زانینی لێبووە بە شتێکی غەریب و عەجیب!  بزنێك دوو سەری هەیە، قورئانێکی ئەخرێتە سەر و خەڵك لەژێریا بەلیشاو ئەنوسێ سوبحانەڵا، لە کاتێکا ئەوە خەلەلێکە ڕوویداوە، نەك موعجیزەیەكی خودایی. دوکتۆرێكی کافر، بە یاساکە، خەلەلەکە ئەدۆزێتەوەو بە عەمەلیاتێك، بزنەکە ئەکاتەوە بە ئاژەڵێکی ئاسایی، کەچی کەس بەمەی دووەمیان ناڵێ سوبحانەڵا،، لەکاتێکا گەورەیی خودا، لە ئینسانێکی ژیرو بەکارهێنانی یاساکەدایە، نەك لە بزنێکی سەقەت و مرۆڤێکی جاهیل! مرۆڤی سەرەتایی، لە قۆناغی چاو و شتی بەرجەستەدایە، بەڵام مرۆڤی پێگەیشتوو، لە قۆناغی عەقڵ و تێگەیشتن لە بنەماو یاسای پشتەوەی شتەکاندایە. ئێستا پرسیارەکە ئەوەیە، بۆچی لەکاتی تێکەڵبوونی یاسا سروشتی و ئاکارییەکەدا، کاهینەکان، یەکسەر تەرکیز ئەخەنە سەر دیوە ئەفسانەییەکە نەك دیوە ماقوڵەکە؟ وەڵامەکەی زۆر ئاسانە، چونکە یاسا ئاکارییەکە، قسەی ئاگاییەو لێرەدا تۆ خۆت هۆشیاریت و پێویستت بە کوێخاو دەمڕاست نیە،، دەی ئیشەکەی ئەوانیش لەسەر ئەوەیە کە تۆ هۆشیارو سەربەخۆ نەبیت و هەر لە دۆخی پاشکۆیەتیدابیت! یەعنی ئەوە کاری خوداو هەورێکی توڕە نیە، کە تۆڵەی گەندەڵییمان لێبکاتەوە، بەڵکو کاری خۆمان و خودی گەندەڵییە، کە ئاوەڕۆیەکی باشمان دروستنەکردوە. یەعنی شتەکە هەر لێرەو لەسەر زەوییە، بەڵام ئەگەر لێرەبێ، عەقڵ بەسەریا ئەشکێ و مەجالی فریودانی تێدانیە،، بۆیە ڕەگەزی ئەفسانەیی بۆ دروست ئەکەن و لەویدا یارییەکەی خۆیان ئەکەن، هەر وەکو ئەوەی کە لەگەڵ کۆرۆنادا کردیان! جا ئەم بە ئەفسانەکردنەی شتەکە، ئیشی کاهینی هەموو دینەکانەو هەر لە سودی کاهینەکانیش نیە، بەڵکو بۆ خەڵکە ئاساییەکەش، لابردنی بارگرانیی بەرپرسیارێتییەو ئیتر خودایەك و بارانێك، ئیشەکە ئەکاو تۆش تەنیا تەماشاکەرێکی حیکایەتە ئەفسانەییەکەیت و ڕۆڵەکەت لە سوبحانەڵایەکا کۆتایی دێت و لە کارایی ئەکەویت و نابیتە ئەو ئینسانە هۆشیارو بەرپرسیارەی، کە ئیتر خۆی بێتە مەیدان و چارەسەری دەردی خۆی بکات!  هەنێجار یاسا ئاکاری و سروشتییەکە تێکەڵ ئەبن، وەك ئەوەی کە مرۆڤ، ژینگەی هەسارەکە ئەشێوێنێ و ئەمەش ئەبێتە هۆی گۆڕانی کەشوهەواو زیادبوونی باران لە شوێنێك و کەمبوونی لە شوێنێکی تر.. بەڵام یاساکە ناگۆڕێ و بارانی ئێرەو ئەوێ، هەر بە هەمان یاسا ئەبارێ. واتە کاری ئێمە، یاسای سروشت ناگۆرێ، بەڵکو هەر لەناو یاساکەدا، ئەمانبا بۆ ئەگەرێکی ترو نەتیجەیەکی خراپ. ڕەنگیشە دەستێوەردانەکە، بە دیوە باشەکەدابێ، وەکو ئەوەی کە بە زانست، ئاڕاستەی نەیزەکێك بگۆڕین و نەیەڵین بەر شارێك بکەوێ و وێرانیکا،، خۆ لێرەدا فیزیامان نەگۆڕیوە، هەر بە فیزیا، ئاڕاستەی تەنەکەمان گۆڕیوە!  هەڵبەتە کە ئەڵیم یاسای ئاکاری، مەبەستم ئەخلاقە بە مانا نەگوڕو وجودیی و ویژدانییەکەی، کە لە ناخی هەمووماندا هەیەو یەکە، نەك بە مانا گۆڕاوە کۆمەڵایەتییەکەی، کە زۆرجار بێمانایە. بۆ نمونە لای ئێمە، ئەخلاق پێچراوە لە گەڵوگونەوە، نەك لە ویژدانەوە، بۆیە بەرپرسێك بەوە ناشکێ کە لایەکی وڵاتەکەی دزیوە، بەوە ئەشکێ کە وێنەیەکی ڕووتی بڵاوببێتەوە! ماویەتی

فارس نەوڕۆڵــی کورد ئەو نەتەوەیە لە مێژوودا زۆرجار کەوتۆتە دۆخی تەڵەزگەوە ( مەئزەق)، زۆرجاریش لەو دۆخەدا ڕێگا چارەی نەدۆزیوەتەوە و وەک بەردەکەی (سیزیف ) هاتۆتەوە بۆ خوارەوە و بۆ سەرەتای یارییەکە. لەشێوازێکی تراژیدیدا، دۆخی تەڵەزگە لە سیاسەتداو بەتایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆر دووبارە دەبێتەوە. تەڵەزگە ئەو دۆخەیە، کە هەڵبژاردەیەکت لە ئەوی دیکە خراپتربێت ئەمەش لە ئامادە نەبوونی بیرکردنەوەی ستراتیجی و دەسکراوەیدایە، بەڵام هەندێکجار فاکتەرێک لە ناوەوە یان ڕوداوێک لە دەرەوە دەلاقەیەک دەکاتەوە دەکرێ بقۆزرێتەوە بۆ دەربازبوون لە دۆخی تەڵەزگە، تێنەگەشتن لە دۆخی تەڵەزگە تێنەگەشتنە لە دیاری نەکراوی ئاڵۆزییە ناوەکییەکان، بۆ تێگەشتن لە ئاڵۆزییە ناوەکییەکان پێویستمان بە هونەری لێکدانەوە هەیە، هونەرێک بە تێگەیشتن لەو فاکتەرانەش کە دەوریان داوین. کورد ژیانی ئەزمونکراوی زۆرە لەتەک دۆخی تەڵەزگەدا، لێرەدا دەبێ بگەڕێینەوە بۆ ئەو تێگەیشتنەی کە سیاسەت هونەری ئیدارەدانی جیاوازییەکان و کێشمەکێشەکانە، بۆ ئەمەش دەبێ بۆچارە سە ر باوەڕمان بە فەلسەفەی هەڵکردن هەبێت ئەوکات دەزانین لەم ناوچەیەدا لە فەزای سیاسی و کێشمەکێشەکاندا چی دۆخی نا ئەقڵانی و دۆخی تەڵەزگە دروستدەکات. حیکمەت و ئەقڵانییەت لێرەدا خۆی مانیفێست دەکات وئەوەمان پێدەڵێ ئەقڵانییەت ئەوەیە کە بتوانی ئیدارەی دۆخی نا ئەقڵانی بدەیت.

