ئەنوەر حسێن (بازگر)  كاتێ‌ خەڵكی نەیاندەوێرا بە دزییشەوە لە ترسی دوژمنەكانی مۆسیقا و گۆرانی و كونەپەپوەكانی شەوەزەنگی ڕەش و نەگریس گوێ‌ لە سروودەكانی بگرن.  كاتێ‌ جەلادەكانی دژ بە ناسكی و شیعر و گۆرانی ڕۆژانە كونبەكون بە دوای بڕینی زمانی ئەوانەدا دەگەڕان کە باسی (شەهید، ئازادی، كورد، كوردستان، عەشق و نیشتیمان و...هتد)یان دەكرد، خۆشەویستی لە سەر ڕێگا و شەقام و شارەكاندا دەكرا بە دارا، كاتێ‌ ڕۆژانە پۆلێك پێشمەرگە شەهید دەبوون، چ لەم دیو چ لەو دیو، گرینگ نەبوو سەر بە چ خەیاڵ و حەز و ئارەزوو و ئایین بوون و لاشەی خوێناوییان بە جامدانەیەكی ڕەش و سپیی خۆڵاوی، یان ئاڵایەکی سور، یان سەوز دەپێچرا.  ئەو لەو كاتانەدا ئامادە بوو بڵێ‌؛ ئەی شەهیدان، پێشكەشە بە گیانی ئەوانەی بۆ گەل فیدا بوون، نموونەكانیان ئەم قارەمانەن (ئارام و فوئاد و بەیان و گوڵێ‌... )ن. ئەو ئاوا ژیا و ئاوا بە گژ ئەو جەلادانەدا چوەوە، كە هەرگیز گوتنی سروود و گۆرانی ئاسان نەبوو. بگرە لەو ئانوزەمانەدا یەكسان بوو بە مەرگ، بەڵام ئەو بە جادووی گۆرانی، بە باوەشی نیشتیمان، بە عەشقی خەڵك و وڵات لە مەرگ دەربازی بوو. كە خۆشبەختانە هێشتا لە پشت ئەو سەروەرییانەوە وەستاوە.  گۆرانیی دەچڕێ‌ و بە عەزمەوە هاوار دەكات؛ هێشتا ئامادەم لە پێناو خەڵك و نیشتیمان هەزار هێندەی تر گیانبازی بكەم.  ئەو قەقنەسە دەنووكسوورە، ئەو مەلە گەرمیان و كوێستانەی كە هەر دەخوێنێ‌ و ئەو بولبوولەی هەرگیز لە قەفەسدا ناحەجمێ‌ و عاشقی زەنوێر و شاخ و داخی كوردستانە، ئەو پەپوولەیەی لە ناو ڕەوەزی قەدپاڵی شاخدا نەبێ‌ ناحەجمێ‌.  ئەو تكەی شەونمی نەسیمی بەربەیانە و لەگەڵ هاتنی تیشكی خۆر ئاوا دەبێ‌ و لەگەڵ ئاوابوونی خۆریش شەبەقی دێتەوە.  ئەو لە ناو گوڵەگەنمی قەرسیلی سەوز، سەوز بە نەغمەیەكی ناسك دەڵێ‌: لە گوڵ و لە گوڵان، لە گوڵی گەنم و جۆ، نەژی ئەو زاڵمەی دای بڕیم لە تۆ.  ئەو هیچ وشەیەك نەماوە لەگەڵ نۆتەیەكی مۆسیقادا تێكەڵی نەكات، ئەو هیچ دێڕ و هۆنراوەیەكی ناسك نەماوە، نەیكاتە سروود و گۆرانی و نەیدا بە گوێی هەناسە ساردەكانی ئەم وڵاتە.  ئەو هەموو وشە یاساخ و حەرام و تابۆكانی هێنا و كردنیە ملوانكە و گوتی (بۆچی حەرامە؟ بۆچی چیمان پێ‌ ڕەوا بینراوە. تا نەتوانین سروود و ئاوازی كوردستانی بچڕین...؟).  هەر چی لە دڵی داخ و لە دڵی كورددا بوو، بە یەكجار بە درێژاییی عومری خۆی خستیە سەر زار و لاپەڕەی كتێب و ناو دڵی پڕ بە تاساویی هەموومان.  هیچ كەسێ‌ نییە ئەو نەناسێ،‌ ڕۆژێ‌ لە ڕۆژان هۆگری دەنگ و عشقی ئاواز و نەغمەی حەز و حەزینی ئەو نەبووبێ‌.  كەس نییە نەزانێ‌ گەر باسی ئازایەتی و خۆڕاگری و چاونەترسی بكرێ‌، ئەو بازێكی سنەیە و بە ئاسمانی ئاویەردا ڕەت دەبێت و بە سەر ژاوەرۆ و جەمشاری سنە و مەریوان و زرێباردا بە ئاسمانەوە خول دەخوات، باڵ لێك دەدا و بەرەو شاخە سەركەشەكانی سوورێن و داڵەهۆ پەلدەكوتێ‌ بۆ ئێرە دێ‌.  ئەو هەر زوو ساكەكەی هەڵگرت، عەشقی نیشتمان و خاكی دایك و مەنزڵی دایكی بە جێ هێشت و هات لە سەفرە و مالومە لە ژێر چادرەكانی پۆلە پێشمەرگەكانی كۆمەڵە قەراری گرت و هەرگیز قەبووڵی نە كرد لە ژێر جەور و ستەمی سانسۆری سزادا بێت، كە تەنانەت ڕێگایان پێ نەدا قسەی دڵی بكات و گۆرانی بچڕێ‌.  ئەو بازێكی سەركەشی سنە و موكریان و مەریوانە لە ناو دڵی پێنجوێن و شارباژێڕ و هەولێر و سلێمانی ئۆقرە دەگرێ‌ و گۆرانی دەڵێ‌ لە سنەوە بۆ موكریان، لە ڕانیەوە تا سلێمانی، لە ئامەدەوە تا هەكاری و قامیشلۆ و عەفرین، ئەو نەیدەزانی جیاوازی بكات لە نێوان جەعفەر و ئارام، گەریلا و پێشمەرگە و ڕەنگی ئەم و ئەو.  سروودی پڕ لە بانگەوازی تیپی بانگەواز، بابان، سلێمانی و هەولێری چڕی، هەزاران جار لەگەڵ پێشمەرگەدا شەوی ئەنگوستەچاوی بە ڕێ كرد، هەزاران جار چاوی لە پەڵەدەوەنی شەوی تاریكوتنوك كوتاوە، هەزاران جار لە تەپڵەی بەفر كەوت و ئاوی چۆڕاوگەی گوێسەبانانی لادێ‌ بە پشت ملیدا هاتوەتە خوار و نانی ڕەقی شوانی كردوەتە توێشووی ژیان و سەفەر...  ئەو هەزاران جار لە جیاتیی پەتوو و فەرشی سووری خواپێداوان، تاریكیی شەوی لە خۆی ئاڵاندوە و بەردێك بوەتە سەرینی.  ئەو هەزاران جار لە بۆسەی دوژمنی داوە و گیانی خۆی كردوەتە قوربانیی ڕێگای ئازادیی ئینسان و گەلەكەی.  كە باسی سروشت و پەپوولە و لەیل و مەجنوون خاڵۆ و داپیرە و نێرگز و گوڵ و خونچە و ئارام و جەعفەر و لالۆ دەكرێت، كە باسی كاروانچی و بەدبەختیی ژیان و ڕەنج و ئازار دەكرێت، كە باسی ئینسان ژیان و باڵندە و نەهامەتی دەكرێت، كە باسی پێشمەرگە و ئەزەل و جاویدانی دەكرێت، كە باسی سنە و سابڵاخ و سەردەشت و بانە دەكرێت، كە باسی جامەدانەی ڕەش و توێشووی ڕەشی ژیانی تاڵی ڕۆژانە دەكرێت، كە باسی عەشقی خاك و نیشتمان دەكرێت، ئەوەمان بیر دەكەوێتەوە.  ئەو وەك كەسێكی سەر دوندی شاخی قەندیل وا بوو، دەگەڕا لە سەر بڵندترین لوتكەی شاخی كوێستانی كوردستان دەیخوێند. ئەو ئاوا دەگەڕا بە دوای جوانترین شیعر لە ناو دیوانەكاندا تا بیكاتە دیاری و بیدا لە بەرۆكی گوێگرانی.  ئەو وەکو حەللاج ڕاست، وەکو عیسا پاك، ئەو وەکو فوئاد و و ئارام خۆشەویست بوو.  ئەو ناوێكە هێندەی خەڵك دەیناسن، پێویستی بە ناسین نییە. ئەو ڕۆحێكە وەکو فریشتە پێویستی بە مەدح نییە. ئەو وەکو هەوری ئاسمانی كوردستانە پاك و بێگەرد و گەردوونییە.  ئەو وەکو پەپوولەیەكی وەرزی بەهارانە و هەزاران ئەم گوڵ ئەو گوڵ دەكات و لە هیچ كوێ‌ ئۆقرە ناگرێت.  ئەو ڕۆژێك لە هەواری هەورانە لە سوید و ڕۆژێك لە گەرمیانی كەلار و خانەقینە و ڕۆژێك لە دەشتی هەولێری كاكی بە كاكییە، ئەو تەنها شوێنێك كە لێی حەرامە ماڵ و نیشتیمانی زێد و خاكی خۆیەتی و دایک و باوکیەتی.  چ سەختە چڵ ساڵ ڕۆژێك نەتوانی سەر بە دەرگای ماڵەكەتدا بكەیت و لە ژێر دارهەنارەکەیدا سەرخەوێك بشكێنیت.  ئەو لە هەموو دونیا ئازادە بفڕێ‌ و بژی، بە دەنگی بە سۆزی گۆرانی بڵێ‌ و سروود بخوێنێ‌، تەنها لە زێد و وڵاتی خۆی كە سنەیە، لێی حەرامە، سنە و ئاویەر كە لە هەموو شت پیرۆزترن بۆ ئەو، بەڵام قەدەغەترین شوێنی سەر زەمینە بۆ ئەو.  ئەو كە سی ساڵە گۆرانی بۆ سنە و مەریوان دەچڕێ‌، كەچی بوەتە یاساغترین شوێنی دونیا بۆی. ئەو لەگەڵ هەموو ئەوانەیشدا، بەڵام خۆشەویستی گشت كوردانە لەم جیهانەدا.  ئەو قەقنەسە دەنووكسوورە، ئەو گوڵەگەنمە قەرسیلییە سەوزسەوزە ناسری ڕەزازی، نوێنەری مۆسیقای كوردستانە.  ڕەزازی وەکو كەسێكی هونەرمەند و گۆرانیبێژی كورد بۆ كەسمان نامۆ نییە، ئەوە چەند ساڵە لەم بوارەدا بە عەشقەوە ئەم ڕێگا پڕ هەوراز و چقڵڕێژە دەپێوێ‌، ئەگەر چی چەندین جار چقڵ چەقیوەتە بەر پێی، بەڵام ڕێبواری ڕێیەكی دوورە و سوێندی خواردوە بگاتە مەنزڵ. ئەگەر چی گلەیی و دەردەسەریی زۆری هەیە، بەڵام دەڵێ‌: من كوردم و چەپ و سۆسیالیستم و هەمیشە خزمەت دەكەم.

