چیا عەباس
کاک نەوشیروان لە دوا قۆناغی ژیانیدا راشکاوانە باسی لەوە دەکرد کە لە چەند وێستگەیەکی گرنگی ژیانی سیاسدا وردبینانە هەڵسەنگاندن و بریاری بۆ بەشێک لە دۆخ و روداو و کەسایەتی و هاوکارەکانی نەکردوەو نەداوە، هاوکاتیش بە پرسیارێکی بێ پێچ و پەنا رایگەیاند ئایا سیستەمی پەرلەمانی کوردستان رێگا دروستەکەیە بۆ گۆرانکاری و چاکسازی. ئاماژەیەکی حاشاهەڵنەگر بوو کە رۆڵی گۆڕان لەو سیستەمەدا کەوتبووە ژێر پرسیارەوە. 
زۆر جار رویداوە کە سەرکردەیەکی سیاسی و سەربازی خاوەن کاریزمای بەهێز لە گۆرەپانێکی سنوردارو تەنراو بە شەڕو کێشەی دژوارو سەخت و ململانێی حزبی و فکری و سیاسی و لە هەمو لایەکیشەوە گەمارۆدراو و لە غیابی دەزگای پێویست و راوێژ توشی هەڵسەنگاندن و بریاری نادروست بێت. وێرای ئەوەی کاک نەوشیروان لە بیری ستراتیژیدا سەرکردەیەکی زۆر دوربین و راستگۆ بووە، بەڵام ئەم بەهرەیە سەرکردە گەورەکانی بێبەری نەکردووە لە هەڵەی هەستیار. 
کاک نەوشیروان لەسەرەتای ژیانی سیاسیدا نیشتمانپەروەرێکی پێشکەوتنخواز بووەو لەو رێگەیەدا زیندانی کراوەو دوچاری گرفتی گەورە بووە، کاتێک بە خوالێخۆشبوان ئیبراهیم ئه‌حمەدو مام جه‌لال و هاوڕێکانی تر ئاشنا دەبێت، وەک خۆی وەسفی کردووە، هەست و هزرێکی ناجێگیر لای سەریان هەڵداوە، لەو سەردەمەدا وەک خاوەن ئیمتیازی گۆڤاری رزگاری ئاڕاستەی گوڤارەکە بەرەو چەپی رادیکالی دەبات. نوسینەکانی دواتریشی لە ئۆرگانەکانی سەردەمی دروستبونی کۆمەڵەو یەکێتی (ژمارە سەرەتاییەکانی ئاڵای شۆرش) رەنگدانەوەیەکی زەق لە شێوازی بیرکردنەوەو ناجێگیریەکەی کاک نەوشیروان دەردەخەن. لەگەڵ ئەوانەشدا خودی خۆی باسی کردووە باوەری توندی جێگیری بە هزرە چەپە باوەکانی ئەو سەردەمە نەبووە، چونکە بە قەناعەتی خۆی چینی جوتیارو زەحمەتکێش و توێژی رۆشنبیر و خوێندکاری ئەو سەردەمەی کوردستان لە هزری نەتەوایەتی کلاسیکیدا گۆشەو پەوروەردە بوون، وەرچەرخاندنێکی نەوعی بۆ هزرێکی نوێی تا رادەیەک نامۆ بە کۆمەڵگای کوردەورای گەلێک ئەستەم و کێشەی قوڵیان لێ چاوەرەوان دەکرا. بە هەڵسەنگاندنی خۆم و پشتئەستور بە دورەرپەرێز راگرتنی خۆی لە قەناعەتکردن بە هزری چەپی ئەو سەردەمە خودی ئەم هزرەی وەک پلاسیبۆیەک بۆ دامرکاندنەوەی  پارادۆکسی سیاسی و فکری خۆی بەکارهێناوە.  کەم نین ئەوانەی ئەم قۆناغەی ژیانی سیاسی کاک نەوشیروان بە وەرچەرخاندنێکی گرنگ دەزانن.  
