لوقمان حاجی قادر   ڕەخنەکان لەسەر سەرۆک کۆمار بەنموونە   پێدەچێت هەندێک لەبەرامبەر دکتۆر بەرهەم توشی گرێی دەرونی بووبن، بەو هۆیەشەوە ئاراسته‌ی نوسین و ڕەخنەو سەرنجیان بەجۆرێکە کە ئیدی چاویان هیچ ڕاستیەک نابینێت و بڕیاری پێشوەختیان هەیە بۆ هەرشتێک بۆنی ئەوی لێبێت، وەک ئەوەی دکتۆر بەرهەم بەرپرسی هەموو کێشە و گرفتەکانی نەک هه‌ر عێراقە، بەڵکو سەرچاوەی نەهامەتیەکانی هه‌موو ناوچەکەش بێت. هەندێک لەوە زیاتر دەیانەوێت، بە بەرپرسیاریشی بزانن له‌ هه‌موو ئەو پرسە مێژووییانەی کە تەمه‌نیان ڕەنگە لەتەمەنی دکتۆر بەرهەمیش زیاتر بێت.  هێشتا دکتۆر بەرهەم تەمەنی پۆستەکەی چەند مانگێکی تینەپەڕاندبوو، دوای جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠ و پرسی کەرکوک و ناوچە دابڕاوەکانیان لێدەکرد، ئەو کە تەمەنی دەستەبەکار بوونی وەک پۆستی سەرۆک کۆمار ساڵێکی تەواو نەکردوە، هێندەی ئەو ١٦ ساڵەی ڕابردوو کە پۆستی سەرۆک کۆمار لەدەست سەرکردەکانی تری کورددا بووە، ڕەخنەی لێگیراوە، جا بە هەر هۆیەک بێت، هەق بێت یان نا، ئەوان گرێی دەروونیان بۆ دروست بووە لەگەڵ ئەم سەرۆکەی ئێستادا. بەداخەوە زۆربەی ئەوانەی وەک ڕەخنەگر دەیانەوێت گرێی دەروونییان بەم شێوازە خاوبکەنەوە، لەوانەن کە پێشتر به‌ هه‌ر هۆیه‌ك بێت، نزیکی دکتۆر بەرهەم  بوون و ئێستا لێی دوورکەوتوونە و وەک تۆڵەكردنه‌وه‌یه‌ک ئه‌م كاره‌ ده‌كه‌ن (دیاریش نییه‌ تۆڵەكردنه‌وه‌ له‌ چی؟)  بۆیه‌ ده‌بینین كه‌  زۆر به‌ ووردی زومی میكرۆسكۆبه‌كه‌یان خستۆتە سەر جوڵەکانی سه‌رۆك كۆمار، خۆزگە به‌شێكی ئه‌و زوومه‌شیان ئاراسته‌ی ئەوانی دیكه‌ش‌ كردبایه‌ کەبەرپرسیارن لەهەرێم، تا هیچ نەبێت به‌ڵانس و هاوسەنگییه‌كه‌ تێکنەچووبایە و خوێنەریش وەک پەرچەکردار نا، بەڵکو وەک ڕەخنەیه‌كی بابه‌تی و پیشه‌یی چاویان لەو ته‌رزه‌ نووسینانه‌ بکردایه‌.     پێم وایه‌‌ نووسینه‌كه‌ی به‌ڕێز دكتۆر سه‌روه‌ر عه‌بدوڵره‌حمان له‌ژێر ناونیشانی ( كەركوك لەنێوان مورافەعەكەی مام و سازشەكانی سەركۆمارەكەی ئێستادا "مەترسیەكانی پرۆژەكەی بەرهەم ساڵح لەسەر داهاتووی كەركوك") زۆرێك له‌و ووشه‌ كه‌سی و نالۆژیكی و نابابه‌تییانه‌ی هه‌ڵگرتوون‌ كه‌ مۆركێكی كه‌سی داوه‌ته‌ نووسینه‌كه‌ی و زۆر له‌ پیشه‌یی بوون و بابه‌تیبوونه‌كه‌ی كه‌مكردۆته‌وه‌ .‌‌ به‌كارهێنانی بڕگه‌كانی (به‌ناو سه‌رۆك كۆماره‌ كورده‌كه‌، پارێزگارێكی بۆ شاره‌كه‌ دانه‌نا، پڕۆژه‌یه‌كی مه‌ترسیداری خستۆته‌ڕوو، موجامه‌له‌ی عه‌ره‌بی سونه‌ و توركیا ده‌كات و سڵ له‌ هیچ به‌هایه‌كی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌یی ناكاته‌وه) له‌ نووسینه‌كه‌یدا، ئه‌و پاڵنه‌ره‌ سه‌ره‌كییه‌ ده‌رده‌خات كه‌ له‌ پشت نووسینه‌كه‌ی نووسه‌ره‌وه‌ خۆی مه‌ڵاسداوه‌. نووسه‌ر بۆ هه‌ریه‌ك له‌و بڕگه‌ و گوزاره‌ لاستیكییه‌ گشتگیرانه‌ی‌، هیچ فاكت و به‌ڵگه‌یه‌كی نه‌خستۆته‌ڕوو، كه‌ ده‌بوو به‌لایه‌نی كه‌مه‌وه‌ بۆ پیشه‌ییبوونی بابه‌ته‌كه‌ی ئه‌وه‌ی كردبایه‌. نووسه‌ر له‌ نووسینه‌كه‌یدا ئاماژه‌ی به‌ مه‌ترسیداری ڕه‌شنووسی ئه‌و پڕۆژه‌ یاسایه‌ كردووه‌ كه‌ دكتۆر به‌رهه‌م كاری له‌سه‌ر ده‌كات، گوایه‌ مه‌ترسیداره‌ بۆ كه‌ركوك و ناسنامه‌كه‌ی، بێ ئه‌وه‌ی له‌ نووسینه‌كه‌دا ئاماژه‌ به‌و بڕگه‌ و بابه‌تانه‌ بكات كه‌ جێگه‌ی مه‌ترسین و ته‌ڵه‌ و داون بۆ پرسی كه‌ركوك، تاوه‌كو خوێنه‌ر بزانێت مه‌ترسی و گرفته‌كه‌ له‌ چی دایه‌.  كاتێكیش سه‌یری ناوه‌رۆكی  ڕه‌شنووسی پڕۆژه‌یاساكه‌م كرد، له‌ سه‌ره‌باسی سێیه‌م و مادده‌ی (46) دا كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ كه‌ركوك و پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا و قه‌زاكان كه‌ له‌ شه‌ش بڕگه‌دا باسی لێوه‌كراوه‌، هیچ برگه‌یه‌كی وای تێدا نییه‌ دژ به‌ كورد و پرسی كه‌ركوك بێت، بەپێچەوانەوە بەشێک لەنوسەران و شارەزایانی دەستوری لە برایانی عەرەب و تورکمان، کەوتونەتە ڕەخنە گرتن لەو پرۆژەیاسایە و دەڵێن سەرۆک کۆمار پرۆژەکەی بەقازانجی کورد داڕشتوە، ئەمەجگە لەوەی ئامانج لە پرۆژەکە خۆپارێزییه‌ له‌ ساخته‌كاری، پێشم وا نییه‌ نووسه‌ر پێی وا بێت به‌ كرده‌ی ساخته‌كاری مافی كورد له‌ كه‌ركوك وه‌رده‌گیرێته‌وه‌! پرسی كورد كه‌ پرسێكی ڕه‌وایه‌ پێوستی به‌ساخته‌كاری و گزی نییه‌، به‌ڵكو پێویستی به‌ ده‌ستباری سه‌رجه‌م پارت و دامه‌زراوه‌ فه‌رمی و نافه‌رمییه‌كانی هه‌رێمی كودستان و چالاكوانانی مه‌ده‌نی و رۆشنبیرانی گه‌له‌كه‌مانه‌وه‌ هه‌یه‌‌.  ماوەیەکە لە عێراق خۆپیشاندانێکی به‌رفراوانی جه‌ماوه‌ری  هەیە، ناڕه‌زاییه‌كانیش گه‌یشتۆنه‌ ئاستێك كه‌ هیچ كه‌س و لایه‌نێك ناتوانێت به‌ریان پێ بگرێت، بەشێکی زۆریش له‌ داخوازیەکانی خۆپیشاندەران ڕوو لەو حزبانەیە کە کۆی پرۆسەی سیاسیان بۆ خۆیان قورخ کردوە، ئەوەشیان لەڕێگەی هەڵبژاردنەوە شەرعیه‌ت پێداوه‌ و جار له‌ دوای جاریش لەو دەوامەیەدا دوخەکە ماخۆلانییه‌تی، هەربۆیە چاوێکی زۆر لەسەر ئەوەیە کە یاسای هه‌ڵبژاردن هەمواربکرێتەوە، ئەمەش دیدگای جیاوازی لێکەوتۆتەوە، لەوانەش سەرۆکایەتی کۆمار پرۆژەیاسایەکی بەڕاوێژ لەگەڵ کەسانی پسپۆر و شارەزا بۆ ئەم مه‌به‌سته‌ ئامادەکردوە، پرۆژە یاساکە دەچێتە سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران، ئەوانیش سەرنج و بۆچوونەکانی خۆیان لەسەر پرۆژەکە دەردەبڕن، دواتر گۆرانکاری بەسەر هەندێک بڕگەو خاڵی پرۆژەکەدا دێت، پاشان ڕەوانەی دەستەی یاسایی پەرلەمان دەکرێت، لەوێشه‌وە دەنگدانی لەسەر دەکرێت و دەبێتە یاسای هەڵبژاردن و جێگەی یاسا کۆنەکە دەگرێتەوە.  ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەوەیە، تۆ بێیت وەک ڕەخنەگرێك ڕەخنە لەسەر پرسێك بخەیتەڕوو کە هێشتا لەژێر قەلەمکاریدایە و دواین داڕشته‌ی دەرنەچووە، بەتایبەتی كه‌ تۆ خۆت به‌ چاودێرێکی بێلایەن بزانێت، بشزانیت هەڵبژاردن بەهۆی ئەو یاسا کۆنەوە چەندین گرفتی گەورەی هەبووە و دەلاقەیەکی زه‌به‌لاحیشی بەڕووی ساخته‌كاریدا کردۆتەوە كه‌ ساخته‌كاران به‌ ئاره‌زووی خۆیان  تەراتێنی تێدا ده‌کەن، ئاخر چۆن ڕەوایە تۆ خۆت بە چاودێری هەڵبژاردنەکان بزانیت و پێشت خۆش بێت یاسایەک هەبێت بوار بۆ ساخته‌كاری و گزیکردن لەهەڵبژاردن بڕەخسێنێت ،  تەنها بەهانەکەشت ئەوەبێت بۆ کورد باشە، کە بەدڵنیاییەوە هەمومان دەزانین بۆ چ کوردێک باشە.

