د.جەعفەر عەلی   (١-٢)                                        عیراق و میلیشیا، جەدەلی (وەلا)      هاوشانی بەرزبوونەوەی ئاستی گرژییەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، جارێکیتر جەدەلی (وەلا)ی میلیشیا عیراقییەکان سەریهەڵدایەوە. ئەم میلیشیا شیعانە لەم ململانێیەدا چیدەکەن، هەڵوێستیان چیدەبێت، بێلایەنانە دوور لە ململانێکە دەوەستن، یان پابەندی پرەنسیپە عەقیدەییەکەیان دەبن و (شیعەبوون) هەڵوێستێکی دیکەیان بەسەردا دەسەپێنێت.       پێشتر هەڵوێستی ئەم میلیشیا شیعییانە لە راپەڕینی سوریادا بریتیبووە لە لایەنگیری بە قازانجی دیمەشق، لەم پشتیوانیکردنەشدا ئێران رۆڵی سەرەکی بینیوە. ئەو کاتانەش کە هەڵوێستی فەرمی دەوڵەتی عیراق لە ئاستی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران، تایبەت لە سەردەمی حەیدەر عەبادی، بریتی بووبێت لە هەڵبژاردنی بێلایەنی و رێزگرتن لە سەروەری عیراق و وڵاتانی دراوسێ و خۆ بە دوورگرتن لە ململانێ ئیقلیمییەکان، بەڵام هێشتا میلیشیا شیعییەکانی حەشدی شەعبی بە پاساوی جیا جیا، لەوانە پاراستنی مەزارە ئایینییە پیرۆزەکانی ئیسلام لە سوریا، هەڵوێستی ئاشکرای خۆیان نەشاردۆتەوە، کە ئەوان، تەنانەت ئەگەر حکومەتی عیراقیش رەزامەندی پێشاننەدات، دەبنە بەشێک لە جەنگی سوریا بە قازانجی هێشتنەوە و پاراستنی رژێمەکەی بەشار ئەسەد. کاتێک عەبادی رەتیدەکردەوە بەشداری لە جەنگی سوریادا بکات، هادی عامری رایگەیاند، دوای رزگارکردنی عیراق لە دەستی داعش، حەشدی شەعبی لەسەر داوای (حکومەتی شەرعی) بە سەرۆکایەتی بەشار ئەسەد دەچێتە ناو سوریاوە.      لەگەڵ بەرزبوونەوەی ئاستی ململانێی ئەمریکی- ئێرانی، کە بە "جەنگی بارهەڵگرە نەوتیەکان" ناسرا بوو، لە ناوچەی کەنداو، جارێکی دی باسی هەڵوێستی میلیشیا عیراقییەکان لە پشتیوانیکردن بە قازانجی ئێران بە دژی ئەمریکا هاتە پێشەوە. وێرای لێدوانی حکومەتی عیراقی بە پاراستنی هەڵوێستی بێلایەنی لە کێشە و ململانێکەدا، بەڵام دیسان، میلیشیا شیعییە چەکدارەکان، ئەوەیان نەشاردەوە، کە ئەوان هیچ پەیوەندییەکیان بە هەڵوێستی حکومەتی عیراقییەوە لە ململانێی ئەمریکی-ئێرانیدا نییە، بەڵکو ئەوان بە پاساوی پاڵنەری عەقیدەیی هاوشانی ئێران دژ بە هێزەکانی ئەمریکا دەچنە جەنگەوە.      عیراق وڵاتێکە لە ئاستی ناوەکیدا پڕیەتی لە ململانێی نادروست و نادیموکراسی، پڕیەتی لە میلیشیای چەکداری حیزبی و عەقیدەیی و بنەماڵەیی و شەخسی، لە ئاستی ناوچەییدا هەژموونی زاڵی ئێران بەسەر بەغداوە روون و ئاشکرا دیارە، لە رووی نێودەوڵەتیشەوە، ئەمریکا لە سەرووی ئەو دەوڵەتانەوەیە، کە لە کەناڵی سیاسی و دیپلۆماسی، تەنانەت سەربازیشەوە، پەیامی روونی خۆی بە بەغدا گەیاندووە، سەبارەت بە بوونی میلیشیاکانی حەشدی سەر بە ئێران و گەورەبوونی نفوز و هەژموونی ئێران بەسەر عیراقەوە. لە سەرووی هەموو ئەوانەشەوە، لە ئێستادا بەغدای پایتەخت و زۆرێک لە شارە گەورە و گرنگەکانی دیکەی عیراق، ماوەیەکە کەوتووەتە بەردەم جوڵەیەکی هەژێنەری جەماوەرییەوە، بەشێکی پەیامی شەقامی ناڕازی عیراقیش روو لە ئیرانە، ئاڵای ئێران دەسووتێنرێت، دروشمی دژ بە تاران بەرزدەکرێتەوە، پەلاماری ئەو بارەگا حیزبییانە دەدرێت کە بە نزیکیان لە تاران ناسراون. واتە دەتوانین بڵێین، ئەو نامەیەی ئەمڕۆ شەقامی عیراقی لە رووی سیاسییەوە دەیەوێ بیگەیەنێ، بریتییە لە لانیکەم بێهێزکردن، یان کاڵکردنەوەی هەژموونی ئێرانی بەسەر بەغداوە، وێڕای داوا بنەڕەتییەکانیان بە چاکسازی و باشکردنی ژیانی گشتی خەڵک و سەروەرکردنی دادپەروەری و دادی کۆمەڵایەتی.      ئەو جوڵەیەی ئەمڕۆ لە شەقامی عیراقی لە رێی دەربڕینی داواکاری چاککردنی ژیان و گوزەرانی خەڵکەوە گوزارشت لە خۆی دەکات، پێناچیت ئەوە پێشاندانی هەموو دیمەنەکە بێت، چونکە لە پشتی ئەو دیوە ئاشکرایەوە، دیوی نەبینراو و شاراوەش هەن، ئەوەش کە لە جوڵەپێکردنی ئەو دیوە پەنهان و شاراوانەدا رۆڵ دەگێڕێت، ئەو هێزانەن، کە لە دەرەوەی سنورەکانی عیراقەوە، یاری بە کارتەکان دەکەن، بە ئامانجی بەلاداخستنی ململانێ سیاسییەکان بە قازانجی خۆیان، ئەو هێزە دەرەکییانە ئەگەر رۆڵیان لە دروستکردنی جوڵەکەشدا نەبووبێ، ئەوا دەستیان لە ئاراستەکردنیدا دەبێت. ئەمریکا هێزی هەرە کاریگەر و سەرەکی نێو ئەم ململانێ سیاسییەیە. ئەمریکا هەم لە رێی کۆنسوڵخانەی ئەمریکی لە عیراق، هەم لە رێی بوونی راوێژکارە سەربازییەکانی و ئەو هێزانەی کە لە عیراقدا جێگیری کردوون، هەم لە رێی ئەو هێز و لایەن و کەسایەتییە سیاسییانەی کە بە نزیکیان لە ئەمریکا دەناسرێن، هەوڵی سەرکەوتن بەسەر نفوزی ئێرانی لە بەغدا دەدات. بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجەش هەوڵدەدات بە هێزەوە لە پشتی پەردەوە، وەبەرهێنان لەم جوڵە فراوانەی شەقامی عیراقیدا بکات.   عیراق، وڵاتێکی بێ شوناس      ئەمریکا و تەواوی وڵاتانی دراوسێی عیراق، هەروەها کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، باش لەوە ئاگادارن کە هاوڵاتیانی عیراق تا ئێستاش، هەڵگری هەمان پەتای سیاسی و کۆمەڵایەتی رۆژگاری مەلیک فەیسەڵ کوڕی حوسێن، یەکەم مەلیکی عیراقن. فەیسەڵ بڕوای وابوو، کە (لە عیراقدا شتێک نییە بە ناوی "گەلی عیراقی"، بەڵکو ئەوەی هەیە بریتییە لە تۆپەڵە مرۆڤی خەیاڵی خاڵی لە هەر بیرۆکەیەکی نیشتیمانی، ئەوان لێوان لێون لە تەقلید و خورافەی دینی، هیچ نێوکۆییەک لە نێوانیاندا نییە، گوێ بە خراپە دەدەن، روو لە گێرەشێوێنین، هەمیشە ئامادەن بۆ راپەڕین دژ بە هەر حکومەتێک بێت).       دەوڵەت لە عیراقدا، بەرهەمی "گەل" نییە، دەوڵەت وەک دامەزراوەیەکی دونیای مۆدێرن، وەک چەترێکی قانونی و ئیداری، لە هۆشیاری و ئاگایی ئەو پێکهاتە سیاسی و کۆمەڵایەتییەوە نەهاتووە، کە پێیدەگوترێت گەل، یان بەرهەمی تێكۆشان و بەردەوامێتی مێژوو بە ئاراستەی باشتر نییە، بەڵكو مەخلوقێکی هێنراو لە دەرەوەیە، بیدعەیەکە بەرهەمی دابەشکاری بەرژەوەندی و کێکی بەرژەوەندییە بەسەر وڵاتانی سەرکەوتوو لە جەنگی یەکەمی جیهانیدا، هەر بەپێی پلان و سیاسەت و میزاجی ئەوانیش، لە سەرووی هەموویانەوە بریتانیا، دروستکراوە. دروست ئەوەیە، گەل، دەوڵەت لەسەر شێوەو فۆرمی خۆی دروستبکات، فۆرمێك کە بتوانێت وەڵامدەرەوەی بەرژەوەندی هاوڵاتییەکانی و پاراستنی ژیان و ئازادی و کەرامەتیان بێت. لە عیراقدا، لە بری ئەوەی "گەل"، یان هاوڵاتیانی عیراق خوڵقێنەری "دەوڵەت" بن لەسەر بنەمای ئەو فۆرمە سیاسی و ئیدارییەی کە دەیخوازن، فۆرمێک لە دەسەڵات و سیستەم کە هێزی بەرگری لە بەرژەوەندی هاوڵاتیانی جیا جیای وڵاتەکەی هەبێت، کەچی "دەوڵەت" و "گەل" رووبەڕووی ئەو گرفتە مێژوویی و سیاسی و کۆمەڵایەتییە بوونەتەوە، کە بریتییە لە کێشەی دروستنەبوونی پێکهاتەیەک بە ناوی "گەل"، بە مانایەکی دی، ئەوەی لە ماوەی نزیک بە ١٠٠ ساڵی رابردوو عیراق نەیتوانیوە چارەسەرێکی ریشەیی بۆ بدۆزێتەوە، بریتییە لە کێشەی "نا گەل"، تۆپەڵە مرۆڤێک هێشتا لە دەرەوەی بوون بە "گەل" ماونەتەوە.      لە ئاستی تیۆریدا کۆی پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکانی عیراق، هیوای دروستبوونی ئینتیمای نیشتیمانی دەخوازن، هەمیشە لە ئاستی گوتاری تیۆریدا، ئەو دەستەواژە و رستانە دووبارە دەکەنەوە، کە پێویستە ئینتیمای نیشتیمانی لە سەرووی ئینتیمای ئیتنیکی و تائیفی ومەزهەبییەوە بێت. لە فەیسەڵی یەکەمەوە تا بە عادل عەبدولمەهدی دەگات، ئەم گوتارە لە ئاستی تیۆری لە عیراقدا درێژەی هەیە. کەس خۆی بە کەمتەرخەم نابینێ، هەمووان ئەوانەی پێش خۆیان بە هۆکاری کەمتەرخەمییەکان گوناهبار دەکەن. دوا وتاری عەبدولمەهدی لە درەنگانی شەوی ٢٤/٢٥ ئۆکتۆبەری ئەمساڵدا، ئاماژەیەکی روون بوو بەو فۆرمی گوناهبارکردنەی ئەویدی لە گوتاری فەرمی دەوڵەتدا. لە بەرامبەر ئەو گوتارە تیۆرییەدا، واقیعێک هەیە، کە هەمووان دەیبینن، بەڵام نایانەوێت تێیبگەن، ئەویش ئەو پارادۆکسەیە، کە ئامانجی نیشتیمانی بە عەقڵیەتی تائیفی و بە ئامرازی بچووکتر لە ئامرازی نیشتیمانی، نایەتەدی. بە درێژایی مێژووی سیاسی دەوڵەتی عیراق، چەمکەکانی "نیشتیمان"، "دەوڵەت" و "گەل" بە نەزعەی تائیفییەت بارگاویکراون.     

سامان وەستا بەكر خەم ساردی میلەتێک ئەوەیە کاتێ خاکەکە دابەشکراوەکەت لە نێوان دوو داگیرکەرا دووبارە دابەش ئەکرێتەوە، ھەناسەیەکی ئارامی ھەڵکێشی و بڵێی سەرکەوتین! خەم ساردی میلەتێک لەوەیایە کاتێ کۆمەڵ کوژ و بێ کەس کوژ ئەکرێی چاوەڕێ بکەی میلەتانی تر و خەڵکانی بێگانە بەهاناتەوە بێن و ڕاکێشانی سۆز باشترین چەکی بەرگریت بێت. خەم ساردی میلەتێک ئەویە کاتێ دوژمن بە ئاشکرا و بێ پەردە باس لە گۆڕینی دیمۆگرافی بەشێک لە خاکی کوردستان ئەکا بە جێگیرکردنی نەتەوەی عەرەب و تورکمان لە خەڵکانی توندڕەو بەڵام سەرکردەکانی کورد ئامادەنین پێکەوە دانیشن. خەم ساردی میلەتێک ئەوەیە کاتێ بۆ لێکدابڕانی سێ بەشی خاکی کوردستان دوژمن پلانی دروست کردنی چەند هەرێمێکی داناوە کە پاشتر وەک وڵاتێک بناسرێ تا نەمانی پەیوەندی و لێکدابڕان لە نێوان کوردەکانی سێ پارچەیا ببێ بە بەربەست و  کز بوون و نەمانی هەستی یەک نەتەوەو یەک خاک، کەچی سەرۆکی کۆی حیزبە کوردییەکان لە ناویشیانا سەرۆکی هەرێم و داو دەزگا فەرمیەکان ئامادەنەبن ئەو پرسە بگەیەنە کۆمەڵەی نەتەوە یەکگرتووەکان، کە ئەم پرسە پرسێکی گشتگیرەو لێکتێگەشتنێکی فراوانیشی لەسەر ئاستی دنیا بۆ دروست بووە و تەنها جوڵەی کوردی پێویستە! خەم ساردی میلەتێک ئەوەیە کە هیچ کۆمپانیا و  بازرگانێک ئامادەنەبێ و دەست لەبەرژەوەندییە تایبەتیەکانی هەڵگرێ و ببێتە پێشەنگ بۆ بایکۆتی کاڵای تورکی و گەڕان بەدوای جێگرەویا و هاندانی خەڵک بۆی. خەم ساردی میلەتێک ئەوەیە جارێ داگیرکاریەکەی تورکیا بۆ سەر ڕۆژئاوا لە ترۆپکایە بەڵام ھەندێ کەناڵ و مێدیاکارو ئەندام پەرلەمان و لە بەرژەوەندی کۆمەڵە کەسانێکی گرێدراو جا لە ڕێی ئابوری و بەرژەوەندی مادی یان لەڕێی جاشایەتی و سیخوڕی کردن بۆ دوژمن، یان نەزانانە و تەنیا لەبەر ئەوەی لەڕێی بازرگانی کردن لەگەڵ دوژمن و کۆمپانیا سیخوڕیەکانەوە داھاتێکی مفت و سامانێکی بێ شومار پێکەوە ئەنێن، خەڵکی ساردئەکەنەوە لەوەی کە (بایکۆت کردن)ی کاڵای تورکی نەک سودی نیە بەڵکو بەزەرەری خۆشمان ئەشکێتەوە، لە کاتێکا پێچەوانەکەی ڕاستە و بۆ یەکەم جارە کە کۆی کورد نەک یەک دەنگ و یەک ھەڵوێست بگرە یەک کرداریش پێکەوە ھەنگاوێکی پێکەوەی بەرەو سەرکەوتنێکی ئاست بەرزو زیرەکانە ئەنێن و زۆربەی ھۆشمەند و ئابوری ناسانی جیھانیش ڕژد لەسەر گرنگی کارێکی وا پێکەوەی ئەکەنەوەو دڵنیای ئەیەن کە تێکشانێکی زۆر ڕووبەڕوی ئابوری تورکیا و دابەزینی ئاستی جەماوەری ئەردۆغان و سەرکەوتنێکی مەزنی بێ خوێن ڕشتنی بەدواوە ئەبێ بەمەرجێک بایکۆتەکە بۆ ماوەیەکی درێژخایەن بێت ئەوا بەرەنجامێکی مەودا درێژی ئەبێ. بایکۆت کردن چەندین سودی تری ھەیە، یەکێک لەوانە دابەزینی نرخی کاڵاکان بەجۆرێک کۆمپانیا تورکەکان ناچارئەبن کە نرخ زۆر دابەزێنن تا بازاڕی نوێ بۆ کاڵاکانیان بدۆزنەوەو بەو جۆرەش ڕکابەرێتی لە نێوان کۆی کۆمپانیا ناوخۆی و جیھانی و دراوسێکانا دروست ئەبێ و سەرەنجامی ئەمەش لە بەرژەوەندی کڕیارو ھاوڵاتیە. بایکۆت وا لەھەر وڵاتێک یان کۆمپانیایەک ئەکا کە پێداچوونەوە بە ڕابردویا بکاو بگەڕێ بەدوای ھەڵەکانیا و سەرکێشی نەکا و کارێک نەکا کە کڕیار سزای بات. خەم ساردی میلەتێک لەوەیایە کە دین پێش نەتەوە بخات و  هەر کاتێ سەرکردەیەکی وەک سەلاحەدینی ئەیوبی و زانایەکی ئاینی وێنەی عەلی قەراغی تیا هەڵکەوێ لەبری سود بۆ نەتەوە بە پێچەوانەوە نەتەوە بکەن بەخۆراکی دین. ئاخر کە کورد تا ئێستاش سەرزەنشتی سەلاحەدین ئەکا  و گازندەی لێی هەیە بەڵام هیچی لەگەڵ ڕابردووا بۆ ناکرێ، بەڵام خۆ لە ئێستایا ئەتوانێ کورد بوون لە عەلی قەراغی وەرگرێتەوەو هەروەک چۆن بە ڕەگەزنامەی قەتەرییەوە سەردانی وڵاتانی دنیا ئەکا و شین بۆ موسڵمانانی بۆرما و فەلەستین عەرەبی و نزا بۆ سەرکەوتنی ڕابەری توندڕەوی دژ بە