د. موئمین زەڵمی   عێراق لەخراپترین بارودۆخیدایە، سەرۆك وەزیران بەزمانی حاڵ رایدەگەیەنێت ناتوانێ حكومەتداری لەگەڵ "جەردەكان" درێژە پێبدات، سەرنجێكی كورت دەمانگەیەنێتە ئەو راستییەی ئەم دۆخەی عێراق ئەنجامی هەڵبژاردنی ناتەندروستی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە. دوانزە ئایاری ساڵی رابردوو ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەچوو، لەئان‌و ساتێكدا خەڵك‌و جەماوەری عێراق‌و كوردستان لەناخۆشرین‌و بێھیواترین ساتەكاندا بوون، هێزە سیاسییە راستەقینەكان لەگەڵ دەستپێكردنی بانگەشەدا ھەستیان بەدوو ئەركی زۆر قورس كرد، یەكەمیان گێڕانەوەی ھیوا‌و ئومێد بۆ خەڵك بۆ ئەوەی بەشداری ھەڵبژاردن بكەن، دووەمیش ئەوەی دەبێ ئەم سیستەمە سەقەتە سەرلەبەری ھەڵبوەشێنینەوە. ئێوارەی رۆژی ۱۲ی ئایار، دەركەوتنی ئەنجامی ساختەچییەتی‌و تەزویرە ناقۆڵاكە جارێكیتر بوویەوە ھۆكاری بێ ھیوایی‌و باڵی ڕەشی بێ ئومێدی سەرتاپای عێراق‌و تەنی، كوشتنی ھیواداری لای خەڵك، ئەركێكی لەمێژینەوەی دەسەڵاتی سیاسییە، بۆیەش جارێكیتر ئەوان ویستیان بیكوژن، لەسێدارەی بدەن، تەفروتونای بكەن، ... بوختانیان بۆ كرد، تەڵەیان بۆ نایەوە، تەزویریان لەسەر كرد، خیانەتیان لێكرد، گەلەكۆمەشیان لێكرد، كەچی نەیانتوانی. هێزە راستەقینە چاكەخوازەكان بڕیاریاندا نەھێڵێن ھیوا بمرێ،  تا ھیوا بشەكێتەوە، تا ھیوا بدرەوشێتەوە، بۆیەش ھەر زوو پاش ڕەتكردنەوەی سەرلەبەری پڕۆسەكە، لەگەڵ ھێزە چاكەخواز‌و دیموكراتەكان بڕیاریاندا ببنە چقڵە چاوی ئەو تەزویرەی بووەتە پارێزەری بەرژەوەندی خزمەكان، پڕۆسەی ھەڵبژاردن‌و سەرجەم ئەنجامەكانی ڕەتكرانەوە‌و داوای ھەڵوەشانەوەی ھەڵبژاردن كرا. هێزەكان‌و خەڵك زۆر باش یەكتر دەناسن، زۆر باشیش دەزانن كێ دڵسۆزی راستەقینە‌و خاوەنی دەنگی راستەقینەیە، بۆیەش لەگەڵ جموجوڵە یاسای‌و دیبلۆماسییەكانی سەلماندنی چۆنیەتی ساختەچییەتییەكە، زانرا كێچ كەوتۆتە كەوڵییانەوە‌و ڕێگا ناشەرعییەكان دەگرنە بەر، بۆیەش چەندین كۆگای دەنگەكان سوتێنران، ئاخر كاتێك وترا دەستیان بۆ چڵەپوشەكە بردووە، وتیان وا نیە، بەڵام وا خەریكە چڵە پووشەكە دەیانخنكێنێ. سەرنج بدەن ھەڵبژاردنەكانی ڕابردووش تەزویر‌و ساختەكاری ھەر ھەبوو، بەڵام ئەمجارە رێكخراوتر‌و ترسنۆكانەتر بوو، چونكە ئەمجار ھێزی نوێ ھاتبوو تەرازووی دیموكراسی‌و عەدالەتی قورستر كردووە بۆیەش دكتاتۆری‌و ناعەدالەتییان زیاتر خستۆتەوە گەڕ، چونكە ئەمجار دەیانزانی وەك ڕابردوو، بۆیان ناچێتە سەر، دەترسان چەتری ناڕازاییەكان‌و دەنگە راستەقینەكان گەورە بێت، وا گەورەش بوو، ھێزە چاكەخوازەكان ببنە ھاوپەیمان لەپێناو شكۆی مرۆڤ‌و حوكمی ڕەشید‌و بەرپاكردنی عەدالەتدا، لەپێناو كۆتایی ھێنان بەفەزاحەت‌و سكانداڵەكان‌و ڕێگری لەتەشویش‌و تەزویری سیاسی. خۆپیشاندانەكانی دوومانگی رابردووی عێراق‌و فشارەكانی سەر سەرۆك وەزیرانی عێراق دەرئەنجامی قورسی بۆ سەر بارودۆخی عێراق لێ دەكەوێتەوە، بۆیەش گومان نیە هەڵبژاردنی ناتەندروست دۆخی ناتەندروستی لێدەكەوێتەوە، ئێستاش عێراقییەكان باجی سكانداڵە گەورەكە دەدەن وهێزە چاڵهەڵكەنەكانیش وا دەكەونە ناو چاڵە هەڵكەنراوەكانەوە. چاوەكان ئێستا لەسەر ئەوە چی هێزێك لەئێستادا دەتوانێت‌و جورئەتی ئەوە دەنوێنێت بەڵێنی ڕاستگۆیی، ھەڵتەكاندنی بەرژەوەندی حزب‌و خزم، حوكمی ڕەشید، چەسپاندنی دیموكراسی‌و بەرپاكردنی عەدالەتی بداتە خەڵكی عێراق‌و ببێتە پارێزەری دەنگ‌و ڕەنگی راستەقینەی خەڵك، ئەم بەڵێنەش ڕۆژ بەڕۆژ زیاتر لای خەڵك تۆخ دەبێتەوە‌و چاوەكانیش زیاتر لەجاوەڕوانییدا دەمێننەوە.  

عەدنان زێباری  رەنگە زوور کەس هەر دەست پێکا دیتنا ڤی ناڤ و نیشانێ ڤی بابەتی مەندەهوش بمینن! ، کەسانەکیش توندی رەخنە بگرن تایبەت ئافرەتێت رێکخراوێن مافێ ئافرەت کار دکەن ، یان ئەو کەسێن ناڤێ ئافرەت نان و پیڤازا دخون ، بەلێ دڤێت ئەو مەنتقی و واقعیانە بیر بکەن و وەڵام بدەن ، وەڵامەکا دیر عاتفی هەبیت ، دڤێت رێکخراوێن ب ناڤێ بەرگریکرن ئافرەتێ بەرگریەکا دروست ئافرەت بکەت ، جوداهی ناڤبەرا چ ژ وان نەکەت ئیجا چ ئەڤ ئافرەتە گەنج بیت یان پیر و لاواز بیت ، یان ئەڤ ئافرەتە چ یا خودان هەڤژین بیت یان بێ هەڤژین بیت . وەکی ئاشکرایە رێکخراوا مافێ ئافرەتێ توندی دژی ئینانا ژنا دووێ و سیێ یە ، ژ بووی رێگری کرن ژ ڤی کاری هەمی رێکان دگرنە بەر ، ب جورەکێ بو ئافرەتێ شلوڤەدکەن کە ئەڤە زوڵمەکا مەزنە ژ ڤان ئافرەتان دهێت کرن ، ژ بەر هندێ ژمارەکا ژنێن خودان هەڤژین فێر کرینە کە رێگر بن. دڤیابا رێکخراوێن مافێ ئافرەت ڤی دەمی دا! بەروڤاژیا دروستکرنا ڤێ ترس و سەهما نەدرووست رێک خوش کربا بو فرەژنیێ ، ئافرەتا ئێکێ رازی کربا کە ئەڤە تشتەکێ سروشتیە و پێتڤیە چونکێ دێ ئافرەتەکا بەلنگاز و بێ هیڤی ژیانێ هێت رزگارکرن ، ئافرەتەک کە دونیایێ ب جەهنەم وەسف دکەت ژ بەر کو نابیتە خودان هەڤژین و خێزان کە پێکڤە ئێک دوو هەمبێز بکەن ،  دیسان یا دروست ئەوە دڤیابا مافێ ئافرەتێ گوتبا زەڵامێت خودان هەڤژین ژنا دووێ و سیێ بینن تایبەت بێوەژنا ،  مەرجەکێ یەکسانی ناڤبەرا وان دا پەیدا بکەن ، دیسان زەڵامی شیانێن دارایی و جنسی هەبن ، دروستاهی کارێ خێزانێ رێڤەببەت بێ کێشە و گرفت ئەی ئەو کەسێت پرسیار دکەن بوچی فرەژنی پێتڤیە؟ ئەرێ ما ئەو پرسیار ناکەن رێژا ئافرەتێ ژ وەڵاتەکێ وەکی عێراق ب هەرێما کوردستانێ چەند زێدەتر ژ زەڵاما؟ ئەرێ ما ئەو نابینن ئەڤرو هزاران کچ یێت کەفتی ناڤا ماڵان و زەڵام نینە کە هەڤژینیێ دگەل پێک بینن؟ ئەرێ ئەو ئەڤێ رێژا زوورا بێوەژنا نابینن؟ ئەرێ پا کا مافێ ئەڤانە ؟ کا پاشەروژا ئەڤانە؟ بوو هندێ ئەڤ ئافرەتە یا پاراستی بیت دیر بیت هەر کێشەکێ نوکە و داهاتی پێتڤیە زەڵامەک هەبیت مارە بکەت ، ئەویش ئەو زەڵام بیت بشێت یەکسانی ناڤبەرا وان پەیدا بکەت  پرسیارەک بو ئافرەتان ئەرێ  چ کەسەک هەوە ئامادەیە سەرهەویی بچیت ئەگەر یا مەجگور نەبیت و چ خازگینیێ دی نەبن؟ ئەگەر ئەڤ ئافرەتە بزانیت  دێ ماڵا بابی مینت یان دێ سەر هەویی چیت دێ سەر هەویێ هەلبژێریت ، رەنگە بو وێ ئافرەتا ژن سەر دهێت ئینان و یا سەر هەویی دچیت تشتەکێ نەخوش بیت ناخێ خودا ، چونکی ئەڤە ناڤا کومەلگەهی دا تشتەکێ کێماسی بو ژنێ نیشان دایە ب جورەکێ گەهشتیە وی ئاستی زوور ژن رازی نینە پشتی مرنا وان زەڵام چ ژنێن دیکە بخازیت .  من دڤێت بەحسێ نمونەکێ بکەم کە من چاڤێ خو دیتیە ، زەڵامەکێ خودان ژن رادبیت ژنا دووێ دئینت بێ ئاگاداریا ژنا ئێکێ و بێ ئاگاداریا خزم و ناسیاران ، ژنا دووێ باژێرەکێ دیر دانایە وێرێ خانیەک بو گرتیە و دژیت ، هەر چەند روژەکا دچیت سەرەدانێ لێ دکەت ، ژنا ئێکێ یا ژ زەڵامێ خو رازیە و چ کێشە دگەل نینە ، بەلێ پشتی نزیکی 20 ساڵان ڤی رەنگی ڤەکێشایی ژنا ئێکێ شنی زانی کە زەڵامێ وێ ژنەکا دیکە ئینایە و باژێرەکێ دی ئاکنجی کریە ، ئاها ڤێرە کێشە  دەست پێکر ، ژنکا ئێکێ خو نەرازی کر و دەست گازنداکر ژ زەڵامێ خو ، دگوت بو تە ئەڤ ژنکە ئینایە ئەز قەبیل ناکەم ، بەلێ پرسیار ئەوە باشە ئەی ژنێ زەڵامێ تە هەر ئەو زەڵامە کە ڤی دەمێ درێژ ژنەکا دیکە ئینایە و تە چ گازندە لێ نەبوون ، تە باشترین کەس قەلەم ددا ، بەلێ ب تنێ تە زانی ژنەکا دیکە ئینایە تە هێشتا ئەو ژنک نەدیتیە تە هەڤژینێ خو دەقیقەکێ دا کرە زەڵامەکێ خراب! . دڤێت کەسەک هەبیت ڤێ ئافرەتێ تێبگەهینت کە ئەڤە تشتەکێ ئاسایە ، تشتێ نەئاسایی نەیاسایی و نەشەرعی ئەوە دادپەروەری نەکەت  یان پەیوەندیێن نەشەرعی دگەل ئافرەتەکێ گرێ بدەت ، بیر نەکەین زوور زەڵام هەنە ئێک ژنا تنێ ئینایە بەس ژیانا وێ کریە جەهنەم ، زەڵام هەیە خودان سێ هەڤژینە بەلێ چ کێشە نینە. دیڤ ئامارا رێڤەبەریا ئامار و پلاندانانا ئەنجومەنێ دادوەری هەرێما کوردستان دەمێ نەه ساڵان دان 2009-2017 نزیکی 27 هزار زەڵامان ژنا دووێ و سیێ ئینایە ، ئەڤە دەمەکێ دایە کە رێگریەکا مەزن لێ دهێت کرن ، ب تنێ دێ پرسیار کەم ئایە چارەسەریا ڤان چیە ئەگەر ئەڤ ژمارا ئافرەتان هەمی مالێت دایک و بابێ خو مابانەڤە؟ ژ بلی هزاران کچ و ژنێن دیکە کە ئەڤرو بێ  هەڤژینن ، رەنگە ڤێرە پرسیار بهێت کرن بێژن ئەگەر زەڵام ژنا دووێ نەئینت دێ ئافرەت هەڤژینێ دگەل زەڵامەکێ دی پێک ئینت و ئانکو (سەرهەویی) ناچیت ، نەخێر کێشە ئەوە رێژا رەگەزێ نێر کێمترە رەگەزێ مێ ئەگەر ئەڤە نەبا زەڵامی نەدشیا ژنا دووێ ساناهی بینت و بەرامبەردا  ئافرەتێ شی زەڵامەکێ خودان هەڤژین نەدکر . وەڵاتەکێ وەکی عێراق روژانە رەگەزێ نێر دبنە قوربان ، پشکا شێرێ هەر رووداوەکێ بەر زەڵام کەفتیە بگرە ڤان شەرێن بوری هەر رەگەزێ نێر بیە قوربانی ، رووداوێن هاتن و چوون پتریا وان رەگەزێ نێرە ، بو نمونە شەرێ داعش عێراقی رێژا قوربانیان رەگەزێ نێر نزیکی 80%  ، ژبەر هندێ رێژا رەگەزێ مێ زێدەبوون دایە و رەگەزێ نێر کێمی دایە ، ڤێرە كێشا هەرە مەزن عێراقێ هاتیە پێش رێژەکا زێدە یا بێوەژنا هەیە ، دیڤ وان ئامارێت دام و دەزگەهێن حکومی و رێکخراوێن مەدەنی بەڵاڤکری نزیکی 2 ملیون بێوەژن عێراقێ هەنە ، پێتڤیە حکومەت چارەکێ بوو ڤان ببینت و رێکێ خوەش بکەت کە جارەکا دی ژیانا هەڤژینی پێک بینن ژ بەر کو پتریا وان حەز هەیە و گەنجن ، ژ بەر هندێ ئەز دژی فرەژنی نیمە ، بەلکی باش دبینم  ژ بەر کو باشیێت وێ پترن خرابیا .  