 گۆران عەلی کەریم    پەرلەمانتار هێڤیدار ئەحمەد، بابەتێكی لەسەر پڕۆژەکەی سەرۆککۆماری عێراق نوسیوە، لەژێرناوی "پرۆژەكەی بەرهەم ساڵح دوو ئیدارەیی لە كوردستان زیندوودەكاتەوە" لەنوسینەكەیدا كۆمەڵێك خاڵی گرنگی وروژاندەوە جێگەی خۆیەتی هەڵوێستەیەكی لەسەر بكەین، چونكە وەك بەرێزیان نوسیویانە و داوایكردوە،  ( نابێت لەڕێگەی كوردێك لە عێراقەوە رێگەبدەین هەرێمی كوردستان جارێكی دیكە ببێ بە دوو ئیدارەیی. ئەمە لەكاتێكدا نوێنەرانی كورد لە بەغداد كاریان ئەوەیە لەوێوە هەرێمی كوردستان بەهێزبكەن، نەك پارچەی بكەن)  هێڤیدار كە ئێستا پەرلەمانتارە لەسەر لیستی پارتی، دەبوو پێش نوسینی ئەم بابەتەی ئەو راستیانەی باس بكردایە كە هۆكارن بۆ دوو ئیدارەیی "جاران" بەئێستاشەوە. دەبوو وەك پەرلەمانتارێك پێش هەر كەس و لایەنێك  بەلۆژیكەوە بیپرسیایە و لێكۆڵینەوەی بكردایە، کەبۆ تا ئێستا هێزی پێشمەرگە و پۆلیس و دەزگا ئەمنیەكان سەر بەحیزبن؟، بۆ فۆرمی جلوبەرگیان جیایە؟. دەبوو پرسیاری ئەوەی بكردایە، بۆ چارەكە سەدەیەك زیاترە ئەو كارانە نەكراوە كە رێگر بێت لەوەی هەرجارەی بەبیانویەك سەیتەرەی دێگەلە و ناوچەكانی دابەش بووی سەردەمی شەری ناو خۆ، بەتایبەت بەرووی بەرپرسانی ئەمدیودا تەنانەت بە رووی سەرۆكی پەرلەمان و كەسانی تریشدا دادەخرێت. دەپرسین، ئاخۆ ئەوانەش هەر هۆكارەكەی پرۆژە یاساكەی سەرۆككۆمارن؟ یان هەقیقەتێكی تاڵ هەیەو هێڤیدار نایەوێت...... یان ناتوانێت، بەجەرائەتەوە تامی بكات و ناوی بهێنێت. لە ماوەی 28 ساڵەی حوكمرانی هەرێمی كوردستان زۆرترین كات و ئەوكاتانەش کەئەو پێیوایە بە سەردەمە زێرینەكانی دەسەڵات دەناسرێتەوە، پۆستە باڵاكانی حوكمرانی و بریاردان لای حزبەكەی كاك هێڤیدار بووە تەنانەت بەئێستاشەوە. ئاخۆ نەدەبوو ئەو دڵ گەرمیی و دڵسۆزییەی كاك هێڤیدارەكان بۆ یەك ئیدارەیی و سەكەوتنی هەرێم و دڵسۆزیان بۆخاك، کەمێک بەجدیش لەو هۆكارانەیان بپرسیایەتەوە كە بوونەتە هۆی ئەوەی گورزی كوشندە بدەن لە ئەزموون و قەوارەی هەرێمی كوردستان.  سیاسەتی  ئابوری سەربەخۆ، گەندەڵی، دوو ئیدارەیی، پەلكێشانی هێزی بیانی، قۆرخكاری بازار، رێكنەخستنی هێزی پێشمەرگە لە دامەزراوەیەكی نیشتمانیدا، داخستنی پەرلەمان، هەڵمەتی راگەیاندن و ناشرینكردنی یەكتر، گزیی و فزی هەڵبژاردنەكان و نابوتكردنەوەی هەڵبژاردن، بەكارهێنانی دەنگی ئاوارەكان بۆ هەڵبژاردن، سنورداخستن بەرووی رۆژئاوادا، رێككەوتنی ژێربەژێری ئابوری و بازرگانی و سیاسی لەگەڵ وڵاتانی ئەقلیمی و هێزەكانی تر لەدەرەوەی پەرلەمان، پێنەدانی موچە بەموچەخۆران و سیاسەتی پاشەكەوتکردنی موچە، دابەشكردنی پۆست بەمەحسوبیەت، ناشەفافیەت لەداهاتی كوردستان و چۆنیەتی خەرج كردنی، كۆچی گەنجان بۆ هەندەران و خۆدانە دەم هات و نەهاتی ئاویی ئیجە....هتد. ئایا ئەوانە هۆكارن بۆ لاوازی هەرێم یان ئەوەی (خەمی) ئەوەت ھەبێت پارتی لە ناوچەی سلێمانی و هەڵبجە و یەكێتیش لەناوچەی دهۆك لەهەڵبژاردنەكاندا كورسی بەدەست نەهێنن، ئاخۆ ئەو هۆكارانەی سەرەوە كە ریشەیان زیاتر لە بیست ساڵە هەیە، هۆكارن بۆ ئەوەی هەرێمەكە لەتوپەت بێت یان ئەوەی حزبەكانی تر لە جیاتی پارتی و یەكێتی چەند كورسیەك زیاتر بەدەست دەهێنن؟.  با كاك هێڤیدا بەویژدانەوە خۆی وەڵام بداتەوە، با وەك پەرلەمانتار نا، كە دەزانین رێگەی پێنادرێت هەموو شتێك وەك خۆی بڵێت، بەڵام با وەك پیشەكەی پێشووی كە رۆژنامەوان بووە، كارێكی بنكۆڵ كردنی رۆژنامەوانی، یان راپرسیەك لەسەر ئەوە بكات، بزانێت ئەوبابەتانەی باسمکردن شایستەی نوسین وئەو خۆسوركردنەوەیە، یان ئەو پرۆژە یاسایەیی سەرۆكایەتی كۆمار كە هێشتا نەخراوەتە بەردەم پەرلەمان و ئەگەری ئەوەش هەیە لە ئەنجومەنی وەزیران چەندین برگەو خاڵی لێبگۆرێت. بەرێزیان دەنوسێت،"ئەمەش وادەكات سنووری سلێمانی و هەڵەبجە بۆ یەكێتی و ئیسلامییەكان و گۆڕان بێت، سنووری دهۆك و موسڵ تەنیا بۆ پارتی دەبێ. هەولێریش جگە لە پارتی، یەكێتی و گۆڕان بە هەردووكیان سێ كورسی زیاتر بەدەستناهێنن".  جابرا ئەوە كەی كێشەی خەڵكە، خۆ كورسییەكانی دهۆك كەس تامی ناكات و کەس نازانێت چۆن بەدەست دێت، جگە لەوەش ئەمە چ پەیوەندیەكی بە یەك ئیدارەیی هەرێمەوە هەیە، با یەكێتی و پارتی كورسی كەمتر بهێنن، با حیزبەكانی تر شانسی ئەوەیان هەبێت كورسی زیاتر بەدەست بهێنن، خۆ ناشێت لات وابێت ئەوان كورد نین و گەر چەند كورسیەك زیاتریان بەدەستهێنا ئیتر شەری براكوژی دەستپێدەكاتەوە و قەوارەی هەرێم خوانەخواستە ئەكەوێتە بەرمەترسی.

 هێڤیدار ئەحمەد      پرۆژەیەکی ئامادەکراو، بەناوی سەرۆککۆماری عێراق، پێشکەشی پەرلەمانی عێراق کراوە، خاڵی ئیجابی باشی تێیدایە وەک ئەوەی ژمارەی ئەندامانی پەرلەمانی لە 329 ئەندام کراوە بە 222 ئەندام. واتە 32.5%ی کورسییەکان کەمکراوە، بەڵام سەرۆککۆمار پێشئەوەی ئەو پۆستەی هەبێ، لەبەرئەوەی کوردە بۆیە لەوێیە، دەبێ چۆن شیعەکان شەڕ بۆ بەرفراوانکردنی دەسەڵاتی خۆیان دەکەن، سوننە چۆن شەڕ دەکەن پێگەیان لە دەسەڵات بەهێزبێ، ئەم بەڕێزە کە پۆستی سەرۆککۆماری هەیە دەبێ شەڕ بۆ مافی کورد بکات و لەرێگەی ئەو پۆستەوە شەڕ بۆ مافی خەڵکی هەرێمی کوردستان بکات.   11-11-2019 پرۆژە یاسای هەڵبژاردن لە عێراق بەناوی سەرۆککۆمار ئاراستەی پەرلەمانی عێراق کراوە، وەک ئامادەکارییەک بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت کە گوایە خوپیشاندەرەکانی باشوور و بەغدا داوادەکەن ئەم دەسەڵاتە لەنێو ببرێ کە سەرۆککۆماریش دەگرێتەوە!   یەک ماددەی ئەو پرۆژە یاساییە، ئەگەر سەربگرێ بەسە بۆ دروستکردنی مەترسییەکی گەورە لەسەر هەرێمی کوردستان ئەویش لەماددەی 11ـی پرۆژە یاساکەدا هاتووە کە بازنەی هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی عێراق کە پێشتر لەسەر ئاستی پارێزگا بووە، ئێستا پێشنیازی کردووە لەسەر ئاستی قەزاکان بکرێت، ئەو ماددەیە گورزێکی کوشندە لە ئەزموون و قەوارەی هەرێمی کوردستان - عێراق دەدات.   چۆن؟   ئەگەر هەڵبژاردنەکان لەسەر ئاستی قەزاکان بێ، ئەوا هەرگیز هێزێکی وەکو یەکێتیی نیشتمانی کوردستان لە پارێزگایەکی وەکو دهۆک و موسڵ کە دەنگی کوردی تێیدایە ناتوانێ کورسی ببات، پارتیی دیموکراتی کوردستانیش هەرگیز لە پارێزگای سلێمانی کورسی نابات، چونکە ئەم دوو هێزە سەرەکییەی هەرێمی کوردستان دەتوانن لەو سێ پاریزگایە لەسەر ئاستی پارێزگا دەنگ کۆبکەنەوە و بەربژێر سەربخەن، بەڵام لەسەر ئاستی قەزاکان، قەت ناتوانن. نە پارتی لەسەر ئاستی هیچ قەزایەکی سنووری سلێمانی و هەڵەبجە ئەوەندە دەنگدەری هەیە بەربژێری سەربخات، نە یەکێتی لە قەزاکانی دهۆک و موسڵ دەتوانێ بەربژێرەکانی سەربخات.   ئەمەش وادەکات سنووری سلێمانی و هەڵەبجە بۆ یەکێتی و ئیسلامییەکان و گۆڕان بێت، سنووری دهۆک و موسڵ تەنیا بۆ پارتی دەبێ. هەولێریش جگە لە پارتی، یەکێتی و گۆڕان بە هەردووکیان سێ کورسی زیاتر بەدەستناهێنن. بۆیە دەبێ هەموو هێزە کوردستانییەکان دژی ئەم هەنگاوەی بەڕێز سەرۆککۆماری عێراق بن کە کوردە!   کەرکووکیش تەحسیل حاسلە پارتی دەتوانێ کورسی لەنێو دەنگی کوردەکان بەدەستبهێنێ، هەروەها یەکێتیش لە پارتی زیاتر دەنگی لە کەرکووک هەیە و کورسی زیاتر لە پارتی لەنێو دەنگی کورددا دەبات.   نابێ لەڕێگەی عێراقەوە و لەڕێگەی کوردێک لە عێراقەوە رێگەبدەین هەرێمی کوردستان جارێکی دیکە ببێ بە دوو ئیدارەیی. ئەمە لەکاتێکدا نوێنەرانی کورد لە بەغدا کاریان ئەوەیە لەوێوە هەرێمی کوردستان بەهێزبکەن، نەک پارچە بکەن...

د.سەروەر عەبدولڕەحمان بەپێی سەرجەم بەڵگەو دۆكیۆمێنتە مێژوویی و جوگرافیەكان، بە دانپیانانی نوسەرە دیارە خۆماڵی و بێگانەكان، بەپێی ئامارەكانی خودی دەوڵەتەكانی عوسمانی كۆن و عیراق و كۆمەڵەی گەلان، كەركوك شارێكی كوردستانی بووەو كوردستانییە، لەمێژووی بزوتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستانیشدا لەهیچ قۆناغێكدا سەركردایەتی سیاسیی كوردی، ئەگەر كەموكوڕیشی هەبووبێت و كەمتەرخەمیش بووبێت، بەلام سازشی لەسەر ئەو شارە نەكردووە، هەر لەسەرەتای لكاندنی باشوری كوردستان بە عیراقی عەرەبیەوە، كاتێك لەسالانی بیستەكاندا خوالێخۆشبوو حەمە سەعید جاف وەك نوێنەری شارەكە روو بەرووی مەلیك فەیسەل بەرگری لەكوردستانیەتی كەركوك كرد و لەبەرامبەر مەلیك فەیسەڵی یەكەمدا بەدەنگێكی زولال كوردستانیەتی كەركوكی دووپات كردەوەو دەری بڕی كە كورد دەست لە كەركوك هەڵناگرێت.  لەشۆڕشی ئەیلولدا پارتی بارزانی ئامادەنەبوون دەست لەكەركوك هەڵبگرن، كێشەی كەركوك یەك لەهۆكارە سەرەكییەكانی تێكچوونی گفتوگۆ بوو لەو سەردەمەدا، لە ناوەڕاستی هەشتاكاندا هۆكاری سەرەكی تێكچوونی گفتوگۆی یەكێتی و عیراق لەسەر كەركوك بوو و یەكێتی دەستبەرداری نەبوو، مورافەعە مێژووییەكەی مام جەلال دوای پرۆسەی ئازادی داكۆكیكردنێكی سەرسەخت بوو لە كوردستانیەتی شارەكە، تا لەتەمەنیشدابوو چ لە كوردستانەوەو چ لەبەغداش جەنابی مام جەلال ئامادەی سازش نەبوو لەسەر ئەو شارە. تەنانەت ساڵی 1995 كاتێك یەكێتی و حزبە هاوپەیمانەكانی لەگەل ئۆپۆزسیۆنی عیراقیدا پەلامارە سەربازییەكانیان بۆ سەر هێزەكانی سوپای عیراق دەست پێكرد، سەدام حوسێن نامەیەكی دەستخەتی بۆ مام جەلال ناردبوو كە تیایدا داوای لێكردبوو دەوڵەتی كوردستان رابگەیەنن لەهەرسێ پارێزگا جگە لە كەركوك و عیراق یەكەم دەولەت دەبێت دانی پێدا بنێت، بەلام مام جەلال لەنامەیەكدا وەلامی دەداتەوە كە دەوڵەتی كوردستان ئەو رۆژە پێكدێت كە كەركوك پایتەختەكەی بێت!  بەلام ئەوەی ئەمڕۆ دەگوزەرێت و پێشبینی دەكرێت مەترسییەكی گەورە لەسەر كەركوك هەیە كە هەوڵی گۆڕینی ناسنامەكەی دەدرێت. ئەگەر لەدوای دەرەنجامەكانی ریفراندۆم و رووداوەكەی شانزەی ئۆكتۆبەردا ئەم شارە لەدەست كورد دەرهێنرا، سەرباری دەیان وادەو بەڵێنی زەردوسور كە بەدانیشتوانەكەی درا، بەهۆی ململانێی ناپەسەندی هەردوو پارتی دەسەلاتدارەوە كە زۆرینەی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاشیان بەدەستەوەبوو، كەچی نەیانتوانی پارێزگارێكی كورد بۆ شارەكە دەستنیشان بكەن. نەك هەر ئەمە بەڵكو یەكێتی و بەناو سەركۆمارە كوردەكەی بەغداش نەیانتوانی بەوەكالەتیش بێت پارێزگارێك لەشوێن ئەو پارێزگارە بەوەكالەتە دابنێن، تا هیچنا ئەو لێشاوی تەعریبەی لەسەر شارەكەیە رایبگرن، بەتایبەت ئێستا كە ئەنجومەنی پارێزگاكان هەڵوەشاوەتەوەو دەسەلاتی دانانی پارێزگار لە بەغدایە، بەهەموو پێوەرەكان پارێزگاری كەركوك پشكی كوردەو لەو نێوەشدا پشكی یەكێتییە، بەلام سەركۆمارە كوردەكە نەك هەر خۆی لەوە بواررد، پرۆژەی مەترسیدارتریشی خستۆتە روو، ئەوەتا ئەو پرۆژە یاسایەی لەسەر هەڵبژاردن سەرۆكی كۆمار بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی ناردووە (من قسەم لەسەر بڕگەو مادەكانی تری نیە، تەنها ئەوەی تایبەتە بە كەركوك) بەشێكە لەو ئەجێندایەی ناسنامەی راستەقینەی شارەكە دەگۆڕێت، هەر بۆیە پێویستە سەركردایەتی سیاسیی كوردی و هێزە سیاسیەكان بەزوترین كات رێگریی لێ بكەن. ئەگەر چی مێژوو پێمان دەڵێت، لەسەردەمی شێخ مەحمودەوە، دواتر نوێنەرانی كەركوك لە بەغدا و دواتریش بارزانی داكۆكیان لەسەر كوردستانیەتی ئەم شارە كردووەو سازشیان لەسەر نەكردووە، ئەگەرچی دوێنێ مام جەلال وەك سەركۆمار لەناو جەرگەی بەغداو لەنێو هەموو سەركردە عەرەبەكاندا مورافەعە مێژووییەكەی ئەنجامدا، كەچی ئەمڕۆ  بەناو سەركۆمارە كوردەكە لەپێناو مانەوەی كورسیەكەیدا، لەبەرامبەر ئەو هەموو ناهەقیەی بەرامبەر كەركوكییەكان دەكرێت و لەنێو ئەو هەموو مەترسیەی لەسەر ناسنامەی شارەكە هەیە، نەك هەر بێدەنگی هەڵبژاردووە بەڵكو بۆ موجامەلەی عەرەبی عیراقی و دەوڵەتی توركیا، ئامادەی هەموو سازشێكەو لەهیچ بەهایەكی نیشتمانی و نەتەوایەتی ناسڵەمێتەوە! پرسیار ئەوەیە ئەی سەركردەكانی تر لە كوێن!؟ مەكتەبی سیاسی یەكێتی لەكوێیە!؟ حزبە سیاسیەكانی تر خەریكی چین!؟ رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی و نوسەران و رۆشنبیران و ئەكادیمیانی كورد بۆچی بێدەنگن!؟ لەكاتێكدا كەركوكی بەناو دڵ و قودسی كوردستان هەڕاج دەكرێت، لەهەمبەر ئەو هەموو بێحورمەتیەی بە كەركوك و دانیشتوانەكەی و روبارێك لە خوێنی شەهیدەكانی دەكرێت كەس نیە پێی بڵێت ئیتر بەسسە و ستۆپ!؟ كەس نیە پێی بڵێت چی دەیكەی بۆ دەوڵەمەند بوون و ناو و ناوبانگت بیكە، هەروەكو كردوویەتی، بەلام بۆت نیە هێڵە سورەكانی پیرۆزیی نیشتیمانی و نەتەوەیی ببەزێنی و بەحورمەتەوە دابنیشە!؟ پێشنیار دەكەم پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكایەتی هەرێم، سەركردایەتی سیاسی كوردستان بەهەموو حزبەكانیەوە، مەكتەبی هەڵبژاردنەكانیان، چالاكوانان و رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی، كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و راپرسی كوردستان، ئەكادیمیان و پسپۆرانی بوارەكە، بێنەدەنگ و بەزوترین كات لیژنەی تایبەت بە تەتەڵەكردنی ئەو پرۆژە یاسایە پێكبێنن و لایەنە مەترسیدارەكانی لەسەر كەركوك بخەنە روو و رێگریی لێ بكەن.