هەرچەندە کاک نەوشیروان مام جه‌لالی وەک سەرکردەیەکی گەنجی علمانی و پێشکەوتنخواز بینیوەو پشتیوانیشی کردووە، بەڵام بە باوەری خۆم لە ناخیدا جەلالی نەبووە، چونکە جەلالیزم نە هزر بووەو نە رێباز، بەڵکو دیاردەو روداوێک بووە وەک ئاوێنەیەکی رەتکردنەوەی چەند پراکتیک و هەڵوێستی سەرکردایەتی مەلا مستەفا، دیاردەیەک لە بنەرەتیشدا هەڵقوڵاوی سروشتێکی سەرەتایی خێڵەکی کۆمەڵگای کوردەورای بووە کە بە قەتماغەیەکی تەنکی مۆدێرن داپۆشرا بوو. کاک نەوشیروان ئەو سەردەمە بەئاگا نەبوو کە مام جه‌لال لەژێر کاریگەری و هاندانی سەرکردە ناودارەکانی (حرکە القومیین العرب) وەک جمال عبدالناصر، جۆرج حبش و احمد الخطیب دوای بەرپابوونی شۆڕشی ئەیلول هێدی هێدی لە مەلا مستەفا دوردەکەوتەوە. مەبەستیان بو زەمینە بۆ بزوتنەوەیەکی نەتەوەیی هاوشێوەی ئەوەی خۆیان برەخسێنن و هاوپەیمانیەک لە گەڵیدا سازبکەن بۆ کۆنترۆڵکردنی رۆژهەڵاتی " الوطن العربی" (دۆکیۆمێنت لەبەر دەستدایە باس لە رۆڵی جمال عبدالناصر لەو پرۆسەیەدا دەکات و هانی مام جه‌لال دەدات لە واقعی جیۆپۆلیتیکی بزافی کوردایەتی لە باشور یاخێ بێت و بەرەنگاری بێتەوە).       
رکابەرییەکانی نێوان مەلا مستەفاو دواتر ناسراو بە باڵی مەکتەبی سیاسی لە بنەرەتدا دەگەڕێنەوە بۆ ناکۆکییەکانی نێوان مەلا مستەفاو ئیبراهیم ئه‌حمه‌دو لەدور و نزیکەوە پەیوەندی بە چەپ و راست و لێکەوتەکانی ئەم دو هزرەوە نەبووە. روداوەکانی کۆنگرەی شەشی پارتی و روداوە چەکدارییەکانی ناوچەی شلێرو رۆشتنی دەستەیەکی باڵی جەلالی بۆ هەمەدان و چۆنیەتی گەرانەیان بۆ کوردستان ئەو راستییە دەسەلمێنن. ئیبراهیم ئه‌حمه‌د یادەوەریەکانی خۆی لە چەند سەد لاپەرەیەکدا نوسیوە کە ساڵانێکی درێژە لای زاواکەی دکتۆر لەتیف سەرۆکی کۆماری ئێستای عێراقە، تەنها چەند کەسێک، یەکێک لەوانە کاک نەوشیروان، بەشێکیان بینیوە.
لە نوسینە ناودارەکەی کاک نەوشیروان لە "هاوخەباتیەوە بۆ تەخوین" راشکاوانە پاشەکشەی خۆی سەبارەت بەو متمانە مێژوییەی بە مام جه‌لال و باڵەکەی هەبوو رادەگەیەنێت، لەو باوەڕەشدام کرۆکی ئەو پاشەکشەیە بە ماوەیەکی کورت دوای راپەرین سەری هەڵدابوو و هۆکارێکی گرنگ بو بۆ دورکەوتنەوەی پچرپچری کاک نەوشیروان لە کوردستان. 
کاک نەوشیروان لەم پرسە زۆر هەستیارەدا هەڵەی کرد کاتێک نەیتوانی هەر زۆر زوتر خۆی لەو ئاڕاستەیە دور رابگرێت، لە ئاکامدا ئەوە کاک نەوشیروان بوو کە قورسترین باجی ئەو ئاڕاستە وەهمیەی داوە، ئەو بۆ خۆی دەمێک بوو دەرکی بەم واقعە تاڵە کردبوو، بۆیە لە سەرەتای سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆ دوای روداوە قێزوەنەکانی ناوچەی بادینان دژ بە تێکۆشەرانی یەکێتی لەلایەن پارتییەوە کاک نەوشیروان لە کۆبونەوەکانی سەرکردایەتی ئەو سەردەمەی یەکێتی جەختی لە دیالۆگ و لێکتێگەیشتن لەگەڵ پارتیدا کردووەو ئاکامەکەشی چەندین دانیشتن نێوان هەردوولا لە ڤێناو لەندەن بوو. بەشێک لەوانەی ئەو سەردەمە بە توندی دژ بە بۆچونەکانی کاک نەوشیروان بوون و شەڕەنگخوازی عەیارە ٢٤ دژ بە پارتی بوون ئێستا وەک سواڵکەرێکی سیاسی سەرقاڵی بازرگانی و پارە پەیداکردنن بە بازرگانیکردن بە سومعەو ناوی کاک نەوشیروانەوە. (کۆنوسی کۆبونەوەکان وەک خۆیان پارێزراون و لە نامیلکەی یەکەمی وێستگەکانی شەڕی ناوخۆ کە بەندە ئامادەی کردووە بە دورودرێژی باسیان لێکراوە).  
