فارس نەوڕۆڵی     ئەم دۆخەی ئێستا،هەتا ئەو شوێنەی پەیوەندی بە داواکاری و مافی قوتابیان و خوێندکاران و فێرخوازان و فەقێیانەوە هەیە، هەتا ئەو شوێنەی پەیوەندی بە ماف و ژیانی خەڵکەوە هەیە،ئەوەی دژی بێت خوا دەیگرێت٫لە دوای ئەمەوە پێویستە هەموومان بە تێگەیشتن لە مێژووی کوردو ئەو پیلانانەی دژی کورد بەڕێوەچووە ئێستا بخوێنینەوە. هەر نەتەوەیەک لە مێژوودا چەندین قۆناغی سەختی تێپەڕاندووە، ئێستای هەر نەتەوەیەک ڕەنگدانەوەی بیرکردنەوەو جیهانبینی ئێستای ئەو نەتەوەیەیە. کورد ئەو نەتەوەیە زۆرترین قۆناغی سەختی تێپەڕاندووە. ئەو کاتەی  لە لوتکە نزیک ببێتەوە هەر بۆ خۆی و لە ئەنجامی کورتبینی و نێرگسییەتی سیاسی ناوخۆیدا، لەبری ئەوەی هەوڵی سەرکەوتن بدات بە پێچەوانەوە بەربووینەتە یەکتر و کارتی دەستی ئەوانی دیکە. ئەمەش بۆتە هۆی شکستی هەر قۆناغێک. سەرچاوەکەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە نەمانتوانیووە خولیای مەزنایەتی بین، هۆکارەکەشی لە لاوازی پەروەردەوەیە٫ پەروەردە بە مانا فراوانەکەی٫ ئەو نەتەوانەش کە گەشتونەتە لوتکە بەهۆی سەرکردەکان و هەموو چین و توێژەکان و ڕۆشنبیران و بیرمەندانەوە بووە، کە لە ستراتیجدا هاوهەڵوێست بوون،سەرەڕای جیاوازییەکانیان!  ئەم دۆخەی ئێستا زۆر هۆکاری بابەتی وخودی و ناوخۆیی و دەرەکی هەیە بۆیە پێویستە بە عەقڵانی و دوربینی هەموو لایەک چارەسەربکرێت، دۆخەکە زۆر ئاڵۆزوو توند نەکەین. ئەزمونمان هەیە هیچی لێ بەدەست ناهێنین باشترە نەرمتر ڕکابەری و داوای مافەکان بکەین،وەک مەولاناش دەڵێت(گوڵ لەسەر بەرد ناڕوێ ، ببە بەگڵ دەبێتە گوڵستان!  ئێستا عێراق لە دۆخێکی هەستیاردایە ئەو هەستیارییەش پەیوەندی بە دەوڵەتانی خاوەن بەرژەوەندییەوە هەیە لە عێراقدا، لاوازترین ئەڵقەش کوردە کە بیکەنە قوربانی بەرژەوەندییەکانیان چونکە هیچ نەتەوەیەک لە دەرەوە ناکەوێ ئەگەر لە ناوەوە دانەڕزابێت! ئەگەر دان بە ڕاستیدا بنێین پەیوەندییەکانی نێوان کۆمەڵگەی کوردی لە ئاستی سیاسیدا داڕزاوە. لەم سۆنگەیەوە دەبێ ئەوە بزانین فەوزاو کەوتنی هەر جێگایەک٫ شارێک لە هەرێم کەوتنی تاک بە تاکی کوردستانیانە٫لە لایەکی دیکەوە زەرەرمەندی یەکەم هاوڵاتیانی شارەکەیە ئەگەرسەیری ئەم چەند ڕۆژە بکەین و پرسیار لە کاسبکاران بکەیت٫لەبازگانەکان ،لەسەرتاش ،لەبۆیاخچی ،لە کۆگای جل وبەرگ ،لە چایخانەکان ئەوجا دەزانین دۆخی بازاڕ لەچی وێرانەیەکدایە. بۆیە داوام لە هەموو حزبەکان و ڕۆشنبیران و خوێندکاران هەیە خاڵێک بکەنە نمونەی باڵاو هاوبەش، ئەویش پاراستنی ئاسایشی هەرێمە. بسمارگ ووتی (ئێوە دەتوانن بڕیاری ئەوە بدەن کەی و لە کوێ دەست بەشەڕ دەکەن بەڵام نازانن ئەوشەڕە لەکوێ و کەی کۆتایی دێت). نمونەش لە وڵاتانی ناوچەکە دیارە. بۆیە تکایە سەرەڕای هەموو داوا ڕەواکانتان وریابن ڕیسەکەمان نەبێتەوە بە خوری و لەم لاولاوە ئیستغلالی کێشەکانی ناوماڵی کورد نەکەن بۆ ڕوخاندنی ماڵی کورد، مێژووش بەزەیی بە کەسدا نایەتەوە!

رێباز جوامێر حوکمڕانی باش چەمکێکە لە شێوازی بەڕێوەبردنی وڵات و دامەزراوەکانی بە ئاڕاستەیەکی دروستکردنی پایە سەرەکیەکانی خزمەتگوزاری یەکسان بۆ هاوڵاتیان پێناسە دەکرێت. حکومڕانی باش پابەندە بە دروستکردنی سیستمێک کە دادپەروەرە وە دامەزراوەکانی دەوڵەت ڕێزی مافی مرۆڤ و ئازادییە مەدەنییەکانی تاک ئەپارێزێت.  چەند فاکتەرێک هەیە کە دیاریکەری شێوازی حکومڕانی لە خۆ دەگرێت لە بەڕێوەبردنی دەوڵەتداریدا کە بریتین لە: بەشداری کردن: بەشداری کردنی هاوڵاتیان وە دادپەروەری گشتگیر باڵبکێشێت بەسەر بڕیارە گرنگەکانی حکومڕانی. بە مانایەکی تر بەشداریکردن پێویستی بەوەیە کە هەموو گروپەکانی کۆمەڵگە ڕاستەوخۆ  نوێنەریان هەبێت بۆ سیستمەکانی حکومەت ئەمە وەک کۆمەڵگایەکی مەدەنی بەهێز و هاونیشتمانی بەئازادیی و دەربڕینی بیروو بۆچونەکانی دەردەبڕێت.  پاراستنی شکۆی یاسا: یاسا واتە ڕێکخستنەوەی کارەکانی دادگا کە پەیڕەو بکرێت بەسەر هەر تاک و گروپێک دا بە بێ جیاوازی. شێوازی کارەکانی لەلایەن سیستمە یاساییە بێلایەنەکانەوە کە پارێزگاری لە مافی مرۆڤ و ئازادییە مەدەنییەکانی هەموو هاوڵاتیان دەکات ئەمەش لەلایەن لقێکی دادوەری سەربەخۆوە و هێزێکی پۆلیسی ئازاد دەستنیشان دەکرێت. هەبوونی شەفافیەت: شەفافیەت بەو مانایە دێت کە هاوڵاتیان تێدەگەن و دەستگەیشتنیان بەو شێواز و زانیاریانە هەیە کە حکومەت بڕیارەکانی لێوە دەدات، بەتایبەتی ئەگەر ڕاستەوخۆ کاریگەرییان لەسەر ژیانی هاوڵاتیان هەبێت. ئەم زانیاریانە پێویستە بە فۆرماتێکی تێگەیشتوو و بەردەست دابین بکرێت، بە شێوەیەکی ئاسایی لە ڕێگەی میدیاوە بگوازرێتەوە بۆ ناو کۆمەڵگە. وەڵامدانەوەی داواکاریەکان: وەرگرتنەوەی وەڵام واتە بە هەند وەرگرتنی هاوڵاتیان وە هەوڵدان بۆ تێگەیشتنی کارو دەرئەنجامەکان. ئەمەش ئەوە لەخۆ دەگرێت کە دامەزراوەکانی دەوڵات لە چوارچێوەی کاتی گونجاودا وەڵامی بەشدارەکانیان دەدەنەوە. هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی: ئەم فاکتەرە ئاماژە بە دامەزراوەکان دەکات کە لە کۆتاییدا لە بەرامبەر هەر تاکێکی کۆمەڵگە بەرپرسیارن. ئەمە دەزگاکانی حکومەت و کۆمەڵگەی مەدەنی و کەرتی تایبەت دەگرێتەوە کە هەمویان بەرپرسیارن لە یەکتری.  کاریگەر و کارامەیی: ئەمەش لە ڕێگەی بەکارهێنانی بەردەوامی سەرچاوەکان بۆ دابین کردنی پێویستیەکانی کۆمەڵگا پەرە پێدەدات. ڕایی کردنی کارەکان بە شێوازکی کاریگەر و بە کاتێکی کەم بەڕێوە ببرێن کە بگونجێت لەژێر سەقفی داواکاریەکانی هاوڵاتیان. پرسیارە جەوهەریەکە ئەوەیە کە ئایا تاکو چەند حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەم فاکتەرانەی بە هەند وەرگرتووە و کاری لەسەر دەکات! بەهەند وەرنەگرتنی بەشداری هاوڵاتیان لە دانانی بودجەی جێگرەوە کە هاوڵاتیان تیایدا بەشدار دەبن. بودجەی جێگرەوە بریتیە لە وەرگرتنی داواکاری هاوڵاتیان بۆ پرۆژە خزمەتگوزاریەکان. لە ئێستادا حکومەتی هەرێمی کوردستان پەیڕەوی میکانیزمەکانی دارشتنی بودجەی بەکاربەر و بودجەی وەبەرهێنان کە هەر دوو وەزارەتی پلاندانان و دارایی بەو یٔەرکە هەڵدەستن کە ساڵانە ئامادە دەکرێت بە شێوازێکی کلاسیکی کۆن و لێکدانەوەی بابەتیانەی بۆ ناکرێت. زۆر پێویستە بودجەی جێگرەوە هەبێت کە هاوڵاتیان تیایدا بەشدار ببن لە ئاستی داواکاری تاک و گروپ و کۆمەڵگە وە بە پێی جوگرافیا و دیمۆگرافی خواستی هەر شارو ناوچەیەک بنەماکانی بودجە ئامادە بکرێت. وە لە هەمان کات دا پرۆژەکان لەسەر بنەمای (Feasibility Study) لێکۆڵینەوەی گونجاو هەڵبژێرێن و لە بودجەی گشتیدا جێی بکرێتەوە نەک لەسەر بنەمای ناوچەگەرێتی و زاڵبوونی نفوسی حیزبی کە تاکو ئێستا بەربڵاوە.  نەبوونی شەفیافیەت لە داهاتەکانی نەوت، خاڵەسنوریەکان، داهاتەکانی تری وەزارەتەکان. ئەمە گەورەترین و بەربڵاوترین هەواڵە کە ڕۆژانە هاوڵاتیان لەسەر زاریانە و کە داوای شەفادیەت دەکەن کە داهاتی گشتی ئەم هەرێمە دیار نیە!  کە هاوڵاتی داواکاری سەرەتایی هەیە بۆ زانینی داهاتەکان حکومەت ڕێگری دەکات لە ئاشکرابوونی داهاتەکان وە بگرە ئەندام پەرلەمان و ڕۆژنامەنوسان ناتوانن زانیاری دروست وەربگرن لەم بارەیەوە.  هەڵگرتنی پەربرسیاری لە لایەن دامودەزگاکانی حکومەت تاکو ئاستێکی زۆر کەمە لە کوردستان بە واتایەک ڕایی کردنی کارەکانی کەرتی گشتی بۆتە دێوەزمەیەک کە هاوڵاتیان دەست بۆ هاوکاری و تەکلیفکردن درێژ دەکەن بۆ ئەوەی کارەکانیان بە خێرایی بۆ ڕایی بکرێت. کە پێویست بوو پرۆسەکانی مامەڵەکانی هاوڵاتیان بە شێوازی بنەمای گاریگەر و خێرا ئەنجام بدرێن لە کاتێکدا حکومەتی هەرێم ژمارەیەکی زۆری کارمەندی کەرتی گشتی هەیە.  ئەم فاکتەرانە پێمان دەڵێن کە حکومەتی  هەرێم زۆری ماوە بگات بە ئاستێک کە پێی بوترێت حکومڕانی باش لە چەمکی بەڕێوەبردندا.