هێمن كەریم كاتێك دوو حیزبی سەرەكی هەرێمی كوردستان (یەكێتی و پارتی) بۆ پێكهێنانی كابینەی نۆیەم رێككەوتن هەریەكەو بەرنامەی خۆیان خستەروو، دواجار لە بۆتەی یەك خێزاندا كۆی بەژداربوانی كابینەی نۆیەم كۆبونەوەو بریاری پێكهێنانی حكومەتیاندا، كە پلان و بۆچوونی تێكڕای بەشداربووانیش لەخۆبگرێت وەجێبەجێ كردنی بەرنامەكەشی دەكەوێتە ئەستۆی تێكراو بە بەرپرسیارێتی سەرجەم بەژداربوانی ناو كابینەكە دەسپێردرێت بەتایبەتی یەكێتی و پارتی. كارنامەی كابینەی نۆیەم لە 52 خاڵی هێڵەگشتیەكان پێكهاتوەو بەسەر حەوت ئاستی سەرەكی دابەش كراوە كەئاستە سەرەكیەكانیش بریتین لە: ئاستی چاكسازی، ئاستی خزمەتگوزارییەكان، ئاستی پەیوەندییەكانی حكومەتی هەرێم و حكومەتی عێراق، ئازادی و دیموكراسی و پێكەوە ژیان، پەیوەندییەكانی هەرێم لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی ، ئاستی ئابوری دارایی و ئاستی كارگێری. كەواتە كابینەی نۆیەم  بەجێبەجێ كردنی پلانی و ئەجندای هەموو لایەنەكان لەسەر ئەو كارنامەیە پێكهاتوون ئەوكات توانیانە ئەوحكومەتە پێكبهێنن كەئێستا هەیە، ئەو كارنامەیەش كە لەحەوت ئاستی هێڵی گشتیدایە، دووئاستە سەرەكیەكەی بریتین لە(چاكسازی و خزمەت گوزارییەكان) كەئەم دووئاستە لە (28 )خاڵی هێڵەگشتیەكان پێكدێن، كۆی ئەم خاڵانەش جەخت لەسەر ئەوەدەكەنەوە كەدەبێت كاری هاوڵاتیان لەم كابینەیەدا ئاسان و بروات بەرێدا بەپووختی "كابینەی نۆیەم خۆی بۆ خزمەتكردنی هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان تەرخان دەكات" ئەم خاڵەش كەزۆر تەئكیدی لەسەركراوەتەوە، پێویستی بەدابەزاندنی دەسەڵاتی ئیداری و كارگێری هەیە بۆ جومگەكانی خوارەوەی حكومەت، بەلایەنی كەمەوە بەبچوكترین بەشی لامەركەزی ئەو هەنگاوە دەنرێت، وەلێ تائێستا ئەم هەنگاوە نەنراوەو نەبینراوە كە هاوڵاتیان پێویستە سود لەحكومەت وەرگرن لەهەر ناوچەو شوێنێكدابن بەكەمكترین كات، نەك تەنها پایتەخت پیادەی خزمەتگوزارییەكانی تیادا بكرێت. جەدەلی سیاسی لەنێوان یەكێتی و پارتی كەوەك حیزبی حكومڕان لەكوردستان، دانیشتنی بەردەوامی لەسەركراوە، كەم تازۆر لەلایەن یەكێتی و گۆرانیشەوە نەشاردراوەتەوە كەبۆئەوەی خزمەتی هاوڵاتیان بكرێت لامەركەزی گرنگە، یەكێك لەپایە سەرەكیەكانی خزمەتكردنی هاوڵاتیانیش لەلامەركەزییەوە سەرچاوەدەگرێت، كەوایە كابینەی نۆیەم نەیتوانیوە پراكتیزەی خاڵی سەرەكی بكات، بەدەرلەوگومانانەی كەیەكێتی نیشتیمانی كوردستان ئاماژەی پێدەكات، كە "پارتی دیموكراتی كوردستان نایەوێت كۆی رێككەوتنەكە و كارنامەكە جێ بەجێ بكات " ئەمەش كێشەیەكی گەورەیە، "رێككەوتنی یەكێتی پشتگوێ خراوە و پارتی نایەوێت دەسەڵاتەكانی كابینەی نۆیەم بەكارنامەكەدا بروات" لەكاتێكدا یەكێتی پارسەنگی هێزەو خۆی بە بەشێكی سەرەكی دەزانێت لە حكومرانی كابینەی نۆیەم.  كابینەی نۆیەم تائێستا ، خۆی لە بەرنامەیەی یەك حیزبی سیاسیی بەرجەستەكراوە دەبینرێتەوە، ئەویش پارتی دیموكراتی كوردستانە كە ئامادەنیە بگەرێتەوە بۆ رێككەوتنەكانی پێكهێنانی ئەم حكومەتە، بۆیە بەردەوام لەخولگەی حیزبایەتی ئەجندای پارتیدا ماوەتەوە، هەر ئەمەشە وایكردوە بیر لە ئەلتەرناتیڤێكی نوێ بكرێتەوە لەلایەن یەكێتیەوە گەر رێككەوتن جێ بەجێ نەكرێت، ئەوا دەست لەكاركێشانەوەی نوێنەرەكانی لەم كابینەیەدا ئەگەرێكی بەهێزە، وەبەهاتنە دەرەوەی یەكێتیش تەمەنی كابینەی نۆیەم كورتەو هەڵوەشاندنەوەی بەدوادادێت، هۆكارەكەشی (خواستی مەرجەعی بوونی سەرۆكی حكومەت)ە لەم كابینەیەدا، كە بەتەواوەتی خزمەتگوزاریی پەكیكەوتوە و بۆتە سەرچاوەی حكومەتێكی پركێشە بۆ هاوڵاتیان، ئەمەش ئەو رەخنەیەیە كەئەم یان ئەو حیزب لە ئێستادا لە پارتی دەگرن و ئەو بەسەرچاوەی كێشەكانی ئەم كابینەیە دادەنێن، خودی ئەم مەرجەع بوونە كە لەنێو پارتیدا بۆتە باو، خەریكە ئاقاری سیاسی و حوكمرانی لەكوردستاندا دەخاتە كەناری نائومێد و سەرهەڵدانی كێشەو قەیران و پێشهاتی نوێ. نەبردنەسەری بەڵێنەكان لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستان لەدابەش كردنی پۆستەكاندا و لادان لەكارنامەدا ، تەنها كێشەنیە بۆ لایەنی حكومرانی لەهەرێمدا، بەڵكو ئەمە ناكۆكیەكە كاردەكاتە سەر رەوشی پەیوەندییەكانی لەگەڵ حكومەتی عێراق، كەئەمەش بەرەو ئاڵۆزیمان دەبات، چونكە تائێستا دیارنیە چارەنوسی عێراقی نوێ بەرەو چ پێشهاتێكی تر دەروا،  هەموو ئەم پێشهاتانەش ئەگەرێكی كراوەیەو پارتی دیموكراتی كوردستان سەرچاوەكەشیەتی لەهەرێم. بەردەوامی ئایندەی كابینەی نۆ لەسەر ئەوە وەستاوە، كەئایە پارتی دیموكراتی كوردستان دەگەرێتەوە  بۆ دانوستانەكان و لە لێكتێگەیشتنەكانی سەرەتای؟ تا ئەم كابینەیە لەكابینەكانی دوای خۆی نەچێت و سەرجەم داواكارییەكان كە لەسەری ریككەوتن جێبەجێ بكرێت؟ ئەگەر بەم گومانەوە بروات و نەگەرێتەوە، ئەوا ئەم كابینەیە هیچ جیاوازییەكی ئەوتۆی نابێت و بگرە بەحكومەتی خاوەن كێشە لەقەڵەم دەدرێت !! ئۆباڵی سەرەكی لێكەوتەكان و ئەگەرەكانیش لە هەڵوەشاندنەوەی بۆ پارتی دەگەرێتەوە.  

