ساڵح ژاژڵەیی                           فەزیحەی یەكەم  گەەشتێك  لە سلێمانییەوە بۆ گومرگی ئیڕاهیم خەلیل  لە سلێمانییەوە بەڕێكەوتم  بۆ گومرگی ئیبراهیم خەلیل بارم بۆ هاتبو . دەبوایە  فەحسی موختەبەر  بۆ مەوادەكان بكرێت  . بۆ نمونە  مادەی وا هەیە هەر بۆ ڕەنگە   پێویستی بە یەك كەوچكە چا هەیە بۆ فەحس . بەڵام ئەوان  بۆ هەموو مادەیەك  دوو كارتونی 40 كیلۆیی دادەگرن . هەر كیلۆی بە 40 دۆلارە . واتە 80 كیلۆكە   ئەكاتە 3200 دۆلار . بۆ هەموو مەوادەكان بەم شێوەیە . سەیرەكە لەوەدایە دوای فەحسەكە كارتۆنەكان ناگیڕنەوە و دەڵین  ئەوە  فەرمانە پێمان كراوە  .  دیارە  بۆ ئەرشیف هەڵیان دەگرن . بۆ ئەوەی ئەو كارتۆنانە نەشكێنن چونكە دوایی دەیانفرۆشنەوە ، دین لە كارتونی تری بارەكە نمونە بۆ فەحس دەبەن . دوایی بەدوادا چۆنمان كرد ئەم كارتۆنانە بە كەسێكی تر دەفرۆشنەوە و ئەو كەسەمان دۆزیەوە و هەر كیلۆی  بە 7 هەزار دینار لێمان كڕیەوە و كابرا وتی خۆم بە 5 هەزار كڕیومە .  دوای ئەوەی فەحس  تەواو بو چوم پارەی گومرگ بدەم . وتیان باجەكەی دەكاتە 500 دۆلار . پارەكەم داو پسوڵەیان نەدامی .  سەیركەن جگە لە پارەی گومرگ بایی چەندین هەزار دۆلاریش مەواد دەبەن و ناشتوانی قسە بكەی . ئەمەش داهێنانە لە دزیكردندا .  ئەگەر بەرپرسانی حكومەت و وەزیری دارایی تا ئێستا نەیان زانیوە ئەمە دەگوزەرێت لە گومرگی ئیبڕاهیم خەلیل ، فەرمون ئێستا بیزانن ، بزانین چی دەكەن ؟  ئەمە تەنها یەك جۆر دزییە لەو سەدان جۆری دزیەی كە لە گومرگ دەكرێت . ئەمە یەك نمونەی گەندەڵیەیە  لەو هەزاران گەندەڵیەی لە سێكتەرەكانی تریشدا دەكرێت .   دوای هەمو ئەو قاچ و قوچەی لە گومرگ دەكرێت لە نیوەی كەمتر دەنێرن بۆ خەزێنەی حكومەت و باقیاتەكەی بەشی حیزب خۆیەتی . كاتی خۆشی سەید ئەكرەم لە دركندنی ئەو ڕاستییە لە گومرگ دەركراو خراشە زیندانەوە .  هەر هەمان  كەس دەڵێت : بارم بۆ هات بۆ گومرگی  باشماخ . لەوی َ هەموو مامەلەكەم تەواو كرد . فەحسی موختەبەر بۆ مەوادەكان كران و هیچ كێشەیان نەبوو . بەڵام ڕەزامەندی  هەولێری دەویست  بۆ داخڵ كردنی بارەكان .  بە كورتی تەنها بۆ ئێمزاكردنی مامەلەكەم  لە نێوان چوار كەسدا  لە هەولێر ، ماوەی 10 ڕۆژی خایاند . كە هاتمەوە خاوەن تڕێلە بۆ هەر شەو ڕۆژێك  بڕی 200 دۆلاری لێ وەرگرتم . واتە ماوە 10 ڕۆژ چاوەروِانی و  دوو هەزار دۆلاریش حەقی ڕاوەستان .  دەوڵەت داری بە ڕۆتینیان نابرێت بە ڕیوەو خەڵكی خۆی پێویستە .   فەزیحەی  دووەم  لە بەرواری  15/4/2020  تا  15/11/2020 بە بڕیار هاوردەكردنی پەتاتە  قەدەغە كراوە  بۆ پشتیوانی بەرهەمی  ناوخۆیی . لە 10/3/ 2020  ئاگاداری هەموو بازرگانەكان كراوە  كە دوای 15/4 پەتاتە بهێنن هەركیلۆی  600 دینار باجی دەخرێتە سەر .  بەڵام بەڕێوەبەری  گشتی گەشە پێدانی پیشەسازی لە وەزارەتی بازرگانی ، بەڕێز ئاراس ڕەئوف عارف   لە بەرواری  4/2/2020   نوسراوێكی كردوە بۆ وەزارەتی دارایی كە ڕێگا بدەن خاوەنی كارگەی دروستكردنی جبسی پەتاتە  بڕی 6500 شەش هەزار و پێنج سەد تەن پەتاتە هاوردە بكات  لە ماوەی 6 مانگدا .   بە مەرجێك خۆشی باش دەزانێت  دوای 15/4   هەركیلۆیەك پەتاتە  بڕی 600 دینار  باجی دەخرێتە سەر .  خاوەنی كارگەكە  لە دوای 15/4 / 2020 یەكەم وەجبەی پەتاتەی  لە گومرگی  باشماخەوە  داخل َكردوە ، كە دەكەوێتە كاتی  قەدەغە كردنەكە . كاتێك پەتاتەكە فەحس دەكەن ، سەیردەكەن هەموی چەكەرەی كردوە بەكەڵك نایەت . لە وەش سەیرتر كە سەیری نوسراوی ڕێ پێدراوەكەی دەكەن ، دەبینن لە پێدانی باجیش بەخشراوە . باجیش بۆ هەر كیلۆیەك 600 دینارە . باجی هەموی دەكاتە  4900 چوار ملیارو نۆسەد ملیۆن دینار . بە دۆلاریش دەكاتە   3250 سی ملیۆن و دوو سەدوو پەنجا دۆلار .  نازانم چۆن ئەمە بەسەر وەزیری داراییدا تێپەڕیوەو  ئیمزای كردوە  بۆ بەخشین لە باج ؟.  وەكو زانیاریش هەیە خاوەنی ئەو كارگەیە  ساڵی پاریش لە گومرگ بەخشراوە . تەنانەت  بەخشین بۆ شیشی ئاسن و شتی تریش كراوە . پرسیار لێرەدا ئەمەیە : چۆن ئەم بەڕێوەبەرە كڵاوی كردە سەری وەزیری بازرگانی و دارایش ؟  ئەگەر بەوە فریومان  بدات بڵێت  ئەم پەتاتانە  بۆ خواردن نییەو بۆ جبسەو لە كوردستان نییە ، ئەی بەخشین لە گومرگ چ مانایەكی هەیە ؟  چۆن كەسێك دەبەخشرێت  لەو هەموو پارەیە ؟ لە پێناوی چێدا ؟؟ دیارە ئەمە بی َبەرامبەر نەكراوە و بە درێژایی ساڵەكانی تریش ئەم  فەرهودە  كراوەو تا ئێستا كەسێك لێ پێچینەوەی  لەگەڵ  نەكراوەو  كەسیش سزا   نەدراوە .  خۆش بەختانە فەزیحەكە ئاشكرا بوو  لە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیرانەوە  بە نوسسراو  بەخشین قەدەغە كرا . ئەمە بڕیارێكی باشە . خۆزگە بەردەوام بەدواداچون بكرێت و بریاری لەو شێوەیەش بدرێـت و سزاشی بەدواوە بێت .  بەڵام بە بۆچونی من حەق وایە لێپرسینەوەو بەدواداچون  بۆ  كارەكانی پێشوی ئەم بەڕیوەبەرە بكرێت  و بزانن ئەمە یەكەم كاریەتی  ، یان كاری تریشی  لەو جۆرە كردوە .  هێوادارم سزای ئەوانەی ئیبڕاهیم خەلیلیش  بدەن كە لە بری بردنی یەك كەوچكی  چا مەواد بۆ فەحس  ،دوو كارتون دەبەن بۆخۆیان .   فەزیحەی سێیەم   \لە كابینەی هەشتەم  كە ڕێباز حەملان وەزیری دارایی بوەو لە هەمان كاتیشدا وەزیری كشتوكال َبوە بە وەكالەت ، نوسراوی كردوە بۆ گومرگی باشماخ كە ڕێگا بدەن بە (عەمر یان زەید )  بڕی  300  سێ سەد هەزار كارتون كە هەر كارتۆنەی 100 تەبەق هێلكەی تێدایە .، بەمەرجێكیش لەو كاتەدا هاوردەكردنی هێلكە قەدەغە بوە .  كارەسات لەوەدایە جەنابی وەزیرلەپێدانی گومرگیش بەخشیویەتی.  كە واتە جەنابی وەزیر دوو جار سەرپێچی یاسای كردوە .  لە ساڵ لە ساڵی 2019 و 2020  لەبەر ئەوەی هاوردەكردەكردنی هێلكە قەدەغە بوە ، ڕێژەی باجی گومرگیش  نازانین . بەڵام ئێمە ڕێژەی گومرگی  ساڵی 2018 دەكەینە بنەما بۆ حسابكردنی پارەی گومرگی ئەو هێلكانە .  ئەو كات باجی  تەبەق هێلكەیەك  350 دینار بوە .  كەواتە پارەی گومرگی یەك كارتون دەكاتە 35000 دینار .  پارەی گومرگی 300 هەزار كارتون  دەكاتە   دەملیار و پێنج سەد ملیۆن دینار . بە دۆلاریش دەكاتە نزیكەی 8 ملیۆن دۆلار و نیو  . لەگەڵ قازانجی  فرۆشتنی هێلكەكان  دەگاتە نزیكە 20 بیست ملیۆن دۆلار .  بۆیە لەو كاتەوە ڕەجەب كراوەتە سەرپاڵە حالیشمان  ئاوا جوانە . لە ساڵی 2019 وە تا ئێستاش  هاوردەكردنی  هیلكە قەدەغە كراوە ، بەرپرسانی حیزبیش  بەردەوام هێلكە هاوردەدەكەن . قازانجەكەی بۆ حكومەت نییە و بۆ بەرپرسانی حیزبە . پرسیار لێرەدا  ئەوەیە ئەگەر لەم هەرێمە شتێك هەبێ بەناوی حكومەت ، نابێ پرسینەوە لەو وزیرە بكرێت و بزانن چۆن و بۆچی و بە چ دەسەڵاتێك حەق بە خۆی دەدات بڕیاری  لەو شێوەیە بدات ؟ . بەڕاست ئەمە حكومەتە ئێمە هەمانە ؟. دیارە لەم هەرێمەدا یاسا نییەو كارەكان بە میزاجی شەخسی دەكرێن .   فەزیحەی چوارەم لە مەرزەكان كۆمیانیای جۆراو جۆر هەیە بۆ وەرگرتنی پارە . بەناوی سۆنەر ، نەشتەرگەری ، قەپان،  سەرانە و زۆر شتی تر . هیچ كۆمپانیایەك نییە ، بەرپرسێكی حیزبی شەریكی نەبیت . هەندی كۆمیانیا هەیە كە گوایە فەحسی مەوادەكان دەكات ، هەر ئامێریشی نییە .  ئەگەر ئەم كۆمپانیانە پێویستن بۆچی حكومەت خۆی   سەرپەرشتیشیان ناكات ، بۆ ئەوەی پارەكە  بۆ حكومەت بگەڕێتەوە ؟  چۆن دەبێت  حكومەت خۆی دزی لە خۆی بكات  ؟  . دیارە  بۆ خاتری بەرپرسەكانی حیزب دانراون كە پارەیان دەست كەوێت .  ئێستا لە گومرگەكەن كاڵای زۆر داخڵ دەكرێت  كە هاوردەكردنی قەدەغەیە . وەكو هێلكە و پەتاتە .  بەڵام ڕۆژانە زۆربەئاسایی دێتە ناو هەرێمەوە  باجێكی زۆر وەردەگیرێت و بۆ حكومەت نییە . ئەوانەی ئەوەدەكەن كەسانی ئاسایی نین ، دەسەڵاتدرانی ناو حیزبن كە بەشێكن لە دەسەڵاتی ئەم هەرێمە . كەواتە مرۆڤ چ دڵێكی بەم حكومەتە خۆشبێت .؟.   حكومەت هاوار دەكات  دەڵێ‌، ئیفلاسمان كردوە  ، ئەوەتا موچە نادرێـت. لە ناچاریدا تەسلیم بە بەغدا بونەوە ، لەولاوە خەریكی تاڵانین  لە گومرگەكان  . ئەمە تەنها  چەند نمونەیەكی زۆر كەمن  لە گەندەڵی ناو گومرگەكان .  ئەی گەندەڵی و تەخشان و پەخشان لە بواری زەوی و زاردا . لە بواری بازاڕ قۆرخ كردندا و خۆدزینەوە لە پێدانی باج . لە بواری  وەبەرهێنان و دروستكردنی  باڵەخانەدا هەموو بوارەكانی تریش دەبێ چۆنبیت . بواری نەوتیش لای هەموان ئاشكرایە و بو بە مایەی  ئیفلاسبونی و حكومەت .   ئەگەر لەناو  هەموو دام و دەزگاكانی حكوموتدا بەم جۆرە  تاڵانی بكرێت و  گەندەڵی بوبێتە كەلتور هاوڵاتی چ ئومێدێكی بەم دەسەڵاتدرانە دەمێنێت .  لە ئێستادا لەناو زۆرێك  لە دام و دەزگاكانی حكومەتدا  تۆڕێك بۆ ئەنجامدانی  گەندەڵی  لە سەری سەرەوە تا خواری خوارەوە  دروست بوە . سێ سێ و چوار چوار سەریان بەیەكەوە ناوەو بەرنامەی دزی و گەندەڵی دادەڕێژن .  داهێنانی تازە دەكەن  لەچۆنیەتی دزیكردندا .  هەر پڕۆژەیەك پێویستی  بە ڕەزامەندی دەست بەكاربونی  هەبێت  ،بی َپێدانی بەرتیل  ئێمزا ناكرێت . هیچ پڕۆژەیەك نییە ئەگەر بڕی تێچونی بگاتە ملیۆنێك دۆلار و بەرپرسێكی حیزبی شەریكی نەبێت .   كەواتە ئەو سەرینە بخەن ژێر سەرتان  كە هەرگیز چاكسازی  بە ئەمانە ناكرێت ، چونكە ئەوەی ئێستا هەیە بەرهەمی كاری ئەمانەیە. چاكسازی بە كەسانی دڵسۆز و دەست پاك و نیشتمان پەروەر  دەكرێت ، نەك كەسانی  تاڵانچی . حكومەت لە بری هەوڵ بدات چارەسەرێك بۆ ئەم بارودۆخە بدۆزێتەوە ، باسی هەر گەندەڵییەك بكەێت ، پێت دەڵێن كوا بەڵگە ، بیدەنە دادگا . ئاخر دادگا نییە بۆیە ئەم تالاِنیە دەكرێت .   نە دادگا بیلایەنەو نە یاساش سەروەرە .  لە كاتێكدا  حكومەت موچەی پێ نەدری ، هەرچی سەرچاوەی داهاتیشە دەستی بەسەردا بگرێت ، بەرپسانی حیزبیش باج نەدەن ، داهاتی نەوتیش  دیار نەبێت ، حكومەتی عێراقیش موچە نەنێرێـت ، ئەم بەرپرسانەش دەست بەرداری دەسەڵات نەبن و سەرباری هەموو ئەمانەش  هەڕەشە بكەن ، ئەی هاوڵاتیان دەبی َچی بكەن ؟.   یان دەبێ  بێدەنگی هەڵبژێرن تا ئێستا چۆن ڕۆیشتوە با هەر ئاوا بڕوات . یان دەبێ خەڵك لە خەو بێدارببنەوەو بەم بارو دۆخە ڕازی نەبن و دەست بكەن بە خۆپیشاندان   و ناڕەزایی دەڕیرین .  ئەگەر ئەمە ئەنجامی نەبوو ، دەبێ  دەست بكرێت بە ئەنجامدانی ڕاپەڕینی گشتی ،چونكە ڕێگا چارەیەك نامێنێت .  بەڕاستی بارودۆخەكە زۆر مەترسیدارە چونكە هەڵسو كەوتی بەرپرسەكان  ئەوەمان پی َدەڵێ   كە ئەمانە ئومێدیان بە پاشەڕۆژی ئەم هەرێمە نەماوەو ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت  وەكو شاشبەتاڵ و بێ ئومێدی وایە ، بۆیە هەركەس بۆخۆیەتی و ئەوەتا بە بەرچاومانەوە وڵات تاڵان دەكرێت و كەسیش لە خەمی هاوڵاتیان نییە . دیارە ئەمانە ئەهلی دەوڵەت داری نین . كەواتە دەبێ تازوە میللەت فریای خۆی بكەوێت .   دكتۆر عەلی وەردی دەڵێت : ستەمكار هەست بە ستەم ناكات ، تا خەڵكی دەورو بەریان چەیڵەیان بۆ لێدەن .  بۆیە تكایە واز لەچەیڵە لێدان و پێدا هەڵدان بێنن. كاتی ئەوەیە بێنە دەنگ و بڵێن ئیتر بەسە .           