عه‌بدولڕه‌زاق شه‌ریف سەرەتا ئەبێ ئەوە بزانن حیزبەکانی ناو حکومەتی هەرێم، سەرکردەو کادرە دەسەنەخۆرەکانیان، هەمیشە لەکاتی نارەزایی دەربڕین و خۆپیشاندانی چین و توێژە جیاجیاکان، هیچ بەسەر خۆیانناهێنن، هەرێمەکە ئەکەن بەشامی شەریف و لەناو کۆشک و ئۆتۆمێلە گولەنەبڕو باخ و ئۆفیسی کۆمپانیاکانیانەوە لەهەموان ئەڕوانن و ئەڵێن کوردستان و کورد چ عەیبیان نیە ..! دەستی دەرەکی و دەستی دوژمنان لە پشت ئەو ئاژاوە گێڕانەوەیە، رۆژانی دوەم خۆیان بە تەماحی پوڵ و پۆست هەندێ بۆ لێدان و تیرۆرو تۆقاندن هەندێکیش بۆ گێرەشێوێنی ئەنێرنە ناو خۆپیشاندانەکان و ئیتر بەدکاری و بەدئاکاری ئەو کەسانە ئەکەن بەماڵ لەسەر خۆپیشاندەران و بەرێگەی ماکینەی گەورەی ئیعلامی و پەیوەندیە هەواڵگرییەکانیانەوە چاوی ئەخەنەسەر و خەڵکی نارازی کوردستان بە دێو و درنج ئەکەن. - بەهیچ جۆرێ بەشداری لێدان و سەرکوتکردنی مزاهەرەچیەکان ناکەم هەتا شەهادەی شەشی ئامادەییم بۆ دروست نەکەن و نەمکەن بە ئامر فەوج ... لە هەڤدەی شوبات و رۆژانیی دوایی ئەمە قسەی کەسێک بو کە تەکلیفی سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکانیان لێکرد . - مقەرەکەی خۆشمانم بەدەستی خۆم سوتان وتم بانەڵێن هەر مقەرەکەی خۆیان ماوە و دەستمان کەشف بێت ... ئەمەش قسەی هەڵسوڕاوێکی گۆڕان بو لە خۆپیشاندانەکانی کۆتایی ساڵی دوهەزار و هەڤدە. ئەو حیزبانەو کارەکتەرەکانیان پێیان وایە کەس رابردوی ئەوان نازانێ، ئەوان پێش راپەڕین و پێش تاڵانی دام و دەزگاکانی موڵکی گشتی هیچیان دەرماڵ و خوان و سفرەشیان لەماڵی باوکیانا نەبینیوە ، یان لەبنەڕەتدا، ماڵە باوکیشیان نەبوە، هەندێ لەتاو دروێنەو گۆل بڕین، هەندێ لە مەراق و گرێی دەرونی بێ کەسی و بێ پەروەردەیدا، رێگەی شاخ و پێشمەرگایەتیان گرتە بەرو بە پارەی دزراوی دوای راپەڕینیش دیسان لەبەر گرێ دەرونیە کۆمەڵایەتیەکانی خۆیان کەسانی نەجیب و خوێندەوارو تێکۆشەرە راستەقینەکانیان لە حیزب و حکومەت دورخستەوە. ئەوان لە شاخ سەری براکانی خۆیانیان پێش گیرفانەکان ئەبڕی ! بە شڕەخۆری پێشمەرگایەتی گەورە بون ! ئەوان لەشار لە تەلی کارەبای سەرئەرزو کێبڵی ژێر ئەرزەوە کەوتنە دزی هەتا ئۆتۆمبێلی ئاگر کوژاندنەوەو ئیسعافەکانی خەستەخانە. لە شەڕی دزینی گومرگدا، سەدان گوندو شارو شاخیان تۆپ بارانکردو سوتاند. ئێستا بەئێمە ئەڵێن کتێبخانەتان سوتاندوە !!! بەڵێ من سوتانم ! - منی کوڕە شەهید کە جاشێکی کوژراوتان هاوشانی باوکم خستۆتە لیستی شەهیدانەوە ... - منی خوێندکاری زانکۆ کە تەزکیەی کوڕە مەسولێکی پارتی و یەکێتیم پێ نەبێت مامۆستاکانیشم مەرحەبام ناکەن ... - منی کوڕە گوندیەک کە پیاوەکانی ئاغای ئێستاو کۆنە سەرۆک جاشی جاران پێم ئەڵێ مەرزەکەی سنور کۆنترۆڵی خۆمەو وەرە بەر بە نیوەیی ئیشم لەگەڵدا بکە ... - منی دایک ، کە بینیم کچ و کوڕەکانم لەبەر نادادی ئێوە جێیان هێشتم و لە ئاوی ئیجەدا گۆڕ بزر بون ... - منی باوک، کە بینیم رۆڵەیەکم سەری لەژێر پێی پاسەوانەکانی ئێوەدایە ... - منی خوێنەوار، کە بینیم نەخوێندەوارێ حوکمداریم ئەکا ... - منی هونەرمەند، کە بینیم جائیزەی باشترین هونەرمەندی ساڵ درا بە قەرەقۆزێک ... - منی شاعیر، منی نوسەرو منی ئەدیب ، کە بینیم زمان و وشەی کوردی لە دەرباری ئێوەدا، ئەتک ئەکرێ ... - منی زیندانی سیاسی و پێشمەرگەی راستەقینەی شۆڕش، کە ئەبینم مێژوی خۆم و شەهیدەکانی هاوڕێم ئەشێوێنرێ و هەراج ئەکرێ ... - منی ژن ، کە رۆژانە شکۆ و کەرامەتم لەبەردەم مەترسی دەزگا جاسوسیەکانی ئێوەدایە ... - منی کرێکار و دەستگێڕی ناو بازاڕ ، کە پۆلیس و ئاسایشەکەتان بۆ دەستکەوتێکی رۆژانەم داوای سەرانەم لێدەکا ... - منی مامۆستا و فەرمانبەر، کە داهاتی هەرێم و وڵات ئەبەن و بە منەتەوە موچەکەم بە چارەک و بە نیوە ئەدەنێ ... - منی کورد ، کە لەپارچەکانی نیشتیمانی دایکەوە هاتوم و شەڕتانە لەسەر ئەوەی کێ دەنگم کپ بکات و کامتان تەسلیم بە چەقۆی سەر ملی خۆمم بکەنەوە ... - منی قوربانی ناو زیندانەکانی پاراستن و زانیاری و ئاسایشی هەرێم ... بەڵێ من خۆم ئەسوتێنم و هەمو شتێکی ئەم حوکمڕانیەی ئێوەش لەگەڵ خۆما ئەسوتێنم ...

یەحیا بەرزنجی کە سەدام نەما، ڕژێمەکەی روخێنرا، دەستم کرد بە گریان، بەڵام لە خۆشیدا بوو، لەوەش کە بەخەونیش بڕوام نەدەکرد ئەوە روو بدات، سەدام  نەما! بیرمە لە 1995 کە یەکەم منداڵم، رۆزا لە دایک بوو، تەنها ئەو رستەیەم لە خەیاڵدا بوو، "بمبوورە هێنامی بۆ دنیایەک سبەینێ تۆش پیر دەبیت، بەدەستی حوکمی عودەی، دوای ئەو قوسەی، یان حەلای کچی سەدامەوە، یان کورەزاو بنەچەی ئەو تایەفە تکریتییەوە . هەرچەندە ئەو دەمە شارەکەنی باکووری عێڕاق بە دەست ئەو حیزبە کوردیانەوە بوو کە لە دوای شەری کەنداوەوە لە تاراوگەوە، لە کەرەج و دیمەشق و ئەوروپاوە گەڕانەوە، دیمەنیان چەند سەیر بوو، لاتوو پووت. ئێستا لەو ناوچە سەربەخۆیەی پێی دەڵێن هەرێمی کوردستانی عێڕاق، شالیارەکانی سەردەمن. ئەو دەمەش هەرگیز بڕوام بەوە نەبوو، ئەم سەرکردانەی کورد هی ئەوە بن بمێننەوە، لای من وەها کەوتنە بەرچاو کە پارەی بانقەکە تەواو بوو، غەنیمەیان دابەش کرد، دەرۆن و جارێکی دی سەدام دێتەوە، چونکە مایەی بڕوا کردن نەبوو، بەناوشۆرشگێڕ، دوای ئەو هەموو ساڵە وا لە کوردستان بکات !  ئیدی زەمەن و سیاسەتی نێودەوڵەتی، ئەم گۆڕانەی هێنایە کایەوە، ئەوە 30 ساڵی رەبەقە حوکمڕانن. راستە سەدامی گۆر بەگۆڕ نەماوە وەلێ سیاسەتەکانی هەر ماوە، لەو دەسەڵاتەوە بۆ سەرکردەی بنەماڵەیی و سیستمی تایەفەگەری. بۆ کۆمەڵێک گیرفان کون، لەوەتەی دەیان بینین رۆژ بەڕۆژ دەبێت بێژی خۆزگەم بە پار، سیاسییەک هەر گیرفانی خۆی وکەسوکارو بنەماڵەکەی دەبینێت، قسەی مام حاجیشم بیر دێتەوە کە لە گرتەیەکی ڤیدیۆیی دەڵێت : "ئەم دەسەڵاتە بە خوتو خۆڕا خەڵک برسی دەکەن، سەد خۆزگەم بەسەردەمی سەدام". ئێستا کە باوکێکی کورد منداڵێکی ببێت رەنگە هەمان رای هەبێت، بڵێ ببورە کۆرپەکەم هێنامیتە سەر زەمینێک، دەبێت چاوەروانی منداڵی مەلۆتکەی ماڵی مەسعود بارزانی و ماڵی تاڵەبانی و ماڵی برایم ئەحمەدو شانازو  کۆسرەت رەسول و نەوشیروان موستەفاو دنیایەک سەرکردەی هەڵتۆقاوی تر بکەیت، حوکمت بکەن؛ ئای  چۆن ئەو کۆرپەیەش تەمەن پیری دەکات. لە 1991 ەوە ئەم بە ناو دڵسۆزو سیاسیانە یەکەم شت کردیان داڕوتانەوەی سامانی ژێرخان و بنخانی ئەو سێ پارێزگایە بوو، پردی بێخمە بە واژۆی مەسعود بارزانی و مام جەلال بە کۆنە موستەشارێک فرۆشرا.. ئیتر تاقەتم نییە شتی تر بنووسم، بڕواناکەم لە کوردستان دەوڵەمەندوو خانەدان هەبێت، لە لایەن ئەمانەوە، سەرانەو سوکایەتیان پێ نەکرا بێت،  جا چیان نەکردووە.... شەڕی نێوخۆو کوژرانی ئەو هەموو کوردە، لەدواجاردا نە تاڵەبانی و نە بارزانی خۆیان بەتاوانبار نەدەزانی... ئێ خۆ کورد زاکیرەی کوێرەو هەرگیز دادگای گەلیشی نابینێت، ئەوە تاڵەبانی و نەوشیروان لە بارەگای خوادان، مەسعود بارزانی و ئەوانی دیکەش جارێ سەریان زیندووە. ئەو دەمەش خەڵک هەر زوو لە ماهیەتی ئەم بەناو شۆڕشگێڕانە گەیشت، وەلێ بەدیل سەدام دەبوو، ئەو دەمە خەڵکی کورد لە نێوان سەدام و ئەم دەسەڵاتە کوردییە، ئەمانیان هەڵبژارد. وەلێ ئێستا بەدیلی ئەمان سەدام نییەو رەنگە بەدیل زۆر بن ! ئای بێشکچی ئازیز هەرگیز وانییە دەسەڵاتێکی خراپی کوردی، لە دەسەڵاتی داگیرکەر بۆ خەڵکی کورد باشتربێت، 30 ساڵی رەبەقە خەڵک دڵی گوشراوە بەدەست ئەم دەسەڵاتە کوردییەی عێڕاقەوە، ئای کە غەدری دەسەڵاتی کوردی بۆ کورد بە سوێو بەئازارە. ئەزانی بێشکچی بەڕێز، ئەو کێبڵەی سەردەمی بەعس خۆپیشاندەری پێ شینو مۆر دەکرایەوە، ئێستێ لەوە خراپترە، ئێستا فیشەکی زیندوی دەسەڵاتی کوردییە، لەهەمبەر خەڵکی سیڤیڵدا بەکاری دێنن، گەنجە ناڕازییەکان، ئەوانەی داوای ماف دەکەن، خەڵتانی خوێنیان دەکەن. کێ 17 شوبات، خوێنی رێژوانەکانی لە یاد کردووە؟  ئایا دەزانی بێشکچی چەند رۆژنامەنوسیان تیرۆر کرد، ئا هەر دەسەڵاتی کوردی بوو؟ سەردەشت عوسمان و سۆرانی مامە حەمەو کاوە گەرمیانی و  عەبدولستار تاهیر شەریف و رەئوف ئاکرەیی و ویداد حسێن، زۆری تر.  ئایا دەزانی لە دەڤەری بادینان لەسەر رای جیاواز رەش بگیری دەکەن، ئەزانی گەر دەرفەتت هەبوو، تکا دەکەم لەو رستەیە پەشیمان بەرەوە...... لەوەتەی ئێوەمان ناسیوە، خەریکی کۆکردنەوەو کەڵکەڵە کردنی سامانن، لەچەند بانکی دنیا پارە کەڵکەڵە دەکەن و پارە سپی دەکەنەوە، لە کام وڵات خاوەنی ڤێلاو ئاپارت مانی گران بەها نین، لەوەتەی دەستی مامەو کاکە بە سوکانی هەناردەکردنی نەوت گیرسایەوە، دەوڵەمەندی زیاتر بۆ ئەوان و چەوسانەوەو بەش مەینەتیش بۆ دانیشتوانی هەرێمەکە؛ بەڵام پرسیارەکە لەوە دایە ئەم دۆخە بە کوێ دەگات؟ .  رەنگە دەسەڵاتی خۆبەزل زانی هەرێمەکە بەکردنەوەی ئەو هەموو میدیا سێبەرو ماڵپەڕو نوسەری دەربارو گوێرایەڵ و سەرشۆڕە بیەوێ رای گشتی خەڵکی بەلاڕێدا ببات، ئەوەتا دەیبینن، کێ توانی جڵەوی خوێندکارانی زانکۆکاکانی هەرێم بکات، یان بینیتان کۆچی بەلێشاوی بێلا رووس چەند شەرم هێن بوو، ئەی خەڵک رابپەڕێت ئێوە لە کوێ دەبن؟   رۆژگارێک بوو جاش، موستەشار، ئەوانەی سەر بە موخابەرات بوون، ئەو کوردانەی لە ئەمن بوون، پیاوی ئەڵقە لەگوێی رژێمێکی سەرکوت کەری وەکو سەدام بوون... بڕوا ناکەم کەس بە بیریدا هاتبێت، ئەوانە لە سەدام و دارودەستەکەی هەڵگەڕێنەوە، بیرمە لە راپەڕینی 1991 ئەو موستەشارەی نزیک گەڕەکەکەمان بوو، نەمان دەوێرا سەیری ماڵەکەیان بکەین، کە کاتی هات،  لە سەربازگەی سارداوی سلێمانی، شان بەشانی خەڵک فیشەکی بە بەعسەوە دەنا. ئیتر کاتی ئەوە هاتووە بیر بکەنەوە، پاسەوانی دەورتان، سوپاو سوپەرتان، پارەی کەڵەکەبوو، لە رۆژی حیسابی خەڵکدا بە پولێکە، ئێستا زۆرێک لەو کوڕی هەژارانەی چەکداری هەر لایەک بن، یان پاسەوانی بەرماڵی هەر بەرپرسێکی جەردەبن، لە نێو دڵیاندا زۆر ناهەقی بەرچاوی خۆیان لەبەرچاوە، رەنگە بژێوی وای لێ بکات هێشتا پاسەوانی بەر ماڵت بێت، وەلێ چیرۆکی ئەو کوردانەی سەردەمی رژێم کە بەدکاربوون، کەلاکێک بوون لەسەر شەقامەکان، هەرچی بەلایدا بڕوایە، تفێک کەم بوو بیدات بەرووی لاشەیەکی بێ گیاندا. مێژوو زۆری وتووەو هاوشێوەشی زۆر نیشان داوین، ژیرێتییەکە لەوەدایە پەند لە کامەیان وەردەگرین.

