مەردزی و لامەردزی.. مەرکەزی یان لامەرکەزی؟
2020-05-01 13:18:05
پەیكار عوسمان
لە وجودی دزییدا، مەرکەزی و لامەرکەزی هەر یەك شتە. هەرێمی فیدراڵ و دەوڵەتی سەربەخۆ هەر یەك شتە. هەڵەبجە قەزابێ یان پارێزگا هەر یەك شتە. کەرکوکمان هەبێ و نەبێ هەر یەك شتە. نەوت بەرزبێ و نزمبێ هەر یەك شتە. دوو ئیدارەو یەك ئیدارە هەر یەك شتە. موعارەزە هەبێ و نەبێ هەر یەك شتە. پەرلەمان کراوەبێ و داخراوبێ هەر یەك شتە..
پرسیارەکەش ئەوەنیە دەوڵەت بین یان هەرێم، فیدرالی بین یان کۆنفیدرالی، مەرکەزیی بین یان لامەرکەزیی، پەرلەمانیی بین یان سەرۆکایەتی، یەکڕیزبین یان پەرت.. پرسیاری یەکەم و ئەساس، ئەوەیە کە دزبین یان دزنەبین؟! چونکە کێشەی یەکەم و ئەساسی ئێمە، تەنیا دزییە نەك شتێکی تر.
یەعنی ئەو شتەی کە لەناوەڕۆکدا یەکە، لەناودا ناتوانێ شتێکی جیاوازبێ. ئەوەی کە لە جەوهەردا یەکە، لە قەپاغدا ناتوانێ شتێکی تر بێت. جەوهەرو ناوکی سیاسەتی ئێمەش دزییەو لێرەشەوە حیزبی جیاو فکری جیاو ئیدارەی جیاو دەوڵەتی جیا.. هیچی جیانیەو هەمووی هەر دزییە، بەڵام لە فۆڕمی جیادا.
ئینجا مەردزی و لامەردزی، هیچ مانایەکی نیە، لەو ڕێگەیەوە تەنیا ئەمەوێ بڵێم، مەرکەزی و لامەرکەزیش هەر وا بێمانایە لە وجودی دزیدا.
کوردایەتی یان عێراقچێتی؟
وەکچۆن تیرۆر دینی نیە، "الارهاب لا دین لە". دزییش ئایدۆلۆژیای نیەو کێشەی ئێمەش کوردایەتی و عێراقچێتی و "ییزم و یست" و چەپ و ڕاست نیە. ئەو دزەی بە ئایدۆلۆژیای "س" دزیت لێئەکا، بە ئایدۆلۆژیای "ص"یش ئەیکاو بۆ ئەو هیچ فەرقی نیە. دەی بۆ ئێمەش نابێ فەرقی هەبێ و ئەبێ کێشەمان لەگەڵ دزیی خۆیدا هەبێت، نەك لەگەڵ پێناسەو ناوە جیاجیاکانی دزییدا. باکە لە هەرکوێوە بێت، شەنی دز هەر دزییە. کێشەی ئێمەش ئەبێ لەگەڵ شەنەکەبێت نەك لەگەڵ باکان.
نان یان ئازادی؟
دزەکە تەنیا نانەکە نابات، بەڵکو لەوێوە ئەشتکا بە کۆیلەی نان. بەڵام پرسی ئازادیی ناوەکییەو تۆ ئەگەر لەناو خۆتدا ئازادبیت، نان و شەق و هیچ شتێکی دەرەوە، ناتوانێ دیلت بکات.
سەیرکە ئەوان نانەکەشت نادەنێ و تۆ هەر خەریکی شەڕەکانی ئەوانیت! ڕۆژێ مەسەلەی پەرلەمانی و سەرۆکایەتی، ڕۆژێ زینی وەرتێ و ڕۆژێك موستەفای سەلیمی و ڕۆژێك لیبیاو ڕۆژێکیش مەرکەزی و لامەرکەزی.. وەك ئەڵێن "سەری گا هەر دۆڵە"و سەری ئێمەش هەر ڕۆژەی لە شتێکدا ئەچێتەوە ناو هەمان دۆڵ. بۆچی؟ چونکە مەسەلەکە لە نان قووڵترەو تۆ لەناوەوە کۆیلەی ئەوانیت نەك لە نان و شتەکانی دەرەوەدا.
خۆ هەر یەك لەو شتانە، ئەشێ پرسێکی گرنگ و شایەنی قسەو لەسەر وەستانبێ، بەڵام شتەکە "خۆی لەخۆیدا" نەك لە شەڕو ئەجندا نزمەکانی ئەمو ئەودا.