د.دانەر ئەبوبەکر- مۆسکۆ کاتێک لە ساڵی ۱۹۳۹ ئەڵمانیای نازی هێرشی کردە سەر پۆڵندا هیچ کەس نەیدەزانی ئەوە تیۆری پلانگێری و سەرەتای سەرهەڵدانی جەنگی دووەمی جیهانییە، کە زیاتر لە ۲٠ ملیۆن کەس بوونە قوربانی. دواجار لە ئەنجامی ململانێ و کێبرکێی سەرکەوتوانی جەنگ، دنیا دابەشی سەر دوو جەمسەر بوو، جەمسەری رۆژهەڵات لەژێر ئایدلۆژیای کۆمۆنیستی بە سەرۆکایەتی یەکێتی سۆڤیەتی و جەمسەری رۆژئاوا لە ژێر ئایدلۆژیای لیبرالیزمی بە سەرۆکایەتی ئەمریکا بوو. ژیانی دوای جەنگی دووەمی جیهانی لەگەڵ ئەوەی کۆتای بە دنیا و ئایدلۆژیای فاشیزم هێنا، بەڵام ململانێ و کێبرکێی چەکی ئەتۆمی و دەستبەسەرداگرتنی ناسا و ، دواتر ساڵانێکی زۆر قاتوو قوڕی سەردەمی شەڕی سارد و، دنیای دابەشکاری و چینایەتی دەستیپێکرد.  پێش رووخانی یەکێتی سۆڤیەت، چەند رووداوێکی گەورەی جیهانی لەناو خاکی سۆڤیەت روویاندا لەوانە بومەلەرزە کاولکارییەکەی ناوچەی ئەرمینیا و پێکدادانی هێڵی ئاسنینە زەبەلاحەکەی شاری ئاشی ناوچەی چیلابینسکی باکوری رووسیا و ، تەقینەوە گەورە ئۆتۆمییەکەی چۆڕنەبڵ کە تا ئێستاش بە گەورەترین کارەساتی مێژووی تەقینەوەی ئۆتۆمی دادەندرێت لە دنیادا. گەرباچۆڤ کۆتا بەرێوەبەر و سەرکردەی یەکێتی سۆڤیەت لە بیرەوەریەکانی خۆیدا ئاماژەی بەوەکرد روداوی چۆڕنەبڵ فاکتەر و پاڵەپەستۆیەکی بەهێزی هەڵوەشاندنەوەی یەکێتی سۆڤیەت بوو. تا ئێستا تەواو دیارنییە ئایا ئەو رووداوە دەستکردبوو یاخود سروشتی. دوای روخانی یەکێتی سۆڤیەت جیهانی یەکجەمسەری و ئایدلۆژیای لیبراڵیزم باڵی بەسەر دنیای مرۆڤایەتیدا کێشا. لەو کاتەوە نادادپەروەری کۆمەڵایەتی، بازاری ئازاد(بازاری دروستکردنی ئەلیگاگ) و دروستبوونی کڵاس و چینی جیاوازەکانی کۆمەڵگا، دابەش بوونی سامان و داهات بە شێوەیەکی نایەکسان بەسەر مرۆڤ و دەوڵەتانی جیهان، لە هەمووشیان گرینگتر سەرهەڵدانی تیرۆری نێودەوڵەتی بوو کە هەموو جیهانی مرۆڤایەتی بەخۆیەوە سەرقاڵکرد.  لەو کاتەدا جەمسەرە رۆژهەڵاتیەکە خەریکی گەڕان بەدوای دووبارە رێکخستنەوەی شوناس و سیستەمی سیاسی وڵات بوون بە شێوەیەکی تر، گونجاو لەگەڵ سەردەمی دوای گۆرانکارییە گەورەکان. رووسیا فیدراڵ دەستیدایە برەودان بە پرۆژەی ئۆراسیا، لە هەمان کاتدا چینی میللیش دەستیکردن بە دیرەسەتکردن و دووبارە بنیاتنانەوەی رێگای کۆنی ئاوریشمی.  جەمسەرە رۆژئاوایەکەش بەردەوام بوون لەسەر برەودان و پێشخستنی پرۆژەی گلۆبالیزم و ئایدۆلۆژیای لیبرالیزم، تا هیچ نرخێکیان بۆ مانای گەل و بەها مرۆییەکان و دادپەروەری کۆمەڵایەتی و یەکسان دابەش بوونی سامان نەهێشتەوە. بەردەوام بوون لەسەر ئەم جۆرە سیاسەتە تا دواجار تیرۆر بەخەبەری هێنان و تێگەیشتن بازاری ئازاد و نایەکسانی لە دابەش بوونی سامان، بەرهەمی سیاسەتی لیبرالیزمی رۆژئاوایە و گەیشتۆتە چ ئاستێکی مەترسیدار بۆ جیهان و مرۆڤایەتی. تیرۆرو خراپ دابەش بوونی سامان بەسەر خەڵک و وڵاتاندا، ملیۆنان کۆچبەری هەناردەی وڵاتانی رۆژئاوا کردوو و، بونە بەربەستی گەورە لە بەردەم  دەوڵەتانی لیبرالیزم و، هەرەشەی لێکهەڵوەشانەوەی یەکێتی ئەوروپای لێکەوتەوە. لەکاتی ئێستادا ئەکتیفترین باس و بابەتی رۆژانەی پسپۆران ئاخۆ ئایندەی یەکێتی ئەوروپا لەسەردەمی کرۆنادا بە کوێ دەگات. ئەگەر تیرۆر و کۆچبەر بونە خاڵی ناوکۆک و لاوازکردنی یەکێتی ئەوروپا، بۆی هەیە دەرهاویشتەکانی کرۆنا ببێتە هۆکاری لێکهەڵوەشانەوەی یەکێتیەکە. ئاخر بناخەی دروستکردنی یەكێتی ئەوروپا لە ئیتاڵیا دانراوە، بەڵام لە ماوەی چەند ساڵی رابردوو  ئیتاڵیا بۆتە دەروازەی قەیرانی دەرهاویشتەکانی کۆچبەران و سەنتەری بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کرۆنا، ئیستا ئیتاڵیا بە سەنتەری قەیرانە گەورەكانی یەکێتی ئەوروپا دادەندرێت، بە تایبەتی دوای یارمەتی نەدانی یەکێتی ئەوروپا لەو بارودۆخەدا، بە پێچەوانەوە، هاوکاری و کۆمەکەکانی چین و رووسیا.  لەماوەی رابردوودا زۆر توێژینەوە و لێکدانەوەی جیاواز بۆ سەرهەڵدانی کۆڤیدـ۱۹ و دەرهاویشتە و لێکەوتەکانی بەسەر جیهانی مرۆڤایەتیدا کراون. تارادەیەکی زۆر پارادۆکس لە بیروبۆچوونی پسپۆراندا دەبیندرێت. بەشێکیان بە کارەساتێکی مرۆی لە قەڵەمی دەدەن، بە سەرەتای سەرهەڵدانی کێشە گەورەکەی جیهانی دەزانن. بەشەکەی تریان بە کارەساتێکی سروشتی و شەڕی بایلۆجی لە قەڵەمی دەدەن، بەسەرەتای دووبارە خاوێن بوونەوەی سروشت و بونیاتنانەوەی جیهانی دادپەروەری دەزانن. بەڵام هەموویان لەسەر ئەوە کۆکن کۆمەڵێک گۆرانکاری گەورە لە رووی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی لە جیهاندا روودەدان، بە کورتی جیهانی پێش کرۆنە زۆر جیاوازتر دەبێت لە جیهانی دوای کرۆنا.  ئەوەی دەبیندرێت ڤایرۆسی کرۆنا گڵۆبالیزم و جیهانی سەرمایەداری هێناوەتە لارزین، دووبارە بڕوابوون بە مرۆڤ و زانست کە دوو سیفەتی دیاری ناو ئایدلۆژیای کۆمەنیستین رۆژانە زیاتر لەناو خەڵکی لەتەشەنەکردندا. ئەوە جگە لە دەرچوونی مانا و سنوردارکردنی سەروەری دەوڵەتی نەتەوەی لە هەموو کات زیندوتر بۆتەوە کە گلۆبالیزم و لیبرالیزم هیچ قیمەتێکیان بۆ نەهشتبۆوە.  چین لە ژێر سایەی سیستەمی بەناو کۆمۆنیستی لە فۆرمی رێباز و ئایدلۆژیای ناسیۆنالیستی کەپیتاڵی لە نزیکەی نیو سەدەی سەرهەڵدانیدا بووە دووەم هێزی ئابووری جیهان لەدوای ئەمریکا.  پێشکەوتن و بەهێزی چین گەیشتە ئاستێک  بیرۆکەی زیندوکردنەوەی رێگای کۆنی ئاوریشم لە ژێرناوی پرۆژەی (یەک پشتێت و یەک رێگا) بە فراوانی رابگەێنێت لە ساڵی ۲٠۱۳ بە بودجەیەکی گەورە و خەیاڵی کە بە تریلیۆن دۆلار مەزندە دەکرێت. بۆیە کاتێک روداوێکی بایلۆجی وەک کۆڤیدـ۱۹ سەرهەڵدەدات لە وڵاتی چین، لە ناوەرۆکی توێژنەوەی پسپۆران، راستەوخۆ پرسیاری ئەوە دێتە ئاراوە پرۆژەی رێگای کۆنی ئاوریش دەبێتە هۆکاری سەرکەوتنی کۆماری چین و کۆتای مێژوو؟ لە چەند رۆژی رابردوودا زۆر راپۆرت و توێژینەوەی جیاواز بڵاوکراونەتەوە لەسەر زانیارییە شاراوەکانی سەرهەڵدانی کۆڤیدـ۱۹ لە وڵاتی چین. نیۆرک تایمز لە  راپۆرتێكی بڵاوکراوەی خۆیدا، پشتراستی دەکاتەوە کاربەدەستانی چین زیاتر لە ٤٠ رۆژ زانیاریەکانیان سەبارەت بە کۆڤیدـ۱۹ شاردۆتەوە. وەک دەوترێت لەبەر کاتی گرێبەستە مێژوویەکەی نێوانیان بووە لەگەڵ ئەمریکا و جەژن سەری ساڵ لە وڵاتی چین. ئەوەی گومانەکانی زیاتر کردووە ئاشکرایە بەهۆی جەژنی سەری ساڵەوە، ساڵانە میلۆنان كەس لە چینیەکان گەشتی جیهان دەکەن بە تایبەتی بۆ ئەوروپاو ئەمریكا. هۆکاری بڵاوبونەوەی لە ئەمریکا و ئەوروپاش گەشتیارانی هەڵگری ڤایرۆسی كۆڕۆنای چینی بوون،  كاتێك جیهان گەشتە ئاسمانیەکانی بەرووی چین داخست، كار لە كار ترازابوو. تا ئەو کاتە بە هەزاران چینی گەشتی ئەمریکاو ئەوروپا و وڵاتانی تری جیهانیان كردبوو. بەهۆکاری شاردنەوەی زانیارییەكان تا ئێستا هیچ کەس و وڵاتێك نازانێت ئەم ڤایرۆسە چۆن هاتۆتە دنیاوە.   رووداوی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کرۆنا روداوێکی سروشتی بێت وەچەرخانێکی مەزنە بۆ خێرا تەواوکردنی رێگای کۆنی ئاوریشمی چینی، دواجار دەبێتە ناوەندی بۆرسەی عالمی و لەمەبەدوا تەحەکوم بە ئابووری جیهان دەکات لە جیاتی ئەمریکا. دووبارە کۆمۆنیست بە فۆرمێکی نوێی ناسیۆنالیستی سەرمایەداری دەبێتەوە ئایدلۆژیای سەردەم. بەڵام ڤایرۆسەکە دەستکرد بێت، کارەساتێکی مرۆی و تەسمیلکردنی جیهانی مرۆڤایەتی بە قەدەر، بەدوایخۆیدا دەهێنێت. بەتایبەتی دوای بەرزبوونەوەی دەنگی نارەزای و تۆمارکردنی سكاڵا لەلایەن چەند وڵاتێکی جیهانی وەک ئەمریکا و ئەڵمانیا و بەریتانیا و هندستان و ئیتاڵیا و ئوستراڵیا دەستیپێکردووە و داوای قەرەبووی گەورەی ئەم زیانانە دەکەن بە گومانی شاردنەوەی زانیاری گرینگ لەکاتی خۆیدا.  دواجار بۆی هەیە تەوژمێکی بەهێزی سیاسی و ئابووری وڵاتانی جیهان روبەرووی چین ببێتەوە، بەڵام نازاندرێت ئاخۆ ئەو تەوژمە چاوەروانکراوە هەمان گەمارۆی سیاسی و ئابووریانە دەبێت کە لەو چەند ساڵانەی دوایدا رووبەرووی رووسیا کرانەوە، وەک هەموو لایک دەزانن لێکەوتەکانی رەدفعلی جدی رووسیای بەدوایخیدا هێناو رووسیایان بەهێزتر کرد لە زۆر بواردا.  جێگای گومانە چین ملکەچی ئەو داواکاریانە بێت و بکەوێتە ژێر پاڵەپەستۆی ئەو جۆرە تەوژمانە. بەمەش کۆمەڵگای مرۆڤایەتی رووبەرووی قەدەرێکی شاراوە دەبێتەوە. دواجار کاریگەری و گۆرانکارییە دەستکرد و سروشتیەکانی کرۆنا بە تایبەتی زیندوبونەوەی باوەڕ بە مرۆڤ و زانست، دادپەروەری کۆمەڵایەتی و نەمانی چینەکان، بەبازارکردن و خۆماڵیکردنی بەرهەم ناوخۆییەکان، لەناوچوونی بازاڕی ئازاد، و سنوردارکردنی رێورسمە ئاینی و دوورخستنەوەی خەڵکی لە شوێنە ئاینییەکان، لە هەمووشی گرینگتر دووبارە سەرهەڵدانەوەی بیروباوەڕی (گیانکیەتی) بڕوابوون بەوەی کە هەموو شتیک لە دونیادا گیانی هەیە یان بوونەوەرە. گەرانەوەی کۆمۆنیستە لە بەرگێکی نوێدا، با ناوی بنێین (کۆمۆنیزمی ناسیۆـتاڵی) ئەو سیستەمە کۆمۆنیزمەی لەسەر بنەمای سیستەمی سیاسی ناسیۆنالیستی کەپیتاڵی، پێکەوەکارکردنی چەند دەوڵەت و کۆمارێک لەسەر یەک هێڵی سیاسی کە ئاراستەکەی لە مەرکەزەوە دەبێت وەک ئەوەی لە سەردەمی یەکێتی سۆڤیەتدا هەبوو، لەهەمان کاندا بارودۆخی دوای کرۆنا باوەڕبوون بە مرۆڤ و زانست و گیانکیەتی رەنگدانەوەی زیاتر دەردەکەوێت لەناو خەڵکیدا. ئەم جۆرە سیستەم و فەلسەفە سیاسییە تارادەیەکی زۆر لەناو پرۆژە و سیستەمە سیاسیە راگەیاندراوەکانی هەردوو وڵاتی کۆماری چین لەژێر ناونیشانی پرۆژەی (یەک پشتێت و یەک رێگا)و پرۆژەی رووسیای فیدراڵ لە ژێر ناونیشانی پرۆژەی (ئۆراسیا) بەدیدەکرێن.    

د. ئیسماعیل نامیق ئەم خولەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لەبەرئەوەی لەدایکبووی هەڵبژرادنێکی ساختەو پڕ لەگزیی وفێڵە، بۆیە هەر کابینەیەکی حکومەت کەئەم پەرلەمانە دروستی کردووە یان دروستی دەکات، کابینەیەکی پڕ لەتەڵە وتەڵەکە دەبێت. تێبینی بکەن لەسەرەتای دروستکردنی کابینەکەی عەبدولمەهدی چەند ناو عەیبدار بوون، بەوەی پۆست وەردەگرن، کەچی دەست بەتاڵ لێی دەرچوون، پاشان عەبدولمەهدی خۆشی بەعەیبداری دەستی لەکارکێشایەوە، جارێ روون نیە ئایا بەعەیبداری لێی دەردەچێت، یان بەعەیبداری تیادا دەمێنێتەوە. هەمووشمان چیرۆکی عەلاوی وزورفی دەزانین. لەسەر ئاستی کوردستانیش، زۆر ناو عەیبدار بوون جا هەستی پێ بکەن یان نا. هەرچی مستەفا کازمیە پێ ناچێ سەرکەوتوو بێت، هەرچەندە بەشێکی زۆری لایەنە سیاسیەکان لەسەرەتاوە لەگەڵ راسپاردنیدا بوون، بەڵام ئێستا پێدەچێت، هاوکێشەکان جۆرێکی دیکە بن، ئەم گۆڕانی هەڵویستە نامۆ نیە بەسروشتی مرۆڤــ بەگشتی ومرۆڤی عێراقی بەتایبەتی، ئەگەر سەیرێکی مێژوو بکەین، دەبینین کاتی خۆی خەڵکی کوفە داوایان لەحوسێنی کوڕی عەلی کوڕی ئەبی تالیب کرد، بێت بەهانایانەوە، ئەوان ئامادەن بەیعەتی بدەنێ وەکو خەلیفەی موسوڵمانان، پاش پەیوەندی ونامەگۆڕینەوە، حوسێن قەناعەتی کرد، بۆیە بڕیاری دا بێت بۆ کوفە، پێش خۆی موسلیمی کوڕی عەقیلی ئامۆزای نارد تا بەیعەتیان لێ وەربگرێت وپێیان بڵێ حوسێن لەرێگەیە، کاتێک موسلیم گەیشتە کوفە، زۆر بەگەرمی پێشوازییان لێکرد، دوازدە هەزار کەس بەیعەتیان بەموسلیم دا، کەتامردن لەگەڵیدا بن، بەڵام کاتێک ئەمیری کوفە عوبەیدوڵای کوڕی زیاد بەجوڵەکانی موسلیم دەزانێ، دەکەوێتە خۆی ورێوشوێنەکان دژی موسلیم توند دەکات، تا وای لێ دێ کەس نابێ موسلیم لەخۆی بگرێ، تەنها پیرەژنێک نەبێت کە ماڵی لەگەڕەکێکی لاچەپی شاردا بوو، بەزەیی بەموسلیمدا دێتەوە، بەبرینداری لەماڵەکەیدا دەیشارێتەوە، کوڕی ئەم پیرەژنە، کەدەگەڕێتەوە ماڵەوە، دەزانێ دایکی موسلیمی شاردۆتەوە، هەرچەندە دایکی سوێندی دەدات وئەمیش سوێند بۆ دایکی دەخوات کە ئەم نهێنیە نەدرکێنێ لای کەس، بەڵام سروشتی بەسەر سوێندەکەیدا زاڵ دەبێت ونهێنیەکە لەرێگەی دەست وپێوەندەکانی عوبەیدوڵاوە دەگەیەنێت بەعوبەیدوڵا، سەربازەکانی عوبەیدوڵا موسلیم بەبرینداری ئەگرن ودەیبەنە بەردەم عوبەیدوڵا، عوبەیدوڵا بەموسلیم دەڵیت خەمبار دیاریت، ئەڵی خەم بۆ خۆم ناخۆم، بەڵکو خەم بۆ حوسێن ئەخۆم، کەبەیعەتی درۆ لەناوی دەبات. پاشان موسلیم بەبرینداری لەکۆشکەکەوە فرێ ئەدەنە خوارەوە وئەیکوژن، کەحوسێن وخێزان وسوپاەکەشی دەگەن، ئابڵوقە دەدرێن وبەخراپترین شێوە کۆمەڵکوژ دەکرێن.