ئاسۆس هەردی  رۆژی ٦ی حوزەیرانی ساڵی ١٩٦٦ (سیدنی ستریت) کە چالاکوانێکی مەدەنیی رەش پێست دەبێت، لە رادیۆوە دەبیستێت یەکێک لە چالاکوانە دیارەکانی داکۆکیکار لە مافی ئەمەریکییە بە رەچەڵەک ئەفریقییەکان بە ناوی (جەیمس مێریدیت)، بە قەنناس تەقەی لێکراوەو هەوڵی کوشتنی دراوە. ئەم هەواڵە زۆر بێزارو تووڕەی دەکات. لەبەر خۆیەوە دەڵێت: دیارە "بە باشی نەیانپاراستووە". لە چەکمەجەی مێزەکەیدا ئاڵایەکی ئەمەریکای هەڵگرتووە کە لە بۆنە نیشتمانییەکاندا بە شانازییەوە هەڵیدەکرد. دەری دەهێنێت و دەچێت لە چوارڕیانێکی قەرەباڵغدا بە بەر چاوی خەڵکەوە دەیسووتێنێت. پۆلیسێک لێی نزیک دەبێتەوەو گوێی لە سیدنی دەبێت کە لەبەرخۆیەوە دەڵێت: "پێویستمان بە ئاڵایەکی نەفرەت لێکراو نیە". پۆلیسەکە لێی دەپرسێت: "ئاڵاکە هی خۆتە؟"، لە وەڵامدا دەڵێت: "بەڵێ هی خۆمەو سووتاندم. ئەگەر رێگە بدەن مێریدیت وای لێبکرێت، ئیتر ئاڵای ئەمەریکامان بۆچیە؟!" لەسەر ئەو رووداوە دادگا بە تۆمەتی سووکایەتیکردن بە ئاڵای ئەمەریکاو سووتاندنی، سیدنی حوکم دەدات. سیدنی لە دادگای باڵا داوای پێداچوونەوەو هەڵوەشاندنەوەی حوکمەکە دەکات. دادگای باڵا بڕیارەکە هەڵدەوەشێنێتەوەو دەڵێت "ناکرێت سیدنی لەسەر ئەو قسانە ئیدانە بکرێت کە لە دۆخی (شۆک بوون)دا کردوونی... چونکە بەپێی دەستوورەکەمان نابێ رێگە لە دەربڕینی بیروڕا بگیرێت تەنها لەبەر ئەوەی هەندێک لەوانەی گوێیان لەو بیروڕایە دەبێت پێیان ناخۆشە". بە واتایەکی تر، بە لەبەرچاوگرتنی سیاقی رووداوەکە، دادگای باڵا وەک سووکایەتی بە ئاڵای ئەمەریکا لەقەڵەمی نادات، بەڵکو وەک شێوازێک لە ناڕەزایی دەربڕین دژی هەوڵی کوشتنی چالاکوانەکە دەیبینێ. وەک ئەوە وایە سیدنی ناڕاستەوخۆ پێی وتبین، دەبێ ئەم ئاڵایە رەمزی پاراستنی ژیان و کەرامەتمان و، ماف و ئازادییەکانمان بێت. ئەگەر وا نەبێت بۆچیمانە؟ لە کوردستانیش نزیکەی سێ چارەکە سەدە لە مەوبەر، فایەق بێکەس دەیگوت: کورد ئەبەد ناگاتە مەقسەد نۆکەری بێگانەیە دوودڵن پیسن لەناویەک بۆیە وا بێ لانەیە...هتد. کەس هەیە جورئەت بکات بەو نیشتمانپەروەرە گەورەیەی کورد بڵێت سووکایەتی بە نەتەوەی کورد کردووە؟ ئاشکرایە بێکەس هەموو تەمەنی خۆی لە پێناوی نەتەوەکەی و مافەکانیدا بەختکرد. بە ژیان و گوزەرانی خۆیشی باجەکەی دا. ئەو شیعرە بەرهەمی تووڕەیی و بێزاریی خۆیەتی لە دۆخی پەرتەوازەیی و دواکەوتوویی میللەتەکەی. لە راستیدا بێکەس دەیەوێ پێمان بڵێ تا واز لە خۆخۆری، پارچەپارچەیی، قسەی بێ کردارو عەقلییەتی دواکەوتووی خۆتان نەهێنن، "ئەبەد ناگەن بە مەقسەد". بە کورتی، دەرهێنانی قسەو کردارەکان لە سیاقی خۆیان و یاریکردن بە سۆزو عاتیفەی خەڵک، ئەگەر هەوڵی چەواشەکردنێکی مەبەستداریش نەبێت، ئەوا بێگومان سادەگۆییەکە تووشی هەڵەی گەورەمان دەکات. وامان لێدەکات حوکمی هەڵە بدەین و ستەم لە خەڵک بکەین. تێبینی: ئەو وێنەیەی بڵاوکرایەوە کە گوایە خۆپیشاندەران سووکایەتی بە ئاڵای کوردستان دەکەن، درکەت کۆنەو پێچەوانەکەیشی راستە. ئەو گەنجانە ئاڵاکە کۆ دەکەنەوە بۆ ئەوەی کەس بەسەریدا نەڕوات.

په‌یكار عوسمان ناڕەزایی لە سیستەمێکی باش و ماقوڵدا، ناڕەزایی بەشییەو تەنیا نوێنەرایەتی خۆی ئەکات. بەڵام لە سیستەمە خراپەکاندا، ناڕەزایی گشتییەو هەر ناڕەزایەتییەك، نوێنەرایەتی تۆپەڵێك ناڕەزایەتی تریش ئەکات. یەعنی لە لەندەن، ناڕەزایی بەرامبەر بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین، تەنیا ناڕەزاییە بەرامبەر بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین. بەڵام لە سلێمانی، ناڕەزایی بەرامبەر نەبوونی دەرماڵەی خۆیندکاران، تەنیا بۆ دەرماڵەکە نیە، بەڵکو بۆ کۆی پاکێجی (خزمەتگوزاری و عەدالەت و ئازادییە)و هەر جارەی لە یەکێکیانەوە فیچقە ئەکاو نوێنەرایەتی هەمووی ئەکات. زانکۆ زانکۆ کە کورتبوویەوە لە شەهادەو بازاڕو وەزیفەدا، ئیتر ئەوێ، چەقی فەسادی مەعریفییەو لەوە کەوتووە کە ڕەبتی بە زانینەوە مابێت. ناڕەزایی خوێندکارانیش، ئەگەرچی ڕووی لە دەرەوەی زانکۆیە، بەڵام ڕووی لە دۆخێکە، کە زانکۆش بەشێکە لێ ی. یەعنی ڕووی لە ناوەوەشە! زانکۆ کاتێك زانکۆیە، کە مەعریفە خۆی ئامانجبێ و بتوانێ کارو بازاڕیش بخاتە ژێر پرسیارەوە. نەكئەوەی بکرێتە پاشکۆی کارو وەزیفەیەك کە نیە. باوکانی دامەزرێنەر ئاساییە ڕەسمی جۆرج واشنتۆن، لەبەردەم زانکۆیەکی ئەمریکاو ڕەسمی شێخ زائید، لەبەردەم زانکۆیەکی ئیمارات و ڕەسمی مامجەلال، لەبەردەم زانکۆی سلێمانی و ڕەسمی مەلا مستەفا، لەبەردەم زانکۆی هەولێردا بێت.. دواجار ماڵەکان، باوکانی دامەزرێنەر، بناغەکەیان داناوە. کێشەی ماڵەکەی ئێمەش لە بناغەکەدایە! بناغەکە باوکانی ئەمریکا، بناغەکەیان لەسەر دەساودەس و دیموکراسی داناو نیشتمانیان خستە سەرو حەزو ئەنانیەت و گڕی دەروونییەکانی خۆیانەوە. باوکانی ئێمە، بناغەکەیان لەسەر دەسەڵاتی هەتاهەتایی دامەزراندن و خۆیان و کوڕو بنەماڵەیان، خستە سەرو نیشتمانەوەو تا مردن، دیلی ئیگۆ و کێشە دەروونییەکانی خۆیانن. باوکانی ئیمارات، بە نەخوێنەواریی، توانییان لەسەر خۆشەویستی کۆببنەوەو پێکەوە لەگەڵ خەڵکەکەیا نانەکە بخۆن. باوکانی ئێمە، بە خوێنەوارو نەخوێنەوارەوە، هەر رقیان چاندو هەر یەکەیان، کۆی نانە مادی و مەعنەوییەکەی، تەنیا بۆ خۆی ئەوێ و ئەوانیتر ئەکاتە دەرەوەی مێژوو! ئاوەکە ئەو ئاوەش کە باوکەکان ڕشتیان، بوو بە کولتوری سیاسیی ئێمەو ئیتر لە عەقڵی جەمعی ئێمەدا، سیاسەت یەکسان بوو بەو ڕقسازی و قۆرخکارییە. کولتوری سیاسی کاتێ حەوزەکە پیس ئەبێ، چارەسەر ئەوەنیە شلپەشلپ و مەلەی زیاتری تێدا بکەین. چارەسەر ئەوەیە، ئاوەکە پاك بکەینەوە. کولتوری سیاسی ئێمە، کولتوری ڕق و قۆرخکاری و پەرتبوونەو بە هەر ئاڕاستەو ئایدۆلۆژیایەکەوە خۆتی تێ فڕێدەیت، هەر قوڕاویی ئەبیت و هەر قوڕەکە خەست ئەکەیتەوە. ناڕەزایەتییش، پێش ڕەتکردنەوەی هەر شتێك، ئەبێ هۆشیاریی بێت بەو ئاوە پیسە، بۆئەوەی نەبیتەوە بە بەشێك لێ ی! لێكتێگەیشتن ئەوترێ مرۆڤ کائینێکی کۆمەڵایەتییەو ئەشوترێ مرۆڤ کائینێکی ناتقە. هەردوکی بدەین لەیەك، یەعنی کۆمەڵایەتیبوونی مرۆڤ، لە زمانەوە دەستی پێکردوەو کاتێ زمان دروستبووەو دوو کەس توانیویانە لێکتێگەیشتنێك لەنێوانیاندا بنیات بنێن، ئا لەوێوە، ئیتر کۆمەڵگا بچوکەکان دروستبوون و دواتر گەورەبوون. کێشەی کۆمەڵگای ئێمەش، ئەوەیە کە، لە وجودی زماندا، گەڕاوەتەوە بۆ قۆناغی پێش دروستبوونی زمان و لێکتێگەیشتنی تیا نەماوەو هەڵوەشاوە! ئەرکی قۆناغەکە ئەرکی سیاسەت بەگشتی و ناڕەزایی بەتایبەتی، ئەوەیە کە کۆمەڵگا هەڵوەشاوەکە، دروستبکاتەوەو زمانێکی هاوبەش و فەهمێکی گشتی بنیات بنێتەوە. بێگومان ئەمەش بەوەنابێ، کە دوو جوێن بدەین بەم و دوو بەرد بگرینە ئەو.. ئەم بەشەی ناڕەزایی، هەر سەر بە ناتێگەیشتنەو سەریشکەوێ، ناتێگەیشتنێکی تر دووبارە ئەبێتەوە. بەڵکو ئەرکی یەکەمی قۆناغەکە، ئەوەیە کە "زمانی ناڕەزایی" بکەینە زمانی هەمووان و چیتر (دەنگی شەقام و دەنگی هۆشیاریی) ببن بە هەمان دەنگ و لەوێوە لێکتێگەیشتنی گشتی دروست ببێ و هەموومان بچینە ناو هەمان ئارگۆمێنت، نەك دابەش ببینەوە بەسەر دوو تیمی شەڕەشەقدا. سەردەم سەلەفیەت بۆچی وشکەو ناتوانێ وەکو عیرفان، تەجروبەی ڕۆحی و هونەری تێدابێ؟ چونکە عیرفان ئەوەنیە کە دەرەسەردەمە. ئەوەیە کە ناسینی تەواوی سەردەمەکەی خۆتە. مرۆڤ لەناو مەعریفەی سەردەمی خۆیەوە عروج ئەکا بۆ خۆناسی و وجودناسی و جوانیناسی.. بەڵام سەلەفیەت ئەگەڕێتەوە بۆ سەردەمێکی تر،، ئیتر نە ناسین ڕووئەدا نە باڵابوون، چونکە ئەو دووانە تەنیا لەناو سەردەمی خۆتدا ڕووئەدا. شەقام جا ئێمە، ئەبێ ناسینی سەردەمی خۆمان، بکەینە بناغەی ناڕەزایی و خودی ناڕەزاییەکە پلەدووبێ و هۆشیارییەكەی ژێری پلە یەك بێت. ئەوەشی کە پێویستە بیناسین، ئەوەیە کە، لە زەمانی جەلالی و مەلاییەوە، ناڕەزایی ئێمە، ئەو ناسینەی کۆی سەردەمەکەی تێدا نیەو هەر بریتی بووە لە دوو لەتکردنی وێنەکەو جوێندان بە لایەکی. گرنگە کوڕو کچە ئازاکانی ئێمە، چیتر لەو وێنە دوو لەتییەی مەسەلەن دەسەڵات و معارەزە دەرچن و کۆی فەسادو ستەم و سیاسەتی دوولەتکردن ڕەت بکەنەوەو جارێکی تر وێنەکە بە گەورەیی دروست بکەنەوە! پۆلیس لە دەوڵەتی ماف و یاساو هاوڵاتیدا، پۆلیس هەر حەرەسی سیستەمەو لە دەوڵەتی حیزب و بنەماڵەو چەتەگه‌رییشدا، پۆلیس هەر حەرەسی سیستەمە. کام سیستەمەی تۆ پێتباشە، هەر پۆلیس ڕایگرتووەو کام سیستەمەی زۆر پێت خراپە، هەر پۆلیس ڕایگرتووە. "پۆلیس و سیستەم" دووانەن و پێویستن بۆ ژیانی کۆمەڵایەتی و لە داهێنانە گرنگەکانی مرۆڤن. بەڵام پێویستیشە هەردوکیان، هەمیشە لە ژێر پرسیاردابن، بۆئەوەی فیکرەی ڕێکخستنی ژیانی گشتی، هەڵنەگەڕێتەوەو نەگۆڕێ بۆ فیکرەی سەپاندن و داگیرکردنی ژیانی گشتی. هۆشیاریی لە قۆناغێکدا، هۆشیاریی سیاسیی گەشەی کردوەو مرۆڤ دەرکی بەوە کردوە، کە شتانێك هەیە، گشتی و هاوبەشەو هی هەمووانە. سیستەمیش بۆ دابینکردنی ئەو ژیانە گشتییەیەو پۆلیسیش بۆ پاراستنی ئەو ژیانە گشتییەیە. واتا چەقی شتەکە، گشتێتییەکەیەتی و سیستەم چەنێك نوێنەرایەتی بەرژەوەندی گشتی بکات، پۆلیسیش ئەونە گشتییەو بەپێچەوانەشەوە. جا ئێمە ئەبێ خەباتمان بۆ ئەوەبێ کە سیاسەت گشتیی بکەینەوە، بۆئەوەی پۆلیسیش گشتیی ببێتەوەو لە حەرەسی بنەماڵە و حیزب و ئایدۆلۆژیایەکەوە، ببێتەوە بە پارێزەری ژیانی گشتی و مافی هەمووان. پۆلیسی ناوەکیی مرۆڤ ئیرادەی ئازادی هەیەو ئەتوانێ تاوان بکاو نەشیکا. سیستەمیش شتێکە لە دەرەوەی ئێمەدا، بۆ کۆنترۆڵی ئەو ئەگەری تاوانکارییە. تاکو ئەو ئیرادەو ئەگەرە ناوەکییەش لەناو ئێمەدا هەبێ، سیستەمە دەرەکییەکان پێویستن. بەڵام بۆ پێشێلی ماف و ئازادیی ئێمە نا، بەڵکو بۆ پاراستنی ژیانە گشتییەکە. ڕەنگە پۆلیس و یاساو سیستەمی دەرەکیی، ئەو کاتە پێویست نەمێنێ، کە لەڕێگای زیرەکیی دەستکردەوە، ئیتر پۆلیس و سیستەمەکەی دەرەوە، بخرێتە ناو خۆمانەوە! ئازادیی بەڵام لێرەدا، هەمان ئەو پرسیارە ئەخلاقییەی، کە ئەکەوێتە سەر دەوڵەت و پۆلیسی دەرەکیی، ئەکەوێتە سەر زیرەکیی دەستکردو پۆلیسی ناوەکییش. ئایا شتەکە ئازادانەو گشتییانەیە، یان دیسان سەپاندن و داگیرکارانەیەو هەژموونی کەمینەیەکە بەسەر هەمووانەوە؟ پەیمانی کۆمەڵایەتی گشتێتی سیستەمە دەرەکییەکە، بەوە ئەپێورێ، کە خۆمان ئازادانە، شتانێکمان کردوە بە سنورو پابەندین پێوەی، لەپێناو دروستکردن و پاراستنی ژیانە گشتییەکە. لێرەدا ئیتر ئیرادەی ئێمەو ئیرادەی دەوڵەت، ئەبێتەوە بە یەك و کۆمەڵگایەکی بەختەوەرو ئازاد دروست ئەبێ. پەیمانی مرۆڤایەتی بۆ زیرەکیی دەستکردنیش بە هەمان شێوە. ئایا بەهاگەلێکی گشتی، هەموو مرۆڤایەتی ڕێکئەکەوین لەسەری و ئازادانە بڕیار ئەدەین کە تیاماندا بچێنرێ؟ یان نوخبەیەكی دەسەڵاتدارو سەرمایەدار، تیمانا ئەیچێنن و ئەوکاتیش دیسان سەردەست و بندەست دروستئەبێتەوەو ناچارئەبینەوە بە شۆڕش. بەڵام ئەمەیان "شۆڕشی ئەپدەیت" بۆ گۆڕینی سیستەمی ناوەکیی، نەك "شۆڕشی ارحل" بۆ گۆڕینی سیستەمی دەرەکیی. هەڵبەتە ئەگەر ئیرادەی شۆڕشمان مابێ و هاك نەکرابێ! دین بە زمانێکی دینیی، زیرەکیی دەستکرد، بەس دەسکاریکردنی خەلقی خوا نیە، دەسکاریکردنی ئەمری خواشەو هەردوو عالەمی خەلق و ئەمر ئەگۆڕێت. تەنیا دەسکاری بایۆلۆژیاو جەستە نیە، بەڵکو دەسکاری ئیرادەو ئەخلاق و ناوچە عەقڵی و مەعنەوییەکەی ئینسانیشەو ئیتر ئەوکات، چەمکە دینییەکانیش، ماناکەی ئەگۆڕێ و ئەشێ بەهەشت، هەر ئەوەبێ، کە دوای چەن شۆڕشێکی ئەپدەیت، بگەینە کەماڵی مرۆڤایەتی و ئازادانەترین و گشتیانەترین بەرنامەی "بەهای مرۆیی" لە خۆماندا دابەزێنین! خۆپیشاندانەکە زۆر دوورکەوتینەوە، بەڵام جوڵەو پیاسەی عەقڵ هیچ زەرێك ناداو زەرەر هەر ئەوەیە کە شتەکان نەبنە بابەتی بیرکردنەوە. با بێینەوە لای خۆپیشاندانەکەو ئەمەوێ بڵێم، من زۆر گەشبینم، کاتێ ئەبینم پۆلیسێك، گەیشتۆتە ئەوەی، کە جیاوازی لەنێوان کوڕو کچدا نەکاو هەمان شەق لە هەردوکیان هەڵدا. ئەمە چەنێك دیمەنێکی قێزەونە، ئەونەش ئازادبوونە لە جیاکارییە ڕەگەزییەکان. بەودیوا، کاتێ کوڕو کچ، هەردوکیان دێنە سەر شەقام و هەمان ڕەنج و قوربانی ئەدەن،، ئەوە سەرەتای ئازادی و کرانەوەیەکی عەقڵییە، کە لە ئایندەدا، ئازادی و کرانەوەی سیاسی و کولتوریشی بەدوادا دێت. لەڕاستیدا دنیاکە بە "ئینسان" ئەگۆڕێت نەك بە نێر. ئینسانیش ئەو کائینەیە، کە تەوقی نێر و مێ ی پساندوەو تا ئەو تەوقەش نەپسێنێ، لە تەوقەکانی تر ئازادنابێ. شەقەکە باشە کۆیلە، بۆ وا بەتوندیی کۆیلایەتی خۆی ئەپارێزێ و بۆچی وا بە ڕقەوە لە ئازادیی ئەدات؟! هەمیشە ئەوەم لەلا پرسیاربووەو وەڵامیش لەوە زیاتر شك نابەم، کە کۆیلە بریندارێکی سەختی کەسایەتییەو ئازادییش ئەو برینەی ئەکولێنێتەوە. کۆیلە لێرەدا تەواو شەڕی خۆی ئەکات، نەك شەڕی ئاغاو بتەکانی. چونکە ئازادیی، تەنیا شەڕنیە لەگەڵ فیرعەون و بتەکان، بەڵکو دەسوەردانە لەو برینەش. وەلێ داخەکەم، کۆیلە نازانێ، ئەو ئازارو هەڵکۆڵینی برینە، چارەسەرو نەشتەرگەریی برینەکەیە! بەردەوامیی ئەگەر قەرارە وەکو خۆپیشاندانەکانی پێشوو، دوای کوژرانی چەن گەنجێك بچنەوە ماڵەوە، دەی تۆزێ پێشتر بچنەوە ماڵەوە. با موبادەرەی چوونەژوورەوەش هەر بەدەست خۆتانەوەبێ و مەیدەنە دەست بەڵتەجی و خوێنرێژەکان. پەیامەکە بێ خوێن باشتر ئەگاو ڕێگاکەش بێ خوێن بەردەوامتر ئەبێت. پێش خوێن، بچنەوە ژوورەوەو لە شتێکی تردا وەرنەوە دەرەوە. ئەمە با ببێتە وزەیەکی بەردەوامی ناڕەزایەتی سپیی و با سووری نەکەین. دەسەڵات پەلەیەتی سەرکوتیکاو موعارەزە پەلەیەتی ئیستغلالیکاو پۆپۆلیست پەلەیەتی نمایشی تێدابکاو گەنجە توڕەکەش، پەلەیەتی توڕەیی خۆی بەتاڵکاتەوە.. خوێنەکەش لەو پەلەپەلییەدا ئەڕژێ. با ئێمە هیچ پەلەمان نەبێ و بە چەن جێمێکی ناتوندوتیژ، شتەکە لەوسەرەوە بگاتە ژیان و بە پەلەپەل لەباری نەبەین. لە هەڵچووندا هەمیشە ئەوان براوەن، یان ڕاستتر هەمووان دۆڕاوین. با ئەو داهێنانە بکەین، ئارامیی بکەینە سیفەتی ناڕەزاییەکان و لەوێشدا بۆ یەکەمجار، ناڕازییەکان یان ڕاستتر هەمووان، بیبەینەوە! دوا قسە ناڕەزایی ڕەوایە بەڵام توندوتیژیی ڕەوانیە. توندوتیژی وزەی مەرگ و کاولکارییە نەك وزەی ژیان و گۆرانکاریی. گرنگە کچ و کوڕە ئازاکانی ئێمە، خۆیان لە دوو شت بپارێزن. یەکەم لە توندوتیژی، چونکە ئەوە ئەخلاقی چەتەکانەو مەچنە ناوچەی ئەخلاقی ئەوان. دووەمیش خۆتان لە یاریی حیزب و سەرکردەو باڵە گەڕوگولەکان بپارێزن و یاریی خۆتان دابهێنن. ئەوان کە دێن، تەنیا وێنەکەتان بۆ دوولەت ئەکەن. ئێوە کە لەوێن، ئەتوانن وێنە گەورەکە دروستبکەنەوە.

سالاری بازیان  هەموو حیزب و كەسایەتییەكان دەڵێن لەگەڵتانین! كاشكی كەستان لەگەڵیاندا نەدەبوون نەتاندەهێشت بەم رۆژگارە بگات.  دوێنێ بیلارووسیا، ئەمرۆ زانكۆكان لەبەرئەوە قسەی ڕووت ناچێتە گیرفانەوە، ئەم زەنگانە مەترسیدارن، هەموو لایەك دەبێ بێنە پای كردار... بێنە ژێرباری مەسئولییەت. ئەم تەوژمە یەكێك ناڕووخێنێ و یەكێكیتر براوە بێت، یەكێك سودی لێوەربگرێ و ئەویتر تەماشا. (زریان)ئاسا كەس بەپێوە ناهێڵێت، كە ئەبینم مەڵبەندەكەم سوتا... نیگەرانم سوتا، سەرئەكێشێ بۆ ئینتیفازە وئینتیفازە چاك و خراپ و داروبەرد بەزەمین یەكسان ئەكات. لەلایەكیتر، بەرد بە بەرد كە لەسەر شكۆی خوێنی شەهیدانە، ئەمرۆ نەوەكانیان ئاگری تێپەردەدەن، واتە ئەوان نانیان دەوێ و رابردوویان ئەسوتێنن، ئەم نامەیەش دەبێ بگاتە سەرمێزی هەموو مەسئولێك كە لە كۆتادا دەڵێم بێ هیچ پاساو و بیانووهێنانەوەیەك، بەدڵ دەستی یەك بەیەكی ئەو كوڕ و كچە بیمارو گیرفانخاڵیانە ماچ دەكەم كە ئەمرۆ شەقامەكانیان هەژان، بەڵام پێیاندەڵێم پێكەوە نیشتیمان ئاوەدان بكەین نەك داغان و وێران بكەین!.  من وەك كادرێكی یەكێتی خوازیارم لە سەركردایەتییەكەم، ئەم ناڕەزایەتییانه بەهەستیاری و بەزەنگی پێش ئاخیری هەڵكردنی باهۆزی رق و توڕەیی لێی بڕوانێ، بەكۆمەكی خەمخۆران و منەورانی شار و بێ جیاوازی هەنگاوی كرداری بنێین، چونكە كات له قازانجمان نییه، لایەنەكانیتریش له گۆشەی بەرپرسیارێتییەوه لێی بڕوانن، تەگبیرو تەدبیرو كرداری چاكی مەردایەتی لێبكه ن به لادا، ئەگەرنا پەشیمانبوونەوە دادمان نادات.