عومەر عەلی   ئەم هەنگاوەی پەڕلەمانی کوردوستان بۆ لێسەندنەوەی پارێزبەندی لە پەڕلەمانتاران ،شتێکی تازە نیە بەڵکو ڕەنگدانەوەی ئەو عەقڵیەتەیە کە حوکمڕانانی هەرێمی کوردوستان هەیانە بۆ کاری سیاسی و ئەو جیهانبینیە خێڵەکیەی  کە دەیانەوێت لە واقیعدا بیچەسپێنن ،ئەوانەی کە بەدرێژایی 29 ساڵی ڕابردو حوکمی هەرێمی کوردوستانیان کردوە هیچیان خاوەنی ئایدیاو فەلسەفەی حوکم نەبوون ،لەبەر ئەوە ئەو دروشمانەش کە بەرزیان کردۆتەوە ،لە دیموکراسی و سۆشیال دیموکراتی و لیبرالیزم ،بێجگە لە درۆیەکی گەورە هیچیتر نەبوە ،ئەوەش کە بینراوە لە پڕۆسەی هەڵبژاردن تەنها بۆ شەرعیەتدان بوە بە گەندەڵییو دزی و تاڵانکاری ،لەبەر ئەوە دسەڵاتی؟29 ساڵەیان ئەو ڕاستیەی  سەلماندوەو جەماوەرو هێزە سیاسیەکان و ڕێکخراوە نێو دەوڵەتیەکانیش ئەوڕاستیە دەزانن ،لەبەر ئەوە لە هەمو کێشەکان لەگەڵ ناوەندو وڵاتە هەرێمایەتیەکانیش ئەوان بە جۆرێک مامەڵەیان لەگەڵ کردون کە دوبنەماڵەو دو گروپی سیاسی و بازرگانن نەک پیاوی دەوڵەت و حوکمڕان.لەبەر ئەوە ئەوەی کە ئێستا بەسەر پەڕلەمانیان هێناوە بەرهەمی ئەو جۆرە جیهانبینیە بچوک و بەرتەسکەیە کە لە نێو ئەشکەوتەکاندا هەڵیان گرتوەو ئێستاش لە واقیعدا بەرجەستەی دەکەن ،ئەوان لە بنەماکانی دیموکراسی و دامەزراوەکانی وەک پەڕلەمان تێ ناگەن و ناشیانەوێ گەشە بکات و ڕۆڵی کارای هەبێت، ئەوان لە دوای 2013 وە کار بۆ ئەم ڕۆژە دەکەن کە پەڕلەمان وەک لقێکی حیزبی بێت و چیان ویست بەو شێوە بکات ،پەڕلەمان هەتا 50بە 50 بو هەروابو بەڵام لە دوای 2009خەریک بو لە دەستیان دەربچێت ،ئێستا لەم خولەدا وایان لێ کردوە، کە بەویستی خۆیان بێت، لەمەشدا تەنها پارتی تاوانبار نیە ،بەڵکو یەکێتیش تاوانبارە، لەلایەک بەهۆی ڕازی بون بە بەرئەنجامی تەزویری 2018 ،لەلایەکی تریش ،ڕازیبون بەدابەشکردنی  سەروەت و سامانی کوردوستان لەگەڵیدا ،لەبەرئەوە ڕاستە لەم کارەدا یەکێتی تیانیە، بەڵام پاڵ بە پارتیەوە دەنێت کارەکە بکات ،کە کردیشی هەڵوێستێکی نیشتیمانی ئەوتۆی نیە کەڕای بگرێت. . لە ئێستادا هەست دەکرێت. کە پەڕلەمان بەتەواوی شکۆیان شکاندو پارتی بەدەر لە هەمو حیزبەکان دەتوانێت چۆنی بوێت بەو شێوەیە مامەڵە بکات .بەمەش پرسیار دەکەوێتە سەر کۆی حیزبەکان، کە ئایە لەدوای ئەم ڕوداوە بەچ ڕویەکەوە دەچنەوە ئەو پەڕلەمانەی کەهەمو تواناو دەسەڵاتەکانی لەکار خراوەو تەنانەت بەبێ بونی سەرۆکی پەڕلەمانیش دەتوانێ هەمو کارەکان ڕایی بکات، لەم کاتەدا بوونی ئەوان لە پەڕلەماندا، بێجگە لە پاشکۆبون مانایەکی تری نیە. چونکە ناتوانن هیچ ڕۆڵێکیان هەبێت و هەمویان دەبنە فەرمانبەرو حیزبی باڵادەست کە پارتیە،چی پێ ووتن دەبێت ئەوە بکەن و ئەگەر لە ڕێنماییەکانی ئەوانیش لابدەن، چارەنوسیان وەک سۆران عومەری لێ دێت ،لێرەدا بەرپرسیاریەتێکی گەورە دەکەوێتە ئەستۆی پەڕلەمانتارانی دەرەوەی پارتی کە ئەم ڕەوشە قبوڵ نەکەن و شکۆیەک بۆ خۆیان و پەڕلەمان بگێڕنەوە ،ئەویش هەمویان بەیەکەوە بەرەیەکی نیشتیمانی دروست بکەن ،بەتایبەتیش یەکێتی هەڵوێستی شێلگیرانەی هەبێت و بەو سوکایەتیە ڕازی نەبێت کە پێی کراوە ،بۆ ئەم مەبەستە بایکۆتی پەڕلەمان بکەن و هاوشێوەی عێراق داوای هەڵبژاردنی پێشوەخت بکەن ،چونکە بەم ڕەوشەی ئێستای پەڕلەمان و لە بەر ئەوەش کە لەسەر بنەمای تەزویرو بەشداری  کەمینەی خەڵک لە هەڵبژاردندا دروست بوە قابیلی چاکبوون نیە،کەواتە تاکە ڕێگە هەڵوەشانەوەو هەڵبژاردنێکی نوێیە، بەڵام بەو مەرجەی کە لەژێر چاودێری نەتەوە یەکگرتوەکاندا ئەنجام بدرێت، بۆ ئەوەی کۆتایی بە تەزویر بێت و ئەوکاتەش دەردەکەوێت کە چ حیزبێک جەماوەری  هەیەو کێ جڵەوی دەسەڵاتی هەرێمی کوردوستان بەدەستەوە دەگرێت.

