رەند رەحیم وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ 12ی ئایاری 2018 هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەدەچێت، كە لە هەمانكاتدا بەردەوامیی و گۆڕانكاریی بەرجەستەدەكات، لە كەشێكی زۆر ناتەبادا، هەڵبژاردن لەسایەی ئەو وێرانكارییەدا بەڕێوەدەچێت كە شەڕ لەگەڵ داعش بەجێیهێشتووە لەگەڵ ئەو ناكۆكیی و ناتەباییە مەترسیدارەی لە نێو حزبە شیعە حكومڕانەكاندا هەیە، لەبەرئەوە دەنگدان لە 12ی ئایاردا وەكو تاقیكردنەوەیە بۆ وڵات بە دوای چەند ساڵێكی كەمی ئاڵۆزی و پشێوی. بە جیاوازییەكی كەم، هەمان یاریزانەكانی كە پێشتر سەرۆكایەتی گۆڕپانی سیاسی عێراقیان لە هەڵبژاردنەكانی 2006ەوە كۆنترۆڵكرد، هەژمونیان بەسەر هاوپەیمانێتییەكانی ئەم هەڵبژاردنەشەوە هەیە، هەرچەندە دەموچاوەكان وەك خۆیان ماون، بەڵام گۆڕانكاری گەورە لە هاوپەیمانێتییەكاندا روویداوە، دیارترینیان دابەشبوونی هێزی شیعەكانە كە دەسەڵاتداربوون لە شانۆی سیاسیدا. هاوپەیمانی شیعەكان ساڵی 2014 حزبە شیعەكان لە رێگەی سێ كۆمەڵەوە ركابەرییان كرد بۆ بەدەستهێنانی كورسییەكانی پەرلەمان" هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا كە نوری مالیكی سەرۆكایەتی دەكات، كە پاشان ئەندامانی رێكخراوی بەدریش چوونە پاڵی، هاوپەیمانێتییەكی تر بە رابەرایەتی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیی عێراق و هاوپەیمانێتییەك بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدر. دوای چەند هەوڵێكی شكستخواردوو بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێتییەكی یەكگرتوو، شیعەكان لە هەڵبژاردنی 2018دا بە پێنج هاوپەیمانێتی بەشداری دەكەن: هاوپەیمانی " النصر" بە سەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئێستا، ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق، هاوپەیمانی " الفتح" بە سەرۆكایەتی هادی عامری وەزیری پێشووی گواستنەوە و سەرۆكی رێكخراوی بەدر، هاوپەیمانی حیكمە بە سەرۆكایەتی عەممار حەكیم، هاوپەیمانێتی " سائرون" بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدر. چەند موفاجەئەیەك لەم پێكهاتە نوێیانەدا هەیە، گرنگترینیان دابەشبوونی حزبی دەعوەیە لە یەك قەوارەی هەڵبژاردنەوە بۆ دوو قەوارە " هاوپەیمانی النصر و دەوڵەتی یاسا"، حزبی دەعوە لە ساڵی 205ەوە حاكمی فیعلی عێراقە و سێ سەرۆك وەزیرانی عێراق لەو حزبە بوون، دانانی عەبادی وەك سەرۆك وەزیران لە ساڵی 2014دا ململانێی لەسەر دەسەڵات لەگەڵ نوری مالیكی كە پێش ئەو لەو پۆستەدا بوو لێكەوتەوە، ململانێ و ناكۆكییە بەردەوامەكانی هەردوولا بووە كەرتبوونی حزب كە لە كاتی ئامادەكاریی بۆ هەڵبژاردنەكاندا گەیشتە لوتكە، لە ئەنجامی ئەمەدا مالیكی و عەبادی دوو هاوپەیمانێتی جیایان پێكهێنا و كاندیدەكانی حزبەی دەعوە لەسەریان پێویست بوو یەكێكیان هەڵبژێرن، دیارنەمانی حزبی دەعوە پاشەكشێیەكی گەورەیە بۆ حزبەكە، بەڵام هەندێك لە ئەندامەكانی سورن لەسەر ئەوەی كە دوای هەڵبژاردن ریزەكانی حزبەكە یەكپێبگرنەوە، رەنگە ئەوە هیوایەكی كۆن بێت ژمارەیەكی زۆر لە شیعە نیگەران نین لەوەی ببینن حزبی دەعوە لاواز دەبێت و دەسەڵات لە دەستیدا نامێنێت. هەروەها ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیش دابەشبوون و جیابوونەوەیەكی تری ریزەكانی شیعەیە بۆ چەندین دەیە، گروپێكی ركابەری دیاری ناو حزبەی دەعوە بوون، بەڵام بە چەند ساڵێك بە شێوەیەكە گەورە لاوازكران و لە ساڵی 2012شدا رێكخراوی بەدر باڵی سەربازی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی جیابووەوە و لە هەڵبژاردنی ساڵی 2014دا چووە پاڵ هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسای حزبی دەعوە. ململانێی نێوان سەركرە گەنجەكان و ئەوانەی پێیان دەوترێت حەرەسی كۆنی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیی لە تەمموزی 2017دا درزی خستە نێو ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیی و عەممار حەكیم كە تووشی بێئومێدی بوو لە نەوەی گەورە و ویستی بۆ لاكردنەوە بەلای دەنگدەرانی گەنجدا لە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیی جیابووەوەو رەوتی حیكمەی نیشتمانی دامەزراند و بە هاوپەیمانێتییەكی تایبەت بە خۆی بەشداری هەڵبژاردنەكانی داهاتوو دەكات و هەر ئەو كاتەش سەركردە تەقلیدییەكانی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی لەگەڵ هێزەكانی پێشوو و رێكخراوی بەدر لەژێر چەتری هاوپەیمانی " الفتح" دا كۆبوونەوە كە لە ساڵی 2014ەوە ئامادەكاری بۆ دەكرێت، كە چاوەڕواندەكرێت زیاتر لە هاوپەیمانێتییەكانی تری شیعە جەماوەر بۆ لای خۆی رابكشێێت و رۆڵێكی یەكلاكەرەوە لە پێكهێنانی حكومەتی نوێدا بگێڕێت. موقتەد سەدریش یەكێك بوو لە موفاجەئەكانی تر، سەدر كەهەڵمەتێكی لەدژی گەندەڵی دەستپێكردبوو- تا ڕادەیەك بەشێوازێكی هەڵخەڵەتێنەر- بەوتەی رەخەنگرانی و داوایدەكرد سیاسییە ناكاران لەرەگ و ریشەوە دەربهێنرێت و داوای دژایەتیكردنی تائیفیەتیشی دەكرد، پەیامە پۆپۆلیستیەكەشی دەنگدانەوەی زۆری لای عێراقییەكان هەبوو كە لەو سیاسەتانە نائومێدبوون كە تەنها خزمەتی خۆیان دەكەن. لە تێكەڵبوونێكی چاوەڕوانەكراودا، رەوتەكەی سەدر هاوپەیمانێتییەكی لەگەڵ حزبی شیوعی پێكهێنا، ئەم شەراكەتە دوای دوو ساڵ لە هەماهەنگی نێوان سەدرییەكان و شیوعییەكان هات لە رێكخستنی خۆپیشاندانەكانی دژ بە گەندەڵی و تائیفیەت لە شارە گەورەكاندا، سەدر وەك شیوعییەكان وەك دەنگێكی بەهێز دژی دۆخی سیاسی دەركەوت، ژمارەیەك لە گروپە سوننە وشیعە بچوكەكان چوونە ناو ئەم هاوپەیمانێتییەوە، ئەوەش سروشتی تێپەڕێنەری ئاینەكانی پێبەخشی بە بەراورد بە لیستەكانی تر. ئەمە چی دەگەیەنێت؟ لە ساڵی 2014دا هەرسێ هاوپەیمانێتییە شیعەكە 155 كورسی پەرلەمانیان بەدەستهێنا، دەوڵەتی یاسا بە سەرۆكایەتی حزبی دەعوە 92 كورسی بەدەستهێنا، ئەنجومەنی باڵا 29 كورسی، سەدرییەكان 28 كورسی لەگەڵ شەش كورسی تری هاوپەیمانەكانیان، ئەمەش كەمتربوو لە ژمارەی داواكراوی كورسی بۆ پێكهێنانی زۆرینەی پەرلەمان كە 165 كورسییە، بۆئەوەش بۆ بەدەستهێنانی زۆرینە پێویستیان بە پشتیوانی كورد بوو. لە هەڵبژاردنی داهاتوودا دەنگی شیعەكان بەسەر پێنج هاوپەیمانێتیدا دابەشدەبێت، چاوەڕوان ناكرێت هیچ كامیان بتوانێت ژمارەیەكی زۆر كورسی بەدەستبهێنێت كە دەوڵەتی یاسا لە ساڵی 2014 بەدەستیهێنا، ژمارەیەكی زۆر لە چاودێران پێشبیندەكەن هاوپەیمانی النصر و دەوڵەتی یاسا و الفتح ئەنجامی وەك یەك و نزیك لە یەكەوە بەدەستبهێننن ئەوەش دەبێتە هۆی ركابەری و ململانێ لە نێوان سەركردە شیعەكان و وادەكات زیاتر پشت بە پشتیوانی هاوپەیمانێتییە سوننەكان و كوردییەكان ببەستن بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانێتی. -------------- ركابەرە سوننەكان سەركردە تەقلیدییەكانی سوننە زیاتر لە شیعەكان پەرت و ناكۆكترن و رووبەڕووی زۆرترین ئاڵنگاری دەبنەوە بەهۆی داگیركردنی ناوچەكانیان لەلایەن داعش و ئاوارەبوونی خەڵكەكەی، ئێستا سوننەكان لە دەوری دوو لیستی سەرەكی گردبوونەتەوە، یەكەمیان ئوسامە نوجێفی یەكێك لە جێگرەكانی سەرۆك كۆمار هاوپەیمانێتییەكی لەگەڵ ئەسیل نوجێفی برای پێكهێناوە كە پارێزگاری نەینەوا بوو لەكاتی داگیركردنی موسڵ لەلایەن داعشەوە، هاوپەیمانێتییەكەیان بەناوی " القرار" لە هەڵبژاردنەكاندا لە موسڵ و پارێزگاكانی تر بەشداریدەكات كە سوننە تێیاندا زۆرینەیە، بەڵام زۆر بەربڵاو نییە، سەلیم جبوری سەرۆكی ئێستای پەرلەمان و ساڵح موتڵەگ، جێگری پێشووی سەرۆك وەزیران چوونە ناو ئیئتیلافی ئەیاد عەلاوی عەلمانی كە ناوی " هاوپەیمانی نیشتمانی" یە و دروشمی دژ بە تائیفیەت بەرزكردۆتەوە و بانگەشەی مەدەنیەت دەكات و ساڵی 2010ش پەناگەیەك بوو بۆ سوننەكان كاتێك زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانی بەدەستهێنا، بەڵام سوننەكانی تر لەوانە عەبدوللەتیف همیم پیاوی ئاینی بەناوبانگی سوننە دەستبەرداری دابەشبوونی تائیفی هێناوە و چووتە ئیئتیلافی " النصر" بە سەرۆكایەتی حەیدەر عەبادی. حزبە كوردییەكان لە دوای جیابوونەوەی بزوتنەوەی گۆڕان لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان و دەركەوتنی چەند حزبێكی تر ، ئێستا كوردەكان بەرەیەكی یەكگرتوو نوێنەرایەتییان ناكات، كوردەكان بە پێچەوانەی سوننەی پەرتەوازەن، هەتا ئێستا سەنگی یەكلاكەرەوەی هاوسەنگی سیاسیی بوون لە عێراقدا، ئەوان رۆڵی یەكلاكەرەوەیان دەبێت لە دیاریكردنی سەرۆك وەزیرانی نوێدا، پارتی دیموكراتی كوردستان وەك خۆی ماوەتەوە، بەڵام یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەهۆی ململانێ و ناكۆكی ناوخۆیی و جیابوونەوە دەناڵێنێت، كە بەهۆی ئەوەوە چەند حزبێكی بچوك دروستبوون، كە دیارترینیان گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراسی و دادپەروەری بەرهەم ساڵە، كە پێشتر بەرپرسێكی باڵای یەكێتی نیشتمانی كوردستان بووە، ئەگەر كوردەكان گەڕانەوە بۆ یەك بەرەی یەكگرتوو لەدوای هەڵبژاردنەكان لە پێناوی پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان لە حكومەتی فیدراڵیدا، ئەوا رۆڵی دروستكەری پاشایان لە پێكهێنانی حكومەتی نوێدا بۆ دەگەڕێتەوە. دوای هەڵبژاردنەكان هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەرلەوەی هەڵبژاردن بێت بۆ ئەندامانی پەرلەمان، هەڵبژاردن و دیاریكردنی سەرۆك وەزیرانە، ئەوەش لە پرۆسەی دانوستان و بەراوردكاری و قۆڵباداندا دەردەكەوێت كە دوای هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێت، لە سەرەتاشدا لە ناوی ماڵی شیعەكاندا، ئەگەری چەند سیناریۆیەك لە ئارادایە بە پشت بەستن بەم گۆڕانكاریانە: ژمارەی ئەو دەنگانەی كە سەركردەكان بەدەستی دەهێنن، توانای ئێران بۆ قەناعەتپێكردنی لیستی شیعەكان و فشارخستەرەیان بۆئەوەی هاوپەیمانێتی پێكبهێنن، هەروەها ئەگەری ئەوەی كە حزبە كوردییەكان جارێكی تر كۆدەبنەوە و بتوانن ببنە هۆكاری یەكلاكەرەوە، ئەمریكا دەستوەردانی دەبێت و دەستپێشخەری دەكات یان نا؟ ئێران سوود لە هەژمونی خۆی دەبینێت بەسەر هاوپەیمانێتییە گەورانەی كە شیعەكان رابەرایەتی دەكەن، سیناریۆی بەهێز ئەوەیە كە هاوپەیمانێتییە كە لانیكەم چوار ئیئیتیلاف لەخۆ بگرێت بە هاوكارییەكی كەمی سوننە و كوردەكان وەك ئەوەی ساڵی 2014 روویدا و زەحمەت نەبوو بۆ ئێران كە بتوانێت لیستە شیعەكان قایل بكات كە بەسەر ناكۆكییەكانیاندا زاڵ بن و لە ژێر ئاڵای " هاوپەیمانی نیشتمانیی" كۆبوونەوە، لە ساڵی 2018دا پێویستە قایلكردنی دەوڵەتی یاسا و هاوپەیمانی الفتح ئاسانبێت كە- هەردووكیان پەیوەندی توندوتۆڵیان لەگەڵ ئێراندا هەیە- بۆ پێكهێنانی هاوپەیمانی لەگەڵ لیستەكەی حەكیم كە رەنگە لاوازترینیان بێت و لەوانەیە هیچ بژاردەیەكی نەبێت جگە لە چوونە ناو ئەو هاوپەیمانێتییە، ئەگەرێكی كەمە بە رەچاوكردنی ئەنجامەكان عەبادیش بۆ مانەوەی لە گەمەكەدا بچێتە ناو ئەم هاوپەیمانێتییە، زۆر لەوەش كەمتر ئەگەری ئەوەیە موقتەدا سەدریش بچێتە ناو ئەم هاوپەیمانێتییە لەبەرئەوەی هاوپەیمانێتی لەگەڵ شیوعییەكاندا پێكهێناوە ئەمەش بەلای ئێرانەوە پەسەند نییە. بەڵام ئەگەر ئێران نەیتوانی مالیكی و عامری ملكەچ بكات ئەوا دوو گروپی شیعەی بەهێز دروست دەبن، یەكێكیان بە سەرۆكایەتی عەبادی، ئەویتر بە سەرۆكایەتی مالیكی و عامری، و هەر سێكیشیان چاویان لەوەیە پۆستی سەرۆك وەزیران بۆ خۆیان، یان بۆ كەسێكی سەر بەخۆیان بەدەستبهێنن، لێرەدا موقتەدا سەدر دەبێتە خاڵی یەكلاكەرە بۆ پێكهێنانی ئیئتیلافی حكومڕان، جگە لەوەش هەردوو گروپەكە پێویستیان بەوەیە ژمارەیەكی زۆر لە سوننە و كورد كێشبكەن بۆ پێكهێنانی زۆرینەی پەرلەمانی و ئەوكاتەش ئەگەرەكان زیاتر دەبن. كوردەكان كە رۆڵی یەكلاكەرەوەیان بینی لەدیاریكردنی سەرۆك وەزیران لە 2010 و 2014دا، هێشتا دەتوانن كاریگەرییان لەسەر دیاریكردنی هەبێت، كورد دەتوانێت هەواڵی خراپ بە گوێی لایەنەكاندا بدات، لەوانەش توڕەیی لە بەرامبەر هەڵوێستی عەبادی بەرامبەر ریفراندۆمی سەربەخۆیی و هاتنی هێزەكانی حكومەت بۆ ناوچە جێ ناكۆكەكان و ئەزمونی تاڵ لەگەڵ نوری مالیكی لە ماوەی هەشت ساڵدا، هەموو ئەمانە دەبنەهۆی ئەوەی كوردەكان كاندیدێكی تر بەباش بزانن كە پۆستی سەرۆك وەزیران وەربگرێت بە پێچەوانەی ئەوەوە دید و بۆچوونی سوننە بۆ عەبادی كەمتر تائیفییە و وەڵامی زۆری پێداویستییەكانی سوننەی داوەتەوە بەوەش زیاتر لە مالیكی و عامری قبوڵكراوە. ئەگەر لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی پێشووەوە حكوم بدەین ئەوا دوو نەگۆڕ هەیە: پێویستە كاندیدی سەرۆك وەزیران لە لایەن یەكێك لە لیستە سەرەكییەكانی شیعەوە بێت و مایەی رەزامەندی ئێران و ئەمریكا بێت، ئەوەش شێوازێكی جێگیربوو لە ساڵی 2010 و 2014، كاتێك ئێران و ئەمریكا بەجۆرێك لە جۆرەكان رێككەوتن. ژمارەیەك لە گۆڕانكارییەكان ئێران هاندەدەن كە دیدوبۆچوونی وابێت هاوپەیمانێتی بەهێز و جێگیری لە بەغدا هەبێت، لەلایەن ئێرانەوە بوونی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق و ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمریكا بە هەڕەشە دادەنێت، لە بەرامبەریشدا دەكرێت گەرمبوونەوەی پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و عێراق لەم دواییانەدا هەژموونی ئێران كەمبكاتەوە، دەستوەردانی ئێران لە سوریا و هەوڵدان بۆ بونیادنانی رێگەیاكی گەیاندنی هاوكاری یەكسەر بۆ سەر دەریای ناوەڕاست پێویستی بەغدا زیاتر دەكات و ئێران هەروەها پێویستی بە هاوپەیمانێك هەیە لە بەغدا بۆ پاراستنی بەرژەوەندییە ئابورییەكانی، لە بەرامبەریشدا وادەردەكەوێت كە هەڵوێستی ئێستای ئەمریكا لە عێراق زیاتر خۆی لە شەڕی دژ بە داعشدا دەبینێتەوە زیاتر لە بونیادنانی هاوپەیمانێتییەكی دوورمەودا و پرسیار ئەوەیە كە هەژموونی ئەمریكا لە نێوان ساڵی 2010 بۆ 2014 چ كاریگەرییەكی هەبووە. حەیدەر عەبادی هەواڵیدا سیاسەتێكی هاوسەنگ لە نێوان ئەمریكا و ئێران پەیڕەوبكات لە چوار ساڵی رابردوودا، چەندین جار ئەوەی راگەیاندووە كە عێراق نابێتە گۆڕەپانی جەنگی بەوەكالەتی نێوان ئەو دوو وڵاتە، دەكرێت هەڵبژاردنەكان و سیناریۆ جیاوازەكان بۆ هاوپەیمانێتیەكانی دوای هەڵبژاردن ببێتە هۆی بەردەوامبی ئەم رێگا بێلایەنانە یان پەیڕەوكردنی سیاسەتی زیاتر خۆرهەڵاتی. *رەند رەحیم- باڵیۆزی پێشووی عێراق لە ئەمریكا و وەك هاوڕێی باڵای پەیمانگای ئەمریكا بۆ ئاشتی كاردەكات و دامەزرێنەر و هاوسەرۆكی دامەزراوەی عێراقە.
.gif)
د. نیاز نەجمەدین بۆچونەکانم لەم بابەتەدا تایبەتە بە دوو گروپ لە خەڵک: گروپی یەکەم ئەوانەن دەنگدەری یەکێتیی و پارتیی نین بەڵام بێئومێدن یان راران لە دەنگدان. گروپی دووەم ئەوانەن دەنگدەری یەکێتیی و پارتیی بون بەڵام راران دەنگبدەنەوە بەم دوو حزبە یان دەنگیان بخەنە پال لایەنی تر. ئێمە ناتوانین یەکجۆر پێشنیارمان بۆ ئەم دوو گروپە هەبێت. پێشنیارەکانی من بۆ گروپی یەکەم ئەمانەیە: با راست بڕۆین، هەمو بڕیارێک مەترسیی هەیە. دەنگدانیش ئەو مەترسییەی هەیە کە دەنگەکەت بەفیڕۆ بڕوات و هەست بە ئازاری ویژدان بکەیت. یەکێک لە هۆکارەکان ئەوەیە پەرلەمان دەزگایەکی مەسڕەفکاری بێ سود بووە. لەگەڵ ئەمەشدا، ئەگەر دەنگیش نەدەیت ئەوا: دەنگ-نەدان ناگاتە ئاستێک بەهایەکی سیاسیی هەبێت (بۆ نمونە لە 60%ی خەڵک لە سەرتاسەری عێراقدا دەنگ نەدەن). کورسییەکانیش هەر پڕدەبنەوە، بۆی هەیە هێزە تاریکەکان سەرکەون و کاندیدی زۆر لاواز بچێتە پەرلەمان بەهەمان موچە و ئیمتیازات. تۆ دەبێت دەرفەت بدەیت کێبڕکێ دروست ببێت، قۆرخکاریی سیاسیی کەم ببێتەوە، ئەوكات حزبەکان بەناچاریی لە خەڵک نزیکتر دەبنەوە و زیاتر خزمەت دەکەن. پاشان دەنگدان بۆ پەرلەمان تەنیا یەک وێستگەیە لەناو پرۆسەیەکی درێژخایەندا، یەک ئامانجی دیاریکراو رەنگە بهێنێتەدی، تۆ دەتوانیت بەشێوازی تر بەردەوام بیت لە رەخنە و هەڵوێستی سیاسیی تەنانەت لەو کاندیدەی دەنگی پێدەدەیت. پێشنیارەکانی من بۆ گروپی دووەم ئەمانەیە لای کەم لە دو دەیەی رابردودا و تا ئەمڕۆ، مۆدێلی سیاسیی یەکێتیی و پارتیی مۆدێلێک بوە وڵات لە نەتەوە، نەتەوە لە حزب، حزب لە مەکتەبی سەرکردایەتیی، سەرکردایەتیی لە مەکتەبی سیاسیی، مەکتەبی سیاسیی لە بنەماڵە و بنەماڵە لە سەرۆکی بنەماڵە/حزبدا کورتدەکاتەوە. (ئەمە وەسفيَكي تروتسكييە و دەستكاريم كردوە) لە ئێستادا، هەرچۆن بتەوێت لەم دو حزبەدا خزمەت بکەیت، هەردەچێتەوە خزمەتی خانەی یەکەم و دوەم، پاشان سێیەم و چوارەم، نەتەوە و نیشتمان لە خانەی کۆتاییدا دەبن. رەنگە ئاسان نەبێت بۆ ئەندام و لایەنگرە دڵسۆز و راراکانی ئەم دوو حزبە لەم وێستگەیەدا بە 180 پلە سوکان بسوڕێنن. دەکرێت لای کەم دەنگەکانیان بسوتێنن یان بایکۆت بکەن، بەم هۆیەشەوە رەنگە هیچ نەبێت حزبەکانیان ناچار بە گۆڕانکاریی بکەن. ب. گۆڕان، هاوپەیمانیی، و نەوەی نوێ هەر سێکیان خاڵی لاوازیان زۆرە( بۆ نمونە: بەشداریی لە شەڕی ناوخۆ لەلایەن بەشێک لە سەرکردایەتیی گۆڕان و هاوپەیمانیی، قۆرخکردنی سەرکردایەتیی گۆڕان لەلایەن نەوەی پێشوەوە، ناڕۆشنی سەروەت و سامانی د.بەرهەم، عاشقبون بە دەوڵەمەندبون و موبالەغەكردن و بیناکردنی گوتاری سیاسیی لەسەر ئەو بنەمایەوە لای شاسوار عەبدول واحید، جگە لە قەزیەی چاڤی لاند). بەڵام سێ هێزی مەدەنیین، عەسکەریی نین، ئیسلامی توندڕەو نین، رەخنەگرتن و کاریگەردانان لەسەریان قورس نییە و خەڵکی بەتوانایان لەگەڵە. لەناویشیاندا، بزوتنەوەی گۆڕان دامەزراوتر و تۆکمەترە. بۆ بەهێزکردنی مونافەسەش بێت، دەکرێت کاندیدێکی بەتوانا و فکرکراوە لەناویاندا هەڵبژێریت. کۆمەڵ و یەکگرتووە مەلەفی گەندەڵییان لە حکومەتدا پاکە و جێی دەستخۆشییە. من دژی ئیسلام نیم، بەڵام ئەم دوو حزبە مەزهەبیی و ئاینیین، دونیا دابەشی سەر مسوڵمان و نامسوڵمان یان سوننە و شیعە دەکەن، هەرگیز زۆر گەشە ناکەن و رەنگیشە مەترسیی بن بۆ سەر کەسێک رای دژ بە ئیسلام بهێنێتە ئاراوە. بەڵام ئەگەر ئیسلامەتیی بنەمای سەرەکیی دەنگدانم بوایە، ئەوا کاندیدێکی بەتوانا و فکرکراوەی کۆمەڵی ئیسلامییم پێ باشتر دەبو دوای ئەوەی یەکگرتو زۆر لە ئۆپۆزسیۆنبون دورکەوتەوە.