ژوان ئه‌حمه‌د ئەمڕۆ خوێندكارانی ناڕازیی زانكۆی سلێمانی ڕاگەیەنراوێكیان بڵاوكردەوەو تیایدا جوانترین داواكاریان نوسیوە كە هی ئەوەیە یەك بە یەكی ئێمە. دایك و باوكانیان، ئەوانەی خەمی ئەم وڵاتەیانە، دەستیان ماچ بكەین. خوێندكاران دەڵێن: - ئەم خۆپیشاندانانە بۆ دەرماڵە نین، دەرماڵە دواین شتە كە ئێمە داوای دەكەین، ئەم خۆپیشاندانانە بۆ گەڕاندنەوەی شكۆیە بۆ زانكۆو خوێندكاری زانكۆ. "وامان لێهاتوە شەرم بكەین بڵێین لەزانكۆ دەخوێنین". بەڵێ، زانكۆ شكۆی نەماوە، زانكۆ بوه‌تە مەفقەسێكی خراپ بۆ بەرهەمهێنانی مرۆڤی نەزان و جاهیل، بوه‌تە شوێنی پێدانی بڕوانامە بە هەموو كەسێك كە شایەنیشی نیە. ئەم وڵاتە پڕ بووە لە زانكۆ، بەڵام ئەم هەموو زانكۆیە نەیتوانیوە تۆزقاڵێك مەعریفەی خەڵك بەرز بكاتەوە... دەیان زانكۆو كۆلێژ دروست كراون كەچی رۆژ بە رۆژ نەخوێندەواری و جەهالەت و دواكەوتویی و كۆنەپارێزی زیاتر برەو و تاو دەسێنێت. خوێندكاران دەڵێن: - ئامانجی ئێمە گەڕاندنەوەی شكۆی زانكۆیە، ، مانای چیە خوێندكارێك چوارساڵ خۆی هیلاك بكات‌و لەیەكەمەكان بێت‌و كەچی لەكۆتایی ساڵدا حزب دێت‌و یەكەمەكان دیاریدەكات. مانای چییە خوێندكارێك لەبەرامبەر ناڕازیبونی لەم گەندەڵییە ده‌یخەن‌و نایەڵن دەربچێت؟ مانای چییە ماستەرو دكتۆراكان بۆ خوێندكارە حزبیەكانەو خوێندكارێكیش كە بەڕەنجی خۆی نمرەی هێناوە تورێكی قوڕاویشی بەرناكەوێت. ئێمە لەشەق‌و چەكەكانتان ناترسین، بەڵكو لەمانەوەمان لەم دۆخەدا ئەترسین. هەموو ئەوانە دروستە، ستەمی گەورە دەكرێت لە خوێندكاران، زۆر تەلەبەی ژیرو پابەند دەخرێنە دواوە، زۆر دەبەنگ و گەمژەش هەیە نەك لەبەر حزب، بەڵكو لەبەر حساباتی دیكە، پێش دەخرێت، هەموو كارێكی بۆ مەیسەر دەكرێت، بۆیە دەبێت كۆتایی پێ بێت. ئەوەی خوێندكاران نەیانوتوەو ئەبێت ئێمە بیڵێین: - من خوێندكاری زانكۆ بوم و لەوانە خەمتر و شەرمهێنترم بینیوەو ئێستاش دەیبینم، كاتێتی دەستی ئەم خوێندكارانە ماچ بكەین چونكە ئەوەی ئەگەر ئەوان چاكی دەكەن، عەیامێكە ئێمە دەستەوەستان بوین لە بەرامبەری. - بەڵێ لەناو زانكۆ و پەیمانگاكانمان، دەیان مامۆستا ئیستیغلالی خوێندكارەكانی دەكه‌ن، خرۆشی خۆی و حەزە سێكسیەكانی تێردەكات و لەبەرامبەردا خوێندكارەكان بە ناچاری دەكات بە كۆیلەی سێكسی. - بەڵێ لە زانكۆدا، ڕاگری كۆلێژ هەیە، ئابڕوچونێكی گەورەی هەیە، لیژنەی لەسەر گیراوە، كەچی وەك ئەوەی نە بای دیبێت نە بۆران، ئێستاش لە پێگەی خۆیایەتی. - لەمانە خەمتر، دەیان گەنجی خوێندەوارمان هەیە كارێكی دەست ناكەوێ، سەدان دەبەنگیش دەبینین لە زانكۆكان كراون بە مامۆستا بێ ئەوەی سەرە واوێك لە مێشكیانا بێت. - كەم نین ئەو سەرۆك زانكۆ و راگری كۆلێژو سەرۆك بەشیانەی ملكەچ و كۆیلە و دەربارن. - سەدان مامۆستای گەمژە هەیە، لە زانكۆكانی دەرەوە بە پارە بروانامەی كڕیوەو بەدەست هێناوە، ئێستا لەبری زانست، ژەهر دەكاتە مێشكی گەنجەكانمانەوە. تۆیەك لە وڵاتانی عەرەبی بروانامەت هێناوە، چۆنە عەرەبی نازانیت؟ تۆیەك لە بەریتانیا و وڵاتانی دیكە بە زمانی ئینگلیزی بڕوانامەت هێناوە، چۆن ئینگلیزی نازانیت؟ - لە سایەی ئەوانەوە، لەمێژە وتومە ئێستا زانكۆ بووە بە كافتریاو باخچەیەكی گشتی شار. بۆیە بۆ دەرماڵە رەنگە ئاهێكی تیا بێت و بڵێین ئاساییە گەر پشتیوانی خوێندكار نەكەین، بەڵام بۆ ئەم داوا ڕەوا و نیشتمانیانە، نەك پشتیوانی، هی ئەوەیە دەستیان ماچ بكەین.

ئاری محەمەد هەرسین گردبوونەوەو پرۆتێستی خوێندکاران بۆ دەرماڵە، فەزای میدیایی ژیانی ڕۆژانەی داگیرکردوە. هەموو حیزبەکانی ئۆپۆزسیۆن و تەنانەت بەشێکیش لەو حیزبانەی کە بەشدارن لە حکومەت، پشتیوانی لەم پرۆتێستە دەکەن. هەندێک لایەنی سیاسیش، لەبری ئەوەی هەوڵ بدەن لە کێشەکان تێبگەن، بە دەنگی بەرز گوتاری پۆپۆلیستی دەڵێین و، خوێندکاران هان دەدەن توندو تیژی بەکار بهێنن، نەک دانوسان. ئەگەر قسەکانی خودی خوێندکاران بەهەند وەربگرین (کە لە سایتەکانی هەواڵ و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بڵاو بۆتەوە)، ئەوا مەسەلە و کێشەکەیان بەتەنیا دەرماڵە نیە. خوێندکاران گلەیی لە: پیسی ئەو ئاوە دەکەن کە دەیانترێتێ، باس لە شەق و شڕی تەختی نوستن و ڕاخەڕی دڕاو دەکەن، باس لەوەدەکەن کە گەرمکەرەوەیان نیە و هەمو شتێک ئەبێت خۆیان بیهێنن، باسیش لەوە دەکەن شەوانە ناتوانن بچنە حەوشەی بەشە ناوخۆییەکەیان، چونکە پۆلیس سەگیان بۆ هێناون و لە حەوشەکەیا بڵاوەی پێ کردون. تەنانەت دەڵێن پۆلیس توندوتیژیشی بەکار هێناوە. ئەگەر سەرنجێک لە داخوازیەکانی خوێندکاران بدەین بەگشتی و لەزاری خۆیانەوە، ئەوا چەند پرسیارێکی قورس هەڵوێستەمان پێ دەکەن و، لە سەرو هەمویانەوە: کێ بەرپرسیارە لەم بارو دۆخە؟… ئەوە ڕوونە کە دەرماڵەی خوێندکاران لای وەزارەتی دارایی نیە. ئەوەش بە پێی ئەو ڕونکردنەوەیەی وەزارەتی دارایی دابوی و بە ڕونی گوتبوی کە دەرماڵەکە لە وەزارەتی خوێندنی باڵاوە ڕێک دەخرێت، نەک لای ئێمە. کەوابێت وەزارەتی خوێندنی باڵا دەبێت وەڵامی بڕواپێکراوی هەبێت. کێشەی ئاوی پیس لە بەشە ناوخۆییەکان کێ لێی بەرپرسیارە؟… سەرۆکایەتی زانکۆی سلێمانی؟… بەڕێوەبەرایەتی بەشەناوخۆییەکانی سلێمانی؟… یان شارەوانی سلێمانی؟… ئەی کێشەی تەختی نوستن و ڕاخەر کێن لێی بەرپرسیارن؟… ئینجا دیسان، کێن ئەوانەی بەرپرسیارن لە پێدانی گەرمی بە بەشەناخۆییەکان؟… ئایا دەستی کەرتی تایبەتی تیایە؟… دەست تێوەردانی حیزبی هەیە؟ ئەم پرسیارانە سادەن و، وەڵامەکانیشیان سادەن. دیارە بەرپرسیارێتیەکە هەموی لەیەک شوێندا کۆ نەبۆتەوە، بەڵکو بەسەر کۆمەڵێک دام و دەزگای حکومی و لەوانەیە کەرتی تایبەتیش دابەش بوە. بۆیە پێویستە ئەگەر لیژنەیەکی تایبەت دروستکراوە یانیش دروست دەکرێت، پێویستە ئەو پرسیارانە بەهەند وەربگرن و بەڕاپۆرتێکی کورت و پوخت لە ڕێگای ڕاگەیاندنەکانەوە بیخەنە بەردەم ڕای گشتی. گرنگە بزانین کوێی بەشە ناوخۆییەکان پێویستی بە ڕیفۆرمە. ڕیفۆرم شۆڕش نیە. هەموو گۆڕانکاریەک بە ئاڕاستەی باشتر کردن لە هەر ئیدارە یەک دا ڕیفۆرمە. ئیتر گۆڕانکاریەکە لە شێوازی ئیشکردنا بێت یانیش گۆڕینی کەسەکان، یانیش هەردوکیان. گەنجەکانمان سامانی داهاتومانن، ئەبێت وەک چاوی خۆمان بیانپارێزین. یەکێک لە ئەرکە هەرە گرنگەکانی ئێمەی حوکمڕان، بریتیە لە پاراستن و گەشەپێدانی ئەو سامانە. لەبری ئەوەی هەر فراکسیۆنەی پارلەمانی کوردستان (ئۆپۆزسیۆن و هەندێک لەوانەی لە دەسەڵاتن) دوور لە موزایەدات بەدواداچون و چاودێری ئەم کەیسە بکەن، جارێ خۆنواندن دەکەن بۆ میدیا بۆ قۆزتنەوەی بارودۆخەکە بە مەبەستی موزایەدەی سیاسی، گوتاری پۆپۆلیستی یان خۆ لێ دەرباز کردن. دواجار پێویستە بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی سلێمانی لیژنەیەکی بەدواداچونیان هەبێت بۆ ئەوەی ڕۆڵی پۆلیسیش و خۆپیشاندەرانیش لەوەی کە پێی دەڵێین (توندوتیژی) بەرجستە ببێت.

(د. کاروان حەمەساڵح) لە ساڵی 2014 ەوە بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران دەڕماڵەی خوێندکاران بڕدراوە. ئەوکات دابەزینی نرخی نەوت،  شەری داعش، ئاڵۆزی دۆخی سیاسیی و ئابوری و بڕینی بوجەی هەرێم لە لایەن بەغداوە کرابووە بەهانە.  بەڵام لە ئێستادا و دوای حەوت ساڵ کە خوێندکاران داوای ئەو مافەیان دەکەنەوە؛ نرخی نەوت 66. 78$ دۆلارە،  شەری ڕووبەڕو و قەیرانی دارایش تێپەریوە! (قەیرانی ئابوری نا!) سەرەڕای ئەوەش دوای فەرمانبەران، خوێندکاران ئەو چینەی ترن کە دەمودەست دەست بۆ مافی داراییان براوە.  بەڵام لەولاشەوە تاکە چینێکیش کە؛ سەرچاوەی گەورەی نەزیفی دارایی و پرسی نا-دادپەروەری و بێ ئومێدی و دواتریش دابەزینی بەهای توانایە ( Ability Value) بندیوارەکانن کە تاکە چینن هەموو چینەکان و ئابوری و توانای مرویی ووڵاتیش کراوەتە قوربانیان. هیچ کردە و بڕیارێکیش مووچەی نا-شەرعی ئەوانی نەوەستاندووە.  جا با ئێستا زیاتر ووردی بکەینەوە؛ بەنزیکەیی هەموو هەرێمی کوردستان 100 هەزار خوێندکاری هەیە لە زانکۆ حکومیەکاندا. بەڵام لە لایەکی ترەوە سەروویی 500 هەزار مووچەخۆری بندیواریی هەیە. گەر بۆ هەر خوێندکارێک بە گریمانە بەرزترین ئاستی دەڕماڵەی ڕابردوو وەرگرین کە 100 هەزار دینار بێت لە مانگێکدا بۆ هەر خوێندکارێک،( پێشتر دەڕماڵەکە لە 40 هەزارەوە بۆ 100 هەزار بوو)، ئەوا بە دۆلار دەڕماڵەی سەرجەم خوێندکاری هەرێم دەکاتە ؛ 6 ملیۆن و 756 هەزار دۆلار لە مانگێکدا! ئایا دەزانن ئەو بڕەی سەرەوە تەنها لە سەدا 2 پۆینت 2  ی بودجەی بندیوار دەکات!!؟ چۆن؟ بە نزیکیی؛ لە سەدا 70 ی دەستی کار لەهەرێمی کوردستاندا لە کەرتی حکومیدایە، لەسەدا 40 ی کۆی مووچەخۆرانی حکومیش بندیوارن! بودجەی مانگانەی هەرێم بۆ مووچەخۆران 750 ملیۆن دۆلارە، لەو برە، 300 ملیۆن دۆلاری بۆ مووچەی بندیوارە.  کەواتە 6 ملیۆن و 756 دۆلارەکەی خوێندکاران دەکاتە لە سەدا 2.2 ی بودجەی بندیوار کە 300 ملیۆن دۆلارە. واتا ئەگەر لەهەموو بودجەی بندیوار، لەسەدا 97.8 یان بۆ بندیوارەکان سەرف بکەن و تەنها پاشماوەکەی بدەن بە خوێندکاران، چارەی 100 هەزار خوێندکار دەکات! بۆیە بەهیواین دەستەڵات ئەو ژمارانە ببینێت و بڕیارێک بدات لە سوودی فێرخوازان. چونکه بیریشمان نەچێت ئەو برە پارە کەمە تەنها دڵی فێرخواز خۆش ناکات بەڵکو: ⚫ ئەو بڕە پارەیە بەشێکی لە ناو زانکۆکاندا، فێرخوازان جارێکی تر خەرجی دەکەنەوە بۆ پێداویستی خۆیان.  ⚫ دەبێتە پشتیوانیەکی داراییش بۆ خێزانی خوێندکاران لەم دۆخەدا. ⚫ هاندانێکیش دەبێت بۆ خوێندکارانی ئامادەییش کە دڵخۆش بن و بزانن کە هاوڕێیانی زانکۆیان گرنگیان پێ دەدرێت و هاوکاریی داراییان دەکرێن.  ⚫ هاوکاریش دەبێت بۆ کاڵکردنەوەی بێ متمانەی لەنێوان هاوڵاتیان و گەنجان و حکومەت. ⚫ لە هەمووی گرنگتر؛ لانی کەمی بڕێکی زۆر کەم دادەپەروەری کۆمەڵایەتی و جیاوازی ژیانی خوێندکاران لەگەڵ خوێندکارانی چینەی مامناوەند و دەوڵەمەند کەم دەکاتەوە!