 سەردار قادر   هەموان خەریكی سیاسەتین بە چاك یان خراپ بەشێكین لە پرۆسەكە ، زۆربەمان شانازی ئەكەین بە رابووردومان ، پیشە سیاسەت لە ناو كۆمەڵگەدا توێژێكی فراوانە . مێژوو مێژووی سیاسیەكانە ، هەموان خۆمان بە خاوەنی سەركەوتنەكان ئەزانین ، شكست ئەبرین بە باڵای بەرامبەرەكانمان . كەمترین كەس لە گێرانەوەی یادوەریدا خۆی بەلای شكستدا ئەبات ، خودی كەسەكان تانوپۆی سەركەوتنەكانن ؟؟ كەسێك نەهات و بڵێت من بەشێك بووم لە شكست و داوایەكی راستگۆیانە ی لێ بووردن بكات . هەموو هەر قارەمانن و ئەوانی تر شكستیان دروست كردووە. سیاسەت كردن  گەر پێش راپەرین بەشێك بووە لە ئەرك بینین بەرامبەر خاك و ووڵات و خەڵك ئەوا لە دوای راپەرینەوە سیاسەت كردن بۆ زۆرینەیەك بۆتە بژێوی ژیان . لەو كاتەوەی پۆست دروست ئەبێت ئیتر سیاسەت كردن ئەبێتە ئامانج بۆ بژێوی ؟؟ سێ وەچە دێنە نێو دونیای سیاسەتەو ە: * وەچەی تێكۆشەری دێرین كە تەمەنیان باڵای كردووە و هیلاكی خەبات و تێ كۆشانن ، زۆرینەیەك لەم تێ كۆ شەرانە هەوڵ ئەدەن بەرەكەتی خەباتیان بگوێزنەوە بۆ وەچەكانیان ، هەوڵیانە كە مناڵ و كەسو كاری نزیكیان لە ترۆپكی دەسەڵات ببینرێن و لە پۆستی جیاوازدا بەشیان هەبێت ، هەوڵیانە كە بنەمای دەسكەوتی ئابووری و دارایی بۆ وەچەی دووەم فەراهەم بكەن . *وەچەی دوومی سیاسیەكان كە تەمەنیان بە بەریەوە ماوە بۆ بەشداری سیاسەت ، زۆرینەیەك لەمان وەك ئەووترێت هاتوون و بۆ ئەوەی نەرۆن ، بەردەوامن لە پۆستەكانیان لە هەمان كاتیشدا هەوڵیانە بۆ دەستەبەر كردنی پلەو پایە بۆ نەوەكانیان و بنەماڵەو كەسوكاریان ، كار ئەكەن لەسەر بە دیهێنانی پۆست و لەولاشەوە میدیای حیزبی ئەگرنە دەست و چەند میدیاكی سێبەریش ئەكەنە وابەستەی خۆیان . ئەم وەچەیە بە ئاشكرا یان نهێنی وابەستەی شەراكەتی كاری بازرگانی ئەبن و لەگەڵ ئەم كۆمپانیای حیزبی و یان كەرتی تایبەت . ئەم وەچەیە رایەڵەی جیاواز دروست ئەكەن لە گەڵ دەنگە جیاوازەكان ، هەندێ كەسێتی ناو شەقام وابەستەی خۆیان ئەكەن و ئاساییە لایان وەك قسەی ناو شەقامیش بكەن . ئەم وەچەیە بارگرانی گەورەن بەسەر حیزبەوە هەمیشە هەن بۆ دەستكەوت ، لیستی پەرلەمان ئەبێت خۆیان یان كەسی بنەماڵەی تێدا بێت ، خۆ پۆستە حكومیەكان ناكرێت و نا بێت ئەمانی لێ بێ بەری بكرێت ، ئەمە بۆ وەچەی نێو حیزبی دەسەڵات و ئۆپۆزسێۆنیش هەمان شێوەیە . ئەم وەچەیە لای ئاساییە سەنگەر گواستنەوە هەر نەبێت لەم تەكەتوولەوە بۆ ئەوەی تریان ، لە كوێ پەرژەوەندی هەبێت ئەمان لەوێ هەن . ئەم وەچەیە كاری بازرگانی و میدیایەك و هەندێ هێز و عەشرەتێك و ئەكەنە بەرنامەی كاری سیاسیان . *وەچەی نەوەی دوای راپەرین : زۆرینەیەكە زۆری ئەم وەچەیە سیاسەت لای بۆتە پژێوی ژیان ، كەمتر بە ها ئەبینرێت ، پەیوەندیان زۆرە لەكەڵ وەچەی دووەم ، هەمیشە هەن و قسەكەری باشن لەسەر كەیسی جیاواز ، میدیا رووبەرێكی گەورەی كاریانە ، دروست بوونی ئەستێرە بۆ خودی خۆیان كاری سەرەكیانە . تەكەتوول لایان رەوگەیە بۆ فەراهەم كردنی داهاتوویان ، باڵ باڵێن ئیشی گەورەیانە . سیاسەت و خەونی راستی بەرەو كوێ؟ ئیتر سیاسەت مەدارەكان زۆرینەیان بەو جۆرە بن ئەكرێت خەونی بەهای جوان لە كوێدا جێ ی بێتەوە ، سیاسەسیەكان لای تاكی كوردی دەموچاوی بێزراون ، بوونەتە مۆتەكەو لە خەونیشدا وازناهێنن . ماف و ئەرك دوو مانای تێكەڵ بوون ، دوو حاڵەتن كە جیا ناكرێنەوە ، مافی ئاسایی هاووڵاتی بە سەدەقە ئەفرۆشێتەوە بە هاووڵاتی . لە قەیراندا ئەركی هاووڵاتی گەورە ئەكرێت ، پاشەكەوتی موچە بە زۆر ئەسەپەنرێت ، بەسەر مووچە خۆرانی ووڵاتدا بەس بۆت نیە باس لە داهاتی ووڵات بكەی . خەزێنەی سەركردەكان پرترن لە  خەزێنەی حیزب ، هی حیزبیش پرترە لە خەزێنەی حكوومەت ، تاكە بەتاڵی گیرفانی هاووڵاتیە .

یەعقوب کاکل   بەو پێیەی کە لە ساڵی ٢٠٠٩دا لەگەڵ هاورێیەکمدا توێژینەوەیەکمان لەبارەی خۆڵ و خاشاکی سلێمانی و چۆنێتی جارەسەرکردنی ئەنجامدا رێگا بە خۆم دەدەم لەو بارەوە هەندێک سەرنج  باس بکەین لەبارەی خاشاک و پڕۆسەی دوبارەبەکارهێنانەوە ( إعادە التدویر- recycling ) . سەرەتا لە هەموو وڵاتانی دونیادا دوبارەبەکاهێنانەوەی پاشماوەکان گرنگی زۆری پێدەدرێت و یەکێکە لە بابەت و پرۆژە نوێ و راقیەکانی سەردەم ، بەو پێیەی ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی بەردەوام لە زیادبوونیکی بێ وێنەدایە ئەم زیادبوونەیش داواکاری لەسەر سەرچاوە سروشتی و دەرامەتەکان زۆر  زیاتر دەکات و گرفتی کەمبوونەوەی ئەو سەرچاوانە ساڵ لە دوای ساڵ دەردەکەوێت ، وهەروەها بەرزی رێژەی خۆشگوزەرانی و زۆر بوونی کارگە و دامەزراوەکانی بەرهەمهێنان ، جۆراوجۆری بەرهەم ،هەموو ئەوانەیش  وای کردوە زۆربەی وڵاتان بەناچاری پەنایان بۆ دووبارە سودلێبینەوەی زۆرێک لە کەرەسەو کەلوپەلە بەکارهاتووەکان بردوە، جگە لەوەی دوبارەبەکاهێنانەوەی پاشماوەکان قەبارەی زبڵگاو شوێنەکانی فڕێدانی پاشماوەکان کەم دەکاتەوەو بێگومان مەترسیەکانیش لەسەر خاک و هەواو و ئاوی ژێر زەوی و سەر زەویش دیسان کەمتر دەکاتەوە ، لەهەموووی گرنگتریش پاراستنی ژینگەی سروشتی و کەمبوونەوەی زیانە تەندروستیەکانە کە بەهۆی کەڵەکەبوونی خاشاک و پاشماوەکانەوە کیوێک لە زبڵ دروست دەکات .  شێوازی دوبارەبەکارهێنانەوەی کەرەسە و کەلوپەلەکان زۆرن و بە پێی شێواز و جۆری خودی پێکهاتەی کەرەسەکان دیاری دەکرێت . بۆنمونە لە هەندێک وڵات زۆرینەی خاشاک دەسوتێنن و وزەی کارەبای شارەکەی لێ بەرهەم دێنن ، لە هەندێکی تر لە بەشێکی خاشاک پەینی کیمیایی بۆ کشتوکاڵ بەرهەم دێنن ، یان لە زۆر وڵات و شاری تر جۆرەکانی نایلۆن و پلاستیکەمەنیەکان شوشە و کاغەز و کانزاکایی لەوانی تر جیادەکرێتەوە و دووبارە بەکار دەهێنرێتەوە.     هەر بۆ نمونە لە سوید لەبەر ئەوە لە سەدا ٩٥ی زبڵ دەسوتێنن و کارەبای پێ بەرهەم دێنن  ناچارن ڕێژەیەک خاشاک هاوردە بکەن! ، لە هەندێک وڵاتی تریش هەر خێزانێک خاشاکەکەی بە تەرتیبی و رێک و پێک لەبەردەم ماڵەکەی خۆیدا جیا بکاتەوە حکومەت لە بەشێکی باجەکانی سەری دەبوورێت ، یان بە پێچەوانەوە لە هەندێک لە وڵاتان تەنانەت لەبەرگرنگی دوبارەبەکاهینانەوەکە حکومەت هەڵدەستێ بە دانانی بڕێک غرامە لە هەر خێزانێک کە خاشاک و پاشماوەکانیان بە پێی جۆرەکانی لەبەردەم ماڵەکانیاندا بە جیا نەکەنە کیس و بۆکسی تایبەتەوە . پڕۆژەی دروستکردنی کارگەی ریسایکلین لە تانجەرۆ لە سلێمانی کە لە ٢٤ی نیسانی ٢٠١٤ەوە بەردی بناغەی دانراوە و دەست کراوە بە دروستکردنی لە لایەن یەکێک لەسەرمایەدارەکانی نزیک لە دەسەڵات ، بەڵام هەر وەک پرۆژە تەواونەکراوەکانی ئەم دەسەڵاتە ئەویش بە هەمان دەرد چووە !، کە ئەوە نزیکەی بۆ شەش ساڵ دەچێت چەند جارێک پارەی بۆ دەرچووە بەڵام تەواو نەکراوە ، هەر لەسەرەتای گرێبەستەکەشەوە کە بڕیاریش بوە بۆ هەر یەک تەن خاشاکێک حکومەت بری نزیکەی ١٨ بۆ ٢٠  دۆلار بداتە کۆمپانیاکە بۆ ئەوەی پرۆسەی ریسایکلینەکە ئەنجام بدات ، جا تەسەوور بکە بەو پێیەی کە بڕیارە ئەو بڕە پارەی مانگانە لە ماڵەکان وەربگیرێت بۆ کۆکردنەوەی خاشاک ، وە دواتر بدرێتەوە بە کۆمپانیاکەی خۆیان کە عەلا ئەساس ریسایکلینمان بۆ ئەنجام دەدات! ، واتە لە جەند جیگەیەکەوە وەک کورد دەلیت لێمان دەخۆن!. جێگای سەرسوڕمانە هەندێک لە نوخبەی ڕۆژنامەنوس و سیاسی و ڕۆشنبیر لەبری ڕەخنە لەو گەندەڵگیانە بگرن کە حکومەت لە بواری نەپاراستی ژینگە و جارەسەر نەکردنی مەیدان و شوێنی فڕێدانی خاشاک وخۆڵ (کە بۆ نمونە لە سلێمانی لە ناوچەی تانجەرۆ کە چەند کیلۆمەترێکی کەم لە سەنتەری شارەکەوە دوورە رۆژانە دەیان هەزار  خۆڵ و خاشاک فڕێ دەدرێت کە زیانی زۆر گەورە بە ژینگە و تەندروستی و سروشتی خاک و ئاوی سەر زەویی و ژێر زەوی ناوچەکە دەگەیەنێت) ، ئەوانە هاتوون ڕەخنە لە شاسوار عبدالواحد دەگرن کاتێک دەڵیت رێگامان پێ بدەن چارەسەری خۆڵ و خاشاک بکەین، ئەبوایە ئەوان رەخنەیان لەوە بگریایە کە دەسەڵات باکی نیە بە سەلامەتی و تەندروستی هاوڵاتیان ، یان پرۆژەیەک بۆ ریسایکلین شەش ساڵە پارەی لەسەر دەخورێت و تەواو ناکرێت بۆ نایەن بیخەنە بەر باس و فشاری لەسەر دروست بکەن؟، ئەمە لە کاتێکدا بە داتا و رەقەم چەندین جۆری نەخۆشی بڵاوبۆتەوە بەهۆی خاشاکی تانجەرۆوە ، بۆ نایەن بڵێن ئەو کێوە خاشاکە چیە کە لە تانجەرۆ کۆبۆتەوە و پاشماوەکەی بەردەوام دەڕژێتە ڕوباری تانجەرۆ وە و لەوێشەوە دەڕواتە بەنداوی دەربەندیخان و خەڵکی ئەو ئاوە پیسکراوە بە ماددە زیانبەخشەکان بەکاردێنن !؟. هەرچەندە لە ئیستادا جەندین گارگەی محەلی و بچوک هەیە کە خاشاک و مەوادە بەکارهاتووەکان وەردەگرن و یان دەیکڕنەوە لە هەموو پارێزگاکانی هەرێمیشدا هەن ، بەڵام  بچوکن و لەئاست پێداویستی گشتی و ئەو هەموو خاشاکانەدا نیە . لەکۆتاییدا ناکرێت ئەم حکومەتە لە نەوتە تا زبڵ داهات و دەرامەتی خەڵک ببات و لەبەرامبەریشدا ئامادە نەبێت مافە سەرەتاییەکانی هاوڵاتیان بدات.  