 عەدنان عوسمان لەکاتی دەرکردنی بەیاننامە حەوت خاڵیەکەدا، من لێرە نەبووم، کە گەڕامەوەو سەری کاک نەوشیروانم دا، بەحەماسەتێکی گەورەوە باسی لەو بەیانەو هەنگاوەکانی دوای ئەوە کرد. ئەو پێی وابوو وەرچەرخانێک لەناوچەکە بەڕێوەیەو دەرفەتێکیشە بۆ گۆڕانکاری ریشەیی لە هەرێمیشدا. دواتر ١٧ی شوبات رووی دا. پاش چەند رۆژێک سەرم لێدا، بینیم زۆر بێزارو بێتاقەتەو ئەو حەماسەی جارانی پێوە دیار نیە. من ئەمەم لا سەیر بوو چونکە وام هەست ئەکرد کە ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیانە، رەنگدانەوەی بەیانەکەی گۆڕان‌و ئەو حەملە گەورەیەیە کە گۆڕان و راگەیاندنەکەی دەستیان پێ کردووە. هۆکاری ئەوەم لێ پرسی، وتی تازە هیچ نابێت و ئەم دەرفەتەشمان لەدەست دەرچوو بۆ گۆڕانکاری گەورە، وتم چۆن؟ وتی تازە مادام خۆپیشاندانەکان سەرەتا لە هەولێر دەستی پێ نەکردو لێرە لە سلێمانی دەستیان پێکرد، کەواتە زۆر ئەستەمە بگوازرێتەوە بۆ ئەو دەڤەرە، هەر لێرە قەتیس ئەمێنێتەوەو هیچ ئاکامێکی گەورەی نابێت، چونکە لێرەوە ناتوانین سیستەمی حوکمڕانی لە کوردستاندا بگۆڕین. ماوەیەکە باس و خواسی ئەم دەڤەرەی سلێمانی، تەجاوزکردنی حزبەکان‌و دروستکردنی هێزو گروپی تازەیە. راستە هێشتا بیرۆکەکان تەواو نەخەمڵیون و بەشێکیان باڵۆنی تاقیکردنەوەن و هەوڵدانن بۆ زانینی ترپەکان و ئاراستەکان، بەڵام لەهەموو حاڵەتێکدا، تەیفێک هەن کە دەیانەوێت سەهمێکی تازەیان لە پرۆسەی سیاسیدا هەبێت و شانسی خۆیان لە رابەرایەتیکردنی جوڵانەوەی نوێدا تاقیبکەنەوە. ئەم ویستە رەوایەو مرۆڤەکان ئازادن لە هەر بڕیارو هەنگاوێکدا، ناشبێ ئەم پرسە بە حەساسیەتەوە تەماشا بکرێت، بەڵکو پێویستە بە هێمنی گفتوگۆیان لەسەر بکرێت. سەرەتا دەبێ ئەوە بزانین کە گۆڕانکاری فعلی لە هەرێمدا دەبێ لە پایتەختەوە دەستپێبکات. لە دوو سێ ساڵی رابردوودا، سەرجەم هەوڵە سیاسیە نوێکان لە سلێمانیەوە دەستیان پێکردووەو هەر لێرەش قەتیس ماونەتەوەو بوونەتە هەوڵێک بۆ پەرتەوازەکردنی زیاتری تواناکانی سلێمانی و کەرتکردنی زیاتری هێزەکان. پێشتریش بە تەزویراتی یەکێتی و هێنانە پێشەوەی گروپی تازەو کەمپینی بایکۆت و...هتد، جۆرێک لاوازی سیاسی و غیابی مەرجەعیەتی لێرە دروستکردو بەتەواوەتی هاوسەنگی هێزەکانی لە هەرێم تێکدا. بەدیوێکی تردا، لە دوای هەوڵەکانی نەوشیروان مستەفادا، بە تواناو کاریزمایی تایبەتی خۆی، ئیتر ئەستەمە کەسانێک کە سەر بەهەمان کاستی قەدیمە بن، لەژێر دروشمی ترو شەپۆل و ئاوازی شەقامدا، بتوانن ئاراستەیەکی راستەقینە دروست بکەن کە خەمی گۆڕانکاری فعلی بێت. لە هەمووشی خراپتر ئەوەیە، کە واقعی حزبایەتی لە هەرێمدا بەجۆرێک ئیحتکار کراوە، کە بەبێ ئیمکانیاتێکی دارایی گەورەو کۆمپانیا، بتوانرێت هێزی سیاسی نوێ سپۆنسەر بکرێت، تێکەڵبوونی بازرگان و سیاسەت دواجار هەر بە قازانجی بازرگان و پرۆسەی شەراکەت لە کارو پرۆژە ئابوریەکاندا دەشکێتەوە. کاری بازرگانیش لە بناغەدا کارێکی خێزانیە، هەر بۆیە کە بەو روح و عەقڵیەتەوە کار لە کایەی سیاسیدا بکەی، لەژێر هەر ناو و دروشمێکی نوێ و مۆدێرندا بێت، دواتر هەر دەکاتەوە برەودان بە خێزان و دەسەڵاتی بنەماڵەی تر، هەر لەوێشەوە بەناوی دژایەتی دەسەڵاتی بنەماڵەوە، بنەماڵەی تر دێنە پێشەوە.  ئەم تاقیکردنەوە نوێیەی عێراق پێمان ئەڵێت کە خەڵکی تەواو بێزار بوون لە دەم و چاوی قەدیمە، بە باش و خراپیانەوە، بە نیەت خراپ و باشەکانیانەوە، هەر بۆیەش ئامادە نین هیچ مەرجەعیەتێکی کۆن قەبوڵ بکەن. کوردستانیش زەحمەتە لەو هاوکێشەیە بەدەر بێت.

د. ئیسماعیل نامیق لەعێراقدا یەک دەسەڵاتی راستەقینە هەیە، ئەویش دەسەڵاتی مەرجەعیەتە، ئەوەی پێی دەوترێت دەسەڵاتی یاسادانان ودەسەڵاتی جێبەجێکردن، تەنها دەسەڵاتی رووکەشن، دەسەڵاتی دادوەریش بەمەجازی پێی دەوترێت دەسەڵات، چونکە لەواقعدا دەسەڵات نیە، نە بەناوەڕۆک نە بەروکەش. لەراستیدا ئەمانە دەسەڵات نین، بەڵکو چەند دەزگایەکی جۆراو جۆرن، فەرمانەکانی مەرجەعیەت بەرێگەی جیاواز جێبەجێ دەکەن. بەجۆرێک ئەوەی پێی دەوترێت دەزگای جێبەجێکردن بازنەی یەکەمی جێبەجێکردنی فەرمانەکانی مەرجەعیەتە، ودەزگای یاسادانان ودادوەریش لەبازنەی دووەم وسێیەمدان، هەندێک جاریش ئاڵوگۆڕ بەشوێنەکانیان دەکرێـت. لەکوردستانیشدا ماڵباتەکان خاوەنی دەسەڵاتی راستەقینەن، پەرلەمان وحکومەت ودادگا، هەر بۆ رێکی کێش وقافیەی دەقە یاساییەکان پێیان دەوترێت دەسەڵات، ئەگەرنا لەپەرلەمان وحکومەت ودادگاکەی بەغداد بێدەسڵاتترن، چونکە ئەمانە چ وەکو دەزگا، چ وەکو کەسەکان، جگە لەفەرمانپێکراوێکی گوێڕایەڵ هیچی تر نین. تێبینی بکەن عادلێکی شۆڕشگێڕ، عادلێکی ئاشنا بەکلتوری رۆژئاوا وزمانزان، عادلێک لەکۆتاییەکانی تەمەنی سیاسی وبایۆلۆجی خۆیدا، بیەوێت مێژووی دوا ساتەکانی ژیانی خۆی بەم شێوە تراژیدیە بنووسێتەوە، ئامادە بێت ببێت بەمنداڵێکی گوێڕایەڵ هاوشێوەی ئیسماعیلی کوڕی ئیبراهیمی پێغەمبەر، ملی خۆی بخاتە ژێر تیغی خەیاڵ وخەونی پوچی مەرجەعیەتەوە، بڵی ئەی مەرجەعیەتی خۆشەویست فەرموو سەرم ببڕە!! ئایا ئەمە بەهێزترین وئاشکرا ترین بەڵگە نیە لەسەر نەبوونی دەسەڵاتی جێبەجێکردن ویاسادانان ودادوەری لەعێراقدا؟ ئایا ئەمانە تەنها دەزگا وفەرمانگە نین؟ ئایا ئەمانە کوێیان لەدەسەڵات ئەچێ؟ بێگومان لەکوردستاندا ئەگەر دۆخەکە خراپتر نەبێت باشتر نیە، بەڵام لەسایەی ماڵباتەکاندا نەک مەرجەعیەت. ئەم دۆخە تەنیا تایبەت نیە بەکوردستان، بەڵکو بەشێکی زۆری وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ودواکەوتووی گرتۆتەوە. لەسایەی ئەم جۆرە دۆخەدا سیستمی سیاسی ودەوڵەتی یاسا زیاتر بابەتی تیۆرین وجێباسی توێژینەوەی زانستی وگفتوگۆی دەستەبژێر وئاوات وخۆزگەی چینی چەوساوە وبەشخوراون. هەندێک جار وبەحوکمی دەوڵەمەندی دەوڵەتەکە بەسامانی سروشتی وگرنگی شوێنی جوگرافیەکەی، رێکدەکەوێت جۆرێک لەخۆشگوزەرانی بۆ خەڵک فەراهەم بکرێت، بەڵام ئەو خۆشگوزەرانیەش هاوشێوەی دەسەڵاتەکان، خۆشگوزەرانیەکی روکەشە، هەر ئەوەندە هەل بڕەخسێت، ئەندامانی خودی ماڵبات ومەرجەعیەت وڵات بەجیدەهێڵن. ئەو هەڵهاتنە بەردەوامانەی لەنێو ئەندامان وخێزانەکانی ماڵباتە فەرمانڕەواکانی وڵاتانی کەنداودا رودەدەن، گەواهیدەری ئەم راستیەن. کەواتە لەسایەی وەها دۆخێکدا، باسکردن لەچاکسازی راستەقینە، تەنها بۆ درێژکردنەوەی تەمەنی مەرجەعیەت وماڵباتە فەرمانڕەواکانە وجوانکردن وماکیاژکردنی روی ناشرینیانە. دڵنیا بن چاکسازی تەنها بەوە ناکرێت، دەوامی فەرمانبەر درێژ بکرێتەوە، یان دەرماڵەکەی ببڕدرێت، یان چەند سەد کەسێک دابمەزرێنریت ومووچە بۆ چەند سەد کەسێکی تر ببڕدرێتەوە، یان چەند بیناو پردێک دروستبکرێت وئەندازەیەک رێگاش پینە بکرێت، یاخود دزو گەندەڵە بچوکەکان پاش بێکەڵکبوون وئێکسپایەر بونیان لای مەرجەعیەت وماڵبات، بگیرێن وبخرێنە زیندانەوە، ئەمانە تەنها رەنگاورەنگردنی وێنە رەش وسپیە ناشرینەکانە، وئامانج لێیان بەنجکردن وسڕکردنی ئازارەکانە، نەک چارەسەرکردن وکۆتایهێنان بەنەخۆشیەکە. هەروەها چاکسازی راستەقینە بەوەش ناکرێت، داتا وژمارەی زۆر وبۆر لەسەر ئەم بەرپرس وئەو وەزارەت وفەرمانگە وفڵان وفیسار بڵاو بکرێتەوە، یان شەو ورۆژ تەنکەری نەوت وهێلکە وتەماتە وزبڵ وخاشاک وئەو شتانە حساب بکرێن و داهاتەکانیان لێک بدرێنەوەو وقسەی گریمانەییان لەسەر بکرێـت، چونکە ئەم جۆرە قسەکردن وبڵاو کردنەوانە، ئەوەندەی هاوڵاتی نائومێد دەکات، بەو ئەندازەیە ئومێدی پێنابەخشێت، ئەوەندەی خزمەت بەکەسانی گەندەڵ دەکات، نیو هێندە، کاریگەری نابێت لەسەر نەهێشتنی گەندەڵی، لەسەروی هەموو ئەوانەوە، خو گرتن بەم جۆرە قسەکردن وبڵاو کردنەوانەوە، زۆر جار رق وبەرژەوەندی کەسی تێکەڵ دەبێ. ئەی چاکسازی راستەقینە چۆن دەکرێت؟ چاکسازی راستەقینە بەوە دەکرێت، دەسەڵات لەچنگی مەرجەعیەت وماڵباتەکان دەربهێنرێت و سێ دەسەڵاتی راستەقینەی یاسادانان وجێبەجێکردن ودادوەری دروستبکرێـن وبەخەڵکی خاوەن ویست ولێوەشاوە پڕ بکرێنەوە. مەرجەعیەت وماڵباتەکانیش دەتوانن بەعەقڵانی مامەڵە بکەن وبەپلەبەندی پاشەکشە لەدەسەڵات بکەن وسود لەئەزموون ومێژووی دامەزراوە ئاینی وماڵباتە فەرمانڕەواکانی وڵاتانی ئەوروپا وەربگرن، یان ئەگەر ئەمە ناکەن، دەبێت مەرجەعیەت چاوەڕێی چارەنوسێکی هاوەشێوەی چارەنووسی دامەزراوە ئاینیەکانی سەردەمی تورکیای کەمالی بێت، وماڵباتە فەرمانڕەواکانیش، دەبێت خۆیان بۆ چارەنووسێکی هاوشێوەی چارەنووسی ماڵباتی پاشایەتی پێشووی عێراق ئامادەبکەن. کەواتە، یەکەم هەنگاو وسەرەکیترین هەنگاوی چاکسازی راستەقینە، بریتیە لەجیاکردنەوەی ماڵبات ومەرجەعیەت لەدەوڵەت ودەسەڵات. ماڵوێرانی وکڵۆڵی خەڵک ووڵاتیش کاتێک خەستتر وسەختتر دەبێت، کەماڵبات ومەرجەعیەت وەکو فریاد ڕەس سەیر بکرێن.