ئومێد حەمەعەلی هێزی كوشندە گوزارشتە لە دەركەوتنی ڕۆحێكی تێكشكاو و ترسێكی كۆنتڕۆڵنەكراوی دەستەیەكی سیاسی دەسەڵاتخواز، گوزارشتە لە گیانێكی بەزیو و هیچوپوچ، كە هیچ ڕەوایەتییەكی ئەخلاقی و دیموكراسی بە كۆمەڵگە و ئازار و داخوازییەكانییەوە نایبەستێتەوە. هێزی ناو دەسەڵاتێكی بێ بناغە و داڕماو، هێزی سەردەمێكی بەسەرچوو، ئەخلاقی ڕزیوی دیكتاتۆریەت و خۆسەپاندن، نەزعەی لاسایكەرەوەی بێ ئاكامی نابوتی سیستمە تاكڕەو و توندوتیژ و دژەمرۆڤییەكان هیچ بەدەستناهێنێت جگە لە ناڕەوابوون و ڕسوایی سیاسی و ئەخلاقی زیاتر. ئەوەی بەرانبەر خوێندكاران ئەنجامدرا تەنیا دەركەوتنەوەی زیاتری ئەو ڕۆحە تێكشكاو و كوشندە و داڕزیوە دیكتاتۆرییەیە، كە دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان، دەسەڵاتی بنەماڵەی سیاسی قۆرخكار و خۆسەپێن لە هەموو ئاستێكدا تەعبیری لێ ئەكات. ئەم توندوتیژی و پەلاماردانە دڕندانەیە بۆ سەر كوڕ و كچی ئەم نیشتمانە بڵقدانی ئەو جەوهەر و ناوەرۆكە فاشیستییە حیزبی و بنەماڵەییەی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستانە، كە لە بەشێكیدا یەكێتی و لە بەشێكی دیكەیدا پارتی نوێنەرایەتی دەكەن. ئەم هێزە كوشندەیە تەنیا خەونی دروستكردنی گوێڕایەڵی كۆمەڵگەیە، خەونی ملدانی مرۆڤە بە چەوسانەوە، خەونی دروستكردنی فەزایەكە ئازار ئاسایی و نۆرماڵ وەربگیرێت، خەونی خوڵقاندنی دۆخێكە ئازادی بە بێدەنگییەوە ببەسترێت و، بوون و ژیانیش تەنیا بە لقی شكاو و بۆگەنبووی نوخبەیەكی نابەرپرسیار و بێ چارەنوسەوە گرێبدرێتەوە. ئەم هێزە تەنیا یەك خەونی هەیە، ئەویش ئەوەیە مرۆڤ هیچ خەونێك بە ژیانێكی ترەوە نەبینێت.

تەحسین قادر پاش کۆنفرانسی سێھەمی کۆمەڵە لە ھاوینی ١٩٨٤ دا کە ئێمەی ھاوڕێیانی شار بە رووپۆشی بەشداریمان تێدا کرد و تیایداچەند ھاوڕێیەکی شار خۆیان پاڵاوت بۆ سەرکردایەتی و دەرچوون، لەوانە کاک دلێر ئەحمەد شوکری( ھاوڕێ سەلیم) کە تا ئەو دەمە لێپرسراوی رێکخراوی سلێمانی بوو. ئەوان ماڵئاواییان لە رێکخستنەکانی شار کرد و چوونە شاخ. کاک لەتیف( ھاوڕێ نزار)، کاک عەدنان شاسوار (ھاوڕێ ئاکام)، کاک خەسرەو( ھاوڕێ ئازاد) مانەوە و کاک برایم حەمە عەلی( ھاوڕێ پیرۆت) یش لە پاش رۆیشتنی ھاوڕێی کۆچکردوو مامۆستا رەووف( ھاوڕێ عادیل) کرایە ئەندامی رێکخراو. بۆ سەرلە نوێ دارشتنەوەی پەیکەری رێکخراوەیی، پێشنیاری چەند ھاوڕێیەک کرا شەھید ئارام محمد کەریم( ھاوڕێ نەبەز) و تەحسین قادر( ھاوڕێ ھیوا). ئەو سەردەمە کاری رێکخراوەیی و سیاسی.. تێکۆشان و قوربانیدان بوو، کەس ھەوڵی بۆ پلە و پایە نەدەدا، بە پێچەوانەوە ھەر ھاوڕێیەک ھەوڵی پێشخستنی ھاوڕێکانی دەدا، ھەر یەکە لەم دوانە خوازیاری پێشخستنی ئەوی تریان بوو، ھەوڵی ھاوڕێ ھیوا سەرکەوت و کاک ئارام پێش ئەو بووە ئەندامی رێکخراو. لە لایەکی ترەوە چەند ھاوڕێیەکی دێرین بە ھەمان شێوە لە کاردابوون لەوانە شەھید جباری حاجی رەشید( ھاوڕێ باوەڕ)، عەزیز عومەر( ھاوڕێ بەرانان)، پاش ماوەیەک مەترسی لەسەر ھاوڕێان نزار، پیرۆت، ئازاد دروست بوو، شارییان بەجێھێشت و چوونە دەرەوە، شەھید جەبار و کاک عەزیز عومەر جێیان گرتنەوە. یەکترناسین لەگەڵ شەھید جەبار کاک عەدنان شاسوار ئاگاداری کردمەوە کە کاتی یەکتر ناسین لەگەڵ ھاوڕێیەکی بەرپرس ھاتووە، لەسەر شەقامێکی گشتی ھاوڕێ جەبار ئوتومبیلەکەی دەئاژوو، کاک عەدنانی لەگەڵدا بوو، منیان ھەڵگرت و دەسکرا بە گفتوگۆ. بە رەچاوکردنی پرانسیپەکانی خۆپاراستن من پێم باشبوو کە وردە وردە و بەگوێرەی پێویستی کارەکان، یەکتر بناسین و بچینە ماڵی یەکتری، بەڵام کاک جەبار دەسپێشکەری کرد و وتی: دەزانم بایەخی زۆر بە پرانسیپەکان دەدەیت، بەڵام کارەکان وا دەخوازێت پەلە بکەین ، من خۆمت بەتەواوی پێدەناسێنم و ھەر ئێستا دەچین بۆ ماڵی خۆمان بۆ کۆبوونەوە، لێی پرسیم بەرامبەر کتێبخانەی گشتی و تەنیشت بەنزینخانەی عقاری شارەزایت، وتم بەڵێ لەو گەڕەکە ماڵی ( رەشەی ملا ئیبراھیم) دەزانم! حەپەسا و وتی چۆن؟ وتم لەگەڵ نەورۆزی حاجی رەشید خوێندکاری کۆلێژی ئەندازیاری بووم. پێکەنی و وتی دە ئەوە ماڵی ئێمەیە و من برا گەورەی نەورۆزم! دارشتنەوەی پەیکەری رێکخراوی سلێمانی لەناو ھاوڕێیاندا شەھید جەبار لە ھەمووان پڕ ئەزموونتر بوو، تەمەن و کەسایەتی کۆمەڵایەتی سەقامگیر بوو، ئاستی بژیوی بەرز و توانای ھاتوچۆی ئاسانتر بوو، لە رووی بەڕێوەبردنیشەوە کارامە و عەمەلی بوو، بۆیە پێشنیار کرا کە ئەو لێپرسراوێتی رێکخراو لە ئەستۆ بگرێت، بەڵام خۆی وای بەباش زانی وەک ئەزمونێکی نوێ رێکخراو بەرپرسی نەبێت و بە ھاوکاری و کاری بە کۆمەڵ بەڕێوە ببرێت، ھەرزوو دەرکەوت کە ئەو شێوازە کارناکات و بە رەسمی بووە لێپرسراوی رێکخراو، ھەر وەک بە عەمەلی پێشتریش ئەو ئەرکەی لە ئەستۆ گرتبوو. کۆتایی گفتوگۆ و ھەڵگیرساندنەوەی شەڕ ساڵی ١٩٨٥ لە سەرەتاوە تا کۆتایی زۆر سەخت بوو، ئەرکی گەورە و گران کەوتە سەر رێکخستنەکانی شار، ھەر لە کۆکردنەوەی زانیاری، خۆراک، پۆشاک، دەرمان، کۆمەکی دارایی بۆ شاخ ھەتا کاری رێکخراوەیی لە پاراستن و باش رێکخستنەوەی ئەو خەڵکە زۆرەی لە ساڵی پێشووی گفتوگۆدا رێکخرا بوون، ئینجا چالاکی فیکری و نوسین و بەیاننامە بڵاوکردنەوە بۆ ھەموو بۆنەکانی ئەو ساڵە لەگەڵ ھەندێک چالاکی فیعلی بۆ تێکدانی ئەو بۆنانەی بەعس سازی دەکردن، دواجاریش ھاوکاری پێشمەرگە لە چالاکییەکانی شارەکان و چەندین چالاکی پێشمەرگانەی راستەوخۆ لە لایەن ھاوڕێیانی رێکخستنەوە.  قەڵەم و بییرە فراوان و تیژەکەی ئارام محمد کەریم بە بەرھەمە فیکری و راپۆرت و بەییاننامەکانی ئەو ساڵەدا زۆر دیار و کاریگەر بوو، چالاکی کاک عەدنان شاسواریش لە سەرپەرشتی رێکخستنەکان و کاری رێکخراوەییدا کەم وێنە بوو، ھێمنی و لۆجیکی کاک عەزیز عومەر بۆ راگرتنی ھاوسەنگیی لە نێوان قوربانیدان و بەدەسھێنانی ئامانجەکاندا جێی سوود بوو. منیش دوو کەرتی فراوانی رێکخستنم لە ئەستۆدا بوو، یەکەمیان پێکدەھات لە پۆلی سلێمانی ھەتا خانەقین کە رەحمەتی کاک حەمە نوری گەرمیان ) ھاوڕێ موراد( لێپرسراوی بوو، پۆلەکەی تر لە سلێمانی ھەتا ھەڵەبجە و ھەورامان کە کاک ئەحمەد کوڵکنی لێپرسراوی بوو، کەرتەکەی تر ناوی شەھید لەیلا بوو کە ھەموو ژنان و ئافرەتانی تێکۆشەری کۆمەڵەی تیدا کۆکرابوەوە، چەندین خوشک لە ئاستی لێپرسراوێتیدا کاریان تێدا دەکرد، لەوانە: پەروین کاکە حەمە، دڵسۆز قادر،گێلاس محێدین، نەسرین شێخ جەمال،شەوقيە کاکە حەمە، تارا عومەر  و شیرین محمود سەعید و زۆری تریش. لە بەشێکی تری ئەو کەرتەدا، کاک فەرەیدون حەسەن،خوالێخۆشبوان کەمال تایەر، ھیوا خاڵ و کاک حەمەعەلی( ھاوڕێ پەیڕەو) کاریان دەکرد، کاک کاميل-ھاوڕێ پەسەند لێپرسراویان بوو، پەیوەندییان بە منەوە بوو. جگە لە کەرت و سنوری ئیداری پارێزگای سلێمانی، زۆر جار ئەرک و سەرپەرشتی کردنی ناوچەکانی تریشی بەرەورووی رێکخراوی سلێمانی دەبوەوە، لەوانە ھێڵی خوێندکارانی زانکۆی موسڵ کە سەرەتا کاک ئومێد محمود( ھاوڕێ ئاکۆ) لێپرسراوی بوو، پاش ئەوەی ئەو خوێندنی تەواو کرد، کاک سەردار قادر( ھاوڕێ ھوشیار) بووە لێپرسراوی. ھەموو ئەمانە بەبێ سەرکردایەتی و گیانفیدایی کاک جەبار نەدەکران کە خۆی، شەمامخانی خێزانی، ماڵی خۆیان، دەواجنەکانیان، ماڵ و ئوتمبیلی کەسوکاری ھەردووکیانیش خرابوونە خزمەتی رێکخستنەوە. چاپ و چاپەمەنییەکانی رێکخراو مامۆستا ئەحمەدی سەناعە کە کادرێکی پێشکەوتوو، کەسایەتییەکی کۆمەڵایەتی دیار و رێزلێگیراو بوو، پێشتر ناوی نھێنی ( سوورە) و پاشان ناوی ( گمۆ) ی ھەبوو، وای بەباش زانی ئەرکە رێکخراوەییەکان لە ئەستۆی لاببرێت، خۆی و ماڵەکەی تەرخان بکا بۆ کاری چاپ و چاپەمەنییەکانی رێکخراو. من تەکلیف کرام بە وەرگرتنی ئەو لێپرسراوێیتییە و بەستنەوەی بە رێکخراوەوە. ئەدرێسەکەم وەەگرت و چووم بۆ سانەوی وەتەن لە سەروو باخی گشتی. ئوتومبیلەکەم دوور راگرت و چوومە ژوورێکەوە کە چەند مامۆستایەک دانیشتبوون، سڵاوم کرد و ھەواڵی مامۆستا ئەحمەدم پرسی، یەکێکیان وتی: دوو مامۆستا ئەحمەدمان ھەیە کامیانت دەوێ؟ ئیحراج بووم چونکە نەمدەناسی و پێشتر یەکترمان نەبینی بوو، پێش ئەوەی وەڵام بدەمەوە، مامۆستا ئەحمەد بە زیرەکی خۆی تێگەیشت، ھەستایە سەرپێ و بە گەرمی ھات بەرەو رووم، بەخێرھاتنی کردم و چووینە دەرەوە بۆ قسەکردن. ئەو کاتە ماڵی مامۆستا ئەحمەد لە گەڕەکێکی شەعبیدا بوو، بەرامبەر قوتابخانەی گۆیژە لە پشتی شەقامی گۆران، دەسی بە دروستکردنی خانووش کردبوو لە گەڕەکی بەختیاری بەڵام بۆی تەواو نەدەکرا، لەبەر نەگونجاوی گەڕەکە کۆنەکە، بڕیاردرا چاپ و رۆنیۆکان بگوازینەوە بۆ ژێرزەمینی ھەیکەلی خانووەکەی بەختیاری. ئوتومبیلی سوپەری کاک سەروەر بەرزنجی ئەفسەرمان بەکارھێنا بۆ گواستنەوەکە، کە خاڵی پشکنینەکان رایان نەدەگرت، چونکە ئەو کاتە ھەر ئەفسەرەکان ئەو جۆرە ئوتومبیلەیان ھەبوو. ئەو ژێرزەمینە، کۆنکریت نەکرا بوو، لەسەر تەڵاشە بەردەکان، مقەبا و بەتانی کۆنمان راخستبوو، بەیاننامەکان ھەر مامۆستا ئەحمەد خۆی لەسەر ستێنسڵ چاپی دەکرد، پێکەوە بە رۆنیۆ ھەزاران کۆپیمان رادەکێشا، لەو ئەرکەشدا زۆر جار کاک سامان مەولود) ھاوڕێ بەرزان( ھاوکارمان بوو. بەسەر ھەموو کەرتەکاندا دابەشمان دەکرد و رۆژی دوایی شار و قەزا و ناحیەکان پڕ دەبوون لە بەیاننامە. . ھەروەھا شەھید عەلی حسەین محەمەد- ھاوڕێ شاڵاو ) لە راپەڕینی سلێمانی ٨ ئازار ١٩٩١ لە ئەمنە سوورەکە شەھید بوو( بە خۆی و پاسە کۆستەرەکەیەوە لە ناو شار و بۆ ھێنان و بردنی بەریدی دەرەوەش ھەر لە گیانبازیدا بوو. رەنجکێشی، دڵسۆزی، خەمخۆری و لەخۆبوردوویی مامۆستا ئەحمەدی سەناعە و عیسمەتخان خێزانی لە باسکردن نایەن، خۆراگری و ئازایەتیشی بەرامبەر جەللادەکانی ئەمن، زۆر کەم وێنە بوو. کاری کوشندە شەھید ئارام محمد کەریمی یاساناس دوای تەواو بوونی ماوەی ئینتیدابەکەی کە لەبەر پێویستی فەرمانگەکان لە جیاتی سەربازی لە فەرمانگەی تاپۆی سلێمانی کاری دەکرد، بانگکرایەوە بۆ خزمەتی سەربازی، بڕیاری دا بچێتە شاخ و ھەموو ھاوڕێیانی رێکخراویش پشتگیری بووین، بە زەحمەت قەناعەتی بە باوک و دایکی کرد و خواحافیزیمان لێکرد و چووە دەرەوە، بەڵام ناوەندی کۆمەڵە بە زۆر ناردییانەوە بۆ شار، بە پاساوی ئەوەی کە تێکۆشان لە شار زیاتر پێویستی بە مانەوەیەتی، ئەویش ئیلتیزامی کرد و گەڕایەوە، قەناعەت پێھێنانی خێزانەکەی بۆ ھاتنەوەی بۆ ناو شار، زۆر زەحمەتتر بوو لە چوونە دەرەوەکەی. له ١٩٨٥ دا نەبەردییەکانی پێشمەرگە و رێکخستنەکان لەھەڵکشاندا بوو، رژێم لە ١٧ی ئۆکتۆبەردا ھاوتوچۆی قەدەغه کرد و پشکنینی گشتی کرد، سەدان ھاوڵاتی و ھاوڕێی رێکخستن دەسگیرکران، دەیان کەسییان لێ گوللەباران کرا. لەو کادرە پێشکەوتووانەی لەو پشکنینەدا دەسگیرکران : کاک محمد کەریم محمد(ھاوڕێ سەنگەر)، لەگەڵ کاک جەمال مەحمود سەعید (ھاوڕێ دلاوەر) پێکەوە گیران، شەھید رێبوار عوسمان فەرەج( ھاوڕێ ئەدیب)، شەھید خالید سێوسێنانی( ھاوڕێ ھاوار). ئەم چوار ھاوڕێیە نوسەریش بوون، لە ساڵانی پێشتردا چەندین دیراسەی قووڵ و وردیان لەسەر بابەت و پرانسیپەکانی خۆپاراستن لە دەسگیرکردن و چۆنێتی بەرگریکردن لە کاتی گیراندا نوسی بوو، کاک جەبار بە گاڵتەوە دەیوت لەناو ھەموو ھاوڕێیاندا ئەو چوارە لە ھەمووان زیاتر بایەخییان بە خۆپاراستن و پرانسیپەکانی کاری نھێنی دەدا، کەچی ئەوان پێش ھەمووان تووشبوون و گیران! دیراسەکانییان یارمەتیدەر بوون بۆ چۆنێتی بەرگری و خۆڕاگرتن بەرامبەر ئازاردانی دەروونی و جەستەیی، بۆ خۆیان و زیندانییەکانی تر، سیانییان رزگارییان بوو، بەداخێکی زۆرەوە ھاوڕێ ھاوار لەگەڵ چەندین ھاوڕێ و ھاوڵاتیدا ھەر ئەو کاتە لە حامییەی سلێمانی کە ئێستا پارکی ئازادییە گوللەباران کران. ئەو رووداوانە و بەرەوپێشچوونی پرۆسەی بەعەرەبکردن و بەبەعسیکردن لە کوردستان کە چووبووە بواری پەروەردە و قوتابخانەکانەوە لە رێی چەندین مامۆستای تەعریبەوە شەھید ئارام و زۆر لە ھاوڕێیانی تری تووڕە کردبوو، شەھید ئارام بە بڕیاری خۆی لێژنەیەکی پێشمەرگانەی نوێی پێکھێنا(ھەرچەندە لێژنەیەکی کارامە و کارا ی پێشمەرگانەی ناو شارمان ھەبوو کە ساڵانێک بوو چالاکی سەرکەوتووانەیان دەکرد) بۆ وەستانەوە بەرابەر تەبعیس لە قوتابخانەکاندا، مامۆستایەکی تەعریبییان لەناو برد. زۆر بە داخەوە بەھۆی خیانەتکارێکی ناوخۆوە.. کەشف و دەسگیرکران. لە ھەڤدەی کانوون دا شەھید ئارامی سەرکردە و ھەردوو خوێندکار و کادری جوانەمەرگ شەھید ھیوا نامق فارس و شەھیدسەردار عوسمان فەرەج لەبەردەم سانەوی رۆشنبییردا گوللەباران کران شەھید جەبار ھاتە ماڵمان و بە گریانەوە ھەواڵەکەی پێ گەیاندم، ئەوە خەسارەتێکە ھەرگیز قەرەبوو ناکرێت و زامێکە قەت !سارێژ نابێت ھەواری خاڵی شەھید جەبار وەک براگەورە و باوک رەفتاری لەگەڵ ھەموو ھاوڕێیان، خێزان و منداڵانی ھەموواندا دەکرد، لە کاتی زیندانیکردنی مندا بە درێژایی ساڵی ١٩٨٨بە ھەموو رێگا و شێوازەکان بە دوامەوە بوو، رۆژانە لە خێزان، دایکی خوالێخۆشبووم و منداڵەکانی پرسیومەتەوە. لە کاتی نەبوونی، نەخۆشی، کێشەی کۆمەڵایەتیشدا فریادرەسی ھەموو ھاوڕێیان بوو. مامۆستا ئەحمەدی سەناعە، شاخێک بوو لە ورە، قەڵایەکی سەخت بوو بۆ بییروباوەڕەکەی، نموونەی بەرزی فیداکاری و قوربانیدان بوو، گاڵتەی بە ئازاردانی جەللادەکان دەھات . ھەر یەکە لە شەھیدان وەستا بەکری دارتاش، شەھید حەمەرەحیم و شەھید عەتای حاجی ئەحمەدیش کە پێکەوە لە ٧ ی نۆڤەمبەری ١٩٩٠ دا لە سێدارەدران، خاوەنی چەندین داستان و شایستەی سەدان لاپەڕەی شانازین. بە داخەوە ئێستا ھەواری ئەو شەھیدانە، خاڵییە لە نموونەی بەرز و جوانی وەک ئەوان، کاربەدەستان و بنەماڵە سیاسییەکان لە ململانێی ناڕەوایانەی دەسەڵات و پارە و پۆستدا، جەھەنەمێکییان بۆ سلێمانی و ئازادیخوازانی بادینان و ھەموو کوردستان دروستکردووە. بەھۆی سەرکردە و حیزبەکانی دەسەڵاتی ئەم حوکمڕانییە ٣٠ ساڵییە شکستخواردووەوە کەرکوک و ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ھەرێم لە دەس دران و تەعریب و تەشییع تیایاندا بەردەوامە. لە ھەرێمیش سێ لەسەر چواری دەنگدەران بایکۆتی دوا ھەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقییان کرد و ئێستاش لە بێچارەیی و بێ ھیواییدا، بە کۆمەڵ وڵات بەجێدەھێڵن! لە یادی شەھیدبوونی ئەو ھاوڕێیانەدا، سەری رێز بۆ گەورەیی و جوامێری خۆیان، خێزان و نەوەکانییان دادەنەوێنم. لەدوای ئەوان و ھەزاران شەھیدی ھەموو لایەنەکانی کوردستان ، ھەوارێکی خاڵی لە فیکر و رێبازی ئەوان بەجێماوە. ھەر بۆیە ھەموو حیزبە سیاسییەکان، بروای زۆرینەی خەڵکییان دۆڕاندووە، ئۆپۆزیسیۆنی تاکەکەسی و خەباتی مەدەنی لە برەودایە بە ھیوای دواڕۆژێکی روون.

هەندرێن شێخ ڕاغب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا بە پەلەپروزێ جەیش و گروپە چەكدارەكانی كۆكردەوەو هەڕەشەی پەلاماردانی رۆژئاوای كوردستانی كرد.  گەورەترین و بەهێزترین ئۆپۆزسیۆنی توركیا كە جەهەپەیە لەسەر زاری لوتكەی دەسەڵاتیان گوتیان ئێمە بێینە جێگای ئەردۆغان قەندیل تەخت دەكەین. وەزیری بەرگری توركیاش گوتی شتێك نیە بەناوی كوردستان لە هیچ جوگرافیایەك. ئەڕشەد ساڵحیش گوتی كەركوك شارێكی توركی و ئەمانەتی كەمال ئەتاتوركە. ئەم هەموو جموجۆڵ و لێدوانەی توركیا بەرامبەر كورد چەند شتێكی لێ دەخوێنمەوە:  یەكەم: دیالۆگ و گفتوگۆی نێوان سوریاو رۆژئاوای كوردستان هەیە. روسیاو ئەمریكاش ئاگایان لێیە، وەزیری بەرگری ئەمریكاش دێتە رۆژئاوای كوردستان. ئەگەر دیمەشق مافێكی حوكمی زاتی بداتە كورد ئەوا زەبرێكی زۆر گەورەیە لە توركیا دەدرێت. چونكە كاریگەری راستەوخۆو ناراستەوخۆی لەسەر سیاسەتی توركیا هەیە. دووەم: دوای كۆتایی پێهاتنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بڕیار وایە كورد پۆستی پارێزگاری كەركوك وەربگرێتەوە، ئەمە بە نسبەت توركیا شكستە، چونكە گەڕانەوەی كورد بۆ كەركوك و نەبونی توركمانێك بە پارێزگاری كەركوك، پاشەكشەی توركیایە، ئێران لەم هەڵبژاردنە شكستی هێناوە، ئەگەر پۆستی پارێزگاری كەركوك بدرێتەوە كورد ئەوا لە ئێران نزیك دەبێت بەتایبەت ئەگەر برایانی یەكیەتی وەریبگرن، ئەمە بەمانای ئەوە نیە بڵێین یەكیەتی كلكی ئێرانەو قسەوقسەڵۆكی سیاسی بكەین، مەبەست ئەوەیە سنورو حەوزی سیاسی یەكیەتی زیاتر لە ئێران نزیكە نەك توركیا؟ وەك چۆن حەوزو سنوری پارتی لە توركیا نزیكە نەك ئێران؟. ئەم دابەشكارییە هەرێمیە لەناوخۆی هەرێمی كوردستان هەیە.  بۆیە ئەم تەنگاوبوونەی توركیاو ئەم هەموو لێدوانەی توركەكان، گومان دەكەم لەپشتی پەردەوە جموجۆڵی دیكە هەبێت كە توركیا ئاگای لێیەو بە دڵی ئەوو بەرژەوەندیەكانی نیە؟.