بێرتراند روسێل وەرگێڕانی: کەمال چۆمانی لەوانەیە جەوهەری بنچینەی لیبڕالیزم بە دە روکن پوختە بکرێن، مەبەست جێگرتنەوەی دە روکنە کۆنەکە نییە [مەبەستی لە دە روکنەکەی مەسیحییەت و جوە] بەڵکو تەنها بۆ تەواوکردنیەتی. دە روکنەکە کە وەک مامۆستایەک دەخوازم بیانچەسپێنم، دەکرێت بەم شێوەیەی خوارەوە بەیان بکرێن: ١- دەربارەی هیچ شتێک بەڕەهایی دڵنیا مەبە. ٢- وا بیرمەکەوە کە تێپەڕاندنی کات بە شاردنەوەی بەڵگەکان گونجاو بێت، لەبەرئەوەی بەڵگە بەدڵنیایی هەر دەردەکەوێت. ٣- هەرگیز هەوڵمەدە بیرکردنەوەکانی خۆت ساردبکەیەوە لەوەی کە تۆ بەدڵنیایی سەردەکەویت. ٤- کاتێک روبەڕوی دژایەتیی دەبیتەوە، هەتا ئەگەر لەلایەن هاوسەرەکەتەوە یان منداڵەکانتەوە بێت، هەوڵبدە بەسەریدا زاڵ بی بە ئارگیومێنت نەک بە دەستەڵاتدارێتیی، لەبەرئەوەی سەرکەوتنێک پشت ببەستێت بە دەستەڵاتدارێتیی ناڕاست و خەڵەتێنەرە. ٥- هیچ رێزێک بۆ دەستەڵاتدارێتیی ئەوانیدی دامەنێ، لەبەرئەوەی هەمیشە دەستەڵاتدارێتیی بەرانبەر دەکرێ بدۆزرێنەوە. ٦- هێز بەکارمەهێنە بۆ سەرکوتکردنی ئەو بیروڕایانەی کە تۆ وا بیردەکەیتەوە کوشندە بن، لەبەرئەوەی ئەگەر وا بکەیت بیروڕاکان تۆ سەرکوتدەکەن. ٧- لە بیروڕا دەربڕیندا لەوە مەترسە نامۆ بی، لەبەرئەوەی هەمو بیروڕاکان کە ئێستا قبوڵکراون رۆژانێک نامۆ بون. ٨- خۆشیی زیاتر لە مەعریفەی دژە-باو ببینە لە رازیبونی نەخوازراو، لەبەرئەوەی ئەگەر تۆ بەها ببەخشیتە مەعریفە وەک پێویستە، مەعریفەی دژە-باو نیشانی رازیبونێکی قوڵترە لە رازیبونی نەخوازراو. ٩- بەڕەهایی راستگۆ بە، هەتا ئەگەر راستییەکە نیگەرانیشت بکات، لەبەرئەوەی زۆر ناخۆشترە کاتێک هەوڵی شاردنەوەی دەدەیت. ١٠- حەسود مەبە بە بەختەوەریی ئەوانەی کە لە بەهەشتی نەزانان دەژیێن، لەبەرئەوەی تەنها نەزان وا بیردەکاتەوە کە ئەمە بەختەوەرییە.
■ سەردار محەمەد كه‌شی هه‌ڵبژاردن، به‌پێچه‌وانه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی رابردو ساردو سڕ تێده‌په‌ڕێ. خه‌ڵكی به‌گوڕ‌و تینی جارانه‌وه به‌پیر بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌وه ناچن، چونكه باوه‌ڕیان به‌وه نه‌ماوه هه‌ڵبژاردن شتێكی ئه‌وتۆ له‌ژیانی ئاینده‌و چاره‌نوسیان بگۆڕێت. ئه‌مه له‌كاتێكدایه كه ئه‌م هه‌ڵبژاردنه بۆ سه‌ركرده‌و لایه‌نه ركه‌به‌ره سه‌ره‌كیه‌كان وه‌ك چاره‌نوسسازترین هه‌ڵبژاردن ده‌رده‌كه‌وێ كه كوردستان‌و عێراق به‌خۆیه‌وه بینیبێتی. هیچ هه‌ڵبژاردنێك بە‌ئه‌ندازه‌ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره، چاره‌نوسی سه‌ركرده‌و هێزه‌كانی كوردستانی پێوه گرێنه‌دراوه. ئه‌نجامه‌كه‌ی، مان‌و نه‌مان، كه‌وتن‌و هه‌ستانه‌وه‌‌و به‌رده‌وام بونیان دیاریده‌كات. بۆ پارتی، كه یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنی پاش ریفراندۆمه بۆ په‌رله‌مانی ئه‌و عێراقه‌ی سه‌رۆكه‌كه‌یان ده‌یویست لێیجیابێته‌وه، یه‌كه‌م بون له‌ناو هێزه كوردییه‌كاندا به‌جیاوازییه‌كی زۆر له‌گه‌ڵ براوه‌ی دوه‌م، ئه‌و ئیمتیازه‌ی پێده‌به‌خشێت كه سه‌ره‌ڕای شكستی پڕۆژه‌ی ریفراندۆم، ده‌توانێت پاگه‌نده‌ی ئه‌وه بكات نوێنه‌رایه‌تی زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی ده‌كا‌و به‌ناوی ئه‌وانیشه‌وه گفتوگۆ له‌گه‌ڵ هێزو پێكهاته‌كانی تری عێراقدا بكات. پارتی ئێستا وه‌ك سه‌ركه‌وتنی خۆی له‌كه‌رت‌و په‌رت بونی ركه‌به‌ره‌كانی ده‌ڕوانێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن، یه‌كه‌م بونی پارتی نه‌بێت به‌جیاوازییه‌كی زۆر له‌گه‌ڵ براوه‌ی دوه‌م، ئه‌وا وه‌ك مۆته‌كه ده‌بێت بۆ ئه‌و هێزه‌ی خه‌ون به‌وه‌وه ده‌بینێت ببێته خاوه‌نی “زۆرینه‌ی ره‌های خه‌ڵكی كوردستان”، وه‌ك نێچیرڤان بارزانی ده‌ڵێت. بۆ یه‌كێتی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه چاره‌نوسسازتره، جگه له‌وه‌ی یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنه پاش مه‌رگی مام جه‌لال‌و له‌ده‌ستدانی كه‌ركوك، له‌سایه‌ی دۆخێكیشدا ئه‌نجام ده‌درێ كه جێگری دوه‌می سكرتێری گشتییه‌كه‌ی لیستێكی بۆ خۆی دروستكردوه. یه‌كێتی هه‌مو هه‌وڵ‌‌و كۆششی بۆ ئه‌وه خستوه‌ته گه‌ڕ تا به‌رهه‌م ساڵح ژماره‌ی كورسییه‌كانی ئێستای له‌گه‌ڵ به‌ش نه‌كات، یاخود كار نه‌گات به‌وه‌ی لیستی هاوپه‌یمانی له‌لیستی یه‌كێتی زیاتر ده‌نگ بهێنێت‌و ژماره‌ی كورسیه‌كانی یه‌كێتی به‌ئه‌ندازه‌یه‌ك كه‌م بكات كه “موفاجه‌ئه”ی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه بێت‌و تابلۆ سیاسیه‌كه به‌ته‌واوی بگۆڕێت. گرفتی یه‌كێتی‌‌و زۆنی سه‌وز له‌وه‌دایه به‌درێژایی 24 ساڵی رابردو، له‌هه‌ڵبژاردنێكه‌وه بۆ هه‌ڵبژاردنێكی تر رێژه‌ی ده‌نگه‌كانی به‌سه‌ر هێزو لایه‌نی زۆرتردا دابه‌ش ده‌بن. ئێستا چه‌ندین هێز ركه‌به‌رییانه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كامیان زۆرترین میراتیی مام جه‌لال‌و نه‌وشیروان مسته‌فایان به‌ركه‌وێ‌‌و زۆرترین رێژه‌ی ئه‌و ده‌نگانه ببه‌نه‌وه كه 25 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر هی یه‌كێتی بون. ئه‌مه وایكردوه پێشبینی ئه‌وه بكرێ كه له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا پارتی وه‌ك هێزێكی گه‌وره ده‌ركه‌وێ‌‌و ئه‌وانی تریش چه‌ند هێزێكی بچوك بچوك. بۆ گۆڕانیش دیسان ئه‌م هه‌ڵبژاردنه خاڵی وه‌رچه‌رخانه، له‌به‌رئه‌وه‌ی یه‌كه‌م هه‌ڵبژاردنه پاش مه‌رگی نه‌وشیروان مسته‌فا ئه‌نجام ده‌درێ‌‌و گۆڕانه‌كان زۆر مه‌به‌ستیانه پارێزگاری له‌و رێژه ده‌نگه بكه‌ن كه له‌چوار هه‌ڵبژاردنی رابردودا به‌ده‌ستیانهێناوه، تا بیسه‌لمێنن ئه‌و ده‌نگانه ده‌نگی بزوتنه‌وه‌كه‌و گۆڕانخوازان بون نه‌ك هه‌ر جه‌ماوه‌ری نه‌وشیروان مسته‌فا. كه‌مبونه‌وه‌ی رێژه‌ی ده‌نگه‌كانیان بە‌ئه‌ندازه‌یه‌كی زۆر، مۆته‌كه ده‌بێت بۆ گۆڕان، چونكه وه‌ك بزوتنه‌وه‌یه‌ك ده‌رده‌كه‌وێ كه به‌خێرایی هه‌ڵكشاو به‌خێراییش داده‌كشێ. بۆ به‌رهه‌م ساڵح‌و لیسته‌كه‌ی، ئه‌م هه‌ڵبژاردنه سه‌نگی مه‌حه‌كه. د.به‌رهه‌م مه‌به‌ستیه‌تی بیسه‌لمێنێ به‌بێ یه‌كێتیش هه‌ر شته. ئه‌و ده‌یه‌وێ سه‌نگ‌و قورسایی خۆی بۆ یه‌كێتی‌‌و كوردستان‌و عێراق‌و وڵاتانی ده‌ره‌وه‌ش ده‌ربخات. د.به‌رهه‌م كه پێگه‌ی سه‌ره‌كی له‌نێو جه‌ماوه‌ری یه‌كێتیدایه، ئه‌گه‌ر ژماره‌ی ده‌نگه‌كانی له‌یه‌كێتی زیاتر بێت، ئه‌وا ده‌یسه‌لمێنێ پێگه‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌بنه‌ماڵه‌ی تاڵه‌بانی له‌ناو یه‌كێتیدا به‌هێزتره، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌و رێژه ده‌نگه پێویسته به‌ده‌ست نه‌هێنێ كه به‌هیوایه‌تی، ئه‌وا كۆسپ‌و ته‌گه‌ره بۆ پڕۆژه‌كانی‌‌و بۆ ئه‌و رۆڵه‌ش دروستده‌بێت كه چاوی له‌سه‌ره له‌كوردستان‌و عێراقی ئاینده‌دا بیبینێت. بۆ نه‌وه‌ی نوێ، ئه‌م هه‌ڵبژاردنه یه‌كه‌م تاقیكردنه‌وه‌یه: نه‌وه‌ی نوێ چۆن ده‌چێته نێو گۆڕه‌پانی سیاسییه‌وه؟ شاسوار عه‌بدولواحید وه‌ك گه‌نجێكی سه‌رمایه‌دار ده‌یه‌وێ له‌م یه‌كه‌م تاقیكردنه‌وه‌یه‌دا سه‌ركه‌وتو بێت، چونكه باش ده‌زانێت هه‌مو سه‌ركه‌وتنێك سه‌ركه‌وتنی تری به‌دوادا دێ‌‌و به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه هه‌مو شكستێك شكستی گه‌وره‌تر به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێ. بۆیه خۆی بۆ ئه‌وه ئاماده‌كردوه موفاجه‌ئه‌ی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه بێت. ئیسلامییه‌كان، جگه له‌وه‌ی چاویان له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه ژماره‌ی كورسیه‌كانیان له‌به‌غدا زیاد بكات، هاوكات له‌نێوخۆشیاندا “كۆمه‌ڵ‌‌و یه‌كگرتو” ركه‌به‌رییانه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كامیان متمانه‌ی زۆرینه‌ی ئیسلامیه‌كان به‌ده‌ستبهێنێ‌‌و نوێنه‌رایه‌تیان بكات. ئێستا ئێمه له‌به‌رده‌م روداوێكی چاره‌نوسسازداین، كه له‌شه‌ڕی مان‌و نه‌مان ده‌چێ بۆ هێزه كوردییه‌كان، شه‌ڕێك كه به‌رله‌وه‌ی بۆ نوێنه‌رایه‌تی كردنی كورد بێت له‌به‌غدا، بۆ ده‌رخستنی سه‌نگ‌و قورساییانه له‌كوردستان. شكست‌و كه‌وتنی هه‌ریه‌كێكیان، مۆته‌یه‌كی قورس‌و رەش ده‌بێت بۆ چوار ساڵی ئاینده‌یان. -ئاوێنە