کورد ئەردۆغان ئەکا  هەرواش ئەکرێ هاوشێوەی کاڵای تورکی بایکۆتی ئەو کەسایەتیە بێ کەڵکە بۆ کورد ئەژمارکراوەی سەر کورد بکات و هیچ مێدیا و لایەنێک و کەسایەتیەک پێشوازی لێنەکات. خەم ساردی میلەتێک لەوەیایە خۆت دار بەیتە دەستی دوژمن تا بیکێشی بەسەرتا، ئاخر زۆربەی مێدیای کوردی وەک پیاهەڵدانێ بۆ فەرماندە مەزڵوم کۆبانی (فەرهاد شاهین عەبدی) چەندین جار مێژووی ژیانی ئەو فەرماندەیەیان لەسەر سینیەکی زیوی ئەخەنە بەردەست نەیار و دوژمنەکەی و بەزمان حاڵی کورد ڕژد لەسەر پەکەکە بوونی ئەو ئەکرێتەوە لە کاتێکا تورکیا بە هۆکاری پەکەکە بوون کەوتۆتە داگیکاری وێرانکردنی ڕۆژئاوا کە ئەکرێ دوژمن سود لەم بڵاوکراوانە وەرگرێ و لە دژی ڕۆژئاوا بەکاریبهێنێ لەکاتێکا پارتی کرێکارانی کوردستان بە ڕێکخراوێکی تیرۆرستی لەقەڵەم دراوە لە ئەمریکا و زۆرێک لە ئەوروپا، جا ئیتر ئێمە پێمان خۆشبێ یان نا ئەبێ لە ئێستایا لەگەڵ ئەوەیا هەڵکەین. خەم ساردی نەتەوەیەک لەوەیایە کاتێ لە کوردستان وە بەتایبەتی لە تاراوگە پاش ماندووبوونێکی زۆر خۆپیشاندانێکی بیست هەزاری، ستۆکهۆڵم بە نمونە ڕێکئەخرێ کە ئەم ژمارەیە بۆ تاراوگە زۆر بە ئاستەنگ کۆئەکرێتەوە ئەبینی زۆرترین ئاڵا بە وێنەی بەڕێز ئۆجەلان بەرز ئەکرێتەوانێ، لە کاتێکا تۆ بۆ شەرمەزارکردن و ڕاوەستانی هێرشێکی نابەرابەرو ڕاکێشانی سۆزو سەرنجی خەڵکانێک کۆبوویتەتەوانێ کە کورد نین تا لەو ڕێیەوە بتوانی پەستان بخەیتە سەر دەسەڵاتدارانی وڵاتی خانەخوێ و جیهان، کۆکردنەوەی زۆرترین دۆست، بەڵام بە بەرز کردنەوەی وێنەو هاوارکردن بۆ ئازادی بەڕێز ئۆجەلان ئیتر پەیامەکە وەک خۆی ناگات بگرە بەزەرەریش ئەگەڕێتەوانێ چونکە ئێمە هەرچەند بەڕێز ئۆجەلان بە سەرکردەیەکی کوردی ئازادیخواز ببینین بەڵام لە زۆرینەی ئەوروپا و ئەمریکا لە لیستی تیرۆرا تۆمارکراوە کە ئەمەش ئەبێتە هۆکارێک کە زۆرێک لە خەڵکانی وڵاتی خانەخوێ بە تایبەتی سیاسی و باڵا دەستەکان بەشدار و هاوسۆز نەبن ئەگەرچی لەو باوڕەشابن کە بەڕێز ئۆجەلان زیندانێکی سیاسیە. خەم ساردی میلەتێک لەوەیایە کە بەدرێژای مێژوو بەردەوام لە سەنگەری بەرگریابووبیت و ھەمیشە و ھێرش کراوەتەوە سەرت و بەردەوام بڵێی ئێمە ئاشتی خوازین و تەنانەت بۆ جارێکیش لە پێناوی بەرگری کردن لەخۆت ھێرش نەکردبێت! بێ ئاگا لەوەی (ھێرش کردن باشترین بەرگرییە). ئاخر ئەگەر تەماشای ھەر میلەتێکی پێشتر خاک داگیکراوی دنیا بکەین ئەبینین بەبێ خوێن ڕشتن و (لەبری بەرگری ھێرشکردن) نەبێ سەربەخۆی خود و خاکیان بەدەست نەھێناوە. ئەڵبەتە فایەق بێ کەس هەر زوو درکی بەوە کردووە کە سەربەخۆی فیداکاری گیانی پێویستە کاتێ ئەڵێ: (داری ئازادی بە خوێن ئاو نەدرێ قەت بەر ناگرێ   سەربەخۆیی و فیداکاری ئەبەد سەرناگرێ). بێگومان بەندە لەو بەرەیەم کە هەمیشە ئاواتخوازم خەباتی مەدەنی و سیاسی و دیالۆگ و لێکتێگەشتن شوێنی هێرش و جەنگ و ئازاری بگرتایەتەوە بەڵام خەباتی لایەنی کەم سەدەیەک ئەوەمان پێئەڵێ دراوسێکانمان هەمیشە سوودیان لەو میانڕەی و ئاشتی خوازیەی کورد وەرگرتووە و بگرە هەمیشە هەر لە ناخی ئەو دڵە پڕ دۆستایەتی و هاوڕێیەتیەوە دزەیان کردۆتەوە ناو بیرو هزری نەوە یەک لە دوای یەکەکانی کورد و وەک جاش بەکاریان هێناون، ئاخر ئەبێ ئێمە ئەوەش بزانین دراوسێکانمان نە سویسراو، نە سوید و نە نمونەکانی تری ئەم وڵاتانە نین تا بتوانی ووشەو متمانەیان لێوەرگیرێ بەڵکو هەر چوار وڵاتی داگیرکەر خەڵکانێکن لە ئیسلامی توندڕەو دڕندەترین و دڵ پڕ لە قین ترین نەتەوە و میلەتانی جیهانن بۆیە ئەبێ کورد لەبری بەرگری بیر لە میتودی ترو بگرە لە هێرش کردنیش بکاتەوە. ئاخر ئەگەر میلەتێکی پەنجا ملیۆنی بیەوێ سەربەخۆی خاک و شکۆی نەتەوەی بەدەست بھێنێ، بێگومان ئەبێ ئامادەبێ خوێنی نێوەی ئەو ژمارەیە ببەخشێ ھەتا نیوەکەی تریان سەربەخۆی خاک و شکۆی نەتەوە بەچاو ببینن نەک نەوە بە نەوەی بسپێرێ و بڵێن ئێمە ھەر ئەوەنەمان پێکرا، لە کاتێکا  کە کاتێ لێی ئەکۆڵیتەوە ئەبینی بە چەند سەد شەھیدێک ماندوو شەکەت بوون و ئاڵای خۆبەدەستەوانیان بۆ دوژمن بەرزکردۆتەوە! لە دەستدانی کەرکوک و ٪‏٥١ی خاکی باشوری کوردستان لە ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ و ئامادەبی بە پاشە کشێ کردن لە ٤٣٢٠٠٠ ھەزرا کیلۆمەتر لە ڕۆژئاوای کوردستان جا بیانۆکە هەرچییەکبێ هەرچەندیش ‌هێزەکان نابەرابەربن لە ٢٢ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٩گەواهی دەری نوێ ترین مێژووی تۆمارکراوی خۆبەدەستەوەدانی کوردن. جا ئەگەر خوێنێک بۆ سەربەخۆی خاک و شکۆی نەتەوە نەڕێژرێ، ئەوا مانەوەی جەستە بە دەستەمۆ بوون و خۆ بەدەستەوەدان ژەھراوی ئەکا و وەها خوێنێک بە ھەر کەسێکیش ببەخشرێ بێ غیرەتی ئەکا. سەمەرەیە ئەگەر تا ئێستا ڕامیاری کاری کورد و سەرکردەی باڵا دەستی کوردستان نەتوانن جیاوازی لە نێوان لەدەستدانی خاک بە بەرگری و خوێن ڕشتن و پاشەکشێ و بەدەستەواندانا نەزانن؟ جیاوازی ئەم دوو جۆرە لە خاک دۆڕاندن لەوەیایە ئەگەر ئێستا بێت و شەڕڤانان دژە ھێرش بکەنە سەر سەرێکانی و گرێ سپی و پێشمەرگە دژە ھێرش بکەنە سەر کەرکوک ئەوا کۆی دنیا سەرزەنشت ئەکا و بە پەیمان شکێن و ئاژاوەگێڕ باس ئەکرێی، چونکە لەبەرامبەر شتێکا پاشەکشێ و کردووە جا تەنانەت ئەگەر ئەو شتە نەڕژانی خوێنی خەڵکی سڤیل و پیرو مناڵیش بێت، "خۆزگەم کورد ئەوەی لە توانایا بوایە و بیکردایە و بیشی پاراستایە ئەوکات با ھەر بە ئاژاوەگێڕ باسکرایە". بەڵام ھەرکاتێ شەڕڤان گەر لەتوانایانابێ دژە ھێرش بکەنە سەر عەفرین ئەوا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ھیچ دژە ھەڵوێستێ نانوێنی چونکە خاکێکی داگیراوەو ھەمیشە ماف لای مافخوراو خاک داگیرکراوە و گێڕانەوەی مافیش بە کارێکی ڕەوا ئەبینرێ. گرنگە تاکی کورد ئەوە بزانێ قەپ لە ھەر پارچەیەک بگیرێ بەشێ لەلەشی تۆ ئەکرێتەوە. ھەر پارچەیەک سوژنێکی پیاکرێ، ئازار بە ھەمان دڵ ئەگا. پارچەیەک لە هەر لایەک بپچڕێنێ ھەر ھەمان دەم ئەقیژێنێ. ھەر داگیرکەرێکیش بەشێکی زیاتر یان کەمتری بەرکەوێ ھەر لە جەستەی شەکەتی تۆ دائەماڵرێ. لە هەر لایەک کچێک یان کوڕێکی کورد بکوژێ سکی هەمان دایک ئەسوتێنێ  

هاوكار حسێن  حیکایەت: نزیک دە ساڵ لەمەوپێش، گەنجێکم دەناسی دەرچوی قوتابخانەی سەڵاحەدینی تورکیی بو، بەڵام پەیوەندی لەگەڵ مامۆستا تورکەکانی هەر مابوو. وتی: "رۆژێک لەگەڵ ئەو مامۆستا تورکەم چوین بۆ مارکێتی ئاڵتون. پەنیری پێویست بوو. یەک بەیەک پەنیرەکانی ئەمدیو و ئەودیو دەکرد. منیش لێمپرسی بۆچی دەگەڕێی. وتی، بۆ پەنیری تورکی. چونکە ئەگەر من لێرە پەنیرێک بکڕم، بازرگانە کوردەکە ناچارە بەیانی بۆ پڕکردنەوەی رەفەکە، داوای پەنیرێکی تورکی بکات. واتە من لێرەوە توانیم، خزمەتی تورکیا بکەم". بۆیە کڕین و فڕۆشتن، هەر تەنیا مەسەلەیەکی بازرگانی روت نیە، بەڵکو هۆشیارییەکی کۆمەڵایەتیشە. جێی خۆشحاڵییە ئێستا ئەم کۆهۆشیارییە لەناو ئێمەشدا پەرەی سەندوە. زانیاری: بایکۆتی ئێمە زیانی بۆ تورکیا هەیە؟ دەمەوێت ئەم پرسیارە، بەزانیاری رونبکەمە. لەساڵێکدا قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان تورکیا و عێراق نزیکەی 8 ملیار دۆلارە، لەو بڕە، نزیکەی 2.5 ملیار دۆلاری لەگەڵ هەرێمی کوردستانە. تا مانگی ئیلولی 2017، هەرێم بڕی 1.8 ملیار دۆلار قەرزاری بازرگانە تورکەکان بووە. بۆیە هەر خاوبونەوەیەک لەو بازرگانییە، چەکێکی کوشندەیە سەرەتا بۆ دەسەڵاتە بازرگانیەکەی خۆمان، ئینجا تورکیا. لەهیچ حاڵەتێکدا تورکیا ئامادەنیە، دەستبەرداری ئەو بابەتە بێت لەگەڵ هەرێم، تەنانەت بەهۆی ئەنجامدانی ریفراندۆمەوە، هەمو پەیوەندییەکی وەستاند جگە لەبازرگانییەکەی. لەوکاتەدا نیهات زەیبەکچی، وەزیری ئابوری تورکیا وتی: "بڕیاری قەدەغەی ئابوری لەگەڵ هەرێم نادەین، چونکە ئەوە مەترسیدارە بۆ وڵاتێکی وەک تورکیا کە دەیەوێت هەیمەنەی ئابوری و بازرگانی خۆی بەسەر ناوچەکەدا زاڵبکات". پەند: ئێستا ئەوانەی بەو بایکۆتە زەعلان بون، باس لەوە دەکەن کە ئەمە خزمەتە بە بازرگانی ئێران و دەشێت دەستی ئەوانی لەپشت بێت. بەڵێ خزمەتە بە بەرژەوەندی ئێران، بەڵام بۆ پیاوی عاقڵ و بێمەسڵەحەت، هەر ئەم بایکۆتە وەک تیغێکی دوولا وایە و هەڵگری پەندێکی گەورەشە بۆ خودی ئێران، پەندێک کە بە ئاخوندەکانیش دەڵێت: ئەمڕۆ لا تیژەکەی ئەم تیخە کاریگەرە رووی لە رۆمە، هیچ زەمانێک نیە سبەی روبکاتە عەجەمیش. راستە خۆمان خاوەنی بەرهەمێکی ناوخۆیی ئەوتۆ نین، بەڵام وەک بەکاربەرێکی کاریگەر، دەتوانین باشترین یاری لەگەڵ ئەو دوو جیرانە لاسارەی خۆمان بکەین، ئەمڕۆ تورکیا ئازاری خەڵکەکەمان دەدات لە رۆژئاڤا، ئێمەش ئاوا کلکی رادەکێشین. ئەگەر سبەی ئێران هەر زیانێکمان پێبگەیەنێت، بەهەمان نینۆک دەتوانین چنگێکیش لە ردێنی ئەوان وەردەین.

مەریوان وریا قانع لە دونیای ئەمڕۆدا یەکێک لە ستراتیژیەتە گرنگەکانی خەباتی سیاسیی میلەتانی چەوساوەی وەک ئێمە، بریتییە لە گەیشتن بە جیھان، لە گەیشتن بە ئەوانیتر، بەو بەشەی جیھان کە تا ئێستاش ناوی مرۆڤایەتییە. لەم گەیشتن بە جیھانەدا دوو ڕەھەند زۆر گرنگە. یەکەمیان ئەوەیە کە ببینرێت، لەبەردەمی جیھاندا دەربکەویت، ڕێگر و بەربەستەکان ببەزێنیت و بگەیتە بەرچاوی جیھان.. ئێدوارد سەعید کە باس لە مێژووی خەباتی فەلەستینیەکان دەکات لەوە ئەدوێت ئەم مێژووە بەردەوام یەک ئارەزووی ھەبووە، ئارەزوی ئەوەی جیھان فەلستینیەکان ببینێت. جگە لە بینین ڕەھەندێکی دیکەش پێویستە، ڕەھەندی ئەوەی کە ببیسترێیت. چونکە بینین بەتەنھا بەس نییە، تەنھا بڵاوبووونەوەی وێنە و دیمەنەکان بە جیھاندا بەس نین، بەڵکو پێویستە بشبیسترێیت. جیھان تەنھا وێنەی تاوانەکان نەبینێت، بەڵکو ئەو حیکایەتانەش ببیسێت کە لەپاڵ ئەو تاوانانەدا دەگێڕدرێنەوە. تێکەڵکردنی ئەم دوو ستراتیژە کاری ورد و ڕۆژانە و بەردەوامی دەوێت. شتێک کە لە بینین و بیستندا پێیوستە ئاگاداریبین ئەوەیە وێنەی ئێمە بۆ دەرەوە تەنھا وێنەی قوربانییەکی ئەبەدیی نەبێت، تەنھا وێنەی وێرانکاریی و خوێنڕشتن و پەلاماردانەکان نەبێت، بەڵکو ھاوکات وێنەی ئیرادەیەکی گەورەی تەسلیمنەبوون و بەرەنگاربوونەوە بێت، تێکەڵ بە ئیرادەی چێژوەرگرتن و خۆشویستنێکی ھەمەلایەنەی ژیان. ئەوەی دەچێتە دەرەوە تێکەڵێک بێت لە برین و کۆڵەندان، لە کارەسات و ئارەزووی ژیان، لە بەرەنگاریی و سەما. گرنگە وێنەی میلەتی ئێمە وەک میلەتێکی چەوساوە، تێکەڵبێت بە وێنەی میلەتێکی سەماکەر، مۆسیقاژەن، سەیرانکەر. لەوکاتەدا کە وێنەی منداڵێکی کوژراومان بە جیھاندا بڵاودەبێتەوە ھەوڵبدەین وێنەی مناڵێکیشمان کە سەمادەکات و لە ئاسمان ڕادەمێنێت، وێنەی کچێک کە خەریکە مۆسیقا دەژەنێت، وێنەی ئاگرێک لە شاخەکاندا کە بەدەوریدا خەڵکانێک کۆبوونەتەوە و گۆرانی دەڵێن، بەیەکەوە بچنە دەرەوە، یان بەیەکەوە لەسەر شەقام و گۆڕەپانی شارە گەورەکانی جیھان ئامادەبن. بە مانایەکی تر پێویستە ئاگادارین ”چوارچێوەیەکی پاسیڤ“، passive frame، بۆ دەرکەوتنمان لە جیھاندا دروستنەبێت. بینین و بیستنی ئیلھام ئەحمەد، خانمێکی شۆڕشگێڕ و سادە، تێکۆشەرێکی ھێمن و کەمدوو، لە کۆنگرێسی ئەمریکییدا، ئەو ستراتیژە سیاسییە ڕاستەقینە و تەندروستەیە بۆ بیستن و دەرکەوتن لە جیھاندا. ئەم خانمە یەکێکە لە سەربازە سادەکانی ئەو مەسەلەیەی خۆی و دەیان ھەزار کەسی تر خەباتی بۆ دەکەن. سەربازێکی سادە و دڵسۆز کە نەپشکی لە بازرگانی نەوتدا ھەیە و نە کۆمپانیا و بازاڕ و لەشکری تایبەت. ئەم نە مناڵی ئەم بنەماڵەی سیاسیی و نە کچی ئەو خێزانی سوڵتانییە. ژنێکی سادەیە و بەناوی مەسەلەیەکی ڕەواوە لە جیھاندا دەردەکەێت و دەبینرێت. بیستن و دەرکەوتنی ئەم خانمە بیستن و دەرکەوتنی عەشیرەت و خێڵێک نییە لەسەر سەحنەی جیھان، کورتکردنەوەی مەسەلەکەی نییە بۆ مەسەلەی ئەم یان ئەو خێزانی سیاسیی. ئامادەبوونەکەی ئامادەبوونی چەند کەسێکی ناو بنەماڵەیەکی سیاسیی نییە لەباتی ھەمووان. ئەم خانمە دەرکەوتن و بیستنی مەسەلەی کۆمەڵگایەکی غەدرلێکراوە لە باشترین و ئینسانتیرن و سیاسیترین شێوەیدا.