سالاری بازیان ئەوانەی دوێنی وتمان دوژمنن ئەرتەش و سوپایان دەناردە سەر كوردستان بەئیمامی ئيزرائيل ريفراندۆمیان لەناوبرد،  ئێستا بوونەتە عزيزى ميصر و  هەولێریان کردۆتە سەرەڕێ !!!  نیازمەندن بەماڵی شێواوی كورد پینە و پەڕۆیی  بەرگی دڕاوى  شيعەيزم بكەن و   نەخشەی زۆرینە و کەمینە و سەروەری خاكى عێڕاق لەهەولێر بەکرد بدەن، پرسی سەرۆک کۆماریش ،وەک داشەهارە بجوڵێینن و  كەرکوک و ماددەی (١٤٠)و  قوتی خەڵک و پێشمەرگە هەڵواسراوی بێ ڕێککەوتن  و وەرەقەی واژۆکرا بەویژدان و بەزەیی برا شیعەکان و هاومەزهەبەکان بسپێرن سلێمانیش هەر چاوەڕێ وەفدی شاری خامۆشانە و گیریخواردوە، سەرۆک کۆمار بەفرۆکەخانەی هەولێر بنێرن مسۆگەرە يان بەکەرکوک و سلێمانی بنێرن.  باشە..ئیسلامییەکان و یەکێتی و گۆڕان  سلێمانی شکۆ و هەیبەتی ئەوانە و حەق نییە کۆبوونەوەیەک بکەن و بڵێن ئێمەش هەین؟؟!!! چاوەڕێ كام جۆره لەبەشدارى سیاسین؟   هەر هێندەی بەڕەکەی خۆتان بەنیازن پێ ڕاکێشن، ئەگەر هەڕ وابێ ده نگی بێ سەدابن زۆر دڵنیابن هەڵبژادن ئەمجارەی کوردستان چارەنووستان دەچێتە بەر شمشری زۆرینە و  کەمینە  دەرد و بەڵا یەخەتان دەگرێت بەهیچ حەکیمێک دەوا ناکرێت ، ئەوسا نەک بەقەد بەڕەکەی خۆتان پێ ڕاناکێشن، بەڵکو بەڕەتان نامێنی  تا لەسەری دابنیشن ...

ئارام سەعید فەیسبوک مالێک بۆ سایکۆپاتەکان کەسێک روبەروو دەبینیت و مامەڵەی لەگەڵ دەکەیت هێشتا بەئەستەم رەنگە بروا بە قسەکانی بکەیت و متمانە دروست بێت، بەڵام بۆ پەیوەندیەک کە لەڕێگەی ئینتەرنیت و سۆشیال میدیاوە بێت چۆن لەرێگەی پۆستەکان و نوسینەکانیان لە فەیسبوک بیان ناسیت؟ هەربۆیە لێکۆڵەران ناچارن ئیتر کار لەسەر ئەوە بکەن هاوڕێکانی فەیسبوک چۆن لەرێگەی پۆستەکانیانەوە بناسیت. بەگویرەی لێکۆڵینەوەیەکی گۆڤاری Computers in Human Behavior لەساڵی ٢٠١٨ تاقیکردنەوە لەسەر ٦٧٢٤ کەس ئەنجام دراوە زۆربەی ئەوانەی بە سایکۆپات دەستنیشانکراون ئەوانە بوون کەزۆر حەز بە دەرخستنی پێداویستی و چێژەکانیان دەکەن،وەک بڵاوکردنەوەی وێنەی خواردنەکانیان بەبەردەوامی و تیرکردنی ئارەزوەکانیان. چێژبینین یەکێکە لە رواڵەتە دیارەکانی سایکۆپاتەکان کەلەهەموو چێژەکاندا خۆی دەبینێتەوە و خواردن یەکێکە لەوانە. لە لێکۆڵینەوەکەی گۆڤارەکەدا نوسراوە بەکارهێنەرانی فەیسبوک ئەوانەی هەڵگری چەند سیفەتێکی تاریکن چەند تایبەتمەندیەکی زمانەوانیان هەیە دەتوانرێت لەرێگەیەوە دەستنیشان بکرێن، چونکە لەراستیدا مەرج نیە هاوڕێکانی فەیسبوک ئەو کەسانە بن کە لەواقیعدا دەیانبینیت بەڵکو تەنها لەرێگەی ئینتەرنیتەوە دەیانناسین و رەنگە تیایاندا بێت لەوانە بن کە خۆیان دەنێنەوە بۆ هاوڕێکانیان یان ئەوانە بن کەحەزیان بە شەڕفرۆشتنە و ئەوانەش لەوکەسانەن کە ناونراون " سێکوچکەی تاریک" کەئەوانیش بریتین لە ماکیاڤیلیست، نەرجسی، سایکۆپات. رەنگە کەسمان توشی شۆک نەبین کاتێک زاناکان ئەوە دەسەلمێنن کە ئەوانەی پۆست و کۆمێنتی پڕ لە رق بڵاودەکەنەوە و خەڵک توڕە دەکەن بەدەستی ئانقەست لەریگەی سۆشیاڵ میدیاوە ئەوکەسانەن کە مەیلی سایکۆپاتیان هەیە. ئیرین بوکلیز لە زانکۆی مانیتوبا لەلێکۆڵینەوەیەکدا بۆئەو رەفتارانە گەڕاوە کەهەیانە و خەریکی تەنگ پێهەڵچنین و بڵاوکردنەوەی گرتەی سێکسی، تورەکردنی ئەوانی ترن و زۆر حەز بەباسی سێکسی دەکەن وناویان دەنێت عەقڵ تاریکەکان کە ئەو رەفتارانە لە سایکۆپاتەکاندا هەن. ناتوانین بڵێین هەموو ئەوانەی پۆستی سیاسی بڵاودەکەنەوە لەسەر فەیسبوک سایکۆپاتن، چونکە ئەوکات زۆربەی کۆمەڵگە دەگرێتەوە، بەڵام بەگوێرەی لێکۆڵینەوەیەکی زانستی گرنگیدانی زۆر و ئالودەبوون بە سیاسەتەوە لە سیفەتەکانی کەسی سایکۆپات دا هەیە چونکە بەگشتی ئەوان حەزیان لە دەسەڵات و ناکۆکی و هێز هەیە و ئەوەش لە سیاسەتدا دەدۆزنەوە و سەرنجیان رادەکێشێت، واتە کەسی سایکۆپات لەسۆشیاڵ میدیادا حەز بەسیاسەتکردن دەکات چونکە ژینگەیەکی گونجاوە بۆ دوژمنایەتی و بەکارهێنانی هێز لەرێگەی ئینتەرنێتەوە، هەندێک لە سیاسیەکان ئەو رواڵەتەیان تێدا دەبینرێت و ژمارەیەکی زۆر لە سیاسیەکان سایکۆپاتن و لەکردەوەکانیاندا خولیاو ئارەزوەکانیان بۆ دەسەلات و هێز دەردەکەوێت ، هەندێکی تریان دیمەنی تراژیدی وپاڕانەوەو گریان نیشان دەدەن و دەیانەوێت گردبونەوەی بۆ بکەن گرژی ئاڵۆزی بنێنەوە کە چێژی لێ دەبینن، لەمجۆرە گرتە ڤیدۆییانە و زمانی پاڕانەوەو جوڵاندنی هەست و سۆزی خەڵک لە فەیسبوک و ئەنستاگرام زۆردەبینریت لە کوردستاندا. لەئاکامدا بەشیکی تێرکردنی ئارەزووی سایکۆپاتێکە نەک خزمەتکردنی قوربانیەکە ، بێگومان بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵاتیشە کە ئارەزویان تێردەکات. ئایا ئەتوانین سایکۆپاتێک لەسەر فەیسبوک بدۆزینەوە؟ رەنگە ئەمە پرسیارێکی قورس بێت بۆ وەڵامدانەوە چونکە بەگویرەی لێکۆڵینەوەکان سایکۆپاتەکان لەسەر فەیسبوک خۆیان بەشیوەیەکی تر نیشان دەدەن لەوەی کە هەن و جگە لەوەی ژمارەیەکیشیان ئەوانەن کە ئەکاونتیان نیە نایانەویت لەسۆشیاڵ میدیا بناسرین. رەنگە دۆزینەوەی کەسی نەرجسی ئاسانتر بێت بەوەی زۆر حەز بەخۆدەرخستن و وێنەکانی خۆی دەدات و پێویستیەکی زۆری بە فەیسبوکە بەڵام بۆ سایکۆپات و ماکییاڤیلیستەکان جیاوازە. سایکۆپات هەمیشە فەیسبوک بەشێوەی جیاواز بەکاردەهێنن و بۆ ئامانجی جیاوازبۆ نمونە هەر ئەکاونتێک یان پەیجێک دەیکەنەوە ئامانجێکی جیاوازیان هەیە لەوی تر و هەریەکەیان بەکاردەهێنن بۆ مەرامێکی جیاواز لەشەرفرۆشتن و خۆمەڵاس دان بۆ ئەوانی تر، لەجیاتی ئەوەی زانیاری لەسەر خۆیان وکەسایەتیان بڵاوبکەنەوە زیاتر سەرقاڵی بڵاوکردنەوەی زانیاری ئەوانی تر و روداوەکان باس دەکەن بەڵام بەکورتی و کارێک دەکەن هەمیشە داوای رونکردنەوەیان لێ بکەیت و بکەویتە تەڵەکەیانەوە. بەگویرەی لێکۆڵینەوەیەک کەرۆژنامەی Der Taggspiegel ئەڵمانی بڵاوی کردۆتەوە و وەک ئەوەی بەردێک هەڵبداتە گۆمێکەوە وئاوەکە بشڵەقێنێت نوسیویەتی" ئەوانەی تاوانی گەورەیان ئەنجام داوە لەسەر فەیسبوک هەژماریان نیە و لاپەرە و ئەکاونتیان نیە تێیدا" کە نمونەی تەقەکەرەکەی دێنڤەری هێناوەتەوە کە کە ١٢ کەسی کوشت و ٥٩ کەسی بریندار کرد،یان ئەو ئەندریس بریڤیکی نەرویژی کە هێرشی تیرۆریستی ئەنجامدا هەروەها محمەد میرای فەرەنسی کە ٧ کەسی کوشت و ٦ کەسی بریندار کرد، هیچ کام لەمانە فەیسبوکیان نەبوو، هەر بەگویرەی ئەو لێکۆڵینەوەیە بەشی سەرچاوە مرۆییەکانی هەر دامەزراوەیەک کاتێک کەسێک دەیەویت کارێک بدۆزیتەوەو سیڤی پێشکەش دەکات نیگەران دەبن لەوەی کاتێک دەبینن کە کەسەکە لەسەر فەیسبوک یان هەر سۆشیاڵ میدیایەکی تر ئەژماری نیە...چونکە پێیان وایە یان شتێکی هەیە دەیشارێتەوە یان لەبەر هۆکاریکی یاسایی لە فەیسبوک سڕاوەتەوە! ئەوەش مایەی نیگەرانیە.

  عەتا قەرەداخی [ تەمەن شەپۆلە رامانداماڵێ]                                             -١- مارف عومەر گوڵ یەکێکە لە شاعیرانی نەوەی هەشتاکانی سەدەی رابردوو، کە تاکو ئێستاش بەردەوامە. ئەو پێنج کۆمەڵە شیعری بڵاوکردووەتەوەو لەم دواییانەشدا هەر پێنچ کۆمەڵەکەی لە بەرگێکدا بە ناوی پێنج دیوان پێکەوە بەچاپگەیاندووە. ئەوەی جێگای تێبینیە شیعر لای ئەم شاعیرە وەکو بەرهەمێکی خۆڕسک دەربڕی سروشتی هەست و سۆزو ناخی سادەو خاوێنە. ئەم بەهرەیەکی شیعری باشی هەیە، بەڵام وەکو پێویست هەوڵینەداوە ئەو بەهرەیە بەسەرچاوەی بیرو لێکدانەوەی قوڵ و بنەماکانی جوانناسی و جیهانبینی مەودا فراوانتری مرۆیی، یان گەردوونی دەوڵەمدنتر بکات. واتە ئەگەر بەو ئەندازەی کە بەهرە خۆڕسکیەکەی سەرچاوەیەکی بەهێزو دەوڵەمەندی بەرهەمهێنانی شیعرو شیعریەتە، لە رووی تیۆرییشەوە لە ئاستی شێوازو جیهانبینیشدا بەهرە خۆڕسکیەکەی دەوڵەمدن بکردایە، پێگەیەکی بەهێزتری دەبوو لە جوگرافیای شیعری نوێی کوردیدا. ئەو بە زمانێکی پاراو و بێ گرێ و گۆڵ دەنووسێت، رەگەزەکانی بەرهەمهێنانی شیعر لای ئەو رەگەزە کوردییەکانن. سروشتی کوردستان و توخم و رەگەزەکانی نێو سروشتی کوردستان و رووداو و چیرۆک و بەسەرهات و پاڵەوانی کوردی رەگەزی سەرەکی پێکهاتنی دەقەکانێتی. وێنە شیعرییەکانی بەرجەستەکراوی سروشت و پێکهاتەکانی ژینگەی کوردەوارین. ئەم بەم زمانە پاراوە کوردیەو بە وێنەی شیعری بەرجەستەکراوی نێو زەمینەی کوردی و بە هونەرەکانی رەوانبێژی بە تایبەتی لێکچوون و میتافۆرو دووانەی دژ و بەرامبەر و بە مۆسیقای ناوەوەی دەق ئاستێکی باش لە شیعریەت بەرهەم دەهێنێت. جیهانبینی دەقەکانی دابەش دەبن لە نێوان جیهانبینی ناوچەیی، تایبەتی و هەندێجاریش پەل دەهاێژێت بۆ بەرهەمهێنانی جیهانبینی مەودا فراوانی گەردوونی، بە تایبەتی لە پرسی پەیوەست بە بابەتی ژیان و مردندا کە وەکو دووانەیەکی دژ و وەکو چەمکی ژیان و مردنیش ئامادەبوونی بەرچاوی هەیە لە ئەزموونی شیعری ئەم شاعیرەدا.   