قادر حاجی عەلی لەوڵاتانی جیهاندا حزب ڕێزو مەكانەتی خۆی هەیە، چونكە لە بنەمادا ماهەییەت‌و بوونی حزب بەدیهێنانی چاكەی گشتی‌و كۆمەڵێك ئامانجە، كە ویست‌و بەرژوەندی كۆمەڵگای كردووەتە خەمی ژمارە یەكی خۆی، بە واتا سەرەتاییەكەی بڵێین، حزب ئامرازە بۆ گەیشتن بە ئامانجە باڵاكانی خەڵك، نەك حزب خۆی ببێتە ئامانج‌و كۆمەڵگاو تەواوی تواناكانی بكاتە ئامراز، لە پێناو حزب‌و لەناو حزبیشدا بیخاتە خزمەت بەرژوەندی دەستەو تاقم‌و گروپی دیاریكراو. لای ئێمە حزب (بەتایبەتیش حزبەكانی دەسەڵات) بۆتە یەكێك لە ناشرینترین ناونیشانە سیاسییەكان، خەڵك وەك سەرچاوەی هەموو نەهامەتییەكان‌و بەدبەختییەكانی ژیانی خۆی تەماشای دەكات، چونكە لەبری ئامرازێك بێت بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانی خەڵك، حزب خۆی بۆتە ئامانج. ئێستا هەر بنەماڵەو گروپێك خاوەنی حزبی خۆیانن، كە لەڕووكەشدا هەڵگری كۆمەڵێك دروشم‌و چەمك‌و ناونیشانی گشتین، بەڵام لە جەوهەردا بوونەتە كۆمپانیای پشكداری‌و كارتێلی بازرگانی كە هەزاران فرسەخ لەخەمە گشتییەكان دووركەوتونەتەوە، لەوەش زیاتر، لەم سنورەدا حزب ئەمانەشی تێپەڕاندووەو، ڕۆچووەتە ناو تێكشاندن‌و، بێئەرزشكردنی زۆرێك لە بەها كۆمەڵاتییەكانیشەوە.   قسەكردن لەسەر دیموكراسی لەكوردستان كە خاوەنی فرە حزبی سیاسیە، لە چاوبەستێكی سیاسی‌و درۆیەكی گەورە بەولاوە هیچی ترنییە، ئەوانەی ئەم ئیدعایە دەكەن، یان لە دیموكراسی نەگەیشتوون یان بەشدارو شاگردن لەم سالۆنە سیاسیەی دەسەڵاتدا. ئەو مۆدێلە سیاسییەی، فرەیی‌و ڕەنگاو و ڕەنگیی‌و زۆری ‌و بۆری ژمارەی حزبی كردووەتە پێوەری دیموكراسی، ئامانجی ئەوەڵ و كۆتایی ئارایشت‌و جوانكردنی دەسەڵاتەكەیەتی، ئەگینا لەواقیعدا ڕووبەری جیاوازیی نێوان زۆربەی حزبەكانی كوردستان ئەوەندە بچوكبووەتەوە، ناو و ناونیشان نەبێت جیاوازییەكی ئەوتۆ بەدیناكرێت. ئەمڕۆ لەهەموو كات زیاتر حزبەكانی كوردستان، زۆرنەیان بەشدار‌و بەرپرسیارن لە دروستكردنی ئەم دۆخە خراپە‌و سڵ ناكەنەوە لە وێرانكردنی هەموو شتێ‌ بە بەها ڕەمزی‌و مەعنەوییەكانیشەوە، لەسەرو هەموشییانەوە كوشتنی متمانەی خەڵك، هەر ئەوەشە وایكردووە ڕەوڕەوەی ڕۆیشتن بەرەو بنەماڵەبوونی سیستەم‌و، بەسوڵتانیكردنی دەسەڵات، بەخێراییەكی ترسناك هەنگاو بنێت. زۆربەی حزبەكان موڵكی خێزان‌و بنەماڵەی سەركردەكانن، بوونەتە كۆمپانیای زەبەلاح‌و دەستكەوتی گەورە بۆ خاوەنەكانیان وەدەست دەخەن، لەشكرێك دەستسپی‌و بێبەهرەش، لەگەڵ رێزم بۆ خەڵكە پاك و تێكۆشەرەكانیان،  لەسەرەوە بۆ خوارەوە بوونەتە بەردەست‌و بەشدار لەو ناهەقییانەی لەخەڵك دەكرێ‌و زەمیینەكەیان بۆ خۆشدەكەن.   كارێكی گران‌و سەختە بۆ سیاسی‌و، ڕۆشنبیرو ئەوانەی لە رێكخراوە مرۆیی و پیشەییەكاندا كار ئەكەن، وە هەموو ئەو ئازادیخوازانەی بەردەوام چاویان لەگۆڕینی ئەم هەلومەرجە كەوتوو و پڕ لەنادادییەیە، بۆ ئەوەی جارێكی تر كاری سیاسی لای خەڵك خۆشەویست بكەنەوە، تا حزبی ڕاستەقینە بتوانێ بە ڕۆڵی مێژوویی خۆی هەڵبسێت. ژیانی سیاسی لەكوردستان بەجۆرێك بەر نەفرەت كەتووە، كاتێك بە كەسێك بلێی حزبییە، وەك ئەوە وایە توانج‌و پلاری لێبدەیت، كە ئەمەش بەرهەمی خراپەكاری حزبە دەسەڵاتدارەكانی كوردستانە، بەڵام ئایا دەكرێ ئەمە خاڵی كۆتایی‌و تەسلیمبوون بێت بەو واقیعە تاریك‌و سەپاوە؟ ئەكرێت لەم دۆخی كەوتنەدا كە لە پرسەیەكی نیشتمانیی گەورە دەچێت، زۆرینەی خەڵكی ناڕازی لەناو خەم‌و، ئازارەكانی خۆیدا بێ ئاسۆو نەبوونی دەروویەك بتلێتەوە؟.        گرنگە لەم دووڕیانە مێژووییە هەستیارەدا،  خەڵكی كوردستان لەگۆشە نیگای ئەو ئومێدەوە بڕوانێت، كە بنەمای سەرەكی كاری سیاسی جگە لەسەر ڕاستیی‌و ڕاستگۆیی، زەرورەتی گرێدانێتی بە ئەخلاق‌و بەها ئینسانییەكان وەك دوانەیەكی دانەبڕاو لەیەكتر، گێڕانەوەی سیاسەت بۆ سەر ڕێڕەوە ڕاستەقینەكەی خۆی، سیاسەت‌و كاری سیاسی وەك ئامرازی بەدیهێنانی چاكەو بەرژوەندی گشتیی. ڕاستە ئەمە كارێكی ئاسان نییە بەڵام مەحاڵیش نییە، قۆناغی زۆر لەمە تاریكترو كەوتنی زۆر لە ئێستا سەخترمان بینیوە، هەستانەوە لە گلان ئیرادەیەكی بەهێزو لەخۆ بردووی ئەوێت، كاری دەستەجەمعی‌و متمانە بەخۆبوونی گەرەكە، هەركات توانیمان ئەم ڕۆحە بچێنین‌و ئەو متمانەیە دروستبكەین، لەبری خۆخواردنەوەو تلدان‌و نائومێدی، چاومان لە ئایندەیەكی باشتر دەبێت.  هەموو ئەوانەی خەم‌و داڵغەیان لای باری لاری خەڵكە‌و، بە ئومێدی ژیانێكی باشترەوە دەژین، دەبێت سەرمەشقی پرۆژەی هەستانەوەبن، ڕۆشنبیران ئەركێكی مێژوویی‌و گەورەیان لەسەرشانە لە ئاڕاستەكردنی دۆخەكە بەرەو ئاقارێكی دروست، ئەوانەی لە بواری رێكخراوە جۆربەجۆرەكانی مرۆیی و هونەری و كلتوری و ئەوانەی تردا كار دەكەن و دەتوانن رۆڵی گرنگیان هەبێت، بۆ ئەوەی بە هەموومان بتوانین سنورێك بۆ ئەم بەدبەختی‌و بێكەسییە دابنێین كە بە ئاشكرا بەبەرەی خەڵكەوە دیارە، پێویستە بەدوای ڕێگەچارەیەكدا بگەڕێین كە ئەركی مێژوویی هەموومان لەم قۆناغەدا دیاریبكات. هەرێمی كوردستان لەم قۆناغەدا جگە لەنوزەیەكی لاواز، (نا)و دەنگی ئۆپۆزسیۆنی تێدا نابیسترێت، ئۆپۆزسیۆنە دەنگ بەرزەكەی جاران بەدەستی خۆی ئینتحاری سیاسی كردو، كۆتایی بە قۆناغێكی گرنگ لەچاوەڕانیی دونیایەكی باشتر هێنا.  یەكێك لەڕێگا گونجاوەكان لەم قۆناغەدا ئەوەیە، لە دەرەوەی ئەم پەرلەمان‌و حكومەت‌و حیزبانە، خەڵكی كوردستان خۆی ئۆپۆزسیۆنێكی ڕاستەقینە دروستبكات، بەهەر ئامرازێك لەو ئامرازانەی شیاوە خەباتی خۆی بكات‌و، لەچوارچێوەیەكدا ئەگەر حزب‌و ڕێكخراوی سیاسیش نەبێت بەهەماهەنگی و كاری جەماعی خۆی ڕێكبخات، بۆ بەرزكردنەوەی دەنگ‌و داواكارییەكانی‌و قوتاربونی لەدەستی حزب‌و بنەماڵە سیاسییەكان، بەتایبەت لەم دۆخەدا كە عێراق‌و ناوچەكە بەرەو گۆڕانگاری ڕیشەیی هەنگاو دەنێین‌و داواكارییەكانی خەڵك حزب‌و گۆڕینی دەموچاوی نوخبەی سیاسیشی تێپەڕاندووەو، داوای مۆدێلێكی نوێ لە سیستمی حوكمڕانی دەكات.  بۆ ئەوەی نرخ بۆ ئۆپۆزسیۆن بگەڕێنینەوە، دەبێت بەدوور بگیرێت لەهەموو بەشداریكردنێكی ئەم حزبانە یان  ڕازیبوون بە بە بون بە پەراوێزێك لە بەشداریدا، بەرامبەر بە تەسلیمكردنی ئیرادەو توانەوە لەناو دەسەڵاتدا. دەبێت چاوەكان بەتەنها لەسەر بەدەستهێنانی دەسەڵات یان باڵادەستی بێت بەسەر دەسەڵاتدا، ، ئەوەش لەسەر بنەمای بەرنامەیەكی سیاسی گونجاوو تۆكمەو تەریب بەداواكانی خەڵك، كە عەدالەت‌و چاكسازی ڕیشەیی بكاتە دروشمی سەرەكی خۆی. یەكێكی تر لە خاڵە جەوهەرییەكان، خۆ بەدوورگرتنە لەكۆكردنەوە یان رێگادان بە خۆتێخزاندنی خەڵكانی هەلپەرست‌و، هەڵپەكەر بۆ پۆست‌و پارەو دەسەڵات، چونكە دەبنە هۆی كاریگەری بۆ سازش و تەسلیم بون، ئەمەش دەكاتە ئاوابوونی خۆری ئەو مۆدیلە لە سیاسی زۆر بڵێش  كە ساڵانێكە دونیای ئێمەی پڕكردووە لە قسەی بێكردار، گرنگە ڕێگەنەدرێت جارێكی تر دەمووچاوی ناشرین سیمای جوانی ئۆپۆزسیۆن تێكبدات، ئەمە هەنگاوێكی گرنگیشە بۆ ئاشتكردنەوەی خەڵكی ناڕازیی لەگەڵ سیاسەت، لەسەرو ئەمانەشەوە، گرنگە ڕێگری جدی بكرێت لە دروستبونی بنەماڵەی سیاسی بازرگانی ترو، حەقیقەتی ئەم بنەماڵە خاوەن حزب‌و دەسەڵاتانەی كوردستانیش ڕوونبكرێتەوە، كە مایەی ڕووتانەوەو، هەژاركەوتن‌و، دەردەكانی تری هاوڵاتیانی كوردستانن.  بایكۆتكردنی زیاتر لە 60%ی هاوڵاتیان لە هەڵبژاردنەكاندا، هێمایەكی ئومێد بەخشەو ئەو راستییەش دەسەلمێنێ، كە بێزاری خەڵكی كوردستان لەم دەسەڵات و حزبانە گەیشتۆتە ئاستێكی وا كە پێویستی بە هاوكاری و هەماهەنگی هەموو توێژەكانە بۆ گۆڕانكاری.       

 ڕاپەڕین و خۆپیشاندان لە ٢٠١٩/١٠/٢٥ ‌دژی ده‌سه‌ڵاتدارانی عێراق ده‌ستی پێكردوو جگه له به‌غدای پایته‌خت چه‌ندین پارێزگای گرته‌وه، گەنجان سەرقافڵەی خۆپیشاندەران بوون، ھێزە ئەمنییەکان بە گولەی زیندوو گازی فرمێسک ڕێژ وەڵامی خۆپیشاندەرانیان دایەوە ، لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا سەدان کەس شەھیدو و بریندار بوون. لە بەدبەختی گەلی کوردستاندا جاریکی تر حزبە کوردستانییەکان و ھەرسێ سەرۆکایەتییەکەی ھەرێم بەئامادەبوونی سەرۆك کومار لە ڕۆژی (٢٠١٩/١١/٥) كۆبونه‌وه و پاڵپشتی خۆیان بۆ (عادل عبدالمهدی) ڕاگەیاند بێئەوەی ھەڵسەنگاندنی تەواو بکەن بۆ بارودۆخی عێراق و ئه‌و شه‌هیدو و بریندارانه‌ی له ئه‌نجامی حوكمڕانی عبدولمهدی لێکەوتەوە، تەنھا لەبەر ئەوەی مانگانە موچە دەنێرێ بۆ ھەرێمی کوردستان، لە کاتێکدا ڕوون و ئاشکرابو  کە لە دەسەڵاتێش بمێنێته‌وه‌ تە نھادەتوانی دوو موچەی موچەخۆرانی ھەرێم دابێن بکات، لەوە خراپتر ئەوە بوو کە ئەم سەرکردانە ئە وەندە کورت بین بوون، بێریان بۆ ئەوەنەچوو  لە کاتی مانەوەی دا لەدەسەڵاتیش دا نابێتە  ئەو سەرۆکەی کە بتوانێ وەکو پێشوو مامەڵە بکات. کاتێک ھەواڵی کۆبونەوەکە و پشتگیری چاکسازییەکەی "عبد المهدی"م بیست ئوقرەم نه‌گرت و کورتە نووسێنێکم بڵاوکردەوە ، دیسان بە ھەڵەییەکی گەورەی سەرکردایەتی کوردستانێم زانی كه چۆن دەبێت مافە ڕەواکانی گەلی کوردستان لە گۆشەنیگای کەسێکەوە ببینرێ لەبری ئەوەی پەیوەندییەکانت بەھێز بکەیت لەگەڵ خەڵکی ڕاپەڕیوی بەغداد و پاریزگاكاندا، ناکرێت لەبری ئەوەی پێگەی ھەریم بەھێز بکەیت و ئامادە باشی بکرێت بۆ ئەگەر وو پێشھاتەکان کەچی ھە ڵویستێکی نابەرپرسانە بگریتەبەر. جارێکی تر دوو حیزبی دەسەڵاتداری کوردستانی (پارتی و یه‌كێتی) كه‌وتنه ھەڵەیەکی  گه‌ورەتر وله‌گه‌ڵ (١٠) حزب و لایه‌نی عێراقی ڕیککەوتنێکیان مۆر کردوو بڵاوکردەوە لە ڕۆژی (٢٠١٩/١١/١٨) بۆ پشتگیری لەمانەوەی "عبد المهدی" بەرانبەر پرۆژەییەکی خەیاڵاوی. له‌كوێی دونیادا هه‌بووه‌ موقه‌ده‌راتی گه‌لێك ببه‌سترێته‌وه‌ به‌تاكه‌ كه‌سێك، ئه‌و بكرێته‌ ئومێد، بكرێته‌ مژده‌، ببێته‌ چاوه‌ڕوانی، له‌كاتێكدا هه‌ر له‌ ڕۆژانی یه‌كه‌می هاتنی بۆ حكوم هیچ گەرنتیه‌ك بۆ مانه‌وه‌ی نه‌بوو؟  لە کۆتایدا دەڵێم سیاسەت واناکرێ ، ئێوە بەر پرسیارێتی گەلێکتان لەسەرە بۆ ئەوەندە کورت بین بوون و دەبوو بەلای کەمەوە سیاسەتی(چاوه‌ڕوانبە و ببینە)تان په‌یڕه و بكردایه.