سامان وەستا بەكر                                          كاتێ مام جەلال چاوی بڕییە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق و لە ھەوڵا بوو كە بگاتە ئامانجێك كە دوورنیە پێشتر خۆشی بە خەونی شاعیرانەی زانیبێ، ئیتر بۆ گەشتن بەو ئامانجە ھەموو تنازولێكی بۆ كاك مەسعود كرد و لەوەش خراپتر پشتی كردە ھاوڕێ دێرێنە چل ساڵییەكەی "كاكە نەوە" خۆی ووتەنی. كاك مەسعود سوودی زۆری لە دووركەوتنەوەی مام جەلال كرد و گۆڕەپانەكەی بۆ تەخت بوو لە كاتێكا مام جەلال یەكێتیشی لەبەردەما توانەوە. ڕووی لە كاك نەوشیروانیش وەرگێڕا كە تاكە كەسێك و بەربەستێكیش بوو لە توانایابوو ھاوسەنگی ھاوكێشەكە ڕابگرێ بە بیرتیژی و خۆنەویشتی ڕێگە لە زۆر ھەڵەی ستراتیژی بگرێ. دواتر لە غیابی كاك نەوشیروان و مام جەلالا كاك مەسعود بێگەڕانەوەو بۆ ھیچ كەسێك و حسابكردنێك كەوتە زۆر ھەڵەی ستراتیژی و سیاسی و تەنانەت ئابوریشەوە و كوردستانیش گەشت بەم ڕۆژەی كە ئێستا خودی كاك مەسعودیش بۆی ڕێكناخرێتەوە. بۆیە بێ ویژدانییەكی زۆرە ئەوەی ئێستا بەسەر ھەرێم ھاتووە ھەمووی بسوێنرێ بە ملی كاك مەسعودا و مام جەلالی لێدەركری لە كاتێكا مام جەلال لە پێناو پۆستی سەرۆك كۆمارا ھەرێمی بەجێھێشت، بۆیە ھەردووكیان پێكەوە ئەم ڕەوشەیان ھێنایە ئاراوە بەڵام تەرازووی ھەڵەكانی مام جەلاك لاسەنگترە. سەردەمانێك ھیچ كابینەیەكی حكومەتی بەغا بەبێ گیراكردنی ھەولێر ڕۆژی ڕوناكی بەچاو نەئەبینی بەڵام ئێستا ھاوكێشەكە بەجۆرێ گۆڕاوە لە ڕاسپاردنی ھەرسێ "عەلاوی و زەرفی و كازمی"دا ھیچ یەكێكیان سەردانی ھەولێریان نەكرد بە مەبەستی ئەوەی حكومەت پێكبھێنن بەڵكو كە كۆی گفتوگۆكانا لایەنی كوردی "پارتی بە پلەی یەك" بەھەموو توانایەكی خۆی داوای دانانەوەی وەزیری دارییان كرد و سەرەنجام ئەویشیان بۆ نەچووەسەر و دەست بەتاڵ ھاتنە دەرێ و لە كۆی ٢٢ وەزیری كابینەكەی كازمی، دوو وەزیری كورد دەنگیان نەھێنا ئەوەش باشترین ئاماژەیە بۆ ئەو پاشەكشێیەی كە كورد لە پرۆسەی سیاسی عێراقا كردوویەتی و گەڕانەوەی سەردەمی زێڕینی كورد بۆ دوای ساڵی ٢٠٠٣ بۆ چەندین دەیەیتر دواكەوتووە. سه‌نگی سیاسی كورد له‌به‌غدا چه‌ند ساڵێكه‌ رووه‌و لێژییه‌، به‌ڵام جیاوازتر له‌ كابینه‌كانی پێشوو كورد ئه‌دایه‌كی لاوازو په‌رته‌وازه‌ی پێشكه‌شكرد، ڕۆڵی لاوازی كورد لە گەمەی سیاسی عێراقا ئێستا ڕوون و ئاشكرایەو لە ھەر لایەكەوە لێی بڕوانی بە ئاسانی ئەتوانی لەوە تێبگەی كە چیتر كورد لە بەغا لە ڕۆڵێكی كارتۆنی بەولاوە ھیچ ئەرزشێكی نیە و سونە بەو كێشە قوڵ و شڵەژاویەی خۆیانەوە توانیان ڕۆڵێكی باشتر لە كورد بگێڕن. ھەندێ جار ئەتوانی دەسەڵاتدار و سیاسەتوانانی كورد لە مێژووی كۆن و نوێیا بە ماسی بچوێنی "بشوبھێنی"، ئاخر ماسی تەنھا بۆماوەی ٢٠ چركە "پانیە" شتی لەبیر ئەمێنێ و پاش ئەو ماوە كەمە دیسانەوە ئەچێتەوە قەپ ئەكاتەوە بە ھەمان قولاپا. سیاسیە بالا دەستەكانی كوردیش ھەروان ھیچیان بیرنامێنێ و تیمی هه‌ردوو فراكسیۆنی زۆرینه‌ یه‌كێتی و پارتی، ئه‌وه‌نده‌ سه‌رقاڵ كرابوون، به‌وه‌ی كێ له‌ كورد چ وه‌زاره‌تێك وه‌رده‌گرێت، داواكارییه‌ بنه‌ڕه‌تییه‌كانی كورد، بوون به‌ژێر ئه‌و دۆخه‌وه‌و ‌له‌كاتێكی ئاڵتونیدا ئه‌و داوایانه‌ خرانه‌ لاوه‌ سەرەنجام ھیچیشیان نەچنیەوە لە كاتێكا ھەر لەسەرەتاوە بەبێ مەرج پشتیوانی ھاتنی كازمییان كرد. ناوچە دابڕێنراو داگیركراوەكان، ھێزی پێشمەرگە، گەڕانەوەی پێشمەرگە بۆ كەركوك و ناوچەكانیتر ھەمووی كرا بە قوربانی بۆ مووچە، بەڵام ھیچ بەڵێنێكیش بۆ پێدانی مووچە وەرنەگیرا كە ئەمە ئەوپەڕی لاوازی كورد ئەسەلمێنێ و بگرە نەنگی و شەرمیشە داواكاری گەلێك لە مووخەیا بچوكرێتەوە وە وێڕای ئەوەش مسته‌فا كازمیی سه‌رۆك وه‌زیران ئاماده‌نه‌بوو هیچ به‌ڵێنێك یاخود هیچ گره‌نتییه‌ك به‌ كورد بدات، كه‌ كێشه‌كانی چاره‌سه‌ر ده‌كات، به‌ تایبه‌ت بۆ كێشه‌ی مووچه‌، به‌ڵكو گوتبووی ئه‌گه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ بخاته‌ به‌رنامه‌ی كاره‌وه‌ نه‌یاری بۆ زیاد ده‌بێت، به‌ڵام دڵنیایی دابوو كه‌ نیه‌تی باشه‌. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش كورد له‌ پشتیوانی خۆی بۆ كازمی ساردنه‌بوویه‌وه‌ چونكە (نیەتی باشە) ئەمەش زیاتر لە قسەی سەرتەنور ئەچێت. تازە كورد لە بەغا دۆڕاو ناگەڕێتەوە دۆخی جاران بەڵام ئێستا جارێكیتر بارزانی لەبەردەم ھەڵەیەكیتری مێژووی و چارەنوسازدایە و كە ئەگەر ھاوكاری توركیا بكات بۆ لەناوبردنی قەندیل ئەوا لە دوای قەندیل شتێك نامێنێ بەناوی ھەرێمی كوردستان لە باشوری وڵات و پارتی دیموكراتی كوردشتانیش لە حیزبێكی كارتۆنی بەولاوە ھیچ بوونێكی نابێ. كێشەیەكی تری پارتی و یەكێتی ئەوەیە كە كار لەسەر كۆنە قین ئەكەن و ڕاوێژی ھەموو دۆستێكیش تەنھا ئەگەر پارتی و یەكێتی نەبێ بە ھەند وەرناگرێ. ئاقڵمەندان لای پارتی و بارزانی تەنھا ئەو كەسانەن كە ووشەكانیان بە باڵای ئەوان ئەدوورن ئەوەش یەكێكە بووە لە ھەرە ھۆكارە گرنگەكانی پاشەكشەی پارتی ئەگەر چی ئەوان ھەڵەی بەدەستھێنانی٤٧ پەرلەمان كە ھەموومان ئەزانین چۆن ھێناویانە گومڕای كردوون. مانەوەی خەڵكی باشوری كوردستان وەك داشی دامەی پارتی ھەڵەی پارتی نیە ھێندەی ئەوەی كە نەبوونی حیزبێكی خاوەن ستراتیژی قوڵ و جیاواز بەمانی ووشە لە پارتی لە لایەك و گوێنەگرتنی ئەو حیزبانە لە بنكە جەماوەریەكانیان و ئەقڵمەندانی بێ بەرژەوەندی لەلایەكی ترەوە. لەدواین كارە ناشرینەكانیشیانا سۆران عومەری ئەندام پەرلەمانیان كرد بە قارەمان و ھەرێمیشیان كرد بە پەند.

هێمن مامەند ساڵی رابردوو وتارێكم نوسی بەناوی "شێخ لاهور یان شێخ رامبۆ" لەوتارەكەدا باسی پروپاگەندەكانی پارتی و میدیای پارتیم كردبوو بەوەی كەدەڵێت لاهور شێخ جەنگی هێزی ناردووە بۆسەركوتكردنی خۆپیشاندەرانی بەغدا و هاوكات لاهور هێزی  ناردووە بۆرۆژهەڵاتی كوردستان و بۆسەركوتكردنی خۆپیشاندەران لەئێران لەوتارەكەدا ئاماژەم بەوەكردبوو ئەگەر وابێت  ئەوە لاهورە یان رامبۆ؟  ئاخەر كاتێك وڵاتێكی وەكو ئێران كەخاوەنی هێزێكی گەورەی سەربازی و موخابەراتیە داوای یارمەتی لە  لاهوری شێخ جەنگی دەكات ، بەڕاستی ئەوە سەیرە و  حەقە ناوبنرێت شێخ رامبۆ نەوەكو شێخ لاهور.  ئەم پروپاگەندانەی پارتی و میدیاكانی پارتی نەوەكو هەرنەیتوانی لاهوری شێخ جەنگی لاواز بكات، بەڵكو دواجار بوو بەخزمەتێك بۆلاهوری شێخ جەنگی و سەرئەنجام لەدوا كۆنگرەی یەكێـی نیشتیمانی كوردستان  لەكۆی 120 كورسیەكەی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی نزیكەی 80كورسی لەباڵی لاهوری شێخ جەنگین  یان نزیك لەئەون، بەهەر حاڵ پارتی و میدیاكەی پارتی دوای ئەوەی بەدژایەتیەكانیان  لاهوری شێخ جەنگیان كرد بەرەقەم و لەناو حزبەكەی خۆشەویستریان كرد تادواجار بوو بەهاوسەرۆكی حزبەكەی ، بەڵام هێشتا تەمبێ نەبوون و وازیان لەم پروپاگەندانە نەهێناوە ، ئەوەتا لەئێستادا هەر رۆژنامەنوسێك راپۆرتێكی گرنگ یان هەواڵێكی سەرنج راكێش بڵاو دەكاتەوە  بەپیاوی لاهوری ناودەبەن، وەك ئەوەی بینیمان ئەوەی كەبەرامبەر من كرا، كەلەماوەی رابردوو بەتایبەتی دوو مانگی رابردوو چەند دۆسیەكی هەستیارم بڵاو كردەوە ،بەم هۆیەشەوە لەماوەی یەك مانگدا سێ جار دەستگیركرام و ئازادكرام و دەستگیركرامەوەو  داواكاری گشتی و سەرۆكی حكومەت حەفت دۆسیەیان لەسەر من كردەوەو مانگێك و سێ رۆژ خرامە زیندانەوە،  دوای ئەوەی دەستگیركردنەكەم لەسەر ئاستی نێوخۆی و جیهانی  كاردانەوەیەكی باشی میدیاكانی ناوخۆ و جیهانی لێكەوتەوەو چەندین رێكخراوی نێودەوڵەتی و كونسڵخانە لێی هاتنە دەنگ منیان كرد بەپیاوی لاهورو وتیان هێمن مامەند سەربەلاهورەو لەمیدیاكەی ئەو ئیشی كردووە ، بەراستی سەیرە ئەم حزبە چەندە بێ ئاگایە بێ ئەوەی هەست پێ بكات كەئەم قسانە لەزیانی ئەوە هەمیشە خەریكی پروپاگەندەن، باشە بۆچی  هەررۆژنامەنوسێك  كارێكی گرنگی كردوو  ، دەستگیركردنەكەی كاردانەوەیەكی گەورەی لێكەوتەوە بیكەن بە پیاوی شێخ لاهور ، ئاخەر نازانن یان كەسێك نییە لەو حزبە بڵێت "كاكە گیان هەر كەسێك ناوبانگێكی دەركردوو بوو بەرەقەم ئێمە بیكەین بەپیاوی لاهور ئەوە دەستكەوتە بۆئەو ؟ یان ئەگەر سەیری بكەین لەدۆسیەی سۆران عومەری پەرلەمانتاری فراكسیۆنی كۆمەڵ لەكاتێكدا ئەم پیاوە یەكێكە لەپەرلەمانتارە چالاكەكانی ئەم خولەی پەرلەمان و دەست بۆبرینەكان دەبات و كار لەسەر دۆسیە گەندەڵیەكانی ئەم كابینەیە دەكات و موڵك و كۆمپانیاكانی سەرۆكی حكومەت ئاشكرا دەكات ، لەبەرامبەردا پارتی و میدیای پارتی و پەیجەكانی سەربەپارتی لە سۆسیال میدیا رێك بەوە تۆمەتباری دەكەن ، كەپیاوی شێخ لاهورە، ئاخەر ئەگەر پەرلەمانتارێك بەم شێوەیە چالاك بێت و لەنێو خەڵك خۆشەویست بێت و تۆبیكەیت بەپیاوی شێخ لاهور ئەمە دەستكەوتە بۆشێخ لاهور یان شكست؟   ئەگەر هەرچی رۆژنامەنوسی باش و ناودار و پەرلەمانتاری چالاك و ناودار پیاوی لاهوربێت، بەڕاستی دەستكەوتە   بۆلاهوری شێخ جەنگی و جێگەی سەرسوڕمانە كەلاهور ئەو  هەموو كەسە چالاكە  پێدەگەیەنێت، بەخوا حەقە شێخ لاهور بكرێت بەرێبازو ئایدۆلۆژیایەكی تایبەت بەخۆی هەبێت و ناوی بنێرێت لاهوریزم، یان قوتابخانەی لاهور یانیش پەیمانگای شێخ لاهور بۆپێگەیاندنی پەرلەمانتارو رۆژنامەنوس و كادیری بەتوانا ، ئاخەر كەی واز لەم پروپاگەندانە دەهێنن ؟ كەی بیرلەوەدەكەنەوە ئەم قسانە بەزەرەرو زیان بۆخۆتان و بۆحزبەكەتان دەشكێتەوە؟

مەجید ساڵح (١) لە شوباتی ٢٠١٦ دکتۆر یوسف محەمەد سەرۆکی پێشووتری پەرلەمانی کوردستان سەردانی  "جۆن پیرکۆ" سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی بریتانیای کرد، کە قسەوباس ھاتە سەر داخستی پەرلەمانی کوردستان لە لایەن پارتییەوە یەکسەر بە واقوڕمانەوە وتی «جا گەلی کوردستان چۆن ئەوە قەبوڵ دەکەن، ئەگەر حکومەت رێگەم لێبگرێ و نەھێڵێت بێمە ئێرە، خەڵکی بریتانیا دەرژێنە سەرشەقامەکان و لێی قەبوڵ ناکات»!! تەبعەن لە مێژووی بریتانیادا  بۆ کپ کردنەوەی دەنگی نوێنەرانی گەل، چەندین جار لە رێگرتن خراپتریان بەرامبەر کراوە، لە سەدەکانی ١٤،١٥، ١٦دا حەوت سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەو وڵاتە بەدەستی (شا) و حکومەتەکانی سەریان لە لاشەیان جیاکراوەتەوە، بەڵام  خەڵکی بریتانیا کۆڵیان نەدا و خاوەندارێتیان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی خۆیان کرد و تا رۆژەکەیان گەیاندە ئەم رۆژەی کە (شا) جگە لە شایەکی رەمزی زیاتر ھیچی تر نییە  و حکومەتیش بی رەزامەندنی ئەو ئەنجومەنە ناتوانی پەنجە بکات بە ئاودا.. (٢) ٧ی ئایار پەرلەمانی کوردستان بە دەنگی پەرلەمانتارانی پارتی دیموکراتی کوردستان و ھاوپەیمانەکانی، بە پێی پەیڕوی ناوخۆی پەرلەمان، حەسانەی پەرلەمانیان لە سۆران عومەر سەندەوە،  ھەڵبەت بۆ ھەمان مەبەستی شاکانی بریتانیا کە کپکردنی دەنگی نوێنەرەکانە، جگە لەو ھەڵایەی کە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بەرپا کرا و ھەموو دابەزین بوو بە سەر پەرلەمان، ئەگینا بە نسبەت رای گشتیەوە رووداوەکە بە ئاسایی تێپەڕی. ھەندێ حزب و لایەن و سیاسەتمەداری دیاریش کە لە کاتی داخستنی پەرلەمانی کوردستان لە ٢٠١٥  نەک ھەر بێدەنگیان ھەڵبژارد، بگرە بوون بە عەڕاب و کلیلی کردنەوەی دەرگا کڵۆم دراوەکەی پەرلەمان  لە ٢٠١٧، لەم کێشەیەدا بۆ بەرژەوەندی خۆیان میدیا و ھێزی تایبەتی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانیان خستە بواری ناشیرین کردنی پەرلەمان. و گاڵتەکردن بە سیستمی پەرلەمانی.. (٣) بێ پەرلەمانی ھەر بۆ خوا و میللەتە  ناشارستانییەکان باشە،  شکۆی ھەموو پەرلەمانێک  لەوەوە دەست پێدەکات کە خەڵک خاوەندارێتی لێ بکات و نوێنەرانیشی کۆڵ نەدەن و نا ئومێد نەبن، بریتانیای (عوزما)  ھەر بە لەشکرەکەیەوە (عوزما) نییە، بەڵکو لەو سیستمە ئیداری و سیاسی و پەرلەمانییەی کە ھەیەتی عەزەمەتەی بەدەست ھێناوە، ئەو سیستمەش بەری رەنجی ھەزار ساڵ لە تێکۆشانی خەڵک و  سەرسەختی نوێنەرەکانی لەبەرگری کردن لە بەرژەوەندی خەڵک و بیرکردنەوەی رۆشنبیر و ھزری روناکی فەیلەسۆفەکانیەتی.. پەرلەمانی کوردستان، بەو ھەموو کەموکوڕیەی کە ھەیەتی دەبێ خاوەندارێتی لێ بکرێت و لە دەستی ئەوانە دەربھێنرێت کە وەک موڵک و تاپۆی خۆیان تەماشای دەکەن.. ئەوەش نە بە بایکۆت کردنی ھەڵبژاردن دەکرێ و نە بە جوێندان و ناشیرن کردنی.. شکۆدارکردنی پەرلەمان بە ناردنی زۆرترین نوێنەری راستەقینەی خەڵک دروست دەبێ.. نائومێد بوون لە سیستمی پەرلەمانی،  ئامانجی ئەوانەیە کە دەیانەوێ  پەرلەمان بە زەلیلی بمێنێتەوە،  مێژووی پەرلەمانی وڵاتانی خۆشگوزەرانی ئێستا ئەوەمان پێ دەڵێ کە ئەوان ھەزاران کەندو کۆسپ و تەگەرەیان ھاتوەتە رێ تا گەیشتوون بەم رۆژە، ھیچ دەسەڵاتێک ئامادە نییە لە سینیەکی زێڕدا کلیلی پەرلەمانێکی عەیار ٢٤  بدات  بە خەڵەکەی..