سلێمان عەبدوڵا یونس وێڕای ئەوەی کایە ڕۆژنامەوانیەکە ئەوەندە سەرقاڵیکردوم ڕەنگە ھەروەک زۆربەی خەڵک، ھەندێکجار لەدورەوە دەزانم،  لەبەرزترین پێگەی وڵاتەوە، سەرقاڵی ھونەری سەرۆکایەتیکردنی پڕ کێشەترین کۆماری جیھانە، کەچی بەردەوام لێمدەپرسن، "ئایا لەناو ئەو ھەمو قەیران و ململانێیەدا، دکتۆر بەرھەم چۆنە"؟! بەڕاستی دکتۆر بەرھەم چۆن بێت؟سیاسیەکی لیبڕاڵ ؛ ھەر لەدەسپێکی پڕۆسەی سەرۆککۆماریدا، لەنێوان دو بژاردەی دژواردا، ڕوبەڕوی قورسترین  ململانێ بوەوە. لە کاتێکدا زۆرترین گرەو لەسەر شکستپێھنانی کرا، کەچی ئەو بەشێوەیەکی سەرسوڕھێنەر سەرکەوت و یاریە نزیک مەحاڵەکەی بردەوە. بەڕاستی دکتۆر بەرھەم چۆن بێت، شیعە، لە شیعە ڕاپەڕیوە ، سوننە نیگەرانی ڕابردوە و بە ئێستا ڕازی نیە، کوردیش پەرت و پەرتەوازە، چاوی لە پارەی بەغدا و دڵیشی لای فرۆشتنی نەوت و سیاسەتی ئابوری سەربەخۆیە. ئێران و ئەمریکا، عێراقیان خستۆتە سەر ئاگر، فریادڕەسەکەی وڵات عادل عەبدولمەھدی ڕۆژگار بەڕێدەکات، محەمەد تۆفیق عەلاوی، ھەرچی کرد نەیزانی چۆن چەرخی ڕۆژگار ڕوەو خۆی ھەڵسوڕێنێ، عەدنان زەرفی؛ کۆلارەی بەختی بە ھەمو لایەکدا ھەڵدا، کەچی ڕەشەبای ناوەخت پەتەکەی خستەوە دەست مستەفا کازمی!.  بەڕاستی دکتۆر بەرھەم چۆن بێت؟ ئاخر سەیرکەن لەناو ئەو ھەمو دژیەکی و دیمەنە تێکچڕاژاوانەدا، شتێک ھەردەم ئامادەیە، ئەویش  جوڵە بەھەیبەت و دەستوریەکانی کۆشکی سەلامە، ئازایەتی سەرۆکێکی لیبڕاڵە، پێداگری تەکنۆکڕاتێکی ڕۆژھەڵاتیە، سەرۆکێک، قسە بەترامپ دەبڕێت و ھەڕەشەی ملیشیا بەھێزەکانی مانگی ھیلالیش، ڕێگەی داڤوسی پێ ناگۆڕن و لەپشتیوانی خۆپیشاندەران ساردی ناکەنەوە. کاتێکیش لە میدیا بەناوبانگەکانی دنیاوە، بەئینگلیزیەکی ڕەوان پڕاگماتیکیانە دەدوێ، لە کوردی خۆخۆر گەڕی، کە ھێشتا دنیابینی لە زینی وەرتێ، بستێک تێپەڕی نەکردوە، بەڵام عەرەب کاتێک گوێبیستی دەبێ دەزانێ بۆچی خودای گەورە فەرمویەتی "لعلکم تعقلون"

ئاسۆ حاجی ئەوەی دەگوترێ بڕینی ئەو بڕە پارەیەی لە بەغدا دەهات پەیوەندی بە رادەست نەکردنی 250 هەزار بەرمیلی نەوتی کوردستانە دوورە لە راستی و تەنها بۆ شاردنەوەی راستیەکانە و بەهانە هێنانەوەیە بۆ ئەو کارە دوژمنکارانەی حکومەتی عێڕاق بەرامبەر بە خەڵکی کوردستان دەیکات،سەڵماندنەوەی ئەوەیە کە لە بەغدا گۆڕینی کەس و ناوەکان گرنگ نین بەڵکو گۆڕینی عەقڵیەتی زاڵی داگیرکاری عەرەبە لەبەرامبەر خەڵکی کوردستان کە بۆ سەت ساڵ دەچێت خاکی کوردستانیان داگیر کردووە و خێروبێرەکەی دەدزن و خاکەکەی سوتماک دەکەن و خەڵکەکەی دەکوژن و ئاوارە و دەربەدەر دەکەن. راستی رێکەوتنی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەت عێڕاق بەو شێوەیە بوو کە لە مانگی دوازدەی ساڵی 2019 پێی گەیشتن: - هەرێمی کوردستانە رۆژانە بڕی 250 هەزار بەرمیل نەوت لە رێگای کۆمپانیای سۆمۆ بفرۆشێت و لە بەرامبەردا عێڕاق 900 ملیۆن دۆلار بە هەرێمی کوردستان بدات. - ئەگەر هەرێمی کوردستان ئەو بڕەی لە رێگای سۆمۆ نەفرۆشت ئەوە حکومەتی عێڕاقی بڕە پارەی ئەو 250 هەزار بەرمیلە دەگێڕێتەوە لەو پارەیەی بۆ هەرێمی کوردستانی دەنێرێت. ئەو رێکەوتنە بە دەستخەتی سامر ‌غەزبانی وەزیری نەوتی عێڕاق نووسراوە،بەڵام عێڕاق ئامادە نەبوو ئەو رێکەوتنە جێبەجێبکات و لێی کشایەوە،لە کاتێکدا حکومەتی هەرێمی کوردستان ئامادە بوو هەموو نەوتی کوردستان لە رێگای کۆمپانیای سۆمۆ بفرۆشێ بە مەرجێک عێڕاق پابەند بێ بە بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان و شایستە داراییەکانی،بەڵام بەغدا بەهیچ شێوەیەک ئامادەی ئەو رێکەوتنە نەبوون،چونکە بەغدا وەک پرسێکی سیاسی و تۆڵەکردنەوە مامەڵە لەگەڵ مووچە و مافە دەستووریەکانی خەڵکی کوردستان دەکەن. هەوڵدان بۆ گواستنەوەی سەرنج لە سەر نا هەقی و بڕیارە نا دەستووری و نا یاساییەکانی حکومەتی عێڕاقی بۆ سەر حکومەتی هەرێمی کوردستان و تۆمەتبار کردن و هەژمارکردنی بە لایەنی کەمتەرخەم لە رێککەوتنەکان هەروەها نەدانی مووچەی فەرمانبەرانی،لەو بارەیەوە راستیەک هەیە ناکرێ نکۆڵی لێ بکرێ کە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان تەنها نۆ مانگە دەست بەکار بووە و لەو نۆ مانگەدا هەشت مانگ مووچە بە تەواوی و بەبێ کێشە دراوە و ئەو مووچانەی کە ماونەتەوە هی سەردەمی پاشەکەوتن و بۆ ساڵی 2019 راکێشراون،ئەوەشیان بەهۆی سیاسەتە دوژمنکاریەکانی حکومەتی بەغداوە بووە کە بڕینی بودجە و مووچەی فەرمانبەرانی تێکەڵ بە کێشە سیاسیەکان کردووە و وەک کارتێکی سزادان لە دژی کوردستان بەکاریان دەهێنن و ئەو کار و بڕیارەشیان پەیوەندی بە پرسی نەوت و فرۆشتنی نیە چونکە بەر لەوەی هەرێمی کوردستان یەک بەرمیل نەوت بفرۆشێ حکومەتی بەغدا لە ساڵی 2013 بڕیاری بڕینی بودجە و مووچەی هەرێمی کوردستانی دا. ئەوەی لە پرسی بڕینی بەشە بودجە و مووچەی فەرمانبەرانی کوردستان زیاتر جێی پرسیار و سەرنجە هەڵوێستی بەرپرسانی کوردە لە بەغدا بە تایبەتی سەرۆک کۆمار کە بەگوێرەی دەستووری عێڕاقی ئەو پارێزەری دەستوورە بەڵام تەنها جارێکیش بە یەک وشەش باسی لەو یاسا شکێنی و پێشلکردنی دەستوور نەکردووە لەلایەن کابینە یەک لە دوای یەکەکانی حکومەتی عێڕاق،بەڵکو زیاتر وەک بەشێک لەو هەوڵانەی بەغدا بۆ سزادان و تۆڵەکردنەوەی بەغدا لە خەڵکی کوردستان وەدیار دەکەوێ. دەست بردنەوە بۆ مووچەی فەرمانبەرانی کوردستان کە سەرۆک وەزیرانی دەست لە کارکێشاوە و ئەندامانی کابینەکەی چەندین جار ئەوەیان راگەیاندووە کە بەهیچ شێوەیەک مووچەی فەرمانبەرانی کوردستان نابڕن پەیوەندی بە ململانێ سیاسیەکانی ناوخۆیی عێڕاق و ئیقلیمی هەیە و هەنگاوی یەکەمی تۆڵەکردنەوەی زۆرینەی سیاسی شیعەیە لە هەڵوێستی کورد لە بەرامبەر بەشداری نەکردنیان لە دانیشتنی پەڕلەمان بۆ دەرکردنی هێزی ئەمریکا و هاوپەیمانان،هەروەها فشاری ئێرانە لە سەر هەرێمی کوردستان لە بەرامبەر گواستنەوەی هەموو سەربازانی ئەمریکا بۆ بنکە سەربازیەکانیان لە هەولێر و جێگیرکردنی سیستەمی دژە موشەکی باتریۆت لە هەرێمی کوردستاندا. باشترین بەرپەرچدانەوەی ئەو بڕیارەی بەغدا یەکگرتووی و یەک هەڵوێستی حیزب و لایەنە سیاسیەکانی کوردستانە بە تایبەتیش هەرسێ هێزی بەشدار بوو لە حکومەت گۆڕان و یەکێتی و پارتی،نەک چاوەڕوانی قوڵبوونەوەی زیاتری قەیرانەکە بن و خەنجەر لە پشتی یەکدی بدەن،چونکە دەبێ ئەوە بزانن کە هەنگاوی دووەمی بەغدا ئەگەر هەرێمی کوردستان ئامادە بێ مل بۆ مەرجەکانی بدا ئەوە هەڵوەشاندنەوەی قەوارەی دەستووری هەرێمی کوردستانە کە ئامانج و خەونی گەورەی بەغدایە بە هەموو پێکهاتە و حیزب و سەرکردەکانیەوە.