هیوا سەید سەلیم   دیداری لوتكەی نێوان (ترەمپ و ئەردۆغان)، كە بڕیارە رۆژی 13 /ی نۆڤێمبەر لە واشنتۆن ئەنجام بدرێت، بۆ كۆشكی سپی و ئەنقەڕە دیدارێكی هەستیارە، چونكە بریارە لەو دیدارەدا دوو پرس گفتوگۆ بكرێن كە هەردوو لایەن زۆر لەسەرەی ناكۆكن. یەكەمیان بریتیە لە پرسی داگیركاری توركیا بۆ رۆژئاوای كوردستان، دووەمیشیان بابەتی S400 رووسی كە توركیا وەك وڵاتێكی ئەندامی ناتۆ كڕیوەیەتی ووە ئەمەریكای نیگەران كردووە.  هەوو لایەك دەزانێت كە سەرۆكی ئەمەریكا لە كاتێك دەرگای كۆشكی سپی بۆ ئەردۆغان دەكاتەوە،  كە هەمووی دوو هەفتەیە كۆنگرسی وڵاتەكەی بە دوو بڕیار سزای توركیای لەسەر دوو بابەتی مێژووی و هەنووكەی داوە، ئەویش بە جینۆساید ناساندنی كۆمەڵكوژی ئەرمەنەكان كە توركیا سەدەیەك پێش ئێستا ئەنجامی داوە،  وە داگیركاری توركیا بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان. ئەم دوو بریارەی كۆنگرسی ئەمەریكا دژ بە هەر وڵاتێكی دیكە وەرگیرابا، دەبوو بۆ ماوەیەك وڵاتی ئیدانەكراو پەیوەندیە دبلۆماسیەكانی لەگەڵ بەرامبەرەكەی هەڵبواسێت، بەڵام لە ئێستادا توركیا و سەرۆكەكەی لەو بارودۆخە دانین پەنا ببەن بەو ئەو شێوازە دبلۆماسیە لە هەڵوێست وەرگرتن بەرامبەر سزاكانی ئەمەریكا. كاتێك ئەردۆغان نەیتوانی لەبەرامبەر نامە پر سوكایەتیەكەی ترەمپ هەفتەیەك خۆی ڕاگرێت، ناچاركرا رێكەوتنی نێوان خۆی و ئەمەریكا واژۆ بكات، لە ئێستاشدا نەك سەردانەكەی كەنسڵ ناكات بگرە وەك خۆی شەقامی توركی پێچەواشە كردووە ووتویەتی: (كە دەچێت لە نزیكەوە وەڵامی نامەكەی ترەمپ دەداتەوە) ئاماژەكانی پێش دیدارەكە كە خۆی لە لێدوانی بەرپرسانی هەردوو لا دەبینێتەوە، ئەوەمان پێدەڵێت كە ئەگەر دوواجار ئەو دیدارە هەڵنەوەشێتەوە،  پێناچێت بۆ هیچ لایەكیان دیدارێكی بەرهەم دار بێت، لایەنی ئەمەریكی لە زاری بەرپرسانی باڵا و نزیك لە ترەمپ باس لە سزای تازە دژ بە توركیا دەكەن، كە ئەگەر ئەردۆغان لە پرسی كڕێنی S400 پەشیمان نەبێتەوە، لە بەرامبەریشدا دەست و پێوەندی ئەردۆغان دەڵێن، تا سەربازێكی بیانی لە سوریا مابێت ئەوان لە سوریا ناكشێنەوە، وە لە وەڵامی بیانووی ئەمەریكا بۆ مانەوەیان لە سوریا وتوویانە ( ئەمەریكا بۆی نیە مامەڵە بە نەوتی سوریا بكات) دەزانین كە ئەو لێدوانانەی بەرپرسە توركەكان تەنیا بۆ شەقامی توركیە، كە جگە لە ئاڵۆزی لە ناوچەكە هیچی دیكەی لێ شین نابێت، بەڵام ترەمپ مەگەر بۆ كەمكردنەوەی فشارەكانی سەر ئیدارەكەشی بێت،  دەبێت كارێك لە دژی توركیا ئەنجام بدات،  ئەگینا وەك رۆبەرت ئۆبراین، ڕاویژكااری ئاسیشی نەتەوەی ئەمەریكا دەڵێت: (دەبێت توركیا لە بەرامبەر كڕینی S400 خۆی بۆ سزایەكی تازە ئامادەبكات كە كۆنگرسی ئەمەریكا دەیخاتە سەری) سزای پێشبینی كراو جیا لە سزاكانی پێشوتری كۆنگرس، بۆ توركیا كەمەر شكێن دەبێت،  چونكە ئەو سزایە بە پێی یاسای ( رووبەروبونەوەی دووژمانی ئەمەریكا لە یاسای سزادان) دەردەچێت، واتا ئەگەر كۆنگرس سەرپشك بكرێت، ئەوا بێ سێ و دوو توركیا ئەمجارەش زۆرینەی كۆنگرس لە دژی خۆی یەك دەخات، خۆیش دەخاتە خانەی دووژمنانی ئەمەریكا، بۆیە دەڵێین ئەم دیدارە هەستیار دەبێت. لایەنێكی دیكەی هەستیاری دیدارەكە پەیوەستە بە خودی ئەردۆغان، ئەویش ئەو ئامادەكاریەیە كە كوردان بە گشتی و ڕای گشتی ئەمەریكی لە ئاستی چالاكوانان و رۆژنامەنووسان و ئەكتەری دیاری هۆڵیۆد كاری بۆ دەكەن، سەبارەت بە ئەنجامدانی خەباتی مەدەنیانە بۆ پرۆتستۆكردنی چوونی ئەردۆغان بۆ واشنتۆن. بۆیە دەڵێین ئەگەر ئەردۆغان لە دیدارەكەی پەشیمان نەبێتەوە،  دەبێت هەر لە شەقامەكانی بەردەم كۆشكی سپیەوە،  تا هەڵسوكەوەتە سەیرەكانی ترەمپ لەبەرامبەر خۆی وەك كەسێكی( گەمژە)،  لە سەرووی هەموو ئەمانەش ناكۆكیەكانی كە لە پێشدا ئاماژەمان پێدان كە لە نێوان (واشنتۆن – ئەنقەڕە) هەن، خۆی بۆ شەرێكی سەختی سیاسی و دبلۆماسی ئامادە بكات. هەروەها دەڵێین كە بۆ كوردان بە گشتی و رەوەندی كوردی لە ئەمەریكا بە تایبەتی،  زۆر گرینگە كە 13 مانگ هێزی خۆیان نیشانی ڕای گشتی بدەن،  بۆ ئیدانەكردنی ئەردۆغان و سیاسەتە داگیركاریەكەی دژی گەلی كوردستان لەبەردەم كۆشكی سپی بن.

د. بایەزید حەسەن ئەندامی پێشووتری ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە دەستووری ئێستای عێراقدا ، دەقی ماددەی (١) بەم جۆرە هاتووە ؛ ماددەی (١) :  کۆماری عێراق  دەوڵەتێکی فیدڕاڵی یەکگرتووی سەربەخۆی خاوەن سەروەرییە، رژێمی حوکمڕانی تێیدا کۆماری نوێنەرایەتی ( پەرلەمانی) دیموکراسییە ، ئەم دەستوورە یەکپارچەیی عێراق دەپارێزێت.  ئەگەر لەم ماددەیە ووردببینەوە ، یەکسەر ئەوەمان بۆ رووندەبێتەوە کە سیستەمی حوکمڕانی لە عێراقدا پەڕلەمانییە . بەڵام  ئەگەر تەواوی دەستووری عێراق بخوێنیتەوە ، بۆت دەردەکەوێت کە سیستەمی حوکمڕانی لە عێراقدا ، سیستەمێکی نزیک لە پەڕلەمانیە واتا سیستەمی پەرلەمانی تەواو نیە بەڵکو نزیکە لە سیستەمی پەرلەمانی تەواو .  لیژنەوەی نووسینەوەی دەستووری عێراق لە ساڵی ٢٠٠٥  کە ئەم دەستوورەیان نووسیوەتەوە ، مەبەستیان ئەوە بووە کە سیستەمێکی حوکمڕانی تەواو پەڕلەمانی بۆ عێراق لە دەستوورەکەدا بچەسپێنن بەڵام لە نووسینەوەی ماددەی (٦٥) سەبارەت بە ئەنجومەنی فیدڕاڵیدا ،سەرکەوتوو نەبوون و مەبەستیان نەپێکاوە و سیستەمە  پەرڵەمانیەکەیان کاڵ کردۆتەوە . پێش ئەوەی باسی هۆی ئەم کاڵبوونەوەیە بکەین ، باشتر وایە دەقی ماددەی    ( ٦٥) دەستووری ئێستای عیراق بخەینەڕوو .دەقی ماددەی (٦٥ ) :  ئەنجومەنێکی یاسا دانان پێکدەهێنرێت کە بە (ئەنجومەنی فیدڕاڵی ) ناودەبرێت ، نوێنەرانی هەرێم و ئەو پارێزگایانە لە خۆدەگرێت کە ناکەونە سنووری هیچ هەرێمێکەوە، پێکهاتە و مەرجەکانی ئەندامێتی وبواری تایبەتیمەندی ئەم ئەنجومەنە و هەرچی پەیوەندیدارە بەم بوارەوە بە یاسا رێکدەخرێت بە زۆرینەی دوو لە سێی ٢\٣ دەنگی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران .  سیستەمی پەڕلەمانی چەند خەسڵەتێکی هەیە ، یەکێک لەوانە ئەوەیە دەبێت دەسەڵاتی یاسا دانان لە لایەن دوو دەستە یان ئەنجومەن پێکبێت( یان پێیدەڵێن دوو ژوور ) ئەوانیش ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی فیدراڵین . ئەنجومەنی فیدراڵییەکە لە هەندێک وڵات ناوی جیاوازی هەیە ، وەکو لە بەریتانیا بە ئەنجومەنی لۆردەکان ، لە ئەمەریکا و فەڕەنسا بە ئەنجومەنی پیران و لە هەندێک دەوڵەتی عەرەبیش بە ئەنجومەنی ئەعیان ناودەبرێت . هەرچەندە سیستەمی حوکمڕانی  لە ئەمەریکا سیستەمی سەرۆکایەتییە و لە فەرەنسا نیمچە سەرۆکایەتییە بەڵام دەسەڵاتی یاسادانەکەیان هەر لە دوو ئەنجومەن پێکدێت وەک لەسەرەوە ئاماژەیان پێکراوە . لە ئێستادا لە عێراق دەسەڵاتی یاسادانان ، لە جیاتی ئەوەی وەک دەوڵەتانی جیهان لە دوو ئەنجومەن پێک بێت، لە یەک ئەنجومەن یان دەستە  پێکدێت ، ئەویش ئەنجومەنی نوێنەرانە. راستە  لە دەقی ماددەی ( ٦٥ )ی دەستووردا هاتووە کە دەبێت ئەنجومەنێکی یاسادانان بەناوی ئەنجومەنی فیدڕاڵی دابمەزرێت و نوێنەرانی هەرێم و ئەو پارێزگایانەی تێدا بێت کە لە هەرێمدا رێکنەخراون،  بەڵام ئەم ئەنجومەنە ئەگەر دروستیش بکرێت ئەنجومەنێکی یاسایی دەبێت نەک ئەنجومەنێکی دەستووری چونکە ئەم ئەنجومەنە بەپێی دەقێکی یاسایی پێکدەهێنرێت کە ئەنجومەنی نوێنەران دەریدەکات  واتا ئەنجومەنەکە ئەنجومەنێکی یاسایی دەبێت نەک ئەنجومەنێکی دەستووری . لێرەدا کە دەڵێین ئەنجومەنە فیدڕاڵییەکە ئەنجومەنێکی یاسایی دەبێت، مەبەست ئەوەیە ئەنجومەنەکە هێز و شەرعیەتی لەو یاسایە وەردەگرێت  کە ئەنجومەنی نوێنەران دەریکات  و پێی پێکدەهێنرێت  نەوەک لە دەستوور .  بێگومان وەک لە برگەی یەکەمی ماددەی (١٣) دەستووردا هاتووە ، ئەم دەستوور بە یاسای هەرە بەرز دادەنرێت لە عیراقدا ، پێویستە لە هەموو شوێنێکی عێراقدا پابەندبن پێوەی بەبێ جیاوازی . ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ کە دەستوور باڵادەستە بەسەر یاسادا. کەواتە ئەگەر بەپێی ماددەی (٦٥) ی دەستوور ، یاسای پێکهێنانی ئەنجومەنی فیدڕاڵی دەربکرێت و بەگوێرەی ئەم یاسایە ئەم ئەنجومەنی فیدڕاڵییە پێکبهێنرێت، ئەوا ئەم ئەنجومەنە وەک ئەنجومەنێکی نادەستووری دەمێنێتەوە و ئەگەری ئەوە هەیە ئەنجومەنی نوێنەران ، گۆڕانکاری بەسەر ئەم ئەنجومەنی فیدڕاڵییەدا بهێنێت یاخود  هەڵیوەشێنێتەوە چونکە یاساکەی لەژێر رکێفی ئەنجومەنی نوێنەران دادەبێت ، ئەمانەش  لاوازی ئەنجومەنی فیدڕاڵییەکە بەرامبەر ئەنجومەنی نوێنەران دەردەخەن.  لێرەدا نازانرێت کە ئایا لیژنەی نووسینەوە دەستووری ٢٠٠٥ بە مەبەست تەنیا ماددەی    ( ٦٥) ی بۆ پێکهێنانی ئەنجومەنی فیدڕاڵی تەرخانکردووە تاکو ئەم ئەنجومەنە فیدڕاڵییە هێزی دەستووری نەبێت و سیستەمە پەڕلەمانیەکەی عێراق لاواز بێت یاخود درکیان بەوە نەکردووە ، چونکە ئەگەر تەماشای ماددەکانی ئەم دەستوورە بکەین سەبارەت بە ئەنجومەنی نوێنەران دەبینین کە لە ماددەی (٤٩ ) ەوە تاکو ماددەی ( ٦٤ )، واتا ١٦ماددە ،  بۆ ئەم ئەنجومەنە تەرخانکراوە بۆ چۆنییەتی پێکهێنان و ژمارەی ئەندامانی و مەرجەکانی ئەندامان و کارو چالاکی و دەسەڵات و ماوەی خولەکانی و پەیوەندییەکانی بە دەسەڵاتی جێبەجێکردن و دادوەرییەوە .  تاکو ئێستا کە چواردە ساڵ بەسەر دەرچوونی دەستووری عێراقی  ساڵی ٢٠٠٥ دا تێدەپەڕێت ، لایەنە سیاسییەکانی ناو ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر دەرچواندنی یاسای ئەنجومەنی فیدڕاڵی رێکنەکەوتوون،  دوور نیە یەکێک لەو هۆکارانەی تا ئیستا ئەنجومەنی نوینەران یاسای ئەنجومەنی فیدڕاڵی دەرنەکردووە بۆ دروستکردنی  ئەنجومەنە  فیدڕاڵییەکە ، سروشتی ئەندامانی ئەنجومەنەکە بێت  کە نەیانەوی ئەنجومەنیکی تر  لە تەنیشت یان سەروی ئەنجومەنی نوینەرانەوە هەبێت کە خاوەنی دەسەڵاتی یاسادانان بێت یان رێگری لەو یاسایانە بکات کە ئەنجومەنی نوێنەران دەیان دەکەن.  