ئاری هەرسین   لە کاتی قسەکردن لەسەر هەلومەرجی ئێستای هەرێمی کوردستان، هیچ پێویست بە درێژەدان  بە قسە ناکات و پێویست ناکات کەسێک پۆست دوکتۆرای لە سیایەتدا بەدەستهێنابێت بۆ ئەوەی لە قورسایی ئەو قەیرانانە تێبگات کە بەرەوڕوی هەرێمی کوردستان بونەتەوە. سیاسەت (ئەگەر بەمەبدەئەوە بکرێت) بریتیە لە ئیدارەدان و بدەو بستێن لەپێناو خزمەتکردنی میللەت. ئەرکی سیاسەتمەداری نیشتیمانپەروەریش هیچ نیە جگەلە جێبەجێکردنی ئەو دو ئەرکە بە قازانجی میللەت. بەداخەوە بەم جۆرەی ئێمە لە کوردستان سیاسەت ئەکەین، لە ڕاستە شەقامی ئەو پێناسەیەی سەرەوە لامانداوە. کەسانی ناسیاسی و دور لەمەبدەئی نیشتیمانی خزێنراونەتە ناو جومگە سیاسیەکان، کە لەبری ئەوەی ئینتیمایان بۆ میللەت، نیشتیمان و ئاڵا هەبێت، دەروێشی کەسایەتی، پلەو پۆست و بەرژەوەندی شەخسی و ئایینین. لە چوارچێوەی سنوورەکانی دیموکراسیدا دەسەڵاتەکان لەکۆمەڵگەدا جیاکراونەتەوەو، مەسەلەی ئازادی رادەڕبڕین دەستەبەرکراوە، بەڵام سنوور بۆ ئازادی داندراوەو ئینسان هەتا ئەوکاتە ئازادە ڕای خۆی دەرببڕێت، کە سنوری ئازادی کەس (یان گروپێکیتر) نەبەزێنێت. ئیتر ئەم کەسە لە هەر پلەو پایەیەکی کۆمەڵایەتیدا بێت. بەداخەوە، زمانی قسەکردنی کاک سۆران عومەر هەرگیز لای بەندە جالب و سەرنجڕاکێش نەبوە. نەک لەبەرئەوەی (هەندێک) لە قسەکانی راست نین، بەڵکو لەبەر شێوازی گوتنیان. عاقڵانەیە ئینسان لەخۆی بپرسێت، کە ئایا کێشەی گەندەڵی لەهەرێمی کوردستان لە کاک مەسرور بارزانیەوە دەستپێدەکات و بەویش کۆتایی دێت؟ بۆچی لەئێستاداو لەم تەوقیتە پارلەمانتاری ئازادئەندیش نابێت بهێڵێت خەڵکیتر بیکەنە بەشێک لە ئەجندای خۆیان. بۆچی لەم کاتەدا کە ئێمە (هەمو لایەنە سیاسیەکانی کوردستان)و، بەتایبەتیش ئێمەو یەکێتی و گۆڕان پێویستمان بە یەک دەنگی، یەکڕیزی و تەبایی هەیە. هەندێک لە برادەرانی ئێمەی پارتی لە ڕابوردودا بە کاک سۆرانیان ئەوت  تیرۆریست. ئەی باشە کە تێرۆریستە بۆچی فراکسیۆنی پارتی دەنگی بە کاک سۆرندا (ساڵی ٢٠١٤) بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆکی لیژنەی مافی مرۆڤ لە پارلەمان و، بۆچی قوبوڵمان کرد لەگەڵ کۆمەڵی ئیسلامی حکومەت تەشکیل بکەین (کابینەی ٨ و کابینەکانی تریش). عەیب و عاری ئەو زمانەشی کە کاک سۆران عومەر بەرامبەر ئێمە بەکاری ئەهێنێت، لەپێشدا بۆ خۆی و حیزبەکەی ئەگەڕێتەوە. چونکە ئەگەر لەگەڵ دز، جەردەو مافیا چویتە معامەلەوە، ئەوا شەریکیانیت و هیچ جیاوازیەکت لەگەڵ ئەواندا نییە (بەڵگەی ئایەتی قورعانی حەدیسی پێغەمبەری ئیسلام د.خ. لەسەر ئەم مەسەلەیە زۆرن). لەوانەیە هەر لەبەر ئەوەش بێت بە سەدان هەزار موسوڵمانی کوردستان نەهاتنە سەرشەقام بۆ هەڵوێست پیشاندان لەسەر لابردنی پارێزبەندی نە لەسەر کەسایەتیەک کە خۆی ئەڵێت موسوڵمانم، نە بۆ حیزبەکەشی کە خۆی بە نمایەندەی خوای بێ شەریک و قورعان و پێغەمبەرەکەی د.خ لەسەر خاکی پیرۆزی کوردستان ئەزانێیت. ئینسان لە خۆی ئەپرسێت، ئیتر کەڵکی پارلەمان چیە؟… کە هەمو شتێک (هەر وەک هەمیشە) لەلایەن مەکتەبی سیاسی حیزبەکانەوە بڕیاری لەسەر بدرێت و، لە هەمو دانیشتنێکی پاڕلەمانەوە ئەم میللەتە لای ئاشکرابێت کە ئەمە بەرە پڕ جەنجاڵەکەی کوردستانیەو هیچیتر.  ئیتر پارلەمانمان بۆچیە؟… ئەگەر ڕۆژێک بزوتنەوەی گۆڕان زۆرینەی پاڕلەمانی بەکاربهێنێت بۆ دامرکاندنەوەی ڕق و توڕەبونی خۆی لە قوتکردنەوەی (نامەعقولی) هەمواری قانونی سەرۆکایەتی هەرێم لە ساڵی ٢٠١٥، یان ئێمە ئەم زۆرینەی پارلەمانیە بۆ مەسەلەیەکی زۆر بچوک (لەچاو گەورەیی بەرژەوەندی و ئاسایشی نیشتیمانی) بەکاربهێنین، جیاوازی چیە؟

رێبین هه‌ردی‌   مێژوو پرە لە درۆ..زۆرجار مێژوو درۆزنەکان دەینوسنەوە کە بەهەزار فرتوفێل و کرداری دزێو گەمەی دەسەڵات دەنوسنەوە..سەردەمێک ڤاڵتەر بنیامین ڕاستی گووتبوو (مێژوو براوەکان دەینوسنەوە) هەر لەبەرئەوەش پڕ دەبێت لە درۆ و شێواندنی ڕاستیەکان و پیشاندانی ناشرینی وەک جوانی و ژێرکەوتن وەک سەرکەوتن و ..هتد. لەسەرەدەمی بەعسی عێراقیدا چیرۆکی جەنگە خوێناویەکانی سەدام ئەو بەعسیە درۆزنانە دەیان نوسیەوە کە گەورەترین شکستەکانی سەدامیشیان وەک سەرکەوتنی گەورە بە خەلک دەفرۆشتەوە. نوسەری پێشەکی فارسی کتێبی کۆماری ترس کەسەرنجی ئەم دۆخەی دابوو لەو پێشەکیەدا نوسی بووی: تێکەڵەیەکی سەیرە ئەم خەلکی عێراقە سەدام رێکەوتنی جەزائیر ئیمزا دەکات خەڵکی وەک سەرکەوتن بۆی هەڵدەپەرن..سەدام رێکەوتنی جەزائیر لەسەر شاشە ئەدرێنێت و دیسان خەلکی دەرژێنە سەر شەقام و هەڵدەپەرن..سەدام کوێت داگیر دەکات خەڵک هەر هەلدەپەرن، سەدام بەوشێوە ئابروبەرانەیە کوێت بەجێدێلێت..دیسان خەلکی دینە سەرجادە هەڵدەپەرن بۆسەرکەوتنێک کە بوونی نیە. مێژوونوسانی بەعس گەورەترین شکستەکانیشیان وەک سەرکەوتن دەنوسیەوە و دەشیانکرد بە وانیەکی مێژوو کە لە قوتابخانەکاندا دەخوێندرا: سەدام یەکەم سەرۆک عێراقە کە پارێزاگای ژمارەی ١٩ی(واتە کوێتی) گەڕاندەوە سەر عێراق..کاتێکیش بەوشێوە ئابروبەرانەیە لە کوەیت دەرکرا مێژوونوسە بەعسیەکان نوسیان بەهێزترین سەرکردەی عەرەب کە بەرامبەر ٣٦ دەوڵەتی داگیرکەر ڕاوەستا و نەیانتوانی بیڕوخێنن...گەر سەدام لە ٢٠٠٣ دا نەڕوخێنرایە..ئێستا هەموو قوتابیەکانی عێراق ئەم شتانەیان وەک وانەی مێژوو دەخوێند و لەبەر دەکرد. (مێژوو براوەکان دەینوسنەوە) کە هەمیشە پرە لە درۆ و هەڵخەلاتاندن و ناشرینی. کاتێکیش هۆرکهایمەر پێناسی قوتابخانەی رەخنگرانەی بەمشێوەیە کردبوو .(هەموو ئەو کەسانەی ئەو ڕاستیە دەزانن کە ئە کۆشک و تەلارەکانی ئێستا دروستکراون لەسەر ئیسک و پروسکی هەزران مرۆڤ دروستکراوە) هەمان بۆچونی ڤاڵتەر بنیامینی بەشێوەیەکی تر دوبارە دەکردەوە..لەپشت کۆشک و تەلارە رازوەکانەوە، ستەمێکی شاراوە هەیە کە بێدەنگ کراوە. هەموو دەستکەوتێک لەقولایدا نوشوستیەکی گەوەرەی دارمانی مرۆڤایەتی و ئەخلاقیە و بەسەر لاشە و ستەمێکی گەورەدا تێپەڕیوە. مێژوو درۆزنەکان دەینوسنەوە کە ئەرکی سەرەکیان شاردنەوەی رەنج و ئازارە راستەقینەکان و پێشاندانی سەرکەوتنی وەهمی و درۆزنانە کە تەنیا کۆشکی چەند دەسەلاتدارێکی ستەمکار دەڕازێنێتەوە. بەلام خۆشبەختانە ئێمە لەسەردەمی ڤاڵتەر بنیامیندا ناژین (کە لە چیرۆکی تراژیدیانەی ڕاکردنی لەدەستی نازیەکان لە سەرسنورێکی نێوان فەڕەنسا و ئیسپانیادا و لەترسی دەستگیرکردنی لەلایەن نازیەکانەوە خۆی کوشت) لەسەردەمێکدا ناژین یەک حیکایەتخوان و یەک قسەکەر و یەک مێژوونووسی هەبێت..لەسەردەمی پۆستمۆدێرنداین کە پرە لە شایەتی زیندوو بەسەر هەموو روداوەکانەوە و حەکایەتەکانیشی بە زمانی جیاواز دەگێرێتەوە. لەسەردەمێکداین مێژوونوسەکانی زۆر و حکایەتخوانەکانیشی زۆرتر. لەپال هەر گێرانەوەیەکی درۆزنانەی دەسەلاتەوە بۆ روداوەکان، دەیان شایەتی راستەقینە رووداوەکە چیرۆکەکە وەک خۆی دەبینن و دەگێڕنەوە و ڕێگە نادەن درۆکانی حەکایەتخوانەکانی دەسەلات روادوەکە بشێوێنێت. ئەوەی لەم رۆژانەدا لە پەرلەمانی کوردستان لە سایەی دەسەلاتی پارتی بەسەر پەرلەماندا روویدا لەومجۆرە روداوانەن..لەوجۆرە روداوانەی دەسەلات حەکایەتی درۆی بۆ دروست دەکات و بە خەیاڵی خۆشی دەتوانێت وەک حەکایەتخوانەکانی سەردەمی بەعس بیکات بە ڕوداوی ڕاستەقینە و خەڵکی پێ هەڵخەلەتێنێت. چیرۆکەکەی ئەوان دەڵێت(لەپێناوی یاسادا و بۆ ڕێزگرتن لە یاسا و سەلماندنی ئەوەی ئەندام پەرلەمان لەسەرو یاساوە نیە) پارێزبەندیان لەسەر کاکە سۆران هەلگرتووە،،باشترین بەڵگە بۆ ئەوەی لەسەردەمی دەسەلاتی پارتیدا چیدی بێ یاسایی قەبوڵ ناکرێت..