کاک نەوشیروان ئەم ئەزمونە زۆر تاڵەشی لەناو باڵی ریفۆرم و گۆڕاندا دوبارە کردەوە.
لێرەدا هەڵەیەکی هەستیاری تری کاک نەوشیروان چاوەروانیاکانی بۆ ریفۆرم بو لە ناو یەکێتی و لەسەر دەستی سەرکردایەتیەکەیدا وەک تۆۆی بنەرەتی بۆ گۆڕانکاری ریشەیی لە فەرمانرەوایی باشوردا. کاتێک لە هەڵبژاردنی مەڵبەندەکانی یەکێتی بۆ ریفۆرم شکستێکی گەورەی دروێنە کرد بیری لە رێگەیەکی تر کردەوە، دواتر لە دروستکردنی بزوتنەوەی گۆڕاندا گەڵالەی کرد. هەرچەندە ئەو دروستکردنە پێداویستیەکی ئەو سەردەمە بوه‌ و پشتگیریەکی زۆر بەرفراوانی جەماوەری بەدەستهێنا، بەلام شێوازی ئاڕاستەکردنەکەی هەر لە سەرەتاوە هەڵەکانی تری مۆتۆربە کرد، بۆچی؟
لەژێر کاریگەری زۆربەی باڵی ریفۆرمی ناو یەكێتی کە بەشێک لییان بە دودڵی و مەرجیشەوە هاتنە پاڵ گۆڕان کاک نەوشیروان رەزامەند بوو ئەو تەوژمە بەهێزە جەماوەریە لە رێکخستنی نیمچە هەرەمیدا رێکبخات، بەم هەنگاوە رەحیقی خۆش بۆنداری بەهاداری ئەو بزافە جەماوەرییەی بەیەخەی کۆمەڵێک سیاسەتمەدارو تێکۆشەری دیڕین کە نامۆ بوون بە پرسی گۆڕانکاریی ریشەییدا پرژاند. لێرەوە لێکترازان و دورەپەرێزی ناو گۆڕان سەریان هەڵدا. 
کاتێک چەندین دۆست و کەسایەتی لێیان پرسی بۆ ئەمەت کرد؟ دەیگوت پێویستمم بە دەنگە بۆ گۆڕان و ئەوانە دەتوانن دەنگ کۆبکەنەوە. هەرچەندە ئەم بۆچونە راستیان لە خۆ گرتبو، بەڵام دەبو کاک نەوشیروان ئەم دۆخە بۆ دانی دەسەڵاتی زیاتر بە جەماوەر ببەخشێت نەک بە کۆمەڵێک سیاسەتمەدرای موخەزرەمی خاوەن فکرو ئەزمونی زۆر کلاسیکی و سنوردار.
کاک نەوشیروان بەدەست کێشمەکێشی ناو گۆڕان و لەگەڵ هێزەکانی تر گیرۆدە بووبوو، چەند هاوکارێکی لە گۆڕاندا بە هۆکاری جیاجیاوە هێدی هێدی لێی دوردەکەوتنەوەو لە میدیاکاندا وەک ئۆپزسیۆنیکی نێو گۆڕان خۆیان عەرز دەکرد، هاوکارەکانی تریش کە ئەمەیان دەقۆستەوەو روکەشانە پشتگیریان لە رێکخەری گشتی دەکردو ئاگری ناکۆکییەکانیان خۆش دەکرد، بە کورتی خەریکی تەسفیەی حساباتی کۆنی ناو یەکێتیان بوون لە گۆرەپانی گۆڕاندا.