ئەگەر لەم دەستوورەدا وەکو ئەنجومەنی نوێنەران چەند ماددەیەک بۆ ئەنجومەنی فیدڕاڵی تەرخان کرابایە کە چۆنییەتی پێکهێنان و نوێنەرایەتیکردنی هەرێم و پارێزگاکان و ژمارەی ئەندامان و مەرجەکانی ئەندامان و کارو چالاکی و دەسەڵاتەکانی تێیاندا بە ووردی دیاریکرابان ، ئەوا ئەگەری ئەوە هەبوو دەمێک بوو ئەم ئەنجومەنە بە گوێرەی ماددەکانی دەستوور پێکهێنرابایە چونکە ئەم لایەنە سیاسییانە نەیاندەتوانی ئەو داخوازییانەیان کە لەماددەکانی دەستووردا سەبارەت بە  پێکهێنانی ئەنجومەنی فیدڕاڵییەکەدا نەبن ، لە ناو چوارچێوەی ئەنجومەنەکەدا جێگایان بکەنەوە. ئێستا لە عێراق ، لە نەبوونی ئەنجومەنی فیدڕاڵیدا ،  ئەگەر ئەنجومەنی نوێنەران دەنگ بە پڕۆژە یاسایەک بدات ئەوا یەکسەر دەنێردرێت بۆ سەرۆککۆمار بۆ پەسەندکردنی پاشان دەنێردرێت بۆ بڵاوکردنەوەی لە وەقایعی عێراقیدا و کە بڵاوبۆوە دەبێت بە یاسا و کاریپێدەکرێت ، ئەگەر سەرۆککۆمار لە ماوەی پانزە رۆژ لە بەدەستگەیشتنی پڕۆژە یاساکە واژۆ نەکات ئەوا بەگوێرەی دەستوور هەر بە پەسەندکراو دەژمێررێت . بەم پێودانگە هەموو پڕۆژە یاسایەک دوای پەسەندکردنی لە ئەنجومەنی نوێنەران ، هیچ دەزگایەک نیە جگە لە دادگای باڵای فیدڕاڵی کە لایەنێک یان هەرێمێک یاخود پارێزگایەک  پەنای بۆبەرێت بۆ گەڕاندنەوەی پڕۆژە یاساکە بۆ ئەنجومەنی نوێنەران ئەگەر نادادپەروەی یان ماف خورانی ئەو لایەنەی تێدابێت بۆ ئەوەی ئەم ناداپەروەرییە یان ماف خورانە لە پڕۆژە یاساکەدا لاببرێت. لێرەدا گرنگی هەبوونی  ئەنجومەنی فیدڕاڵی دەردەکەوێت کە دەسەڵاتی رەتکردنەوەی پڕۆژە یاساکان  و گەراندنەوەی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران هەیە جگە لە زۆر دەسەڵاتی تر لەوانە پارێزگاریکردن لە مافەکانی هەرێم و پارێزگاکان . ئێستا تەنیا شوێنێک کە پەنای بۆبرێت بۆ تانەدان لە یاسایەک دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراقە . بێگومان تانەدانەکەش دوای بڵابوونەوەی یاساکە لە وەقاییعی عێراقی و کارپیکردنی دەبێت .  ئێستا لە ئەنجومەرانی نوێنەرانی عێراقدا ، لیژنەیەک لە هەژدە ئەندامی ئەنجومەنەکە دروستکراوە  بۆ هەموارکردنەوەی دەستووری عێراق . دواتر ئەنجومەنی نوێنەران  سێ ئەندامی کوردی تری بۆ لیژنەکە زیاد کرد و ژمارەی ئەندامانی لیژنەکە بوو بە بیست ویەک ئەندام . لە ئەگەری هەموارکردنەوەی دەستوورەکەدا ، پێموایە دەبێت لیژنەکە گرنگییەکی زۆر بە ئەنجومەنی فیدڕاڵییەکەدا بدات و چەند ماددەیەکی ناو دەستوورەکە  بۆنوسینەوەی ئەنجومەنی فیدڕاڵی دابنێت، دەربارەی چونیەتی پێکهێنانی ئەنجومەنەکە و مەرج و کار و پسپۆڕی و دەسەلاتەکانی .  ئەم خاڵانەی خوارەوە  کە گرنگن لەناو ماددەکانی ئەنجومەنی فیدڕاڵیدا جێگایان بکرێتەوە :  ١- هەر پارێزگایەکی عێراق ، ئینجا ئەگەر ئەو پارێزگایە لەدەرەوەی سنووری  هەرێمێکدا بێت یان لەناو سنووری هەرێمێکەدا بێت ، دوو نوێنەر یان سێ نوێنەری لە ئەنجومەنی فیدڕاڵیدا بێت ، لە ئەمەریکا هەر ویلایەتێک ژمارەی دانیشتوانی زۆر بیت یان کەم بێت هەر دوو نوێنەری لە ئەنجومەنی فیدڕالێدا هەیە .  ٢- هەڵبژاردنی نوێنەرەکان لە پارێزگاکان  لەلایەن دانیشتوانی پارێزگاکان  بە دەنگدانی گشتی نهینی پارێزگاکە بێت . دەسەڵاتی جێبەجێکردن وەکو سەرۆککۆمار یان سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران بۆیان نەبێت نوێنەری زیاتر بۆ ئەنجومەنەکە زیاد بکەن . ٣-  دەرکردنی بڕیارەکانی ئەنجومەنەکە لەسەر ئەو بابەتانەی پەیوەستن بە کارو پسپۆڕی ئەنجومەنەکەوە ، بەتایبەتی ئەو بڕیارانەی چارەنوسسازن بۆ هەرێم یان پارێزگاکان ، بە زۆرینەی رەها بێت بەو مەرجەی  نوێنەرانی سێ پارێزگا یان زیاتر رەتی نەکەوە .  ئەم دەستوورەی ئێستای عێراق کەموکورتی و کەلێنی زۆری تێدایە و هەندێک لە ماددەکانی وا نووسراونەوە کە هەر لایەنە و لەبەر رۆشنایی بەرژەوەندی خۆی لێکدانەوەی بۆ دەکات . لەبەرئەوە  پێویستە دەستوورەکە  هەمواربکرێتەوە بۆ نەهێشتنی ئەم کەموکورتی و کەلێن و ناڕوونییانەی لە ماددەکانیدا هەن بەڵام لە کەشێکی  پڕ ئارامی و تەبایی و هەبوونی متمانە لە نێوان پێکهاتەکانی عێراقدا و دوور لەوەی  دەست بۆ مافە بنەڕەتییەکانی هەرێم  ببرێت و بۆ کەمکرنەوەیان .  تەبایی لە نێوان لایەنە سیاسییەکانی هەرێم و هەروەها  ئەنجامدانی چاکسازییەکی بنەڕەتی لە هەموو جومگەکانی بەڕیوەبردنی هەرێمدا و هەبوونی شەفافیەت و دادی کۆمەڵایەتی و ئازادی بیروڕا دەبڕین و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و بەهەدەرنەدانی سامانی گشتی ، هەموو ئەوانە یەکڕیزی لەناو هەرێمدا دروست دەکەن و هەڵوێستی هەرێم  بەرامبەر لایەنە عێراقیەکانی تر لە هەموارکردنەوەی دەستووری عێراقدا بە‌هێز دەکەن . هەروەکو لە وتاری پێشوم باسم کرد ، هەموارکردنەوەی دەستووری ئیستای عێراق کارێکی ئاسان نیە بەڵام دەبێت کورد ئەگەرەکانی هەمواردنەوەکەی بە هەند وەربگرێت و خۆی بۆ ئامادە بکات.  

سەرتیپ وەیسی كەریم  تاوه‌كو ئێستا په‌رله‌مان و حكومه‌ت له‌ باره‌ی یاسایی چاكسازی ناكۆكیان هه‌یه‌و حكومه‌تیش ترسی هه‌یه‌ یاساكه‌ بنێرێت بۆ په‌رله‌مان و به‌شێك له‌ په‌رله‌مانتاران دژایه‌تی خۆیان بۆ ره‌شنووسی یاساكه‌ ده‌ربڕیوه‌، به‌بێ ئه‌وه‌ی زانیاری ته‌واویان له‌سه‌ر ناوه‌ڕۆكی پڕۆژه‌كه‌ هه‌بێت، چونكه‌ به‌شێكی شاردراوه‌ته‌وه‌. له‌ پرۆژه‌كه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمدا پێشنیاركراوه‌ له‌مه‌ولا خانه‌نشینانی پله‌ تایبه‌ته‌كان به‌ په‌رله‌مانتارانیشه‌وه‌ به‌ رێژه‌ی 25% مووچه‌ی ئێستایان خانه‌نشین بكرێن و هه‌ڵگرانی بڕوانامه‌ی به‌كالۆریۆس به‌ رێژه‌ی 30% و ماسته‌ر 35% و دكتۆرا 40%، به‌ڵام په‌رله‌مان ئه‌م شێوه‌یه‌ی قبوڵ نییه‌، چونكه‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ده‌یه‌وێ خانه‌نشینانی خولی رابردوو هه‌روه‌كو خۆی به‌ رێژه‌ی له‌ 80% موچه‌كانیان خانه‌نشین بن و په‌رله‌مانیش ئه‌وه‌ ره‌تده‌كاته‌وه‌. ئێستا له‌ حكومه‌تی هه‌رێم 42 جۆر ده‌رماڵه‌ خه‌رج ده‌كرێت كه‌ زۆرینه‌یان پێچه‌وانه‌ی ئه‌و یاسا تایبه‌ته‌ی عێراقه‌ كه‌ له‌ ساڵی 2008 له‌باره‌ی مووچه‌وه‌ ده‌ركراوه‌، بۆیه‌ پێشبینی ده‌كرێت حكومه‌تی هه‌رێم ته‌نیا رێژه‌یه‌كی كه‌می ئه‌و ده‌رماڵانه‌ ببڕێت كه‌ زۆر به‌ زه‌قیی دژی رێنماییه‌ عێراقییه‌كانن و به‌شێكی كه‌می ده‌رماڵه‌كان ده‌گرێته‌وه‌. خاڵێكی دیكه‌ی ناكۆكی نێوان حكومه‌ت و په‌رله‌مان كه‌ له‌ راستیدا ره‌نگدانه‌وه‌ی ناكۆكی نێوان حیزبه‌ سیاسییه‌كانه‌ بریتیه‌ له‌ خانه‌نشینكراوانی یه‌كێتی و حیزبه‌كانی دیكه‌ كه‌ كۆی گشتی 36 هه‌زار كه‌سه‌ كه‌ 26 هه‌زاریان هی یه‌كێتین و 10 هه‌زاره‌كه‌ی دیكه‌ خانه‌نشیكراوانی حیزبه‌كانی دیكه‌ن جگه‌ له‌ پارتی. پارتی به‌ ته‌نیا خۆی 73 هه‌زار خانه‌نشینكراوی هه‌یه‌ كه‌ له‌ رووی ئیداریی و یاساییه‌وه‌ چاره‌سه‌ری كردوون، به‌ڵام 36 هه‌زار خانه‌نشینكراوه‌كه‌ی حیزبه‌كانی دیكه‌ هیچشتا به‌ مۆڵه‌قی ماونه‌ته‌وه‌و ناكۆكییه‌كی گه‌وره‌ی دروستكردووه‌ له‌ نێوان په‌رله‌مان و حكومه‌تدا كه‌ حكومه‌ت مكوڕه‌ له‌سه‌ر جێبه‌جێكردنی و په‌رله‌مانیش ئاماده‌ نییه‌ گفتوگۆی له‌سه‌ر بكات

سەرتیپ جەوهەر دۆزینەوەی چارەسەرێك سەبارەت بە ئایندەی ئەو ناوچانەی ئێستای ژێر هەژموونی كورد لەسوریا زەحمەت بووە، بەتایبەت بەرچاو روونیەك نییە لەبارەی مانەوەو هەڵوێستی وڵاتانی زلهێزی وەك ئەمریكاو روسیا! هەر رۆژەو دۆخەكە بەجۆرێك گۆڕانی بەسەردا دێت ناتوانرێت بەشێوەیەكی ورد داهاتووت لێ دیار بێت. لەماوەی نزیكەی یەك مانگی رابردووی پەلاماری توركیا، ئەو سنورەی لەژێر هەژموون و كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكراتدا بوو، بەشێكی لەلایەن توركیا داگیركراو بەشێكیشی (بەتایبەت مەنبەج و كۆبانێ‌) بەپێی رێككەوتنێك لەگەڵ روسەكان، هێزەكانی سوریای دیموكراتی لێ كشایەوەو تەنها ئیدارەی خۆسەری و ئاسایشی رۆژئاوای لێ ماوەتەوە. لەرووبەری 53 هەزار كیلۆمەتری ژێر كۆنترۆڵی سوریای دیموكرات، نزیكەی 4820 كم2 كەوتۆتە دەست توركیاو ئەو تیرۆرستانەی توركیا پشتیوانیان دەكات، 23641 كم2 لەچوارچێوەی رێككەوتن لەگەڵ روسیاو رژێمی سوریا، هێزەكانی سوریای دیموكراتی لێ‌ كشایەوە. واتە ئەو روبەرەی پێشتر كە نزیكەی لە 29% خاكی سوریا بوو لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكرات بوو، بۆ لە نزیكەی لە 18% كەمبویەوە. بۆ یەكلاییكردنەوەی ئەو دۆخە دژوارو ناڕۆشنەی لەسوریا هەیە، رەنگە كورد هەوڵبدات بەسود وەرگرتن لەململانێكان دەست بەگفتوگۆ لەگەڵ رژێمی سوریادا بكات، بەڵام بەرچاو روونیەك یان پرۆژەیەك لەلایەن پەیەدەوە رانەگەیەنراوە تاوەكو بتوانرێت قسەیەكی لەسەربكرێت! لەبەرامبەردا رژێمی سوریا-ش پرۆژەیەك یان تێگەیشتنێكی بۆ چاسەری پرسی كورد نەخستۆتەروو تا لایەنە پەیوەندیدارەكان هەڵوێستی خۆیان لەبارەیەوە دەرببڕن. داواو خواستی كورد هەرچی بێت و هەر رێككەوتنێكی لەسەر بكرێت، دەبێ‌ لەدەستوری نوێی سوریادا بەڕوونی جێبكرێتەوەو بچەسپێنرێت، بەڵام پێناچێت بۆ رێككەوتنی كورد و سوریا نە روسەكان بیانەوێ‌ بگەنە رێككەوتن و نە ئەمریكییەكانیش خۆشحاڵن بەگفتوگۆو رێككەوتنی نێوان كورد و رژێمی سوریا. روسەكان دەیانەوێ‌ كورد لەبارودۆخێكدا بهێلنەوە هەمیشە وەك كارتێك بەدەستیانەوە بێت و لەگوشار خستنەسەر سوریاو وڵاتانی ناوچەكە بەكاریبێنن، ئەمریكییەكانیش دەیانەوێ‌ تا رێككەوتن لەگەڵ روسیا دەكەن سەبارەت بەئایندەی سوریاو ئایندەی رژێمی ئەسەد، كورد گفتوگۆ لەگەڵ رژێمدا نەكات و وەك كارتێكی بەهێز لەدەست ئەواندا بمێنێتەوە. لەو نێوانەدا كورد لەژێر گوشارێكی زۆردایە. لەماوەی چەند رۆژی رابردوو مەزلوم عەبدی هاتە باشورو هەردوو لایەنی سەرەكی كوردستانی بینی. لەوە دەچێت دوو پرسی سەرەكی لەگەڵ باشور گفتوگۆ كردبێت. یەكەمیان پرسی ئاشتبونەوەی نیشتیمانیی لەنێوان پەیەدەو لایەنەكانی دیكە، ئەویدیكە پێشخستنی پەیوەندی نێوان هەرێم و رۆژئاوا، لەسەر هەردوو ئاستی سیاسی و بازرگانیی. لەناوخۆی هەرێم مەبەستم حكومەت و حوكمڕانییە، تێگەیشتنی جیاواز لەنێوان سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەتدا هەیە. سەرۆكی هەرێم پێی باشە پەیوەندییەكی راستەوخۆ لەگەڵ رۆژئاوادا هەبێت و هەوڵبدرێت كە پەیەدە یان ئیدارەی رۆژئاوا لەو تێگەیشتنە دوربخرێتەوە كە پەیوەندیان بە پەكەكەوە هەیە، هەروەك ئەنەكەسە لەپەیوەندی نێوان باشورو رۆژئاوا دوربخرێتەوە، بەڵام سەرۆكی حكومەت تێگەیشتنێكی تاڕاددەیەك ئەمنی هەیەو دەیەوێت لەڕێی ئەنەكەسەوە مامەڵە لەگەڵ رۆژئاوادا بكات. هاتنی مەزلوم لەڕێی ئەمریكییەكانەوە بۆ باشور، پەیامێك بوو بۆ توركیا كە ئەمریكا بەردەوام دەبێت لەپشتیوانی رۆژئاوا بەڵام ئەمجارە لەرووی سیاسییەوە، هەروەك ئەگەر پێشتر هەوڵێك هەبوو بێت بۆ ئاشتبونەوەی لایەنەكانی رۆژئاوا، بەنێوانگیریی یان لەژێر كاریگەری توركیادا بووە، بەڵام ئەمجارە توركیا ئەو كاریگەرییەی جارانی نابێت و دوردەخرێتەوە.