د.شێرکۆ کرمانج لەم بابەتە هەوڵدەدەم بە پشتبەستن بەو لێپێچینەوەیەی کە لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوە لە کۆنگرێسی ئەمریکا دوێنێ لەگەڵ جێمس جێفری، نێردەی تایبەتی ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆ سوریا، کردی، کە ٢ سەعات‌و ٣٦ دەقە بوو، شرۆڤەی ئەو پێشهاتانەی لە ماوەی چەند حەفتەی ڕابردوو بکەم. تەرکیزی سەرەکی بابەتەکەم لەسەر ئەوە دەبێت کە پرسیارو وەڵام‌و گفتوگۆکانی لێپێچینەوەکە چیمان لەسەر کۆی پرسی ڕۆژاڤاو سیاسەتی ئەمریکی لە ڕۆژهەڵاتی ناوین‌و کەسایەتی ترمپ پێدەڵێت. ترەمپ سەرۆکێکی بێ هاوتا ترەمپ تاکە بڕیاردەری سەرەکی بووە لەو پرسی کشانەوەو ڕێگەدان بە تورکیا بۆ داگیرکردنی بەشێک لە ڕۆژاڤا. ئەو پرسی بە کەس نەکردوە تەنانەت بە جێمس جێفریش کە هەم کەسێکی شارەزایە لەمەڕ پرسەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین هەم نێردەی تایبەتی خۆی بووە بۆ سوریاو سەرپەرشتی دۆسیەی شەڕی داعشی کردوە. جێفری لە کاتی تەلەفۆنەکەی ترەمپ بۆ ئەردۆگانیش ئامادە نەبووە. ئەمانەش پێمان دەڵێن کە: 1. ئەمریکا وەک زۆر وڵاتی ئۆپۆریتاری، وەک تورکیاو ڕوسیا، خەریکە ڕۆڵی دامەزراوەکان تێیدا لاواز دەبێت. 2. ئەگەر بتەوێت خوێندنەوە بۆ سیاسەتی ئەمریکا بکەیت لەسەردەمی ترەمپ دەبێت لەو چوار ئاستە باوەی کە بەکاردێت بۆ شرۆڤەکردنی پرسە نێودەوڵەتییەکان کە ئاستی کەس، ئاستی ناوخۆ، ئاستی پەیوەندی نێوان دەوڵەتەکان و ئاستی جیهانین، ئەوە ئاستی کەس، کە لێرە دەکاتە ترەمپی سەرۆک، باشترین خوێندنەوە بەدەست بدات. لێرە مەبەستم ئەوە نیە کە ئاستەکانی دیکە، واتە بکەرەکانی دیکە، کاریگەرییان نیە. 3. ترەمپ لە هەوڵی بێ نرخکردنی دامەزراوەکانی ئەمریکایە، چ دامەزراوە دەوڵەتییەکان وەک کۆنگرێس‌و وەزارەتەکان، چ دامەزراوە نادەوڵەتییەکان وەک حیزب‌و تەلەفزیۆن‌و ڕۆژنامەکان. بۆ ئەم مەبەستەش هەموو بڕیارێکی بەو ئاراستەیە دەدات. 4. لە تەواوی پرسیارو گفتوگۆکان هیچ سەرەداوێک بەدەست ناکەوێت کە ترەمپ بۆچی ئەم بڕیارەی داوە. لەڕاستیدا بڕیارەکە هێندە بەدزی‌و هێندە خێرا دراوە کە گومانی زۆر دەکرێت یان پێکهاتنێکی دووقۆڵی ئەردۆگان‌و ترەمپ بێت یان گەمژەییەکی ترەمپ کە بەس لەبەرئەوەی بەڵێنی بە دەنگدەرەکانی دابوو هێزەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوین دەکێشێتەوە بۆیە ئەم بڕیارەی داوە، ئەویش بۆ زامنکردنی ئەو کەسانەی بەو مەبەستە دەنگیان پێداوە. ستراتیجیەتی ئەمریکا لە سوریا لە گفتوگۆکانی لێپێچینەوەکە، وەک پێشتریش زانرابوو، ئەمریکا سێ ستراتیجیەتی هەبوو، گوایە هەر ماویەتیش، لە سوریا: 1. لەناوبردنی خەلافەتی ئیسلامی‌و بێهێزکردنی یان لەناوبردنی داعش. 2. کەمکردنەوەی بوون‌و تواناکانی ئێران لە سوریا بۆ ئەوەی نەبنە مەترسی لەسەر ئیسرائیل‌و هاوپەیمانەکانی دیکە لە ناوچەکە. 3. گەیشتن بە چارەسەرێکی سیاسی لە سوریا کە لە بەرژەوەندی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی بێت لە ناوچەکە. هەر بەپێی گفتوگۆکانی لێپێچینەوەکە دەردەکەوێت کە هەموو ئەندامانی لیژنەکەی کۆنگرێس، تەنانەت جێمس جێفری خۆیشی، کۆکن بوون لەسەر ئەوەی کە بە ڕێگەدان بە هاتنی تورکیا بۆ ڕۆژاڤاو لاوازکردنی هەسەدە ئەمریکا پێگەی لە سوریا هێندە بێ هێزبووە کە بەدیهێنانی هەر سێ ستراتیجیەتەکەی ئەگەر لە ئەستەم نزیک نەبووبنەوە ئەوە بەرجەستە کردنیان زۆر سەخت بووە.  هەسەدە و ئەمریکا نەک هەر لە قسەو گفتۆگۆکانی لێپێچینەوەکە بەڵکو لە تەواوی ئەوەی دەگوزەرێت لە ئەمریکا لەدوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا، ئەوە دەردەکەوێت کە ئەمریکییەکان بەگشتیی، قل قل نەبێت، پێیانوایە کە ترەمپ‌و ئیدارەکە، لەوێشەوە ئەمریکا، نەک هەر کوردیان بەجێهێشتوە بەڵکو خیانەتیان لێکردوە. ئەندامانی لیژنەکە بە جێمس جێفریان دەگوت ئێوە چۆن سەنگەرەکانی پێشەوەتان بە هێزەکانی هەسەدە چۆڵکرد‌و تونێلەکانتان پێ تێکدان‌و دواتریش کە تورکیا هێرشی کرد ڕاتانکرد. بەگشتی بێجگە لە پشتتێکردن‌و خیانەت ئەوەیان وەک فێڵێک دەدیت لە قازانجی تورکیاو بە زەرەری کورد.  بەپێی قسەکانی ئەندامانی لیژنەکەی کۆنگرێس بێت ئەمریکییەکان دەیانەوێت دووبارە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ هەسەدە دامەزرێننەوە. دیارە گومانیان هەیە داخۆ ئەگەر هەوڵێکی وابدەن سەرکەوتو دەبن یان نا بەڵام وەک لە تێگەیشتن‌و قسەکانی جێمس جێفریش دەردەکەوت هەوڵێکی وا لە ئارادایە. بۆ ئەم مەبەستەش هەم کەسانی دیپلۆمات‌و هەم سەربازییان لەناو سوریا لە پەیوەندی بەردەوام دان لەگەڵ مەزڵوم کۆبانی لە هەسەدە.  هەر لە قسەکان دەردەکەویت کە هەسەدە پێنەچێت بیەوێت پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمریکا بپچڕێنێت چونکە ئەوان چاک دەزانن سبەی ئەگەر لەگەڵ ئەسەدیش گفتوگۆ بکەن ئەوە پشتیوانی ئەمریکایان پێویستە.  ئەمریکا پێدەچێت لەڕێگەی عەرەبەکانی ناو هەسەدە نەک لەگەڵ کورد بەڵکو لەگەڵ عەرەبەکانی ڕەقەو حەسەکەو دێرەزور پەیوەندی دروستبکات‌و کۆنتڕۆڵی هەم نەوتەکە بکات هەم چاودێری پەیوەندی‌و هاتوچۆی خاکیی نێوان ئێران‌و سوریا بەڕێگەی عێراقەوە بکات. لەم ڕێگەیەشەوە بتوانێت لە گفتوگۆ سیاسییەکان لەسەر دواڕۆژی سوریا دەستێکی کوردی‌و عەرەبی هەبێت. هاتنی تورکیا بۆ ڕۆژاڤا بەپێی قسەکانی جەیمس جێفری ئەمریکاو تورکیا بەس لەسەر ئەوە پێکنەهاتون کە شەڕ بۆ ماوەیەکی کاتیی ڕابگیرێت بەڵکو تورکیا هێرشەکانی ڕابگرێت. هاوکات ئەو ناوچە ئارامەی ئەمریکا بۆ تورکیای دیاریکردبوو تەنیا نێوان سەرێ کانی‌و گرێ سپی، واتە ١٣٠ کیلۆمەتر بە قوڵی ٣٢ کیلۆمەتر، دەگرێتەوە. دیارە ڕوسەکان ئەوەشیان لە تورک کەمکردۆتەوە بۆ قوڵایی ١٠ کیلۆمەتر بەبێ داگیرکردن بەهاوکاری ڕوسەکان تەنیا دەورییەنان لەو ناوچانە هەبێت.  ئەمریکییەکان ڕاگرتنی شەڕیش وەک سەرەتایەک بۆ گفتوگۆ لەنێوان کوردو تورک دەبینن کە لەوانەیە گفتوگۆی پەکەکەو تورکیاشی لێبکەوێتەوە. ئەمریکا و تورکیا هەموو ئەندامانی لیژنەکەی کۆنگرێس کۆک بوون لەسەر ئەوەی کە پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکاو تورکیا درزی ئێجگار گەورەی تێکەوتووە. کێشەو ئاڵۆزییەکانیش تەنیا پەیوەندی بە هەڵوێستی جیاوازی هەردوولا لەسەر هەسەدەو یەپەگە نیە بەڵکو چەند پرسێکی دیکەن، لەوانە: 1. نزیکبوونەوەی تورکیا لە ڕوسیا بەگشتی‌و کڕینی موشەکی S-400 بەتایبەتی. دیارە پرسی موشەکەکان تەنیا پرسێکی بازرگانی نیە بەوەی کە ئەمریکییەکان بڵێن بۆ تورکیا موشەکی تۆماهۆکی نەکڕیوە بەڵکو پرسەکە پەیوەندی بە هاتنی پسپۆڕانی ڕوسەوە هەیە بۆ وەکارخستنی موشەکەکان. ئەمریکییەکان پێیانوایە کە پسپۆڕانی ڕوسی لەوانەیە دەستیان بە تەکنۆلۆجییەکانی فڕۆکەی F-35 ڕابگات‌و بەکاریبێنن لە دروستکردنی فڕۆکەکانی خۆیان‌ لەگەڵ چۆنیەتی کەشفکردنی لەڕێگەی ڕادارو خستنەخوارەوەی لەڕێگەی موشەکەوە، هەر بۆیەش یەکسەر فرۆشتنی F-35 بە تورکیا ڕاگرت‌و ئێستا تورکیا بەشێکیش نیە لە دروستکردنی فڕۆکەکە. 2. ئەمریکییەکان پێیانوایە کە تورکیا یارمەتی ئێران دەدات بۆ دەربازبوون لەو ئابڵوقەیەی کە ئەوان خستویانەتە سەر ئێران. بەمەش پێیانوایە تورکیا وەک نەیارێک نەک هاوپەیمانێک مامەڵە دەکات لەگەڵ ئەمریکا. 3. هەوڵەکانی تورکیا بۆ گەڕان بەدوای غاز لە دەریای ناوەڕاست لەو ناوچانەی کە یۆنان‌و قوبرس بە ناوچەی دەریایی خۆیان دەزانن ئەمریکییەکانی نیگەران کردوە. دیارە بێجگە لە ئەمریکاو قوبرس‌و یۆنان، میسریش نیگەرانەو بە ئاشکرا لەم ماوەیە ئەمریکاو قوبرس‌و میسرو یۆنان دژایەتی خۆیان بۆ هەوڵەکانی تورکیا دەرخستوە. 4. گوتەکانی ئەردۆگان لەمەڕ بیرکردنەوەو کارکردن بۆ بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی پرسێکی دیکەیە کە ئەمریکییەکانی زۆر نیگەران کردوە. ئەوان پێیانوایە کە هێشتان وەک پێویست نەیانتوانیوە ڕێگری لە ئێران بکەن کەچی خەمی تورکیاشی هاتەسەر. دیارە سعودیەش لەم پەیوەندە تا ئێستا یەکدو قسەی کردوە بەڵام بەسەرپەرشتی ئەمریکییەکان لە هەوڵدان. بەگشتیی پێشبڕکێی چەکی ئەتۆمی لە ڕۆژهەڵاتی ناوین سەرئێشەیەکی زۆر بۆ ئەمریکاو هاوپەیمانەکەی، ئیسرائیل، دروستدەکەن. ئەمەش ئەمریکییەکانی توڕەکردوە لە تورکیا. 5. ئەمریکا، ئەگەر لە ئاستی حکومەتیش نەبێت، ئەوە لە ئاستی کۆنگرێس زۆر بێزاربوون لە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە تورکیا. ئەوان تورکیا وەک زیندانی ڕۆژنامەنوس‌و دەنگە ناڕەزاکان دەبینن‌و پێیانوایە کە ئەندامێکی ناتۆ نابێت بەمشێوەیە مامەڵە لەگەڵ هاونیشتیمانییەکانی بکات. ئەوان دەڵێن ناتۆ تەنیا هاوپەیمانییەکی سەربازییە نیە بەڵکو لەنێوان ئەندامانی کۆمەڵێک بەهاش هەن کە کۆیان دەکاتەوە، لەوانە ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ.  تورکیاو تاوانی جەنگ یەکێک لەو پرسانەی کە بۆ من زۆر جێگەی سەرنج بوو، ئەوە بوو کە ئەندامانی لیژنەکەی کۆنگرێس باسیان لەوە دەکرد کە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا خەریکی دەرکردنی ڕاپۆرتێک بووە بۆ چۆنیەتی دادگاییکردنی ئەو کەسانەی لە سوریا، لە حکومەت یان لە دەرەوەی حکومەت، تاوانی دژی مرۆڤ یان تاوانی جەنگیان ئەنجامداوە. ئەوان دەیانگوت ڕاپۆرتەکە دەبوایە پێش هێرشەکانی تورکیا دەرچووبا کەچی پێدەچێت لە وەزارەتی دەرەوە، جێمس جێفری یەکێک لەوان، کەمتەرخەمیان کردبێت لە تەواوکردنی ڕاپۆرتەکە. ئەندامانی کۆنگرێس دەیانگوت ئەگەر ڕاپۆرتەکە دەرچووبا ئەوە لەوانەبوو کە تورکیا ئاوا بێ سێ‌و دوو هێرشی نەکردبا بۆ سەر کوردەکان. هاوکات ئەندامانی کۆنگرێس زۆر جەختیان لەسەر ئەوە کردەوە کە داخۆ ئیدارەی ترەمپ هەڵدەستێت بە کۆکردنەوەی بەڵگە بۆ دادگایکردنی ئەو هێزو لایەن‌و کەسانەی کە لە هێرشەکانی تورکیا بەشداربوونەو تاوانی جەنگیان ئەنجامداوە (دیارە فەڕەنسا دەستی بەم کارە کردوە). جێمس جێفری بەڵێنی دا کە بە جدی کار لەسەر ئەم دۆسیە دەکەن‌و هیچ تاوانبارێک نابێت لەم پرسە ڕزگاری بێت. ئەندامانی کۆنگرێس هیوایانخواست کە ئەم پرسە دیزە بە دەرخۆنەی پێنەکرێت. ئەم خاڵە بۆ کورد نەک هەر لە ململانێکانی لەگەڵ تورکیا زۆر بەقازانجیەتی بەڵکو دەستی تورکیا لە دواڕۆژی سوریا زۆر کورتدەکاتەوە ئەگەر ئیشی جدی لەسەر بکرێت. بەگشتیی بە بنەما لەسەر ئەم قسانەی کە لێپێچینەوەکەی جێمس جێفری کران پێدەچێت: 1. کە ئەمریکا ئەگەر سوریاشی بەجێهێشتبێت بەڵام نەتوانی دەستبەرداری کورد بێت لە سوریا نەک لەبەر چاوی ڕەشی کورد بەڵکو بەرژەوەندییەکانی ئەوە دەخوازێت. 2. لە دووبارە داڕشتنەوەی سوریا، کوردو هەسەدە ئەگەرچی لاوازیش بووبن بە داگیرکردنی بەشێک لە ڕۆژاڤاو لەلایەن تورکیا‌و هاتنی هێزەکانی سوریاو ڕوسیا بۆ باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا کەچی کوردو هەسەدە هێشتان دەتوانن ڕۆڵی چاک ببین. هۆکاری هەرە سەرەکیش ئەوەیە کە نە ئەوڕوپا نە ئەمریکا ناتوانن دەستبەرداری کورد بن‌، هەم لە ڕووی بەرژەوەندییەکانیان هەم تاڕادەیەکیش لە ڕووی ئەخلاقی. 3. کورد لایەنگری ئێجگار زۆری بۆ پەیدابووە لە ئەوڕوپاو ئەمریکا بەتایبەتی لە ئاستی جادە. 4. ئەگەری زۆری هەیە دوای نیشتنەوەی تۆزی ئەم شەڕەی ئەم دوایە لە ڕۆژاڤا، گفتوگۆی نێوان پەکەکە بەڕاستەوخۆ، یان بە ناڕاستەوخۆ لەڕێگەی هەدەپەوە، لەگەڵ تورکیا دەستپێبکاتەوە ئەمەش لەژێر فشاری ئەمریکاو ڕوسیاو ئەوڕوپا.