کاک نەوشیروان بەرامبەر ئەم دیاردە قێزەونە جوڵەی پێویستی نەکرد، ئاکامەکەی خەستبونەوەی تەسفیاتەکە بوو لە ناو گۆڕان و لەسەر حسابی گۆران، ئەم هەڵەیە بونیادی گۆڕانی کلۆر کرد بێئەوەی تروسکاییەک روناکی بۆ چارە بەدی بکرایە. 
تا دەهات ئەم هەڵانە کەڵەکە دەبوون و بونیادی گۆڕانیان لاواز دەکرد، دەبوا کاک نەوشیروان دانی بەو واقعەدا بنایە کە ئەم دەستە تێكۆشەرە دێرینە ئولفەتیان له‌گەڵ ئەم نەریتە رێکخراوەیی و سیاسییە گرتووەو بێ ئەمە هەست بە رۆڵ و ئێگۆو پێگەو دەسەڵاتی خۆیان ناکەن، ئەو نەریتە بۆتە بەشێکی ناسنەمەی مێژوو و ئێستاو ئایندەشیان و ئیرسێکە لە مێژوی یەکێتیبوونیان بۆیان ماوەتەوە. ئاکامەکەی تا ئەم چرکەیەش گوزرێکی کوشندەیە لە هزری گۆڕانکاری، لە دوا مەتافیشدا هەر ئەوانە رویاندا. 
لە دوا ساتەکانی ژیانیدا دەیگوت زۆر پەشیمانە لە پشتیگیریکردن لە چەند هەڵسوراوێکی گۆڕان، هەرچەندە کاک نەوشیروان لای چەند دۆستێکی خۆی هەمان بابەتی باسکردووە، ئەوەندە دەڵێم لە هەڵسوراوە ناودارەکانی گۆڕان بوون له‌ناو گۆڕان و حکومەت و پەرڵەمان و فەرمانرەواییە لۆکاڵیەکانیش، ئێستا لە هەڵسوڕاوەوە بون بە بادراو. 
نەخۆشی خۆی و بێباکی و لاوازی هاوکارەکانی دەرفەتیان نەرەخساند تا کاک نەوشیروان هەوڵێک بۆ راستکردنەوەی ئەم دۆخە بدات. لە دوری چەند هەزار کیلۆمەترێکیشەوە نەیدەتوانی سنورێکیان بۆ دابنێت. هەر لەو سەردەمەدا زۆر بەئاگا بوو چی لە گردی زەرگەتە لە سەرجەم بوارەکانی گۆڕاندا دەگوزەرێت، تایبەت دۆخی رێکخراوەیی و راگەیاندن و دارایی و ململانێ نارەواکان، لەبری ئەوەی سەرکرداتییەکی سێبەری بەتواناو کاریگەر بۆ بزوتنەوەکە دروست بکات هات لە سەبەبکارانی ئەو دۆخە ئاڵۆزەی ناو گۆڕان دەستەیەکی بەناو راوێژی دروستکرد، ئەم هەڵەیە ئەو دلۆپە ئاوە بوو کە ئیتر ئاو لە سەتڵەکە برژێت. هەرچۆنێک بێت ئەم هەنگاوەی کاک نەوشیروان، خۆشمان بوێت یاخود ترش، زەمینەخۆشکەرێکی گرنگ بوو کە بزوتنەوەی گۆڕان دوای وەفاتی بەرەو پروکانەوە رۆیشت.
لە کۆی گشتی ئەو هەڵسوڕاوانەی کاک نەوشیران پشتگیری کردون زیاتر لە نیوەیان بۆ بەرژەوەندی تایبەت سەنگەری گۆرانکاریان جێهێشتووەو بەشێکیش لێیان لە جومگەکانی دەسەڵاتی هەرێم لە لوتکەوە تا خوارەوە تا سەر ئێسک لە نادادپەروەریەوە تێوەگڵاون و بەشێکی بەرچاویش لە ماڵی خۆیان دانیشتون.
کاک نەوشیروان بێ یەک و دو بەرامبەر بە هەستیارترین پرس کە پرسی تەوریسە دەبوو زۆر راشکاوانە قسەی خۆی بکات، زۆر باش دەیزانی کە ماوەیەکی کەمی لە ژیاندا ماوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەوەی لەسەر ئەو پرسە تائێستا زانراوە کۆبونەوەیەکیەتی لەگەڵ عومەر سەید عەلی لە لەندەن و وەک نمای کوریشی دەڵێت تۆمارێکی دەنگی باوکیەتی لەسەر ئەو پرسە.