بەلام چیرۆکە راستەقینەکە رێک بە پێچەوانەوەیە بۆ سەلماندی ئەوەی سەرەک وەزیران لەسەرو یاسایە و کەس بۆی نیە پێی بڵێت بەری جاوت کلی پێوەیە، دەمی هەموو ئەوانە دادخەن جورئەت دەکەن ناوی بەڕێزیان بێنن. پێشتر لەسایەی هەمان سەرۆک وەزیراندا و بەناوی یاساوە رۆژنامەنوسێکیان زیندانی کرد و شکات لە دوای شکاتی بۆ ئامادە دەکەن، هەنوکەش نورە دێتە سەر ئەو کەم ئەندام پەرەلەمانانەی دەوێرن قسەیەکی هەق بڵێن. ڤاڵتەر بنیامین بەدروستی نوسی بوی (هچ بەڵگەیەکی شارستانی نیە، بەڵگەی بەربەریەت نەبێت). لەراستیدا ئەم دەنگدانەی پەرلەمان رێک ئەو قسەیەی ڤاڵتەربنیماینمان بیر دەخاتەوە..بەڵگەیەک کە بەروکەش بۆ سەلماندنی سەروەری یاسایەوە بە ناوەرۆکش دوا پلەی بەربەریەتە. لەسەرەتای ڕێکەوتنی گۆران و پارتیدا و لەیەکەم رەخنەم لەو رێکەوتنە کە تۆمارەکەی لە کەناڵی ئین ئارتی ماوە گوتم کارەساتی ئەم رێکەوتنە ئەوەیە ئەمجارە پەرلەمانیشیان تەسلیمی پارتی کردکاتێک سەرۆکایەتی پەرلەمانیان پێشکەش بە پارتی کرد بەناوی ئەوەی کورسیەک بۆ کەمە نەتەوەیەتیاکان بێت، کە هەموو دەزانین کەمە نەتەوەیەکان ناوێکی ترە بۆ گوێڕیەڵەکانی پارتی. ئێستا ئیدی بەتۆپزی دەرکەوت ولات بە پەرلەمان و هەمویەوە لە دەست پارتیە و لە حوکمی ئەوانشدا ئەوەی خزمەکار و بەردەستی بنەماڵەکە نەبێت، خائین و خۆفرۆشە و هەر بەناوی یاساشەوە لە زیندان دەکرێت و هەر بە دادگاش حوکم دەدرێت. لە سایەی پارتی و بەدیاریکراوی لە حوکمی سەرەک وەزیرانی ئێستادا هەموو خۆمان بۆ زیندان و سەرکوت و ئەشکەنجە و هەموو جۆرە ناوزراندنێک ئامادە بکەین..ئەمرۆ نۆرەی کاک سۆران بوو، سبەی هەمومان دەگرێتەوە...لە سایەی پارتی و حکمڕانی کاک مەسروردا رەشترین سەردەمەکانی حوکمرانی دەبینین و ئەمەی کراو دەکرێت تەنیا دەستپێکی قۆناغێکی تاریکە کە بەخوێن و ئەشکەنجە و توقاندن دەنوسرێتەوە. بەلام بێگومان خاڵی نابێت لە بەرگری و خۆراگری و بەردەوام نا وتن بە دەسەلاتێکی وا ناشرین کە بەس زمانی زیندان و سەرکوتکردن دەزانێت. سەردەمی مەسرور بارزانی لە سەردەمە هەرە تاریک و ناشرینەکانی حوکمرانی هەرێم دەبێت کە تیایدا حوکمڕانەکانی پێشوو وەک حوکمرانی زۆر کراوەتر و لێبوردوو تر دەردەکەون. سەردەمی مەسرور سەردەمی گرتن و زیندانکردن و ئەشکەنجە و دەمکوتکردن و بە کارتۆنی کردنی پەرلەمان و هەموو دەزگاکانی ترە ..سەردەمێکی تاریک دەژین کە پێشهاتەکانی زۆر گەوەرەتر دەبێت لەمەی کە ڕوویدا. لابرنی پارێزبەندی کاکە سۆران سەراتەیەکی بچوکە بۆ قۆناغێکی درێژی سەرکوتکاری کە بەڕێگەوەتە هەموان توشی کێشە و سەرئێشە بکات. ئەمرۆ هەمووان بە حیزب و ڕێکخراو و هەموو دەنگێکی ئازادەوە لەبەردەم تاقیکردنەوەیەکی گەوەرەدان یان ئەواتا بەر بەم بەربەریەتە دەگرن کە بەناوی یاساوە گەورەترین گاڵەتەجاڕی بەیاسا و دەزگاکان دەکات، یان هەمووان وەک کاک سۆران بەناوی یاساوە چی پێشێلکاریە بەرامبەرمان دەیکەن.

شوان محه‌مه‌د لە کێشەی سەندنەوەی پارێزبەندی لە سۆران عومەر.. پرسیارێکی زۆر گرنگ خۆی قوت دەکاتەوە..؟ ئەگەر یاسا سەروەر بێت و کار بەبڕیارەکانی دادوەرو دادگاکان بکرێت، نابێت هەر ئەسڵەن پرسی پارێزبەندی بخرێتە دەنگدانەوە، دەبێت دەمودەست سەرۆکایەتی پەرلەمان رەتیبکاتەوەو نەیخاتە بەرنامەی کارەوە، ئەگەر بڕیاری دادگاش بەسەر پەرلەمانیشدا جێبەجێبکرێت، پێویستە یەکڕاست ئەو چوار پەرلەمانتارە بەبێ جیاکردنەوەیان، رادەستی دادگا بکرێن و کێشەکەیان دادگا یەکلایی بکاتەوە، چونکە ناکرێت حوکمی دادورێک کە پشت بەستووە بەدەقێکی یاسایی بخرێتە دەنگدانی پەرلەمانتارانێکەوە کە رەنگە تاکوتەرا خەڵکانێکی یاسایی تێدابێت. هەر لێرەشەوەیە لە جیهاندا پارێزبەندی بۆ پەرلەمانتاران دانراوە تا ئەو کاتەی پەرلەمانتارە، دوای تەوابوونی ماوەی پەرلەمانتاریەکەی دەبێت بچێتە بەردەم دادگا.. خستنە دەنگی یەک بەیەکی ئەو چوار پەرلەمانتارە بە جیا دابەشکردنی بڕیارێکی دادگایە، لە کاتێکدا مەبدەئی بڕیارەکە داوا دەکات ئەو تۆمەتبارانە رادەست بکات.  ئەمە دیوێکی پرسەکەیە، دیوەکەی تری دەنگدانەکەی پەرلەمان و جیاکردنەوەی سۆران لە سێ پەرلەمانەکەی تر ناهەقی و نایەکسانییەکی تێدایە بەرامبەر خاوەن داوا یاساییەکان، مانای چی پەرلەمانتارێک بەرپرسێکی پێشمەرگە تۆمەتبار دەکات بە یارمەتیدەری داعش، بەڵام پەرلەمان ئەمە رادەستی دادگا ناکەن، کەچی پەرلەمانتارێکی تر بەرپرسێک تۆمەتبار دەکات کە کۆمپانیای هەیەو بزنس دەکات، کەچی ئەمەیان رادەستی دادگا دەکرێت، هەرچی یەکەمیانە دەهێڵێرێتەوە تا ئەو پەرلەمانتارە کاتی پەرلەمانتاریەکەی تەواو دەبێت، باشە بەپێی یاسا بەرکارەکانی هەرێم کام تاوانیان حوکمی زیاترە..؟ بەرپرسێکت تۆمەتبار کردووە بەیارمەتیدانی داعش، بەرپرسێکی تریش بە بزنس کردن..؟ باشە پەرلەمان بۆ ئومێد خۆشناوی رادەستی دادگا نەکرد، کێ دەڵێت لە دادگا نەیدەسەلمان کە ئەم بەرپرسە یارمەتی داعشی داوە، با لەمەشدا بپرسین یارممەتیدەری داعش مەترستی زیاترە بۆ سەر کۆمەڵگا، یان بەپرسێک بزنس بکات، باشە حوکمی یاسایی کامیان توندترە، هەموو کەس دەزانێت حوکمدان بەیاسای تیرۆر لەهەرێمدا لە هەموو حوکمێک قورسترە..!! برادەرانی پارتی ناو پەرلەمان ئەمڕۆ پێتان وتین نە هاوڵاتیان لەهەرێمدا بەرامبەر یاسا یەکسانن نە بەرپرسان، بگرە ئەو وێنەیەشتان پێداین کە بزنس کارێک خەتر ترە لە یارمەتدەرێکی داعش، بۆیە زۆر بەپەلەن لە دادگایکردنی سۆران.

عەدالەت عەبدوڵڵا  ئەگەرچی تا سەر وا نامێنێ و رۆژێک دێ کە بۆ رای گشتی ئاشکرا ببێت، بەڵام، بەگشتی، کێشەی نەبوونی زانیاری و نا شەفافییەت لەئاست زۆر دۆسیەو بابەتدا کە بەرپرسن لە زیادبوونی نا دادپەروەریی کۆمەڵایەتی و یاساشکێنی، وایان کردووە کە، دیاردەی واتەوات(إشاعات) لەناو خەڵکدا، بەخێرایی پەرەبستێنێ و ببێتە حیکایەتی رۆژانە.   ئەم دیاردەیە، کەم و زۆر، لەھەموو کۆمەڵگەیەکدا ھەیە. زانایانی بواری زانستە مرۆڤایەتییەکان، وەک دەرکەوتێکی ژیانی کۆمەڵایەتیی و پێویستییەکی دەروونی مرۆڤ، لێی دەڕوانن. ئەوان بەلایانەوە دیاردەیەکی نامۆ نییە، چونکە ھەم گرێدراوی فۆرمی سیستەمی سیاسییە، ھەم دۆخی کۆمەڵایەتی، ھەم وابەستەی زانیاری و زانین و رۆشنبیریشە لەلای مرۆڤ. دیاردەکە لای ھەموو کەس و گروپێکیش چوونیەک نییە، بەڵام ھۆکاری سەرەکیی تەشەنەکردنی دەگەڕێتەوە بۆ ونکردنی فاکت، یان چەپاندن و شاردنەوە، یان ترس و تیرۆر، یان غیابی ململانێی شەریفانە، یان بەرچاونەخستنی بەڵگەو زانیاریی پێویست بۆ رای گشتی.  لەواقعی کوردستاندا، ئەو چینە کۆمەڵایەتییەی کە زۆرجار بڕێکی زۆری ئەم دیاردەیەیان رووبەڕوو دەکرێتەوە، چینی بەرپرسە دەوڵەتی و حزبییەکانن. ئەوان لەکۆمەڵدا کەوتوونەتە ژێر مایکرۆسکۆبی ھاووڵاتیانەوە، وایان لێھاتووە تەواوی ھەڵسوکەوت و جموجوڵیان خراوەتە ژێر چاودێرییەوە، بەشێک لەماسمیدیاشیان بەخۆوە سەرقاڵکردووە، بەتایبەتی کە ئەرکێکی میدیا خۆی بەدواداچوونە بۆ پرسەکانی رۆژ و ئەو باسانەی کە لەناو کۆمەڵدا ھەن. لەم بوارەدا، ئەگەر میدیا زانیاری و بەڵگەی بەردەست نەکەوێت، یان لاشی بێ و نەتوانێ و نەوێرێ بڵاویان بکاتەوە!، ئەوا ئیتر بە ئاسانی دەرگای گەورە بۆ پڕوپاگەندەو واتەوات ئەکرێتەوەو تەڕو وشکیش پێکەوە دەسوتێن!.  بەمانایەکی تر، ئەمڕۆ سەروەت و سامانی بەرپرسان: لەڤێلا و کۆشک و تەلاریان بێت، یان کۆمپانیاو کارگەکانیان، یان کاری بازرگانیی ھەمەجۆریان، یان مۆڵدانی پارە لەبانکە ناوخۆیی و دەرەکییەکان، یان مەزرەعەو دۆنمە زەویان، یان سەفەر و گەشتی بەردەوام بۆ دەرەوەی وڵاتیان، یان غەسل و بەنزیخانەو ریزە دووکانیان، یان فرە ئۆتۆمبێلی خۆیان و ماڵ و مناڵیان، یان پزیشک و قوتابخانەی تایبەتیی وەچەکانیان، یان شوێنی سپێشەڵی خواردن و ریستۆرانت و یانەکانی شەوانیان، یان قومارکردن و قاچاخچێتی سەر سنورەکانیان، یان تەخشان و پەخشانی پارەو ئیشکردن بۆ بەرژەوەندیی تایبەتی لەسەر حسابی سامانی گشتی و نەسریەی حزبەکانیان، یان ئاستی خوێندەواری و تەمومژی بڕوانامەکانیان، یان پەیوەندییە کۆمەڵایەتی و شەخسییەکانیان چ لەگەڵ دەوروبەر و چ لەگەڵ رەگەزی مێینان، یان کاری رۆتینی و ئیدارییان چ لەگەڵ ھاووڵاتی ئاسایی و چ لەگەڵ خزم و کەسوکارو ئەحبابیان!