د.محەمەد كیانی

هەولێر هەزاران ساڵە شارە لەو جیگەیەی ئێستای بوە و ماوەتەوەش بێ ئەوەی ئاو بیبات. لە مێژودا، هەردەم شار و گوند لە نزیك جۆگە و ڕوبار و زێ دورستكراون، هەر بویەش وتراوە ئاو و ئاوەدانی. لە هەولێر و دەوروبەری بەستەكان سەرچاوەی دابینكردنی ئاو بونە بۆ ژیان و بژێوی سەرچاوە كشتوكاڵیەكان و ئاژەڵداری. كە دانیشتوانی شار هەستیان كردوە ئاوی بەستەكان سەرچاوی نەخۆشی بووە، سیستەمی كارێزیان داهێناوە بۆ هێنانی ئاوی خاوێن بۆ خواردنەوە و بەكارهێنانی مرۆیی لە سەرچاوەی ئاوی ژێرزەوی ئەو بەرزایییەكانی دەرەوەی شار. 
مانەوەی هەولێر وەك شار و گەورەبونیشی لەماوەی پێشو بە گوێرەی ئەزمون و زانیاری خەڵكی زانا و وشیار و دواتریش بە گوێرەی زانیاری و زانستی ئەندازیاری شار بووە، بویە ئاوەڕۆی گەند و بەستەكانی بە ناو هەولێر و دەوروبەریدا دەڕۆن دەستكاریییان نەكراوە لەوەندە زیاتر بۆ جوانكاری و پێویستی تەندورستی بێت. 

لەپاش دەستبەكاربونی شێخدەسەڵاتداری كێوی كورد، دەستكاری لە هەڵكەوتەی سورشتی شاری هەولێردا كراوە بە بەرژەوەندی چەند دەسەڵاتدار و دەستوپەیوەندێكی گەندەڵ بۆ سود وەرگرتن لەو زەویانەی لە ئەنجامی دەستكاریكردنی كەندو و بەست و ئاوەڕۆكانی سورشت دورستی كردون بۆ سەرفكردنی ئاوی باران و سەرچاوەكانی ئەو ئاوەی ڕوو لە هەوڵێر دەكات بە وەرزی باران و لە كاتەكانی تریش، وەك بەبیرمان دێت ئاوی بەستی بنەسڵاوە و كەسنەزان بە هاوینانیش بەناو هەولێردا تێدەپەڕی تا ئەو بیست سی ساڵەی دوایی نەبێت ئاوەكەیان وشكی كرد.
هەر كەس گۆڕانی كەشوهەوا و ڕێژەی زۆری باران بكاتە بەهانەی لافاوەكانی هەولێر بە كارەساتی سورشتی ناویان بنێ، ناڵێم ڕاست ناكات، دەڵێم درۆی گەورە دەكات. چەندین بارانی گەورەی بە خوڕمان لە هەولێر بینیەوە و لافاو بە كەند و بەستەكاندا دەهات بەڵام زیانی مالی و گیانی قەت لێنەدەكەوتەوە، مەگەر چۆنها نەبوبێ. ئەو لافاوە زیانبەخشانەی ئێستا كە زیانی گیانی زۆر و مالیان لێدەكەوێتەوە لافاو و كارەساتی دەستكردی مرۆیین، قەت كارەساتی سورشتی نین. سەردەمی پێشان، هاتنی لافاو بە بەستەكاندا دەبوە بۆنەیەك بۆ ئێمەی منداڵ لە قەراغی بەستەكان یاری بكەین و مایەی خۆشیمان بو. 
لەسەر ئەو لافاوە دەستكردە مرۆییە زیان بەخشانەی ئێستا، دەبێ مەسعود بارزانی و نێچیرڤان بارزانی و نەوزاد هادی و ئەندازیارە گەندەڵەكانی شارەوانی و ئاوەڕۆكان بدرێنە دادگا، چونكە لە زەمانی دەسەڵاتداری ئەوانە هەڵكەوتەی سورشتیی هەولێر دەستكاری كراوە بێ ڕاوێژكردن و دیرسەكردنی زانستیانەی پێویست بۆ پاراستنی سەلامەتی سەر و ماڵی دانیشتوانی شار. ئەم كردارە تێكدەرانەی كراون تەنها بە بەرژەوەندی چاوچنۆكانەی چەند كەس و لایەنێكی گەندەڵی سودمەند لەو عەردانەی بەتێكدانی ئاوەڕۆكان بەدوستهاتون كراون بێ ئەوەی حیساب بۆ داهاتوی ئەو شارە و خەڵكی بێ دەرەتان بكرێت و ژیان و سەر و ماڵی خەڵك هیچ ئیعتیباری بۆ دابندرێت. لەپاش ئەوانە ئینجا كۆمپانیا سودمەندەكان دادگای بكرێن. حوكمەت، ئەگەر حوكمەتێكی بەرپرس و خزمەتكاری جەماوەر بێت، دەبێ دەستبەجێ چارەسەری پێویست لە ئێستاوە بگرێتەبەر بۆ ڕاستكردنەوەی ئەو تكدانانەی لە ڕێڕەو و ئاوەڕۆ سورشتیەكان كراون تێچوەكەی هەرچەندە بێت و گرتنەبەری هەر ئیجرائاتێكی پێویست بێت بۆ چاككردنەوەی ئاوەڕۆ سورشتیەكان یان بەدیلی كاریگەر ئامادە بكردرێت بێ دواخستن و سێ و دوی بوچەی پێویست. جگە لەوانەش دەبێ هاوڵاتییان بە تەواوەتی قەرەبو بكرێنەوە لەسەر بوچەی حوكمەت و بە سزادانی كۆمپانیاكانی هۆكاری ئەو زێدە ڕۆییانە بونە كە بونەتە هوكاری ئەو كارەساتە دەستكردە مڕۆییانەی بەسەر شاری هەولێدا هاتون و دێن.