 هیوا سەید سەلیم كاتێك لاپەرەكانی مێژووی كوردان هەڵدەدەیتەوە، دەبینین زۆر جاران رووبەڕووی دوو بژاردە كراونەوەتەوە كە بە ناچاری دەبێت یەكێكیان هەڵبژێرێت،  ئەویش بژاردەی خراب یان خرابتر، واتا كەمترین جار خراوەتە بەردەم خراب و باش، هەر بۆیەشە تا ئێستا بە تەواوی بە ئامانجەكانی خۆی نەگەیشتووە.  لە كۆماری مهاباد سۆڤیەتیەكان كە پشتیان لە قازی موحەمەد و كۆمارە ساواكەی كرد، لە نێوان خراب و خرابتر دوومی هەلبژارد، بۆیە سەری خۆی كۆمارەكەشی لەسەردانا، لە باشووری كوردستان بە هەمان شێوە كاتێك ئێران پشتی لەو شۆرشە كرد،  لە شوێنی مقاوەمەت و بەردەوامی خرابترەكە هەڵبژێردرا.  بەڵام لە كۆڕەوی ملیۆنی خەلكی باشووری كوردستان لە ساڵی (1991)دا، هاوكێشەكە پێچەوانە بووەوە، كورد لە نێوانی تەسلیم بوون بەرژێمی دیكتاتۆری سەدام و كۆڕەو، دووەمی هەلبژارد، سەرنجام بە خێر بۆی شكایەوە،  كاتێك بڕیاری 688 ئەنجومەنی ئاسایشی بۆ دەركرا و ناوچەی دژ فرین بووە سەرەتایەك بۆ دەستكەوتی گەورەتر(پەرلەمان و حكومەت). ئەو جارەیان رۆژئاوای كوردستان تەنیا لە یەك مانگدا سێ جار خراوەتە بەردەم بژاردەی خراب و خرابتر هەر سێ جاریش  بە ناچاری یەكەمی هەلبژاردووە، واتا خرابەكەی پێ باشتربووە.  جاری یەكەم لە نێوانی داگیركردنی تەواوی خاكەكەی لە لایەن توركیا و هێزە تیرۆرستیە شەریكەكانی رێكەوتنی لەگەل سوپای ئەسەد هەلبژارد. جاری دووەم لە نێوان شەری نابەرابەری هەمان هێز و وێرانەی زیاتر رێكەوتنی (ئەمەریكا – توركیا)ی بۆ ئاگربەستی كاتی و قەبوولكردنی 13 خاڵەكەی نێو ئەو رێكەوتنامەی هەلبژارد،  كە ئەمجارەش خراب بوو بە ڵام باشتر بوو لە خرابترینیان كە رەتكردنەوەی رێكەوتنەكە بوو. جاری سێیەم هێشتا چەند كاتژمێرێكی مابوو بۆ تەواو بوونی 120 كاتژمێرەكەی ئاگربەستی رێكەوتنامەی ئەمریكا_ توركیا لە لایەن روسیا و توركیا رێكەوتنێكی تازەی 10 خالی لەسەر حسابی رۆژئاوای كوردستان راگەیەندار و ئەمجارەیان رۆژئاوا دەبوو لە نێوانی رێكەوتنی یەكەم و دووەم هەر دووەمیان هەڵبژێرێت ئەویش كە هەردووكیان بۆ رۆژئاوا خرابن،  بەڵام یەكەمیان لەوەی دووەم خرابترە لەبەر ئەو چەند خاڵەی كە ئاماژەیان پێدەدەین: -    لە رێكەوتنامە 13 خاڵیەكەی ئەمەریكا – توركیا) دا دەبوو هێزەكانی هەسەدە لە سەرێ كانیێ و گرێ سپی بە قوڵایی 30 كیلۆمەتر پاشەكشە بكەن بەبێ ئەوەی هێزێك سەرپەرشتی یان نێوەندگیری ئەو پرۆسەیە بكات. ئەمەیان هیچ گرەنتی تێدانەبوو كە توركیا بەردەوام نەبێت لە ڕاوەدوونانی هێزەكانی هەسەدە بە تایبەت دەیتوانی كەلك لە هێزە تیرۆرستیەكانی شەریكی وەرگرێت، وەك كردیان لە دزی و تاڵانی و كوشتنی خەلكی سڤیل. بەڵام لە رێكەوتنی (روسیا _توركیا) هێزەكانی روسیا ئەو ئەركە دەگرنە ئەستۆی خۆیان و ئەو مەترسیە كەمتر دەبێت. -    رێكەوتنامەی روسیا _ توركیا بە جۆرێكە براوەی رێكەوتنامەكە بریتین لە نەیارانی ئەمەریكا و تەنانەت ئەورپاش( روسیا، توركیا ، ئێران ) ئەمە وادەكات دەنگی ناڕەزایی لە نێو كۆنگرسی ئەمەریكی و ئەورپاش دژ بەو رێكەوتنە بەرزتر بێتەوە، وەك كورد ووتەنی (قۆمەگە قوڵتر دەبێت)، بۆ نموونە چەند كاتژمێرێك دوای ڕاگەیاندنی رێكەوتنی( روسیا _ توركیا) لە لایەن لیژنەی دەرەوەی كۆنگرسی ئەمەریكا بانگهێشتی جیمس جیڤری دەكات، لەسەر بڕیاری ترامپ سەبارەت بە كشانەوەی هێزەكانیان لە سوریا و رۆژئاوای كوردستان چەندین پرسیاری ئاڕاستە دەكەن كە ئەمەیان دەستپێكی ناڕەزایەكانە كە تێدەگەن ئەو بڕیارەی سەرۆكی ئەمەریكا چۆن رۆژئاوای ناچاركرد خراب هەڵبژێرێت چونكە ئەوان خرابتریان نیشان دا. دواجار دەڵێین هەموو پێشبینیەكان ئەوەمان پێدەڵێن كە كورد لە رۆژئاوای كوردستان كراوەتەوە قوربانی ململانێی بەرژەوەندی زلهێزەكان، بەڵام هێشتان فیكەی كۆتایی یاریەكە لێنەدراوە، بۆیە با چاوەڕوانی گێمی تازەی یاریەكە بین. رۆژئاوا بە ئیرادەی قارەمانانەی خۆیان، وە دەنگە ناڕازیەكانی دیكەی وەك ڕای گشتی ئەمەریكا و ئەورپا،  دەبێت بە باشی یاری خۆی بكات تا خراب و خرابترەكان بگۆرێت بە باش و تەنانەت بە باشتریش، كە هەر ئەوشیان لێ چاوەڕوان دەكرێت با چاوەڕوان بین.  

د. نیاز نەجمەدین  پێشەکیی رۆژاڤا هەر کەموکوڕییەکی هەبوبێت، سێ وێنەی پیشانداین کە دەکرێت لێیانەوە فێرببین:  "بیناکردن لە بری داگیرکردن، بەرگرییکردن لە بری هەڵهاتن، خەندە و پێکەنین لە بری شیوەنکردن ".  ................ بایکۆت وەک بەرگریی بایکۆت.... بەرگریی میللەتێکە بەرامبەر بە دەوڵەتی داگیرکەر، دەوڵەتێک بەر لەوەی لە روی سەربازیی و سیاسییەوە داگیرمان بکات لە روی ئابوریی و کەلتورییەوە داگیری کردوین، لە ستایڵی پۆشینەوە تا بە ئاهەنگ و تەنانەت جۆری خەونە سیاسییەکانیشمان دەگات.  پەرچەکرداری خەڵکی ئێمەیە بەرامبەر بە دونیایەک کە دەیەوێ کڕیاری هەموو شت بین و لە فرۆشیاری نەوتیش زیاتر نەبین.  پێمان دەڵێت کە هێزی خۆڕسکی جەماوەریی بە هۆکارێک لە دەرەوەی دەسەڵات هەر زیندوو دەبێتەوە.  مەدلولی ئەوەشە کە حکومەتێكی لاوازمان هەیە و ناتوانێت باج و گومرگ دابنێت.  بەپێی داتا نا بەڵکو بەپێی لۆجیکی ئابوری، بەشی زۆری ئەو پارانەی لەسەر تورکیا خەرجی دەکەیت ناگەڕێتەوە بۆ هەرێم، بەڵام بۆ عێراق و ئێران وانییە، بۆچی؟ چونکە لە ساڵێکدا دەیان هەزار گەشتیاریان دێت بۆ هەرێم، لە کاتێکدا دوو هەزار گەشتیاری تورک نابینیت (هیوادارم لەمەدا داتاکەم هەڵە نەبێت). سەبارەت بە زەرەریش، کە من خۆم زەرەر بکەم، ئاساییە لەلام فرۆشیاریش زەرەر بکات.  لەم رووەوە، ئەوەی لە بایکۆتدا بەشداریی دەکات کارێکی باش دەکات و دەستیان خۆشبێت.  ....................... بایکۆت وەک دەرەجەی ئیمان  قسەکەم لەسەر رەهاییبون، گوتاری بایکۆت و سنوری بایکۆتە.  رادیکاڵبون و رەهایی بوون لە زۆربەی هەنگاوەکاندا هەڵەی قورسی تێدەکەوێت. مەگەر زۆر لە ئێوە چەندین جار ئەمە ئامۆژگارییتان نەبووە؟ با هەندێک حاڵەت باس بکەم. - لە پەیجێك بینیم نەخۆشێک چوو بوو بۆ سەیدەلییەیەک. ئەگەرچی دکتۆرەکە پێی باش بووە دەرمانە تورکییەکە وەرگرێت، کەچی ئەو لە داخا وتویەتی نامەوێ. زۆر کەسیتریش وایان لێ هاتووە و دێت، لە پێناوی بەرزکردنەوەی "دەرەجەی ئیمانی قەومیی"دا. ئەمە بەرهەمی ئەم هەڵمەتی "حەرامکردن"ەیە، کەلتوری خۆبێبەشکردن لە هەموو شت بەناوی بەرزکردنەوەی "دەرەجەی ئیمان". ئەم کەلتورە بۆماوەییە و دەبێت رەخنە بگیرێت.  - سەیری ئەو نوسینەی هاوپێچ بکە، لای من گوتارێكی هەڵە و ناشریینە (زیاتر لە ٤٠٠ شەیرو ٢٠ هەزار لایکی هەیە). خەڵک بە بێ ئەخلاق بزانییت تەنیا لەبەرئەوەی وەک تۆ نییە؟ - دکتۆرێکی کورد عەیادەی هەیە، ماددە خاوەکەی لە تورکیاوە دەهێنێت. دوای ئیختیبار، بۆی دەرکەوتووە ماددە خاوە تورکییەکە هەم باشە و هەم بۆ بەکاربەری کورد هەرزان دەکەوێت. دەبێ ئەو ماددە خاوە بەکاربهێنێت.  - نەخۆشخانەیەک تورکییە، پزیشكی پسپۆڕیی تێدایە و ئێمە بەم پەلە پەلە دەستمان ناکەوێت. دەبێت بایکۆت نەکرێت.  - ئێمە سەدان خوێندکارمان هەیە لە تورکیا و لەوێ دەژین. چی بکەن تازە؟ - ئاخر قسەم، کاریگەریی بایکۆت لەسەر بەرهەمی ناوخۆ زۆر نابێت، بەتایبەت ئەگەر شتی تری بەدوادا نەیەت. خۆ ئەگەر بایکۆت هێندە گرنگ بێت، وڵاتانی دواکەتوو بەس بە بایکۆت دەبوژانەوە.  پوختە رەنگە موخابەراتی تورکیا و بەشێک لە دەسەڵاتدارانی کوردیش دەستیان هەبووبێت لەوەی هەرێم ببێت بە ژێر شاڵاوی کاڵای تورکیاوە، واتە سیاسەتی "خنکاندنی بازاڕ"یان بەکارهێنابێت (تەنانەت زەرە لە خۆیان بدەن تا قۆرخی بازاڕ دەکەن). لەم روەوە، بایکۆت دژی ئەو قۆرخکارییەیە. بەڵام هەموو شت بە پیلانگێڕیی بییر لێناکرێتەوە. من رێزی ئەو بەرهەمهێنە دەگرم کە شەو و رۆژ بییر دەکاتەوە و هەوڵدەدات تا شتێکی نوێ بگەیەنێت بە بەکاربەر، گرنگ نییە بە چ زمانێک قسە دەکات. کاڵای تورکیی لە ئەڵمانیا و ئەمریکاش، بەتایبەت لە جلوبەرگدا، کێبڕکێ دەکات. کەواتە مۆدێلێکی سەرکەوتوشیان هەیە لە بەرهەمهێنان و رکابەرییدا.  بەرهەمهێنی ناوخۆش دەبێت بجوڵێت و میتۆدی بەرهەمهێنان و بەڕێوەبردنی چاک بکات، حکومەتیش یارمەتیدەریان بێت، دەنا شەڕی بەکاربەر زەرەری درێژخایەنی بەدوادا نایەت.  بەڵی بۆ "بایکۆتی شمەکی تورکیی هەرچەند دەتوانیت "، ئەگەر بە نەچون بۆ رێستورانتێکیش بێت. ئاساییە ئەگەر ناتتوانی لە هەموو شتێکدا.  نەخێر بۆ تەخوین و تۆمەتبارکردن و موزایەدەکردن بە بایکۆتەوە.  بەڵی بۆ هەنگاوی تر (کە لەسەر بەکاربەر نییە) بۆ بوژانەوەی بەرهەمی ناوخۆ. تییینی: ئەم وتارە دەربارەی بایکۆت درێژەی وتارێکی کورتی پێشومە کە دوای کۆمێنتی هەندێک و ناحاڵییبونێك لە نێوانماندا رویدا، بە پێویستمزانی قسەی زیاتری لەسەر بکەم. ( بایكۆتی كاڵای توركی شەرەفە، ئەخلاقە، خواپەرستیە، دژی سەربڕینەكانی ئۆردوغانی فاشی) 

د. جەعفەر عەلی      چەندین ساڵە سەرزەمینی سوریا، مەیدانێکی گەرمی رووبەڕووبوونەوە و ململانێی نێوان دەوڵەتانی دونیا و ناوچەکەیە. لەگەڵ سەرهەڵدانی بەهاری عەرەبی لە (٢٠١١)دا ئەگەرەکان بەرەو ئەوە بوون، کە سوریا روو لە کەوتن و خۆری بنەماڵەی ئەسەدیش روو لە ئاوابوون بێت، بەڵام رووداوەکان ئاراستەیەکی دیکەیان وەرگرت، ئاراستەیەک کە رەنگە بۆ خودی ئەسەد و هاوپەیمانەکانیشی پێشبینیکراو نەبووبێت.       کاتێک خەڵكی سوریا بە جیاوازی پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکانییەوە دژ بە دیمەشق راپەڕین، بەشێکی گەورە لە دەوڵەتانی بڕیار بە دەستی دونیا لە ئەمریکاوە بۆ ئەوروپا، تەنانەت تورکیاش، داوای رۆیشتنی بەشار ئەسەدیان دەکرد، تەنانەت بڕوایان وابوو، کە چارەسەری ئاشتیانەی دۆخی سوریا لە ئامادەبوونی ئەسەددا، کارێکی نەکردەیە.       دیمەشق تا دوو ساڵیش بەر لە ئێستا، بەشی هەرە گەورەی جوگرافیاکەی بۆ گروپە جیاوازەکانی سوریا لە دەستدابوو، چ گروپەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا، یان داعش، وێڕای ئەوەی کە ناوچەکانی هاوسنور لەگەڵ تورکیاش، تایبەت ئەو ناوچانەی کە زۆرینەی کوردنشینن، بە واقیعی لە بندەستی کوردەکاندا بوون و سوپای دەوڵەتی سوریا لەو ناوچانەدا پاشەکشەی کردبوو. کوردەکان جیاواز لە ناوچەکانی دیکە، جۆرێک لە بەڕێوەبردنی سەربەخۆیان لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتیان دامەزراندبوو، کە تەواوی پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکان تیایدا هاوبەشی دەسەڵات و بەڕێوەبردنەکە بوون.       لە دۆخی ئاڵۆزی سوریادا، ئەمریکا و روسیا وەک دوو هێزی کاریگەری نێودەوڵەتی، ئێران و تورکیاش وەک دوو هێزی کاریگەری ناوچەیی، بوونە بەشێک لە ململانێ و ئاڵۆزترکردنی دۆخەکە. سوریا بووە سەرزەمینی بەریەککەوتن و بە یەکدادانی ناڕاستەوخۆی بەرژەوەندییە سیاسی و ئەمنی و ئابوورییە جیاوازەکان.       ئەمریکا هەر لە سەرەتاوە بە کردەوە پەرۆشی زۆری لە جەنگی سوریادا پێشاننەداوە. بوونی ئەمریکا لە سوریا زیاتر ئامادەیی راگرتنی باڵانسی هێز بووە لە بەرامبەر هەژموونی ئێران و روسیادا، واتە هەر لە بنەڕەتدا، بوونی ئەمریکا بوونێک بووە لە نێو ململانێ ناوچەییەکاندا، نەک ئامادەبوون لە پێناوی بەلاداخستنی ململانێ ناوخۆییەکانی سوریادا. ئەگەر بوونی ئەمریکا لە عیراق بە بوونی ئەمریکا لە سوریا بەراورد بکەین، بە روونی ئەوە هەست پێدەکەین، کە عیراق، پێچەوانەی سوریا، هەمیشە پێگەی گرنگ و جێگە بایەخی زۆر بووە لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکادا و ئامادەبوونی ئەمریکا لە عیراقدا، ئامادەبوونێکی راستەقینە بووە، بە مانای ئەوەی تەنانەت دوای بڕیاری پاشەکشەی هێزەکانیشیان لە سەردەمی دەسەڵاتی ئۆبامادا، گۆڕەپانەکەیان تەواو بۆ ئێران چۆڵنەکردووە. هەرچەندە ئەمریکا لە سوریادا توانای ئەوەی هەبوو بەر لەوەی دۆخەکە بەو ئاڵۆزییەی ئێستای بگات، بەر لەوەی سوریا بەسەر جوگرافیای نفوز و دەسەڵات و بەرژەوەندی جیاوازی جیهانی و ناوچەییدا دابەش بێت، ململانێکە بە بەرژەوەندی خۆی و دۆستەکانی لە سوریا یەکلابکاتەوە.      