عەبدوڵا حەوێز - بەپێی راپۆرتی دامەزراوەکانى تایبەت بە چاودێریکردنی فرۆشی نەوت، لەدواى روداوەکانى ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە کە حکومەتى هەرێم کۆنترۆڵی هەردوو کێڵە نەوتی ئاڤانا و بای حەسەن (کە لەلایەن پارتیەوە کۆنترۆڵکرابوون) لە دەستدا، هەرێم بەشێوەى فەرمی و لەرێی بۆری نەوتی جیهانەوە رۆژانە ٣٠٣ هەزار بەرمیل نەوت دەفرۆشێت (١). - بەپێی راپۆرتە میدیاییەکان ئیسرائیل زیاتر لە ٨٠٪ی پێداویستیە نەوتیەکانى لە هەرێمی کوردستان دەکڕێت (٢) - جگە لە ئیسرائیل هەریەک لە یۆنان و کرواتیا و پۆڵەندا نەوت لە هەرێمی کوردستان دەکڕن بەڵام تەفاسیڵی چۆنیەتی فرۆشتن و بە چەند دەفرۆشرێت نازانرێت . - شێوەى فرۆشتنی نەوت بە ئیسرائیل لەم نموونەى خوارەوە خراوەتە ڕوو (٣): - هەموو کەشتیەکى نەوتهەڵگر لەگەڵ مانگی دەستکردنی ئاسمانی رەبتدەکرێت بۆ رێکخستنی جوڵەى کەشتیەکان و شەفافیەت لە فرۆشی ئەو نەوتەى ئەم وڵاتە دەیفرۆشن - لە کۆتایی مانگی یەکی ٢٠١٨، کەشتی نەوتهەڵگری مەبروک لە بەندەری جەیهانی تورکیەوە یەک ملیۆن بەرمیل نەوتی کوردستانی هەڵگرتووە و بەرەو کەناراوە نێودەڵەوتیەکانى ئیسرائیل لە دەریای ناوەراست رۆشتووە، وەک لەم وێنەیەى خوارەوە دەردەکەوێت. - بەڵام لەوێ ئەو لینکەى کە لەگەڵ مانگی ئاسمانی دەیبەستێتەوە دەپچرێنێت و دواتر لە کەناراوەکانى ئاشلۆت لە ئیسرائیل بە ناوێکی جیاواز، بە ناوی مارۆ دەردەکەوێتەوە. - دواتر هەموو نەوتە بەتاڵ دەکات و پاش چەند رۆژێک لە دواى جێهێشتنی سنورە ئاویەکانى ئیسرائیل لە دەریای ناوەراست بەناوى مەبروک دەردەکەوێتەوە و وەک لە چاودێری مانگە دەستکردەکان دەرکەوێت هیچ یەک لەم نەوتەى باری کردبوو لەناو کەشتیەکە نەماوە و هەموو لە ئیسرائیل بەتاڵ کراوە. - دواتر ئەم کەشتیە دەچێت بۆ قوبرس هەربەناوە ئاشکراکەى کە مەبروکە و دواتر دەچێتەوە بەندەری جەیهان و هەمان شت دوبارە دەکاتەوە. . تێبینی: ئەو ٣٠٣ هەزار بەرمیل نەوتەى رۆژانەى دەفرۆشتێت تەنها ئەوەیە کە بە شێوەى فەرمی و لەرێی بۆری نەوتی کوردستان جەیهانەوە دەفرۆشرێت و ئەو نەوتەى تێدا نیە کە بە تەنکەر بەشێوەى جیا لەلایەن هەریەک لە یەکێتی و پارتیەوە دەفرۆشرێت. ١- https://twitter.com/TankerTrackers/status/988405329183563779 ٢- https://www.thecairoreview.com/essa…/kirkuks-oil-chessboard/ ٣- https://www.haaretz.com/…/.premium-the-disappearing-tankers…
لاوك سەڵاح تا دێت هەڵمەتی هەڵبژاردن توند دەبێت بەتایبەتی لە ناوەراست و باشووری عێراقدا، کاندیدەکان کەوتوونەتە بەردەم هەردوو بەرداشی خەڵک وپارتە نەیارەکان خۆیان. بێگومان، بە بەراورد لەگەڵ هەموو رووداو و کارەساتەکانی رابردوودا، دەنگەر مافی خۆیەتی تا ئەوپەری سنوور شارەزای پرۆگرامی پارتەکان وتوانای کاندیدەکان بێت و لە پاشخانیان بکۆڵێتەوە. ئەوەی تائێستا سەرنجی راکێشاوم، کەسانیکی زۆرهەن شایانی نوێنەرایەتیکردنی دەنگەر نیین بەڵام پارتەکان سووربوون لەسەر ئەوەی ئەمانە نوێنەرایەتی خۆیان وهاوڵاتی بکەن. خەڵکانێک هەن بە بێ ئەوەی توانایان هەبێت دووبارە هەڵدەبژێرێنەوە، هەندێکیان ئەم لاو ئەولایان کردووە، هەندێکیان لە هەڵبژاردنی رابردوودا بەشداربوون و دەرنەچوون بەڵام ئەمجارەش هەر کاندیدن، هەندێکیان بۆ چەند شوێنێکی جیاواز کاندید بوون وەک ئەوەی هەر ئەوان هەبن. هەندێکیان شەرمە ببنە نوێنەرانی خەڵک، رەنگە بڵێن ئەمە کۆمەڵگەکەتە وهەر ئەمەی لە باردا هەیە. بەداخەوە، من گومانم لە پرۆسەی هەڵبژاردنی کاندیدەکان هەیە. ئەم کاندیدانە ئەوەندەی گوزارشت لە پاشکۆیی بۆ کەسی یەکەمی لیستەکە دەکەن ئەوەندە گوزارشت لە توانای خۆیان ناکەن بۆ سەرخستنی پرۆگرامی پارتە سیاسییەکە خۆی. هەر ئەم خاڵە، سەرتاپا پرۆگرامی پارتەکە دەخاتە ژێر پرسیارەوە. دەبوایە ئەو کەسانە کاندیدبن کە لەناو خەڵک و کۆمەڵگەدان، لەبەرئەوەی ئەوان دەتوانن پارتەکان وهاوڵاتی ئاشبکەنەوە بەیەک ومتمانە بە پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بگەرێننەوە. پرۆسەی بەکاندیدکردن، پرۆسەیەکی هەر وا ئاسان نییە پڕ لە ریسکە، هەر خۆی دەبێتە شوناسێک بۆ پارتە سیاسییەکان کە ئەگەر وریا نەبن لە رۆژی دەنگدانێکی تەندروستدا زیانی زۆریان لێدەکەوێت. بەهەرحاڵ ئەمە پانتاییەکی گشتی سیاسییە و هەرکەسێک بە ئاستی تێگەیشتن وتوانای سیاسی وکۆمەڵایەتی وکەلتووری و تەنانەت ئابووری، خۆی نمایشت دەکات.
.gif)
ماردین ئیبراهیم هه‌ڵبژاردن و پرۆسه‌ی دیموکراتی ئه‌گه‌ر هێواش و درێژخایه‌نیش بێت هێشتا سه‌دانجار له کرده‌ی دراماتیکی و 'شۆڕشگێڕانه' باشتره. ئاکتی سیاسی توند و شۆڕشگێڕانه جگه له ئاڵۆزکردنی بارودۆخ و به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی بارودۆخێکی خراپتر له‌وه‌ی پێشوو شتێکی تری لێ سه‌وز نابێت. ئه‌لته‌رناتیڤی هه‌لبژاردنێکی خراپ و پڕ که‌موکوڕی ته‌نیا هه‌ڵبژاردنێکی پاک و ئازاد و دادپه‌روه‌رانه‌یه.هه‌ڵبژاردن ئه‌مڕۆ شتێکی بچووک ده‌گۆڕێت، سبه‌ی شتێکی تر، سالانێکی دیکه‌ش زۆر شتی تر. ئه‌وانه‌ی هاوڵاتیانی ئێمه نائومێد ده‌که‌ن به‌وه‌ی نه‌چن بۆ ده‌نگدان، ئه‌وانه‌ی هانیان ده‌ده‌ن و نائومێدیان ده‌که‌ن و وایان لێده‌که‌ن هه‌ڵبژاردن و پرۆسه‌ی سیاسی وه‌ک پرۆسه‌یه‌کی بێنرخ سه‌یر بکه‌ن، ئاگایانه بێت یاخود نا ئاگایانه به‌شداری ده‌که‌ن له تۆکمه‌کردنی پایه‌کانی 'سیستمی' سیاسی کوردستان که له‌سه‌ر نادادپه‌روه‌ری و ملهوڕی دامه‌زراوه. پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن و دیموکراسی ڕێگه‌یه‌کی هێواش و دورودرێژ و پڕ هه‌وراز و نشێوه، له تورکیای ئه‌ردۆگاندا به‌شی زۆری فیگه‌ره سیاسیه دیاره‌کان و ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌کانی سه‌ر به هه‌ده‌په ئێستا له زینداندان، ژماره‌یه‌کی زۆری شار و گوندی کوردستان وێران بوون به‌ڵام هه‌ده‌په و نوسه‌ر و ڕۆشنبیرانی نزیک له هه‌ده‌په و هیچ ئینسانێکی خاوه‌ن عه‌قڵی سه‌لیم ناڵێن با هاوڵاتیان به‌شداری هه‌ڵبژاردن نه‌که‌ن، هه‌ر له‌و سۆنگه عه‌قلانیه‌شه‌وه‌یه هه‌ده‌په له هه‌ڵبژاردنی داهاتووی تورکیا به‌شداری ده‌کات. شتێکی ڕه‌وا نییه ئومێدی ساخته دروست بکرێت به‌وه‌ی هه‌ڵبژاردن له شه‌و و ڕۆژێکدا دنیا ده‌گۆڕێت، به‌ڵام له‌وه‌ش ناڕه‌واتر نائومێدکردنی هاوڵاتیانه به‌وه‌ی ئه‌وان کرده‌ی سیاسی بنوێنن یاخود نا بارودۆخه‌که هه‌ر وه‌ک خۆی ده‌بێت.
دڵشاد ئه‌نوه‌ر كاتێك فلێكسی كاندیدانی په‌رله‌مانی عێراق له هێزه جیاجیاكانی هه‌رێم ده‌بینیت، بۆت ده‌رده‌كه‌وێت به‌شێكی زۆریان نازانن وه‌زیفه‌ی په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتار چی یه! تێنه‌گه‌یشتون له‌وه‌ی په‌رله‌مان ده‌زگایه‌كی ته‌شریعی و چاودێریكاره، نه‌ك ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكار، هه‌ربۆیه جۆره‌ها بانگه‌شه‌و وه‌عد به خه‌ڵك ده‌ده‌ن، بێ ئه‌وه‌ی تێبگه‌ن له‌وه‌ی به‌شی زۆری ئه‌و وه‌عدانه‌ی ئه‌وان ده‌یده‌ن، به‌په‌رله‌مانتار جێبه‌جێ ناكرێت. سه‌رجه‌م هێزه سیاسیه‌كانی هه‌رێم به‌رپرسیارن له‌وه‌ی كه خه‌ڵكێكی زۆر به هه‌ڵه له وه‌زیفه‌ی په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتار تێگه‌یشتووه، به‌شێكی زۆری خه‌ڵك نائومێده له‌ده‌نگدان چونكه پێشتر به‌ڵێنی وای پێدراوه كه كاری په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتار نه‌بووه! وه‌زیفه‌ی سه‌ره‌كی هێزه سیاسیه‌كان و راگه‌یاندن و دام و ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كان تێگه‌یاندنی خه‌ڵكه له‌كاری په‌رله‌مانی، تا سه‌قفی داواكاریه‌كانیان بزانن و دواتر نائومێد نه‌بن له پرۆسه‌ی ده‌نگدان. دۆزینه‌وه‌ی هه‌لی كار و بڕینه‌وه‌ی موچه و ده‌یان جۆر بانگه‌شه‌ی سه‌یر و سه‌مه‌ره‌ی تر ...ئه‌مانه وه‌زیفه‌ی په‌رله‌مانتار نین ، تا كاندید به‌ڵێنی جێبه‌جێكردنیان بدات. ده‌ركردنی یاساو متمانه‌دان به‌حكومه‌ت وچاودێریكردنی حكومه‌ت وه‌زیفه‌ی په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتاره، نه‌ك بڕینه‌وه‌ی موچه‌و دۆزینه‌وه‌ی هه‌لی كار و ... كاتێك دروشم و بانگه‌شه‌ی به‌شێك له كاندیدان ده‌بینیت، كاتێك گوێت له قسه‌كانیان ده‌بێت، تێده‌گه‌ی له‌وه‌ی ئه‌مانه نه‌ك له وه‌زیفه‌ی په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتاری تێنه‌گه‌یشتون، به‌ڵكو هیچ باكگراوه‌ندێكی سیاسی و یاساییشیان نیه. كاتێك به شه‌قامێكی كه‌ركوكدا رۆیشتم و فلێكسێكی ئه‌رشه‌د ساڵحی سه‌رۆكی به‌ره‌ی توركمانیم بینی، لێی نوسرابوو"ده‌نگتان هێزمان پێده‌به‌خشێ"...تێگه‌یشتم له‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌كانی تر كێ ده‌نێرنه په‌رله‌مان و ئێمه‌ی كوردیش كێمان كاندید كردووه! كاندیدكردنی ئه‌م هه‌موو گه‌نج و كچ و ژنه بێ ئه‌زمونانه بۆ په‌رله‌مانی عێراق له‌لایه‌ن هێزه سیاسیه‌كانه‌وه جگه له پاشه‌كشه‌یه‌كی گه‌وره‌ی حوكمڕانی ، هیچ مانایه‌كی تری نیه. ئێستا هه‌رێم نه‌وتی له‌ده‌ستداوه، ئومێدی سه‌ربه‌خۆی نه‌ماوه، بۆیه ده‌بێت شه‌ڕه‌كه بباته به‌غدا و له‌وێ مافه ده‌ستوریه‌كانی وه‌ربگرێت.بردنی شه‌ڕیش بۆ به‌غدا پێویستی به ناردنی ستافێكی به‌هێز هه‌یه، نه‌ك خه‌ڵكی بێ ئه‌زمون و تێنه‌گه‌یشتو و له‌دونیای سیاسه‌ت. شه‌ڕی ساڵه‌ح موتڵه‌گ و فه‌تلاوی و ئه‌عره‌جی و هومام حه‌مودی و حه‌سه‌ن تۆران و تا كۆتایی، به‌م بێ ئه‌زمون و تێنه‌گه‌یشتوانه ناكرێت، به‌ڵكو به خه‌ڵكانێكی ئه‌زموندار و تێگه‌یشتوو له دونیای سیاسی و یاریه نێوده‌وڵه‌تی و نێوخۆییه‌كان ده‌كرێت، كه ئێستا زۆرن له‌نێو كاندیدی هه‌موو حیزبه‌كاندا، به‌ڵام دڵنیام ئه‌م خه‌ڵكانه ده‌رناچن، چونكه موزایه‌ده‌چی نین و له‌نیو حیزبه‌كانیشیاندا پشتیوانیان كه‌متره. ستافی په‌رله‌مانتارانی پێشوتری كورد له‌به‌غدا زۆر به‌هێزتر بوون، هه‌ست ده‌كرێت چوار ساڵ له‌دوای چوار ساڵ ستافه‌كان لاوازتر ده‌بن. كاره‌ساته ستافه‌كانی پێشوتر له (موحسن سه‌عدون و فریاد ره‌واندزی و سه‌ردار عه‌بدوڵا) پێكهاتبن، كه‌چی له 2018 ه‌دا و كورد به‌م دۆخه خراپه‌وه، كۆمه‌ڵێكی تر له‌جێگه‌یان بنێرێته به‌غدا هێنده بێ ئه‌زمونن، نازانن بۆچی ده‌چن!