لێرەدا ئێمە هەوڵدەدەین شیکردنەوەی یەکێک لە دەقەکانی ئەم شاعیرە بکەین کە ئەویش دەقی شیعری "هەوار"ە، کە ساڵی ١٩٩٦ لە تاراوگە نووسیووێتی و لە لاپەڕە ( ٤٣٨ ) ی کۆبەرهەمەکانیدا کە ساڵی ٢٠٢١ چاپکراوە، بڵاوکراوەتەوە. ناونیشانی ئەم دەقە شیعریە " هەوار"ە، کە بێگومان ئاشکرایە ناونیشان نەک هەر پەیوەندییەکی بەهێزی بە دەقەوە هەیە، بەڵکو ناونیشان وەکو چڕکردنەوەی پرسیارو جیهانبینی دەق سەیردەکرێت، یان چەتری کۆکەرەوەی کۆی وردەکاری دەقە لە ئاستی جیهانبینی و بنیادی دەقەکەدا. ئەمە بێجگە لەوەی کە ناونیشان وەکو کلیلی دەق سەیردەکرێت و لە دەقی زیندوودا ناونیشان رێگای چوونە ناو بنیادی شاراوەی دەق دەکاتەوەو نەک هەر یارمەتیدەری رەخنەگر، یان شیکەرەوەو راڤەکەری دەقەکەیە، بەڵکو یارمەتیدەری خوێنەری ئاساییشە بۆ ئەوەی بتوانێت لە دەقەکە تێبگات، یان چێژی لێوەربگرێت. "هەوار" وەکو وشە لە زمانی کوردیدا وشەیەکی کۆنەو بە لایەنی کەمەوە لە رووی ئیتمۆلۆجیەوە مێژووی دەرکەوتنی دەگەڕێتەوە بۆ سەروەختی یەکەمین نیشەجێبوون لە شوێنێکدا کە دەشێت نیشتەجێبوون بووبێت بۆ ماوەی کورت خایەن. ئەو شوێنەی بۆ ماوەیەکی کورتخایەن یان دیاریکراو خێزان و تیرەو خێڵە کۆچەرییەکانی کورد تیایدا ماونەتەوە، پێی گوتراوە هەوار. نیشتەجێبوونی ناو هەوار، لە شێوەی دەوار هەڵدان یان کەپرکردندا بووەو دەشێت ئەو قۆناغە وەکو قۆناغی پێش نیشتەجێبوونی تەواو لە گونددا سەیر بکرێت، یان لە دوای نیشتەجێبوونیش لە گونددا، گوندنشینی کوردەواری بە پێی وەرزەکانی ساڵ هەندێجار گوندەکەیان بەجێهێشتووەو چوونەتە شوێنێکی تر. بۆ نموونە لە وەرزی هاویندا خاوەن ئاژەڵەکان گواستوویانەتەوە بۆ ئەو شوینانەی کە ئاودارترو فێنکتر بوون و لەوەڕگای باشیان تیادابووە بۆ ئاژەڵەکانیان. لەوێ هەواریان خستووە تا وەرزی پایزو لەگەڵ باران و ساردبوونی ئاووهەوادا گەڕاونەتەوە بۆ ناو گوند. هەروەک لە گەرمیان و کوێستانی خێڵە کوردیشدا ئەو شوێنەی بۆ ماوەیەک خێڵی تیادا ماوەتەوە دیسان پێی گوتراوە هەوار. لە سەردەمی نوێشدا وشەی هاوینە هەوار بۆ ئەو شوێنانە بەکاردێت کە لە وەرزی گەرمی هاویندا، لە شوێنانی تر فێنکترن و خەڵک روویان تێ دەکەن بۆ بەسەربردنی چەند کاتێک لەو شوێنە فێنکانە. کەواتە ئێستا ئەو پرسیارە سەرهەڵدەدات: ئایا ئەم لێکدانەوەیە هیچ پەیوەندییەکی بەم ناونیشانەوە هەیە؟  ئەم شیعرە لە شاری لێیژ لە وڵاتی بەلژیک نووسراوە. پەیوەست بەوی شاعیر ئەو شوێنەی کە ئەوکاتە لێی جێگیربووە، وەکو هەوار وایە چونکە شوێنی راستەقینە، یان زێدی خۆی نەبووەو مانەوەی لەوێ کاتی بووە. لەم روانگەیەوە ئەو شوێنەی دەقەکەی تیادا بەرهەمهاتووە، خاسێتی هەواری هەیە. کەواتە دەشێ لە رووی شوێنی بەرهەمهێنانی دەقەکەوە، هەوار بە مانای ماوەیەکی کاتی و کورت دێت، کە ئەوی شاعیر لێی ماوەتەوە. هەروەک شیکردنەوەی دەقەکە ئەوە بە روونی دەردەخات کە وشەی هەوار ئەگەر وەکو شوێن بەکارنەهێنرێت، دەلالەتی ژیان هەڵدەگرێت، کە بە گوێرەی هەموو زیندەوەران بەگشتی و مرۆڤ بە تایبەتی ماوەیەکی کورت و کاتیە. واتە ژیان یان تەمەن کورت خایەنە هەمان شێوەی هەوارخستنی خێڵ و هۆزە کوردەکان کە بۆ ماوەیەکی دیاریکراو لە شوێنێک هەوار دەخەن. لەم روانگەیەوە ژیانی هەموومان وەکو هەوارخستن وایە لەسەر ئەم زەویە، کە بۆ ماوەیەک دەمێنینەوەو پاشان بۆ هەتا هەتایە بەجێیدەهێڵین. هەروەک دەشێ لە ئاستێکی دیاریکراودا، هەوار هەرچۆن شوێنی نیشتەجێبوونی کورت خایەن دەگەیەنێت، پەیوەست بە ژیانی کورتی مرۆڤ، مانای نیشتیمانیش ببەخشێت، بەتایبەتی پەیوەست بەوکاتەی دەقەکە بەرهەمهاتووە کە شاعیر لە تاراوگە بووە، وەکو مەجاز هەواری لە شوێنی نیستیمان دانابێت. سەرئەنجامیش داوا دەکات هەوار وێران نەکرێت. ئەمەش لە ئاستێکی تردا پەیوەستبوونی ئەو بە هەوارەوە واتە بە نیشتیمانەوە نیشان دەدات.                             -٢- دەقی شیعرەکە:   گوڵستانی رووح  تەرزە دایکوتا،  پووش و پەڵاشە سەوزەڵانی ژین   ئەستێرەم دەدوان بە نیوە شەوێ   خۆم نەگریام و ئەو کەوتە گرین  *         *          *   خۆرەتاوی دەم کەلی سبەینێی، بەفرگرتوو بوو هێنامییە شنە پیاهەڵپژانی ژیان و مەرگە، خونچەی ئاواتی لە بەیندا ونە. *         *            *    تەمەن شەپۆلە راماندەماڵێ نەکەن دارستان ئاگرباران کەن  چاوی هیوامان ئەوا داڕژا  نەتانکردبێ هەوار وێران کەن.  ئەگەر سەرنجی پێکهاتەی زمانیی ئەم دەقە بدەین، دەبینین لە سێ کۆپلە پێکهاتووەو هەر کۆپلەیەک لە چوار نیوە دێڕ پێکهاتووەو هەموو دەقەکە بە پیتی ناوبەندیشەوە لە پەنجاو دوو وشە پێکهاتووە. ناو زیاترین رەگەزی زمانییە لەم دەقەداو نزیکەی نیوەی وشەکان ناون و دوای ئەویش فرمان دێت کە بریتین لە فرمانی تەواو و فرمانی ناتەواو کە پێکەوە چواریەکی وشەکانی ئەم دەقەن. ئاوەڵناو کەمترین رێژەی داگیرکردووە. ئەمەش لە رووی ئەرکی رەگەزەکانی زمان پێکەوە لە بری ئەوەی دەقەکە بکاتە دەقێکی وەسفی، دەیکاتە دەقێکی کرداری، واتە دەقێک کە کاری تیادا ئەنجام بدرێت. کات لەم دەقەدا کە دەمی فرمان دیاری دەکات بریتیە لە رابردوو، رانەبردوو. هەندێ رستە راستی جێگیر دەردەبڕن، ئەوانە رانەبردووی سادەن. هەندێ رستەش لە ئاستی بینراودا داخوازی نەرێن بۆ ئەنجامنەدانی