یاسین ته‌ها چوار لیوای حەشدی شەعبی كە سەر بە “عەتەبە پیرۆزەكانی” شیعەن و بە “حەشدی مەرجەعیەت” بەناوبانگن، كۆتایی هەفتەی رابردوو بارگە و بنەیان لە دەستەی حەشدی شەعبی گواستەوە بۆ ماڵی تازەیان كە فەرماندەیی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراقە (سەرۆكایەتی وەزیران)، نەك هەر ئەوە بەڵكو لە رێگەی بەیاننامەیەكەوە دەرگای جیابوونەوەیان بۆ گروپەكانیتر بەكراوەیی هێشتەوە، بەمەش مشتومڕێكیتریان لە عێراق دروست كرد لەكاتێكدا كە دەسەڵاتدارەكانی سەرقاڵی بەرەنگاربوونەوەی مەترسییەكانی كۆرۆنا و لێكەوتەكانی ئەم نەخۆشییەن. ئەم چوار لیوایە كە خۆیان بە “حەشدی عەتەبە پیرۆزەكان” دەناسێنن ئەو جەنگاوەرانەن كە لەسەر فەتوای سیستانی لە حوزەیرانی 2014 چەكیان هەڵگرتووە، لەلایەن بریكار و نوێنەرەكانی مەرجەعیەتی نەجەفیشەوە سەروكاری دەكرێن و هەڵگری چەند ناوێكن؛ فیرقەكانی ئیمام عەلی و عەباسی جەنگاوەر، لیواكانی عەلی ئەكبەر و ئەنساری مەرجەعیەت، بە زمانی فرمانە كارگێڕییەكانیش هەڵگری چەند ژمارەیەكی سەربازین؛ 2، 11، 26، 44، مەبەست لەم پۆلێنەی دواییش شاردنەوەی ناو و ئینتمیای جیاجیای گروپەكانی حەشد بوو. ئەم چوار لیوایە كە تەنها بەسیستانییەوە پابەندن لە دەمی شەڕی داعشدا لەگەڵ حەشدی وەلائی “ئێرانی/ خامنەیی” لەسەر دابەشكردنی بودجە و دەرامەتی دەستەی حەشد كەوتنە ناكۆكی و شەڕە لێدوان، پاشان عەبادی سەرۆك وەزیران هاتە سەرخەت و بەریەككەوتنەكەیان بەشێوەیەكی كاتی چارەسەر كرا. ناكۆكییەكان لە 2016 بەهۆی بڕینی بەشە بودجەی ئەم لیوایانە بوو لەلایەن ئەبو مەهدی موهەندیسەوە كە ئەوكات هەرچەند بەفەرمی پۆستەكەی جێگری سەرۆكی حەشد بوو، بەڵام خۆی بڕیاردەری یەكەمی دارایی ئەم دامەزراوەیە بوو، لە 2018 جارێكیتر ئەم لیوایانە راگەیاندنی حەشدیان تۆمەتباركرد بە پەراوێزخستن و باس نەكردنی رۆڵیان لە چالاكییەكانی پاراستنی زیارەتكەران، بەمجۆرەش درزو كەلێنە گەورەكانی ناو هەویری باش نەشێلراوی حەشد دەركەوت وەك دەزگایەكی سەربازی جێگە مشتومڕ لە عێراقی پاش دەركەوتنی داعش (2014). لە سەرەتای 2020 ئەبو هەمدی لەگەڵ قاسم سلێمانیدا لە فڕۆكەخانەی بەغدا كوژرا، لەوە بەدواش مەسەلەی جێگرتنەوە و پڕكردنەوەی پۆستەكەی هاتە پێشەوە بەتایبەت لە پەیكەری تازەدا پۆستەكە لەشێوەی سەرۆك ئەركانی حەشد ـ دایە. گروپە ئێرانییەكان لەناو خۆیاندا فەرماندەیەكی حیزبوڵڵایان بەناوی “ئەبو فدك محەمەداوی” بۆ ئەوپۆستە پاڵاوت كە جێگە متمانەی قاسمی سلێمانی بووە، حەشدی سەر بە مەرجەعیەتی نەجەفیش بێ ئاگایی خۆیان لەو هەنگاوە راگەیاند و رازیی نەبوون بچنە ژێر بار. دوو رۆژ بەر لەئێستا ئەم لیوایانە بەیەكجاری دەستەی حەشدی شەعبی ـ یان بەجێهێشت و لەڕووی كارگێڕی و عەمەلیاتەوە چوونە سەر فەرماندەیی هێزە چەكدارەكان، بەمەش ئەو مشتومڕەیان ئاڵۆزتر كرد كە پێنج ساڵە دەربارەی حەشدی شەعبی دێت و دەڕوات لەنێوان كۆمەڵێك بژاردە كە بریتین لە: ئێرانی بوون بەمەرجەعیەتی سوپای پاسداران لەچوارچێوەی “بەرگریكاری ئیسلامی” دا، پەیكەرێكی سەربازیی سەربەخۆ و هاوئاستی پۆلیس و سوپای عێراق، لەگەڵ بژاردەی كۆتایی كە ئەگەری تێكەڵ بوون و ئاوێتەبوونیانە بە هێزە چەكدارەكانی عێراق لەبەر كۆتاییهاتنی رۆڵی سەرەكییان كە شەڕی داعشە. هەرچەندە لیواكانی مەرجەعیەت لە بەیانی جیابوونەوەدا باس لەوە دەكەن، بەردەوام دەبن لە هەماهەنگی لەگەڵ حەشدی شەعبی و پێكهاتەكانی و بە “خۆشەویست” ناویان دەبەن، بەڵام ئاماژەكانی ئەم هەنگاوە ئەوە دەردەخەن ئەم ماڵ جیاییەی لیواكانی مەرجەعیەت، حەشدی شەعبی زیاتر رووت دەكاتەوە لە جوغزە عێراقییەكەی، جگە لەوەش وێنەی وەك هێزێكی پاشكۆی ئێران تۆختر دەكاتەوە، ئەمەش بەس بۆ ئەوەی بیكاتە ئامانجێكی ئاشكرا لە هەر پێكداپژانێكی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیدا لەداهاتوو. حەشدی مەرجەعیەت بەم هەنگاوەیان پاڵپشتیان لە مافی دەوڵەت كرد بۆ سەروكاریكردنی دیاردەی چەكداری لە وڵات كە لەئەدەبیاتی سیاسی عێراقدا پێی دەوترێت “حصر السلاح بید الدولە”، جگە لەوەش لانیكەم ئەم چوار لیوایە پارێزراو دەبن لە هەر چەشنە سزا و گەمارۆیەكی ئەمەریكی دژ بە حەشدی شەعبی وەك ئەوەی لەچەند مانگی رابردوودا دژی هەندێ لە پێكهاتەكانی وەك عەسایب دەرچووە و چاوەڕوان دەكرێت لەگەڵ هەڵكشانی کێرڤی ناكۆكییەكانی ئێران و ئەمەریكای تڕەمپ ـ دا زیاتر و توندتر ببن بەتایبەت لە سەروبەندی ململانێ و كێبەركێكانی كۆتایی ساڵی هەڵبژاردنی سەرۆكی كۆشكی سپی.

ساڵح  ژاژڵەیی هەرچەندە هەرێمی كوردستان زۆر لە مێژە ڕوبەڕوی  قەیرانی دارایی بوتەوە ، بەڵام  دوای  بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كرَونا  قەیرانەكەی گەیاندە لوتكەو لە ئیفلاسبون نزێك بۆتەوە . لە ماوەی 27 ساڵی حوكمڕانی كوردا هەلی زۆرباشمان بۆ ڕەخساو ئەگەر خاوەنی بەرنامەو پلان و ستراتێجی باش بوینایە ، ئێستا هەرێمی كوردستان  خاوەنی ژێرخانێكی ئابوری بەهێز دەبوو .  سەرۆكی  پارتی دێموكراتی كوردستان بەڕێز مەسعود بارزانی  كە خاوەنی دەسەڵات و  بڕیاری تەواوبوو ، نەیتوانی پێگەی هەرێمی كوردستان لە بواری ئابوریدا بەهێز بكات.  لە هەموو ئەمانەش خرابتر بڕیاری ڕیفراندۆمی داو نێوەی خاكی كوردستانمان لە دەستداو پێگەی كوردیشی لە بەغدا  لاواز كرد . ئێستا كە ڤایرۆسی  كۆڕۆنا بڵاو بۆتەوە و بۆتە كێشەیەكی جێهانی و بەو هۆیەشەوە نرخی نەوت  بۆئاستێكی زۆر نزم دابەزیوە . زۆرینەی ئەو وڵاتانەی پشتیان بە داهاتی نەوت بەستوە ، توشی كێشەی دارایی بونەوە . كەواتە دەبێ هەموو ئەو وڵاتانە بیر لە سەرچاوەیەكی تری داهات بكەنەوە  بۆ ژیانی هاوڵاتیان . لە كاتێكدا  هەرێمی كوردستان توشی قەیرانی دارایی بۆتەوە ، نەك هیچ پاشەكەوتێكی نییە ، چەندەها ملیار دۆلار قەرزدارە . ژێرخانی ئابوری سفرە. لەگەڵ بەغدا نێوانی باش نییە .خۆناشكرێت  حكومەت دەستە وستان دانیشێت و خەڵك لە برسا بمرێت . ئێستاش ئەگەر حكومەت  بەڕاستی بێتە مەیدانەوە و دوور لە بەرژەوەندی  بنەماڵەیی و حیزبی و شەخشی بەرنامە دانێت ، دەتوانێت داهاتێكی باش بەدەست بهێنێت .  ئێستاش زۆر درەنگ نییە  ئەگەر بە خۆیاندا  بچنەوە . بۆ كەم كردنەی قەیرانی دارایی هەرێم چەندپێشنیارێكم هەیە :             پێشنیاری یەكەم :  بچوككردنەوەی حكومەت  هەرێمی كوردستان  خاوەنی حكومەتێكی گەورەی  زیاد لە قەبارەی خۆیەتی  .ئەم هەرێمە دەتوانرێت بە كەمتر لە 10 وەزارەت بەڕێوە ببرێت .   زۆر وەزارەت  هەن وەكو : ڕوشنبیری ، ئەوقاف ، كاروباری كۆمەڵایەتی و هی تریش هەر لاببرێن و بە بەڕیوەبەرایەتییەك  بەڕێوە دەبرێن . دەتوانرێت  دوو وەزارەت لە یەك وەزارەتدا كۆبكەنەوە . ئەم وەزارەتانە حەشاماتێكی  زۆر فەرمانبەری تێدا كۆكراوەتەوە و زوربەشی هەر لە بنەڕەتەوە پێویست نەبوەو بۆ ڕازیكردنی ئەم حیزب و ئەم و دانراون و بونە بارێكی قورس بەسەر  بودجەی  حكومەتەوە . دیارە  لە پەڕلەمان و سەرۆكایەتی هەرێم و بارەگای بارزانیش هەمان  دیاردە هەیە . بەسەدان كەس ڕاوێژ كارەو بۆ یەك جاریش ڕاوێژی پێ نەكراوە . ئەو هەموو وەزیر و جێگر وەزیر و بەڕێوەببەری گشتی و  ڕاوێژكار و زۆرپۆستی تری داتاشراو بە ملیار دینار  خەرجیان هەیە بۆ كڕێی خان و . تەئسیسی ناوماڵ . كڕینی  سەیارە  خەرجی سەیارەو  دابین كردنی پاسەوان و گرتنی خانو بۆیان . نەسریەی زۆر . ئەگەر لە 20 ساڵی ڕابوردوەوە  پارەی  ئەم فەرمانبەرە  زیادانە بۆ سیكتەری كشتوكاڵ خەرج بكرایە ، ئێستا  لە زۆر بواردا  پێویستمان بە بەرهەمی وڵاتان نەدەبوو .  كەواتە ئەگەر حكومەت لێرەوە هەنگاو بنێت و  دەست بكات بە بچوك كردنەوەی حكومەت و كەمكردنەوەی ژمارەی فەرمانبەر و بەرپرسی نا پێویست لە هەموو دامەزراوەكانی حكومەتدا پارەیەكی زۆرپاشەكەوت دەكات. دەتوانێت ژمارەیەكی زۆر سەیارە وەرگرێتەوەو بیانفرۆشێـت جگە لەوەی پارەیەكی باشی دەست دەكەوێت ، لە خەرجی سەیارەكانیش ڕزگاری دەبێت .           پێنیاری دوەم :  پلان دانان بۆ جێبەجێكردنی ئەمانەی خوارەوە  1-  كاتی خۆی   بایۆمەتری كرا بەو هیوایەی هەموو ئەوانە بدۆزنەوە كە موچەی ناشەرعی وەردەگرن . بەڵام ئەنجامەكەی ئاشكرا نەكرا  . چونكە دەركەوت هەموو ئەوانەی موچەی ناشەرعی یان دوو موچە وەردەگرن ئەندامی حیزبەكان خۆیانن . ئێستا دەتوانن جارێكتر پێدا چونەوە بكەن و هەمو ئەوانەی بە ناشەرعی موچە وەردەرگرن یان بە نایاسایی خانە نشسین كراون  ، چیتر موچەیان نەدەنی و بڕیاری سزادانیش دەركەن بۆ ئەوانەی بە نایاسایی پارەیان وەرگرتوە . 2-  پڕۆسەی چاكسازی كە سەرۆكی حكومەت  لە سەرەتاوە بڕیاری دا بە تایبەتی بۆ كەمكردنەوەی موچەی پلە باڵاكان و  ئەندام پەڕلەمان و چۆنیەتی خانە نشینیان ، بە زویی بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە . لە بەغدا ئەندام پەڕلەمان تا تەمەنی نەبێت 50 ساڵ خانە نشین ناكرێت . بۆچی لێرەش بەو شێوەیە نەبێت .خۆ باری دارایی ئێمە لە هی ئەوان باشترنییە . خەڵك هەیە خۆی هیچ نەبوە بە بڕیاری بەرپرسێك  بەدەر لە ڕینمایەكان  خانە نشین كراوە بە 3 ملیۆن دینار . ئەوە نابێت  شمولی موچە كەمكردنەوە بكات ، بەڵكو لە بنە ڕەتەوە هەڵوەشێرێتەوە چونكە نایاسیە.  3- تا ئێستا  دیار نییە  داهاتی گومرگەكان چەندە . دەیان كۆمپانیای وەهمی  لەو مەرزانە پارەوەردەگرن بۆخۆیان . باشە بۆچی ئەمە بۆ حكومەت نەبێ و حیزب و بەرپرسانی حیزب پارە وەرگرن بۆ خۆیان  . حیزبەكان خۆیان خەرێكی كاری قاچاخن و پارەی گومرگیش نادەن  . ئەگەر سەرۆكی حكومەت دەیەوێت پارە پاشەكەوت بكات ، با وەزیری دارایی  ڕاسپێرێت كە ڕاستەو خۆ ئیدارەی هەموو گومرگەكان  بكات و  و ستافی تازەیان بۆ دانێت و  دەستی پارتی و یەكێتی لەو گومرگانە دوور بخاتەوە . سەدان نمونەمان هەیە كە بەشێكی ئەو پارەیە ئەو دوو حیزبە بۆخۆیانی دەبەن . با سەرۆكی حكومەت  وەزیری دارایی ڕاسپێرێت  كە بە پێی یاسا  باج لە كۆمپانیا گەورەكان وەرگرێت كە هەمویان موڵكی پارتی و یەكێتین . چاكسازی لێرەدا دەكرێت  ئەگەر بتانەوێت . هەوڵ بدرێت  باج بە شێوەیەكی عادیلانە لە هەموو كەسێك وەرگیرێت و كەس نەبەخشن لە پێدانی باج. زۆر وڵات نێوەی داهاتیان هەر باجە . 4- ئەو پارەیە وەرگرنەوە كە بەقەرز دراوە بە كۆمپانیاكان .  