فەرید دڵشاد   پێشهاتەکان ئەو راستییەمان بۆ دەردەخەن کە کۆنگرە لەڕووی هەیکەلییەت و رێکخستن و ئایدۆلۆژیاوە گۆڕانکاری زۆر بەسەر یەکێتیی نیشتمانیی کوردستاندا دەهێنیت، لەگەڵ ئەوەی چەندین پڕۆژە و فۆرم و پرۆگرامی نوێ بۆ بەڕێوەبردنی یەکێتی پێشنیار کراون، بەڵام بەڕەسمی هیچ رەشنوسێک یەکلایی نەبۆتەوە و کۆنگرەش دیاری دەکات داهاتووی یەکێتی لەلایەن کێ وە بەرێوەدەبرێت.  +ناو و ئەدەبیات و دروشمەکانی یەکێتی  وەک دەبینرێت تەواوی سەرکردەکانی یەکێتی کۆکن لەسەر پەسەندکردنی پەیرەوێکی ناوخۆ بۆ بەرێوەبردنی حزبەکە کە لەگەڵ گۆڕانکارییە خێراکانی ئێستای جیهاندا بگونجێت و وەڵام دەرەوەی داخوازییەکانی ئەندام و لایەنگرانی یەکێتی بێت،  جگە لەوەش گۆرانکاری بنەرەتی لە بەرێوەبردنی یەکێتی لەسەرجەم ناوچەکان ئەنجام دەدرێت و تەنها ناوی یەکێتی و ئەدەبیات و دروشمەکانی  وەک خۆی دەمێنێتەوە.  +سکرتێر و مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی  بەدەنگی ئەندامانی کۆنگرە ئەو کەسانە هەڵدەبژێردرێن کە یەکێتی بەڕێوە دەبەن، وەک لە پڕۆژەکەی ئەنجومەنی ناوەندی ئاماژەی بۆکراوە، سکرتێری گشتی و مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی و نامێنێت،   لەناو کۆنگرەدا ناوی نوێ بۆ ئەو کەس و دەستەیە دیاری دەکرێت یەکێتی بەرێوەدەبەن لەوانە ئەنجومەنی گشتی و سکرتێر و جێگری سکرتێر و بڕیاردەری ئەنجومەنی گشتی و دەستەی باڵای بەڕێوەبردنی یەکێتی. ئالییەتەکانی بەڕێوەبردنی یەکێتی +سکرتێری گشتی لەناو یەکێتی تەنها "مام جەلال"پۆستی سکرتێری گشتی هەبووە، دوای کۆچی دوایی ئەو هیچ کەس نەچۆتە شوێنەکەی، مام جەلال بەهۆی کاریزمایی و خۆشەویستییەکەی کە چۆتە ناو ناخ  و دەرونی ئەندامان و لایەنگران، بۆیە یەکێتییەکان دەیانەوێت ئەو پۆستە وەک وەفایەک تەنها بۆ مام جەلال بمێنێتەوە و پارێزراو بێت،  لەبەر ئەوە چاوەڕوان ناکرێت لە کۆنگرەدا پۆستی سکرتێری گشتی بمێنێت، پێشیان وایە کەس لەگۆرەپانەکەدا ناتوانێت جارێکی تر شوێنی مام جەلال بۆ یەکێتییەکان پڕبکاتەوە. +سەرۆک بەدرێژایی مێژووی یەکێتی پۆستێک نەبووە بەناوی "سەرۆک"ەوە سەرکردەکانی یەکێتی هەمیشە ووشەی سەرۆکیان رەتکردۆتەوە، لەئەدەبیاتی یەکێتی ئەو ووشەیە خوازراو نییە، کە ناوی سەرۆک دەهێنرێت جۆرێک لە پاوانخوازی دێتەوە بیر یەکێتییەکان لەبەرئەوە ئەم جۆرە مۆدێلە بۆ یەکێتی نابێت و لەکۆنگرەدا و رەتدەکرێتەوە بەتایبەت یەکێتییەکان نایانەوێت مۆدێلی رکابەرە سەر سەختەکەیان دووبارە بکەنەوە کە پارتییەو  وشەی سەرۆک بۆ کەسی یەکەم بەکار دەهێنن. +هاوسەرۆکی سیستمی هاوسەرۆکی واتە ژنێک و پیاوێک حزب بەڕێوەدەبەن، ئامانجیش لێی هێنانە پێشەوەی ژنانە بۆ ناو کایەی سیاسی،  یەکێتی بۆ کۆنگرە رێژەی 20% بۆ ژنان داناوە، ئەگەریش چاو بەمێژووی یەکێتیدا بخشێنینەوە  دنیا بینیی یەکێتی بۆ ژنان لەچاو حزبەکانی تری باشوری کوردستان فراوانترە، بەڵام وەک دیدێکی فەلسەفی قوڵ ئەو تێڕوانینە نەچەسپیوە، لەگەڵ ئەوەشدا هیچ ژنێک لەساحەکەدا ئەو پێگە بەهێزەی نییە بۆیە پەسەند کردنی مۆدێلی هاوسەرۆکی  بۆ یەکێتی لەم قۆناغەدا ئەستەمە. دەستەی بەرێوەبردن یان ناوەندی بەڕێوەبردن ئەم جۆرە مۆدێلێکە لە نێوان هاوسەرۆکی و کۆنسەی سەرۆکایەتی، ئەندامانی کۆنگرە لەنێوان سێ تا حەوت کەس هەڵدەبژێرن بۆ ئەوەی یەکێتی بەڕێوەببەن، هەر یەکەشیان ئەرکێکی جیاوازی پێ دەسپێرێت، وەک  کاروباری سیاسی و رێکخراوەیی و دارایی و مەکتەبەکان و پەیوەندییەکانی دەرەوە، جێبەجێکردنی ئەم جۆرە مۆدێلە لەناو کۆنگرە ئەگەرێکی دوور نییە بەتایبەت بۆ رازیکردنی دڵی ئەو باڵانەی کە هەست دەکەن لە کۆنگرە دەنگی کەم دەهێنن. +دەسەڵاتەکانی تاڵەبانی لای کەسێک بێت یان دەستەیەک؟ بەهەڵسەنگاندن بۆ بارودۆخی ناوخۆی ئێستای یەکێتی و ئەو ناکۆکیانەی لەناو باڵەکانی حزبەکەدا هەن، لەکۆنگرەی داهاتووی کە بڕیارە مانگی 12ی ساڵی 2019 بەرێوەبچێت، یان کەسێک لە لوتکەی دەسەڵاتدا دەبێت و لەجێگەی تاڵەبانی  بڕیار بەدەست دەبێت،  یان ناوەندی بەڕێوەبردن بۆ حزبەکە دیاری دەکرێت و ئەو دەستەیە پێکەوە لەجێگەی تاڵەبانی بڕیار دەدەن. +دەسەڵاتەکانی تاڵەبانی لای کەسێک بێت؟ دەسەڵات پێویستی بەهەڕەمێک  هەیە کە لەکۆتاییدا یەک کەس بێت تاوەکو بڕیارەکان پەرتەوازە نەبن و بەئاسانی و خێرایی دەربکرێن، ئەوەی خاڵی ئەرێنی بێت ئەوەیە کەسێک بەتەنها دەتوانێت بەزۆری کێشەکان چارەسەر بکات، بۆ دۆخی ئێستای یەکێتیش باشترە دەسەڵاتەکانی تاڵەبانی بدرێن بەتاکە کەسێک  بۆ ئەوەی کۆتایی بەو دابەشبوون و ئەو باڵانە بهێنرێت کە  لەدوای کۆچی دوای تاڵەبانی بەئاشکرا زەق بوونەوە و کێشەی بڕیاردانی لەحزبەکە دروستکرد و بووە هۆی دروستبوونی ناوەندی بریار، ئەگەر دەسەڵاتەکان لای تاکە کەسێک بێت ئەو باڵانەی ناو یەکێتی بەرەو پووکانەوە دەچن و تەنها دەنوکێک دەمێنێتەوە کە دەتوانێت رێگری بکات لە بەهێزبوونی جەمسەرەکان و یەکێتی دەکاتەوە بەحزێک کە بڕیاردان تیادا ئاسان بێت و دابەشبوون و جیابوونەوە لە حزبەکەدا ئەستەم بێت +دەسەڵاتەکانی تاڵەبانی لای دەستەیەک بێت؟ ئەم جۆرە مۆدێلە کە دەسەڵاتەکانی تاڵەبانی بەسەر چەند کەسێکدا دابەش بکرێت، بۆ دۆخی ئێستای یەکێتی رەنگە  ببێتە  هۆی کۆکردنەوەی دەسەڵاتەکان و باڵە جیاوازەکان و  نزیککردنەوەی  تێڕوانینە جۆراوجۆرەکان ، بەڵام کێشەی ئەم مۆدێلە ئەوەیە کە دەبێتەهۆی خاوی لە بڕیاردان و  پەرتەوازە بوونی بڕیارەکان و جگە لەوەش، بەهۆی فرە جەمسەرییەوە جارێکی ترلەناو یەکێتی باڵی نوێ سەر هەڵدەدات و ئەگەری دابەشوون و جیابوونەوە لەناو یەکێتی زۆر ئاسانتر دەکات. * توێژەری سیاسی  

  هیوا سەید سەلیم   دوو مانگ بەسەر ناڕەزایەكانی  شارە شیعەنیشینەكان لە عێراق تێدەپەڕێت، خۆپیشاندەران لە ماوەی ئەو دوو مانگە تەواوی رێگاچارەكانی حكومەتیان بۆ دەربازبوون لەو قەیرانە ڕەتكردۆتەوە، لە درووشمی چاكسازی دەستیان پێكرد، گەیاندیانە هەڵوەشاندنەوەی حكومەت و پەرلەمان، هەلبژاردنی پێشوەختە، تەنانەت وای لێهات خۆپیشاندەران ببنە جێگرەوەی ئەنجوومەنی نوێنەرانیش، بۆ پێشكەشكردنی داخوازی هەمواری دەستوور و یاساكان لە عێراق پرۆژەیان هەیە، ئەمەیان بەڵگەیە بۆ ئەوەی كە خۆپیشاندەران خەڵكی رەمەكی نین، بگرە لە پشتی پەردە زۆر شت دەگوزەرێت كە هێشتا بۆ زۆربەمان روون نیە. لە عێراقدا ئاستی ناڕەزایەنی خەڵك گەیشتۆتە شوێنێك، خەریكە دەست بۆ پیرۆزیەكانی شیعە دەبردرێت، ، بۆ نموونە لە رەقی حزبەكانیان گۆڕی باقڕحەكیم سوتێنراوە، كە ئەو كەسێكی دیاری نێوە شیعەكانی عێراق بووە، وە لە ئێستاشدا ڕەوتێكی تایبەت بە خۆی هەیە بە ناوی ڕەوتی حیكمە، هەموو ئەمانە ئاماژەن بۆ سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆ، درێژەدان بە شەری بە وەكالەت بە ستایلی تازە، هەر بۆیەشە دەبینین كە  لە نەجەفی شاری سونبلی شیعەكان،  كونسڵیەی ئێرانی دەسوتێنرێت. لە دوایین پەرەسەندنی دۆخی عێراقداعادل عەبدولمەهدی، لەژێر فشاری جەماوەریدا لە پۆستی سەرۆك وەزیرانی دەست لە كاركێشایەوە، لەو دۆخە ئاڵۆزەدا دانانی جێگرەوە بۆ مەهدی، لە لایەن ماڵی شیعە ئاسان نابێت، چونكە ئێستا ماڵی شیعە نەك یەكگرتووی جارانی نەماوە، بگرە ئەركی ئەوان بۆ دیاریكردنی  كاندیدی سەرۆك وەزیران لەهەموو كاتێك قورسترە.  لەم ساڵانەی دواییدا لە ئاستی جەماوەری،  شەڕی بە وەكالەت خەڵكی عێراقی بێزاركردووە، هەر بۆیەشە خۆپیشاندەران بەشێكی  درووشمەكانیان بریتییە  لە دانانی سنورێكە بۆ دەستی دەرەكی لە كاروباری عێراقدا، ئەمەش زیاتر ئاماژەیە بۆ دەستوەردانی دەستی ئێرانی. دوای پرۆسەی ئازادی عێراق، یەكەمین جارە ماڵی شیعە رووبەڕووی ئەو دۆخە ئاڵۆزە دەبێتە، جاران شیعە ناكۆكیەكانیان چەندە زۆر بووبن،  بەڵام هەرگیز نەیانگەیاندۆتە شوێنێك كە مەترسی لەدەستدانی حوكمی زۆرینەیان بكەوێتە سەر. لە سەرەتای پرۆسەی ئازادی عێراق پێكهاتەی سوونەی عێراق بە حوكمی زۆرینەی شیعە رازی نابێت،   بایكۆتی پرۆسەی سیاسی دەكات، بەڵام شیعە هەر ناچێتە ژێر باری فشاری بایكۆتی سوونە و ناكۆكیەكانی خۆیان وەلا دەنێنن و جلەوی حوكمڕانی عێراق توند بەدەستەوە دەگرن،  تا ئەو كاتەی  كێشەكانیان لەگەڵ هەرێمی كوردستان تەقاندەوە، هەموو ئەو كێشانە بەرهەمەكەی سەرهەڵدانی داعشی بەدوای خۆی هێنا.  شەڕی داعش لە عێراقدا لەگەڵ ئەوەی ئەو وڵاتەی تووشی قەیرانی گەورەی ئابووری كرد، هۆكارێكیش بوو بۆ دامەزراندنی چەندین ملیشیایی سەربازی شیعە لە ژێر چەتری حەشدی شەعبی. درووست بوونی ئەو هەموو جۆرە ملیشیایە لە عێراقدا، هۆكاردەبێت كە ئیدی قەیرانە سیاسیەكان بە گفتوگۆیی سیاسی و دبلۆماسی چارەسەر نەكرێن، بەڵگەش ئەو دۆخەی ئێستای عێراق. لە ئێستادا كە ئاگرەی ناكۆكیەكان، شارە شیعە نیشینەكانی گرتۆتەوە، پارێزگاكانیان بە تایبەت بەغدا و زیقار و نەجەف خوێنیان لێدەچۆڕێت، مەترسی زۆر هەیە ئەو ئاگرە نەك هەر پرۆسەی سیاسی لە عێراق پەك بخات، بگرە عێراق بەرەو شەڕی ناوخۆیی ببات. برینەكانی جەستەی عێراق بە شێوەیەك پیس بوونە، دەستی جۆراوجۆر یاری بەو جەستە زامدارە دەكەن، كورد كە لە ئێستادا یاركەرێكی سەرەكی ئەو یاریەیە دەبێت لەو دۆخە ئاڵۆزەی كە لە عێراق دەگوزەرێت ژیارانە مامەڵە لەگەڵ پێشهاتەكان بكات، بە جۆرێك كە لە ناكۆكیەكان خۆی بەدوور بگرێت، ئەگینا پروشكی  ئەو ئاگرەی بەردەكەوێت.