، یان غروری ماڵ و مناڵیان لەناو خەڵکداو زۆر لایەنی تری رەفتارو ئەتواریان، ھەر ھەموو، تێکڕا، بۆتە شوێنی پرسیارو جێی ناڕەزایی و تووڕەیی ھاووڵاتیان. رەنگە سەرەتاییترین پرسیاریش لەکۆمەڵگەی ئێمەدا، زۆر بەسادەیی، ئەوە بێ کە ئەپرسن: ھەر بە راستی، ئەم ھەموو ناشیرینییە بۆ؟ ئەو ھەموو سامان و تێروپڕییەتان لەکوێ بوو؟ ئەگەر بەمووچەیە، دەلیلی نادادپەروەرییە، ئەگەر بە نەسریەو بودجەی وڵاتە، دەلیلی ئیختیلاس و تاوانە، ئەگەر بە بازرگانیکردنە، دەلیلی نائەھلییەت و بەدبەختی ئەم نەتەوەیەیە کە ئێوەی کردۆتە کاربەدەست و دەمڕاست لەناو حزب و دەوڵەتدا!.    بێگومان، پێشوەخت، دوو راستی ھەن دەبێ بیریان بخەینەوە بۆ ئەوەی ئێمەش کۆمەکی کەلتوری ئیشاعات و پڕوپاگەندە نەکەین:-  یەکەمیان: مەرج نییە ھەموو بەرپرسێک لە کۆی ئەو ناز و نیعمەتانەدا بژی کە ئاماژەمان پێکردن، بەڵام دەبێ ئەو پەیامەشیان پێگەیشتبێت کە لەناو خەڵکدا بەڕێژەیەک لەم سەڵتەنەتە ناسروشتی و دەوڵەمەندبوونە فاحیشانەیە، کە بە بەرچاوی خەڵکەوە ئەگوزەرێ، تۆمەتبارکراون.  دووەم: ئەو بەرپرسانەی کە ھەستدەکەن بێگوناھن و بە ناھەق لەگەڵ ئەوانیتردا حەشرکراون، بگرە ئەوان بەو ھەلومەرجە ناڕازین و دەستیان تێیدا نییە، ئەوا لەسەریانە دەستپێشخەربن لەرووبەڕووبوونەوەی دیاردەکەدا، یا لانیکەم، لەخستنەڕووی شەفافییەت و سەرچاوەکانی داھات و سامانیان.  ئەوان، بەداخەوە، نەھاتوون لەبەردەم ئەو لێشاوە لەپڕوپاگەندە، بە بەڵگەو زانیاری و راستگۆییەوە، بەرگری لەخودی خۆشیان بکەن!، بۆیە دەبینی لەدواییدا ھیچ سەرەتایەکی جیاواز دەست پێناکرێت، نە بۆ شەفافییەت و نە بۆ فشار خستنەسەر گەندەڵی و نە بۆ کۆتاییھاتن بە دیعایە و تۆمەتە پشت ڕاستنەکراوەکانیش، بەڵکو ئەم پرسانە، لەناو واقعی ئێمەدا، ھەر درێژە دەکێشن و زیاتر پەرەدەستێنن.    لەوەش زیاتر، ئەمڕۆ تووڕەیی خەڵک لە لێپرسراوان فراوانتر بووە، بەتایبەتی لەسەروەختی قەیرانەکان و خراپبوونی ژیان و گوزەرانی بەشێکی بەرچاوی ھاووڵاتیان. بەرپرسان، ئەوانەیان کە خۆیان بە دەستپاک دەزانن، تا ئێستا نەھاتوون، لانیکەم، بۆ نێوبانگی خۆیشیان بێ، دەنگیان لێ بەرز ببێتەوەو لەدژی ئەو دۆخە کە لەھەرێمدا ھەیە شتێک بڵێن!، بەڵکو ئەوەی تا ئێستا کردویانەو ھەیەو نییە، یان پاساوھێنانەوەیە بۆ قەیرانەکان، یان پێچاندنەوەیانە بە ململانێیەکی حزبایەتیی بێ ماناوە کە ھیچی لەژیانی ناھەمواری خەڵک نەگۆڕیوەو جۆرێکیشە لە دوو ڕوویی و ھەڵھاتن لەبەرپرسیارێتی، بەتایبەتی بۆ ئەو حزبە سیاسییانەی کە لەحکومەت و دەزگاکانی فەرمانڕەواییدان.     ئەوان ئەگەر، بە راستی، تێوەگلاو و سوودمەند نین، دەبێ بچنە ململانێوە لەگەڵ بەرپرسانی گەندەڵ و تێوەگلاودا، دەبێ دژی ئەو دۆخە ترسناکە لە نادادپەروەریی کۆمەڵایەتی بوەستنەوە کە تەنانەت لەخودی حزبەکانیشیاندا دروستیان کردووە نەک تەنھا لەناو کۆمەڵگەو دەوڵەتدا. دەبێ ھەموو ئەو بەرپرسانەش بەرکەنارو لەکار بخەن کە لە رابردوودا دەستیان لەبەرھەمھێنانی ئەو ھەلومەجە خراپەدا ھەیە، نەک ساڵ بەساڵ و خول بۆ خولی دەزگا دەوڵەتییەکان ئیمتیازات و پایەو پۆستیی زیاتریان پێ بدەن و بیانکەنەوە بە دەستڕۆیشتوو و ئاغا!.      سەرکردەو کاربەدەستی نەزیھـ دەست بە کڵاوی خۆیەوە ناگرێ!،  بێدەنگ نابێ و مووچەو نەسریەو ئیمتیازات بخواو لەولاشەوە نیوەی خەڵکی وڵاتەکەی لەخراپترین باری گەوزەراندا بژی!. ئەمە ھەڵوێستی بەرپرسی نەزیھـ نییە، ئەمە رەوشت و مۆراڵی ئینسانی جوامێرو مەرد نییە، جا لەھەر پارتێکی سیاسیی فەرمانڕەوادا بێ، ئەمە ھیچ نییە جگە لە جۆرێک لەبرابەشی لەگەڵ تێوەگلاو و گەندەڵکاراندا، بەڵام لەفۆرمێکی داپۆشراو و دەمامککراودا.  

هونەر تۆفیق لە تەموزی ١٩٩١ دا دەوڵەتی عێراق ، دەزگا ئیداریەکانی لە سنووری ئێستای هەرێمی کوردستان کشانەوە ، بۆشایی ئیداری بەمەبەستی خولقاندنی فەوزا لەناوچەکەدا دروستکرد . بەرەی کوردستانی بۆ پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییە ئیداریە بڕیاری هەڵبژاردنی مەجلیسی تەشریعی - پارلەمان - دا . ساڵی ١٩٩٢ بە پێکهێنانی مەجلیسی تەنفیزی -حکومەت - ئەو بۆشاییە پڕکرایەوە . لەوکاتەوە جیاوازی لەسەر چۆنیەتی داڕشتنی سیستەمی ئیداری هەرێم بەردەوامە . تا ئاستی ڕوودانی شەڕی ناوخۆ ، ناکۆکی و ململانێ لەسەر چۆنیەتی سیستەمی بەڕێوەبردن جیاوازی لەنێوان بۆچوونەکاندا هەیە . هەر لەسەرەتاوە ئەو سیستەمە ئیدارەیە بەجۆرێک لە ئیدارەی تەفویچی ( دەستەڵاتی تەخویلکردن ) بەڕێوەچووە . سەرۆکی حکومەت - پارتی ، تەفویچی جێگرەکەی - یەکێتی کردووە ، بڕیاری ئیداری لەسەر ناوچەکانی ژێردەستەڵاتی حیزبەکەی بەدەستەوەبێت ، ئیدارەی تەفویچی لە وەزیرەوە تا پلەکانی خوارتریش پەیڕەوکراوە . ئەم جۆرە ئیدارە ( نەمەرکەزی و نەلامەرکەزیەی ) یە ، لەهەرێمی کوردستاندا هەبووە ، تا کۆچی دوایی تاڵەبانی وەک خۆی مایەوە . پارتی دیموکراتی کوردستان لەئەنجامی بردنەوەی زۆرینەی دەنگی ناو پارلەمان لە ٢٠١٨ دا ، هەروەها غیابی ڕەمزەکانی ململانێ لەسەر چۆنیەتی ئیدارەی هەرێم ، سیاسەتی بەڕێوەبردنی بەرەو شێوازی ئیدارەی حیبری ئەعزەمان pontifex دەبات . کەهەنوتیانە بارەگای بارزانی دەکاتە مەرجەعی باڵا . قۆناغی ئیدارەی تەفویچی بەرەو کۆتایی دەبات . لێرەوە ئیشکالیەتی داواکاری لامەرکەزیەت سەرهەڵدەدات . داواکاری لامەرکەزی لەخۆیدا هەڵگری نەزعەیەکی شۆرشگێڕانەیە لەهەر شوێن و وڵاتێکدابێت . لە دیدی هەموو دەستەڵاتە مەرکەزیەکانەوە پەیامی ڕوخێنەر و تێکدەرانە لەناو ئیدارەی لامەرکەزیدا هەیە . بۆیە بەچاوی گومانەوە لێ ی دەڕوانن . بەپێ ی مادەی ١١٦ ی دەستوری هەمیشەیی عێراق ، ئیقلیم و پارێزگاکان دەبێت لامەرکەزی بن . ئۆتۆنۆمی ئیداری و مالی خۆیان دەبێت . لێرەوە ئەو دوو بۆچوونەی کە لەناو هەرێمدا هەیە ، بەریەکدەکەونەوە . بۆچوونی لامەرکەزی پێ ی وایە ، لەبەرئەوەی لامەرکەزی پارێزگاکان بەپێ ی دەستور ڕێگەپێدراوە ، دەبێت لەناو هەرێمی فیدرالیشدا هەمان لامەرکەزیەت پەیڕەو بکرێتەوە . بەڵام بۆچوونێکی حیبر ئەعزەمانەش هەیە کە ئەو لامەرکەزیەتەی دەستوری عێراقی بۆ ئیقلیم ناکاتە لامەرکەزی پارێزگاکان . چونکە ئەگەر پارێزگاکانی هەرێم لەناو خۆدا لامەرکەزی بن یەکڕیزی نەتەوەیەیی لەبەین دەچێت . لەمەوە بۆچوونی سیاسی بۆ یەکڕیزی زاڵ دەکرێت بەسەر بۆچوونی ئیداری و مالیدا . بەرزکردنەوەی دیدێکی سیاسی بەسەر دەقێکی دەستوریدا بۆهەردوو بۆچوونە سیاسیەکە مایەی ناکۆکیە . لەبۆچوونی داخوازی لامەرکەزیدا پرسی یەکڕیزی توشی سڵەمینەوە و ناڕوونیان دەکات لە چۆنیەتی جێبەجێکردنی لامەرکەزیەتدا ، ئایا داوای تەفویچ ( دەستەڵاتی مخەوەل ) دەکەن ؟ یان وردکردنەوەی کۆی دەستەڵاتی ئیداری لە وەزارەتی مەرکەزیەوە بەسەر یەکە ئیداریەکانی خوارەوەدا ؟ یان ئەو دەستەڵاتەی دەستوری عێراق بۆی دیاری کردوون ؟ لە گوتاری داخوازی لامەرکەزیدا ڕوونیە کامیان دەوێت ، ئەمەش خاڵی لاوازی داخوازیەکەیانە . لەبۆچوونی دژە لامەرکەزیەتیشدا هەرکامێک لەو سێ ئەگەرە جێبەجێ بکات یەکەم لە پرۆژەی دەستەڵاتی کەهەنوتی حیبر ئەعزەم کەمدەبێتەوە ، دووەمیشیان پێ ی وایە بە ڕازیبوون بەو داخوازیە لە پێگەی سیاسی حیزبەکەیان لە ناوهەرێم و بەغدا کەمدەکاتەوە . دەستەڵات و پێگە لە ئایدیۆلۆژیای ئەو حیزبەوە لە سەردەمی ناکۆکی مەکتەب سیاسی و سەرۆکی حیزبەوە بایەخی مان و نەمان بووە بەلایانەوە . مەلا مستەفا بەڕوونی بە مەکتەب سیاسی گوتووە : من نامەوێت وەک پادشای بەریتانیا ، مەلیکێکی ڕەمزی و بێدەستەڵات بم .