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  هه‌ر به‌ڕاستی كه‌ركوك ئه‌مانه‌ته‌ ، كه‌ركوك ئه‌مانه‌ته‌ تا له‌ سه‌ر ده‌ستی هه‌ندێك هه‌رزه‌ی سیاسی به‌ ده‌ردی ساڵی 1959 نه‌چێت و كوردو توركمان نه‌كرێن به‌ گژ یه‌كترا ، كه‌ركوك ئه‌مانه‌ته‌ بۆ ئه‌وه‌ی نه‌وه‌كانی داهاتوی توشی شه‌ڕو بشێوی نه‌بن ، چه‌ند ناشرینه‌ كه‌سێك خۆی له‌ و په‌ڕی خۆشگوزه‌رانیدا بێت و بیه‌وێت مناڵی ره‌ش و ڕووتی نیشتمان بكات به‌ گژ یه‌كترا ، چه‌ند ناشرینه‌ مرۆڤ هێنده‌ شۆڤێنی بێت جیاوازی و دیرۆك و هه‌قیقه‌ت نه‌بینێ‌ ،له‌ نێوان قسه‌كه‌ی ئه‌رشه‌د ساڵحی و خلوسی ئاكاردا هه‌فته‌یه‌ك تێنه‌په‌ڕیوه‌ ، تۆ بڵێیت ئه‌م " كارداشانه‌" بۆ وا بكه‌ن ، ما خۆ ئێمه‌ نه‌وت و خاك و ئازادی سیاسی و هه‌موو شتمان پێشكه‌شكردون هێشتا داوای زیاتر ده‌كه‌ن . ئێ‌ خۆ ئه‌گه‌ر هه‌رچی ڕووبدات ئه‌رشه‌د خوێن له‌ په‌نجه‌ی نایه‌ت ئیدی چ ده‌بێت بۆ ئه‌و كێشه‌ نیه‌ ، ساڵی 2008 هه‌وڵێكی زۆر هه‌بوو بۆ ئه‌وه‌ی له‌ كه‌ركوك  كورد و توركمان بكه‌ن به‌ گژ یه‌كتردا بۆ ئه‌وه‌ میتیش له‌ سه‌ر هێڵ بوون ، دوو هه‌رزه‌كاری كورد یه‌كی به‌ چه‌كه‌ شڕێك و یه‌ك فیشه‌كچنه‌وه‌ به‌ره‌و موسه‌ڵا هه‌ناسه‌ بڕكێیان بوو ، رێم پێگرتن و وتم ئه‌وه‌ بۆ كوێ‌ وتیان شه‌ڕی كوردو توركمانه‌ دامنان و به‌ قسه‌ی خۆش خاومكردنه‌وه‌ ، دیار بوو بۆ كوشتن هاندرابوون ، ئێ‌ له‌ كوردیشا بیركه‌ره‌وه‌ی وه‌ك كاكه‌م ئه‌رشه‌د هه‌یه‌ ، كه‌ من دڵنیام ئه‌گه‌ر پشكنینی " دی ئێن ئه‌ی " بكات توركمانه‌ كورد ده‌رده‌چێت ،سه‌یره‌ خلوسی ئاكار ده‌ڵێت  كوردستان نیه‌و ئه‌رشه‌ده‌كه‌ش كه‌ركوك به‌ ئه‌مانه‌تی ئه‌تاتورك ده‌زانێت ، لیره‌ی توركیش شڵپ و شۆی ده‌رچووه‌. من ئه‌وه‌م پێخه‌مه‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی كورد وه‌ڵامی له‌سه‌ر خۆو ئاوه‌زیانه‌ی ئه‌مانه‌ ناده‌نه‌وه‌ ، له‌ كاتێكا بێده‌نگ بوون لێیان خوێندنه‌وه‌ی ترس و لاره‌ خواری و بێشكۆیی لێدێت ،ده‌كرێت ئاوه‌زیانه‌ وه‌ڵامبده‌نه‌وه‌و له‌ دنیاشدا ئه‌و ئاوه‌زه‌ شۆڤێنیه‌ له‌ قاو بده‌ن ، چونكه‌ ئه‌رشه‌دیش و ئاكاریش بۆ كاردانه‌وه‌ی ده‌ره‌كی و بۆ له‌ ژێدانی سۆزی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن و خۆیان هه‌قیقه‌ته‌كه‌ له‌ هه‌موو كه‌س باشتر ده‌زانن ، به‌ وه‌ڵامدانه‌وه‌ ی لۆژیكی و ده‌مكوتكردنی ئاوه‌زی شۆڤێنیانه‌ كابه‌ كه‌چ نابێت ، ناكرێت به‌ بیانوی "خۆمان به‌ تڕبه‌نین" هه‌روا كه‌چ و كه‌وی دانیشین . ئه‌و كه‌ركوكه‌ی ئێمه‌ ده‌مانه‌وێت ، بریتیه‌ له‌ شارێك چوارپێنج نه‌ته‌وه‌ ، چوار پێنج زمان ، چوار پێنج ئاینزا و گۆرانی و شیعرو میوزیك و هونه‌ری هه‌مه‌چه‌شن و هه‌مه‌ جۆری تیایه‌ ، شارێكه‌ له‌ رابردودا به‌ دانیشتوانه‌كه‌ی ده‌وترا چوار مه‌وج ، شارێك دیرۆك و جوانی  و پێكه‌وه‌ ژیان و هاوبه‌شی خه‌م و خۆشی یه‌كتری تیایه‌ ، ئه‌و كه‌ركوكه‌ی ئێمه‌ ده‌مانه‌وێت زۆر جیاوازه‌ له‌و كه‌ركوكه‌ی ئه‌رشه‌د ساڵحی خه‌وی پێوه‌ ده‌بینێ‌ ، ئه‌و كه‌ركوكی ململانێ‌ و شه‌ڕو ئاژاوه‌ی ده‌وێت ، ئێمه‌ش كه‌ركوكی ئاشتی و پێكه‌وه‌ ژیان ، لای ئێمه‌ كه‌ركوك موڵك و ئه‌مانه‌تی كه‌س نیه‌  خاوه‌نه‌كه‌ی نه‌بێت ، لای ساڵحی ئه‌مانه‌تی ئه‌تاتوركه‌ ، ئه‌و پیاوه‌ی جوانترین شاعیری تورك ئاماده‌ نه‌بوو له‌ سایه‌ی ئه‌ودا بمرێت و له‌ مۆسكۆو له‌ تاراوگه‌ سه‌ری نایه‌وه‌ ، ئه‌تاتورك بسته‌ گۆڕێكی به‌ نازم حیكمه‌ت ڕه‌وا نه‌بینی ، بیرو بۆچون  و فه‌لسه‌فه‌ی تاریكی ئه‌تاتورك بووبه‌ هۆكاری كۆچ و له‌ تاراوگه‌ مردنی جوانخاسی وه‌ك ئه‌حمه‌د قایه‌ ، یه‌ڵماز گوینه‌ی و زۆری تر ، ئه‌گه‌ر ئه‌مانه‌تی ئه‌و بێت به‌ر له‌ هه‌ركه‌س ئه‌رشه‌د ساڵحی ناتوانێ‌ تیا پشوو بدات و نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵكه‌كه‌ی بكات چونكه‌ هیچ توركمانێكی كه‌ركوكلی ئه‌و شه‌كر شكاندنه‌ له‌ ساڵحی قه‌بوڵناكات و به‌ر له‌ كوردو ئه‌وانی تر پێی ده‌ڵێن " ئه‌نكه‌ره‌ نیوه‌ی رێگات بێت ".

ئارام مەحمود هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق درزێکی گەورەی خستە ناو هێزە سیاسییەکان، بە دیاریکراوی ناوماڵی شیعەکان، کە بەرزترین دەسەڵاتی جێبەجێکردنیان لە عێراق لەدەستدایە. لۆژیکی یان هەموومان حوکم ئەکەین یان بەرەو فەوزا ئەڕۆین، تائێستا لۆژیکی زاڵە و هەژمونی خۆی بەسەر دیمەنی سیاسی عێراقدا سەپاندووە.  هەندێک  ڕێککەوتن بەباشتر ئەزانن لەڕۆیشتن بەرەو نادیار،  بەشێکی تریش ئەپرسن، ئەگەر لەکۆتایی ڕێگاکەدا ئەگینەوە بەسازان و هەموان لەحکومەت بەشداریدەکەن، چ پێوێستیەکمان بەهەڵبژاردن و دروستکردنی پشێوی سیاسی و کۆمەڵایەتییە. دوای زیاتر لە ٤٠ ڕۆژ،  هێشتا مشتومڕی هێزە ناڕازییەکان کە لە چواچێوەی هەماهەنگی شیعەکاندا کۆبونەتەوە،  ساتەکانی سەرەتای ڕاگەیاندنی ئەنجامە بەراییەکانی تێنەپەڕاندووە. سەربازگەی هێزە ناڕازییەکان پێیانوایە، ئامانجی هەڵبژاردنی پێشوەختە لەبنەمادا ئەوەبوو حکومەتی داهاتوو، بەپێی پێوەرە نێودەوڵەتییەکان و هاوسەنگییە ئیقلیمییەکان و تەریبی پڕۆژەی غازی ڕۆژئاوای دەریای ناوەڕاست و ناتۆی عەرەبی بێت کە بڕیارە لەنێوان عێراق و میسرو ئوردون دا پێکبهێنرێت، بۆ پێکهێنانی حکومەتێکیش بەو پێوەرانە، هەندێک هێز دورخراونەتەوەو هەندێکی تریش پێشخراون، لەوەش زیاتر، دەوترێت تەواوی ئەو هێزانەی لەسەر بەرەی مقاوەمە ئەژمار دەکرێن دورخراونەتەوەو ئەو هێزانەشی ئامادەییان تیایە بۆ چونە ڕێزی ڕێککەوتنی ئەبراهام و ئاسایکردنەوە لەگەڵ ئیسرائیل، پێشخراون. ڕەنگە ئەمە بەشێک بێت لەنیگەرانی و پاساوی ئەو هێزانەی لەئەنجامی هەڵبژاردنەکان ناڕازین، وەک خۆیان ئاماژەی پێدەکەن، هەر بەتەنیا لەوە نیگەرانین کە پیلانیان لێگێڕدراوە و "گزی"یان لێکراوە، بەڵکو پێیان وایە یاسای هەڵبژاردن کە پێش بەڕێوەچونی پرۆسەکەش لە دادگای فیدڕاڵی تانەیان لێداوە، عەدالەتی نوێنەرایەتی نەچەسپاندوەو، بووەتە هۆی خولقاندنی کێشەو قەیرانی سیاسی.   بۆنمونە دەڵێن،  هێزەکانی چوارچێوەی هەماهانگی نزیکەی دوو ملیۆن دەنگیان هێناوە،  خاوەنی نزیکەی ٨٠ کورسین، لەکاتێکدا ڕەوتی سەدر نزیکەی هەشت سەدو پەنجاهەزار دەنگی هێناوە، ژمارەی کورسییەکانیان گەیشتوەتە ٧٣ کورسی. سەربازگەی بەرامبەریش دەڵێن، ئەوە بیانوە بۆ پەردەپۆشکردنی شکستەکەیان،  هەموو ئەو بەڵگانەشی تائێستا لەسەر ئەنجامدانی ساختەکاری پێشکەشیان کردووە سنوری تۆمەت و تێۆری پیلانگێڕی و دەستی دەرەکی تێناپەڕنێت، پێشیانوایە، کەمینەیەک ئەیانەوێت ئەنجامەکانی هەڵبژاردن بگۆڕن، ئەگینا یاسای هەڵبژاردن دەرفەتی گەورەی بۆ هاتنەپێشەوەی دەیان پەرلەمانتاری سەربەخۆ و تشرینییەکان خولقاندووەو، بەڕەزامەندی و دەنگی نوێنەرەکانی ئەوان لە پەرلەمان تێپەڕیوە.  پێشیانوایە، کێشەی سەرەکی لەوەدایە، هێزە دۆڕاوەکان لەیاساکە تێنەگەیشتون و لەهەر بازنەیەک زیاد لەکەسێکیان کاندیدکردووە، ئەوەش وایکردووە دەنگەکانیان پەرتەوازەبێت، لەکاتێکدا ڕەوتی سەدر، خاوەنی جەماوەرێکی ڕێکخراو و دەزگایەکی هەڵبژاردنی لێهاتووەو، دەنگی هەوادرانی هاوتەریبی پێویستیی کاندیدەکانی ئاراستەکردووە، ئەوەش وایکردووە لە ٨٤ چوار کاندید  ٧٣یان دەربچێن. بەڵگە بەرجەستەکان لەسەر زەمینی واقیع ئەوە ئەسەلمێنێت کە  یاسای هەڵبژاردن ڕێسای گەمەی سیاسی و نەخشەی نوێنەرایەتی لەبازنەی شارو ناوچە جیاوازەکانی عێراق گۆڕیوە: - نزیکەی لەسەدا هەشتای پەرلەمانتارانی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەموچاوی تازەن. -سەرکەوتنی نزیکەی پەنجا کاندیدی سەربەخۆ و تشرینییەکان کە پێشبینی دەکرێت بۆ یەکەمجار ئۆزسیۆنێکی جدی و ڕاستەقینە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دروست بێت. - سەرکەوتنی زیاتر لە ٩٠ کاندیدی ژن بۆ خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران کە نیوەیان زیاتر بەدەنگی خۆیان سەرکەوتون، ئەمەش پێشهاتێکی نوێێە بەهەموو پێوەرێک. - هاتنە پێشەوەی زیاد لەهزێکی نوێ و پاشەکشێکردن و کوژانەوەی زیاد لەهێزێکی نەریتی. وێڕایی هەموو ئاڵۆزی و ناکۆکییە سیاسییەکان، پێدەچێت لەکۆتایی تونێلەکەدا ڕوناکییەک بەدیبکرێت، دەرگایەک بەڕووی ئەو چەقبەستنە قوڵەدا بکاتەوە کە بەرۆکی پرۆسەی سیاسی گرتووە، تازەترین ڕاگەیاندنی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانە کە ئاماژە بە ڕەتکردنەوەی ئەنجامی هەندێک لەوێستگەکانی دەنگدانە دەکات لەلایەن دەستەی دادوەرییەوە، ئەوەش لەسەر بنەمای ئەو تانانەی کە  هێزە دۆراوەکان لە دوو ڕۆژی ڕابردودا پێشکەشیان کردووەو،  وەک کۆمیسیۆن ڕایگەیاندووە، کاریگەریی بەهێزی دەبێت لەسەر دووبارە دابەشکردنەوەی کورسییەکان لەو بازنانە. ئەوە لەکاتێکدا بەدرێژایی مانگی ڕابردوو کۆمیسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان زیاتر لە سەدا بیست و پێنجی تەواوی دەنگەکانی بەدەستی ژماردەوەو لەسەدا سەدی ئەنجامەکان هاوتابون و لەچەندین بۆنەی جیاوازدا ئەوەی دووپاتکردوەتەوە، کە ژماردنەوەی دەستی دەنگەکان هیچ لەئەنجامەکان ناگۆڕێت، پێدەچێت ئەم  هەنگاوە نوێیە چاسەرێکی مامناوەندو جۆرێک  لە ڕێککەوتنی سیاسیش بێت، بۆ دەربازبون لەو دۆخە سیاسیە ئاڵۆزەی کە پرۆسەی هەڵبژاردن بۆ هێزە سیاسییەکانی عێراقی دروستکردووە!.