عەبدوڵا حەوێز - فیکرەی ئەو ریفراندۆمەی لە کە ٢٠١٧ ئەنجامدرا لەلایەن مەسرور بارزانیەوە گەڵاڵە دەبێت کە پێویستە پرسی سەرکەوتن بەسەر داعش و بڕینی موچە بقۆزنەوە، ئەوەبوو لەمانگی پێنجی ٢٠١٦ کە شەر لە دژی داعش بەرەو کۆتایی دەچوو و ماوەیەکی کەم پێش دەستپێکردنی شەر لە دژی داعش، مەسرور بارزانی لە بابەتێکدا کە لە رۆژنامەی واشنتن پۆست بڵاوکرایەوە باسی ئەوەی کرد کە ئەوان بڕیاریان داوە ریفراندۆم ئەنجام بدەن و پەیوەندیەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق مەجالی چاکبونەوەی نەماوە و باسی ئەوەشیکرد کە ئەوان بەشێکی گرنگبوون لە شەر لە دژی داعش و ئەوان کریستیانەکان دەپارێزن و ئەوان هەموو بنەماکانی بەدەوڵەتبوونیان تێدایە و شایەنی ئەوەن پشتیوانیان لێبکرێت (١) - هەر لە بابەتە مەسرو باسی بڕینی موچەی کوردستان دەکات لەلایەن بەغداوە لەکاتێکدا راگرتنی ناردنی موچە بەهۆی پابەند نەبوونی کوردستان بووە بە رێککەوتن لەگەڵ بەغدا وەک لە پۆستێکی پێشتر بڵاوم کردبەوە (٢). - دوای ئەوە لەگەڵ سەرکەوتنی دۆناڵد ترامپ لە هەڵبژاردنەکان، مەسرور بارزانی لە مانگی دوازدەی ٢٠١٦ دەچێتە ئەمریکا و لەوێ لەگەڵ چەند کەسێکی نزیک لە ترامپ کۆدەبێتە بۆ وەرگرتنی رایان لەسەر پرسەکانی ناوچەکە و بۆ ئەوەی بزانێ تا چەند پشتیوانی لە فیکرەی ئەنجامدانی ریفراندۆم دەکەن، ئەوکاتە بەهۆی پشتیوانی سەرسەختی ترامپ لە ئیسرائیل و دژبوونی بە ئێران لەلایەن مەسرور وا لێکدەدرێتەوە کە ترامپ پشتیوانی لە ریفراندۆم دەکات، بەڵام بەشێوەی فەرمی و کۆنکرێتی باسی ئەنجامدانی ریفراندۆم ناکات و تەنها زەمینەی بۆ خۆش دەکات (٣). - دوای ئەوە لە ناوەراستی مانگی دوازدەی ٢٠١٦، دوای هاتنەوەی لە ئەمریکا، زانکۆی ئەمریکی کوردستان لە دهۆک کە هی مەسرور بارزانیە کۆنفرانسێکی لەسەر سەربەخۆیی کوردستان بەست و کۆمەڵێک لەو کەسە بیانیانەی بانگکردبوو کە لە بارزانی نزیکن و پشتیوانی لە سەربەخۆیی کوردستان دەکەن لەوانەش پشتەر گالبرێس کە پشتر زیاتر لە ١٠٠ ملیۆن دۆلاری لە گرێبەستەکانی نەوتی کوردستان پێدرابوو و یەکێک بوو لەوانەی پشتیوانی ئابوری سەربەخۆیی کوردستانی دەکرد لەرێی ناردنە دەرەوەی نەوت بەشێوەی سەربەخۆ و چەندین کەسی تر (٤) (٥). - دواتر بەشێوەی فیعلی لەگەڵ تەواوبوونی نزیکبوونەوەی تەواوبوونی کۆنترۆڵکردنەوەی موسڵ لەلایەن هێزە عێراقیەکانەوە، پێش پرسینی رای هیچ لایەنێکی سیاسی فیکرەی ئەنجامدانی ریفراندۆم لەلایەن مەسرور بارزانیەوە دەچێتە قۆناغی کردەیی و بە پشتیوانی باوکی دەست دەکەن بە هەنگاوی فیعلی بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی بۆ ریفراندۆم. - یەکەم وڵات کە پرسی پێدەکرێت ئەمریکایە، ئەوە بوو لە بیستی مانگی دووی ٢٠١٧، مەسرور بارزانی دەچێتە ئەمریکا و بۆ ماوەی ١٠ رۆژ لەوێ دەمێنێتەوە و لەگەڵ چەندین بەرپرسی ئەمریکی کۆدەبێتەوە (٦) (٧). - لەم ماوەیە بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی نیۆیۆرک تایمز مەسرور بارزانی خەریکی دروستکردنی لۆبیەک دەبێت بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی ئەمریکا بۆ سەربەخۆیی و وەک بەشێک لە هەوڵەکانی رێککەوتنێک دەکات لەگەڵ پاوڵ مانافۆرت کە پێشتر لە کەمپینی هەڵبژاردنی دۆناڵد ترامپ کاری کردووە بۆ لۆبیکردن بۆ سەربەخۆیی کوردستان لە ئەمریکا (٨). - هەر بەپێی راپۆرتەکەی نیۆیۆرک تایمز کە پێش ئەنجامدانی ریفراندۆمی کوردستان راپۆرتەکە نوسراوە، مانافۆرت لەژێر لێکۆڵینەوە بووە بەهۆی کەیسی دەستوەردانی روسیا لە هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا و بە پیاوی روسیا ناسراوە، راپۆرتەکە ئاماژەی بەوەشکردووە کە نازانرێت بەپێی رێککەوتنەکە مانافۆرت چەند پارەی وەرگرتووە بەڵام ئاماژە بەوە دەکات کە پێشتر مانافۆرت کاری لۆبیکردنی بۆ کۆمپانیا و وڵاتی تر ئەنجامداوە و لە هەر رێککەوتنێک بە ملیۆنان دۆلار وەردەگرێت. - هەر لەو کاتەی کە مەسرور بارزانی لە ئەمریکا دەبێت، مەسعود بارزانی دەچێتە تورکیا و لە ٢٦ و ٢٧ی دووی ٢٠١٧ لەگەڵ ئەردۆگان کۆدەبێتەوە و لەوێ پرسی ریفراندۆم لەگەڵ ئەردۆگان تاوتوێ دەکات (٩) (١٠). - وەک دواتر دەردەکەوێت هەردوو لا لە دژی بڕیارەکە دەوەستنەوە و لە دژی ریفراندۆم دەوەستنەوە، بێگومان هەریەکیان بە هۆکاری جیاواز، بەپێی سەرچاوەکانی خۆشم لە تورکیا، ئەردۆگان بەراستی دژی فیکرەی ریفراندۆم بووە و پێی وابووە ئێستا بارزانی دەتوانێت نەوت هاوردە بکات و لە هیچی کەم نیە. - دواتر لە مانگی چوار ئەم پرسە لە کۆبونەوەیەکی فراوانی نێوان یەکێتی و پارتی بە ئامادەبوونی سەرکردەکانی هەردوولا تاوتوێ دەکرێت و هەردوو لا رێککەوتن دەکەن لەسەر ئەوەی کە لیژنەیەکی باڵا پێکبهێنن و لە کۆبونەوەیەک لەگەڵ لایەنەکانی تر بکەن بۆ رێککەوتن لەسەر رۆژی ئەنجامدانی ریفراندۆم و ئەو کاتە یەکێتی رازی دەبێت بە مەسەلەی ئەنجامدانی ریفراندۆم (١١) (١٢). - دواتر لە ناوەڕاستی مانگی پێنجی ٢٠١٧، مەسرور بارزانی بە هاوەڵی فوئاد حوسێن جارێکی تر دەچێتەوە ئەمریکا بۆ لۆبیکردنی زیاتر بۆ پرسی ئەنجامدانی ریفراندۆم و ئەوکاتە و بەبێ دیاریکردنی رۆژەکەی لە وتارێکدا لە یەکێک لە سەنتەرەکانی لێکۆڵینەوە لە واشتنت دەڵێت کە ئەمساڵ ریفراندۆم ئەنجامدەرێت (١٣) و لەگەڵ هەریەک لە بەرپرسی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا ماکماستەر و لەگەڵ نێردەی ترامپ بۆ خۆرهەڵاتی ناوەراست جارید کۆشنەر کە لە هەمان کاتدا زاوای ترامپە کۆدەبێتەوە (١٤). - دواتر لە حەفتی مانگی شەشی ٢٠١٧ لە کۆبونەوەیەکدا بە سەرۆکایەتی بارزانی و بە ئامادەبوونی کۆسرەت رەسوڵ و نوێنەری بەشێک لە حیزبەکان بە فەرمی رایدەگەینن کە لە ٢٥ی مانگی نۆ ریفراندۆم ئەنجام دەدەن (١٥)، لەکاتێکدا کە ئەو کاتە ئەمریکا و تورکیا بە فەرمی دژایەتی خۆیان بە مەسعود و مەسرور بارزانی راگەیاندبوو و هیچ ئامادەکاریەکی جددی بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم نەکرابوو. - لە کۆتایی مانگی حەفتی ٢٠١٧، مەسرور بارزانی بۆ جاری چوارەم لەماوەی هەشت مانگدا دەچێتەوە واشنتن و لەوێ سەرباری چەند دیدارێک، کەناڵی کوردستان٢٤ کە هی مەسرور خۆیەتی پانێڵێک ساز دەکات بۆ کۆمەڵێک لەو رۆژنامەنوس و کۆنە دیمپلۆماتکارانەی کە خەریکی لۆبیکردنن بۆ ریفراندۆم و ئەم پانێڵە لەلایەن کوردستان٢٤ و مەسرور وەک پشتیوانی ئەمریکا بۆ ریفراندۆم وێنا کرا لەکاتێکدا لە راستیدا هیچ یەک لەوانەی لە پانێڵەکان بەشداریان کرد پۆستیان نەبوو لە ئیدارەی ترامپ و ئیدارەی ترامپ بە فەرمی دژی ریفراندم بوو (١٦). - بەڵام لەم کاتە حەدەسێکی گرگن روودەدات کە تا راددەیەک وا بە بارزانی دەکات سەرباری فشارەکان بەردەوام بێت لە فیکرەی ئەنجامدانی ریفراندۆم ئەویش ئیمزاکردنی رێککەوتنی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیای رۆزنەفت کە کۆمپانیایەکی نزیکە لە ڤلادیمێر پۆتین تەنها حەفت رۆژ پێش ئەنجامدانی ریفراندۆم و روسیاش تەنها وڵاتی گەورەبوو کە دژایەتی ریفراندۆمی نەکرد و وتی کە لە ئارەزووی کور دەگات بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی دەگات (١٧) و پێشتریش لە مانگی شەش نێچیرڤان بارزانی لەگەڵ ڤلادیمێر پۆتین کۆبویەوە و پرسی ریفراندۆمی لەگەڵ باس کردبوو (١٨). - تەنها سێ رۆژ پێش ئەنجامدانی ریفراندۆم، رۆژنامەنوس مایک گیگلیۆ لە سایتی بەزفید پرۆفایلێکی دورودێژی لەگەڵ مەسرور بارزانی بڵاوکردەوە کە وەک لە راپۆرتەکە ئاماژەی بۆ کردووە ماوەی سێ مانگ کاریان لەسەر پرۆفایلەکە کردووە و دوای ئەنجامدانی سێ دیمانەی چەند کاتژمێری دێت لەگەڵ مەسرور. لە دیمانەکە مەسرور وەک مەکینەی پشت ئەنجامدانی ریفراندۆم پیشان دەدرێت، پرۆفایلەکە بەم شێوەیە وەسفی مەسرور دەکات: "ئەو پیاوەی لە پشت سەربەخۆیی کوردستانەوەیە مەسرور بارزانیە، کە تەمەنی ٤٨ ساڵە و، یەکێکە لە میراتگرانی ئەو بنەماڵەیەی کە کۆنترۆڵی هەرێمی کوردستانیان کردووە و مەسرور یەکێکە لە بەهێزترین بەرپرسی موخابەراتەکان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست" (١٩). هەر لەم دیمانەیە مەسرور دەڵێت کە ئەوان رۆڵی گرنگیان هەبووە لە شەری داعش و ئێستا مافی خۆیانە ببنە وڵاتێکی سەربەخۆ. - بۆچی دوای ریفراندۆم، سەرباری هەڕەشەکان تورکیا ناردنی نەوتی لە بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان رانەگرت؟ (وەڵامەکە روسیایە کە لە دوای ریفراندۆم لە رێککەوتنێکی خێرادا بۆری نەوتی کوردستان-تورکیا دەکرێتەوە، لە پۆستێکی تر بە روونی و بە درێژی باسی دەکەم) (٢٠). . تێبینی: - ئەوەی وتومە تەنها ئەوەیە کە روویداوە و هیچی تەحلیل نیە - تەنها تایملاینی رووداوەکانە، وابزانم هەرکەسێک تۆزێک عەقڵی بەکاربخات دەتوانێت نوقتەکان بەیەکەوە ببەستێتەوە: لەوانە بۆچی ئەوەی گەورەترین رۆڵی هەبوو لە مەسەلەی ریفراندۆم مەسرور بارزانی بوو؟ بۆچی نێچیرڤان تەقریبەن هیچ رۆڵی نەبوو؟ بۆچی یەکێتی لەکاتێکدا هیچ رۆڵێکی نەبوو بەڵام بە ئەنجامدانی ریفراندۆم رازی بوو؟ . سەرچاوەکان: ١- https://www.washingtonpost.com/…/b1d5218c-1221-11e6-81b4-58… ٢- https://www.facebook.com/abdullahawez9/videos/1736438636395282/ ٣- http://www.kurdistan24.net/…/masrour-barzani-to-discuss-fut… ٤- http://www.kurdistan24.net/…/ccff9c98-64d8-4ff0-b4ac-524c26… ٥- http://www.kurdistan24.net/…/1848ba2c-3f17-4781-a242-06911f… ٦- http://www.kurdistan24.net/…/2e7a479f-d339-445d-b3ff-a5899c… ٧- http://www.kurdistan24.net/…/f0da3325-d3c7-4fe5-84a7-d9c9b7… ٨- https://www.nytimes.com/…/…/manafort-kurdish-referendum.html ٩- http://www.rudaw.net/english/kurdistan/260220171 ١٠- http://www.kurdistan24.net/…/we-ll-discuss-kurdistan-indepe… ١١- https://www.iraqnewsgazette.com/kurdish-senior-official-pu…/ ١٢- http://ekurd.net/kdp-puk-kurdistan-independence-2017-04-11 - http://www.rudaw.net/english/kurdistan/020420171 ١٣- https://www.washingtontimes.com/…/high-level-kurdish-offic…/ ١٤- http://www.rudaw.net/english/kurdistan/160520174 ١٥- http://www.rudaw.net/english/kurdistan/070620171 ١٦- http://www.kurdistan24.net/…/fb07104f-e47d-4e0b-bf7d-41c073… ١٧- https://www.reuters.com/…/russia-becomes-iraq-kurds-top-fun… ١٨- http://cabinet.gov.krd/a/d.aspx?s=010000&l=12&a=55656 ١٩- https://www.buzzfeed.com/…/the-kurdish-independence-referen… ٢٠- https://uk.reuters.com/…/russias-rosneft-to-take-control-of…
مەریوان وریا قانع بەبۆچوونی من شتێک لە ھەرێمدا بەناوی ”ئابوریی“ ھەرێمەوە بوونی نییە، ئەوەی دەیبینین ”ئابووریی“ نییە بە مانا سادەکەی ئابوریی، ئەوەی ھەیە و باڵادەستە ”ئابوریی سیاسیی“ە. جیاوازییەکی گەورەش لەنێوان ”ئابوریی“ و ”ئابوریی سیاسیی“دا لەئارادایە. لە لێکدانەوە ھەرە سادەکەیدا ”ئابوری سیاسیی“ مانای بەکارھێنانی ئابوریی وەک ئامرازێکی سیاسیی، خستنەگەڕی ئابوریی لە قازانجی سەپاندنی دید و سیستمێکی سیاسیدا. بێگومان ھەموو سیستمێکی ئابوریی ڕەھەندێکی سیاسیی گرنگیی ھەیە، بەڵام ئەم ڕەھەندە سیاسییە بەو ڕادەیە نییە کە ”لۆژیک“ی ئابوریی وەک ئابوریی پەکبخات و لۆژیکێکی سیاسیی دیاریکراوی بەسەردا بەسەپێنێت. لە ھەرێمدا ئابوریی لەوەکەوتوە ئابوریی بێت و بە تەواوی کراوە بە درێژکراوەیەکی تری دەسەڵاتی سیاسیی. بەحکومی ئەوەش ئەوەی لەھەرێمدا ئامادەیە دەسەڵاتێکی سوڵتانییە، بۆیە لۆژیکی کارکردنی سیستمە ئابورییەکە بووە بە لۆژیکێکی سوڵتانیی و ھەڵگری ھیچ ڕەھەندێکی نیشتیمانیی و نەتەوەیی نییە، نەک ھەر ئەمە بەڵکو بەپێی یاسا و بەھا سادەکانی ئیشکردنی کایەی ئابوریی خۆشی کارناکات و عەقڵیەت و تەماحی چەند سیاسییەکی کەمی ناو خێزانە سوڵتانییە باڵادەستەکان ئاراستەی دەکات. ئابوریی ھەرێم وەک ئابوریی پەکیخراوە و بەشێوەیەک داڕێژراوە و ڕێکخراوە لەگەڵ خواست و داواکاریی و خولیا و تەماحەکانی سوڵتانیزمە سیاسییەکەدا بگونجێت. وەک دەشزانین سیستمە سوڵتانییەکە سیستمێکی دەسەڵاتگەریی توندوتیژ و ستەمگەرە تیایدا دەسەڵاتی سیاسیی ڕاستەقینە لە دەستی دوو خێزاندا کۆکراوەتەوە و ئەم خێزانانەش خاوەنی ھێزی چەکداری تایبەت و میدیای تایبەت و ئۆرگانی ئەمنیی تایبەت بە خۆیانن. بڕبڕەپشتی ئەم ئابورییە سیاسییەش پارەی نەوتە. لە دەیەی یەکەمی ساڵانی ٢٠٠٠ دا و بەھۆی بەرزی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھاندا پارەیەکی زۆر کەوتە دەستی ئەم خێزانە سوڵتانیانە و ئەو بازنە حیزبیی و ناحیزبییە داخراوەی دەسەڵاتەوە کە بەدەوری ئەم خێزانانەدا دروستبوون. لەو دەیەدا پارەی زۆری نەوت توانی ھەم دەسەڵاتی رەسمیی و ناڕەسمیی ئەم خێزانانە، بە تایبەتی دەسەڵاتی منداڵەکانیان بەھێز و پتەو بکات و یەک لەشکر لە ئەمیر و ئەمیرەی گەنج فڕێبداتە ناو کایەی سیاسیی و ئابوریی و میدیایی ھەرێمەوە، ھەم بڕێکی گەورەی کۆمەڵگای ئێمەش بگۆڕێت بە موچەخۆری ھەمەجۆری ڕێنتی نەوت. ئەم ئابورییە سیاسییە ستراتیژیەتی سەرەکیی حوکمڕانیی لەم قۆناغەدا داڕشتەوە و وایکرد ”بەرخۆریی“ لە کردەیەکی ئاسایی و ڕۆژانەوە بگۆڕێت بۆ بەرخۆریزم وەک ئایدیۆلۆژیا، بەرخۆریی لە جۆرێک پێداویستیی مادییەوە بگۆڕێت بۆ ئایدیۆلۆژیایەکی سیاسیی سەرەکیی. گۆڕانی ”سیستمی ئابوریی“ بۆ ”ئابورییەکی سیاسیی“ ئاراستەکراو، ھاوشانە بە گۆڕانی” بەرخۆریی“ لە کردەیەکی ڕۆژانەوە بۆ ئایدیۆلۆژیای سەرەکیی ناو ھەرێم. ئەم گۆڕانکارییە ھەم ئابوریی کوردستانی بەشێوەیەکی ستراتیژیی لاوز و پاشکۆخست و ھەم کۆمەڵگای ئێمەشی بە شێوەیەکی ترسناک لاوازکرد. دۆخێکی دروستکرد ھەموو گۆڕانێک لە نرخی نەوت و لە چۆنیەتی ئیدارەدانی ئابوریی نەوتدا دەرنجامی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و ئابوریی وێرانکەری بۆ سەر دونیای ئێمە ھەبێت. ئابوریی سیاسیی نەوت بەو شێویەی لە ھەرێمدا ئامادەیە، ھەموو توانایەکی بەرگریکردنی ناوەکیی ھەرێمی لەناوخۆیدا وێرانکردوە و بە کردەوە ھەرێم بووە بە بازاڕێکی ئیقلیمیی بۆ ساغکردنەوەی کاڵا دەرکییەکان تا ئەو شوێنەی ھەرێم توانای ئەوە ھەبێت پارەی ئەو کاڵایانە بدات. کە ئەم توانایە نەما ئیدی ھەرێم بە کردەوە توانای مانەوە و بەردەومبوونە ناوەکییەکانی بەتەواوی دەکوژێتەوە. ئەم ئابورییە سیاسییەی لەئارادایە ئابوریی سیاسیی لەعنەتە، لەعنەتێکی چەندسەرە. لەسەرێکەوە لەعنەتی نەوتە وەک کەرەستەیەکی خاو لەژێر زەمیندا، بەڵام لەسەرێکی دیکەوە لەعنەتێکی سیاسییە لەناو کۆمەڵێک دەزگا و پارتی سیاسیی و دەزگای میدیایی سەرزەمینیدا. ھەردوو شێوازی لەعنەتەکەش شتێک نییە لە ڕابردووەوە ھاتبێت، یان حەتمەیەتێکی کولتوریی و عەقڵیی لەپشتەوەبێت، یان بەشێک بێت لە وجودێکی تەقلیدیی، بەڵکو دەیان و سەدان و ھەزاران بڕیاری سیاسیی و ئابوریی ڕۆژانەی لە پشتەوەیە کە لەساڵانی ٢٠٠٠ دا تا ئەمڕۆکە دراون. ئەوەی ھەم نەوت و ھەم سیاسەتی لە ھەرێمدا گۆڕیوە بۆ لەعنەت بڕیارە، بڕیاری سیاسییە کە تیایدا مۆنۆپۆڵکردنی دەسەڵات لەدەستی چەند خێزانێکی سیاسیی و منداڵەکانیاندا ژێرخانە سەرەکییەکەیەتی. ھەم نەوت و ھەم پارتە سیاسییەکان و ھەم خودی سیاسەت کردن خۆشی وەک موڵکی تایبەت و وەک بەشێک لە دەسەڵاتی شەخسیی ئەو خێزانە سیاسییانە و وەک ئامرازێک بۆ فراوانترکردن و قووڵکردنەوەی دەسەڵاتیان بینراوە و بەکارھێنراوە. لەعنەتە گەورەکانی دونیای ئێمە بڕیاری سیاسیی تایبەت دروستیکردون، ھەربۆیە بڕیاری سیاسیی تایبەتیش سەرەتای چارەسەرکردنەکانیان مەیسەردەکات.