شاناز برایم ئه‌حمه‌د له‌ كاتێكدا كه‌ ته‌نیا شه‌ش رۆژ ماوه‌ بۆ به‌ستنی كۆنگره‌ ده‌بیستین و ده‌بینین كه‌ تازه‌ به‌ تازه‌ لیژان داده‌نرێت بۆ چاره‌سه‌ركردنی هه‌ندێك كێشه‌..!! ده‌وترێت كێشه‌كان په‌یوه‌ندیان به‌ كه‌می ژماره‌ی به‌شدار بووانی رێكخستنه‌كانه‌وه‌ هه‌یه‌ به‌ڵام ئه‌وه‌ی من لێی ده‌ترسم ئه‌وه‌یه‌ كه‌ مه‌سه‌له‌كه‌ ژماره‌ نه‌بێت به‌ڵكو هه‌ر هه‌مان ئه‌و كێشه‌یه‌ بێت كه‌ شه‌ش ساڵه‌ رێگره‌ له‌ به‌ستنی كۆنگره‌..!! ده‌زانم كه‌ له‌ چه‌ند ساڵی ڕابوردوودا نادادپه‌روه‌ریه‌كی زۆر كراوه‌ به‌رامبه‌ر به‌ حزبی شه‌هیدانمان و هه‌ر ئه‌وه‌ش‌ له‌ كه‌سوكاری سه‌ربه‌رزی شه‌هیدانه‌وه‌ی تا ئه‌ندامێكی ئاسایی له‌ یه‌كێتی نیگه‌ران و بێ ئه‌مێد كرد و بڕیاره‌ له‌ مێژ چاوه‌ڕوان كراوه‌كه‌ی ئه‌نجومه‌نی سه‌ركردایه‌تی به‌ ده‌ستنیشان كردنی رۆژی كۆنگره‌ بوو كه‌ هه‌مدیس هیوایه‌كی گه‌ڕانده‌وه‌ بۆ هه‌مووان بۆیه‌ دواخستن و نه‌به‌ستنی كۆنگره‌ ئه‌مجاره‌ به‌ نادادپه‌روه‌ری له‌قه‌له‌م نادرێت به‌ ڵكو له‌ مێژودا به‌ خیانه‌ت و تاوان ده‌ناسێنرێت..!! له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه‌ ئومێدێكی زۆرم به‌و لیژنه‌یه‌ هه‌یه‌ كه‌ ئاسته‌نگه‌كانی به‌رده‌م به‌ستنی كۆنگره‌ لابدات به‌ڵام له‌هه‌مان كاتیشدا خه‌م دایگرتووم .. خه‌م له‌ دووباره‌ دواخستنی كۆنگره‌ و له‌ نائومیدكردن و سارد كردنه‌وه‌ی جۆش و خڕۆشی یه‌كێتیه‌كان، خه‌م له‌ بێ وه‌فایی به‌رامبه‌ر به‌ خوێنی شه‌هیدان و جه‌سته‌ی برینداری شه‌هیدانی زیندوو و زیندانیانی سیاسی و ئاواتی پێشمه‌رگه‌ سه‌ره‌تاییه‌كان و دڵی پڕ له‌ ئازاری كه‌سوكاری سه‌ربه‌رزی شه‌هیدان و خه‌ونی گه‌نجان و دڵی پر ئومێدی ژنان و به‌ڵێنیه‌كانی سه‌رمه‌زاری مام و چاوه‌ چاوه‌ڕوانه‌كانی داده‌ی گه‌وره‌مان و خه‌م له‌ دووباره‌ یاری كردن به‌ هه‌ست و سۆزی جه‌ماوه‌ری یه‌كێتی ..!!‌ بۆیه‌ هیوادارم هیچ لایه‌نێك‌ به‌ رێگریكردن له‌ به‌ستنی كۆنگره‌ خۆی تووشی رق و غه‌زه‌بی جه‌ماوه‌ری یه‌كێتی نه‌كات و به‌ده‌ستی خۆی دووا بزمار له‌ تابووتی خۆی نه‌دات ..  

پەیكار عوسمان  - لەدوای سەدامەوە، وەکئەوەی پارەیەکی گەورە وردکەیتەوە بۆ پارەی بچوك، ئاوا دیکتاتۆر وردبوویەوە بۆ وردە دیکتاتۆر. ئیتر فەسادیش هاتە خوارەوەو لە فەسادێکی ستونی سنوردارەوە، بووبە فەسادێکی ئاسۆیی بەرەڵا. خراپترین دۆخی وڵاتیش ئەوەیە کە فەساد بەرەڵا ئەبێ. - جا ئەم وردبوونەوەیەی دیکتاتۆرو ئەم ئاسۆییبوونەوەیەی فەساد، ناونرا "پرۆسەی دیموکراسی" یان "دیموکراسی تەوافوقی"! (فەسادی ئاسۆیی و فرەیی دیکتاتۆر) ناکاتە دیموکراسیی، ئەکاتە فەسادێکی گەورەتر لە فەسادی دیکتاتۆر، بۆیە زەمەنی سەدام و قەزافی لە حاڵی ئێستای عێراق و لیبیا باشترە! کە ئەشڵیم باشترە، مەبەستم ئەوەنیە کە وەسفی دیکتاتۆر بکەم، مەبەستم ئەوەیە کە ئەوکات فەساد لەسەرەوەبوو، نەهاتبووە خوارەوەو بەرەڵا نەبووبوو! ئاخر فەساد خۆی کێشە نیەو لە باشترین سیستەمیشا بەڕێژەیەك هەر هەیە، فەساد بەرەڵابوونی کێشەیە. - سیستەم لە مانایەکیدا، هەر ئەوەیە کە فەساد کۆنترۆڵ ئەکاو نایەڵێ بەرەڵابێ. یەعنی سیستەم و "فەسادی بەرەڵا" پێکەوە کۆنابنەوە مەگەر لە یەك حاڵەتدا، ئەوەی کە (فەساد خۆی ببێ بە سیستەم) وەکئەوەی ئێستای عێراق و هەرێم! - کە فەساد بووبە سیستەم، ئیتر لەناو سیستەمەوە دژایەتی فەساد ناکرێ و ئەگەر بیکەیت وەکو وایە ئاو ببێژیتەوە! بەڵکو ئەبێ بەرامبەر کۆی سیستەم و پرۆسەی سیاسی بوەستیتەوە، بە حکومەت و پەرلەمان و مەرجەعیەت و هەڵبژاردن و تەوافوق و داروبەردییەوە. - جا ئەم پرۆسەی سیاسییە، کە دیموکراسی تەوافوقیشی پێئەوترێ و کە یەکسانیشە بە "سیستەمی فەسادی بەرەڵا". لە ژێر عەباکەی سیستانییەوە هاتۆتە دەرەوەو هەر عەباکەی ئەویشە ئەیپارێزێ. یەعنی ئەگەر خۆپیشاندەران ئەم عەبایە نەدڕێنن وەکو وایە هیچیان نەکردبێ! - بەڵام دڕاندنی ئەو عەبایە ئاسانیش نیە، چونکە ڕاستە بەدیوێکا دڕاندنی ئەکاتە هەڵوەشانەوەی سیستەم. بەڵام بەدیوێکیشا دڕاندنی ئەکاتە ئینتیحاری شەقام! ئاخر شەقامیش هەر لەژێر عەباکەی ئەوەوە، تا ڕادەیەك پارێزراوە، ئەو عەبایە نەبێت شەقام زۆر لە ئێستا سورتر ئەبوو.. یەعنی ئەم کابرایە ئەڵێ ی گونی قۆڕەو هەم خراپییەکان لەژێر عەباکەی ئەوەوە دەرچووە، هەم عەباکەی ئەویشە کە نایەڵی شتەکان خراپترببێ. یەعنی شەقام دارێکی بەدەستەوەیە هەردو سەری سیستانییە! - تا ئێرا تەنیا باسی عەباکەی سیستانی بوو، عەبای سەدرو ئێران و ئەمریکاو سعودیەو زۆری تریش لەولاوە بوەستێ! ئەمەوێ بڵێم: لەناو ئەو هەموو عەبای گورگەدا، شەقامی عێراق شتێکی زۆر جوان و بەهادارە هەر وەکو "حوسەین". هەر وەکو ئەویشی لێدێ و لەڕاستیدا ئێستا عێراقییەکان و بەتایبەت شیعەکان، لە عاشورایەکی ڕاستی و زیندودان! - ئەی کورد چیبکات؟ یەع لەو پرسیارەو لە وەڵامەکەشی. ئەزانی بۆ؟ چونکە لە پرۆسەکەدا، کورد یەکسانە بە پارتی و یەکێتی، یەعنی ئەو پرسیارە لەڕاستیدا بەم جۆرەیە (ئەی پارتی و یەکێتی چیبکەن؟) ئێ پارتی ویەکێتیش هەر ئەوە ئەکەن کە کردویانە قابیلە چیئەکەن. ئەگەریش "کورد چیبکا" مەبەست شەقام بێت، ئەوە شەقاممان نیەو لەڕاستیدا باشیشە کە نیمانە! چونکە بوونی شەقام لەناو کەڵبەدا، ئەکاتە بوونی حوسەین، ئێمەش لە عاشورامان کەم نیەو حالییەن دوانمان هەیە یەکێ لە ڕۆژهەڵات و یەكێ لە ڕۆژئاوا. - لەگەڵ ئەوانەشدا نائومێد نیم، چونکە ئومێدم بە عەقڵ و ئاشتی هەیە! ئاخر کاتێ دەوڵەت و سیاسەت و ئایدۆلۆژیاو کۆمەڵگاو ئەخلاق و دەسەڵات و موعارەزەو تائیفەو هەموو شتە جەماعییەکان فەشەل دێنێ، هێشتا مرۆڤ عەقڵێکی ماوە بۆ بیرکردنەوە! تۆ زۆر لات قورس و دژوارە کە ئەو شتانە کەوتوون، بەڵام لەڕاستیدا ئەوانە بەربەستەکانی بەردەم بیرکردنەوەی تۆن کە کەوتوون و ئیتر تۆ ئەتوانی بیربکەیتەوە! بەڵێ سەدمەی کەوتنی کۆی فەزای دەرەوە، ئەشێ بتخاتە بەردەم خۆت و لەمسی عەقڵی خۆت بکەیت. ئا لەوێشەوە تاك دروست ئەبێتەوە ئەمجارە لەسەر بنەمای عەقڵ! عەقڵیش دەنگێکە هەمیشە پێت ئەڵێ ئاشتی! ئەوەش ساتی ژیان و هەستانەوەیە.