روسیاش لە سەرەتاکانی دەرکەوتنی دەسەڵاتی داعشەوە وەک ژمارەیەکی کاریگەر لە (٢٠١٥)وە هاتووەتە ناو هاوکێشەکە و تا رادەیەکی گەورەش هاوسەنگی هێز و خاکی بە قازانجی دیمەشق گۆڕی. روسیا پێشتریش و لە رۆژگاری دەسەڵاتی ئەسەدی باوکدا، هاوپەیمان و پشتیوانی سوریا بووە، ئێستاش لە سەردەمی ئەسەدی کوڕدا، هەر وەک پارێزەری دەسەڵاتی دیمەشق ماوەتەوە و توانی لە کەوتنیش بیپارێزێت. تەنانەت لەگەڵ هاتنی روسیادا، نە تەنها ناوچەکانی نفوز و دەسەڵات لەسەر خاکی سوریا بە تەواوی لە نێوان واشنتن و مۆسکۆدا، دابەشبوون، بەڵکو دەسەڵاتی ئەسەدی کوڕیش هەنگاو بە هەنگاو لە دیمەشقەوە بەرەو کۆنتڕۆڵکردنەوەی ناوچە لە دەستدراوەکان رێگەی بڕیوە.       ئێران لە سەرەتای دروستبوونی مەترسی بۆ سەر دیمەشق، لە هاوکاری سیاسی، سەربازی، دیپلۆماسی، هەر جۆرە هاوکارییەکی پێیکرابێت، بۆ دیمەشق درێغی نەکردووە، هەموو تواناکانی خۆی خستووەتە کار، هەموو هەوڵێکیشی داوە تا دیمەشق نەکەوێت. هەرچی تورکیایە لە رێی کۆمەککردنی راستەوخۆ بە گروپە توندڕەوەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سوریا و کۆبوونەوە بە بەشێک لە هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆنی نزیک لە خۆی و جیهادییە ئیسلامییەکان، بە دژی ئەسەد جموجۆڵی لە ناو خاکی سوریا و دەرەوەی سوریادا دەسپێکردبوو.       بۆ ئێران و روسیا، مانەوەی ئەسەد و نەکەوتنی دیمەشق، پرۆژەیەکی ستراتیژی بوو، لەمەشدا سەرکەوتوو بوون. ئەمڕۆ هەموو پێشبینییەکان پێماندەڵێن، کە چیتر دیمەشق، دیمەشقی بەر لە (٢٠١٧) نییە. ئەمڕۆ دیمەشق زیاتر و بە قورساییەکی گەورەترەوە بەرەو ئامادەیی لە ململانێ ناوچەییەکان و یەکلاکردنەوەیاندا بە قازانجی خۆی، رۆڵ دەگێڕێت.       یەکێک لە نزیکترین دۆستەکانی ئەمریکا لە سوریا، کوردەکان بوون. ئەم دووانە، ئەمریکا و کورد (پەیەدە) لە شەڕی دژ بە تیرۆردا، دوو نزیکترین دۆست و هاوکاری یەکدی بوون. پەیەدە بۆ ئەمریکا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش، متمانەیەکی زۆری لە رووی سیاسی و سەربازییەوە بە دەستهێنابوو، توانیبووی لە ناوچەکانی باکور و باکوری رۆژهەڵاتی سوریادا، واتە لە رۆژئاوادا، سەرکەوتنی گەورە بەسەر داعشدا بە دەست بهێنێت، ئەمریکا  وهاوپەیمانانیش لە رووی هێزی ئاسمانی، هەروەها لە رووی پێدانی چەک و مەشق و هاوکاری لۆجستی و راوێژکارییەوە، یارمەتیدەریان بوون. بەڵام سەرەنجام لە ناوەڕاستی ئۆکتۆبەری ئەمساڵدا (٢٠١٩)، ترەمپ، سەرۆک کۆماری ئەمریکا، بڕیاریدا هێزەکانی لە سوریا بکشێنێتەوە. ئەم بڕیارەی ئەمریکا جگە لەوەی لە ئاستی رایگشتی ئەمریکی و جیهانی، تەنانەت لە ئاستی ناوەندە فەرمییەکانی وەک کۆنگرێسی ئەمریکی و ناتۆ و پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپادا، رووبەڕووی ناڕەزایی و رەخنەی توند بووەوە، لە کاتێکیشدا بوو، کە تورکیا دوای داگیرکردنی عەفرین، نزیک بە دوو ساڵ دەبێت خەریکی ئامادەکارییە بۆ پەلاماردان و داگیرکردنی ئەو ناوچانەی کە پەیەدە تیایاندا دەسەڵاتدارە، ئەمریکاش بە وردی ئاگاداری ئەم ئامادەکاری و پلانەی تورکیا بووە. لێرەوە کاتێك پەلاماری داگیرکاری تورکیا دەچێتە بواری پراکتیزەکردنی سەربازییەوە و ئەمریکاش هاوشانی روسیا و چین لە ئەنجومەنی ئاسایش، ئامادەی سەرکۆنەکردنی پەلامارەکەش نابێ، ئیدی هەرچی زیاتر وێنەکە بۆ پەیەدە و هەسەدە روونتر دەردەکەوێت. دیوی دیاری وێنەکە ئەوەیە، تورکیا دەخوازێت بە قوڵایی زیاد لە ٣٠کم بچێتە ناو خاکی سوریاوە، لەو ناوچانەی داگیریدەکات، ناوچەی ئارام لە ژێر سەرپەرشتی و هەژموونی خۆیدا رابگەیەنێت و ملیۆنان ئاوارەی عەرەبی سوریا لەو شوێنانەدا نیشەجێ بکات، واتە دەرکردنی کوردەکان و نیشتەجێکردنی عەرەب لە شوێنەکانیاندا، سیاسەتی تێکدان و گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەکە بە قازانجی سیاسەتی فاشیزمی ئاکەپە و هاوپەیمانەکانی لە ئۆپۆزیسیۆنی توندڕەوی سوریای سەر بە تورکیا. دیوە شاراوەکەشی بریتیبوو لە لێدان لە بوونی کورد وەک قەوارەیەکی سیاسی، وەک پێکهاتەیەکی کۆمەڵایەتی. چونکە لە خەیاڵی فاشیزمی تورکیدا، کورد مەترسییە و دەبێ ئەو مەترسییە لەناوببرێت. واتە هەر لە بنەڕەتدا شەڕی فاشیزمی ئاکەپە، شەڕی دژ بە بوون و ناسنامەی کوردییە، شەڕی تێکشکاندنی ئەو ئیرادەیەیە، کە هەوڵدەدات کورد وەک ئینسان، وەک بوونێکی ئازاد، گوزارشت لە خۆی بکات، نەک شەڕ دژی بوونی قەوارەیەکی جوگرافی دیاریکراو. بۆ فاشیزمی ئاکەپە، کورد وەک ئەم پێکهاتە سیاسی و کۆمەڵایەتییە جیاوازە قبوڵکراو نییە. بۆیە هەرچی لە دەرەوەی ئەم راستییە دەیڵێن، بۆ داپۆشینی خودی ئەو بۆچوون و روانینە فاشیانەیە، کە بە شاراوەیی لە ناوەوەی دەسەڵاتی سیاسی ئەنکەرە لە ئەتاتورکەوە بۆ ئەردۆغان بە نەگۆڕی ماوەتەوە.       ئەم شاڵاوی داگیرکارییە و هەڵوێستی ئەمریکا و هاوپەیمانان وەک تەماشاکەر، کوردەکانی ناچار بە گەڕان بە دوای دۆزینەوەی دۆستی نوێ کرد، دۆستێک لانیکەم هێز و مافی داکۆکی و پاراستنی ژیانی خەڵکی ناوچەکەی لەو شاڵاوەی فاشیزمی تورکیا هەبێت.       کورد لە بەردەم مەترسیدا، رۆژئاوا بەرەو کوێ؟      لە بڕوای مندا، ئەزموونی رۆژئاوا لە ئێستادا، دوای پەلاماردانی لەلایەن تورکیا و، بێدەنگی، یان هاتنەدەنگی بێ کردەوەی دونیا، کەوتووەتە بەردەم هەڕەشە و مەترسی جدییەوە، چونکە روونە هەرچی لە دوای ئەم پەلاماردانەوە لە نێوان وڵاتانی دونیا و تورکیا، یان لە نێوان وڵاتانی ناوچەکە و دونیا بە یەکەوە لەگەڵ تورکیا، یان لە نێوان وڵاتانی ناوچەکە لەگەڵ تورکیادا بکرێت، لە بەرژەوەندی هەر کەس و دەوڵەتێک بێت، لە بەرژەوەندی کورد و ئەزموونی رۆژئاوا نابێت، چونکە هەمووان، بەوانەشەوە کە سەرکۆنەی لەشکرکێشییەکەی تورکیایان کردووە هاوڕان لەسەر ئەوەی، کە دەبێ یەکێتی خاکی سوریا پارێزراو بێت، هیچیشیان پشتگیری دامەزراندنی هەرێمێکی سەربەخۆ، تەنانەت فیدڕاڵیش بۆ کوردەکان ناکەن.       لە ١٧ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٩دا، دوای چوار کاتژمێر کۆبوونەوە لە ئەنکەرە، وەفدی ئەمریکا بە سەرۆکایەتی (مایک پێنس) جێگری سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ ئەردۆغاندا، کە بەپێی هەموو ئاماژەکان، ناردنی ئەم وەفدەش لە ژێر کاریگەری هەموو ئەو فشارە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەدا بوو، کە رووبەڕووی دۆناڵد ترەمپ ببووەوە، یان دوور نییە ئامانج لەو هەنگاوە بۆ سوودوەرگرتن لە کات بە ئاراستەی خامۆشکردنەوەی دەنگی ناڕەزایەتییەکان بووبێت، بەڵام خودی رێککەوتنی نێوان ئەم دوو وڵاتە، جارێکی دیکە نەک بۆ کوردانی رۆژئاوا و بەڕێوەبەری خۆسەری دیموکراتی دڵخۆشکەر نییە، بەڵکو تا رادەیەکی زۆر سەپاندنی ئەو ستراتیژەیە کە تورکیا خواستی بوو لە رێی پەلاماردانی سەربازییەوە بە دەستی بێنێت.       ئەمریکا لە رێی (پێنس)ەوە لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانی لە ئەنکەرە، ئەم رێککەوتنەی وەک دەستکەوتێک بۆ ئەمریکا، بۆ کورد، بۆ تورکیا و ناوچەکەش بەیانکرد، تورکیاش، لە رێی چاوشئوغلۆوە، گوتی: ئەوەی دەکرێت ئاگربەست نییە بۆ ماوەی ١٢٠ کاتژمێر، بەڵکو مۆڵەتە بۆ (پەیەدە) تا بە قوڵایی ٣٢کم لە سنوری تورکیاوە بەرەو قوڵایی سوریا پاشەکشە بکەن، چەکە قورسەکانیان دابنێن و بنکە و بارەگاکانیان تێکبدرێن. ئێمە ئۆپەراسیۆنەکە (بە زمانی فەرمی دەوڵەتی تورکیا) رادەگرین، بەڵام کۆتایی پێناهێنین، تا کوردەکان لەو ناوچەیە نەکشێنەوە کە بڕیارە بکرێتە ناوچەی ئارام، هەر وەک لە خاڵی یازدەی رێککەوتنەکەشدا هەر بەمجۆرە هاتووە.       لە دوای رێککەوتنی ئەنکەرەی نێوان ئەمریکا-تورکیا لە١٧ی ئۆکتۆبەر و رێککەوتنی سۆچی نێوان روسیا-تورکیا لە ٢٢ی هەمان مانگدا، کوردەکان لە ناوچەکانی شەڕی گەرم کشاونەتەوە، ئەمریکاش بە فەرمی ئەوەی بە ئەنکەرە راگەیاندووە. ئەمریکا بە چەند کاروانێکی جیاواز ئەو سەدان سەربازەی لەو ناوچانەی سوریادا هەیبوو، بەرەو عیراق پاشەکشە پێکردووە، تەنها ئەوە نەبێت کە گروپێکی بچووک لە سەربازەکانی بۆ پاراستنی کێڵگە نەوتییەکان هێشتووەتەوە، هەر وەک بە فەرمیش ئەمریکا رایگەیاند، کە ئەوان بۆ پاراستنی نەوت ماونەتەوە، نەک کوردەکان. لە بڕوای مندا، هێشتا بوونی گروپێکی بچووکیش لە سەربازانی ئەمریکا بۆ پاراستنی کێڵگە نەوتییەکانی دەوروبەری دێرەزوور، باشترە لەوەی ئەو سەرچاوە نەوتییانە بکەونە بندەستی روسیا، ئێران، یان تورکیا و دیمەشق، چونکە دەشێت ئەمریکا پلانی ئەوەی هەبێت جارێکی دی ئەو سامانە ئابوورییە بخاتەوە خزمەتی پرسی کورد لەو ناوچانەی تیایدا دەسەڵاتدار دەمێنن.       دۆسیەی کوردەکان لە نێو هەموو ئەو ململانێ ئاشکرا و شاراوانەدا، دەبێ لە ناو جانتای دیپلۆماسی کام وڵاتدا حەشار درابێت، لەسەر کام مێزی کۆبوونەوە و لە کام پایتەختی ئەو وڵاتانەدا گفتوگۆی پیلانگێڕییەکە بە کۆتا بگەیەنن. دیوە ئاشکراکەی پیلانەکە بەرەو ئەوەیە، ئەزموونی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوا ئەگەر نەکەوێتە بەردەم مەترسی هەڵوەشان، ئەوا لە رووی جوگرافیاوە بەرەو بچووککردنەوە، لە رووی سیاسی و سەربازیشەوە کەمتواناتر بکرێت. ئەمریکا، روسیا، ئێران، تورکیا، تەنانەت دیمەشقیش لەمڕووەوە گرفتێکیان نابێت. بۆ هیچ یەکێک لەوانە ئەوەی گرنگە، کورد و ئەزموونی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوا نییە، بەڵکو بەرژەوەندییە ئەمنی و ئابووری و سیاسییەکانە، هەمووان بە دوای بە دەستهێنانی زۆرترین دەستکەوتەوەن، دەستکەوتی سیاسی و ئەمنی و ستراتیژی، دەستکەوتی بە سەرکەوتوویی هاتنەدەر لە ململانێکە. بۆ کوردیش لە نێوان هەڵوەشانی کۆی ئەزموونەکە و بچووکبوونەوەی جوگرافیادا، ئەگەرچی ئەم بچووکبوونەوەی جوگرافیایەش دوور لە هەڕەشەی بەردەوام نابێت، بەڵام گومانی تێدا نییە بڕیاری عەقڵانی ئەوە دەبێت، کە لە ژێر باری ناهاوسەنگی هێز و پشتیوانی نێودەوڵەتیدا، بە بچووکبوونەوە رازی بێت. هەڵوەشان نزیک لە وێرانبوونە لە رووی سیاسی، کۆمەڵایەتی، سایکۆلۆژی، بەڵام بچووکبوونەوە نا. هەڵبژاردنی بژاردەی بچووکبوونەوە نە تەنها بڕیارێکی لۆژیکییە لە رووی سیاسییەوە، بەڵکو جارێکی دی درێژەدانە بە کارکردن بۆ پاراستن و بردنەپێشی ئەجێندای سیاسی کورد لە رۆژئاوا لەسەر ئاستی ناوخۆیی، نێودەوڵەتی و ناوچەیی، واتە هاوشانی مانەوە وەک لایەنە تەکتیکییەکەی، دەشێ لە رووی ستراتیژییەوە، ئایندەیەکی نوێی سیاسی و دیموکراسی و بە یەکەوەژیانی لەسەر بینا بکرێتەوە.          دوورکەوتنەوە، یان کشانەوەی تەواوی ئەمریکا لە جەوهەری ململانێکە لە سوریا، جگە لەوەی بۆ کورد زیانی گەورە دەهێنێت، بۆ نزیکترین هاوپەیمانی ستراتیژی خۆیشی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، واتە ئیسرائیل، هیچ دڵخۆشییەک ناهێنێت. هەرگیز بوون و نزیکی ئێران و دیمەشق لە سنورەکانی باشورەوە لە ئیسرائیل، بەبێ ئامادەبوونی ئەمریکا لە نێو ململانێکەدا، بە قازانجی سیاسی و سەربازی و ئەمنی ستراتیژی ئیسرائیل نابێت. ئەمەش واتای ئەوە دەگەیەنێت، کە ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل بە گەورەبوونی زیاتری هەژموونی ئێران و بەهێزتربوونەوەی دیمەشق، دەکەوێتە ژێر هەڕەشەی گەورەترەوە، بۆیە ئەگەر بۆ ئەمریکا دەستبەرداربوون لە کورد وەک دۆستێک لە شەڕی دژ بە تیرۆر لە سوریادا کارێکی ئاسان بێت، ئەوا ئەم دەستبەرداربوونە لە هاوپەیمانی تەمەن، لە هاوپەیمانی ستراتیژی خۆی، واتە لە ئیسرائیل، کارێکی نەکردەیە، بۆیە دەبێ دیوە شاراوەکەی ئەم پرسەش لە ئەجێندای سیاسی کۆشکی سپیدا ببینرێت. ئایا ئەمریکا وەکچۆن دەستبەرداری دۆستە کاتییەکانی دەبێت، هەر بەمجۆرەش ئاسایشی نەتەوەیی هاوپەیمانە پلە یەک و ستراتیژییەکانی خۆی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەخاتە بەردەم هەڕەشە و مەترسییەوە. پرسیارێکە و وەڵامەکانی لە هەگبەی هاوکێشەی ململانێکانی دواتردا باشتر روون دەبنەوە.    