د. نیاز نەجمەدین لە 1960ەکانەوە، جیهان سێ شەپۆلی گەورەی سەربەخۆیی بەخۆیەوە بینیوە. لە 1957 بۆ 1964 نزیکەی 25 دەوڵەت لە هەناوی ئەفریقاوە هاتنە دەرەوە. زۆری نەبرد، ئەفریقا لەناوەوە هێندەی تر داوەشا، کەوتیشە نێو ململانێی سۆڤێت و ئەمریکا و پاشان چاینا، تا کار گەیشتە ئەوەی خەڵک نەیاندەزانی چۆن لە دیکتاتۆرە هاوزمانەکانیان رزگاریان ببێت. لە شەپۆلی دووەمدا، لە نێوان 1981 و 1997دا، نزیکەی 30 دەوڵەت لە یەکێتیی سۆڤێتی جاران دروست بون. بەکوێ گەیشتن؟ بەشێک لە دەوڵەتەکان، لەوانە ترازنیستریا، دانیان پێدا نەنرا. تا ئەمڕۆش ئەم دەوڵەتانە شوێنی قاچاخچێتین و پاسپۆرتیشیان نییە سەفەر بکەن و کەوتونەتە بەر رەحمەتی روسیا. شەپۆلی سێیەم لە 2000ەوە دەستی پێکردوە، بەڵام تەنیا 5 دەوڵەت سەربەخۆییان وەرگرتوە و خاو دەڕوات. دەزانی بۆ؟ هەندێک لە نەتەوەکان لەو راستییە تێگەیشتون کاتێک دەوڵەتت هەبێت و کەس پیرۆزباییت لێ نەکات، دەبێت بە شیوەن، با ماوەیەکیش شایی بکەیت، بؤيە چیتر بە شێوازی ئاژاوەنانەوە ئەو سەرکەشییە ناکەن. لە گۆشەنیگای دەوڵەتانی جیهانەوە، پرسیاری سەرەکیی ئەوەیە چی رودەدات ئەگەر ئەستێرە(دەوڵەتێکیتر) بەرەو کۆمەڵەیەک بکشێت کە نزیکەی 200 ئەستێرە (دەوڵەت)ی هەیە؟ خۆ تۆ ناتوانیت بەس بیر لە بەرژەوەندیی خۆت بکەیتەوە، نەیزەکەکەی تۆ دەکێشێت بەواندا و یەک دونیا کێشە دروستدەکات. لەم بارەیەوە: پرۆفیسۆر نای (Nye) دەڵێت، سەربەخۆیی نەتەوەیەک وەک یاری دۆمینە(دۆمینۆ)یە، ئەم نەتەوە پاڵ بەوەی ترەوە دەنێت، هەموی بەدوای یەکتردا دەکەون. یانی ئەمریکا و ئەوروپا دەبێت بە دەوڵەتانی سۆڤێتی جاران، کەتەلۆنیا لە ئیسپانیا، ئاچێ لە ئەندەنوسیا، فلاندەرەکانی بەلجیکا، بیافرای نایجیریا و کویبیکی کەندا، هتد، بڵێن: "پیرۆزە، ئێوەش بون بە خاوەنی دەوڵەت". پرۆفیسۆر نایاڵ فیرگەسن دەڵێت: بۆی هەیە خەرجیی بەرگریی زیادبکات، شەڕی لێدەکەوێتەوە. پرۆفیسۆر Volker Perthes دەڵێت: مەترسیی لەسەر دراوسێ دروستدەکات: دروستبونی دەوڵەتی سوننە، ورورژاندنی کوردەکانی ناوچەکانی تر، هتد. پرۆفیسۆر ریچارد هاس دەڵێت: زیادبونی ژمارەی دەوڵەت پرۆسەی بڕیاردان زۆر سەخت دەکات، بۆ نمونە لە شوێنێکی وەک یەکێتیی ئەوروپادا، چەندین دەوڵەتی فاشیلیش لەسەر ئەم زەوییەن، ئایا بەس نییە؟ پرۆفیسۆر Alberto Alesina دەڵێت تەنیا کاتێک نەتەوەیەک دەتوانێت جیابێتەوە کە دەستی بە بازاڕی تری بگات. بەبێ تێکەڵبون لەگەڵ ئابوریی جیهانیی، تۆ دەوڵەتت بۆچییە؟ بۆ شیوەنکردن؟ خۆ من دەزانم پرۆفیسۆر بێرنارد-هینریش دەڵێت: دەوڵەتی کوردستان روناکییەکە بەسەر گردێکەوە. بەرای من، دەوڵەتی کوردستان سنور بۆ دیکتاتۆرەکانی ناوچەکەش دادەنێت، بەڵام ئەمە کاتێک راستە کە لای کەم لە ئاستی نێودەوڵەتییدا دانیپێدابنرێت و عێراقیش رازیی بکرێت. بۆ ئێمە قسەکەی مێژوناسی ئابوریی دۆگڵاس نۆرس گرنگترە: "دەوڵەت پێشمەرجی گەشەسەندنە. بەڵام دەشێت تاڵانکاریش بێت". ئایا ئینسانی عێراقیی قوربانیی چیترە جگە لە دەوڵەتی تاڵانکار؟ لەم دؤخەدا، دەوڵەتی کوردستانیش بەهەمان رێچکەدا دەڕواتەوە، بەناوی ئەوەی تورک و عەرەب و فارس دوژمنمانن یەک دەوڵەتی پۆلیسیی زیاتری لێدەرناچێت، سەرباری ئەوەی سەرکردایەتی و هێزەکانی کوردی باشور لاوازن ،و شەڕیان پێناکرێت و لە ئاستی پرۆژەیەکی وەهادا نیین. پرسی دەوڵەتی کوردستان بە کەفوکوڵ و ژاوەژاو ناچێتەپێش، خۆگیڤکردنەوە و فشەفش و ئاژاوەنانەوە بەسە، بیر لەوە بکەنەوە پەیوەندییەکی باشتر و متمانەپێکراو لەگەڵ عێراق بینا بکەین و لای خۆمانەوە هێندە کێشە نەنێینەوە.
شەماڵ عەبدولوەفا ساڵ:١٩٩٥ شوێن : هەولێر چالاكی: كۆبوونەوەی سەركردایەتی یەكێتی لە ساڵی (١٩٩٥) دا نەوشیروان مستەفا خەمی خەڵكی بوو ئەو كاتەی كەس بیری لێ نەدەكردەوە ، لەو كاتەدا هەردوو حیزبی دەسەڵاتدار هەموو خەڵكیان بە قەرزار باری خۆیان دەزانی ، بەڵام ئەو خۆی بە قەرزاری خەڵك دەزانی ! بۆیە بیری لە چاكەی گشتی(فەزیلە) دەكردەوە. وردببنەوە لە نوسینەوەی ئەم بیرەوەرییە ٢٠/١٢/١٩٩٥ كۆبوونەوەی سەركردایەتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە ڕۆژانی ٢٠-٢٣ /١٢/ ١٩٩٥ . رووماڵێكی گشتی .... نەوشیروان مستەفا ١-مام جەلال راپۆرتێكی درێژی خوێندەوە ، هەرچەندە باسی چاكسازی كرد, بەڵام ئیشارەتی بۆ كەم و كورتی و گیرو گرفتە بنەڕەتییەكان نەكردبوو ، بە زۆری ستایشی لایەنە پرشنگدارەكانی یەكێتی كردبوو. ٢-هەموو دامەزراوەكانی یەكێتی راپۆرتی چاپ كراوی خۆیان هێنابوو ، هەموو ڕاپۆرتەكانیش ئاماژەی بە زیادبوونی ئەندام و لایەنگر دەكرد,كێشەی سەرەكیان كەمی نەسریە و كەمی سەیارە و مووچە خۆرەكانیان بوو ، كەسیان توخنی گیر و گرفتەكانی خەڵكی و گلەیی و گازەندەكانیان نەكەوتبوون. ٣-مام جەلال بە بیانووی ئەوەی كە خۆی بە موتەفائیل دا ئەنێ حەزدەكا هەمیشە باسی گەشە كردن و زۆر بوونی ئەندام و پێشمەرگەكانی یەكێتی بۆ بكەن ، تەنانەت ئەگەر واش نەبێت حەز ناكا گوێی لەو هەواڵ و دەنگ و باس و راپۆرتانە بێت كە باسی كەم و كورتی و گلەیی و لاوازبوون دەكات . ٤-هەموو بە دڵی مام جەلال شانامەیان ئەهۆنیەوە و لە كۆبوونەوەكەدا دەیان خوێندەوە . ٥- بەراستی بە لامەوە سەیر بوو كەس لە خەیاڵی باسكردنی كەم و كورتییەكانی ناو یەكێتی و خراپی هەلو مەرجی ژیانی خەڵكدا نەبوو . من هەڵمدایە و رووم كردە بەرپرسی مەكتەبی رێكخستن وتم دەبوو وەكو باسی كورتی بودجە و بەش نەكردنی نەسریە و كەمی سەیارەت كردووە دەبووایە باسی گلەیی و گازندەی خەڵكیشت بكردایە . جاران حیزبە شۆڕشگێڕەكان خۆشەویستی ناو خەلًك بوون بە فریشتە سەیریان دەكردن ، بەڵام ێستا لە لای خەڵك وا نەماوە و گاڵتەیان پێ دەكەن . ٦-ژیانی لێپرسراو و كادرەكانی یەكێتی جۆرێكە و هی خەڵكیش جۆرێكی تر ، یەكێ بیەوێ دابمەزرێ دەبێ ئیستیمارەی حیزبی بهێنێت ، ئێستاش خەڵك دەگیرێت و بێ محاكمە ئەكوژرێ ، واسیتە و واسیتە كاری كار دەكات نەك لێهاتوویی و شارەزاییی ، ئەندام كەرت پیلان لە بەرپرسی كەرت دەكات هەتا ئۆرگانەكانی سەری سەرەوە ، نەك لەبەر ئەوەی ئەم باشترە یا ڕێبازی سیاسیان جیایە, بەڵكو تەنیا لەبەر ئەوەی معاش و ئیمتیازاتیان زۆرترە . بە دوای من دا هەندێ لە ئەندامانی سەركردایەتی قسەیان كرد . ٧-كۆسرەت رەسول: لە نێوان ئێمە و خەڵك دا دەلاقەیەكی گەورە دروست بووە ، ئێمە لە خەڵك دابڕاوین چونكە ئێمە بە جۆرێك دەژین و ئەوان بە جۆرێكی تر. ٨-عومەری سەید عەلی : ئێمە بووین بە (طبقة جدیدە) (طبقة جدیدە) ناوی كتێبێكی بەناوبانگی یەكێ لە سەركردەكانی حیزبی شیوعی یۆگوسلافییە ،ئەندامانی حیزبی شیوعی بە چینێكی تازە دائەنێ و پێشبینی رووخانیان ئەكات . ٩-مام جەلال هاتە قسە باسی كەم و كورتییەكانی یەكێتی و نارەزایی خەڵكی كرد و ناوی هەندێ بەرپرسیشی لە حیزب و حكومەت بە خراپ برد . ١٠-نەوشیروان مستەفا : رووم كردە مام جەلال و وتم لە ناو یەكێتی محاسبە نەماوە جاران ئەو سەردەمەی لە شاخ بووین پێشمەرگەیەك یان كادرێ لە جەبەل حەمرین مخالەفەی بكردایە بانگمان دەكرد بۆ سەركردایەتی بۆ محاسبە. كە دەگەیشتە ناو زەنگ بە ترس و لەرزەوە دەهاتە لای من بۆ ئەوەی شەفاعەتی بۆ بكەم لای تۆ ئینجا دەهاتە لای تۆ ، تۆ مەسئولی یەكەمی یەكێتیت هەر مخالەفەیەك لە هەر شوێنێكی یەكێتی رووبدات تۆ مەسئولی لە بەردەم خەڵك لەبەر ئەوە پێویستە محاسبەیان بكەیت . وردكردنەوە: ١-نەوشیروان مستەفا لە (١٩٩٥) شینەكەی شینی خەڵك بوو لە رێگای چاك كردن و باش كردنی یەكێتی و حكومەتەكەی تا زیاتر خزمەتی خەڵك بكەن بەڵام بە قسەیان نەكرد ، تا یەكێتی بەم دەردە نەچێت (٢٣ ساڵ لەمەو بەر) . ٢-هەموو هەوڵیان دەدا مام جەلال رازی بكەن نەك خەڵك ، بۆیە دەستی خۆیان و ئەویشیان كرد بە زاخا . ٣-(طبقة جدیدە) لەو كاتەوە بە هێمنی و لەسەرخۆ گەشەیەكی باشی كردووە تا بۆتە (مافیا) ، ئەو كات پارەیەكی كەم ئێستاش نەوتێكی زۆر . ئێستا (طبقة جدیدە) لە كوردستان دا چەند توێژێكی هەیە لە سەرەوە بۆ ناوەراستی حیزب لە ناو هەردوو حیزبی دەسەڵات دا ، هەر ئەم چینانەش سەری یەكتری دەخۆن . ٤-گەر یەكێتی لەو بەروارەدا بە قسەی نەوشیروان مستەفای بكردایە ، نە پارتی وڵاتی بەم دەردە دەبرد ، نە یەكێتیش وای لێ دەهات ، نە خەڵك بەم دەردە دەچوو . بە داوای لێبووردنەوە ئەم بیرەوەریە دەستكارییەكی كەمی كراوە....