لەتیف رەشید لەبەر رۆشنانیی كۆنفرانسی كۆمیتەومەڵبەند ومەكتەبان "ی ن ك" بەپێویستم زانی چەند سەرنج وتێبینێك بخەمەڕوو. یەكێتیی لەچەند ساڵی رابردوو وبەتایبەتی دوای نەخۆش كەوتن ودوور كەوتنەوی سەرۆك مام جلال لەگۆڕەپانی سیاسی بەبارودۆخێكی زۆر هەستیار ودژوار ونالەباردا تێئەپەڕی، ورووبەرووی چەندین كێشەی قوڵ ببوەوە كەزۆربەیان دەرئەنجامی سیاسەتی هەڵەو وبەرژەەندی خۆازانەی چەند كەسێك لەسەركردایەتی ومەكتەبی سیاسیدا بوو، كەبەداخەوە نەیان توانی لەئاست ئەو بەرپرسیاریەتیەبن و پارێزگاری لەو ئەمانەتە بكەن كە مام جلال وشەهیدان وجەماوەری یەكێتیی وگەلی كورد پێی سپاردبوون. تا گەیشتە ئەو ڕادەیەی كەیەكێتیی لەحیزبی یەكەمەوە ببێتە حیزبی سێەم وجێگا وجاماوەری خۆی لەدەست بدات، ونەتوانێت پارێزگاری لە ڕۆڵ وشوێنی خۆی بكات، وبەرنامەو ستراتیجی روون ونادیار بن، لەئاست زۆرێك لەپرس و رووداوە گَرنگەكانی كوردستان وعیراق وناوچەكە.  كەبەدڵنیایەوە زۆریك لەكێشەو وقەیرانە دژوارەكانی كەرووبەرووی هەرێمی كوردستان ببوەوە ولەپێش هەمووشیانەوە تێكچوونی پەیوەندیەكانی هەرێمی كوردستان و عیراق، وكەڵەكەبوونی كێشە هەڵپەسیراوەكان، دارایی وئابووری هاوڵاتیان وخەڵكی كوردستان بەگشتی وئەندامانی یەكێتیی بەتایبەتی زۆربەیان بەستراوەتەوە وئەگەڕێتەوە بۆ لاواز بوونی یەكێتیەوە. بۆیە نەك تەنها كوردستان بگرە عیراق وناوچەكەش پێویستی بەپاراستنی هاوسەنگی هێزە لەهەرێمی كوردستان، كە بەهێزبونی یەكێتیی ودروست كردنەوەی لەسەر بنەماو بەرنامەی نوێ هاوچەرخ وگۆڕین وهێنانەپێشەوەی كادیر وسەركردایەتی لێهاتووی نوێ، بەشێكە لەپاراستنی ئەو هاوسەنگییە،كە ئەبێت كۆنگرەش ئامانجی سەرەكی بەدیی هێنانی ئەو گۆڕانكاریانە بێت. ئەوەی كەتائێستا بەدی دەكرێت لەبەر رۆشنایی هەڵبژاردنی كۆمیتە ومەڵبەند ومەكتەبان، بەردەوام بوونی بەشێك لەسەركردایەتی ئێستا لەبەكارهێنانی بەرپرسیاریەتی ونفوز وئیمتیازاتی حیزبە بۆمانەوەو پاراستنی پۆست وبەرژەوەندیە داراییەكانیان، بێ گوێدانە یەكێتیی وجەماوەركەی وبەژەوەندی باڵای گەلی كوردستان. كونگرە دەبێت زامنی دەربرێنی دیید وبۆچوون وڕای جیاواز كادیرو ئەندامەكان بیت، وبەشیوەیێكی دیموكراسیانە دەست بخاتە سەر هەڵەو كێشە بنەڕەتیەكان، وبەئازادانە و بیێ فشار وكڕین وفرۆشتنی دەنگ، سەركردایەتیێكی نوی هەڵبژێرێت، كەبە بەرنامەو پەیڕەوی نوێ تەعبیر لەخواست وئارەزووی وداواكاریە رەواكانی جەماوەری گەلی كوردستان بكات. ئەوانەی كە ئێستا لافو وگەزافی پەیرەو كردنی وپابەند بوون وجێبەجێكردنی ڕێبازی سەرۆك مام جەلال لیێ دەدەن، وخۆیان بە میراتگری تاڵەبانی دەزانن، هەندێكیان لە هیچكام لە كۆبوونەوەو ودانشتی وچالاكی سیاسی مام جەلال ئامادە نەبوون، وئاشكرایە كەئەوانە نەشارەزای میژوی دروست بوونی یەكێتیین ونەلەكەسایەتی وفكر وریبازی مام تێگەیشتوون، كەبەشێوەیێكی براگماتی یەكێتیی بەهێز دەكرد بۆخزمەتی جەماوەر وگەلی كوردستان. هەندێكی تریشیان لەدوای نەخۆش كەوتنی مام وپێش كۆچی دوایی بیێ شەرمانە هەوڵی بەدەست هێنان وپركردنەوەی جێگەكەیان دەدا، وزور جاریش هیرش كردنە سەر یەكێتیی بۆ بەدەست هێنانی دەستگەوتی سیاسی دژ بەیەكێتیی بەكار دەهێنا، وئێستاش بەڕووقایمیەوە هەوڵی بەدەست هێنانی پۆستی باڵا وسەرەكی لەناو یەكێتیی دەدەن. هەر لەو رووەشەوە دەبێت ئەندام وبەشداربوانی كونگرە بەوپەڕی ووریایەوە دەنگ بدەن، وچاك بزانن كە یەكێك لەپرەنسیپ ورێبازە گرنگەكانی مام جلال، خۆی لەدوورخستنەوەی حیزب وئورگانەكانی یەكێتیی لە بنەماڵە وبەرەوبنەماڵەبردن وناوچەگەری بوو. لەو پێناوەشدا كۆنگرە دەبێت پێداچوونەوەی جدی بكات لەهەڵوێست وكردار وسیاسەتی سەركردایەتی پێشوی یەكێتیی، ولێپرسینەوەی جدی لەمەكتەبی سیاسی وسەركردایەتی بكات، كەبێگۆمان لێپرسیاریەتی شكست هێنانی سیاسەتی یەكێتیی ولەدەستدانی جەماوەرەكەی لەئەستۆ دەگرن، وبەتایبەتی لەدوای دوور كەوتنەوەی سەرۆك مام جلال. هەروەها كونگرە پێویستە سەرچاوەی داهاتەكانی یەكێتی شەفاف و ڕوون بكات، و بیان سپێرێت بە دەستێكی ئەمین، وخەرجیەكانیش بەپێی ڕێنمایی و یاساو وئیستحقاق دیاری بكرێت، وبەكار نەهێنرێت بۆ كرێنی وەلائات ودەمكوت كردنی ڕای جیاوزا، وتەخشان وپەخشان ودامەزراندی ناشەرعی. لەئەركە گرنگەكانی كۆنگرە دەبێت گێڕانەوی یەكێتیی بیت بۆحیزبی موئەسەساتی دوور لە بنەماڵەیی و بازرگانانی سیاسی، دوور لە باڵباڵێن و تەكەتولاتی و دەستە و چەند گروپێكی قۆرغكار، كەپلە وپۆست و ئیمتیازاتەكانی حیزب و حكومەت بۆ خۆیان وبنەماڵە وخزم و كەسوكار و تەكەتولەكانیان تەرخان بكەن، بەومەرجەی كەبەرپرسیاریەتی لەناو یەكێتیدا بەهەڵبژاردن وبۆ كاتی نادیار نەبێت. بۆیە ئەم كۆنگرەیە چەند گرنگە لەهامان كاتدا ئەوەندەش مەترسیدارە، بۆیە دەبێت كادیر وئەندامانی كەسانی بوێر و چاونەترس ولێهاتووبن، چونكە تەنها كۆنگرە نابێتە فریادڕەسی یەكێتیی، وبەكون فەیەكوونێك هەموو كێشە وجیاوازیەكان چارسەر بكات، وەئەگەر بەپێچەوانەوە بوو، ئەوا ئەوەی كە ماویشە لەدەستی دەدەین و بەرەو بچوكبوونەوەی زیاتر و لێكترازان وچارەنووسی نادیار دەڕۆین.

جەلال جەوهەر عەزیز بەشی یەکەم :- هۆکارە بابەتیەکانی خۆپیشاندانەکان :- ١/ باری سیاسی عێراق و کاریگەرییەکانی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ز : دوای ئەوەی عێراق لە ساڵی (١٩٩٠) ز کوێتی داگیر کرد، نەتەوە یەکگرتوەکان عێراقیان خستە ژێر بەندی حەوت لە پەیماننامەی نەتەوە یەکگرتووەکان، بە پێی بەندی حەوت هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بەشەڕ هێزەکانی عێراقیان دەرکرد لە کوێت، و لەبەرئەوەی حکومەتی عێراق بەردەوام بوو لەسەر سەرپێچی لە بڕیارەکانی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی، بۆیە جارێکی تر، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی پەلاماری عێراقیان دا و داگیریان کرد لە(٢٠٠٣/٤/٩)، بەم جۆرە عێراق بە تەواوی سەروەری یاسایی و سیاسی خۆی لەدەستدا، و دەرگاکانی عێراق کرایەوە بە ڕوی دەوڵەتان و موخابەراتی دونیا و ناوچەکە، بەو شێوەیە عێراق بوو بە مەیدانی شەڕو ململانێی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی. سەرئەنجام عێراقیەکان ئیرادەو ویست و بڕیاری سیاسی، ئابوری و دارایی، ..... خۆشیان لەدەستدا، وبوون بە پاشکۆو ژێر دەستەی دەوڵەتان لە سایەی لەدەستدانی سەروەری یاسایی و سیاسی. دیارە ئەم دۆخە چارەنوسی عێراقیشی وەک دەوڵەتێک خستە بەر هەڕەشەو مەترسی گەورەو زۆرەوە، بەهۆی ئەوەی عێراق خاوەنی ئیرادەو بڕیاری خۆی نیە، وخاکەکەی بوو بە مەیدانی شەڕو ململانێ زلهێزەکانی دونیاو ناوچەکە، و توانا مرۆیەکەی بوو بە سوتەمەنی شەڕەکە، وسەروەت و سامانەکەشی بوو بە زەخیرەی ئەو شەڕو ململانێیە. ٢/ کاریگەری شەڕی تیرۆر و داعش بە تایبەت،و لێکەوتەکانی لەسەر شیعەکانی عێراق : ئازاد کردنی عێراق لە ٢٠٠٣/٤/٩ لە لایەن هاوپەیمانی نێودەولەتیەوە، و حوکمڕانی شیعە لە عێراق لە ماوەی ئەو شانزە ساڵدا، نەیتوانی کێشەی نەبونی و هەژاری و بێکاری چارەسەر بکات ، و خۆشگوزەرانی و ئاوەدانکردنەوەو بوژانەوە و خزمەتگوزاریەکان بۆ شیعەکان دەستەبەر بکات، بەڵکو توانیان ئازادی بۆ شیعەکانی عێراق مسۆگەر بکەن. شیعەکانی عێراق سەرقاڵکران بە شەڕو ململانێی تایەفی، لە جیاتی ئەوەی قەرەبوو بکرێن، و سەرلەنوێ بینابکرێنەوە بۆ قۆناغێکی نوێ، و ناوچەکانیان ئاوەدان بکرێتەوە و ببوژێنرێتەوە، و خزمەتگوزارییەکانیان پێ بگات ، چونکە دانیشتوانی خواروی عێراق هەم پێویستیان بە ئامادەکردن و ئاساییکردنەوەی باری کۆمەڵایەتی و دەرونی ئەو دەیان هەزار خێزانە شیعەیە بوو، کە ڕۆڵەکانیان لەدەستدا بوو بەهۆی شەڕی هەشت ساڵەی عێراق- ئێران (١٩٨٠- ١٩٨٨)ز وە شەڕی کەندای دوەم(١٩٩١ز)، و هەم بەشێکی زۆری ناوچەکانی شیعەنشین وێران بوو، بەهۆی شەڕ، وبەھۆی پشتگوێ خستنی ئەو ناوچانە لە لایەن رژێمی بەعسەوە. پشکی شیعەکانی عێراق و زیانەکانی گیانی، سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابوری و دارایی، دەرونیان زۆر بوو لەم شەڕو ململانێیە بەهۆی مەزهەبی، و بەهۆی ئەوەی شیعەکانی عێراق، گەر بە ڕووکەشیش بێت لە پێشەوەی دەسەڵات بوون لە عێراقی نوێ. دوای ئەوەی شیعەکانی عێراق ماندوو و شەکەت و بێزار بوون لەشەڕ و ململانێی تایەفی و شەڕی تیرۆر، و زیانەکانی شەڕ، و تێربوون لە جێبەجێکردنی مەراسیمی مەزهەبی، ئەوسا ئاگادار بونەوە وتێگەیشتن، کە چەند زەرەرمەند بوون و کەوتوونەتە دواوە لەبەر ئەو هۆکارانە. ٣/ کاریگەری شەڕی سوریا و ناوچەکە، و قورسایی ئەو شەڕانە لەسەر شیعەکانی عێراق لە ڕووی مرۆیی و سیاسی،ئابوری و دارایی،و کۆمەڵایەتی و دەرونی : مێژووی شەڕوململانێی مەزهەبی لە نێوان شیعە و سوننەدا، دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای هاتنی ئیسلام، ئەم شەڕو ململانێیە قۆناغی زۆر توند و جۆراوجۆر، و خاوبونەوەشی بە خۆیەوە بینیوە. وەک هەموو شەڕەکانی تر، شوێنەواری تاڵ و ناخۆشی کۆمەڵایەتی، دەرونی، سیاسی، ئابوری، بە دوای خۆیدا هێناوە، لە نەبونی و هەژاری و بێکاری، توندو تیژی، قین و ڕق هەڵگرتن و تۆڵە سەندنەوە. بۆیە حاڵەتێکی زۆر ئاساییە، بگرە وەک نەریتیشی لێهاتووە، هەرکاتێک شیعەکان وەک مەزهەب هەڕەشەو مەترسییان کەوتبێتە سەر لەلایەن سوننەکانەوە، یان لەهەر لایەکی ترەوە، شیعەکانی جیهان لەسەریان هاتونەتە دەنگ و هەڵوێست وەرگرتن و پشتگیری کردن، بێگومان پێچەوانەکەشی لەسەر سوننەکان هەر ڕاستە، بۆیە زەرەرو زیانی گیانی، سیاسی، ئابوری و دارایی، کۆمەڵایەتی شیعەکانی عێراق کەم نەبوە لە شەڕوململانێی شیعە لە سوریا ودەرەوەی عێراق. هۆکارە خۆییەکانی خۆپیشاندانەکان :- ١/ بڵاوبونەوەو هەڵکشانی گەندەڵی هەمەلایەنە لەسەرجەم جومگە سەرەکیەکانی عێراق، لە سایەی دەسەڵاتدارانی شیعە لە عێراق، لە (١٦) ساڵی ڕابردوودا : دیاردەی گەندەڵی دیاردەیەکی نوێ نیە لە عێراق، لە دوای کودەتاکانی (١٩٦٣ز، ١٩٦٤ز، ١٩٦٨ز )بە زەقی و بە شێوازێکی بەرچاو گەندەڵی سیاسی، یاسایی، ئابوری ودارایی، کارگێڕی،.... بڵاوبوەتەوە لەسەرجەم جومگەکانی دەوڵەت لە عێراق، بێگومان کوردوشیعە لەم قۆناغەدا لە عێراق، گەورەترین زیانی گیانی، سیاسی، ئابوری و دارایی، کۆمەڵایەتی، دەرونیان بەرکەوت. بەڵام لە سەردەمی عێراقی فیدڕال دا، گەندەڵی بوو بە کلتور و تەنانەت سنوری گەندەڵیشی تێپەڕاندوە و گەیشتۆتە ئاستی دزی و تاڵانی کردنی ئاشکرا، لە موڵک وسەروەت و سامانی گشتی، بەپێی پێوەرەکانی ڕێکخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی، عێراق بووە بە یەکێک لە گەندەڵترین دەوڵەتانی دونیا. بەهۆی ئەو گەندەڵیە هەمەلایەنەوە، پێکهاتەکانی عێراق بە گشتی تووشی زیانی زۆری ، ئابوری و دارایی، سیاسی، کۆمەڵایەتی و دەرونی بوون. بێگومان زیادبوون و هەڵکشانی هەر گەندەڵیەک لە عێراق، لەسەر حیساب و پشکی خەڵکی عێراق دەبێت، دیارە هەژارانیش، بە هەژارانی شیعەشەوە زۆرترین ناپاکی و دزییان لێدەکرێت، وەک دەرکەوت هەژاری و بێکاری و نەبوونی لەناو شیعە، کێشە و بابەتێک نەبووە لەلای دەسەڵاتدارانی شیعە بە شێوەیەکی گشتی، بۆیە بەشێکی زۆر لە شیعەکان بە هەژاری و بێکاری مانەوە، لەگەڵ ئەوەی ناوچەکانی شیعەنشین لە عێراق دەوڵەمەندترین ناوچەکانی دونیایە، بەنەوت و غاز و سامانە سروشتیەکان. ٢/ شیعەکانی عێراق لە نێوان ئەرک و قوربانییەکی زۆر و بێبەشبونیان لە مافەکانی سروشتی و مرۆیدا : دوای ئەو گۆڕانکاریەی ڕویدا لە عێراق لە بەهاری ساڵی ٢٠٠٣، شیعەکانی عێراق زیاد لە پێکهاتەکانی تر بوون بە ئامانجی تیرۆرستان، بەپێی ئەوەی هەموو هیزو لایەنەکانی شیعە لە عێراق، هەم پشتگیری ئەو گۆڕانکارییەیان کرد، و هەم پایە سەرەکیەکانی دەسەڵات لە عێراق بە ناوی ئەوانەوە بوو، بۆیە زیانەکانی گیانیان زۆر بوو، لەگەڵ ئەوەی شیعەکانی عێراق لە دەسەڵات بوون، بەلام بە شێوەیەکی گشتی ژیانیان گۆڕانکاری بەسەردا نەهات، و دانیشتوانی پارێزگاکانی خوارووی عێراق و ناوچەکانی تری شیعەنشین، هەر بە هەژاری و بێکاری و دواکەوتویی مانەوە، و بەرپرسان و دەستەودائرەکانیشیان بە شیوازێکی زۆر بەرچاو ژیانیان گۆڕانکاری زۆری بەسەردا هات. هاوکات زۆربەی ئەرک و واجبات و قوربانی و فیداکاریش لەناو عێراق و دەرەوەی عێراق، کەوتە ئەستۆی هەژارانی شیعە لەبەرامبەر مافێکی زۆر کەم (ژیانی مەمرەو مەژی). سەرئەنجام: قوربانیەکانی شەرو ململانێی مەزهەبی (١٦) ساڵ، و نەبوونی و هەژاری و بێکاری، بێبەشبون لە خزمەتگوزاری و ئاوەدانکردنەوە، بووە هۆی ئەوەی بەشێکی زۆر لە هەژارانی شیعە بڕوایان بەم دەسەڵاتە نەمێنێت، و لەم حکومەتە گەندەڵە هەڵبگەڕێنەوە و خۆپیشاندان بەرپا بکەن لە هەموو پاڕێزگاکانی خوارووی عێراق بە بەغدای پایتەختیشەوە، لە دژی دەسەڵاتدارانی شیعە لە عێراق. لێرەدا، ئەو ڕاستیەمان بۆ ساغ دەبێتەوە، کە پرسی نەبونی و هەژاری و بێکاری و برسیەتی زۆر لە پێشەوەی پرسی مەزهەبیە.