لاهور یان مەسرور؟
سەیرکە، هەڵبژاردن لەنێوان دوو شتی جیادا ئەکرێ، "هەمان شت" نێوانی نیە، تا لەو نێوانەدا یەکێکیان هەڵبژێریت. هەمان شت یەکێکەو بە "یان"ێكی ناوەڕاست و نیشانەیەکی پرسیاری کۆتایی، نابێ بە دوو شت!
دواتر هەموو یارییەکە هەر بۆ ئەوەیە کە بتخەنە ئەو دووڕیانەوە. دەی مەچۆ، چونکە "ئیختیاری دووانیی" ئیختیارنیەو خودی جەبرە!
"ئیختیار" هەر ئەوەیە کە نەخرابیتە دووڕیانێکەوە. "ئازادی هەڵبژاردن" هەر ئەوەیە کە ئەگەر کراوەبێ و قەتیس نەکرابێ لە دوو ئەگەردا. جەهلیش هەر ئەوەیە کە جەبری دووخیارییت لێببێ بە ئازادی. هۆشیارییش هەر ئەوەیە کە بە دوعای دووڕیان نەڵێ ی ئامین و دوو نوسخەی هەمان شتیشت لێنەبێ بە دوو شتی جیا.
دواشەو یان بەختەباران؟
من ئەڵێم هەردوکیان. چونکە پێموایە دراما، پێشئەوەی لە کوردی یان لە تورکی یان لە مەکسیکی بچێت، ئەبێ لە "دراما" خۆی بچێ. کە ئەشڵێم لە دراما بچێ، من هیچ لە لایەنی هونەریی دراما نازانم و تەنیا وەکو بینەرێك و بەزمانێکی شەعبی، مەبەستم ئەوەیە کە پیاو تاقەتی هەبێ سەیریکات!
دەی من تاقەتم هەیە سەیری ئەم دوو درامایە بکەم و کە سەیری ئەکەم، هەست ناکام گەڵتەم پێکرابێ، پێچەوانەی هەنێ درامای ڕەمەزانەکانی پێشوو، کە هەم گاڵتەکردن بوو بە دراماو هەم گاڵتەکردنبوو بە ئێمەی بینەریش.
دراما ئەگەر هادفەو پەیامێکی هەیە، دەی جارێ بزانە پەیامەکەی چیە، ئینجا زەڕبی لێدەو ڕەتیکەرەوە. ئەگەریش هەر بۆ تەشویق و کات بەسەربردنە، دەی تۆش کاتێکی ئارامی لەگەڵا بەسەربەرەو ئەو سەعاتەی دراما، بڕێك لە شەڕو مەشاکیلی دنیا لاکەوە، نەکئەوەی لەگەڵ دراماکەش بکەویتە شەڕو نائارامییەکی تر بۆ دەروونی خۆت زیاکەیت!
قسەی من لە لایەنی هونەریی نیە، قسەی من لە پەیوەندی ئێمەوەیە بە دراماو بە کۆی شتەکانەوە.
بۆ پەیوەندی ئێمە بە شتەکانەوە، هەمیشە هەر پەیوەندی "شەڕە"؟ بۆ یەکسەر ئەکەوینە شەڕو سەنگەرگرتن لە هەر شتێك کە دێ؟
خۆ ئەشێ "هەنێجار" شتەکە پڕوپووچبێ و شایەنی ڕەتکردنەوەبێت، بەڵام ڕەتکردنەوەی (هەموو جارێکی هەموو شتێك) ئەمە زیاتر پەیوەندی بە شەڕەنگێزی ئێمەوە هەیە، نەك بە پووچی و ناپووچی شتەکانەوە! کێشەی منیش لەگەڵ ئەو خەلەلەی ئینسانی کوردییە، نەك لەگەڵ خەلەلەکانی درامای کوردی.
یەعنی ئێمە کە نازانین بەویتر بڵێین دەستخۆش، هەر هیچنەبێ، با ئیتر پێ ی نەڵێین دەستت بشکێ. ئاخر تۆ جگە لە شەڕ، دنیایەك خیاری تریشت هەیە، کە ئەتوانی لەوێوە بکەویتە پەیوەندییەکی ناشەڕو تەندروستترەوە لەگەڵ شتەکاندا. هەر سادەترین نمونە، تۆ لەبری ئەوەی بکەویتە شەڕەوە لەگەڵ درامایەکا، ئەتوانی سەیری نەکەیت.