6- ئەرزێكی زۆر بەناوی وەبەر هێنانەوە دەدرێتە ئەم و ئەو یان بەرپرسانی حیزب داگیری دەكەن و نمونەمان زۆرە . باشتر وایە ئەو ئەرزانە بفرۆشرێن  بۆ خەرجی حكومەت نەك  خەڵكیان پی َدەوڵەمەند بكەن .  7- زیاتر لە 6 هەزار كەس لە ئاوارەی سوری بەناوی هێزی ڕۆژەوە  كراونە پێشمەرگە . ئەوانە بۆ دژایەتی  شۆڕگێرەكانی سوریا دروستكران چونكە نەهاتنە ژێر هەژمونی پارتییەوە . تا ئێستا بڕی 300 ملیار دیناریان بۆ خەرج كراوە . خەرجی مانگانەیان  نزیكەی سێ ملیار و نێوە و موچەیان  لە 500 هەزارەوە ددەست پێ دەكات . دەڵی: ماڵ لە خۆیا نەبوو مێواننیش ڕوی تێدەكرد . ئێستا موچە بۆ كارمەندانی تەندروستی نییە .زیاتر لە 200 هەزار دەچوی  زانكۆو پەیمانگامان هەیەو دانەمەزراوان . چ ویژدانێكە  مانگانە ئەو بڕپارە زۆروە بدرێت  بەم هێزە  كە پێویستمان پێیان نییە . حەق وایە موچەكانیان ببرَن و  با بچنەوە ئۆردوگا ، یان بچنەوە سوریا خۆ لەویش خەبات هەیە .  7- گومانێكی زۆر هەیە لەسەر ئەوەی كە زۆری ئەو نەوتەی فرۆشراوە پارەكەی نەگەڕاوەتەوە. واتە دزراوە . ئەگەر پارەی نەوتی فرۆشراو بگەڕایەتەوە ، ئێستا قەرزدار نەدوەبوین و پارەشمان پاشەكەوت دەبوو . ئەوەتا یەك ملیاری  لە لوبنان ئاشكرا بوەو بەرپرسانیش  ناچنە ژێری . بەڕاستی كاتی ئەوەیە ئەو پارانە بگەڕێننەوە و موچەی هاوڵاتیانی پێ بدەن . ئەگەر بڵێن ئەمە بوختانەو شتی وانییە ، چۆن بڕوا بكەم . هەتا ئەو كاتەی دۆسیەی نەوت وەكو ئێستا شاراوەبێت. هەتا گومرگەكان لە ژێردەسەڵاتی حیزبدابن ، هەموو تاكێكی ئەم گەلە بۆی هەیە گەورەترین بەرپرسی ئەم وڵاتە بەدزبزانێت . ئەگەر ڕاست دەكەن و دزنین ، بڵێن، فەرمون ئەوە حساب و ئەوە كیتاب. ئەگەر بڕواشمان پی َناكەن  وەرن خۆتان سەرپەرشتی بكەن .  چەندین ساڵە هاوار  دەكرێت و گوێتان بۆ كەس نەگرت تا ئەم میللەتەتان ئاوا توشی قەیران كرد. ئەگەر دەتانەوێت هاوڵاتیان  باری قورسی ئەم قەیرانە لەگەڵ ئێوە هەڵگرن  و بە قسەكانتان بڕوا بكەن ، دەبێ ئەو پێشنیارانەی من لەبەر چاو بگرن ، چونكە خەڵك  ئاگاداری هەموو شتێكەو چیتر بەدرۆی زل فریوناخۆن .  من خۆم بێم لە گومرگی ئیبڕاهیم خەلیل پارە بدەم و وەسڵم نەدەنی چۆن بڕوات پی َدەكەم بڵێی پارە نییە ؟ بە چاوی خۆم ببینم  لە مەرزی باشماخ قاچاخچییەتی  هێلكەی بەسەرچو بكەیت و پارەی گومرگیش نەدەیت و خەڵكیش نەخۆش بخەیت  و دەتەوێ‌ بڕواشت پێ بكەم  بڵێی پارەی موچەمان  نییە ؟  ئەوە بزانن بەغدا فرسەتی بۆ هەڵكەوتوە . تۆڵەی خۆیان دەكەنەوە كە دەتان گوت ئابوری خۆمان سەربەخۆ دەكەین و نەوتی خۆمان بۆ خۆمان دەفرۆشین . ئێستا كە دەچن بۆ بەغدا ، ئەوەی پار ئامادەبون بماندەنێ‌ ئەمساڵ ناماندەنی .  وەكو فەلەستینیەكانتان لێكردین . ئەوەی  ئیسڕائیل ئەمساڵ ئامادەیە بیدا بە فەلەستینیەكان ، ساڵێكی ترپێیان نادات . هیوادارم  باش بیری لێبكەنەوەو هەتا زوە دەست بكەن بە چاكسازی لەو بوارانەدا  كە ئاماژەم بۆ كردوە . دڵنیابن  بەغدا وا بە ئاسانی نایەت ژێرباری  پێدانی  بودجەوە . جگە لەوەی خۆشی توشی قەیران بوە ، دەیەوێت  هەرێمیش بچوك بكاتەوەو بیخاتە قاوغەكەی خۆیەوە . هەموشمان ئەوە دەزانین بەبێ بەغدا موچەتان پێ نادرێ‌ . كەواتە  دوو  ڕێگاتان لەبەردەمدایە : یەكەم : هەنگاونان بۆ چاكسازی خێرا . هێنانەوەی  پارە ی نەوت  بۆ دەربازبون لەم قەیڕانە . دووەم: یان گەڕانەوەیە بۆ بەغداو ڕازی بون بە هەموو داواكانیان  تا ئاستی تەسلیم بونی تەواو . دڵنیایین  خاڵی بەكەم جێ‌ بە جێ ناكەن . كەواتە بۆ مانەوەی خۆتان  بۆ خاڵی دووەم دەڵێن بەسەر چاو موافیق .  هیوادارم من هەڵەبم و وادەرنەچێ‌ .   22/4،2020 

  ئاریان فەرەج پەیامی پرێس كۆنفرانسەكەی سەرۆك نێچیرڤان بارزانی دڵنیایی بەخش بوو. ئان و ساتەكەشی وەڵامدەرەوەی چاوەڕوانیی خەڵك بوو. رەواندنەوەی دڵەراوكێ و نیگەرانییەكان لەمەڕ ئەو بارگرژییە ناوەخت و ناموجەبە ناوخۆییەی هاتبووە ئاراوە، رۆڵ بینین و نەخش و پەیامی هێوركەرەوەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی دەخواست. چەمكی ( سفر ئیدارە) كە یەكەم جارە لە ئەدەبیاتی سیاسیی كوردستاندا دێتە بەرگوێ، لە پەیامی سەرۆكدا جێگەی سەرنج و تێرامان بوو. رەنگە كورتترین و ووردترین دەستەواژەی نوێ بێت بۆ گوزارشت لەو ماڵوێرانییەی لە هەناوی بانگەشەی خۆكوژانەی ( دوو ئیدارەیی)دا، خۆی مەڵاس داوە. سەرۆك پێی گووتین دوو ئیدارەیی مانای دابەشبوونی سیاسی و حوكمڕانیی هەرێمی كوردستان نییە بۆ دوو ئیدارە، بەڵكو مانای سڕینەوەی ژمارەكەمانە لەسەر نەخشەی سیاسی، مانای كۆتایی هاتن بە ( یەك) و شۆڕبوونەوە و پاشەكشەیە بەرەو (سفر و هیچ) و فەنا بوون. ئەگەر(سفر) خاڵی (نەبوون) و سەرەتای پڕكێشیی و گرتنەبەری رێگەی سەخت و پڕ قوربانی بێت بەرەو(بوون)، ئەوا گەڕانەوە لە بوونەوە بۆ نەبوون، لە یەكەوە بۆ سفر، جگە لە خۆكوژی، جگە لە دووبارە بەقوربانی كردنەوەی قوربانییەكان، جگە لە پوچگەڕایی و عەبەسیەتێكی شێتانە، جگە لە ماڵی خۆ بەدەستی خۆ وێران كردن، هیچی تر نییە. لە هاوكێشەی سەخت و دژوارەی ناوچەكەدا، كۆی هێزە كوردستانییەكان پێكەوە ئینجا بە زەحمەت و ئازار و ئاڵانگارییەكی زۆرەوە ( یەك) ێكین، دابەشبوونی ئەو یەكە، نەك هەر یەك لامان دەكات بە سفر، بەڵكو هەردوولامان دەكاتە دوو سفری بێ ئەرزش و بێ وجود لە ناو ژمارەگەلێكی خۆسەپێندا. سەرۆك و سەرۆكایەتی هەرێم لە سۆنگەی ئەركی خۆیان كە پاراستنی یەكپارچەیی خاكی هەرێم و یەكێتیی حوكمڕانی هەرێمە، زامنی ئەو بەرژەوەندییە باڵایەن، بە حیكمەت و پەرۆشی و هێوریی سیاسییش دەتوانن ئیدارەی ناكۆكییەكان بدەن و رێنەدەن لایەنەكان لە دەوری ئەو ئامانجە نیشتمانییە بترازێن. به‌ڵام ئەو ئەركە پیرۆزە كاتێ سەركەوتوو و بێخەم تر دەبێت، رای گشتیی كوردستان هەماهەنگ لەگەڵ سەرۆكایەتی، هاودەنگانە و بێ چەندوچوون، پشت لەهەر غایەڵەیەكی شومی بانگەشەی دوو ئیدارەیی بكەن جا بە هەر بەهانە و بڕو بیانوویەك بێت. هۆشیاریی نەتەوەیی و نیشتمانی لە كوردستانییان دەخوازێ لە زهنیەتی هەر یەكێكماندا بانگەشەی دوو ئیدارەیی یەكسان بێت بە سفر ئیدارە.

هیوا سەید سەلیم                                                        فەرمانبەرانی هەرێم هێشتان چارەنووسی پاشەکەوتی مووچەی چەندین مانگی ساڵانی رابردوویان ئاشکرا نەکرابوو، پێشخستن و سەرمووچەیان کە لەسەردەمی نیوەمووچە راگیرابوو بۆ نەگەڕابووەوە، ئەو بەڵێنەی کە کابینە تازە  بە فەرمانبەرانی دابوو، کە هەر ٣٠ رۆژ جارێک مووچەیان وەردەگرن نەگەیشتە سەر.  وا جارێکی دیکە مووچەی فەرمانبەران دەکەوێتەوە نێو قەیرانی دانونەدان، بەشێوەیەک کە لە چوار مانگی ٢٠٢٠ فەرامانبەرانی هەرێم هیچ مووچەیەکی ئەم ساڵەیان پێنەدراوە.   دەزانیان قەیرانەکەی ئەم جارەیان جیهانیە، نرخی نەوت دابەزیوە، لەو مانگەدا هێشتان بەغدا ئەو بڕە پارەی لە چوارچێوەی رێکەوتنی نێوان (هەرێم- ناوەند) دەیاناردە هەرێم،  تا مووچەی فەرمانبەرانی لیبدرێت  نەناردووە، بەڵام بەدەر لە هەموو ئەمانە نابێت هەرێمی کوردستان خۆی لەباری بەرپرسیارەتی سەر شانی خۆی بدزێتەوە.  پێش ئەوەی بێین ئاماژە بەهەموو ئەو خاڵانە بکەین کە بەرۆکی بەرپرسانی حکومەتی هەرێم دەگرێت لە دواکەوتنی مووچە، پێویستە بووترێت حکومەتی هەرێم سوودی لە قەیرانی چەند ساڵی رابردوو وەرنەگرت، کاتێک دەستی بۆ مووچەی فەرمانبەران بردوو و یاسایی نیوە مووچەی بەسەر مووچەخۆران سەپاند. لە ئیستادا مووچەخۆرە راستەقینەکانی هەرێم،  باجی یەک کۆمەڵە هەڵەی بە ئەنقەستی دەسەڵاتداران دەدەن، لە بوونی هەزاران مووچەخۆری بندیوار، کە باری قورسن بەسەر میزانیەی هەرێمی کوردستان.  مامۆستایان و فەرمانبەران بە گشتی باجی سیاسەتی بێ پلانی حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی هەرێم دەدەن، کە لە نەدۆزینەوەی سەرچاوەی جۆراوجۆری داهات بۆ هەرێمی کوردستان بەرپرس و کاری جدیان نەکرد، چونکە هەرچاویان لە داهاتی نەوت و غاز بوو. هەموو لایەک دەزانین  کە ڤایرۆسی کۆڕۆنا باری ئابووری زۆرێک لە وڵاتان لە دەهەژێنێت، چونکە ئەو پەتایە لە ئاستی جیهانیەوە پاشەکشەی بە گەشەی ئابووری تەواوی جیهان دەکات، داهاتەکان پاشەکشە دەکەن، بێکاری روو لە زیادبوون دەکات، پێشبینی قەیرانی گەورە دەکرێت، لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا وڵاتان نەک دەست بۆ مووچەی فەرمانبەرانیان نابەن،  بگرە پلانی داهاتووشیان دەبێت بۆ رووبەڕوبوونەوەی هەر قەیرانێک کە نزیکە رووبدات. کەچی بەرپرسانی هەرێمی کوردستان بۆ خۆدزینەوە لە بەرپرسیارەتی سەرشانیان،  سەری زار بنی زاریان بریتیە لەوەی بەغدا پارەکەی نەناردوون، داهاتی هەرێم لەو دوو مانگە نزیک بۆتەوە لە سفڕ، ئەوانە راستن و پێتان باوەڕ دەکەین، ئەی بۆ مانگانەی کە داهاتی ناوخۆ لە هەرە بەرزی دابوو ، و لە هەرێمی کوردستانەوە بە چەندین رێگاوە نەوت دەفرۆشا و دەگەیشتە بازاڕەکانی جیهان، و نرخی نەوت بەرزبوو، ئێوە چیتان کردوو و ئەو پارانەتان بۆ کوێ چوو؟ سەبارەت بە پارەکەی بەغدا،  ئایا نەتادەزانی  رۆژێک بەغدا ئەوتان لێ قەبوول ناکات؟  کە نەوت رادەست نەکەن و ئەویش پارەتان بۆ بنێرێت؟   نەناردنی پارەکەی بەغدا، یان رێکتر بڵێین دواخستنی، چونکە هیشتا روون نیە دەینێرێت یان نا، ئەگەر بینێرێت چەندی دەنێرێت؟  ئێستا هەموو ئەمانە پرسی مشتومڕی نێوان هەرێم و بەغدان، کە چارەنووسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی پێوەبەندە، بۆیە دەبوو هەرێم لە زووەوە ئەو پرسەی چارەسەر بکردایە. دواجار دەڵێین مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، باجی بێ پلانی حکومەتی هەرێم دەدەن، باجی ناشەفافی لە داهات، و بەهەدەردانی  ئەو داهاتە زۆری هەرێم دەدەن  کە ساڵانێکە دەچیتە گیرفانی حزب و کەسانی دەستڕۆیشتوی ناو حزبەکان. کێشە لەودایە  ئێوە دەرس و پەند لە هەڵەکانتان وەرناگرن، و دەبێت مووچەخۆرانی بە گشتی و  خەڵکی هەژار و برسی کوردستان باجی هەڵەکانتان بدات، ئەگەر دەرستان وەرگرتبایە و لە خەمی بژێوی خەڵکی کوردستان دابان، دەبوو لەو مانگە لە پارەی شاراوەی خەڵک کە لە لاتانە مووچەی فەرمانبەرانتان بدابایە، بابەتەکەش لەوە دەرچووە خەلکی پێتان باوەڕ بکات پارەتان هەیە یان نا.    