کار لە داهاتوودا. هەروەک دوا دێڕی دەقەکەش پرسیاری نەرێیە. کەواتە ئەم دەقە شیعریە کە رووبەرێکی بچووکی داگیرکردووە، لە رووی زمان و بنیادی کاتەوە هەرسێ دەمی رابردوو، ئێستا و داهاتوو لەخۆ دەگرێت. ئەمەش ئەو دەلالەتە هەڵدەگرێت کە هیچ شتێک لەم گەردوونەدا ئەوە نییە کە تەنیا لە ئیستادا هەیەو ئەوەش نییە کە بەهەڵواسراوی لە بۆشایدا هەبێت. هەموو شتێک کە لە ئیستادا هەیە رەگوڕیشەی رابردووی هەیەو تەنانەت ئەگەر لە ئیستاشدا لەناوبچێت یان بمرێت بەجۆرێک کاریگەری لەسەر داهاتوو دەبێت، ئەگەرچی ئەو کاریگەرییە کەم و سنوورداریش بێت. هەروەک هیچ شتێک نییە لەم گەردوونەدا پەیوەندی بەو ژینگەو دەوروبەرەوە نەبێت کە تیایدا لەدایک بووە. هەروەها هەموو شتێک بە ئاستی جیاواز کاریگەری دەرەوەی خۆیی لەسەر دەبێت، هەم ئەم کاریگەری لەسەر دەرەوەی خۆی دەبێت. وەکو پێشتر ئاماژەمان بۆ کرد بەشێکی فرمانەکانی ئەم دەقە فرمانی ناتەواون، ئەوەش بەجۆرێک کاریگەری دەبێت لە سەر جوڵەو رووداو لە پانتایی دەقەکەداو ئەگەر تەنیا لە ئاستی بینراوی دەقەکە بڕوانین، ئەوا وەکو دەقێکی وەستاو لە رووی جوڵەوە دێتە بەرچاو، بەڵام لەپشتی ئەم ئاستەوە جوڵەو کردار هەیە. یەکەم کۆپلەی دەقەکە بە رستەیەکی راگەیاندن دەستپێدەکات، کە رایدەگەیەنیت "گوڵستانی رۆح تەرزە دایکوتا". رۆح وەکو رەگەزێکی نامادی لە رێگای خستنەپاڵی وشەی گوڵستانەوە وەکو رەگەزێکی مادی بەرجەستە دەکرێت و تەرزە دایدەکوتێت. ئێستا خەیاڵمان بۆ بینینی دیمەنی گوڵستانێکی وەرزی بەهار دەچێت، کە تاوە تەرزە دەبارێت بەسەریداو دەیکوتێت و پەڕەی گوڵەکانی ئەو گوڵستانە قەشەنگە هەڵدەوەرێنێت. دیمەنی گوڵستانێک کە تەرزە کوتابێتی هاوشێوەی دیمەنی شارێکە کە کارەساتێک وەکو بومەلەرزە، لافاو یان جەنگ وێرانی کردبێت. ئەم لە رێگای ئەم وێنەیەوە واتە "گوڵستانی رۆح" کە وێنەیەکی جوانە سەرنجمان ڕادەکێشێت و دەشێ راستەوخۆ هەست بە جۆرێک لە چێژی جوانی بکەین، بەڵام نیوەی دووەمی دێڕەکە " تەرزە دایکوتا"، ئەم وێنە جوانەمان لێ دەشێوێنێت و راستەوخۆ ئەو چێژی جوانیەی هەستمان پێدەکردو خۆشیەکی پێدەبەخشین، دەگۆڕێت بۆ نیگەرانی و خەم، چونکە کوتانی تەرزە راستەوخۆ وێنەکە دەشێوێنێت و دیمەنی وێرانبوون، یان کارەسات لەبەر دیدەی خوێنەردا ئامادە دەکات. واتە جوانی و چێژی جوانی دەگۆڕێت بۆ وێرانبوون و خەم و کارەسات. ئەگەرچی رۆح لێرەدا خاسێتێکی گشتی هەیە، بەڵام پەیوەست بە کەسی شاعیرو ئەو زەمینەی دەقەکەی تێدا بەرهەمهاتووە، دەشێت بگوترێت شاعیر باسی رۆحی خۆی دەکات، کە چۆن تاراوگەو دووری لەزێدو نیشتیمان ماندووی کردووەو وەکو ئەوە وایە گوڵستانێکی بەهار بێت و تاوە تەرزە کوتابێتی. ئەم ژیان بە سەوزەڵان وەسف دەکات. رەنگی سەوز هێمای ژیانەوەو زیندووێتیە. ئەم وێنەیە ژیان وەکو وەرزی بەهار نیشان دەدات، بەڵام ئەم سەوزەڵانیە کە وەکو خاسێتێکی جێگیرو هەمیشەیی ژیان باس دەکرێت، ئێستا وەکو خۆی نەماوەو گۆڕاوە بۆ پووش و پەڵاش. پووش و پەڵاش دەلالەتی وشکی و نەبوونی ژیان و قەیرانی زیندەگانی هەڵدەگرێت. ئەمەش ئەوە نیشان دەدات ئێستا ژیان رەنگ و تام و چێژو زیندوێنتی تیادا نەماوەو رەنگی زەردو بێ گیانیی پووش و پەڵاشی پۆشیووە. بێگومان کاتێک کە رۆح سەرکوت کرابێت و ئێستا وێرانە بێت، مانای وایە ژیان لەکەناری مەرگدایە. ئەمەش راستەوخۆ فەزای کارەسات و مەرگەسات درووست دەکات. رستەی دووەم " پووش و پەڵاشە سەوزەڵانی ژین"، دەمی رانەبردووی سادەیە. هەمیشە بۆ دەربڕینی راستیە جێگیرەکان و ئەو رووداوانەی کە بەردەوام دووبارە دەبنەوە لە زماندا دەمی رانەبردووی سادە بەکاردەهێنرێت. کەواتە لێرەدا ئەو دەلالەتە بەرهەم دێت کە سەرباری ئەوەی ژیان دەبێت وەکو سەوزەڵان وابێت و هەمیشە سەوزو جوان و پڕ لە جوڵە بێت، بەلای ئەمەوە ژیان بە بەردەوامی زەردو بێ جوڵەو بێ گیانە و وەکو پووش و پەڵاش سووک و بێ گەوهەرەو تەنانەت دەشێت شنە بایەک رایبماڵێت. ئەم باسی ئەوە دەکات کە بە نیوە شەوێ ئەستیرەی دواندووە. ئەم رووداوە، یان ئەم کارەی کردوویەتی لە رابردوودایەو رابردوویەکی بەردەوامیشە، واتە زیاتر لە جارێک نیوە شەوان ئەستیرەی دواندووە. ئەم بەم بارودۆخەیەوە کە تیایدا گوڵستانی رۆحی تەرزە کوتاوێتی و سەوزەڵانی ژیانی بووەتە پووش و پەڵاش، هێشتا ئەستیرەی نیوە شەو دەدوێنێت، لە ئەنجامیشدا ئەستێرە دەکەوێتە گریان. ئەمەش کاریگەری دواندن، یان گێڕانەوەکەی ئەم و ترسناکی ئەو شتانە نیشان دەدات کە ئەم لێیان دەدوێت. ئەم ئازاری ئەو بارودۆخەی چەشتووەو بە کردەوە تیایدا ژیاوە کە دەشێت ئەو کاتانە قورسی ئەو خەمانەو ئازارەکانیان وایان لێکردبێت بگری، بەڵام بۆ ئێستا باسکردنی شتەکان، یان