کاروان عەلی شامار دوای دەیەیەک لە چاوەروانی دواجار یەکێتی نیشتیمانی بریاریدا لە مانگی دیسەمبەری ئەمساڵدا کۆنگرە ببەستێ. ئەم کۆنگرەیە بەبەراورد بە کۆنگرەکانی تری تارادەیەک چارەنوسازە لەلایەک بەھۆی بونی بۆشای سەرۆک مام جەلال و لەلایەکی ترەوە بەھۆی کێشەو ململانێی نێوخۆی حزبەکە و ئاڵنگارییەکانی ناوچەکەوە. ئەنجامدانی کۆنگرە بۆ ھەموو پارتێکی سیاسی رۆژھەڵاتی ناڤین ئاسان نییەو دەرگیری کۆمەڵێک کێشەو گرفتی دەکاتەوە بۆ یەکێتیش وەک ھەر پارتێکی سیاسی تر ناتوانێ بە سانایی کۆنگرە ببەستێ و چارەسەری برین و کۆی کێشە کەڵەکەبووەکانی بکا. بەمێژووی یەکێتی ھیچ کات سەرکردایەتیەکەی ھێندەی ئەم سەرکردایەتیەی ئێستای پاشکۆو لاوازنەبووە، بەجۆرێک کەمینەیەکی باشیان نەبێ بچوکترین وتار یا دەربرینێکی بابەتیان نەبووە لەھەمبەر دوژمنانی یەکێتی، بەشێکیان بۆ ئەجنداو مەرامی حزبی سیاسی تر کار دەکەن، وە بەشێکی تریان نەخۆشی و تەمەن تەنگی پێھەڵچنیون، بەشەکەی تریشیان لەپێناو بەرژەوەندی تایبەتیدا دەستبەرداری تەواوی خەباتی شۆرشگێری خۆیان و رابردوی حیزبەکەیان بونە! یەکێتی بۆ ئەوەی ببێتەوە بە یەکێتیەکەی جاران و بکەوێتە سەر شاڕێگای خزمەتکردنی کۆمەڵانی خەڵک و لە ئاست داواو متمانەی خەڵک و کادیرەکانیدابێ دەبێ کۆنگرەیەکی نەوعی ئەنجامبدا کە ببێ بەھۆی گۆرینی و ستراتیج و ستراکچەری حزبەکەو ھەروەھا گۆرینی روخسارە دووبارەکانی! کادرو ئەندامانی (ی ن ک) دەبێ بژاردەیەکی دروست ھەڵبژێرێن، تێرامانێکی سادە لە ئاست نەنگی و ئاکت و وتارەکانی ئەم دواییەی سەرکردەکانی بەسە بۆ ئەوەی کە جارێکی تر متمانەیان پێ نەدرێتەوە! ئەوەی ئەوان بە یەکێتیان کرد ھەرگیز نەیارەکان ئەو جورئەتەیان نەبوو، ھەر ئەوان بوون شایعەیان دژ بە یەکێتی دەکردو ھاوئاوازی بارزانی بوون لە ریفرادۆمەکەداو دواتریش یەکێتیان تەخوینکرد بە شانزەی ئۆکتۆبەرو خیانەتی سی و ئابیان ھاوتای خەباتی مام جەلال کردو ھۆکاربوون بۆ لاسەنگی ھێزو بچوکبونەوەی حزبی شەھیدان!  حەق وایە لە ھەڵبژاردنی سەرکردایەتی و لە کاتی دەنگدانی کۆنگرەدا بەراوردێکی لۆجیکیانە بکرێ بۆ بریاردان لەسەر فیدباکی ئەو جۆرە مەعدەنانەو ئەوانەشی کە بەرامبەر ھەموو تەحەداکانی سەر یەکێتی شێلگیرانە وەستان و رێگربوون لە لاوازی و نەمانی یەکێتی و لەباربردنی خەونی نەزۆکی لەمێژینەی نەیاراندا.

دڵشاد ئەنوەر هیچ وڵاتێک توشی گرفتی گەورە نابێ، لە ئەزمە و قەیران دەربازی دەبێت، گرفت و کەلێنەکان چارەسەر دەکات و ناهێڵێت کاریگەری لەسەر دۆخی وڵات هەبێت، ئەگەر خاوەنی راوێژکاری شارەزا و باش بێت. راوێژکار، نەک وەکـو ئەوانەی لەسەرۆکایەتیەکانی هەرێمدا هەن، هەموو ئیش و کارێکیان لە قات و بۆینباخ و پۆز لێداندا کورت کردبێتەوە. پۆستی راوێژکاری لەهەرێم وەکو ئیمتیاز دەبەخشرێتەوە، راوێژکار لەهەرێم بۆ ڕازیکردنی کادیران و پێدانی ئیمتیازە پێ یان، ئەگینا زۆرێک لەوانەی کراونەتە راوێژکار، رەنگە بەمانا قوڵەکەی خوێندەواریان نەبێت، جا چ جای ئەوەی توانای دیاریکردنی کەلێنەکان و خستنەڕووی پێشنیاریان بۆ عیلاج کردنیان هەبێ. راوێژکار یانی توێژەر، یانی گەڕان و وردبوونەوە لە کێشەکان و کارکردن بۆ چارەسەرکردنیان، نەک لەبەر کردنی بۆینباخ و فرە وتن و شەڕە دەم. هەرێمی کوردستان، گەر راوێژکاری سەربازی سەرکەوتوی هەبایە، بەسەر سەنگەر بە سەنگەری پێشمەرگەدا دەگەڕا، دەیزانی دۆخی سەنگەرەکانی پێشمەرگە چەند وێرانە، نوقتە زوعفەکانی دەستنیشان دەکرد. پێش ١٦ ی ئۆکتۆبەر، کچە راوێژکارێکی دەرچووی زانکۆی هارڤارد، هاتبووە هەرێم و لە دۆخی سەنگەرەکان روانیبووی، وتبووی " پێشمەرگە گەر شەڕ بکات لەگەڵ عێراق مقاومەی ٢٠ رۆژ دەکات" لەکاتێکدا پێناچێت راوێژکارەکانی کورد، توانیبێتیان چوار جار چووبێتنە سەنگەرەکان و لێکۆڵینەوەیان لە دۆخەکە کردبێ! عێراق لە پردێ شکێنرا، بەڵام بارزانی و چی قیادەی کوردی هەیە، خۆشیان دەزانن، هێرشەکانی عێراق دوو رۆژ بەردەوامیان هەبووایە، موقاوەمە نەدەما، بەڵام دۆخی نێو دەوڵەتی هێرشەکانی عێراقی ڕاگرت. گەر هەرێم راوێژکاری هەبایە، پێش هاتنی داعش بەرەو کەرکوک و هەولێر، کەلێنەکان دەزانران و هێزی هەرێم توشی ئەو شڵەژانە گەورەیە نەدەبوو، کە بینیمان. بوونی راوێژکار وادەکات، هێزی خۆت بزانیت ، نەک وەک ئەوەی هێمن هەورامی هەڕەشە لە ئێران و تورکیا بکات، کەچی نەزانێت هەرێم بەشی مانگێ چەکی نیە، نەزانێت دۆخی سەنگەرەکان لە چی خراپی و شڕۆڵی و شپرزەییەکدان! ئەو سەربازانەی ئەمەریکا و ئێران کە لە عێراقن و پشتیان پێدەبەسترێ، هەموویان راوێژکارن، توێژەری بواری سەربازین، هەرگیز بۆینباخیان لە مل نەکردووە و دەوامیان لەنێو بینا جامدەکاندا نەکردووە، بەڵکو ئیشیان هەڵسەنگاندنی دۆخ و مانەوەیان بووە لەنێو سەنگەرەکاندا. هەرێم گەر راوێژکاری ئابووری هەبایە، لە ژێر ناوی ئابوری سەربەخۆدا، خۆی نەدەکردە ژێر قەرزێکی گەورەوە و هاوڵاتیەکانی توشی ئەم هەموو دەردەسەریە نەدەکرد. ڕووینەداوە، نەوت بفرۆشیت و قەرزاریش بیت! گەر هەرێم راوێژکاری ئابووری هەبایە، دوای چەند ساڵێک تەحەداکردنی بەغدا، ئێستا ئامادە نەدەبوو هەموو شتێکی ڕادەست بکات، تەنها لەبەرامبەر وژاردنی قەرزەکانیدا. هەرێم گەر راوێژکاری یاسایی هەبایە، ئەو هەموو داوایەی بەرامبەر کۆمپانیا بیانیەکان نەدەدۆڕاند! هەرێم گەر راوێژکاری سیاسی هەبایە، گوێی لە وڵاتانی دونیا دەگرت، پشتیوانی دەرەکی لەدەست نەدەدا و بەبڕیاری هەڵە، پێگەی خۆی لاواز نەدەکرد و گەلەکۆمەی ئیقللیمی لەسەر دروست نەدەبوو. هەرێم گەر راوێژکاری هەبایە، دەیزانی لەگەڵ بەغدا چۆن مامەڵە بکات، نەک سیاسەتی" کەڕ و فەر" پیادە بکات و هەر جارە و لە ئاوازێک بخوێنێ، عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیران بێت، پەیوەندی باش بێت، بەڵام ئەو نەما هەموو شت تێکبچێ! دام و دەزگاکانی هەرێم، گەر راوێژکاریان تیا بایە، متمانەیان لای هاوڵاتی دروست دەکرد، بە توێژینەوە بەردەوامەکانیان، وڵاتیان لەم دۆخە پڕ لە قەیرانە، شپڕزەییە دەرباز دەکرد. بەکورتی و کوردی، کاری راوێژکاری لە هەرێم لە پێدانی ئیمتیاز و لەبەرکردنی قات و بۆینباغ و لەم کەناڵ بۆ ئەو کەناڵ کردن دا کورتکراوەتەوە، ئەگینا ئەوەی بوونی نەبێت، راوێژکاری فعلیە.