کاوێز مەلا پەروێز دەزانم هەندێ جار دەبێ زمانی نەرم و هونەرکاری لە دەستەواژەکان بۆ دیاردە و رووداوەکان بهێنیتە گۆ، وەلێ هیچ کات نابێ زمانی درۆ ببێ بە وەسیلەی خەڵەتێنەر بۆ رازیکردن. بەرپرسانی ئۆرگانەکان دەیانەوێ ئەو تێگەیشتنە بە بەرپرسانی باڵا بگەیەنن کە ئەوان ئارەزووی دەکەن، ئەوەیش زمانی درۆی دەوێ. لە نێوان درۆ و راستگۆیی، من راستگۆییم هەڵبژاردووە، ئەوەێش بڕێک لە بەرپرسانی نیگەران کردووە، وەلێ زۆرێکی دڵخۆش کردووە. بۆیە کاتێک رایەک دەخەینە روو، دروزنەکان کە تێدەگەن دەمامکمان لە روویان هەڵماڵێوە بە رێگەی مناڵ و تواڵەوە دەکەونە جمێندان. جارێ هیچی وەهامان نەوتووە، قسەمان بۆ وتن زۆرە، لەوانەیە وشەیەکمان بارتەقای گولە تۆپێک بێت، کە هەرچیتان لە درۆ هەڵچنیوە هەڵی تەکێنێ. بۆیە پیاوبن و لەگەڵ خەڵکی خۆتاندا راستگۆبن، درۆ نە خزمەت بە خۆتان نە بە حزبەکەمان دەکات. لایەنی کەم دوای نزیک بە سێ ساڵ تێ بگەن خەڵک هەن لە پای وەرگرتنی هەڵوێست ئاوارە بوون، ماڵیان تیا چوو، ساڵێکی خوێندنی مناڵیان فەوتا، زیانی ئابووریی گەورەیان پێ گەیشت.. باش تێ بگەن، خەڵکمان هەن لە وەزیفەکەی فەسڵ کراوە، زۆرێکیش چەتەکان دەستیان بەسەر زەوی و زاریان گرتووە، هەشمانە تا بە ئێستا بڕیاری دەستگیرکردنی هەیە، ئینجاش دەتانەوێ رەخنە نەگرین! هیچ کات رووی دەمم لەو پیاوە بچووکانە نییە، من دڵخۆشم و هێندەم بەسە لە پای وتنی ئەو راستییانە بە سەدان تێکۆشەر بە نامە و پەیام دەستخۆشییان لێ کردووم، لەوانە تێکۆشەرێکی وەک نەجات حەسەن کە سمبوولی حزبەکەمە لە تێکۆشان. بە پەیامی مامۆستا محمەد کەماڵ کە خانەوادەیەکی سەربەرزی پارتین و پارتی قەرزاری مێژووی پڕ لە تێکۆشانیانە، کە دەستم توند دەگوشێ بۆ خستنەڕووی راستییەکان، دەست خۆشی و پشتیوانیی تێکۆشەرێکی وەک سەرحەد قادر بۆ من بەسە، کە جەربەزەیی ئەو زۆرێکی شەرمەزار کردووە، ئەوانە و سەدانی تر لە تێکۆشەران رەگی پارتیبوونی شارێکن، کە ناوهێنانیان بەسە تا تێ بگەن کە لەسەر شاڕێگەی راستم.

سەرکۆ یونس* بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان و ناوچەکەو جیهان بەبارودۆخێکی ناسروشتی و دەگمەندا تێ ئەپەڕن کە دەتوانین بلێن تا ئێستا بەم شێوەیە نەبووە و رووی نەداوە. سەرهەڵدان و بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا کە ئابوری جیهانی توشی گەورەترین داڕمان و شکست کردوە بەرهەمهێنان تا نزمترین ئاست دابەزیوە بەتایبەت لەکەرتی پیشەسازی و بازرگانی و گەشتوگوزار. لەلایەکی ترەوە سەرەڕای لێکەوتەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنا لەسەر ئابوری هەرێم ونەدانی مووچە و دواکەوتنی لەوادەی خۆی و دابەزینی نرخی بەرمیلی نەوت بۆ (٢٠ )دۆلار و کەمبونەوەی داهاتی ناوخۆیی هەرێم بەهۆی ڕاگرتنی دەوامی فەرمی فەرمانگەکانی حکومەت و قەدەغەی هاتوچۆی نێوان شارەکانی کوردستان و بەرتەسکبونەوەی جموجوڵی بازرگانی و هاتوچۆی بازارەکان هەموو ئەمانە کاریگەری نێگەتیڤی خستوەتە سەر شانی حکومەت و هاوڵاتیانەوە بەگشتی مووچەخۆران بەتایبەتی وا مانگی ( ٤ ) ی ساڵی دارایی( ٢٠٢٠ ) لەکۆتاییەکەیدایە و هێشتا مووچەی مانگی یەکی موچەخۆرانی هەرێم نەدراوە و هەواڵی دڵخۆشکەریش بوونی نی یە ! بەم بارودۆخەوە هاونیشتیمانیانی بێ پارەی هەرێم چوونە مانگی پیرۆزی ڕەمەزانەوە کە بەداخەوە هاتنی ئەمساڵی ڕەمەزان بێ پێشەکی و بێ پێشوازی موسڵمانان و بەبێ نازی دەنگ وسەدای منارەی مزگەوتەکانی کوردستان گەشت پێمان و ئەگەر بەم شێوەیە بڕوات ئەوا ئەمساڵ ڕەمەزانێکی وشک و بێ جووڵە و جەژنێکی سادە و بێ ناز بەڕێ دەکەین... بەسەیرکردنێکی رۆژانەی بازاڕ لەم ڕەمەزانەدا تێبینی ئەکەین ئەو گەرموگوڕیی و بازاڕگەرمی جارانی پێوە دیار نی یە و تەنانەت جیاوازترە لەرەمەزانی ساڵانی قەیرانی دارایی و نیومووچە.سیما و ڕوخساری هاونیشتیمانیان و کڕیارانی بە ڕۆژوی مانگی ڕەمەزان ساردوسڕن و دەیان نیشانەی نائومێدیان لێ ئەخوێنرێتەوە و دەیان گرفتی دارایی و قەرزو کێشەی کۆمەڵایەتیان پێوە دیارە کە ئاگر لە دڵ و دەروونی مرۆڤ هەڵئەگیرسێنێت..! ئابوری وبازاڕ لە ڕەمەزاندا تایبەتمەندی خۆی هەیە هەر لە جموجوڵ و گەرموگوڕی بازاڕەکان و هاتو هاواری دەمەوئێوارانی فروشیاران شێوازێکی تایبەت دەبەخشێت بە ژیانی ڕۆژانە و خواستی بەکاربەران لەم مانگەدا پێچەوانەی یاسای تایبەت بەخواست دەجوڵێتەوە و بەڵام بەم بارودۆخەوە ناتوانرێت ئامانجەکانی فرۆشیاران و بازرگانان بهێنتە دی. لەڕاستیدا بارودۆخی ئابوری ودارایی دانیشتوانی هەرێم لەوپەڕی خراپیدایە و تا بێت بارو گوزەرانی هاونیشتیمانیان بەرەو خراپتریش دەڕوات و هیچ دەڵاقەیەکی ئومێدبەخش بوونی نی یە و حکومەتی هەرێمیش تا ئێستا بێ باک و بێ دەستەڵات سەیری بارودۆخەکە دەکات و چاوەڕێ ی کۆمەکی خێرۆمەندان و دەوڵەمەندەکانی هەرێمن کە باری سەر شانی حکومەت سووک بکەن و بەسامانەکانیان جموجوڵێک بدەن بە بازاڕەکان. جێگای دەستخۆشی و سوپاس کردنی هەموو ئەو بەڕێزانەی لەم کاتەدا سفرەی بەتاڵی  ماڵێکی هەژاری ئەم هەرێمە پڕ دەکەنەوە و دەستگیرۆیی کەمئەندامان و هەژاران و بێ نەوایان و ئاوارەکان دەکەن ئەم هەڵوێستەیان جێگای ڕێزوتەقدیرە... ئومێدەوارین لەزووترین کاتدا حکومەتی هەرێم بەجدی کار بکات بۆ ڕزگار بوون لەم بارودۆخە چونکە چیتر هاونیشتمانیان و مووچەخۆران و کەمئەمدامان ناتوانن بەرگەی ئەم بارودۆخە بگرن . پێمان وایە باشترین هەنگاو کە لەم کاتەدا حکومەتی هەڕێم پێ ی هەستێت بەزووترین کات رێکەوتنە لەگەڵ ناوەند و ڕادەست کردنی مەلەفی نەوتە بەحکومەتی فیدڕاڵی و هەوڵ بدرێت غازی کوردستان لەڕێگەی بەغداوە ڕەوانەی دەرەوە بکرێت چونکە لەم کاتەدا نرخی نەوت لەنزمترین ئاستدایە و خواستی جیهانی بەهۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە کەمبووەتەوە و داواکاری بۆ نەوت لەپاشەکشێدایە واباشترە بیر لەسەرچاوەی تری ووزە بکرێتەوە کە غازە و هەرێمی کوردستان لەم سامانە دەوڵەمەندە  وخواستی لەسەرە و نرخیشی بەرزە. هەروەها لەئێستادا باشترین دەرفەتە بۆ گەشەپێدان و برەوسەندنی کەرتی کشتوكاڵ بەسەرجەم سێکتەرەکانی بەروبومی دانەوێڵە و میوە وبەروبومی سەوزە و سامانی ئاژەڵ وماسی ومریشک،بەپێشخستنی ئەم کەرتە ئابوری هەرێم لە هاوردەنی بەروبومی کشتوکاڵی تاڕادەیەک رزگاری دەبێت و خۆژێنی بۆ دروست ئەبێت و دەبێتە هۆی ڕەخساندنی هەلی کار بۆ ڕێژەیەک لە دەستی کاری بێکاری هەرێم .. هەروەها گرنگی دان بەکەرتەکانی پیشەسازی و گەشتوگوزارو بازرگانی بەهەمان شێوە ڕێگاچارەی ڕزگارکردنی ئابوری هەرێمن ئەگەر گرنگیان پێ بدرێت و بەپلان و کەسانی شارەزاو دەستپاک بسپێرێن.. *ئابوریناس

ئازاد جندیانی  به‌ بۆنه‌ی ڕۆژی رۆژنامه‌گه‌ری كوردییه‌وه‌، پیرۆزبایی له‌هاوپیشه‌كانم ئه‌كه‌م، هه‌رچه‌نده‌ له‌ڕاستیدا نازانم ئێستا، كه‌ هه‌موو پۆستنووس و كۆمێنتنووس و جنێونووسێكیش هه‌ر به‌ ڕۆژنامه‌نووس هه‌ژمارئه‌كرێن ((ژماره‌مان)) چه‌نده‌؟ ڕۆژنامه‌گه‌ری كوردی هه‌ر له‌ ده‌رچوونی (كوردستان)ه‌وه‌ تا ئه‌گاته‌ ئه‌مڕۆ سه‌دان و بگره‌ هه‌زاران شانازی بۆ پیشه‌كارانی میدیا و بۆ بزووتنه‌وه‌ی كوردایه‌تیش تۆماركردووه‌، كه‌ بێگومان له‌و پێناوه‌شدا، پێناوه‌كانی ئه‌و  شێوه‌یه‌ له‌ تێكۆشان قوربانی زۆریشیان داوه‌. ده‌رچوواندنی یاسای ڕۆژنامه‌گه‌ریش، به‌ هه‌موو كێشمه‌ كێشه‌كانیه‌وه‌، ده‌ستكه‌وتێك بوو بۆ بواری میدیا و هه‌موو ئه‌وانه‌ی كاری تێدا ئه‌كه‌ن، هاوكات و بگره‌ پتریش له‌وه‌، ده‌ستكه‌وتێكی جێ ئاماژه‌پێدان و به‌رزنرخاندنی په‌رله‌مان و ده‌سه‌ڵاتی كوردستانیشه‌. ئێستاش له‌ یادی ساڵانه‌ی ڕۆژنامه‌گه‌ری كوردیدا هه‌م په‌رله‌مان و هه‌م سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم و هه‌م حكومه‌ت و هه‌م هه‌موو حزبه‌كانی كوردستانیش، له‌گه‌ڵ ڕۆژنامه‌نووساندا، ئه‌و یاده‌ به‌رزڕائه‌گرن و به‌رده‌وامیش دووپاتی ئه‌كه‌نه‌وه‌، كه‌ ئه‌بێ ئازادی ڕۆژنامه‌گه‌ری ڕێزلێگیراو بێت و نابێ میدیاكارانیش له‌سه‌ر كاری میدیایی له‌ ده‌ره‌وه‌ی یاسادا لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ بكرێ. ئه‌مه‌ یاسا و بڕیارێكی به‌هاداره‌ و ئه‌گه‌ر هه‌رده‌ستدرێژیێكی نایاساییش كرایه‌ سه‌ر ڕۆژنامه‌نووس و میدیاكان، ئه‌بێ خودی یاسا و ده‌سه‌ڵاتی یاسایی به‌رگری لێبكا، به‌واتایه‌كی تر ئازادی میدیایی پارێزراو و ڕێز لێگیراوه‌، ئه‌و سكاڵا یاساییانه‌ش كه‌ تاك و ته‌را له‌ میدیاكاران ئه‌كرێن، چونكه‌ په‌نابردنه‌ بۆ به‌ر یاسا، هه‌ر كاردانه‌وه‌یه‌كی یاسامه‌نده‌، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ هه‌ركاتێك كه‌سێك، یان به‌رپرسێك، یان دامه‌زراوه‌یه‌ك، یان كه‌سایه‌تیه‌كی سیاسی و حزبی له‌سه‌ر ناوزڕاندنی، یان له‌سه‌ر درۆ بۆهه‌ڵبه‌ستنێ سكاڵا تۆمار ئه‌كا، یاخۆ داواكاری گشتی له‌سه‌ر كه‌یسێك كه‌ به‌رژه‌وه‌ندی گشتی ئه‌گرێته‌وه‌ ڕێكاری یاسایی ئه‌گرێته‌به‌ر و دامه‌زراوه‌ی دادوه‌ریش ڕێوشوێنه‌ یاساییه‌كان ئه‌گرێته‌به‌ر، كه‌ ئه‌مه‌ش هه‌ر یاساسه‌روه‌رییه‌، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ هه‌رهێنده‌ هه‌واڵی سكاڵاكردن له‌سه‌ر ڕۆژنامه‌نووسێك یان فه‌ریكه‌ پۆستنووسێك بڵاوبووه‌وه‌ ئیتر دونیا دێته‌وه‌ یه‌ك و جۆره‌ها كه‌مپین به‌ڕێئه‌خرێن و جۆره‌ها تۆمه‌ت ئه‌خرێنه‌ پاڵ داواكاره‌ تاكه‌ كه‌سییه‌كان و داواكاره‌ گشتییه‌كان و ته‌واوی ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ری، وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌س بۆی نییه‌ سكاڵا له‌ هاووڵاتیێكی ڕۆژنامه‌نووس بكا و دادوه‌ریش بۆی نییه‌ به‌ پێی جۆری تۆمه‌ته‌كه‌ی نه‌ك هه‌ر دادگایی بكا، به‌ڵكو هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای ڕێكاره‌ یاساییه‌كانه‌وه‌، ئه‌یكه‌ن به‌ هات وهاوار و كه‌مپین و مه‌مپینكاریێك كه‌ ئه‌وسه‌ری دیارنه‌بێ. ئاشكرایه‌ هه‌میشه‌ هاوپیشه‌كان پشتیوانی له‌ یه‌كتر ئه‌كه‌ن و ئه‌مه‌ وه‌ك پرنسیپ ڕێزلێگیراوه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ی به‌ر له‌هه‌ر شتێك ئه‌بێ ڕێزی لێبگیرێ خودی یاسایه‌، كه‌ به‌داخه‌وه‌ له‌ بواری ڕۆژنامه‌نووسیدا، ئه‌وه‌ی ئێمه‌ لێره‌ دیومانه‌ هه‌ندێ له‌ ڕووناكبیر و ڕۆژنامه‌نووس و ئه‌كادیمی و هه‌ندێ سیاسیش به‌ پێی پرنسیپ و ده‌ق و بنه‌ما یاساییه‌كان هه‌ڵوێست وه‌رناگرن، به‌ڵكو پره‌نسیپێكی هه‌میشه‌ ڕه‌خنه‌لێگیراو ئه‌كه‌نه‌ لێڤه‌گه‌ڕی كاردانه‌وه‌یان، كه‌ ئه‌ویش پرەنسیپی بە سه‌قه‌تلێكدراوە (به‌رگری له‌ براكه‌ت بكه‌ ئه‌گه‌ر زاڵم بێ یان مه‌زڵوم). نامه‌وێ له‌مه ‌زۆرتر باس بكه‌م، به‌ڵام به‌ پێویستی ئه‌زانم پێشنیار بكه‌م بۆ سه‌ندیكای ڕۆژنامه‌نووسان و ناوه‌نده‌كانی هاوشێوه‌، كه‌ ئه‌مساڵی ڕۆژنامه‌گه‌ری كوردی بكرێته‌ ساڵی به‌خۆداچوونه‌وه‌ و خۆڕه‌خنه‌كردنی میدیاكاران، كه‌ شاره‌زا و پسپۆڕ و ئه‌كادیمیانی بواری میدیا و یاسا تێیدا به‌شداربن، به‌تایبه‌ت كه‌ میدیاكاران و میدیاكان به‌ به‌رده‌وامی باس له‌وه‌ ئه‌كه‌ن، كه‌ ئه‌بێ حكومه‌ت، حزب، كه‌سایه‌تییه‌ سیاسی و ده‌وڵه‌تداره‌كان به‌خۆیاندا بچنه‌وه‌، یان ده‌ستبه‌رداری كار و پۆسته‌كانیان بن، ئه‌گه‌ر به‌ ((دیموكراسی))یش هاتبنه‌ ده‌سه‌ڵات، ئه‌مه‌ سه‌ره‌تایه‌كه‌، باش یان خراپ، ڕێچكه‌ی گرتووه‌ و با میدیا و میدیا كاران، ئه‌گه‌ر له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی یان له‌ ڕقی ئه‌م، یان ئه‌و حزب، یان كۆمپانیاش بێ، با له‌ سه‌ری به‌رده‌وام بن و وه‌ك ئه‌وه‌ی گه‌ره‌كیانه‌، با كار له‌سه‌ر فه‌زای گشتی بكه‌ن. به‌ڵام ئه‌بێ ئه‌مه‌ له‌سه‌ر بنه‌مای ڕاستی بێت. ئایا دیاركردنی بنه‌مای ڕاستی بۆ كاری میدیاكار شتێك نییه‌ جێی ئه‌وه‌بێ، كه‌ خودی ڕۆژنامه‌نووسان پیایا بچنه‌وه‌؟ هه‌روه‌ها مه‌سه‌له‌یه‌كی تری گرنگیش ئه‌وه‌یه‌، ڕۆژنامه‌نووسان، چ وه‌ك سه‌ندیكا و چ وه‌ك ڕێكخراوه‌كانی تری په‌یوه‌ندیدار به‌ كاری میدیایی هه‌ڵاوێردێكی ته‌واو پیشه‌ییانه‌ بكه‌ن له‌ نێوان ڕۆژنامه‌نووس و پۆستنووس و جنێونووس، نه‌ك به‌مجۆره‌ی ئێستا، هه‌ر كه‌ كه‌سێك له‌سه‌ر درۆ و بوختانێك، یان ئاژاوه‌ نانه‌وه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی، یان ناوزڕاندنه‌وه‌ سكاڵای لێكرا و دادگا ڕێكاری یاسایی به‌ پێی یاسا به‌ركاره‌كان گرته‌به‌ر، ئیتر ئه‌و كۆمێنت یان پۆست، یان جنێو نووسه‌ به‌خێرایی و بێ هه‌بوونی هیچ پێوانه‌یه‌كی پیشه‌یی یان یاسایی، به‌رگی ڕۆژنامه‌نووس و میدیاكاری ئه‌كرێ به‌به‌رداو، كه‌یسه‌كه‌ی پێچه‌وانه‌ی دادگا له‌ كه‌یسێكی كه‌تن، یان تاوانی مه‌ده‌نییه‌وه‌ بۆی ئه‌كه‌ن به‌كه‌یسێكی په‌یوه‌ست به‌ ئازادی ڕۆژنامه‌نووسی و ڕاده‌ربڕین. گرنگ لای ئه‌و جۆره‌ ((چالاكوان))انه‌ گووشار دروستكردنه‌ بۆ ده‌ربازكردنی سكاڵالێكراو له‌ گرتنه‌به‌ری هه‌ر ڕێكارێكی یاسایی، هه‌میشه‌ش هه‌روا كه‌وتۆته‌وه‌، كه‌ ئه‌و گووشارانه‌ سه‌ریان گرتووه‌، نه‌ك چونكه‌ گووشاری ڕاست و ڕه‌وان، به‌ڵكو له‌به‌ر ئعتباراتی سیاسی، یان ئه‌منی، یان كۆمه‌ڵایه‌تی. له‌و به‌ڕێزانه‌ی كه‌ خێرا خێرا كه‌مپین ئه‌كه‌ن و به‌رنامه‌ی ڕادیۆیی و ته‌له‌ڤزیۆنیان بۆساز ئه‌كرێ و وتار ئه‌نووسن، ئه‌پرسم: ئه‌رێ به‌ڕێزان ئه‌وه ‌بڕوامان به‌وه‌ هێناوه‌ كه‌ هه‌رچی ڕۆژنامه‌نووسی ڕاسته‌قینه‌یه‌ و هه‌رچی سكاڵالێكراوی مه‌زڵومه‌، ئێوه‌ خۆتانی لێ بكه‌ن به‌ خاوه‌ن و كه‌مپینی فراوان فراوانی بۆ بكه‌ن و گووشاری بۆ دروست بكه‌ن، به‌ڵام ئێوه‌ بۆچی بۆ جنێونووس و درۆنووس و بوختان نووسیش خۆتان ئه‌كه‌ن به‌ خاوه‌ن، مه‌گه‌ر ئێوه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان، كه‌ ڕۆژنامه‌گه‌ری له‌ درۆكردن و بووختانكردن و جنێوداندا كورت بكرێته‌وه‌؟! به‌ڕێزان، هه‌واڵی فه‌یك، پۆستی درۆ، كۆمێنتی جنێو له‌ هێندێ میدیا و له‌ زۆرینه‌ی په‌یج و ئه‌كاونته‌كانی سۆشیال میدیا، چاوی ئێوه‌ش و ئیمه‌مانانیشی كوێر كرد، ئه‌رێ ئێوه‌ كه‌ی دونیای خۆتان له‌ دونیای ئه‌و ئاژاوه‌یه‌ جیا ئه‌كه‌نه‌وه‌، تا دونیای ئێوه‌ش نه‌ڕووشێ؟ له‌گه‌ڵ ڕێزمدا 22 ی نیسانی 2020/ هه‌ولێر

سەرتیپ جەوهەر دەڵێن جارێكیان كرمانجێك (دلادێیی) و شارییەك (هەولێریی) دەبێتە شەڕێان و تەواو خۆیان لەیەكتر سوردەكەنەوە. مشتومڕێكی زۆر لەنێوانیان دروست دەبێت. كابرای دەشتەكی یان لادێیی لەسەر هەق دەبێت. هەر بەكابرای شاریی دەڵێت كورە وازبێنە لێت دەدەم، كورە لەناو چاوت دەدەم! كابرای شاریش هەموو جارێك لەوڵامی كابرای كرمانج دەڵێت؛ دەڵێدە لێدە.. كابرای كرمانج ئیدی چاوەڕێ ناكات و لەناو چاوی دەدات و لا رومەتی شین و مۆر دەكات! كابرای شاریی هیچی پێنامێنێت دەڵێت: لێشدەدات!! هەڵسوكەوتی ئەم حكومەت و حوكمڕانانەی ئێمەش عەینەن بەزمە. لە 2013 حكومەتی بەغدا چەندین جار هۆشداریی دایە لێپرسراوانی هەرێم كە ئەگەر نەوت رادەست نەكەن بودجەو موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەبڕن، كەچی كاربەدەستانی هەرێم زۆر بێمنەت بوون، سەرەنجام بەغدا زۆر بێمنەت بڕی. كوردستانیش روبەرووی دۆخێكی ئابوریی ئەوتۆ بویەوە كورد وتەنی "كافری پێ‌ موسڵمان دەبوو"، كەچی كاربەدەستانی كوردستان دوبارە خۆیان لەپەنا دروشم و هوتافی قەومیی شاردەوەو میللەتەكەیان روبەرووی چەرمەسەری و هەشبەرسەری كردەوە. بیرمە وەزیرێكی كورد لەبەغدا بۆیگێڕامەوە لەماڵی رۆژ نوری شاوێس كۆببونەوەو بەئاشتی هەورامیی وتبو ئاگاداربن بەغدا بەنیازە بودجەی كوردستان ببڕێت، كەچی ئاشتی زۆر بێمنەت و بەغرورێكی زۆرەوە وتبووی بەغدا ئەوە نییە بودجەی ئێمە ببڕێت!! لەمەسەلەی ریفراندۆمەكەش هەروا. هەموو وڵاتانی دونیاو دەوروبەری كوردستان وتیان ئێمە پشتیوانیتان ناكەین و بارودۆخ زۆر خراپ دەبێت، تەنانەت توركیاو ئێران و بگرە عیراق هەڕەشەی واوەتریان كردو وتیان لێتان دەدەین، كەچی كاربەدەستانی هەرێم هەر گوێیان پێنەداو بێمنەت بوون و وەك كابرای شاریی وتیان دە لێدە لێدە! ئەوانیش لە دوای ریفراندۆم كارێكیان پێكردین با بەدەواری شڕی نەكردبێت، ناوچەیەكی بەرفراوانمان لەدەستداو سەرەنجام ئەوانەی بوونە هۆكاری ئەو دۆخە خراپە و سواریی سەر ملی خەڵك ببوون، ویستیان شكستی خۆیان بەخەڵكی دیكە هەڵواسن و كالعادە تۆمەت ببەخشنەوە. ئەوكاتیش دیسان شكستی خۆیان بەدروشمی قەومیی پێچایەوەو خۆیان لەپەنای دروشمەكانی كوردایەتی نا. لەوە خراپتر تا ماوەیەكی درێژ وەك قوتوی بیبستی كە هەرچەند لاری بكەیەوە تێیدا دەمێنێت، ئەوانیش بەرینەدابوون و هەر دەیانگوت سەربەخۆییەكەمان لەسەر رەفە داناوە رۆژێك دێت بەكاری بێنینەوە لەكاتێكدا خۆیان بەفەرمانی رەسمیی كۆی ئەنجامی ریفراندۆمەكەیان هەڵوەشاندبۆوە!!، كەچی هێشتا ریفراندۆم چلەی نەچووبوو پڕكێشی سەردانی بەغدایان كرد تا سوێند بخۆن یەكپارچەیی خاكی عیراق بپارێزن ئێستاش دوبارە كاربەدەستانی كورد دەرس وەرناگرن یان كورد وتەنی "عارنانێن". لەدوای شكستی ریفراندۆم دوبارە قیچە موچەیەك بۆ هەرێم گەڕایەوە، هەموو ساڵ هەرێم و بەغدا رێكدەكەون و رێككەوتنەكە لەبودجەی ساڵانە دەچەسپێنرێت، كەچی هەرێم نەوت تەسلیم ناكات و دەیەوێت بیكاتە ئەمری واقع بەسەر بەغدا، وەك ئەوەی بەغدا غەشیم بێت! بەڵام پێموایە بەغدا تەحەمولی نەما، چونكە موچەی بۆخۆی پێ دابینناكرێت نۆبەتی هەرێمی كوردستانە! پێدەچێت چیتر نەچێتەسەر، ئیدی كە پارە نەما، زینی وەرتێ‌ و پرۆپاگەندەی مستەفا سەلیمیی و هەر پرس و باسێكی دیكەی ئیعلامیی برسێتی و نەبوونی موچە لەبیر خەڵك ناباتەوە، چیتر ناتوانن خۆیان لەنەبوونی موچەو ئەو دۆخەی دێتەپێش بدزنەوە، چیتر ناتوانن بێنەسەر شاشەو موزایەدە بەسەر خەڵكەوە بكەن و بڵێن موچەی خەڵك كەمناكەینەوە. ئەوەتا 4 مانگە موچەی مانگێكی ساڵی نوێتان نەداوەتە خەڵك، لەمەودوا لەپەنای هیچ دروشم و دۆخێك جێگاتان نابێتەوە. ئەوەی بەلای منەوە زۆر سەیرە، تێناگەم ئەو خەیاڵپڵاوییەی كاربەدەستانی هەرێم لەكوێوە هاتووەو سەرچاوەی گرتووە؟ دەمەوێ‌ لەوە تێبگەم ئەوانە لەچ زمانێك و بەچ زمانێك تێدەگەن؟؟ تێبینی: كرمانج: لەهەولێر بەخەڵكی لادێ و غەیری ئاغا دەوترێت. هەولێریی: لەهەولێر بەوانە دەوترێت لادێیی نین شارین و باو باپیرانیان لەهەولێر بووە، شێوەزاری قسەكردنیشیان كەمێك جیاوازە لەگەڵ كرمانجان.