رێبوار كەریم وەلی ئەوەی ئێستا لە بەغدا روودەدات شتێكی چاوەڕواننەكراو نەبوو، تەنانەت زۆر پێشبینیی ترسناكتریش هەیە كە بەرەو شەڕی ناوخۆیی، کودتا و كاولكاریی زیاتریش هەنگاو بنێت. بە هەموو پێوەرێك، وڵاتی بەناو عێراق لە رووی سیاسی و سەقامگیرییەوە لە كائۆس دایە، دەرچوون لێشی نە بە رێگەی دەستوورەوە دەكرێت و نە بە فتوای مەرجەعییەتی سیاسیی شیعە و، دەستێوەردانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیش ناتوانێ جارێكی دیكە عێراق بكاتەوە بە دەوڵەت. هەموو چارەسەرەكان كاتین و فتواكان تەنها دەتوانن وەكو ئارامبەخشێكی كاتی بن. لە راستیدا شیعە لە2012 ەوە خۆیان لێگۆڕا و لە دوای 16ی ئۆكتۆبەریش وا غەرقی سەرمەستیی بە چۆكداهێنانی كورد بوون كە وەسف نەدەكرا. 16ی ئۆكتۆبەر هەر ناوێكی لێ بندرێت، خاڵی وەرچەرخانێكی گەورەبوو لە رێكخستنەوەیەكی ئیقلیمیی حیساب بۆ نەكراو لە نێوان(ئێران، عێراق و توركیا) و دژایەتیی كورد و بەتایبەتیش سەرۆك بارزانی، وا خستنییە پەلە پڕوزێوە كە كارتەكان تێكەڵ و پێكەڵ بوون؛ رۆژئاوا بۆ توركیا، كەركوك بۆ ئێران، ئابڵوقەدانی كوردستان بۆ بەغدا و ...هتد. هەموو تەنازولاتێكیان بۆ یەكتری كرد، بێ ئەوەی بیر لە دەرئەنجام بكەنەوە. ئێستا دوای دوو ساڵ لە 16ی ئۆكتۆبەر، هێزە سیاسییەكانی كوردستان، تا راددەیەك لەو شۆكە مێژووییە دەرباز بوونە. سەقامگیریی سیاسی تا راددەیەكی زۆر دەستەبەرە و، لە بەرامبەر بەغداش بە هەوڵی سەرۆكایەتیی حكومەت و سەرۆكایەتیی هەرێم، نەخشە رێگایەك بۆ جۆری مامەڵە لەگەڵ پێشهاتەكاندا هەیە، بەڵام راستییەكەی هەر ئەوەندە كافی نییە و دەبێ كۆرد كەمێك دوورتر لەبەر پێی خۆیان بڕوانن. نە غروور بیانگرێ كە دووبارە هەستاونەتەوە و، نە ئەوەندەش ساویلكە بێت كە رێگە بدات جارێكی دیكە لە سەرپشتی كورد بەغدا ببێتەوە ئەو هێزەی بتوانێ كورد وا دەورە بدات. شەڕی داعش پاداشتەكەی لە 16ی ئۆكتۆبەر قەت نابێ لە بیر كەس بچێتەوە. تا دێت، پێداگریی سەرۆك بارزانی لە ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی بۆ هەموو نەیارە ناوخۆیی و دەرەكییەكان دەردەكەوێت و، بۆیان دەسەلمێ كە چ بڕیارێكی مێژوویی بووە. راستە هەموومان گلەییمان لە حیساباتی هەڵەی هەندێك لە نزیكەكانی بارزانی هەبووە و دەشبێ، بەڵام راستترین بڕیاری سیاسی بوو. ئێستا كە سیستانی( لە سۆنگەی فەشەلی سیاسییە مەزهەبییەكانی شیعە) لە مەرجەعییەتی دینی و مەزهەبیەوە تەحویل بووە بۆ مەرجەعییەتی سیاسی، دەبێ رۆڵی مەرجەعییەتی كوردستانیش و ئەو تاپۆیەی لە باخەڵی دایە، زیاتر لە جاران ئیبراز بكرێت. رۆژی ئەوەیە هێزە سیاسییەكانی كوردستان(كە ئێستا كێشەیەكی ئەوتۆی سیاسییان لەنێواندا نییە) تا یەكلابوونەوەی ئەم قۆناغە مێژووییە زیاتر لە جاران لەسەرۆك بارزانی نزیك بنەوە و سەرۆك بارزانیش دەرگای كراوە بێت. دەبێ لە بەرامبەر مەرجەعیەتی سیاسیی شیعە مەرجەعییەتێكی نەتەوەیی و نیشتیمانیمان هەبێ و بتوانێ رۆژێك بە هاوكاریی هەموو هێزەكانی دیكە چۆن ریفراندۆمی سەرخست، ئاوهاش ئیش بەتاپۆیەكەی بكات.

سامان وەستا بەكر ئــــــــڵای کوردستان ئەو تــــــەڵـــەیەی هەمیشە لە تورکیا قاچی هەرێمی تێئەکەوێ. تورکیا و بە تایبەت سیاسیە باڵا دەستەکانی ئاک پارتی وەک حکومەتی ئەو وڵاتە هەر کاتێک گڵوڵەی ئابوری و دارایی وڵاتەکەیان ڕووی لەلێژی بێت ئەوا ڕاستەوخۆ تەڵەی ئاڵای کوردستان بە قاچی سیاسیە ساویلکەکانی هەرێما ئەتقێنەوەو لەو ڕێیەوە هەرچییەکیان بوێ بە حکومەتی هەرێمی ئەکەن. پێشتر بینیمان لە سەروبەندی گرێبەستە ٥٠ ساڵەییەکەی نێوان و ئەنکەرەو هەرێم و ئەو کاتانەی کە کورد پشتگیری نێو دەوڵەتی زۆری هەبوو، لەکاتی سەردانی کردنی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستانا مەسعود بەرزانی کە ئەو کات سەرۆکی هەرێم بوو بۆ پێشوازی لە فرۆکەخانەو کۆشکی کۆماری و حکومەتی ئەنکەرەیا ئاڵای کوردستان دائەنرا و لەو ڕێیەوە هەرچییەکیان ویستبێ بەدەستیان هێناوە، چونکە وەک ئەوەی باوە لەناو خەڵکا ئەوترێ، سیایەکانی کورد بەو جۆرە شتانە ڕووگیر ئەبن و ئەکەون بە ڕووا، ئیتر ڕوویان نایە داوای مافی کورد بکەن ئەگەرچی سیاسی بێت یان تەنانەت ئابوریش، ئاخر چونکە ڕێز لە شەخسی خۆیان گیراوەو ئیتر ئەوەی پەیوەستە بە کوردەوە لە ڕوویان نایەت پێداگری لەسەر بکەن. لەکاتی تریشا ئەمان بینی و مێژووەکەی زۆر دوور نیە کاتێ تورکیا مەرامە سیاسی و ئابوری و داراییەکانی خۆی لە هەرێم دەستکەوت بوو ، لە کاتی سەردانی کردنی سەرۆکی حکومەت و تەنانەت سەرۆکی هەرێمیش نەک ئاڵای کوردستان بگرە ئاڵای عێراقیشیان لە پێشوازییانا بۆ دانەئەنان وەک ئەوەی بڵێی لەگەڵ یەکێک لەکاربەدەستەکانی خۆیانا کۆبوونەتەوە. لەکاتی ڕێفرادۆمیشا هەر تورکیا بوو کە زۆرترین هەڕەشەی ئەکرد و لای خۆیەوە هەردوو فرۆکەخانەی سلێمانی و هەولێری بایکۆت کردو بۆ کردنەوەی فرۆکەخانەی سلێمانی زۆرترین مەرجی بەسەر دەسەڵاتدارانی سلێمانیا سەپان و بەجۆرێک ئێستا سلێمانی یەکێکە لەو ناوچانەی کە تورکیا بە ئاسانی ئەتوانێ کردەوەی تیرۆرستی و جاسوسی و ئیختیالاتی تیابکات، ئەوە هەولیر هەر باس ناکرێ. ماوەیەکە هامۆشۆو سەردانەکان بۆ بەغای پایتەختی عێراق گەرموگوڕ ئەڕوات و شەقامی کوردانی هەرێمی کوردستانیش بە گەشبینیەوە لێی ئەڕوانن وەک دەروازەیەک بۆ ژیانێکی باشتر بۆ ساڵی داهاتوو بەجۆرێک کە کێشەی کەمی و پاشەوکەوتی مووچە کۆتایی بێت و مووچە لەکاتی خۆیا دابەشکرێ وەک مافێکی سەرەتایی هەر تاکێکی مووچەخۆر. کێشەی نێوان هەرێم و بەغا لە ڕاستییا کێشە نیە بەڵکو سەرچاوەی کێشەکە  هەنگاوێکی بێ لێکدانەوە و دراسەکراوی کابینەکانی پێشووتری حکومەتی هەرێم بوو کاتێک بڕیارێکی تاک لایەنەیانا کە چیتر پشت بە عێراق نەبەستن و سیاسەتی ئابوری سەربەخۆی هەرێمی کوردستان بەڕێوەئەبەن و لە داهاتی فرۆشی نەوت و داهاتە ناخۆی و گومرگیەکانی هەرێم پێویستییەکانی هەرێم دابینئەکەن. سەرەنجام هەرێم بڕیارە قورسە لێکنەدراو دراسە نەکراوەکەییا و "پشت لە بەغا و ڕوو" لە ئەنکەرە کرد و لەیەکەم هەنگاو بۆ ئابوری سەربەخۆ کەوتە یەکەمین تەڵەی مێژووی خۆیە لەڕێی گرێبەستێکی ٥٠ ساڵەی لەگەڵ تورکیایا کە تا ئێستاش بۆتە قۆرتی هەرە گەورەی هەرێم کە ناتوانێ هیچ هەنگاوێک بنێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی لە ترسیی هەڕەشەکانی سوڵتانی نەوت ئەردۆگان. هەڵبەتە هەر وڵاتێک گەر بۆ ئابورییەکەی پشت بە تاکە سەرچاویەک ببەستێ ئەگەرچی ئەو سەرچاویە نەوتیش بێت ئەوا هەمیشە لە کێشەیا ئەبێت لایەنی کەم بەهۆی بەرزو نزمی نرخی بازاڕاوە کەواتە هەرگیز ئەو ئابورییە سەربەخۆ نابێ بەڵکو ئەکرێ ناوی لێبنرێ بە "ئابوری گرێدراو" چونکە سەربەخۆ پاشگرێکە گەر بەهەر ناوێکەوە بلکێنرێ ئەوا ئەبێ بڕیار تەنها لای تاکە کەسێک یان لایەنێک یان دوڵەتێکا بێت. بڕیاری ئابورییە سەربەخۆکەی هەرێم هەر زوو بوو بە دەستکەوتێکی مادی ئێجگار گەورە بۆ تورکیا و داڕمانێکی گەورەش بۆ ئابوری هەرێمی کوردستان بەتایبەتی و وڵاتی عێراقیش بە گشتی. (داڕمان بۆ ئابوری عێراق لەبەر ئەوەی هەرێمی کوردستان لەهەردوو لایەنی ئیداری و جوگرافیەوە بەشێکە لە عێراق، گرێبەستێکی ٥٠ ساڵەش بەبێ گەڕانەوە و ڕێکەوتن لەگەڵ بەغایا ئەبێتە هۆکارێکی گەورە بۆ تەپانی ئابوری کۆی وڵاتەکە چونکە پێشتر هەم نەوتی بە تورکیا ئەفرۆشت بە نرخی بازاڕەکانی جیهان هەم لەو ڕێیەشەوە ئەیتوانی نەوتەکەی ڕەوانەی بازاڕەکانی جیهانیش بکات بەڵام ئێستا هاوکێشیکە پێچەوانەیە. کەواتە لێروە دەرەکەوێ ڕکابەرایەتییەکی ناوخۆی لەبەرژەوەندی تورکیا و بەپێی داواو خواستی تورکیا هۆکارێکی بەرچاوە بۆ ئەو پاشەکشی ئابورییەی لایەنی کەم لە هەرێم بوونی هەیە نەک ڕەوانە نەکردنی بودجە لەلایەن بەغاوە بۆ هەرێم وەک ئەوەی باوە ئەگەرچی بەشێ لە ڕاستیشی تیابێ بەڵام ناکرێ هۆکارە گەورەکەی تەپاندنی ئابوری و دارایی کە تورکیایە لەبیر بکرێ کۆی کێشەکە بە نەناردنی بودجەوە لەلایەن بەغاوە پێناسەکرێ. ئەگەر لایەنی نەتەوایەتی و داگیرکاری لێکبدرێتەوە ئەوا هەر چوار وڵات کە کوردستانیان بەسەرا دابەشکراوە هێندەی یەک ناحەزو دوژمنی سەربەخۆیی کوردستانن، وە هەر پشتبەستنێک بەو وڵاتانە لە زەرەر و دۆڕان زیاتر هیچی لێ سەوزنابێ ، بەڵام لە ئێستایا