عەبدولڕەحمان رەزگەیی ھەندێک جار مرۆڤ چەندە بەرپرسیارە لە ئەنجامدانی کردەوەیەک کە دەیکات، ھێندەش بەرپرسیارە بەرامبەر بێدەنگی و ھەڵوێست وەرنەگرتن بەرامبەر کردەوەیەکی  ھۆڤانە وەک ئەوەی ئەردۆگان ئەمڕۆ ئەنجامیدەدات لە ڕۆژاڤا، وەک بەرپرسیاریەتی ئەخلاقی (moral responsibility)، بۆ ئێمە وەک کورد وەرگرتنی ھەڵوێست ھەم ئەرکە و ھەمیش بەهایەک بۆبەشداری تاکی کورد دەگێرێتەوە لەپرسێکی گەورەی مەترسیدار، کەپەیوەستە بە بوونی ئێمەوە وەک مرۆڤ، بەکڕینی بەرھەمی تورکی بە ناڕاستەوخۆ بەشداری لەو زوڵمەی دەکەی کە چەندین ساڵە تورک نەک ھەر لە کورد بگرە لە گەلانی تری ناوچەکەی دەیکات. ئەوانەی پێیان وایە بایکۆت کاریگەری نابێت ھەڵەن، بایکۆت وەک خەباتێکی مەدەنی ئاشتیانە کاریگەری گەورە لە دوورمەودادا دروست دەکات، بۆ ئەمەش کۆمەڵیک جوڵانەوەی بایکۆت ھەن لە مێژوودا کە توانیویانە کاریگەری گەورە دروست بکەن، کە گرنگترینیان جوڵانەوەی سوەداشی ( Swadeshi movement )ی ھیندیەکان بوو لە ساڵی ١٩٠٥، ئەم جوڵانەوەیە یەکەم ھەنگاوی ھیندیەکان بوو بەرەو سەربەخۆیی، دروستبوونی جوڵانەوەکە لە ئەنجامی بڕیارێکی بەریتانیا بوو بۆ دابەشکردنی ھەرێمی بەنگال بۆ دوو بەشەوە، بەم ھۆیەش ھیندیەکان یەکەم جوڵانەوەی بایکۆتیان دامەزراند وەک ھەڵوێستێک دژی ئەو بڕیارەی حکومەتی بەریتانیا، بڕیاریاندا ھیچ بەرھەمێکی دروستکراوی بەریتانیا نەکڕن، کە توانی کاریگەریەکی بەرفراوان لە سەرانسەری ھیندستان دروست بکات و لەلایەن زۆربەی ھیندیەکانەوە بەشداری تێداکرا و پابەندبوون پێیەوە، ئەمە جگە لەوەی توانی ڕۆڵی کاریگەر ببینێت لە زیادبوونی خواست لەسەر بەرھەمی ناوخۆ و بوژانەوە و بەھێزکردنی ئابوری ھیندستان، دواتر ئەم جوڵانەوەیە لە چوارچێوەی بایکۆتدا نەوەستا و بڕیاریاند جوڵانەوەکە شێوازی جیاواز لە خەبات بگرێتەبەر و ببێت بە پڕۆژەیەکی نەتەوەیی کە زۆربەی ھیندیە ناسیۆنالیستەکانی کۆکردەوە تا گەشتە ئاستێک لە ساڵی ١٩٤٧ دا ھیندیەکان توانیان سەربەخۆیی بەدەستبێنن. بایکۆت وەک چەکێک دژی ستەمی بەریتانیا و میکانیزمێکی سیاسی سەدەیەک لەمەوبەر توانی دەستکەوتی گەورە بۆ ھیندیەکان بەدەستبێنێت، لە ئێستاشدا ئێمەش دەتوانین بایکۆتی بەرھەمی تورکی وەک ئاسانترین و کاریگەرترین ڕێگا بەکاربێنین،  ئێمە دەبێت بەرلەوەی گلەیی لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و وڵاتە زلھێزەکان بکەین كە بەرگریمان لێناكەن، دەبێت خۆمان بتوانین لایەنی کەمی ئەرکی  سەرشانمان جێبەجێ بکەین بە بایکۆتکردنی بەرھەمی تورکی. بۆیە  بەشداربە لە بایکۆتکردنی بەرھەمی تورکی، بەشێک مەبە لە زوڵم ، چونکە بەشدارنەبونت لە بایکۆت بە ناڕاستەوخۆ بەشداریە لەو زوڵمەی لە ڕۆژاڤا دەکرێت، ھەروەک چۆن بەشداربونیشت ھەم بەھایەکی ئەخلاقیە ھەم ھێمای ئیرادە و زیندویی ئێمەی کورد نیشان دەدات و ھەمیش چەکێکی کاریگەرە دژی ئەو زوڵمەی لە خۆت و ھاوزمانەکانت دەکرێت

جەزا والی  زانستی ئەنسرۆپۆلۆجیا بەگشتی و ئەنسرۆپۆلۆجیای كەلتوری بەتایبەتی زانستێكی زۆر گرنگە بۆ خوێندنەوەو تێگەیشتن و توێژینەوەو شیكردنەوەی كەلتوری كۆمەڵگە و دیاردە كەلتوریەكان. هەتا ئەمڕۆ ئەم زانستە وەك بەشێك لە كۆلێژی زانستە كۆمەڵایەتی و مرۆڤایەتییەكان لەزانكۆكانی كوردستاندا ناخوێنرێت، لەبەر ئەم هۆكارە هەتا ئێستا ئەو توێژینەوە زانستی و ئەكادیمیانەی لەبواری ئەنسرۆپۆلۆجیا لەهەرێمی كوردستاندا ئەنجامدراون زۆركەم و دەگمەنن، ئەمەش وایكردووە كە زانكۆو دەمودەزگا ئەكادیمیەكان نەتوانن دراسەی كەلتوری كوردی بەگشتی و كەلتورە جیاوازەكانی كوردستان ئەنجامبدەن.   ئەنسرۆپۆلۆجیای كەلتوری Cultural Anthropology ئەو زانستەیە كە لێكۆڵینەوە دەكات لە داهێنانەكانی كۆمەڵگە، ئامڕازەكانیان، ئامێرەكانیان، چەكەكانیان، جۆر و شێوازی دیزاینی خانووەكانیان و نیشتەجێبوونیان، شێواز و جۆری جلوبەرگپۆشینیان، شێوازی ڕازاندنەوە و ئەو خشڵ و جوانكارییانەی بەكاریدەهێنن، یاری و هونەر و ئەدەبیاتیان، داب و نەریت و چیرۆك و ئەفسانەكانیان، واتە ئەو زانستەیە كە لێكۆینەوە لەهەموو بەرهەمە ڕۆحی و مادیەكانی كۆمەڵگە دەكات، هەروەها لێكۆڵینەوە لە وەرگرتن و خواستنی كەلتوور و گەشەی كەلتوریی و گۆڕانی كەلتوری كۆمەڵگە دەكات. هەروەها لە سەرەتا و ڕیشەی دروستبوونی كەلتور و شارستانیەت و فرەیی و جۆراوجۆریی كەلتور و چۆنیەتی بڵاوبوونەوەی  شارستانیەت و كەلتور دەكۆڵێتەوە.   هەروەها ئەنسرۆپۆجیای كەلتوری لقێكە لە ئەنسرۆپۆلۆجیا، كە لە شێوازی ژیان و بیروباوەڕ و دابونەریت و سرووتەكانی كۆمەڵگە دەكۆڵێتەوە و دابەشكراوە بۆچوار بەش: 1- زانستی شوێنەوار، كە گرنگی دەدات بە شوێنەوار و لایەنە مادییەكانی كەلتوور و پرۆسەی گەشەی مێژوویی كەلتوور.  2- ئەسنۆلۆجیا بریتییە لە لێكۆڵینەوەی جیاوازی و بەراوردكاری كەلتوورییەكان.  3- ئەسنۆگرافیا – وەسفی كەلتووری كۆمەڵگە.  4- زانستی زمانەوانی: گرنگی دەدات بە زمان وەك ڕەگەزێكی سەرەكی كەلتور و وەك ئامڕازێكی سەرەكی پەیوەندی مرۆڤی و ئامڕازی گواستنەوەی بیروبۆچوون و گوزارشت بە وشە و ئاماژە و هێما. ئەنترۆپۆلۆژیای كەلتوری لقێكە لە ئەنترۆپۆلۆژیایی گشتی و بایەخ بە توێژینەوەی كەلتوری مرۆڤایەتی، بیروباوەڕیان، بەهاكانیان، تەكنەلۆژیایان، بواری ئابووری، چالاكییە كۆمەڵایەتییەكانیان دەدات.  كەلتور سەنتەری توێژینەوەی ئەنسرۆپۆلۆژیای كەلتورییە، بوارە سەرەكییەكانی ئەنسرۆپۆلۆژیای كەلتوری" هێماكان، بەهاكان، پەیوەندی كۆمەڵایەتی و ئابوری، دابونەریت، ئاین و بیروباوەڕەكان، هونەر، كارو بەرهەمهێنان و چالاكی ئابوری، ماف و ئامێرەكانی بەجیهانیبوون و تەكنۆلۆجیا دەگرێتەوە.  ئەم زانستە گرنگی بە گۆڕانی كەلتووری و گونجانی كەلتووری دەدات. تایبەتمەندییەكانی لێكچووی نێوان كەلتوورەكان و لێكدانەوە و شیكردنەوەی قۆناغەكانی پێشكەوتنی كەلتووری لە كۆمەڵگەدا دیاری دەكات. هەروەها گرنگی بە زمان و شوێنەوار و بەراوری نێوان كەلتوورە جیاوازەكان دەدات.  ئەنسرۆپۆلۆجستی ئەمریكی (Marvin Harris) دەڵێت: " ئەنسرۆپۆلۆجیای كەلتوری لیكۆڵینەوە دەكات لەو: شیوازی - ژیانە گشتگیرە كۆمەڵایەتییە بەدەست هاتووەی گروپیك لەخەڵك، كە چۆنیەتی ڕێگاكانی بیركردنەوەیان و كردارو هەستیان دەگرێتەوە".  لەڕوانگەی گرنگی ئەم زانستەوە بە پێویستی دەزانین ناوەند و رێكخراوو سەنتەری توێژینەوەی كەلتوری لە هەرێمی كوردستاندا دابمەزرێت، بەمەبەستی: ئەنجامدانی توێژینەوەی كەلتوری دەربارەی ئاین و كەلتورە جیاوازەكانی وڵاتەكەمان و ئاشنابوونی خەڵك بە كەلتورە جیاوازەكان و شیكردنەوەی دیاردە كەلتورییە كۆن و نوێكان، دەستنیشانكردن و شیكردنەوەی خاڵە نەرێنی و ئەرێنییەكانی كەلتور و ئایینەكان. ئەمەش دەبێتە زەمینە سازییەكی پەروەردەیی بۆ بڵاوكردنەوە و چاندنی توخمە كەلتورییە دروست  و پێشكەوتووەكان و فرەكەلتوریی و قبوڵكردنی كەلتورە جیاوازەكان و پێكەوەژیانی ئاشتیانە.  لە ڕێگەی گرنگیدان بەم زانستەوە دەتوانین پێكەوە ژیانی ئاشتیانەی ئاین و كەلتوورە جیاوازەكانی كوردستان و كەلتووری (لێبووردەیی  ئاینی و كەلتوریی) بكەینە كەلتوری باوی خەڵك. لە ڕێگەی ئەم زانستەوە دەتوانین پێكهاتە كەلتوریی و ئاینیەكان لەكوردستاندا بناسین و  تایبەتمەندییە نەتەوەیی و ئاینیی و كەلتوورییەكانیان بزانین و  ئاشنای بیروباوەڕ و بەها و یاسا و داب و نەریت و سرووتەكانیان ببین و لێیان تێبگەین.  هەنوكە كۆمەڵگەی كوردستانی لەهەموو كات زیاتر پێویستی بەم زانستە هەیە، بۆ خوێندنەوەی هۆكارو دەرئەنجامەكانی ئەو شڵەژانە كۆمەڵایەتییەی لە كۆمەڵگەی كوردستانیدا ڕویداوە. بۆنموونە( بێمتمانەی، شەڕوئاژاوەی كۆمەڵایەتی، تاوان، جیابوونەوەی ژن و مێرد، خۆكوشتن، نەگونجانی كۆمەڵایەتی، بێكاری، لادان لە داب و نەریت و پڕەنسیپە كەلتورییەكان، توندوتیژی جەستەیی و دەروونی،هتد.) هەموو ئەم حاڵەت و دیاردە كۆمەڵایەتیانە، ڕەگ و ریشەی كەلتورییان هەیە و پێویستیان بە توێژینەوەی كەلتوری هەیە.   سەرچاوەكان:  محمد الخطيب، الأنثروبولوجيا الثقافية شاكر مصطفى سليم، قاموس الانثروبولوجيا   ماستەر لە ئەنسرۆپۆلۆجیای كەلتوری 

مەریوان وریا قانع لە دونیای ئەمڕۆدا یەکێک لە ستراتیژیەتە گرنگەکانی خەباتی سیاسیی میلەتانی چەوساوەی وەک ئێمە، بریتییە لە گەیشتن بە جیھان، گەیشتنە بە ئەوانیتر، بەو بەشەی جیھان کە ناوی مرۆڤایەتییە. لەم گەیشتن بە جیھانەدا دوو ڕەھەند زۆر گرنگە. ڕەھەندی یەکەمیان ئەوەیە کە ببینرێت، لەبەردەمی جیھاندا دەربکەویت، ڕێگر و بەربەستەکان ببەزێنیت و بگەیتە بەرچاوی جیھان.. ئێدوارد سەعید کە باس لە مێژووی خەباتی فەلەستینیەکان دەکات لەوە ئەدوێت ئەم مێژووە بەردەوام یەک ئارەزووی ھەبووە، ئارەزوی ئەوەی جیھان فەلستینیەکان ببینێت.  جگە لە بینین ڕەھەندێکی دیکەش پێویستە، ڕەھەندی ئەوەوی کە ببیسرێیت. لەڕاستیدا بینین بەتەنھا بەس نییە، تەنھا بڵاوبووونەوەی وێنە و دیمەنەکان بە جیھاندا بەتەنھا بەس نییە، بەڵکو پێویستە بشبیسرێیت، جیھان تەنھا وێنەی تاوانەکان نەبینێت، بەڵکو ئەو حیکایەتانەش ببیسێت کە لەپاڵ ئەو تاوانانەدا دەگێڕدرێنەوە. تێکەڵکردنی ئەم دوو ستراتیژە کاری ورد و ڕۆژانە و بەردەوامی دەوێت. ھەموو ھەوڵی وڵاتە داگیرکەر و چەوسێنەرەکانیش ئەوەیە ڕێ لەم دوو مەسەلەیە بگیرێت، چەمکی ”سەروەریی دەوڵەت“ خۆشی ئەو ئامرازە سەرەکییەیە کە بۆ ئەم مەبەستە دەخرێتەکار. ھەڵچنینی دیواری گەورەوە بەدەوری ئەو میلەتانەدا، تەلبەندکردنی سنوورەکانیان، میلیتاریزەکردنی ژیان و ڕێگرتن لە ڕۆژنامەنووسان و پەیامنێران و چاودێریکەران بۆ ئەوەی وێنەکان و دەنگەکان بگوڕێزنەوە، لەپاڵ چەمکی ”سەروەریی دەوڵەت“دا، ستراتیژیەتی سەرەکیی شاردنەوەی ئەو میلەتانەن لە جیھان. شتێک کە لە بینین و بیستندا پێیوستە ئاگاداریبین ئەوەیە وێنەی ئێمە بۆ دەرەوە تەنھا وێنەی قوربانیبوونی بەردەوام نەبێت، تەنھا وێنەی وێرانکاریی و خوێنڕشتن و پەلاماردانەکان نەبێت، بەڵکو ھاوکات وێنەی ئیرادەیەکی گەورەی تەسلمنەبوون و بەرەنگاربوونەوە بێت، تێکەڵ بە ئیرادەی چێژوەرگرتن و خۆشویستنێکی گەورەی ژیان. ئەوەی دەچێتە دەرەوە تێکەڵێک بێت لە برین و کۆڵەندان و لە کارەسات و ئارەزووی ژیان، لە بەرەنگاریی و سەما. گرنگە وێنەی میلەتی ئێمە وەک میلەتێکی چەوساوە تێکەڵبێت بە وێنەی میلەتێکی سەماکەر، مۆسیقاژەن، سەیرانکەر. لەوکاتەدا کە وێنەی منداڵێکی کوژراومان بە جیھاندا بڵاودەبێتەوە ھەوڵبدەین وێنەی مناڵێکیشمان کە سەمادەکات و لە ئاسمان ڕادەمێنێت، وێنەی کچێک کە خەریکە مۆسیقا دەژەنێت، وێنەی ئاگرێک لە شاخەکاندا کە بەدەوریدا خەڵکانێک کۆبوونەتەوە و گۆرانی دەڵێن، بەیەکەوە بچنە دەرەوە، یان بەیەکەوە لەسەر شەقام و گۆڕەپانی شارە گەورەکانی جیھان ئامادەبن. بە مانایەکی تر پێویستە ئاگادارین ”چوارچێوەیەکی پاسیڤ“، passive frame، بۆ دەرکەوتنمان لە جیھاندا دروستنەبێت.  لە دوای ھێرشەکەی ئەردۆگانەوە بۆسەر ڕۆژئاڤا چوارچێوەیەکی جیھانی نوێ لە دروستبووندایە کە بڕێکی گەورە لە ئامادەگیی بۆ بینینی کورد و خەڵکی کوردستانی تێدایە. لێکنزیکبوونەوە و سۆز بۆ کورد و مەسەلەکەی، ھاوشانە بە ڕق و بێزاریی و توڕەبوونێکی گەورە لە تورکیای ئەردۆگان و سیاسەتی داگیرکردن و پەلاماردانی ئەوانیتر. بە درێژایی سەدەی بیستەم کەم سیاسیی تورکیی ھەبووە، ھێندەی ئەردۆگان بێزراو بێت لە دونیادا. ئەردۆگان و ترەمپ لەیەک تەرازوودان و ھەردووکیان ڕووەبڕووی شەپۆلێکی گەورە لە ڕق و ڕەخنە و ناڕازیبوونی جیھانیندا. ھەم ئەردۆگان و ھەم ترامپ جەنگی بردنەوەی ڕای گشتیی ئەوروپیی و جیھانیان دۆڕاندوە. وێنەی ئێمە لەبەردەم ئەو ڕای گشتییەدا وێنەی میلەتێکی بەجێھێڵدراو و خیانەتلێکراوە. ئەم دۆخە دەشێت ھەندێک دەلاقەی بچووکمان بەڕوودا بکاتەوە. ئەوەی پێویستە ھەوڵدانێکی ڕێکخراو و سیستماتیکی خۆمانە بۆ درێژەدان بەم دەرکەوتن و بیستنە لە جیھاندا. ئەمەش کارێکی مەحاڵ نییە، بەڵام ئاسانیش نییە.