گێرانەوەو بەیادهاتنەوەی ئازارەکان دەشێت شتێکی ئاسایی بن، بەڵام بۆ ئەستێرە دەشێ کاریگەرتر بن، هەر بۆیە ئەستێرە دەخاتە گریان. بێگومان گێڕانەوەی خەم و نیگەرانی و ئازارو ژانەکانیان بۆ کەسانی تر، یان تەنانەت بۆ ئاژەڵ و باڵندەو رووەک و تەنانەت بۆ رەگەزە نازیندووەکانی سروشتیش شتێکی ئاساییە. واتە گرنگ نییە بۆگێڕەرەوە کێیە یان چییە، بەڵکو ئەوەی گرنگە گێڕەرەوە لە کرداری گێڕانەوەدا ئەوەی لە ناخیدا پەنگی خواردووەتەوەو ناخی داگیرکردووە دەگێڕێتەوەو بەوەش لە رووی دەروونیەوە خۆی خاڵی دەکاتەوەو بەجۆرێک دەگاتە حەوانەوەیەکی دەروونی و هەندێجار حەوانەوەی رۆحییش. پاڵەوانی یەکێک لە چیرۆکەکانی چێخۆف خەم و ئازارەکانی بۆ ئەسپێک دەگێڕێتەوە.  رەنگە لێرەدا ئەو پرسیارە سەرهەڵبدات ئایا دەشێت ئەستێرە هێما بێت بۆ کەسێک و شاعیر مەبەستی ئەوە بێت لە نیوەشەواندا کەسێکی دواندووەو باسی خەم و ئازارەکانی خۆیی بۆ کردووەو سەئەنجام کاریگەری خەم و ئازارەکانی ئەم، ئەو کەسەی خستبێتە گریان؟ بێگومان لێکدانەوەی "ئەستێرەم دەدوان" بەم ئاراستەیە ئەگەرێکی زۆر لاوازی هەیە.                                           -٣- ئەم باسی ئەوە بۆ خوێنەر دەکات کە سەیری خۆرەتاوی بەربەیانی کردووە کاتێ لە دەم کەلەوە سەردەردەهێنێت. لێرەدا پێشبینی دەکرێت خۆر بە تیشکێکی زیوینەوە لەکەل بێتەدەرو هەتاو و تینی هەتاو دنیا بگرێتەوە. بەڵام ئەم باسی ئەوە دەکات کە ئەو خۆرەتاوە بەفرگرتوویەتی. ئاشکرایە خۆر سەرچاوەی گەرمیەو بەفریش کە دۆخی رەقی مادە نیشان دەدات سەرچاوەی ساردی بەخشەو وەکو هێمای ساردی سەیردەکرێت. ئەوەی چاوەڕوانکراوە تیشکی خۆر بەفر دەتوێنێتەوە. بەڵام لێرەدا بەفرگرتوو بۆ وەسفکردنی خۆرەتاو بەکاردێت، کە ئەوەش جۆرێک لە نەگونجان نیشان دەدات، بەڵام لە ئاستێکی تردا دەشێت وەها لێکبدرێتەوە کە بەفرگرتوو بۆ وەسفی دەم کەل بەکارهاتبێت و لەم بارەدا وەسفەکە گونجاوتر دەبێت و ئەو وێنەیەی بەرهەم دێت " تیشکی خۆری بەیانی دەم کەلی بە بەفر پۆشراو" وێنەیەکی جوانی نێو ئەم سروشتەیەو تەنانەت وێنەیەکی باو و ناسراوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا جوانیەکی لە ئەندازەبەدەری هەیە. ئەم وێنە نەخشێنراوە جوانە ئەو دەهێنێتە شنە. شنە جۆرێکە لە جوڵەی با، بەڵام نەک هەموو با-یەک، بەڵکو تەنیا بای شەماڵ کە با-یەکی هێمن و لەسەرخۆ و فێنک و خاوێن و ئارامبەخشە. ئەم وێنە جوانە، ئەم دەخاتە سەر جوڵەیەکی لەو جۆرە کە خاسێتەکانی شنەی شەماڵی هەبێت. واتە جوانی ئەم وێنەیە کاریگەری خۆی لەسەر ئەم دیاری دەکات و بەجۆرێک دەیبزوێنێت بەڵام بزواندنێکی هێواش، کە بێگومان سەرچاوەی ئەو بزواندنە هێواشەش کە ئاسودەیی بە رۆحی دەدات ئەو چێژی جوانیەیە کە ئەم لە بینینی ئەو وێنەیەدا وەریدەگرێت، کە وەکو تابلۆیەک بەرجەستە دەبێت.  بەریەککەوتنی تیشکی خۆرو بەفر، کە بریتیە لەبەریەککەوتنی گەرم و سارد، هاوشێوەیە لەگەڵ پەیوەندی نێوان ژیان و مردندا. لێرەدا لە دوای درووستبوونی دووانەی گەرم / سارد کە لە پەیوەندی نێوان خۆرەتاوی سبەینێ و بەفری دەم کەلدا دروست دەبێت، دووانەی ژیان / مردن بەرهەم دێت. ئەمی شاعیر پەیوەندی نێوان ژیان / مردن، وەک پیاهەڵپژان نیشان دەدات. ئەمەش بە تەواوی لەگەڵ پەیوەندی ئەم دووانەیەدا وەکو دووانەیەکی دژ، یان بەرامبەر بەرجەستەکردنێکی گونجاوە. ژیان بەردەوام ململانێی مردن دەکات و دەیەوێت بەسەریدا زاڵ بێت. لە بەرامبەردا مردن هەمیشە لە هێرش کردندایەو رێگانادات ژیان بەسەریدا زاڵ بێت و بوونی بسڕێتەوە. ئەم لەبەرامبەر یەکتر وەستانە، کە هەر جەمسەرەو دەیەوێت پارێزگاری لە بوونی خۆی بکات و رووبەری هەژموون و دەسەڵاتی خۆی فراوان بکات، وەکو ململانێیەکی تووند دەردەکەوێت کە هەڵپژانە و سروشتی ململانێ و هێرش بۆ سەر یەکتریکردنی هەیە. هەڵبەت ئاشکرایە هاوسەنگی سروشت بەرهەمی پەیوەندی و ململانێ و لەبەرامبەر یەکتروەستانی دووانە دژەکانە. ئەگەر بێت و هەرکام لە جەمسەرەکانی ئەم دووانە دژانەی کە هاوسەنگی سروشت، یان گەردوونیان دروست کردووە، پاشەکشە بکات و توانای هاوسەنگبوون لەگەڵ بەرامبەرەکەیدا لەدەست بدات، ئەوە ئەو هاوسەنگیە تێکدەچێت و هارمۆنیای گەردوون دەشێوێت. بۆ نموونە ئەگەر ژیان بەسەر مردندا زاڵ بێت و مردن نەمێنێت، ئایا چ پێشبینیەک بۆ ئایندەی گەردوون بەگشتی، یان گۆی زەوی بە تایبەتی دەکرێت؟ یان بە پێچەوانەوە ئەگەر جەمسەری مردن بەسەر ژیاندا زاڵ بێت، واتە ژیان بەرەو کۆتایی دەچێت، ئەوەش نەک هەر تێکچوونی هارمۆنیای گەردوونە، بەڵکو دەبێتە کۆتاییهاتنی بوون. هەربۆیە ژیان و مردن بەردەوام لە بەرامبەر یەکتردا وەستاون و هاوسەنگی نێوانیان دەپارێزرێت. پەیوەندی نێوانیان وەکو ململانێ و دژایەتیکردنی یەکتر وایە. بەڵام پێشبینی ئەوە ناکرێت براوە یان دۆڕاو، سەرکەوتوو یان بەزیووی تێدا بێت. لە هەڵپژانی بەردەوامی هەریەکە لە ژیان و مردن بەیەکتردا، سەرباری دەرکەوتنی پەیوەندی نێوانیان وەکو شتێکی ئاسایی، بەڵام هێشتا ئاڵۆزی لەو پەیوەندییەدا هەیە، بە جۆرێک سەرباری هاوسەنگی نێوانیان کە لە جەمسەری ژیانەوە سەیری جەمسەری بەرامبەر واتە مردن بکرێت، ئەوا هەست دەکرێت کە هەرچی ئاوات هەیە لەبەردەم هەڕەشەی مردندایە، واتە رووبەری نێوان ژیان و مردن، رووبەرێکە لەبەردەم هەڕەشەدایە بۆیە ناشێت خونچەی هیچ هیواو ئاواتێک لەو رووبەرەدا شین ببێت یان بکرێتەوە. دیسان لەم کۆپلەیەدا دوو نیوە دێڕی یەکەم دەمی رابردوو نیشان دەدەن، کە باسی رووداوێک دەکەن لە رابردوودا روویداوە، کە خۆرەتاوی بەربەیانی دەم کەلی بەفرگرتوو ئەمی هێناوەتە شنە یان جوڵە. دوو نیوە دێڕی دووەم کە باسی راستیەکی هەمیشەیی دەکەن کە لە بەرامبەر یەکتروەستانی ژیان و مردنە، دەمی رانەبردووی سادەیە. ژیان و مردن هەمیشە بەرامبەر یەکتر وەستاون. ئەمەش راستیەکی رەتنەکراوەیە. هەروەک پێشتر ئاماژەمان بۆ کرد بۆ گوزارشت کردن لە راستی، دەمی رانەبردووی سادە بەکار دێت.                                           -٤- شاعیر باسی تەمەن دەکات و بە شەپۆل وەسفی دەکات. ئاشکرایە سەپۆل خاسێتی دەریاو زەریاکانە، هەرچەندە لە رووی لۆجیکی زانستەوە شەپۆل وەکو کار سەیرناکرێت، چونکە لادان نابڕیت، بەڵکو هەمیشە لە شوێنی خۆیدا دروست دەبێت و دەجوڵێت و دەکوژێتەوە، یان کۆتایی دێت، بەڵام لە مەودای جوڵەی خۆیدا هەرچی بێتە بەردەمی رایدەماڵێت، بە تایبەتی لە کاتی باوباران و زریاندا، یان لە کاتی گۆڕانکاری لە کەش و هەوادا، شەپۆلەکان بەهێزتر دەبن و سەرباری دیمەنی جوانیان وەکو هێزێکی تێکدەرو وێرانکەر سەیر دەکرێن، بەلەم و کەشتی نقوم دەکەن، هەندێجار کەنارەکان دەشێوێنن. ئەو تەمەن بە شەپۆل وەسف دەکات، واتە هەرچۆن شەپۆل هەموو ئەو شتانە رادەماڵێت کە دێنە بەردەمی، تەمەنیش هەموو زیندەوەران بە مرۆڤیشەوە رادەماڵێت. ئاشکرایە هەر چەشنێکی زیندەوەر تەمەنێکی دیاریکراوی خۆیی هەیەو کۆتاییەکەی مردنە. وەسفکردنی تەمەن وەکو هێزێکی ڕاماڵەر، ئەو دەلالەتە هەڵدەگرێت کە ژیانی ئێمە ماوەیەکی دیاریکراوە، لەبەرئەوە پێویستە مرۆڤ هیچ کارێکی نەرێنی نەکات. هەربۆیە داوامان لێ دەکات، خۆمان بەدووربگرین لە ئاگربارانکردنی دارستان. ئایا مەبەست لە دارستان لێرەدا تەنیا دارستانە، یان مەبەست سروشتە بە هەموو پیکهێنەرەکانیەوە؟  بێگومان ناشێت لەبەر ئەوەی تەمەن وەکو شەپۆل رامان دەماڵێت، ئەو تەنیا داوامان لێ بکات بەدوور بین لە ئاگربارانکردنی دارستان، بەڵکو زیاتر بەلای ئەو لێکدانەوەیەدا دەچین کە بەدووربین لە تێکدان و ناشیرینکردنی سروشت بەهەموو توخم و رەگەزەکانیەوە. دەشیت دارستان وەکو وشەیەک، یان دالێک بکرێتە هاوتای وشە، یان دالی سروشت. ئەویش لەو روانگەیەوە کە سروشت لە چەندین رەگەزی جۆراوجۆری زیندوو نازیندوو پێکهاتووەو بەو ئەندازەی رەگەزی ئاشکراو بینراوی تێدایە، ئەوەندەش رەگەزی شاراوەو ئاشکرانەکراوی تێدایە. هاوکات دارستانیش هەم لە درەختی جۆراوجۆر پێکدێت، هەم چڕی دارستان هۆکارێکە بۆ شاردنەوەو داپۆشینی زۆر شت. کەواتە کاتێک باسی ئاگرباران نەکردنی دارستان دەکرێت، دەشێت مەبەست هەموو سروشت بێت. هەروەک دەربڕینی "ئاگربارانکردن" بە مانای گولەبارانکردن دێت زیاتر لەوەی بە مانای سووتاندن بێت. ئەوەی گولەباران دەکرێت مرۆڤ و زیندەوەرەکانی ترن نەک دارستان. بۆیە لەم روانگەیەشەوە دارستان زیاتر بە مانای مرۆڤ دێت. ئەمەش لەگەڵ داواکارییەکەی ئەودا دەگونجێت کە وریامان دەکاتەوە لەوەی هەرگیز دەستدرێژی نەکرێتە سەر مرۆڤ. ئەم باسی ئەوە دەکات کە مرۆڤ هەمیشە و لە هەموو بارودۆخێکدا چاوی هیوای کراوەیەو ئاسۆی بینینی روو لە ئایندەیە. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، هەندێجار هیواکانی مرۆڤ بەدینایەن، ئەویش لەبەر چەندین هۆکار کە بەشێکیان پەیوەندییان بە خودی مرۆڤەوە هەیە وەکو ئافریدەبووەیەکی ژیرو هەستیارو بەشێکیشی پەیوەندی بەو بارودۆخانەوە هەیە کە واقیعی کۆمەڵایەتی و هەلومەرج بەسەر مرۆڤیدا دەسەپێنێت. هەربۆیە ئەمیش دەڵێت چاوی هیوامان خێل بووە، یان رژاوە، واتە هێندە جاوەڕون بووین و هێشتا هیچ تروسکەیەکی ئەو ئامانجەمان لێ دەرنەکەوتووە ئاوی چاومان داهات. چاوەڕوانی دوورو درێژی بێ ئەنجام بووە بەهۆی ئەوەی خێل بین، یان چاوی هیوامان هیوابڕ بێت. بەڵام ئەم ناڕاستەوخۆ واینیشان دەدات کە دەشێت هۆکارێک هەبێت بۆ بێ هیوابوون، رەنگە ئەو هۆکارەش پەیوەندی