سەرتیپ وەیسی كەریم  سه‌ردانی ئه‌مجاره‌ی شاندی حكومه‌تی هه‌رێم بۆ به‌غدا جۆرێك له‌ شۆكبوونی بۆ شاندی هه‌رێم تێدابو، به‌ تایبه‌ت له‌ كۆتا كاتژمێره‌كانی كۆبوونه‌وه‌كان، چونكه‌ له‌ دوای دروست بوونی كابینه‌كه‌ی عادل عەبدولمەهد و ریفراندۆم، یه‌ك جاره‌ حكومه‌تی عێراق ئه‌وه‌نده‌ پێداگر بێت له‌سه‌ر داواكارییه‌كانی. ئه‌مجاره‌ به‌غدا جگه‌ له‌وه‌ی پێداگری له‌سه‌ر راده‌ستكردنی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان ده‌كات، ده‌نگی ئه‌وه‌شیان لێ به‌رزبۆته‌وه‌، كه‌ ده‌بێ ته‌واوی داهاتی گومرگ له‌ خاڵه‌ سنوورییه‌كان بۆ به‌غدا بگه‌ڕێندرێته‌وه‌. جگه‌ له‌وه‌ی به‌غدا ئامانجیه‌تی له‌ رێگه‌ی غازی سروشتی هه‌رێمی كوردستان‌ به‌شێكی كاره‌با ناوه‌ڕاست و باشووریش دابینبكات. به‌پێی زانیارییه‌كان ئه‌و شانده‌ی ئه‌مجاره‌ی حكومه‌تی هه‌رێم ئه‌وه‌نده‌ له‌ دانوستاندن لاواز ده‌ركه‌وتوون، هه‌رئه‌وه‌نده‌یان پێكراوه‌ شه‌فاعه‌ت بۆ پشكی ئه‌و مانگه‌ی موچه‌خۆرانی هه‌رێمی كوردستان بكه‌ن. به‌شێكی شاند‌ی هه‌رێمی كوردستان پێیانوایه‌، ئه‌و پێداگریه‌ی ئێستای به‌غدا ده‌یكات، له‌ سه‌رووی حكومه‌تی عێراقه‌وه‌یه‌ و هه‌ست ده‌كرێت هێزێكی هه‌رێمی فشار ده‌خاته‌ سه‌ر به‌غدا بۆئه‌وه‌ی هه‌رێم ناچار بكات به‌ ته‌واوی مل كه‌چی به‌غدا بێت. فشاره‌كانی به‌غدا ئه‌وه‌نده‌ زۆرن، خه‌ریكه‌ هه‌رێمی كوردستان ده‌چێته‌ ژێر باری داواكارییه‌كه‌ی به‌غدا، به‌ تایبه‌ت له‌ مه‌سه‌له‌ی راده‌ستكردنی نه‌وتی هه‌رێم، به‌ڵام له‌ ئێستادا هه‌م له‌ نێو حكومه‌ت و هه‌میش له‌ نێوان لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان، بۆچوونی جیاواز له‌و باره‌یه‌وه‌ هه‌یه. یه‌كێتیی و گۆڕان و ته‌نانه‌ت هه‌ندێ كه‌س له‌ نێو پارتیش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ن حكومه‌تی هه‌رێم نه‌وت راده‌ست بكات، فوئاد حسێنیش یه‌كێكه‌ له‌و كه‌سانه‌، به‌ڵام مه‌سرور بارزانی و حكومه‌ت و پارتی دوو دڵن ئه‌و هه‌نگاوه‌ بگرنه به‌ر، به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌غدا به‌روونی به‌ هه‌رێمیان راگه‌یاندوه‌، ئه‌گه‌ر هه‌رێم (250 ) هه‌زار به‌رمیله‌كه‌ش راده‌ست بكات، به‌غدا ناتوانێت پاره‌ی ته‌واوی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم كه‌ ( 893) ملیار دیناره‌ بنێرێت، بۆیه‌ ئه‌گه‌ری زۆره‌ هه‌ر ئه‌و( 454 ) ملیار دیناره‌ بێت، كه‌ له‌ ماوه‌ی ساڵی رابردوو تاوه‌كو ئه‌و مانگه‌ش به‌ به‌رده‌وامی ناردوویه‌تی. یه‌كێك له‌ دوو دڵییه‌كانی حكومه‌ت ئه‌وه‌یه،‌ ئه‌گه‌ر ئه‌وان له‌ ئێستادا نه‌وت راده‌ستی به‌غدا بكه‌ن، به‌ڵام له‌ داهاتوو نرخی نه‌وت به‌رزبێته‌وه‌ و به‌غداش ئاماده‌نه‌بوو شایسته‌ داراییه‌كانی هه‌رێم به‌ ته‌واوی بنێرێت ئه‌و كات چی بكه‌ن ؟ بابه‌ته‌كه‌ ئه‌وه‌نده‌ هه‌ستیار و گرینگه‌، هه‌ریه‌ك له‌ پارتی و یه‌كێتیی به‌ ته‌نها له‌ نێوخۆیان كۆده‌بنه‌وه ‌و به‌ نیازن بۆچوون و بڕیاری خۆیان له‌باره‌ی راده‌ستكردن و راده‌ست نه‌كردنی نه‌وت پێشكه‌شی حكومه‌ت بكه‌ن. ره‌نگه‌ ده‌ره‌نجامی دانووستاندنی ئه‌مجاره‌ی هه‌رێمی كوردستان له‌گه‌ڵ به‌غدا، دۆخه‌كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی دیكه‌ ببات، چونكه‌ له‌ حاڵه‌تی چوون و نه‌چوونه‌ ژێر باری داواكارییه‌كانی به‌غدا، دۆخێكی نوێ له‌ رووی ئابووری و سیاسی بێته‌ گۆڕێ، كه‌ ره‌نگه‌ بمان گه‌ڕێنێته‌وه‌ به‌ر له‌ ریفراندۆم و دووباره‌ بڕینی موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم. ئه‌گه‌رێكی دیكه‌ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌گه‌ر به‌غدا له‌سه‌ر ئه‌و فشارانه‌ به‌رده‌وام بێت و شایسته‌ داواكارییه‌كانی هه‌رێم ده‌سته‌به‌ر نه‌كات، پارتی و هه‌ندێ لایه‌نی هه‌رێم هه‌ڵوێستی خۆی له‌باره‌ی ده‌نگدان به‌ كابینه‌كه‌ی موسته‌فا كازمیش بگۆڕێت. له‌و مه‌سه‌له‌دا هه‌ریه‌ك له‌ ئه‌مه‌ریكا و ئێران قسه‌ی خۆیان ده‌بێت، به‌ڵام چاوه‌ڕێی ده‌ره‌نجامی كۆبوونه‌وه‌كانی نێوان هه‌ردوولا ده‌بن، بزانن چۆن ده‌بێت و كابینه‌ی داهاتووش له‌و باره‌یه‌وه‌ چی ده‌كات ؟

مەریوان وریا قانع لە دواھەمین ڕۆژی مانگی دوازدەی ساڵی ٢٠١٩ چین بۆ یەکەمجار دانی بەوەدا نا کە ڤایرۆسێکی تازە لەشاری وھان لە وڵاتەکەدا پەیدابووە و ھۆکاری پەیدابوونەکەشی نازانن. ٢٠ ڕۆژ دواتر، واتە لە ڕۆژی ٢٠ مانگی یەکی ئەم ساڵدا، ئاشکرابوو کە ڤایرۆسەکە لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر دەگوازرێتەوە. چوار ڕۆژ دواتر چەند زانایەک لە گۆڤارێکی زانستیدا وتارێکیان بڵاوکردەوە و باسی ئەوەیان کرد کە ئەم ڤایرۆسە ئەگەری ئەوە تێدایە پەتایەکی جیھانیی دروستبکات. مانگێک و چەند ڕۆژێک دواتر، لە ڕۆژی ٩ مارتدا، ڤایرۆسەکە لە چینەوە بە چەندان شوێنی جیھاندا بڵاوبووبووە، بۆ نموونە دەوڵەتی ئیتالیا کارەنتینەکردنی سەرتاسەریی لە وڵاتەکەیاندا ڕاگەیاند. بەمجۆرە جیھان بەتەواوی لەو ڕاستییە ناخۆشە گەیشت کە لەبەردەم پەتایەکی جیھانیی مەترسیداردایە و لە غیاب و نەبوونی ڤاکسین و دەرمانی تایبەتەدا، کارەنتینەکردن میکانیزمی ھەرە سەرەکیی بەگژاچوونەوەی ڤایرۆسەکەیە. دوای تێپەڕینی ئەو چەند مانگە بەسەر ئەم پەتا جیھانیەدا، ئەم ڤایرۆسە ئەگەر تەنھا یەک حیکایەتی سەرەکیی و گرنگمان نیشانبدات، حیکایەتی ئەوەیە کە مرۆڤ بوونەوەرێکی تەنھا و دابڕاو نییە، شتێک بەناوی تەنھابوون و دابڕانی مرۆڤەکان لەیەکتری بوونی نییە. ئەم ڤایرۆسە جارێکی تر ئەو ڕاستییە سادەیەی سەلماندەوە کە مرۆڤ بوونەوەرێکی کۆمەڵایەتیی و دەستەجەمعییە، بەبێ ئەوانیتر ناژیی، بۆیە ئەوەی بەسەر ”ئەوان“دا دێت بەسەر ”ئێمە“شدا ڕووئەدات. نیشانیداین کە ئەم سەری جیھان بەو ئەو سەری جیھان و باکوریی و بە باشوریی و خۆرھەڵاتیی بە خۆرئاوایەوە، بە دەیان شێوازی جیاواز بەیەکتریوە گرێدراوە. ھەروەھا نیشانیداین مرۆڤ بوونەوەرێکی پەیوەندیدار و پەیوەندیدروستکەرە. ئەوەشی بەگژاچوونەوەی ئەم ڤایرۆسەی زەحمەت و تەحەمولنەکراو کردوە، ناچارکردنی مرۆڤە بۆ سڕینەوەیەکی کاتی ئەم ئاکارە پێکەوەیی و دەستەجەمعیەی مرۆڤبوون. ناچرکردنیەتی بەوەی بچێتەوە ماڵەکەی خۆی و لەوێدا بە دابڕاویی و بەبێ پەیوەندیی لەگەڵ ئەوانیتردا بژیی. بەڵام ئەم ڤایرۆسە، کە لە بازاڕێک لە بازڕەکانی شاری وھان، Wuhan لە چین دروستبوو، لە شوێنێکدا دروستبوو کە ژمارەیەکی ھێجگار زۆری مرۆڤ بەیەکەوەن و لەپاڵیەکدا خەریکی بەڕێوەبردنی ژیانی ڕۆژانەیانن. بەم مانایە ئەگەرچی مرۆڤ بوونەوەرێکە ناتوناێت تەنھابێت و بە دابڕاوی لەوانیتر بژیی، بەڵام ئەم پێکەوەبوون و لەگەڵ ئەوانیتردا بوونەش سەرچاوەی چەندەھا مەترسیی و کێشە و قەیرانی گەورەیە. گوتە بەناوبانگەکەی بلیس باسکاڵ بۆ جاری ھەزارھەمین ڕاستیی و دروستیی خۆی سەلماندا، ئەو قسەیەی کە دەڵێت ”ھەموو کێشەکانی مرۆڤ لەو شوێنەوە دەستپێدەکات کە ناتوانێت لەناو ژوورێکدا بمێنێتەوە“. بەدەر لەم ڕاستییە ئەوەی دۆخەکەی لە شاری وھاندا ترسناکتر کرد، تەنھا پێکەوەبوونی ئەو ھەموو مرۆڤە بەیەکەوە نەبوو، بەڵکو پێکەوەبوونیان بوو لەگەڵ ژمارەیەک زۆر لە ئاژەڵ و باڵندە و خشۆکدا کە لەناو سروشتدا پێکەوەبوونیان بەیەکەوە دەگمەنە، ئەگەر مەحاڵ نەبێت. لە ھەمانکاتدا تەنانەت ئەو ئاژەڵانەی لەوێدا و لەپاڵیەکدا دنراون و بەیەکەوە کۆکراونەتەوە، لە ناو سروشت خۆیدا، بەو شێوەیە لەیەکتری نزیک نین و پێکەوە نین. ھیچ شتێک لە سروشتدا شەمشەکوێرە و مار، یان شەمشەکوێرە و کەروێشک، بەیەکەوە کۆناکاتەوە. بە مانایەکی تر لەناو سروشت خۆیدا نە پەیوەندیی مرۆڤەکان لەگەڵ ئاژەڵەکان و نە پەیوەندیی ئاژەڵەکان لەگەڵیەکدا بەو شێوەیە نییە کە لەناو بازەڕدا دروستکراوە. لۆژیکی ئیشکردنی ئەو بازاڕە تەواو ناکۆکە بە لۆژیکی ئامادەگیی ئەو ئاژەڵانە لە سروشتدا و ناکۆکیشە بە لۆژیکی ئەو پەیوەندییەی مرۆڤ بە ھەندێک لەو ئاژەڵانەوە گرێئەدات. تێکدانی ئەم لۆژیکە سروشتییە سەرچاوەی گواستنەوەی ئەم ڤایرۆسەیە لە ئاژەڵەکانەوە بۆ یەکتریی و لەوانیشەوە بۆ مرۆڤ. بە حوکمی ئەوەش جیھانی ئەمڕۆ جیھانێکی بە گلۆباڵ بووە و لێوانلێوە لە جوڵە و سەفەری بەردەوامی مرۆڤەکان و کاڵاکان و ڕووداوەکان، بۆیە ئەوەی لەو شاری وەھاندا ڕوویدا، بە ئاسانی بە بەشەکانی تری جیھاندا بڵاوبووەوە و پەتاکەی لە پەتایەکی ناوچەیی و ڕووداوی ناو بازاڕێکەوە، گۆڕیی بە پەتایەکی جیھانیی.