له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج رۆژ به رۆژ ئه‌وه رونتر ده‌بێته‌وه كه هه‌ندێك ته‌نها له به‌ر ئیمتیازو پاره‌كه په‌له پڕوزێی ئه‌وه‌یانه بچنه پارله‌مان ، ئه‌وانه‌ی كه به جارو دوان واز ناهێنن ، ئه‌وانه‌ی كه حزب هه‌ڵیاننابژێرێته‌وه‌و ده‌تۆرێن ، ئه‌وانه‌ی له نێو یه‌ك خێزانداو هه‌ر یه‌ك له شوێنێ ده‌له‌وه‌ڕێن ، زۆری دیكه ، ئه‌مانه زۆربه‌یان بۆ ئه‌وبه‌ڵێن و قسانه ناچن كه به خه‌ڵك و ده‌نگده‌رانی ده‌ده‌ن ، ئه‌مانه بۆ حه‌ز و ئاره‌زو دۆلار و دراو ده‌چن . پارله‌مان شوێنێكی باشه بۆ ده‌وڵه‌مه‌ن بوون ، له نێون ئه‌م دنیا گه‌نده‌ڵه‌ی ئێمه‌دا كه كه‌س نیه به‌وی تر بڵێت " من این لك " كاتێك به‌راوردی ئه‌م جۆره له پارله‌مانتار به خه‌ڵكانێكی تر ده‌كه‌م كه خه‌مخۆرانه شه‌وورۆژ ده‌خه‌نه سه‌ر یه‌ك بۆ ئه‌وه‌ی خزمه‌ت به خه‌ڵك بكه‌ن و راستگۆ بن له ته‌ك ئه‌و سوێندو به‌ڵێنانه‌ی داویانه ، له خۆم ده‌پرسم ئایه ئه‌و پێوه‌رانه چین كه حزبێك خه‌ڵكی بۆ پارله‌مان بۆ دستنیشان ده‌كات ، ئاخر پارله‌مانتارێك دوای شه‌ش مانگ له چونه پارله‌مان حزب و ده‌نگده‌ره‌كانی نائومێد بكات و بڵێ " من به قاره‌مانی خۆم ده‌رچووم و شانم واو باڵم وا " ده‌بێت چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ی لێبكه‌یت بتوانێ داكۆكی له خه‌ڵك بكات . پارله‌مانتارێك دوای یه‌ك مانگ له گه‌یشتنه پارله‌مان دوای ئیفادی سه‌فه‌رو تازه‌كردنه‌وه‌ی ژوری دانیشتنه‌كه‌ی خۆی و شتی تایبه‌ت بكات بۆ خۆی بۆ ئه‌وه باشه سه‌گی تێبه‌رده‌ی ، نه‌ك به نوێنه‌ری خۆتی بزانی ، به باوه‌ڕی من هه‌موو ئه‌و پێوه‌رانه‌ی حزب كاندیدێكی پێ دیاری ده‌كات پێویستی به پیاچوونه‌وه‌و لێكۆڵینه‌وه‌ی زیاتره ، ئاخر پارله‌مانتار هه‌بووه له گه‌ڵ گه‌یشتنی به پارله‌مان به دوای كچۆڵه‌ی شۆخ و شه‌نگا گه‌ڕاوه ، هه‌بووه له بری گه‌یاندنی خواسته‌كانی خه‌ڵك به دووی خواسته‌كانی خۆی كه‌وتوه ، هه‌بووه له لوبنان و شوێنی تر له بارو دۆخی هه‌ستیاردا بینراوه ، من وێنه‌ی پارله‌مانتاری عێراقیم بۆ هاتووه، مه‌گه‌ر خودا بزانێ خه‌ریكی چی بووه . ئه‌و جۆره نوێنه‌رن یان حه‌مه جافی ئه‌ندامی مه‌جلیسی نوابی سه‌رده‌می پاشایه‌تی ، ئه‌وانه نوێنه‌رن یان ئه‌وانه‌ی شه‌ڕ له سه‌ر مافه‌ده‌ستوریه‌كانی كورد ده‌كه‌ن ، كێشه‌كه ئه‌وه‌یه چوار خوله هێشتا خه‌ڵك و حزب ناتوانن نمونه‌ی زۆر باش بنێرنه پارله‌مان ، یان ده‌ینێرن و له نێو گشته‌كه‌دا ون ده‌بێت ، وه‌ك چۆن په‌تا دارێك هه‌موو ئه‌وانی تر توش ده‌كات . براده‌ر هه‌یه وتویه‌تی من پێویستم به پارله‌مان نه‌بوو ته‌كلیفیان لێكردم ، هه‌یه وتویه‌تی من خۆم ده‌وڵه‌مه‌ند بووم به‌ر له‌وه‌ی بڕۆمه پارله‌مان ، هه‌یه یه‌كه‌مین كاری ئه‌وه بووه چۆن ده‌كرێ قوتی خه‌ڵك كه‌مكه‌نه‌وه یان بیبڕن ، ئه‌مانه هه‌ندێكیان جگه له توتی حزب هیچی تر نه‌بوون ، هه‌ندێك له توتی حزب بچوكتر توتی خێڵ و عه‌شره‌ت و بنه‌ماڵه‌و هه‌ندێكیشیان توتی تاكه كه‌س بوون . نازانم كه‌سێك شك ده‌به‌ن درۆو به‌ڵێنه‌كانی پێش هه‌ڵبژاردن تۆمار بكات !!
لاوك سەڵاح ١. لە کوردستان ٣ ملیۆن و ١٤٤ هەزار و ٧٣٠ کەس مافی دەنگدانیان هەیە و ٢٥ لایەن خۆیان تۆمارکردووە، ١٩ یان پارتی سیاسیین و ٤ یان هاوپەیمانن و ٢ کەس وەک سەربەخۆ خۆیان هەڵبژاردووە. ژمارەی کاندیدەکان ٥٠٣ کەس دەبن، ٣٥٧ لە رەگەزی پیاون و ١٤٦ ئافرەتن. کوردستان ٤٦ کورسی لە پەرلەمانی داهاتوودا هەیە: ١٦ بۆ پارێزگای هەولێر کە یەکێکیان کۆتایە بۆ مەسیحییەکان، ١٨ بۆ پارێزگای سلێمانی، ١٢ بۆ پاریزگای دهۆک کە کورسیەکی بۆ مەسیحیەکانە. ٢. کورسیەکانی پارێزگای سلێمانی وەک نموونە وەربگرە: چەند لە کورسیەکان بۆ سەرۆک لیستەکانە؟ چەندی بۆ ئافرەتە؟ وچەند کورسی بۆ ئەوانەی دیکە دەمێنێتەوە تا پێشبرکێ بکەن؟ کێ زۆرینە دێنێت، ئەگەر بێت! رەنگە بۆ هەندێ لایەن ئەم هەڵبژاردنە گرنگ نەبێت، کە من پێم وایە هەڵەیەکی کوشندەیە، لانی کەم، ئەم هەڵبژاردنە رێخۆش دەکات بۆ هەڵبژاردنی کوردستان وچاکردنەوەی ئەو هەڵانەی لەم هەڵبژاردنەدا روودەدەن. شادەماری ژیانی کوردستان، بەداخەوە، ئەو بودجەیە کە لە بەغداوە دێت. هەر کاتێک سەرچاوەیەکی تریان دابین کرد قسەیەکی ترمان دەبێت. ٣. من پێموایە، بەدەستهێنانی زۆرینەی دەنگ بۆ ئەم هەڵبژاردنە پشت دەبەستێت بە هەندێ هۆکاری سەرەکی: کێ نوێنەرایەتی کێ دەکات وتوانای چییە؟ وکێ چی پێیە بۆ ئەوەی دروشمی سیاسی بکاتە کردەیەکی رۆژانەی عەمەلی ئاسایی، واتە ئەوەی لە رۆژانی حەماسەتی هەڵبژاردندا هاواری بۆ دەکات دەتوانێت دواتر پاش هەڵکێشانی هەناسەیەکی قووڵ دروشمەکان بکاتە پرۆژە و جێبەجێیان دەکات نەوەک لە نیوەی رێگا پارەکەی نامێنێت و بۆ شوێنێکی دیکە دەبرێت. بەداخەوە هەموو قسەکانی خۆیان وەک کۆپی و پەیست "copy and paste" ،بەبێ رۆح، دەڵێنەوە، هەلێکی باشە بۆ ئەوەی، ئەوەی جیاوازە لەناوعەیامەکەدا دەرکەوێت. ٤. ئەوەی خەرمانێکی بیانکردووە، ئەوەی تیمەکانی لە بە ئەزموون و بێ ئەزموون تێکەڵ دەکات، ئەوەی هێشتا شیرازەی هەیە، بەمەنتق بێت، دەبێت ئەو زۆرینە بێت. ئەوەی هەڵەی ستراتیژی کردووە، ئەوەی شەکەت وهیلاکە حەقە خۆی بە بێدەنگی وازبێنێت و خەریکی بیانکردنەوەی خۆی بێت بۆ ساڵانی داهاتوو. ئەمەش خەونێکی دیکە....
(تاکە شتێك کە شایەنی دووبارەبوونەوەیە، دووبارەنەبوونەوەیە) ئێمە ئەبێ بەردەوام دووبارەنەبوونەوە دووبارەبکەینەوە بۆئەوەی ژیان بەردەوام بێت، فەرقی ژیان و مردن ئەبدەیتە نەك گیان کێشان، مردن وەستانی ئەبدەیتە نەك وەستانی دڵ. ئەبدەیت پەیوەندی بە هەموو شتەکانەوە هەیە نەك تەنیا شتە خراپەکان، شتە باشەکانیش ئەبێ بەردەوام ئەبدەیت بکرێن بۆ ئەوەی خراپ نەبن، خراپەکانی ئێستا هەر باشەکانی دوێنێن، بەڵام لەکاتی خۆیدا ئەبدەیت نەکراون. هەڵبژاردنیش کاتێ گرنگە، کە ئەبدەیت بێت و گیانی تازە بکاتەوە بەبەری سیاسەتدا، کە ئەبدەیت نەبێ تلیاکە، ئیتر ئەویش وەکو هەموو تلیاکەکانی تر تەنیا سەری پێ مەست ئەکرێ و هیچی تر. جا بۆ ئەوەی هەڵبژاردن تلیاك نەبێ و ئەبدەیت بێت، چارەسەر ئەوەنیە کەدەنگ نەدەیت، هەتا تۆ دەنگ نەدەیت، هەڵبژاردن بە فۆڕمە تلیاکیەکەی هیچی لێ کەم نابێ و هەر بەردەوام ئەبێت! چارەسەر ئەوەیە کە تۆ دەنگدەرێکی دەمارگیرو دۆگما نەبیت و بەردەوام خۆت ئەبدەیت بکەیتەوە. تۆیەکی وەستاو ناتوانی بە هەڵبژاردن دنیا بجوڵێنیت، بەڵکو خودی هەڵبژاردنیش ئەکەیت بە بەشێك لە دنیا وەستاوەکە. جوڵەی یەکەم لە تۆوە دەسپێئەکات، لە بیری تۆو لە دنیابینی تۆوە، کە لەوێدا شتێك جوڵا، ئیتر هەڵبژاردنیش ئەبێتە وزەیەکی ئیجابی و جوڵاو. تۆ بۆ ئەوە دروست نەبووی تا قیامەت دەنگدەری هێزێك بیت، بەڵام ئەوەش بزانە کە بەرامبەر هێزی ئەبدەیت، هێزی 'ئەبدەیتی موزەییەف' زۆر خەتەرترە لە هێزی دژەئەبدەیت!! چونکە دژە ئەبدەیت بە دەموچاوی خۆیەوە سیاسەت ئەکات، بەڵام ئەبدەیتی موزەییەف بە دەموچاوی خۆتەوە دێتە بەرامبەرت. دژەئەبدەیت هەموو ماسکەکانی تاقیکردۆتەوە بۆ ئەوەی بەردەوام وەكو هێزی ئەبدەیت دەرکەوێ، بە مروری زەمەنیش هەمووی کەوتووەو ئیفلاسی ماسکی کردوە، ئیتر چۆتەوە سەر دەموچاوی خۆی و بووە بە هێزی دژ، بەڵام 'ئەبدەیتی موزەییەف' تازە دەستی کردوە بە ماسك بەستن و فریودان! ئەرکی ئێمەش لە هەڵبژاردن و غەیری هەڵبژاردن و هەموو کاتێکدا ئەوەیە کە ئینتیماو وەلائە نەگۆڕەکان بۆ حیزب و کەس و ئایدیۆلژیا.. بگۆڕین بە ئینتیما بۆ نوێبوونەوە! ئەم جوڵەیە لە ئێمەدا ڕووبدا، جوڵە ئەدەین بە هەڵبژاردن و هەڵبژاردنیش جوڵە ئەدا بە شتەکانی تر. هیچ شتێك بەهەمان ئینتیماو وەلائە کۆنەکانەوە نوێ نیە، نوێ دروستکردنی ئینتیمایە بۆ خودی نوێبوونەوە، ئەبدەیتی موزەییەفیش لە دژەئەبدەیت زیاتر لە نوێبوونەوە ئەدا، چونکە دووەمیان هەرچەن دژیشبێ بەڵام ئەبدەیتی ڕاستەقینە ئەکات بە زەرورەتێکی جدیی، بەڵام یەکەمیان ئەیکات بە گاڵتە!! - ئەگەرچی ناڕازین و ڕەخنەشمان زۆرە، بەڵام گرنگە بەشداربین و نەیەڵین هێزە جدیەکانی ئەبدەیت، بەرامبەر هێزی (دژو موزەییەف) پاشەکشێ بکەن.
.gif)
.png)
.jpg)
.jpg)