  وەهاب عەبدوڵا  ئەفسانەکە وا دەگێڕێتەوە کابرایەک قازێکی هەبوو، هەموو ڕۆژێک هێلکەیەکی ئاڵتوونی دەکرد. پاش ماوەیەک کابرا بیری کردەوە کە باشتر وایە ورگی قازەکە هەڵدڕێت و هەرچی هێلکەی تێدایە بە یەکجار دەری بهێنێت، نەک چاوەڕوانی بکات ڕۆژانە هێلکەیەکی بۆ بکات. ئەم ئەفسانەیە دەربارەی چاوچنۆکی، بۆتە پەندێک لە زمانی ئینگلیزیدا و ئیدیۆمی "کوشتنی ئەو قازەی هێلکەی ئاڵتونی دەکرد" بۆتە ئاماژە بۆ کورتبینی و لەناوبردنی سەرچاوە بەبەهاکان بەهۆی چاوچنۆکییەوە.  ئەگەر ئەمە ئەفسانە بێت، ئەوا ئەو کارەی مرۆڤ لەسەر ڕووی زەوی ئەنجامی دەدات (بە تایبەتیش لە دوای شۆڕشی پیشەسازییەوە) ئەفسانە نییە و بە ئاشکرا دەبینرێت کە مرۆڤایەتی بەهۆی چاوچنۆکییەوە بە دەستی خۆی ماڵی خۆی وێران دەکات.  هەسارەی زەوی، بە سەرچاوە سرووشتییە سنوردارەکەیەوە، ئەو قازەیە کە دەتوانێت ڕۆژانە هێلکەیەکی ئاڵتوونی بۆ مرۆڤ بکات و ژیانێکی ئاسودەی بۆ دابین بکات. لێ چاوچنۆکیی مرۆڤ لێناگەڕێت سروشت بە نەزمی ئاسایی خۆی کاربکات و لە مێژە دەستی بە هەڵدڕینی ورگی هەسارەکە کردووە.  مرۆڤ وا لەم هەسارەیە دەڕوانێت کە سەرچاوە سرووشتییەکانی بێسنوورن، هەر بۆیە سەدان ساڵە دەستی بە هەڵکۆڵینی کردووە و لە هەر شوێنێکی سەر ڕووی زەوی کانزا و سەرچاوەی سرووشتی هەبێت، ئامێرەکانی دەخاتە گەڕ و داروبەردی هەڵدەگێڕێتەوە و دەیکاتە وێرانە. لە ئەنجامیشدا خاک و ئاو و هەوا پیس دەکات و ڕێگە بۆ سەرهەڵدانی سەدان نەخۆشی و دەرد و پەتا خۆش دەکات. ئەمە لە کاتێکدا مرۆڤ هێندەی پێویستی بە دارستان و خاکی بەپیت و هەوای پاک هەیە، هێندە پێویستی بەو بەرهەمە زۆروزەوەندانە نییە کە کارگەکان ڕۆژانە بەرهەمی دەهێنن و پاش ماوەیەک، ڕزگاربوون لە پاشماوەکانیان دەبێتە دێوەزمەیەک و بەرۆکی زەوی دەگرێت.  سەدان ساڵە لەناوبردنی دارستانەکان، کە بە سییەکانی زەوی ناسراون، بەردەوامە و بەپێی ئامارەکان ڕۆژانە بە لایەنی کەمەوە (٣٢،٣٠٠) هێکتار دارستان لە سەر ڕووی زەوی لەناودەبرێت یان لەناودەچێت و ون دەبێت.١ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمیی زەوییش بە ئاستێکی مەترسیدار لە هەڵکشاندایە و بەپێی دوایین لێكۆڵینەوەکان لە ماوەی ٥٠ ساڵی داهاتوودا پلەی گەرما بە ڕادەیەک بەرز دەبێتەوە، گەرمای زۆرێک لە ناوچەکانی ئەفەریقا و ئاسیا و ئەمەریکای باشور و هەندێک ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش لە تەحەمولی مرۆڤدا نامێنێت و ساڵی ٢٠٧٠ زیاتر لە ٣ ملیار مرۆڤ دەکەونە ژێر ڕەحمەتی گەرمای تاقەتپڕووکێنەوە.٢ لە بەرامبەر ئەم دۆخە ترسناکەدا، بژاردەکانی بەردەم مرۆڤ دیاریکراون و لەوەدا خۆ دەبیننەوە کە دنیای سەرمایەداری دەستبەرداری پلانە لەمێژینەکانی خۆی بێت و دەست لە وێرانکردنی سرووشت هەڵگرێت. لە دۆخی ئێستادا و لە سەرەتای ئەمساڵەوە پەتای کۆرۆنا ئەم چارەسەرەی بە ناچاری بەسەر مرۆڤدا سەپاندووە. قەدەغەکردنی هاتوچۆ و خاوبوونەوەی پێچکەی پیشەسازی و کارگەکان، ڕێژەی دەرهاویشتنی گازە ژەهراوییەکانی کەم کردۆتەوە و ئاهێکی بەبەر سرووشتدا هێناوەتەوە. باجی ئەم گۆڕانکارییە پۆزەتیڤەش هێوربوونەوەی پێچکەی ئابوورییە کە لە بنەڕەتدا بە خێراییەکی شێتانە دەسوڕێتەوە. ئەمەش مانای کەمبوونەوەی بەرهەمە بە گشتی و لەنێو ئەوانەشدا بەرهەمە خۆراکییە سەرەکییەکان، کەمبوونەوەیەک کە هێندەی تەرازووی سرووشت ڕادەگرێت، هێندە زیان بە مرۆڤ ناگەیەنێت.   لێرەوە زەرورەتی سەرهەڵدانی مینیماڵیزم و ژیانی سادە وەک فەلسەفە و شێوە ژیانێکی دوای قۆناغی پەتا دەردەکەوێت. مینیماڵیزم واتە ڕازی بوون و قەناعەتکردن بە کەمترین (کەمترین خواردن، کەمترین کەلوپەل، کەمترین ڕابواردن، کەمترین نەوەخستنەوە و  هتد...)، نەک هەر ئەوەش بەڵکو خۆبەخشانە هەڵبژاردنی 'کەمترینەکان'. دەیان ساڵە چەمکی ژیانی سادە و هەڵهاتن لە سیستمی بەکاربردن لە هەندێک ناوچەی دنیادا سەری هەڵداوە و هەڵبژاردنی ئەو جۆرە ژیانە بۆتە داڵدەیەک بۆ ئەو مرۆڤانەی هەست بە بێهوودەیی چاوچنۆکی و دنیای بەرهەمی بێسنوور و کولتوری بەکاربردن دەکەن. مینیماڵیزم مرۆڤ لەوە ئازاد دەکات کە تەنها ئامێرێکی بەکاربردن بێت و سەرگەردانێکی ڕێگەی تێرکردنی ئارەزووە هەنووکەییەکانی بێت، هاوکات بوارێک بۆ لایەنی ڕۆحی و بەها باڵاکان ئاوەڵا دەکات.  مرۆڤی ئەم سەردەمە، ئەگەر خۆی لە گێلی نەدات، زۆر بە ڕوونی ئەوە دەبینێت کە چاوچنۆکی و زێدەڕۆیی لە بوارە جیاوازەکاندا کوشندە و وێرانکەرن. زێدەڕۆیی لە خواردندا یەکێکە لە هۆکارە هەرە سەرەکییەکانی نەخۆشی و دەرد و ناڕەحەتی و بەدبەختییەکان. قەڵەوی کە دەرەنجامی زۆرخۆری و شێوە ژیانی بەکاربەرانەی نائاساییە، سەرچاوەی زۆربەی نەخۆشییە درێژخایەن و کوشندەکانە. هاوکات زێدەڕۆیی کردن لە بەکارهێنانی کەلوپەلە جۆراوجۆرەکاندا بە فریای مرۆڤ ناگات و هیچ لە بەدبەختی و چارەڕەشییەکەی کەم ناکاتەوە، بەڵکو سەرچاوە سرووشتییەکان دەڕەتێنێت و ژینگە وێران دەکات.   لەمێژیشە گەلە دووربینەکانی دنیا فەلسەفەی مینیماڵیزم لە بواری نەوەخستنەوەدا جێبەجێ دەکەن. گومانی تێدا نییە کە هەژارترین و نەخوێندەوارترین کۆمەڵگاکان، ئەوانەن کە زۆرترین منداڵ دەخەنەوە. پێچەوانەکەشی هەتا ڕادەیەکی زۆر ڕاستە. لەڕووی پراکتیکییەوە منداڵی دووەم و سێیەم و (هتد...) لە خێزانێکدا، مافی منداڵی یەکەم دەخۆن لە خۆراک و کەلوپەل و خۆشەویستی و گرنگیپێدان و هەلی بەرەوپێشچوون لە ژیاندا. مرۆڤیش لە دێر زەمانەوە پەی بەم ڕاستییە بردووە؛ مێژووی کۆنترۆڵکردنی منداڵخستنەوە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٥٥٠ی پێش زایین٣ کە میسرییە کۆنەکان هەندێک ڕێگای سەرەتاییان بۆ ڕێگەگرتن لە سکپڕی بەکارهێناوە. تەنها تێچووی سکپڕییەک، لەگەڵ چاودێریکردنی منداڵە تازە لەدایکبووەکە، لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بڕی ٢١ هەزار دۆلارە. ئەمە جگە لە تێچووی قۆناغەکانی دواتری پەروەردەکردنی.  دواجار ئەگەر مینیماڵیزیم شێوە ژیانێکی ناچاری بێت کە دۆخی دوای قەیران و پەتا سەپاندبێتی، ئەمە هیچ لەوە کەم ناکاتەوە کە ئەم شێوە ژیانە چارەسەرێکی بنەڕەتییە بۆ گۆڕانکارییە کارەساتئامێزەکانی ژینگە و چەکێکی کاریگەریشە لە بەرامبەر چاوچنۆکی و فەلسەفەی بەتاڵی بەکاربردندا. ماری کۆندۆ لە کتێبی (جادووی خۆکۆکردنەوە، هێزێک کە توانای گۆڕینی ژیانی هەیە)دا دەڵێت: ئەو کاتەی شتگەلێکی کەمترمان هەیە، هێندە بە گرنگییەوە مامەڵەیان لەگەڵدا دەکەین وەک ئەوەی ڕۆحلەبەر بن.  سەرچاوەکان: ١.  https://rainforests.mongabay.com/0801.htm. ٢.   https://www.bbc.com/news/science-environment-52543589. ٣. https://en.wikipedia.org/wiki/Birth_control#Effects.

دڵشاد عەبدولڕەحمان  دوای ڕاپەڕین ،ماوەیەک بەرەی کوردستانی حوکمی کوردستانی کرد ،لەوماوەیەدا ھەرێمی کوردستان نوقمی کێشەی دارایی وکارگێڕی وفەرھودو ئاودیوکردنی ھەرشتێک ببوو کەلەئێران پارەی بکردایە.دۆخەکە بەشێوەیەک خراپ بوو ،ھاوڵاتیان تەواو بێزاربوون لەحوکمی بەرە ،ھەرلەوسەردەمەدانوسەرێکی دیاری وەک بەڕێز حەمەسەعید حەسەن لەوتارێکدا بەناوی (بەرەی کوردستانی پاشای عەرشی کەلاوە)حەشری بەحوکمی بەرەکردبوو . کاتێک باس لەھەڵبژاردن ھاتەپێش ،ئیدی حزبەکان ،ئومێدێکیان حستە ناودڵی خەڵکی ،وایان تێگەیاندن کە ھەر پەرلەمان ھەڵبژێردرا ئیتر کوردستان دەبێ بەشامی شەریف وخێروبێر ڕوو لەخەڵکی دەکا.بەکورتی پەرلەمانیان وەک عەسایەکی سیحری پیشانی خەڵک دا.کات ھاتوڕۆیشت پەرلەمان ھەڵبژێردراو حکومەتیش پێکھات ،کەچی نەک ھەر کێشەکانی خەڵک چارەنەبوون بەڵکو نادادپەروەری لەدامەزراندن ودابەشکردنی ئەوداھاتەکەمەی کەھەبوو ،قۆرخکردنی دەسەڵات لەلایەن پارتی ویەکێتی خەڵکی نا ئومێدکرد ئەمە جگە لەقۆرخکاری ودەستگرتن بەسەر داھاتی گومرگەکان وتاوایلێھات لەسایەی پەرلەمان وحکومەتی کوردیدا نەگریسترین شەڕ کەشەڕی ناوخۆ بوو ھەڵگیرساوبەشێک لەخودی پەرلەمانتارەکان بوون بەسەرکردەی ئەوشەڕانەو،پەرلەمان خۆشی خۆی پێ قوتارنەکرا چ جای خەڵکی . لەئێستاشدا باس باسی لامەرکەزیە ،کەبێگومان من لامەرکەزی کارگێڕی ودارایی بەسیستەمێکی زۆرباش وگونجاودەزانم ،کەدام ودەزگا خزمەتگوزاریەکان، کاراتردەکات وڕۆتینی زیادلەپێویست کەم دەکاتەوەو ھەستی بەرپرسیارێتی بەرانبەر ئەرکە پێسپێردراوەکان زیاد دەکا.بەڵام سەرەڕای ئەوانەش ئەگەر لامەرکەزی وەک بەشێک لەسیستەمێکی حوکمڕانی دروست نەبێ ئەوە ڕەنگە زیانی زۆرتربێ لەقازانجی،بۆنمونە ئەگەر شەفافیەت لەداھاتی ئەوفەرمانگانەی کەداھاتیان ھەیەنەبێ ،ئەوە دەشێ خراپ بەکارھێنانی داھاتەناوخۆییەکان زیادبکات ،وەئەگەر دەزگاولایەنەبەرپرسەکانی چاودێری دارایی چالاکانە نەکەونە چاودێریکردنی کاری فەرمانگەکان ئەوادەشێ بەردەوام گوێبیستی حکایەتەکانی گەندەڵی وبەھەدەردانی داھاتی ناوخۆیی بین .خۆ ئەگەر لامەرکەزی زۆربەباشیش جێبەجێکرا ئەوەھێشتا کێشەوگیروگرفتێکی زۆری تردەمێنێ کەبەرۆکی ھاوڵاتیان بگرێ لەدەرەنجامی نەبوونی حوکمی ڕەشید لە پایتەختدا .کەواتە با مەسەلەی لامەرکەزی وەک پەرلەمانەکە لێ نەکەین کە بەداخەوە لەئێستاداخەڵک ھێندە لێی بێ ئومێد بوە کە بەشێکیان نەبوونی بەباشتردەزانن لەبوونی و وەک دەزگایەکی زیادەوبارلەسەر بودجەی گشتی سەیری دەکەن . لەوچوارچێوەیەدا لەئێستاداکە باس لەلامەرکەزی دەکرێ سەرەڕای پشتگیریکردنی ،گرنگە ھێندەی قەبارەی خۆی سەیربکرێ نەوەک لەئایندەدا خەڵک لەوەش نائومێدبێ .