بە خۆمانەوە هەبێت. واتە لێرەدا ئەوە دەردەکەوێت کە ئەم هەرگیز هیواو ئومێدی بە ئایندە ناڕوخێت، مەگەر خۆمان هۆکاری ئەو رووخاندنە بین. هەر بۆیە کاتێک هەست دەکات هیوای ئایندەمان روو لە رووخانە، دەمانخاتە بەردەم لێ پرسینەوەی ئەوەی کە لەوانەیە ئێمە "هەوار"مان وێران کردبێت. هەڵبەت ئێمە لە سەرەوە باسی هەوارو ئەو مانایانەمان کرد کە هەوار دەیانگەیەنێت، لەناو ئەوانەشدا ئاماژەمان بۆ ئەوە کرد کە یەکێک لە ماناکانی هەوار لەم دەقەدا نیشتیمانە. کەواتە ئەو دەترسێت هۆکاری رژانی چاوی هیوامان وێرانکردنی نیشتیمان بێت، ئەویش بە دەستی خۆمان. هەڵبەت لێرەدا دەشێت پەیوەست بەوکاتە مێژووییەی دەقەکەی تێدا بەرهەمهاتووەو ئەو بارودۆخەی کە هەواری رەسەنی ئەوی شاعیر واتە نیشتیمانەکەی پیایدا تێپەڕیووە، لێکدانەوەیەکی سیۆسیۆسیاسی بکەین و وێرانکردنی هەوار ببەستینەوە بە شەڕی ناوخۆوە، کە لەو ساتەدا بەردەوام بووەو لە راستیشدا ئەو شەڕە بریتی بووە نەک تەنیا لە وێرانکردنی نیشتیمان، بەڵکو جۆرێک بووە لە خۆکوژی.  ئەم لە کاتێکدا باسی ئەوە دەکات تەمەن ماوەیەکی کورتەو دەڕوات و مردن هەموو شتێک رادەماڵێت، بۆیە پێویستە بەدووربین لە هەموو کارو چالاکیەکی وێرانکەر. دارستان کە هەوار، یان نیشیمان، یان کۆمەڵانی خەڵک نیشان دەدات، پێویستە نەک ئاگرباران نەکرێت بەڵکو دەبێت بپارێزرێت. هەروەها لە رستەیەکی رابردووی نەرێدا کە خاسیتی پرسیاری هەیە، هەرچەندە لە دەقەکەدا نیشانەی پرسیاری بۆ دانەنراوە، دەپرسێت "نەتان کردبێ هەوار وێران کەن؟" کە بەپێی بنەمای رێزمان وەڵامی پرسیاری نەرێ بە بەڵێ دەدرێتەوە. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە ئەوان هەواریان وێرانکردووە.  شاعیر لەم کۆپلەیەدا داواکاریەک بەرزدەکاتەوە. ئاشکرایە داواکاری، یان داخوازی بۆ ئیستاو ئایندەیە، هەربۆیە بە تافی رانەبردوو دەردەبڕرێت و داهاتوو نیشان دەدات، واتە داوا دەکات نەکەن لە ئێستاوە بۆ داهاتوو دارستان ئاگرباران کەن، کە وەکو گوتمان مەبەست ئەوەیە خەڵک، یان وڵات رووبەڕووی چەک نەکەنەوە. بەڵام پرسیارە نەرێکە بە دەمی رابردووە. ئەمەش مانای ئەوەیە لە رابردوودا ئەمان هەواریان وێرانکردووە. کەواتە هۆکاری سەرەکی بێ هیوا بوونی ئێمە لە سەر زمانی ئەوەوە کارە خراپ و نەرێنیەکانی ئێمەیە، کە لە یەکەمیاندا هەوار واتە نیشتیمانمان وێرانکردووە. هەروەها بۆ ئەمەودواش دەترسێت کە دارستانیش کە وەکو پێشتریش ئاماژەمان بۆ کرد لەم روانگەیەوە مرۆڤەکان، یان هاووڵاتیان دەگرێتەوە، ئاگرباران کەن، کە مەبەست لە ئاگرباران، گولەباران کردنە، ئەویش بۆ مرۆڤ بەکاردەهێنرێت. سەرئەنجام ئەم دەقە شیعریە کە لە لایەک لە سەر بنەمای دووانەی ئەوێ / ئێرە بنیادنراوە، وێناکردن و بەرجەستەکردنی ماوەیەکی دیاریکراوی ژیانی بەرهەمهێنی دەقەکە لە نێوان ئەوێ کە لە واقیعدا ئەمی شاعیر لەوێیەو ئێرە کە بە خەیاڵ، یان لە رووی یادەوەرییەوە بۆی دەگەڕێتەوە نیشان دەدات. ئەم لە ئەوێیە کە بەهەوار ناوی دەبات، لە رووی یادەوەرییەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئێرە، کە ئەمیش دیسان بەهەوار ناودەبات، کە مەبەستی هەواری نیشتیمانە. لەوێوە دەترسێت هەوار وێران کرابێت و ئاماژەی ئاشکراش بۆ بکەری ئەو وێرانکردنە دەکات کە ئێمە خۆمانین. ئەوەش دەبێتە هۆی بێ هیوابوونمان. لەم دەقەدا ئەم جیهانبینیە نەتەوەییە کۆمەڵایەتیە دەبەسترێت بە ململانێی نێوان مەرگ و ژیانەوە وەکو دووانەیەکی دژ، کە هاوسەنگی و هارمۆنیای سروشتی دروستکردووە، کە ئەمەش واتە ئەم ململانێیە رەهەندێکی گەردوونی هەیە. ئەم دەقە ئەم دوو پرسە، یان ئەم دوو جیهانبینیە ناوخۆیی و گەردوونیە پێکەوە دەبەستێت. لە پشتی ئەم پێکەوەبەستنەشەوە ئەو بۆچوونە هەیە کە پرسە ناوچەیی و تایبەتەکان کاتێک بە زیندوویی دەمێننەوە خاسیتی گەردوونی وەربگرن، یان ببنە بنەماو کەرەستەو پایەی جیهانبینی یان گەردوونی. ٢٦-٧-٢٠٢١ تێبینی/ ئەم بابەتە لە هاوینی رابردوودا نووسراوە، لەگەڵ چەند بابەتێکی تر ئامادەبوو بۆ چاپ، بەڵام بەداخەوە، دکتۆر مارف کۆچی ناوادەی کردو بۆ هەمیشە بەجێیهێشتین و بابەتەکەی نەبینی. ئەوەش خەمی منی بۆ کۆچی ئەو براو هاوڕێ و کەسە نزیکەم هیندەی تر زیاد کرد. دکتۆر مارف سەرباری کەسێتیە کۆمەڵایەتیە باڵاکەی، دڵسۆزی لە ئەندازە بەدەری بۆ هەمووان و هاوڕێ دۆستیەکەی، شاعیرێکی ناسک و رۆشنبیرێکی نەتەوەپەروەرو ئەکادیمیەکی وردو بەدیقەت و جێ دەست دیاربوو. مەرگی ناوادەی ئەو خەمێکی گەورەیە بۆ ئێمەو زیانێکی گەورەیە بۆ میللەتەکەمان. ئەم باسە پێشکەشە بە رۆحی بەرزەفری کاکە مارف کە مەرگی ئەو خەمێکی گەورەیە بۆ من و هەموو کەس و هاوڕێ و دۆستەکانی.