محه‌مه‌د حسێن  ئایا بایكۆتی كاڵا توركیه‌كان، بڕیارێكی عه‌قلانی و كاریگه‌ره؟‌  ژماره‌یه‌ك میدیاكار، مامۆستای ئاینی، په‌رله‌مانتارو سیاسی نه‌زان و بێ به‌هره‌ چه‌ند رۆژێكه‌، به‌ نه‌فه‌سێكی تورك-دۆستانه‌وه‌، كه‌وتونه‌ته‌ قسه‌فڕێدانی نامه‌سئولانه‌ له‌ دژی هه‌ڵمه‌تی بایكۆتكردنی كاڵا توركیه‌كان. ئه‌مانه‌، كه‌ سه‌داو كاریگه‌ری بایكۆتكردنه‌كه‌ ته‌نگه‌تاوی كردوون، كه‌وتونه‌ته‌ دڵساردكردنه‌وه‌ی خه‌ڵك له‌ پرۆسه‌كه‌و بێئاگاو (به‌ئاگا) ئاو به‌ ئاشی له‌شكره‌ كوردكوژه‌كه‌ی ئه‌ردۆغاندا ده‌كه‌ن. وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر كاڵاو شتومه‌كه‌ توركیه‌كان نه‌بێت خه‌ڵك له‌ برسانا ده‌مرن. یان بایكۆته‌كه‌ زیان به‌ كوردانی باكور ده‌گه‌یه‌نێت. لۆجیك و تێگه‌یشتنی ئه‌م تورك-دۆستانه له‌ ڕوی ئه‌خلاقی و نیشتمانیه‌وه‌هه‌رچۆنێك بێت، پیرۆزی خۆیان بێت؛ من كێشه‌م له‌گه‌ڵی نیه‌.‌ به‌ڵام زۆر ناڕاسته‌و ناكۆكه‌ به‌و پێوانه‌ ئابوری و سیاسیانه‌ی بازرگانی و بازاڕی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ ده‌به‌ن به‌ڕێوه.‌ جارێ هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ ئه‌وه‌ راست نیه‌ كه‌ ده‌لێن به‌ بێ كاڵا توركیه‌كان خه‌ڵكی كوردستان ناتوانن بژین. ئه‌گه‌ر توركیا ئه‌مڕۆ سنوره‌كانیشی به‌ته‌واوی دابخات هه‌زاران كۆمپانیای هاورده‌كار هه‌یه‌ كه‌ ده‌توانن كاڵای ئێرانی، هندی، چینی، پاكستانی، ئۆكرانی، ئه‌وروپی، مسری و ..هتد بهێننه‌ وڵاته‌كه‌وه‌. كواڵیتی كاڵاكانی ئه‌م وڵاتانه‌ له‌ زۆربه‌ی حاڵه‌ته‌كاندا باشتره‌و نرخه‌كانیشیان هه‌رزانتره‌ له‌ كاڵا توركیه‌كان. داتاو به‌ڵگه‌ی كواڵیتی كۆنترۆڵ هه‌یه‌ بۆ سه‌لماندنی ئه‌م راستیانه‌ (ئه‌گه‌ر پێویستی كرد له‌ كاتی خۆیدا هه‌مووی ده‌خه‌ینه‌ڕوو).  ئارگۆمێنتێكی تری ئه‌م تورك-دۆستانه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ به‌م بایكۆته‌ بازرگان و كرێكارانی باكوری كوردستان زیانیان پێده‌گات به‌و پێیه‌ی ژماره‌یه‌ك له‌ كاڵاكان له‌وێ به‌رهه‌م ده‌هێنرێن و خاوه‌نه‌كانیان كوردن. ئه‌م بۆچونه‌ش زۆر هه‌ڵه‌یه‌و تێنه‌گیشتووه‌ له‌و لۆجیكه‌ی كه‌ بایكۆتی ئابوری له‌سه‌ر بونیادنراوه‌. ئه‌و كۆمپانیاو كرێكارانه‌، با كوردیش بن، باجده‌ری ده‌وڵه‌تی توركن. ئه‌وان سوپاكه‌ی ئه‌ردۆغان ته‌مویل ده‌كه‌ن. كه‌س رقی له‌ هاوڵاتیانی توركیا نیه‌ به‌ غه‌یره‌ كورده‌كانیشه‌وه‌. ئامانجی ئه‌م بایكۆته‌ بۆ ئه‌وه‌یه‌ زیانی ئابور‌ی به‌ حكومه‌ته‌كه‌ی ئه‌ردۆغان بگه‌نرێت. ئه‌مه‌ بۆ دروستكردنی فشاره‌ نه‌ك تۆڵه‌كردنه‌وه‌ له‌ گه‌لانی توركیا.  پاساوێكی تری ئه‌م تورك-دۆستانه‌ له‌ دژی بایكۆت، هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی كوردستانه‌ له‌ توركیاوه‌، به‌ پێی داتاكانی دیلیۆت حكومه‌تی هه‌رێم له‌ داهاتی نه‌وته‌كه‌ی كه‌مێك زیاتری ده‌ستده‌كه‌وێت له‌ حكومه‌ته‌كه‌ی ئه‌ردۆغان و كۆمپانیا توركیه‌كان. له‌ سێ مانگی كۆتایی ٢٠١٨دا، تێكڕای نرخی هه‌ربه‌رمیلێك نه‌وتی كوردستان ٥٤ دۆلار بووه‌. له‌م پاره‌یه‌ كه‌متر له‌ ٢٩ دۆلاری هاتۆته‌ خه‌زێنه‌كانی هه‌رێمه‌وه‌، ئه‌وی تر دراوه‌ته‌ كرێی به‌رهه‌مهێنان و بازاڕیكردن و گومركی توركیا. ژماره‌یه‌ك له‌ كۆمپانیا نه‌وتیه‌ توركیه‌كان خۆیان پشكیان هه‌یه‌ له‌ نه‌وتی كوردستانداو خه‌ریكی به‌رهه‌مهێنان، وه‌ك گه‌نه‌ڵ ئینێرجی و كۆمپانیای وزه‌ی توركی و پێتئۆیڵ و…هتد. كه‌واته‌ توركیا یه‌كێكه‌ له‌ سودمه‌نده‌ سه‌ره‌كیاكانی نه‌وتی كوردستان. ئه‌گه‌ر بڕیاره‌ ئه‌م نه‌وته‌ بۆ هه‌ڕه‌شه‌ی سیاسی به‌كاربهێنرێت، ئه‌وا ده‌بێت لایه‌نی كوردسانی ئه‌م هه‌ڕه‌شه‌یه‌ بكات. نه‌وتی كوردستان ئه‌گه‌ر به‌ ته‌نكه‌ریش بۆ بازاڕه‌كانی ئاسایای ناوه‌ڕاست بنێردرێت ئه‌وا هێنده‌ داهاتی ده‌بێت كه‌ دواجار ٢٩ دۆلار( له‌ كۆی ٥٤ دۆلار) بگه‌ڕێته‌وه‌ خه‌زێنه‌ی هه‌رێم. ‌   چه‌ند ژماره‌یه‌كی مانادارو كاریگه‌ر: له‌ ماوه‌ی كه‌متر له‌ دوو حه‌فته‌دا، رێژه‌ی ئه‌و سه‌رنیشینانه‌ی به‌ كۆمپانیا فڕۆكه‌وانیه‌ توركیه‌كان هاتوچۆیان ده‌كرد له‌ كوردستانی عێراقدا ٧٥% كه‌می كردووه‌، ئه‌مه‌ تا ١٨\١٠\٢٠١٩، به‌ وته‌ی سه‌رۆكی یه‌كێتی كۆمپانیاكانی گه‌شتیاری و فڕۆكه‌وانی له‌ هه‌رێمی كوردستان. هاوكات ده‌یان گه‌شتی فڕۆكه‌وانی كۆمپانیا توركیه‌كان هه‌ڵوه‌شێنراوه‌ته‌وه‌ به‌هۆی نه‌بوونی سه‌رنیشینه‌وه‌. نرخی پلیتی فڕۆكه‌كانیشیان دابه‌زیوه‌ بۆ نزمترین ئاست له‌ ده‌ ساڵی رابردوودا. له‌ شاره‌كانی كوردستان، به‌تایبه‌تی هه‌ولێر، چه‌ندین بازاڕو بازرگان به‌ لافیته‌ رایان گه‌یاندووه‌ كه‌ ئیتر ئه‌وان كاڵای توركی نافرۆشن. راسته‌ ئه‌م بایكۆته‌ له‌وانه‌یه‌ زیان به‌ ژماره‌یه‌ك دوكان و بازرگانی خۆمان بگه‌یه‌نێت كه‌ له‌ ئێستادا كاڵاو شت و مه‌ كی توركییان لایه‌، به‌ڵام ئه‌مه‌ زیانێكی كاتیه‌؛ گرنگی پرۆسه‌كه‌ له‌وه‌دایه‌ كه‌ ئه‌م بازرگانانه‌ ئیتر ناتوانن و ناوێرن شت و مه‌كی توركی هاورده‌ بكه‌ن، به‌ڵكو ناچار ده‌بن به‌ دوای به‌دیل له‌ وڵاتانی تردا بگه‌ڕێن. له‌ سایه‌ی جیهانگه‌رایی و ئامرازه‌ داراییه‌كانی بازرگانی نێوده‌وله‌تی ئه‌م سه‌رده‌مه‌دا،  له‌ هه‌رشوێنێكی ئه‌م دنیادا چی بكڕیت، له‌ماوه‌یه‌كی زۆر كورتدا ده‌یگه‌ننه‌ به‌رده‌رگای ماڵه‌كه‌ت، له‌ هه‌ولێر بێت یان گه‌رمیان و دهۆك.   له‌ كاتی لوتكه‌ی ئابوری نێوان توركیاو هه‌رێمی كوردستان له‌ شاری هه‌ولێر، وته‌بێژی ئه‌و كاته‌ی هه‌رێم سه‌فین دزه‌یی رایگه‌یاند كه‌ ئامانجیانه‌ قه‌باره‌ی بازرگانی نێوان هه‌رێم و توركیا له‌ ساڵی ٢٠١٩ بگه‌یه‌ننه‌ ٢٠ ملیار دۆلار، له‌ ئێستادا ١٠ بۆ ١٢ ملیار دۆلاره‌، ئه‌گه‌ر ئه‌م هه‌ڵمه‌تی بایكۆته‌ بتوانێت ئه‌م ١٢ ملیار دۆلاره‌ دابه‌زێنێت بۆ ٣ ملیار له‌ساڵی ٢٠٢٠دا، كه‌واته‌ ئامانجی خۆی ده‌پێكێت. ئه‌مه‌ به‌سه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ته‌مێی ئه‌ردۆغانی پێبكرێت ئه‌گه‌ر سه‌د ئه‌وه‌نده‌ی تریش ملهوڕ بێت. سزای ئابوری و قه‌یرانی دارایی ده‌توانێت چۆك به‌ هه‌موو حكومه‌ت و سه‌ركرده‌یه‌یك دابدات.     بۆچی ئه‌م بایكۆته‌ پێویسته‌؟ ١- ئه‌م بایكۆته‌ داهات و فرۆشی كۆمپانیا توركیه‌كان كه‌م ده‌كاته‌وه‌، راسته‌وخۆ داهاتی باجی حكومه‌ته‌كه‌ی ئه‌ردۆغانیش كه‌مده‌بێته‌وه‌. توركیاو سوپا كوردكوژه‌كه‌یشی به‌م باجه‌ ده‌ژین، ئه‌وان نه‌وت و گازیان نیه‌ بیفرۆشن. ئه‌گه‌ر وێنه‌كه‌ زیاتر‌ ساده‌بكه‌ینه‌وه؛ تۆ به‌ به‌های ٢٠ هه‌زار دینار شتومه‌كی توركی ده‌كڕیت. لانی كه‌م ٥٠٠ دیناری ئه‌م پاره‌یه‌ ده‌ڕوات بۆ ده‌وله‌تی تورك له‌ ڕێگای باجی سه‌ركۆمپانیاكه‌و باجی داهاتی ئه‌و كرێكارانه‌ش كه‌ كاری تیا ده‌كه‌ن. ئه‌گر تۆ كاڵاكه‌یان نه‌كڕیت، هه‌م حكومه‌ته‌كه‌ی ئه‌ردۆغان داهاتی باجی كه‌م ده‌بێته‌وه‌ و هه‌م كرێكاره‌كه‌ش بێكار ده‌بێت و ده‌بێته‌ سه‌رئێشه‌ بۆ حكومه‌ته‌كه‌.   ٢- بازرگان و كرێكارانی كۆمپانیا توركیه‌كان راسته‌وخۆ تۆشی زیانی دارایی ده‌بن. ئه‌م زیانه‌ تاڵاوی هێرشه‌ كوردكوژیه‌كانی ئه‌ردۆغانیان پێ ئه‌نۆشێت، بۆیه‌ ئه‌وانیش ناچارن له‌لای خۆیانه‌وه‌ شتێك بكه‌ن بۆ راگرتنی ئه‌ردۆغان له‌ هه‌ڵمه‌ته‌كه‌ی. بڕێكی زۆری ئه‌م بارزگانانه‌ لایه‌نگرو ده‌ست و پێوه‌ندی حیزبه‌كه‌ی ئه‌ردۆغانن. ئه‌مانه‌ یان فشاری ده‌خه‌نه‌ سه‌ر یان سزای ده‌ده‌ن و له‌ هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا ده‌نگی بۆ ناده‌ن. ئه‌مه‌ ئه‌و ئه‌نجامه‌یه‌ كه‌ خه‌ڵكی كوردستان له‌م بایكۆته‌ی‌ ده‌وێت. ٣-ئه‌گه‌رچی ئه‌م بایكۆته‌ ره‌نگه‌ هه‌ندێك زیان له‌ به‌كاربه‌رانی هه‌رێمی كوردستان بدات بۆ ماوه‌یه‌كی كاتی، له‌ ئاستی دوور ماوه‌دا قازانجی زۆر گه‌وره‌ی هه‌یه‌. یارمه‌تی بوژاندنه‌وه‌ی به‌روبوومی ناوخۆیی ئه‌دات. یارمه‌تی راكێشانی وه‌به‌رهێنانی بیانی ئه‌دات. بۆ نمونه‌ كۆمپانیایه‌كی زه‌یتی هندی یان پلاستیكی چینی ئه‌گه‌ر بزانێت له‌ كوردستان وعێراقدا، بازاڕێكی باشی ده‌ست ده‌كه‌وێت،‌ ئاماده‌یه‌ بنكه‌یه‌كی به‌رهه‌مهێنانی لێره‌ بكاته‌وه‌. بۆیه‌ ئه‌م بایكۆته‌ ده‌رفه‌ت و هیوایشی له‌گه‌ڵ خۆیدا هه‌ڵگرتووه‌. مه‌سه‌له‌كه‌ هه‌ر ئه‌وه‌ نیه‌ كه‌ سزای دارایی توركیا ده‌درێت، به‌ڵكو ده‌رفه‌ت بۆ بوژاندنه‌وه‌ی بازاڕو ئابوری كوردستانیش دروس ده‌كرێت. ٤- راسته‌ ئه‌م بایكۆته‌ زیان به‌ كۆمپانیا توركیه‌كان و هه‌ندێك جار كڕیارانی هه‌رێمی كوردستانیش ده‌گه‌یه‌نێت، به‌ڵام ئه‌مه‌ هه‌ڵوێستی ئه‌و كه‌سانه‌یه‌ كه‌ ده‌یانه‌وێت په‌یامێكی سیاسی به‌ ده‌وڵه‌تی تورك بگه‌یه‌نن. ئه‌وه‌ی كه‌ په‌یامێكی وه‌های هه‌بێت ره‌نگه‌ ئاماده‌ش بێت كراسێك و سه‌ماوه‌رێی چا لێنان به‌ گرانتر بكڕێت، به‌س بۆ ئه‌وه‌ی بازاڕی برانده‌ توركیه‌كان بشكێنێت.  دیپلۆماسیه‌تی بایكۆت: چین، كه‌ گه‌وره‌ترین وڵاتی دنیایه‌و خاوه‌نی چه‌كی ئه‌تۆمییه‌، تا ئێستا چه‌ند جارێك سیاسه‌تی بایكۆتكردنی به‌كارهێناوه‌ بۆ مه‌به‌ستی سیاسی له‌ دژی نه‌رویج (كاتێك بایكۆتی ماسی سه‌له‌مۆنی كرد)، له‌ دژی یابان( كاتێك بایكۆتی ئۆتۆمبیله‌كانیانی كرد). دواینجار له‌ دژی كۆریای باشور به‌كاری هێنا له‌ رێگای بایكۆتی ‌ئۆتۆمبیل و بابه‌ته‌كانی جوانكاری خانمانه‌وه. له‌ ئێستاشدا سه‌ركرده‌ چینیه‌كان گفتوگۆی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن كه‌ چۆن به‌ دیپلۆماسیه‌تی بایكۆت ئیداره‌كه‌ی دۆناڵد ترامپ سزا بده‌ن و زیانی ئابوری به‌ ئه‌مریكا بگه‌یه‌نن. هه‌رچه‌نده‌ قه‌باره‌و دۆخی ئابوری كوردستان و توركیا به‌راورد ناكرێت به‌ چین و ئه‌مریكا، به‌ڵام بایكۆته‌كه‌ی خه‌ڵكی كوردستان بۆ توركیا زۆر كاریگه‌رتر ده‌بێت له‌ بایكۆتی چینیه‌كان بۆ ماسی سه‌له‌مۆنی نه‌رویج. هه‌رله‌ ئێستاوه‌ ده‌توانین، ده‌ره‌نجامی بایكۆته‌كه‌ ببینین له‌سه‌ر كۆمپانیا فڕۆكه‌وانیه توركیه‌كان، كه‌ فڕۆكه‌وانی و گه‌شت و گوزار له‌ كه‌رته‌ سه‌ره‌كیه‌كانی ئابوری توركیان. ئه‌وه‌ی كه‌ وایكردووه‌ ئه‌م بایكۆته‌ كاریگه‌رتربێت له‌ توانا داراییه‌كانی به‌كاربه‌رانی كوردستان بوونی قۆرغكاریانه‌ی توركه‌كانه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستاندا. ئه‌وان له‌ زۆربه‌ی بواره‌كاندا، هه‌ر له‌ نه‌وت و غازی سروشتیه‌وه‌ تا ده‌گاته‌ دایبی منداڵ و چێشتخانه‌و ئارایشتگای خانمان، ده‌ستبه‌كارن. به‌ حوكمی دراوسێتی و ئاسانكاریه‌ سیاسیه‌كانی به‌رپرسانی هه‌رێم ته‌واو بازاڕه‌كانی كوردستانیان قۆرغكردووه‌.     چینیه‌كان بۆ مه‌به‌ست و ئامانجی بازرگانی و سیاسی بایكۆت ده‌كه‌ن، به‌ڵام كورده‌كان بۆ پاراستن و مانه‌وه‌ی فیزیكی خۆیان ئه‌مه‌ ده‌كه‌ن. ته‌نها بۆ ئه‌وه‌ی جینۆسایدنه‌كرێن و به‌ چه‌كی قه‌ده‌غه‌كراوو فسفۆری نه‌كوژرێت. منداله‌كانیان به‌ زیندووی نه‌سوتێنرێن. چین ده‌وڵه‌تێكی به‌هێزی هه‌یه‌ ئه‌م بایكۆته‌ی بۆ ڕێكده‌خات و ده‌یسه‌پێنێت، به‌ڵام كورد ژماره‌یه‌ك چالاكوانی هه‌یه‌ ته‌نها له‌ تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كاندا ده‌نگیان بیستراوه‌. به‌ڵام هێشتا خه‌ڵكانێكی ویژدان بیماری نه‌زان و گه‌وج  دیانه‌وێت ئه‌م بایكۆته‌ سه‌رنه‌گرێت.