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج من ده‌زانم ئه‌وه‌ی تۆ له‌ پسمامت وه‌رگرتوه‌ ، حوكمڕانی و به‌ڕێوه‌ بردنێكی زۆر خراپ و شكست خواردوو پڕ كه‌ند و له‌ند و گه‌نده‌ڵی بووه‌ ، له‌و رۆژانه‌ خۆیشی دانی نا به‌و وێرانیه‌دا ، به‌ڵام دیاره‌ پسمامی و خزمایه‌تی زۆر نزیك و هه‌روه‌سا هاوحزبیشتان ، جگه‌ له‌ بوونی باوكت رێگرن له‌وه‌ی ئه‌و راستیانه‌ بڵێی ، ئاخر ئه‌و ئامۆزایه‌ی تۆ شتێكی باشی نه‌كردووه‌ بۆ ئه‌م وڵاته‌ تا ئێستا له‌به‌رده‌م ترس و نیگه‌رانیدا نه‌بین ، خۆ ئه‌گه‌ر پرسی سه‌ربه‌خۆ فرۆشتنی نه‌وت و گاز كاری باش بوایه‌ن ، ده‌بوو دوای ریفراندۆم باوكت كه‌ مامی ئه‌ویشه‌ یه‌ك چركه‌ له‌ بڕیاری خۆخاوه‌نی پاشگه‌ز نه‌بوایه‌ته‌وه‌و له‌ سه‌ر پێی خۆمان وه‌ستاباین ، به‌ڵام ئه‌وه‌ كرا هه‌ڵبه‌ت نه‌خێر . له‌ سایه‌ی ئه‌ودا له‌ نێوان شاره‌كاندا جیاوازی كرا ، خۆت به‌ دواداچوونی راستی بۆ بودجه‌و خزمه‌تی دوو قه‌زای سلێمانی و دوو ی هه‌ولێرو دهۆك بكه‌و ته‌ماشاكه‌ ، له‌سه‌رده‌می ئه‌ودا سوپای توركی نیوه‌ی بادینانی داگیر كردووه‌ ، كه‌چی به‌و ناوترێ‌ داگیر كه‌رو به‌ سوپای عیراق كه‌ هاته‌ كه‌ركوك وپارتی و یه‌كێتی بێشه‌ڕ جێیان هێشت ده‌وترێ‌ داگیركه‌ر، ئه‌وه‌ش دۆخی كه‌ركوك كه‌ به‌ هه‌موو پارتی و یه‌كێتی نه‌تانتوانی پارێزگارێكی كوردی بۆ دابنه‌ن . سه‌رده‌می ئه‌و بۆ كۆكردنه‌وه‌ی ده‌نگ ، بۆ كڕینی خه‌ڵك هه‌زاران خه‌ڵك له‌ خه‌ڵكی مافدارو ناهه‌ق خانه‌نشین كران و چاك و خراپ تێكه‌ڵكرا ، له‌ كاتێكا ده‌كرا ئه‌وان به‌ شێوازی تر و له‌ جێگه‌ی تر خزمه‌تكرابان و تا بوونی كار سۆسیال یان شێوه‌یه‌كی تری موچه‌یان هه‌با ، ئێستا له‌و تێكه‌ڵكردنه‌ وا رێكه‌وتوه‌ ئه‌وانه‌ی هه‌قی خۆیشیانه‌ به‌رده‌وام له‌ به‌رده‌م تانه‌و ته‌شه‌ردان . له‌ سه‌رده‌می ئه‌ودا چه‌ندین هه‌زار پێشمه‌رگه‌ی رۆژ موچه‌یه‌ی خه‌یاڵی و بودجه‌یان بۆ بڕاوه‌ته‌وه‌و به‌ چاك و به‌ خه‌راپیش قسه‌یان له‌سه‌ر بكرێت ، ره‌نگه‌ بڵێن ئه‌وه‌ نیشتمان په‌روه‌ریه‌و قسه‌ له‌ سه‌ر كردنیان دژایه‌تی و خیانه‌ته‌، له‌ كاتێكا ئه‌وان نه‌بۆ رۆژئاوا نه‌بۆ باشور خێرێكی ئه‌و تۆیان نیه‌ بۆ راستی ئه‌مه‌ ده‌توانی له‌ كه‌سایه‌تیه‌كی وه‌ك سه‌لاح به‌دره‌دین پرسیار بكه‌یت . له‌ سه‌رده‌می ئه‌ودا ته‌خشان و په‌خشانی زه‌وی كشت و كاڵی و وێرانكردن و سیم به‌ند كردنی كوردستان ، سه‌رهه‌ڵدان و په‌یدا بوونی سه‌دان كۆمپانیای بێخێرو بێری بیانی و ناوخۆی كه‌ كه‌س نازنێ‌ چی ده‌كه‌ن و چۆن ، سه‌رده‌می ئه‌و سه‌رده‌می كڕینی خه‌ڵك بوو ، ته‌نانه‌ت نوكته‌یه‌ك له‌باره‌یه‌وه‌ ده‌وترا " گوایه‌ وتویه‌تی ئه‌وی تا ئێستا نه‌بووه‌ به‌ پارتی نرخی خۆیمان نه‌داوه‌تێ‌ " ئه‌وه‌بۆیه‌ له‌ سلێمانی بووبووه‌ نه‌كته‌ ده‌یانووت " هه‌موو كه‌س پارتی بوون و مردنێك قه‌رزاره‌ " . ئه‌و هه‌موو ماوه‌یه‌ی ئه‌و نه‌توانرا ده‌ستورێك بۆ كوردستان بنووسرێت ، سه‌رده‌می ئه‌و سه‌رده‌می داهێنانی پاسه‌وانی زۆرو ریزه‌ ئۆتۆمبیلی مۆدێل به‌رزی به‌رپرسان بوو ، سه‌رده‌می مه‌رگی رۆژنامه‌نووسان و كۆچی لاوان بوو ،سه‌رده‌می نائومێدی و تێكشكانی مرۆڤی باشوری كوردستان بوو ، باوه‌ڕم وایه‌ راستكردنه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌مانه‌ پێوه‌ندی به‌ ره‌خنه‌گرتن و پیاچوونه‌وه‌ی ئه‌و سه‌رده‌مه‌وه‌ هه‌یه‌ بێ‌ په‌رده‌ . هه‌ڵبه‌ت هه‌موو مان ده‌توانین له‌ راستكردنه‌وه‌ی ئه‌و بارو دۆخه‌دا رۆڵمان هه‌بێت ، هه‌ركه‌س و به‌ شێوه‌یه‌ك تۆ ده‌زانیت هه‌موو ئه‌و نه‌هه‌نگانه‌ی ئێستا لاوانی عیراق له‌ دژیان راپه‌ڕیوون ، لێره‌ش به‌ زیاده‌وه‌ هه‌ن ، من به‌ری چه‌ندین ساڵ رووبه‌ڕووله‌ كه‌ركوك به‌ مام جه‌لالی به‌هه‌شتیم گوت " نه‌هه‌نگه‌كانت خه‌ریكه‌ خه‌لاسمان ده‌كه‌ن ". وه‌ره‌ ناو خه‌ڵك گوێ‌ له‌ خه‌ڵك بگره‌ ، حكومه‌ت ئیشی ئه‌وه‌ نیه‌ ببێته‌ كۆمپانیا بۆ ده‌وڵه‌مه‌ند كردنی گروپێك و هه‌ژاركردنی زۆرینه‌، له‌ به‌رێدا وابوو . تۆ ناته‌وێ‌ بڵێی ئه‌مانه‌ له‌ رابردودا چیان كردووه‌ ، ئه‌وه‌ش نیشانه‌یه‌كی خه‌راپه‌ بۆ سه‌رنه‌كه‌وتن به‌سه‌ر گرفته‌كاندا ، كێشه‌ ئه‌وه‌یه‌ وه‌ك ناته‌وێت ئه‌وه‌ش بڵێی جارجاره‌ش مه‌دحی ئه‌و رابردوه‌ ده‌كه‌ی ، برا ئه‌و رابردووه‌ هی پیا هه‌ڵدان نیه‌و ده‌بێت به‌ ته‌واوه‌تی لێی بینه‌وه‌ ، هیچ نا بۆ ئه‌وه‌ی سبه‌ینێمان له‌ ئێستا نه‌چێت . گوێ‌ له‌وانه‌ مه‌گره‌ كه‌ به‌شان و باڵتا هه‌ڵ ئه‌ده‌ن ، هه‌میشه‌ ئه‌وانه‌ له‌ ده‌ورو به‌رت زۆرن ، گوێ‌ بۆ ئه‌وانه‌ شلكه‌ كه‌ ره‌خنه‌ت لێده‌گرن ، ئه‌وان ئازاریشت بده‌ن رێیه‌ راسته‌كه‌ت نیشان ئه‌ده‌ن .

رێبوار كەریم وەلی لە ٢٠١٢ و کاتێک ھیچ ناڕەزایەتییەکی ئەوتۆ لە شەقامی عێراقی(جگە لە ناوچە سوننە نشینەکان) لە ھەمبەر نوری مالیکیدا بەدی نەدەکرا(وەک ئەوەی ئەمڕۆ روو دەدات)، تاڵەبانی سینگی خۆی کردە قەڵغانی مالیکی و سەرباری ئەوەی ھەموو لایەک کۆک بوون لەسەر لادانی، نامەی دەستلەکار کێشانەوەی خۆی دایە دەست سەرۆکایەتیی ھەرێمی کوردستان و ئۆلتیماتۆمێکی دا بە ھەموو لایەک کە ئەگەر بیر لە لادانی مالیکی بکەنەوە، ئەو دەستلەکار دەکێشێتەوە! بۆ تاڵەبانی ئەو کاتە دوو شەش بوو ئەگەر سەرۆک وەزیران لەکار لادرابایە، چونکە لە دوای ھەڵبژاردنەکانی ٢٠١٠وە پتر لە شەش مانگی پێچووبوو تا حکومەتێک لە بەغدا پێک بێت و، بە دڵنیاییەوە ئەگەر سەرۆک وەزیران لێخرابایە، خۆی دەبوو بە حاکمی موتڵەق تا پێکھێنانی حکومەتێکی دیکە. تاڵەبانی ئەوەی نەکرد. بۆ نەیکرد؟ سەرباری گوشارەکانی ئێران، تاڵەبانی پێیوابوو کە رەنگبێ بەغداش بە دەردی سوریا بچێ. ئەوەی ئەمڕۆ روو دەدات رێک پێچەوانەکەیەتی؛ سەرۆککۆمار بەرھەم ساڵح ھەموو ھەوڵێکی خستۆتەگەڕ بۆ ئیسقاتی حکومەتێک کە بە ھەموو شێوەیەک دەیەوێ تۆڵەی رابردوو بکاتەوە و گەندەڵکاران سزا بدات. وتاری سەرۆک بەرھەم ساڵح سەبارەت بە خۆپێشاندانەکان و ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختە و ئامادەکردنی رەشنووسی یاسای ھەڵبژادنەکان( کە دەگوترێ لە خۆی زیاتر یەک کوردی تێدا نەبووە) و، تەنانەت ھاتنی بۆ ھەولێر بۆ ئیسقاتی حکومەت زۆر ئاشکرایە کە بەرھەم ساڵح لەگەڵ لاچوونی عادل عەبدولمەھدییە. ئەو باش دەزانێ کە ئەگەر حکومەت سقوت بکات، تا ھەڵبژاردن و پێکھێنانی حکومەتی نوێ(کە خوا دەزانێ چەندی پێ دەچێت) ھەموو دەسەڵاتە تەنفیزییەکان لای خۆی دەبێت و دەتوانێ لە سەردەمی زێڕینی تاڵەبانیدا بژییەت. لەوەشیاندا، پێگەی خۆی لای کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و لە ناوخۆی حزبەکەشیدا وەک میراتگر و پارێزەری بەرژەوەندییەکانی ماڵباتی تاڵەبانی جێگیر دەکات. بەڵام لەو قۆناغەشدا، ئەمجارەیان سەرۆک بارزانی ڤیتۆی خۆی بەکار ھێنا و جارێکی دیکە توانی مەرکەزی قەراری بەغدا بێنێتەوە ھەولێر. ئەمما وەلاکین... بەرھەم ساڵح وەک تاڵەبانیی پێ ناکرێت؛ لە سەر ھەموو پەتێک(تەنانەت ھی ناو پارتی و یەکێتیش) گەمە بکات. بە پشتگیریی خۆپێشاندەران دڵی ئەمریکا رازی بکات، گوایە ئێران لە عێراق دەردەکات! بە کەمکردنەوەی نوێنەرایەتیی کورد لە کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکان(کە موقابیلە بە نوێنەرایەتیی تورکمان!) و دابەشکردنی کورسییەکانی کەرکوک بەسەر قەزاکان و، بەڵێنی ئەوەی کە قەت رێگە نادات چارەنووسی کەرکوک بکەوێتەوە دەست پارتی و یەکێتی، دڵی تورکیا راحەت بکات! (لەوەشیاندا تەڵەیەکی بۆ پارتی ناوەتەوە کە پارتی موسڵ مسۆگەر بکات و لە بەرامبەر کەرکوک دەنگی لێوە نەیەت...) بەڵێنی ئەوە بە ئێران بدات کە رێگە نادات بۆشایی حکومەت ھەستی پێ بکرێت و مەتڵەبی گۆڕینی دەستوور وەک دیارییەک پێشکەش بکرێت بۆ رەواندنەوەی مەترسییەکان لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی. لای کوردیش وا خۆی پێشان بدات کە ئەگەر حوکمی عێراق ببێ بە سەرۆکایەتی و ئەو ببێتەوە بە سەرۆکی عێراق، کێشەی کورد کە عێراق نەک ھەر چارەسەر دەبێ، بگرە کوردستان و عێراق دەبن بە دوو دەوڵەتی کۆنفیدراڵ. سەرۆک بارزانی بڕیاری یەکلاکەرەوەی لە بارەی مانەوەی عادل عەبدولمەھدی داوە و ھێزە کوردستانییەکانیش لەگەڵ ئەودا ئامادە نین موغامەرە بە چارەنووسی میللەتەوە بکەن. ئەم بڕیارە ئەگەر بە ئاراستەی ویستی ئێرانیش بێت لە ناوچەکەدا، گرنگ ئەوەیە کە بەرژەوەندیی کوردستان لە پێش ھەموو حەز و ویستێکە. بە دڵنیاییەوە ئەگەر ھەڵبژاردنی بەرھەم ساڵح وەکو سەرۆکی عێراق لە چوارچێوەی خواستی ھاوبەشی ھەموو ھێزە کوردستانییەکان بوایە، رەنگبێ ئەمڕۆ لە کوردستانیش پاڵپشتی لەوە کرابایە کە کوردێک رێشمەی ئوموری بەدەست بوایە، نەک پاڵپشتی لە عەرەبێکی شیعە کرابایە کە زامنی مانەوەی ھەرێم و مەعیشەتی کوردستانە. خۆزگە ھێزە کوردستانییەکان بەقەدەر متمانەیان بە عەرەبێکی شیعە، متمانەیان بە سەرۆککۆمار ھەبوایە. پەندێک ھەیە دەڵێ:«دوو جامباز لەسەر یەک پەت گەمەیان پێ ناکرێت و ئاخیرەکەی یەکیان دەکەوێ.»