ئەوەی ڕاستەوخۆ کورد کۆمەڵکوژ ئەکا و خاکەکەی زیاتر داگیرەکا ئەوە تورکیایە بۆیە ئەکرێ لەسەرەوەی ئەو لیستەیابێ کە دوژمنێکی مێژووی و ڕێگر لە هەر خواستێکی کورد بۆ سەربەخۆیی و ئازادیی خاکەکەی تەماشاکرێ ئەگەرچی ئێرانیش بەموو لێی لانەیاوە. بەڵام هەرچی عێراقە بۆ هەرێمی کوردستان ئەو لایەنەیە کە ئەبێ هەرێم مامەڵەی لەگەڵا بکات و هەماهەنگی هەبێ لەگەڵیا لە پێناو باری گوزەرانی ژیانی خەڵکی هەرێما تا ئەو کاتەی هەرێم سەر بەو وڵاتەبێ. جێی سەرنجە حکومەتی هەرێم بۆ دانوستان لەگەڵ بەغا  وەزیرێکی گۆڕان و یەکێکی یەکێتی نارد کە هیچیان خاوەنی بڕیار نین و بۆ هەر پرسێک ئەبێ بگەڕێنەوە بۆ سێ کوچکەی دەسەڵات باوک و برازو کوڕ"بـــبـــک". کە تا ئێستا دانوستانەکان بەردوامەو تەنها ئومێدی گەشبینی لێوە باسەکرێ کە ئەکرێ لەچەن ڕۆژی داهاتووا واژوو لەسەر ڕێکەوتنێک بکرێ کە هەرێم پابەندبێ بە ڕادەستکردنی ٢٥٠ هەزار بەریمیل نەوت بە سۆمای عێراقی و لەبەرامبەریشا عێراق مووچەو شایستەی داراییەکانی هەرێم بنێرێ و لە بودجەی ساڵی ٢٠٢٠ شوێنی بکرێتەوانێ. دیسان ئەوەی جێی سەرنجە ئەوەیە کە سەرۆکی حکومەت کە یەکێکە لە "بـــبـــک" و خاوەنی بڕیارو واژۆی کۆتاییە پێش واژۆ کردنی ڕێکەوتنی هەرێم و بەغا سەردانی تورکیای کرد و لەوەش سەمەرەتر دانانی ئاڵای کوردستان بوو لە پشتی سەرۆکی حکومەتی هەرێمەوە دوای ئەو هەموو سوکایەتییەی کە تورکیا بە هەرێمی کرد لەدوای ڕێفراندۆم و پاش داگیرکردنی عەفرین و سەرێ کانی و گرێ سپی و کۆمەڵکوژی کوردی سڤیل و بێ چەک و مناڵ و هەڕەشە کردن لە هێرس کردنە سەر هەرێمی کوردستانیش ئەگەر لە داگیکاریەکەی ڕۆژئاوا سەرکەتوو هاتنە دەرەوە ، کەچی لەپڕ بە قودرەتی قادر تورکیا ١٨٠ پلە گۆڕاو جارێکیتر ئاڵای کوردستانی لەسەر خاکی خۆی بۆ سەرۆکی حکومەتی هەرێم دانا! کە بێگومان لەپشتی ئەمەوە مەرام و بەرژەوەندی تورکیای لەپشتە. تورکیا ئەیەوێ هەرێمی کوردستان بە مەرجی ئەوان و بەچاودێری و ڕێنمای و خواستی تورک لەگەڵ بەغایا ڕێکەوتن بکات بەجۆرێک تورکیا خاوەنی پشکی شێربێ لەو ڕێکەوتنەیا تا دەستکەوتی زیاتر لە ئابورییە داتەپاوەکەی هەرێم بەتایبەتی و عێراق بەگشتی بەدەستبێنێ و بەرژەوەندییە زۆرو زەوەندەکانی لە هەرێم پارێزراوبن. ئەم سەردانەی سەرۆکی حکومەتی هەرێم جگە لەوەی کوردی بە گشتی و کوردی باشوری بەتایبەتی تووشی دڵتەنگی و بێ هیوای کرد لەوەی کە سەرۆکی ئەم کابینەیەش وەک ئەوەی پێش خۆی دیسانەوە ڕادەستی تورکیا و سەڵتەنەی سوڵتان ئەردۆگان بوون و  ڕژد لەسەر ئەوەش ئەکاتەوە کە هەرێم خاوەنی هیچ بڕیارێک نیە ئەگەر بڕیارەکە لەبەرژەوەندی حکومەتی تورکیایا نەبێ. تورکیا تا ئەم ساتەش لە داگیرکردنی ڕۆژئاوای کوردستان بەردەوامە و تووشی زۆرترین لۆمە و سەرزەنشتی وڵاتانی جیهان و ئازادی خوازانی جیهان بۆتەوە بەرامبەر ئەو هێرشە ناڕەواو نا بەرامبەرە بۆ سەر خەڵکی سڤیل و داگیرکارییە فراوانخوازییەی ئەردۆگان. ئەردۆگان بۆ سپی کردنەوەی ڕووی خۆی و سیاسەتی داگیرکاری و فراوانخوازییەی سەردەمی سوڵتانە عوسمانمییەکان زۆر پێویستی بە هەر کوردێک هەیە، جا چ جای ئەو کەسە گەورەترین دەسەڵاتی حکومەتی هەرێمبێ کە تاکە دەزگای فەرمی کوردی دانپیانراوە لەلایەن زۆرێک وڵاتانی جیهانەوە ئەوەش لەبەر دوو هۆکار: یەکەم، تا وای پشان بدەن کە ئەوان واتە تورکیا دوژمنی کورد و نەتەوەکەی نین بەڵکو ئەوان دوژمنی "پەیەدە و شەڕڤانان" وەک درێژکراوەی باڵێکی پارتی کرێکارانی کوردستان، کە راستیا ئەمە تەنها بەهانەیەو ئەوان چاویان بە هیچ کیان و بوونێکی کوردا هەڵنایە ئەگەرچی لەوپەڕی دنیاشبێ بە قەولی خۆیا. دووەم، تورکیاو ئەردۆگان پێویستییەکی زۆریان بەم حکومەت و کیانە سیاسیەی ئێستای هەرێم لە باشوری کوردستان هەیە کە ئەوان هەمیشە بە باکوری عێراق ناوی ئەهێنن، بۆئەوەی نەوتەکەی هەرزانکڕ بکەن و داهاتی فرۆشی نەوتەکەش لە بانکەکانی خۆیانا و لەژێر دەستی خۆیانابێ بۆ زەلیل و کردن و پاوان کردنی دەم و دسەتی هەرێم کە ئەگەر لەهەر کاتێکا ئەگەر هەرێم بە تەنانەت ووشەیەکیش سەرزەنشتی تورکیا بکات دەست بەسەر ئەو پارانەیا ئەگرن کە لە بانکەکانی تورکیان و هەرێم و بەتایبەت بەرپرسە باڵاکانی مایەپووچ ئەکەن. تورکیا و ئەردۆگان پێویستیان بەم کیانەی ئێستای هەرێمی کوردستان هەیە تا ئابوری وڵاتەکەی خۆیانی پی بەهێز بکەن و هەم هەرێم باشترین بازاڕە بۆ ساغکردنەوەی کاڵا بێ پێز و خراپەکانی تورکیا کە لە هیچ بازاڕێکی تری دنایایا ساغناکرینەوە بەو  کوالیتیە خراپەی کە ڕەوانەی هەرێمی ئەکەن. هەم تورکیا بە مەرجی خۆی نەوتی هەرێم بە کەمتر لەنیوە قیمەتی بۆرسەی جیهانی لە هەرێم ئەکڕێ و ئابوری وڵاتەکەی زۆر پێ بەهێز کردووە کە ئەگەر کە ئەگەر سیاسەتی فرۆشی هەرێم و عێراق یەک و ڕێکخراو بوایە ئەوا هەرگیز تورکیا ئەو سوودەی لە دەست نەئەکەوت کە ئێستا ئەیکات. پرسیار؟ ئــــــایــــــا ناردن و چوونی وەزیرێکی گۆڕان و وەزیرێکی یەکێتی بۆ بەغا کە مافی بڕیاردانیان نیە و ناردن و چوونی سەرۆک وەزیران کە پارتییە بۆ ئەنکەرە کە ماف و خاوەنی بڕیاریشی هەیە هەر لە خۆوە بوو یان هۆکارەکەی ئەوەیە کە بڕیاری ڕیکەوتنی هەرێم و بەغا لە ئەنکەرەوە ئەدرێ و دەرەچێ؟ * بـــــبـــــــک/ کورتکراوەی باوک و برازا و کوڕ وەک ئاماژەیەک بۆ دەسەڵاتی کاک مەسعودو نێچیرو مەسرور بارزانی  

 لەتیف فاتیح فەرەج  1 خەڵك بۆ لێپرسینەوە لە گەندەڵی و نادادی چاوی لە چەند شوێنێكە ، واتە چاوەڕێی چەند شوێنێكە ئەو كارە بكات  ئۆپۆزسیۆنێكی ئاكاری و كارا  دیوانی چاودێریەكی نەترس و بوێر  داواكاری گشتی  دادگاكان  یان لانی كەم ئەو حكومەتەی كە دوای حكومەتی پێشوو دێت بۆ ئەوەی دۆسیەكان هەڵداتەوەو گەندەڵی و نادادی داگای بكات . 2 هیچ حكومەتێك نیە لە دنیادا كۆمەڵێك خەڵك نەیپارێزن  حكومەتی دیكتاتۆری بەشی خۆی هەیە بۆ پاراستنی  حكومەتی گەندەڵ و نادادیش هەندێك نەهەنگ و عەزیا دروست دەكات بۆ مانەوە   حكومەتی دیموكراتیش  خەڵكانی خۆی هەیە  پرسەكە گرێدراوی ئاكارە ئەوەی ئەو دەزگاو ناوەندانەی خاڵی یەكەم پێی هەڵنەسن ، دەبێت و خەڵك و رای گشتی پێی هەستن ، ئایە خەڵك ئامادەی گۆڕانكاری و هەڵوەستەی راستە یان هەر غەڵبەغەڵب . غەڵبەغەڵب هیچی لێ‌ سەوز نابێت . 3 هەواڵێكم بینی بە لامەوە سەیر بوو  گوایە نێچیرڤان بارزانی لە سەر ئەركی خۆی سێ‌ پارك لە هەولێر دروست دەكات ، ئاخر ناكرێت پرسیاری ئەوە بكرێت ئەو پیاوە لە سەر كام ئەرك . كەس هەیە لەوە بپرسێت ئایە نێچیرڤان پێش چوونە سەركورسی حكومەت چی هەبوو ئێستا نەك خۆی كوڕ ، برا ، كەس و كار ، دەروێشەكانی چیان هەیە ، خۆ ئەگەر بەیانی بابایەكی وەكو من موچەیەكی مەمرەو بژیم هەبێت لێم دەكەن بە هەڵڵا ، بۆ ئەو تەنانەت دادگاو دادوەرو داواكاری گشتی و ئۆپۆزسیۆن و دیوانی چاودێریش هیچ ناڵێن ، شتێك هەیە بەرژەوەندی هەموو لایەك بە یەكەوە دەبەستێت یان من هەڵەم ، شەرمە دادوەرێك لەسەر ئەوەی مناڵێك كۆترێكی دزیوە دۆسیە بكاتەوە ، لێ‌ چاو لە دزین و نەمانی ملیاران دۆلار بخەوێنێ‌ . 4 هەق نیە لە بری سەركردەكان و سەرۆكەكان و سەرۆكی حكومەت و وەزیرو گزیر لۆمپەن و پانكەرەوەو ماستاو چی وەڵام بدەنەوە ، شەڕ شەڕی ئەوان نیە ، ئەگەر مەسەلەكە سڕو سوقانەكەیە ، شەرمە مرۆڤ جگە لە ورگی خۆی ورگی كەسی تر نەبینێ‌ ، چیرۆكەكەی مستەفا لوتفی مەنفەلوتی بۆ ئەو كوێر بیانەیە . ئاخۆ سەرۆكی حكومەتی ئێستا دەتوانێ‌ لێپرسینەوە لە گەندەڵیەكانی رابردوو بكات ، گەرچی ناتوانم بڵێم ئومێدم هەیە ، بەڵام بێئومێدیش نیم . 5 ئۆپۆزسیۆن ئەركی نیشاندانی عەیب و عارەكانە ، نەك لەبلەبانی و كڕوزانەوە ، ئۆپۆزسیۆن یان نەبوونی باشتر ، یان دەبێت نوێنەرایەتی رای گشتی بكات ، ئەوانەی لە رێی درۆوە دەگەنە دەسەڵات كە دەمامكەكەیان كەوت ، جگە لە شەرمەزاری هیچیان بۆ نامێنێتەوە . 6 كەسێك لە سەردەمی حوكمڕانیەكەیدا ، رۆژنامەنووس بكوژرێت ، پارێزەر بكوژرێت ، خەڵك لاقە بكرێت ، پێشمەرگە لە برسا خۆی بكوژێت ، هەزاران كەس لە سایەی ئەودا پشت بكەنە نیشتمان و لە وڵاتان ببنە پەناهەندە ، شورەییە خەڵك داكۆكی لێبكات و ببێتە پارێزەری. بۆ ئەوەی لە سەركردەكانی باشور بگەیت ئەم رستەیە شیكەرەوە " دژی بوونی پەكەكەین و سەربازە توركەكانی ئێرە  برامانن " !!