حه‌سه‌ن جودی وه‌ك بینیمان؛ پیلانگێڕیی دژ به‌ رۆژئاوا به‌ دوو رێباز په‌یڕه‌و كرا. یه‌كه‌میان؛ هێرشی سه‌ربازیی هاوبه‌شی سوپای توركیا و گروپه‌ چه‌ته‌كان بوو بۆ سه‌ر رۆژئاوا. دووه‌میان: ئه‌و رێككه‌وتنه‌ بوو كه‌ توركیا و ئه‌مریكا له‌نێوان خۆیاندا دژ به‌ رۆژئاوا به‌ڕێوه‌یان برد. - هێزه‌كانی سوریای دیموكراتی(هه‌سه‌ده‌) 12 رۆژ مه‌زنترین به‌رخۆدان و فیداكاریی كرد، تا هێرشه‌ داگیركارییه‌كه‌ پووچه‌ڵبكاته‌وه‌. توركیا و چه‌ته‌ هاوكاره‌كانی جگه‌ له‌ گرێ سپی و چه‌ند گوندێك نه‌یانتوانی هه‌نگاویتر بێنه‌ پێشه‌وه‌.  - رێككه‌وتنه‌كه‌ی ئه‌مریكا- توركیا به‌ بڕیاری كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا ده‌ستیپێكرد. بۆیه‌ هێزه‌كانی سوریای دیموكراتییش به‌ رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ سوریا و به‌ناوبژیوانی رووسیا هه‌وڵیدا ئه‌و بۆشاییه‌ سه‌ربازییه‌ پڕبكاته‌وه‌ كه‌ به‌ كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا دروست بوو. - هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ ده‌رك به‌وه‌ ده‌كرا كه‌ ئه‌و داگیركارییه‌ بۆ ئه‌نجامدانی كۆمه‌ڵكوژی گه‌ل و داگیركردنی رۆژئاوایه‌. به‌م ده‌رككردنه‌وه‌ ئیداره‌ی رۆژئاوا و (هه‌سه‌ده‌) هه‌وڵیدا نه‌داگیركارییه‌كه‌ و نه‌ كۆمه‌ڵكوژیی رووبدات. له‌م پێناوه‌دا چی پێویست بوو له‌ به‌رخۆدان و فیداكاریی، له‌ به‌كارهێنانی هه‌موو جۆره‌ شێواز و ته‌كتیكه‌كانی شه‌ڕی گرته‌به‌ر. - ئێستا دوای به‌رخۆدانێكی مه‌زن و زه‌بروه‌شاندنێكی مه‌زن له‌ داگیركاریی توركیا و چه‌ته‌كانی، به‌تایبه‌تی دوای چه‌ندین رۆژ له‌ به‌رخۆدانی بێوێنه‌ له‌ سه‌رێكانی، (هه‌سه‌ده‌) به‌ناچاری و له‌چوارچێوه‌ی رێككه‌وتنه‌ به‌زۆر سه‌پێنراوه‌كه‌، ته‌نیا له‌ سه‌رێكانی كشایه‌وه‌. ئه‌مه‌ش بۆئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵكوژیی مه‌زن به‌سه‌ر گه‌ل روونه‌دات و هێزه‌كانی (هه‌سه‌ده‌) زه‌بری زۆریان به‌رنه‌كه‌وێت. ئه‌مه‌ش باشترین بژارده‌ بوو له‌ دۆخێكی وه‌كو دۆخی ئه‌و 12 رۆژه‌ی شه‌ڕ و پێكدادان. لێره‌دا پێویسته‌ چه‌ند خاڵێك به‌وردی بزانین و لێیتێبگه‌ین: - هه‌موو ئه‌و شوێنانه‌ی توركیا و چه‌ته‌كان به‌ شه‌ڕ و به‌ڕێككه‌وتن له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا داگیریان كردووه‌ كه‌متر له‌ سه‌دا پێنجی خاكی رۆژئاوا و باكوور و رۆژهه‌ڵاتی سوریایه‌ كه‌ له‌ژێر ئیداره‌ی دیموكراتی (خۆبه‌ڕێوه‌به‌رێتی دیموكراتی)دان. له‌و سه‌دا پێنجه‌ش ته‌نیا ناحیه‌ی سه‌رێكانی، دوای ئه‌وه‌ی نیوه‌ی داگیركرا، نیوه‌كه‌ی تری سه‌رێكانی له‌ئه‌نجامی (رێككه‌وتنی ئه‌مریكا-توركیا-چه‌ته‌كان) له‌لایه‌ن هێزه‌كانی (هه‌سه‌ده‌)وه‌ كشانه‌وه‌. - ئه‌وه‌ی له‌ 9ی مانگه‌وه‌ له‌ رۆژئاوا رووده‌دات به‌شێكه‌ به‌ پیلانگێڕییه‌كی زۆر مه‌زنتری دژ به‌ گه‌لی كورد و گه‌لانی تری ناوچه‌كه‌. واتا هێشتا هه‌نگاوه‌كانی تری پیلانگێڕییه‌كه‌ ماون، چه‌ندین جه‌وله‌ی تری شه‌ڕ و پێكدادان رووده‌ده‌ن. بۆیه‌ زۆر گرنگه‌ هه‌م رۆژئاوا و هه‌میش هه‌موو بزووتنه‌وه‌ی په‌كه‌كه‌ و گه‌لی كوردستان هه‌موو هێز و توانستی خۆیان له‌یه‌ك كات و له‌یه‌ك جه‌وله‌ی شه‌ڕدا نه‌خه‌نه‌ ناو شه‌ڕه‌وه‌، به‌تایبه‌تی هێشتا شه‌ڕی له‌وه‌ مه‌زنتر و هێرشی له‌وه‌ دژوارتر دژ به‌ كورد ماون. - ‌ ناكرێ وا لێكدانه‌وه‌ی ساده‌ی وابكه‌ین مادام (هه‌سه‌ده‌) له‌ سه‌رێكانی كشایه‌وه‌ كه‌واته‌ ته‌واو هه‌موو شتێك له‌ده‌ستدرا. به‌مشێوه‌یه‌ نییه‌. له‌شه‌ڕی سه‌ربازییدا داگیركردنی ناحیه‌یه‌ك ته‌نانه‌ت شارێك و هه‌موو وڵاتیش هه‌ر به‌واتای شكست و دۆڕان نایه‌ت ئه‌گه‌ر به‌رگریی و به‌رخۆدان مابێت. ئه‌گه‌ر رۆحی به‌رگریكردن و هێزی به‌رگریكردن هه‌بێت. - ئه‌م شه‌ڕه هه‌رته‌نیا شه‌ڕی سه‌ربازیی نییه‌، به‌ڵكو شه‌ڕه‌كه‌ رۆحی و فیكری و سیاسی و كولتوورییشه‌، شه‌ڕی دوو سیسته‌مه‌. سیسته‌می فاشیزمی توركیا كه‌ له‌داڕووخاندایه‌ و بۆ مانه‌وه‌ی خۆی هه‌موو شتێك ده‌كات، له‌به‌رامبه‌ردا سیسته‌می ئازادیخوازیی رۆژئاوا هه‌یه‌ كه‌ تازه‌ له‌ خۆبونیادنان دایه و هێزی به‌رگری مه‌زنی هه‌یه‌‌. بۆیه‌ پێویسته‌ هه‌ر له‌یه‌كه‌م قۆناخی شه‌ڕ و داگیركارییدا، بێهیوا نه‌بین و قه‌ده‌ممان نه‌شكێ و ملكه‌چی دۆخه‌ نه‌خوازراوه‌كان نه‌بین. مادام به‌رخۆدان هه‌یه‌. - ئه‌و هه‌ڵمه‌تی بایكۆته‌ی كه‌وا به‌ پێشه‌نگایه‌تی گه‌نجانی چالاكوانی نیشتمانپه‌روه‌ر ده‌ستیپێكرد، تائێستا دوای زه‌بر وه‌شاندنه‌كانی (هه‌سه‌ده‌)، گه‌وره‌ترین زه‌بریان له‌ئابووری توركیا داوه‌. پێویسته‌ به‌رده‌وامیی پێبدرێت. ئه‌م چه‌ند زانیارییه‌ له‌سه‌ر ئابووری توركیا پێمانده‌ڵێ توركیا به‌م شه‌ڕه‌ی دژ به‌رۆژئاوا و به‌م هه‌ڵمه‌ته‌ی بایكۆت ئابوورییه‌كه‌ی وێران بووه‌. ته‌ماشای دۆخی ئێستای ئابووری توركیا بكه‌ن: ( ١,,,, ٤٥٣,٤٠٠ ملیارو چوارسه‌دملێۆن قه‌رزی ده‌ره‌وه‌. ٢, بانكی ناوه‌ندی توركیا ته‌نهاو ته‌نها (٣٥) ملیار دۆلار یه‌ده‌كی نه‌قدی تیایه‌. ٣, بۆڕاگرتنی داڕوخانی به‌های لیره‌ی توركی ١٩ و ٢٠ ی ئه‌م مانگه‌ ڕۆژانه‌ دوو ملیار دۆلاری خستۆته‌ بازاڕه‌وه‌. یه‌ده‌كی توركیا به‌ زێڕه‌وه‌ كه‌ (٣٢٠ تۆنه‌ به‌هاكه‌ی ٢٥ ملیاردۆلاره‌) به‌رگه‌ی دوومانگی تر ناگرێت ..!! ٤,كێشه‌ی گه‌وره‌ی ئه‌ردۆگان كه‌زه‌نگی مه‌رگی لێ ئه‌دات ئه‌بێت توركیا تا كۆتایی ٢٠٢٠ ,,(١٨٠) ملیار دۆلار قه‌رز بداته‌وه‌ كه‌مه‌حاڵه‌ به‌م وه‌زعه‌وه‌ ..)(ئه‌م زانیارییه‌م له‌ ئه‌كاونتی هاوڕێ حه‌مه‌ غه‌فور وه‌رگرتووه‌) - خۆپیشاندانه جه‌ماوه‌رییه‌كانی گه‌ل به‌ رۆژهه‌ڵات و باشووری كوردستان زۆر گرنگن. هه‌م بایكۆت و هه‌میش خۆپیشاندان گه‌وره‌ترین كاریگه‌ریی ئه‌رێنی و باشی به‌سه‌ر یه‌كڕیزی و یه‌كهه‌ڵوێستی خه‌ڵكی كوردستان كردووه‌ و ده‌كات. بۆیه‌ پێویسته‌ هه‌م خۆپیشاندان و هه‌میش بایكۆت به‌رده‌وام بن. چونكه‌ هێشتا شه‌ڕ و داگیركاریی و پیلانگێڕییه‌كان به‌رده‌وامن. مسۆگه‌ر رۆژئاوا سه‌رده‌كه‌وێت.  

فارس نەورۆڵی   لەدوای سایکس بیکۆ دابەشکردنی کوردستان بۆ چوار بەش و کردنی بەبن دەستی فارس و عەرەب و تورک، ئیتر لەو ساتە وەختەوە گەلی کوردستان شێوازی جیا جیای خەباتی بۆ بەرەنگاری ئەو داگیرکاری و دابەشکردنە نائەخلاقیە گرتۆتە بەر، لەبەر ھەل و مەرجی سیاسی کۆمەڵایەتی و ئاینی و ئابوری ھەر پارچەیەک لەناو ئەو دەوڵەتانەدا، خەباتی گەلی کوردستان لەھەر پارچەیەک چووە دۆخێکی سیاسی تایبەت بەخۆی، لەچوارچێوەو پەیوەندی و بەریەککەوتنی ئاگایی نەتەوەی سەردەست و نەتەوەی ژێر دەست، بەپێی بیرکردنەوەو ئاگایی نەتەوەیی سەردەست گەلی کورد شێوازی خەباتی بەڕێوەبردووە. باشوری کوردستان بەشێکی گرنگی گەلی کوردستانە کە ‌بە درێژایی مێژووی داگیرکاری نەسرەوتووە تا ئاستی سەرکێشی چووەتە مەیدانی بەرەنگاریەوەو ئامادەنەبووە چۆک دابدات، باشوری کوردستان جگە لەبارە جوگرافیەکەی، لەبارە سیاسی و ئابوریەکەشیدا پێگەیەکی گرنگی ھەیە ئەمەش ھاوشانە لەگەڵ بارە کۆمەڵایەتی و ھۆشیاریەکەیدا ئەگەر لەڕووی جوگرافیەوە سەیری بەشەکانی کوردستان بکەین باشور بەوەی کەچەقی ناوچەکەیەو پێگەیەکی جێگری جوگرافیای ھەیە، ھەروەھا لەبەرئەوەی تاکەبەشی کوردستانە کە لەسێ لاوە بەتەواوەتی لەگەڵ سێ پارچەکەی دیکەدا دراوسێیەو خاوەنی زەوییەکی بەپیتە، ئەمەو چەندان ھۆکاری دیکە وایکردووە کە ‌کاریگەری ئەرێنی باشور لەسەر پارچەکانی دیکە بەڕونی دیارە، بەتایبەتی لەمێژووی شۆڕش و بەرەنگاریدا نمونەیەکی کۆڵنەدانە لەئاستی جیھاندا ھەموو رژێمە یەک لەدوای یەکەکانی عیراق ڕێگا نەما نەیگرنەبەر بۆ سەرکوتی باشور، بەڵام نەیانتوانی چۆکی پێدادەن وخۆیان بوون بەپەندی زەمانە. گەلی کورد لەباشور توانی بەرەنگاری سەختترین دۆخ ببێتەوە بەرەنگای پیلانی نەگریسی جەزائیر کەویستیان کورد قڕان بکەن، بەڵام حەکیمی سەرکردایەتی شۆڕش توانی ئەو پلانە پووچەڵکاتەوەو کوردستان لەسەر خاکی خۆی بھێڵێتەوە ئەویش بۆماوەیەک شۆڕشی سڕکردو، لەدەرفەتێکی تردا شۆڕشی ھەڵگیرساندەوە، کورد بەرەنگاری کیمیا بارانکردن بوویەوە بەرامبەر ئەنفال وەستایەوە پێشمەرگە لەخەباتی بەردەوام لەقارەمانێتیدا بووە، گەنجانی کورد لەزیندانەکانی داگیرکەردا کوردستان یان نەمانیان دەوتەوە، سەرەڕای ئەم دۆخە ترسناکە ھەرکاتێک کورد لەپارچەکانی دیکە پێویستیان بەباشور ھەبوایە ئەوا بێ حسابکردن بۆ سنورە دەستکردەکان چوون بەھانای براکانیان لەپارچەکانی دیکە، چوونی بارزانی بۆ کۆماری مھاباد نمونەیەکی باڵاو بەرچاوە، بەڵام بەجیھانی نەبوونی ئەم ڕۆڵە گەورەیە لەوکاتەدا ئەوە بووە وەک ئێستا میدیاو تەکنەلۆجیا نەبووە بۆ گەیاندنی ئەم قارەمانێتی و قوربانیە ئەوکات بەگوندێک ئەگەر ڕادیۆیەکی ھەبووایە ئێستا ھەموو تاکێک دەتوانێت خاوەنی دەزگایەکی گەیاندن بێت لەڕێی تۆڕەکۆمەڵایەتیەکانەوە، دوای ئەو ھەموو قۆناغە سەختەی گەلی کورد لەباشور، دوای ڕەخسانی دەرفەتی نێودەوڵەتی توانی حکومەتی کوردستان دروست بکات. ئەوە ماوەی ٢٨ ساڵە خاوەنی حکومەت و، پەرلەمانەو یەکەم دەستکەوتە لەمێژووی کورددا بەم فۆڕمەو مانەوەی بۆ کاتێکی بەردەوام، لەماوەی ئەو ٢٨ ساڵە گەلی کورد لەباشورو دەستکەوتەکانی ڕوبەڕووی چەندان پیلان و قۆناغی سەخت بۆتەوە، بەڵام توانیوێتی خۆی ڕاگرێ سەرەڕای کەم و کوڕیەکانی کە ‌کەسمان لاریمان نیە لێی، بەبەراورد لەگەڵ دەوروبەردا پڕۆسەی مەدەنی و دیموکراسی بەردەوامە، ئەگەر چی ھەرێمی کوردستان توشی چەندان پەلاماری تیرۆریستی بووەو لەناوخۆو دەرەوەدا قوربانی زۆریشی لێ کەوتەوە کە ‌گەورەترین پەلاماری تیرۆریستی پەلاماری داعش بوو، بەڵام حکومەتی کوردستان پرسی کوردی، بەتیرۆرەوە نەئاڵاند، لەسەربنەمای (دلێری، میانڕەوی، خۆڕاگری) ئیدارەی دۆخەکەی داوە، مرۆڤ دۆستانە مامەڵەی لەگەڵ دۆخەدا کردووە، سەرەڕای ئەم دۆخە دژوارەی حکومەتی کوردستان و گەلی کورد لەباشور، ئەوکاتەی بەشێکی جەستەی نیشتیمان دەکەوێتە دۆخێکی سەختەوە لەڕۆژئاوا سەرۆکایەتی ھەرێم و پەرلەمانی کوردستان بڕیار وەردەگرن بۆ ناردنی ھێزی پێشمەرگە بۆ کۆبانێ، مێژوویەک بوو دووبارە بوویەوە دوێنێ کوردی باشور بەڕابەرایەتی بارزانی ڕاستەوخۆ چووە مھاباد، ئەمڕۆش بەبڕیاری دامەزراوەیی باڵای باشور پێشمەرگە چووە کۆبانێ. لەم قۆناغەشدا کە تورکیا لەشکرکێشی دەکات بۆ ڕۆژئاوای کوردستان، گەلی کوردستان لەباشور سەرۆکایەتی ھەرێم، پەرلەمان، و حکومەت بەھێزی دبلۆماسی سیاسی و میدیایی ھاوکارێکی گەورەن بۆ رۆژئاوا لەلایەکی دیکەوە دەزگای خێرخوازی بارزانی لەھاوکاری خۆراک و پێداویستی مرۆییەوە درێغی نەکردووە، ئەمە جگەلە ڕۆڵی سەرۆک مەسعود بارزانی کە پێگەی خۆی لەڕووی سیاسی و دبلۆماسیەوە خستۆتەکار بۆئەوەی ڕۆژئاوا نەکەوێت ، ئەمەی سەرەوە ئاماژەم پێدا بۆ خۆ فەرزکردن نیە یاخود بۆ سوپاس نیە چونکە ئەرک سوپاسی ناوێت ئێمەش وەک باشور ئەرکی خۆمان ئەرکی ھاوخوێنی و ھاوزمانی و ھاومێژوویی خۆمانە بۆ براکانمان ئەنجامداوە، ئەوەی مەبەستمە بیڵێم ئەوەیە چەند کەسێکی زۆرکەم لێرەو لەوێ لەنوسینەکانیان لەسیمینارو کۆڕو کۆبوونەوەکانیان دەیانەوێت لەپێگەی باشور بدەن، کەئەمانە ئامانجەکەیان دیارە بۆچی وادەکەن و کێ لەپشتیانە لەناو ئەمانەشدا خەڵکی تێدایە بەھەڵە کەوتووەتە ناو مەسەلەکەیانەوە. بۆیە ئەوانە دەبێت بزانن باشور بەفرمێسک و خوێن گەشتووەتە ئێرە ئەم حکومەتەش کەھەیە پێویستە لەھەموو لایەکەوە ببینە ھێز بۆی، لەلایەکەوە ڕەخنەی لێ بگرین بۆ بەھێزبوون نەک بکەوینە لێدان و شێواندنی حکومەت و گەلی باشور ، چونکە باشور قەڵایە بۆ پارچەکانی دیکەو خۆرە بۆ پێدانی وزە بۆ پارچەکانی دیکە، واتا پرشنگی خۆری ئازادی لەباشورەوە سەرچاوە دەگرێت بۆ پارچەکانی دیکە، لەئێستادا لەم دۆخە دژوارەدا بەھیچ جۆرێک کات و ساتی ئەم بەراوردکردنە نیە لەنێوان فکرو ھێزەکانی بەرەنگاری کوردیدا. ئێستا کورد لەتەنگانەدایەو تاکە شتێکە پێویستە بڵاوکردنەوەی ڕۆحی کوردانەو بەرەنگارییەو دەستگرتنی یەکترو پشتیوانی کردنە، ئەگەر تەنھا بە وشەیەکیش بێت ئەو تاکە وشە کوردانەیە ڕۆڵی باشی خۆی دەبینێت نەک لەبەر ھەرھۆکارو ئامانجێک بێت ھەندێ کەس بکەونە لێدانی، پێگەی باشوری کوردستان و دەستکەوتەکانی لەکاتێکدا سەرچاوەی ھێزو وزەی پارچەکانی دیکە لەھەموو ڕوویەکەوە باشورە.

دیفاع هه‌ركی    ئه‌و هه‌ردوو باژێرن (سه‌رێ كانیێ و گرێ سپی) كو شه‌رڤانێن هێزێن سوریا ده‌موكرات "هه‌سه‌ده‌"لدوڤ رێكه‌فتنا ئه‌مریكا و توركیایێ لێ ڤه‌كشیای, كو بریارا ده‌وله‌تا تورك ناڤچه‌یا بناڤ ئارام لێ دروست بكه‌ت د به‌رژه‌وه‌ندیا كورداندایه‌.  چه‌وا د به‌رژه‌وه‌ندیا كوردان دایه‌؟ راسته‌ داگیركرنا هه‌ر بوسته‌كا ئاخا كوردستانێ تشته‌كێ نه‌خوش و نه‌باشه‌, لێ دناڤبه‌را نه‌مان و وێرانبونا هه‌می رۆژئاڤایێ كوردستانێ و یان دوو باژه‌رێن رۆژئاڤایێ كوردستانێ هه‌ڵبه‌ت دوو بچن باشتره‌ ژ هه‌میێ,ئه‌و ناڤچه‌یا تێ به‌حسكرن لدوڤ زانیاریێن هه‌ی دناڤبه‌را هه‌ردوو باژه‌رێن سه‌رێ كانیێ و گرێ سپی دا دبه‌, كو 120 كم پانی و 32كم درێژی, راسته‌ پرانیا رۆنشتڤانێن هه‌ردوو باژه‌ران واته‌ سه‌رێ كانیێ و گرێ سپی كوردن, لێ ده‌ردورا وان باژه‌ران عه‌ره‌ب زورترن, لێ ده‌هه‌مان ده‌مدا چه‌ند باژه‌رێن گرنگ بۆ كوردان دمینن وه‌كه‌، ره‌قه‌ و حه‌سه‌كه‌ ودێره‌زور و قامشۆ، كو پرانیا نه‌فت و چاندنیا وه‌لاتێ سوریا ل ڤان ده‌ڤه‌رێن رۆژئاڤایێ كوردستانێ یه‌, هه‌روه‌ها هه‌رده‌مێ گۆرانكاریێن نوو بهێنه‌ رۆژه‌ڤێ كورد دكارن گرێ سپی و سه‌رێ كانێ بزڤرین,  هه‌روه‌ها دگه‌ڵ كونترۆلكرنا پارێزگه‌ها ئیدلبێ ژ ئالیێ ئارتێشا سوریاڤه‌ كورد دكارن و دوی ده‌میدا باژه‌رێ عه‌فرینێ جاره‌ك دن رزگاربكه‌ن, ئه‌گه‌ر ئه‌م لێره‌ نموونا باشورێ كوردستانێ بینین راسته‌ نها ل باشور مه‌ هه‌رێمه‌كا نیمچه‌ سه‌ربه‌خوو هه‌یه‌, ل پرانیا ئاخا هه‌رێما كوردستانێ دژێر ده‌ستهه‌لاتا ئیداره‌یا باشورێ كوردستانێ دانیه‌، كو دكه‌ته‌ رێژه‌یا 51سه‌دێ و چه‌ند باژه‌رێن مه‌زن وه‌كه‌ شنگال و مه‌خمور و كه‌ركوك وخانه‌قین و چه‌ند ده‌ڤه‌رێن دی ل خوه‌ دگریت, له‌وه‌را زێده‌باری هه‌رتشته‌كی لێ ئه‌ڤ رێكه‌فتن د به‌رژه‌وه‌ندیا كوردان دایه‌.