هیوا سەید سەلیم دواجار کابینەکەی مستەفا کازمی ئامادەکرا بۆ ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران دەنگی لەسەر بدات، بەڵام هەر لە نیوەی ڕێگا بەشێک لە کوتلە شیعیەکان لە ناویاندا دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالکی و کوتلەکەی ئەیاد عەلاوی لێی پەشیمان بوونەوە، و بڕیاریاندا دەنگ بە کابینەکەی نەدەن، هیشتاش ماوە تا بزانین ئیدیکەش لێی هەڵدەگەڕێنەوە یان نا؟ کازمی، کە سێیەمین راسپێردراوە بۆ جێگرەوەی عادل عەبدولمەهدی رادەسپێردرێت، شانی داوەتە بەر ئەرکێکی قورس، ململانێ نێوخۆیەکانی عێراق لە نێوان شیعە و سوونە لەلایەک و کوردو بەغدا لە لایەکی دیکەوە، دەستوەردان و هەژموونی وڵاتان بەسەرعێراق، بە تایبەت ململانێی باڵادەستی و دەستوەردانی ئێران و ئەمەریکا، و پرسی سەرهەڵدانەوەی تیرۆرستانی داعش و قەیرانی ئابووری، کە لێکەوتەی دوای ڤایرۆسی کۆرۆنایە بەهۆی دابەزینی بەهای نەوت، کە لە ئێستادا کۆڵەکەی سەرەکی ئابووری عێراقە، هەموو ئەو ئاڵنکاریانەن کە ڕووبەڕووی کابینەکەی مستەفا کازمی دەبنەوە. بەدەر لە هەموو ئەوانەی باسمان لێوەکردن،  کورد کێشەیەکی دیکەیە لەبەردەم ئەو کابینەیە، چونکە هێشتا یەکلانەبۆتەوە کە تەواوی پەرلەمانتارە کوردەکان دەنگ بەو کابینەیە دەدەن یان نا؟ ئایا پەرتەوازەیی نێو لایەنە کوردستانییەکان کاریگەری لەسەر یەکهەڵوێستیان دەبێت بەرامبەر ئەو کابینەیەش یان هەموویان لە بەغدا یەک قسەیان دەبێت؟ ئاماژەکان ئەوەمان پیدەڵێن کە بارودۆخی ناوخۆی هەرێمی کوردستان و زەقبوونەوەی کێشەکان لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان کاریگەریان لەسەر ئەو یەکهەڵوێستییە دەبێت، بە تایبەت پرسی نامەرکەزی لە نێوان پارێزگاکانی ئەولا لەگەڵ هەولێر، و شەڕی ساردی نێوان پارتی و یەکێتی، دواجاریش پرسی هەڵگرتنی پارێزبەندی لەسەر چەند پەرلەمانتارێکی کوتلە جیاجیاکان لە پەرلەمانی کوردستان، هێندەی دیکە نێوماڵی کوردی بەرەوە ترازان بردووە. لەگەڵ هەموو ئەو کێشانەشدا، شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ گفتوگۆ لەگەڵ بەغدا لە سێ پێکهێنەرە سەرەکیەکەی حکومەتی هەرێم پێکهاتووە، بەڵام ئەو شاندە هیچ کاریگەری لەسەر دەنگی پەرلەمانتارانی کورد لە بەغدا نابێت. دوای راسپاردنی مستەفا کازمی لەلایەن سەرۆک کۆمار، پارتی و یەکێتی لە زاری بەرپرسە باڵاکانیان بەر لەهەر لایەنێک پیرۆزبایی خۆیان لەکازمی کرد.  ئەو پەلەپەلی ئەوان لە پشتیوانیکردن لەکازمی، وایکرد لەدوا ساتەکانی دەسەڵاتی کابینە کاربەڕێکەرەکەی دۆستە کوردەکەمان (عادل عەبدولمەهدی)، مووچەی مووچە خۆرانی هەرێمی کوردستان ڕاگرێت. هەموو ئەوانە پێمان دەڵێت کە سیاسەتی پارتی و یەکێتی لە پیرۆزبایی پێشوەختە لەکازمی، هەڵەیەکی زەقبوو، باجەکەشی خەڵکی کوردستان دایان، جا بیانووی دیکەی بۆ دێنەوە، ئەوە زەمەن ساغی دەکاتەوە، کە ئایا پاتریۆت مووچەی راگرت یان ئەو هەڵەیەی کە پارتی و یەکێتی کردیان؟ دواجار دەڵێین بۆ ئێستای هەرێمی کوردستان گرینگ بوو بەیەكهەڵوێستی مامەڵە لەگەڵ ئەو کابینە تازەیە بکات، بۆیە نەدەبوو ئەو هەموو کێشانە  درووست بکرێن، بە تایبەت پرسی لێسەندنەوەی متمانە لەپەرلەمانتارەکانی کوردستان،  کە هەڵوێستی پەرلەمانی کوردستان بەسەر دوو بەرەی دژ بەیەک دابەش دەکات، کە بە دڵنیاییەوە کاریگەری لەسەر پەرتەوازەیی کورد لە بەغدا دەبێت. سەرنجام ئەو پەرتەوازەیە دەبێتە هۆی ئەوەی  لایەنی بەرامبەر بە لاوازیەوە مامەڵە لەگەڵ  داواکارییەکانی هەرێمی کوردستان بکات، و بیقۆزێتەوە بۆ سەپاندنی مەرجی زیاتری ناوەند بەسەر هەرێمی کوردستان.  

عەزیز ڕەئووف لە ساڵی 2015 پارتی دەرگای پارلەمانی داخستووە، پۆلیسێک لە پردێ ڕێگری لەسەرۆکی پارلەمان کردووە، لەناو پارلەماندا پارلەمانتاری داوەتە بەر بۆکس، کەچی دوای پێنچ ساڵ داوا دەکەن پارێزبەندی لەسەر پارلەمانتاران هەڵگیرێت. پارتی کۆی دامەزراوەکانی کۆنترۆڵ کردووە و دادگا و دادوەر و کۆی یاسا و ڕێسای ئەم وڵاتەی لەبەردەستە، کەچی داوا دەکەن کە یاسا سەروەر بێت. بەڕاستی تەراجوعی گەورە لە دنیای ئێمەدا ڕوویداوە. پێنچ مانگی ساڵی نوێ یەک موچەی موچەخۆران نەدراوە، کەچی قسەکەرانی سەر شاشە و مزایەدەی سەر تەلەفزیۆن جورئەت ناکەن یەک کەسیان نە لە حکومەت نە لە پارلەمان بکشێننەوە، ئێستا کۆی داخوازیەکانیان لەسەر پارێزبەندی پارلەمانتارێک کورت کردۆتەوە و کۆی داخوازیەکانی خەڵکی کوردستانیان فەرامۆش کردووە.  دوای ئەوەی زۆرینەی خەڵکی کوردستان پشتی کردە هەڵبژاردن و زانیان پارلەمان و کاری پارلەمانتاری جگە لە مەهزەلەیەک زیاتر چیتر نیە، دوای ئەوەی کە یەک هێزی ئۆپۆزسیۆن ئامادە نەبوون لە شەقام و لەگەڵ خەڵکی کوردستان کۆببنەوە، دەیانەوێت بە ورگ لەگەڵ دەسەڵات بن و بە دەم ڕەخنە بگرن، ئێستا حکومەتێک بەمانای کەلیمە شکستی ئابوری و سیاسی و ئەخلاقی خواردوە، پارلەمانێکی گاڵتەجاڕ توانای نیە یەک وەزیر بێنێتە ناو پارلەمان لەم دۆخەیا، ئێستا زۆر کۆمیدیانە دوای سیناریۆیەکی پارتی کەوتوون و کۆی کێشە ئابوری و سیاسیەکانی کوردستانیان لەبیر خەڵک بردۆتەوە.  بەڕاستی من پێم سەیرە ئەم برادەرانە لە پارلەمان (سەرباری قسەی ڕاستی و جەرائەتی هەندێکیان)، هەر ماونەتەوە لەم دامەزراوە خراپ و بێ دەسەڵاتەدا. بەڕاستی پێم سەیرە یەک پارلەمانتار لەم دۆخە خراپەدا ئامادە نەبوو بێتە دەرەوە، کەچی پارتی پاڵیان پێوە دەنێ بۆ دەرەوە ئەوان لە دەرەوە پاڵ بە پارلەمانتارەوە دەنێن بمێنێتەوە لە دامەزراوەیەکەوە کە هەم سەرۆکی پارلەمانەکە شکۆی یەکێتی شکاندووە ئەوەندە بێدەسەڵاتە، هەم پارتی و خانمێکی تورکمان کۆی دەسەڵاتی ئەم دامەرزاوەیەیان بەدەستە.  ئەوەی ئەم دۆخەی خراپتر کردوە چەندە یەکێتی و پارتین بارتەقای ئەوەش هێزگەلێکی بێدەسەڵاتن کە بە سیناریۆی بێتام و بە ململانێی بێسود خەڵکی کوردستانیان لە کۆڵان و سەر شەقامەکان جێهێشتووە و پارتی پاڵیان پێوە دەنێت ئامادەنین دەسبەرداری دامەرزاوەی لاوازی پارلەمان بن. لە ئێستادا پارتی حکومەتێکی شکستخواردو سەرۆکایەتی هەرێمی بێدەنگ و بێدەسەڵات و بێ ڕوئیای لەبەردەستە و لە لاوازی سەرۆکی پارلەمان کە هی یەکێتیە، پارلەمانیشیان بەدەستە. ئێستا کۆی دامەزراوەکانی هەرێم لەبەردەستی پارتیدایە کەچی خەڵکی کوردستانیان سەرقاڵ کردووە بەوەی کە پارلەمانتارێک دەردەکرێ، کە دەبوو خۆیان پێش ئەوەی پارتی دەریان بکات، پارلەمانیان جێبهێشتایە و بهاتنایەتە بەردەم دەنگدەران و خەڵک و بیانوتایە ببورن نەماتوانی پارلەمان بکەین بە پارلەمان.

بێریڤان محەمەد  پێویستە پەرلەمان هەر ئەمڕۆ ئەو بابەتە بخاتە گفتوگۆوە و پارێزبەندی لە سۆران عومەر و کازم و شیرین و ئەوانەی وەک ئەوان قسە دەکەن وەرگرنەوە و هەر وەک چۆن پەرلەمانیان بەڕووی دکتۆر یوسف سەرۆکی ئەو کاتەی پەرلەمان داخست، هەر ئاوا ئەم پەرلەمان لەم پەرلەمانتارانەش حەرام بکەن. هەر مرۆڤێکی سادەی ئەم کۆمەڵگایە کە هیچ لەسیاسەتیش تێنەگات دەزانێ کە ئەمەی ناونراوە پەرلەمان لەم هەرێمی کوردستانە لە ئێستا و لە ۲٨ ساڵی ڕابردوشدا تەنها وەک دەزگایەک بۆ دورینی بەرگی یاسا بەبەر دزی و گەندەڵی و ڕەوایەتیدان بە دەسەڵای بنەماڵەیی و ڕێگریکردن لە هاتنە پێشەوەی هێزی نوێی دیموکراتیخواز و ناڕەزایی شەقام و ئازدیەکان دامەزراوە. ئەم پەرلەمانە نەک نەبۆتە دامەزراوەی نیشتیمانی و نەتەوەیی و لەدووساڵی ڕابردوودا هیچ هەڵوێستێکی نیشتیمانی و نەتەوەیی لێ بینراوە، ئەو تۆزە هەوڵەشی کە بۆ چەند بابەتێکی کەم کراوە ڕەنجی چەند پەرلەمانتارێکی خولەکانی پێشوو بووە کە نەک دەسەڵات هەر نەیهێشت سەر بەو پەرلەمانەدا بکەنەوە بەڵکو گوێی حزبەکانیشیانی بادان. پەرلەمان لە ساڵی ۱۹۹۲ کە یەکەم بڕیاری دژ بە لێدانی پەکەکە دەرکردن، تا ئێستاش کە لە خزمەتی کۆمەڵێک بازرگانی سیاسی و بەتایبەتیش پارتی و بنەماڵەی بازانی تەرخانکراوە، ئەمەش دەریدەخات ئامانجی دەسەڵاتی هەرێم هاوشێوەی ڕژێمەکانی دەوروبەر لەم پەرلەمانە چیە و دەیانەوێ پەرلەمان بەهیچ شێوەیەک لەئەجێندای ئەوان دەرنەچێت، ئەم پەرلەمانە لەسەر هەڵبژاردنی ساختە و هەندێک کەسایەتی ناپاک دانراوە، لەگەڵ ڕێزێکی زۆرم بۆ چەند مرۆڤێکی خاوەن بەها و پرەنسیپ کە ئەمڕۆ و سەردەمانێک جێگەیان تێداگرتووە. بەکورتی ئەم پەرلەمانە نە بۆ مرۆڤی ڕاستبێژە و نە بۆ کەسانێکی دڵسۆزە، لەگەڵ تێبینیەکانم لەسەر ئەدای ئەم پەرلەمانتارانە بەڵام تەسلیم نەبوون و ڕادیکاڵ بونی سۆران عومەر و چەند پەرلەمانتارێکی دیکە تا ئەو ئاستەی پارتی هاوشێوەی ڕژێمەکەی ئەردۆغان هەوڵی دەرکردنیان دەدات، پیلانێکی چاوەڕوانکراوە و لەوادەی خۆی دواکەوتووە و دەبوو لە سەردەمی عەبدوڵای مەلا نوری و شێرکۆ حەمەئەمین و هەندێ پەرلەمانتاری دیکە بکرایە و پارێزبەندیان لێ سەندنایە، چونکە سروشتی ئەم دەسەڵاتە لە پەرلەماندا ئەمەیە و خۆ ناکرێ لە ڕاستی خۆی لابدات لەکوێ بووە ڕژێمێکی دکتاتۆر باوەڕی بە پەرلەمان هەبووبێت؟ ئەو پەرلەمانتارانە دەبێ دەرکرێن گەر بیر لەوە بکەنەوە گەندەڵی و دزی و ڕێکەوتنە نهێنیەکانی لەگەڵ داگیرکاران و دژی گەل ئاشکرا بکەن. بەڕای من بوونی ئەو پەرلەنتارانە لەناو خەڵکدا باشترە، چونکە لەوە زیاتر چاوبەست ناکرێن و هیوا بەبێ هیوایی هەڵناواسن و لانی کەم خۆیان هەوڵدەدەن ئەڵتەرناتیڤێک ئاوا بکەن کە ژیان و کەرامەتیان تیایدا پارێزراو بێت.