ئەم دو ئەڵقە تەماوییە لە پرسێکی وا گرنگ و هەستیاردا زەمینەیەکی زۆر بەپیتی بۆ نەیارەکانی کاک نەوشیروان لەناو گۆڕان و دەرەوەشی رەخساند تا هەوڵێکی چروپڕ بدەن بۆ لەکەدارکردنی ناوو ناوبانگی. 
هەرچەندە مێژو ناگۆردرێت بەڵام دەکرێت دەستی تێوەربکرێت و بیشێوێنن و بە ئاوێنەیەکی شکاوی رزیوی کەرودار نمایش بکرێت. کاک نەوشیروان تەنانەت دوای ماڵئاوایشی باجی دڵپاکی و بەرزنرخاندنی رەوشتە بەرزە کۆمەڵایەتی و نەتەوەییەکانی دەدات، ئەوە زۆر جێگەی داخە بەشیک لە دۆست و هاوکارە دێرینەکانی هۆکارێکی گرنگی ئەو دۆخەن. 
کاک نەوشیروان سەبارەت بە هەڵەی ستراتیژی ژیانی سیاسی کە گۆڕانکاری لە فەرمانرەواییدا بە چاکسازی حزبیەوە دەست پێدەکات پەشیمان دەبێتەوە، و سیستەمی پەرلەمانی کوردستانێش بە کەعبەی گۆڕانکاری نازانێت کاتێک لە کۆرێکی گۆران لە لەندەن لە مانگی نۆڤەمبەری ٢٠١٦ دا دەیخاتە ژێر پرسیارەوە، دواتر پرسیاری ئەڵتەرنەتیڤەکانی لێکراوە، لە واقیعدا وەڵامێکی یەکلاکەرەوەی نەبوو، پێشەکی گوتیویەتی بەرپابونی تسونامیەکی سیاسی کۆتایی بە هەمو ئەم سەرکردەو بنکردانە بە خۆشمەوە بهێنێت، یاخود دوو ئیدارییەکی ئەرێنی لەسەر بنەمای ململانێی دروست و کێبرکێ بۆ خزمەتکردن خەڵک.
سەرەڕای ئەو پروکانەوەیە هەڵسوارە دڵسۆزەکانی گۆڕان چەندین هەوڵی جدیان دا تا سەرکردایەتی نوێی گۆڕان بەئاگا بێتەوە، مەخابن ئەوان فێری ئەوە نەبوون کەس رەخنەیان لێبگرێت و خۆیان لەسەروی حەوت تەبەقەی ئاسمانەوە دەبینی. ئەم غرورە رێکخراوەیی و حزبیە ئاستی متمانەی خەڵک پێێانی تا ئاستی سفر هێنا، لەگەڵ ئەوەشدا فێرنابن و دان بەهەڵە کوشندەکانیاندا نانێن. لەبری ئەوە دێن ئەم و ئەوی دەوربەریان هاندەدەن بە پرۆژە و بەڵێنی بێ گەرەنتی و بنەما جەماوەرە رەسەنەکەی گۆڕان لە دەوری خۆیان کۆبکەنەوە، تێناگەن لەوەی ئەو جەماوەرە مارانگخواز بووەو بە بۆشی متمانەیان پێ نابەخشنەوە.
هەڵسوراوە رەسەنەکانی گۆڕانکاری زۆر باش دەزانن کێ لە پشت ئەم کارەسات و ماڵوێرانیەی گۆڕانکارییەوەن، زۆر تایبەت لە ناو خودی بزوتنەوەی گۆڕاندا، کەسانیک دەمامکێکی تەنکی بێشەرمیان لە روخسار و پێگەیان ئاڵاندووە، ئەوەی زۆر ئازارادەرە ئەمانە تا ئەم چرکەیەش لە گەورەیی و ناو و ناوبانگی و هەڵەو باجەکانی کاک نەوشیروان حەزە وردیلەو زەبەلاحە شەیتانیەکانیان تێردەکەن. بێگومان ئاڕاستەی ئایندە وەک مێژوو نامێنێتەوە. 

رۆتەردام: ٥ دیسەمبەر ٢٠٢٢