د. ئیسماعیل نامیق

- داوا کردنی نامەرکەزیی کوفر نیە

نامەرکەزیی واتە دورخستنەوەی مەرکەز لەسەرقاڵکردنی بەکاروباری رۆژانە ووردەکاریەکانی بەڕێوەبردن، بۆئەوەی تەنها خۆی تەرخان بکات بۆ داڕشتنی سیاسەتی گشتی وبنەماکانی بەڕێوەبردن وپلاندانانی نزیک مەوداو دورمەودا، سپاردنی جێبەجێکردنی هەموو ئەوانە بەدامەزراوەکانی پارێزگا وناوچەکان، بەجۆرێک ئازادیەکی تەواویان هەبێت، لەبڕیاردان وبەڕێوە بردندا، بەڵام لەژێر سەرپەرشتی وهەڵسەنگاندن وچاودێری مەرکەزدا، لەنامەرکەزیدا ئەنجوومەنی وەزیران ووەزیرەکان سەرقاڵ ناکرێن بەکێشەی کارەبای گوندێکەوە، بەخەرجکردنی بڕێک پارەوە، بەدامەزراندن یان گواستنەوەی فەرمانبەرێکەوە، بەکورتی مەرکەز کۆمەڵێک رێوشوێنی رۆتینی بێزارکەری لەکۆڵ دەبێتەوە، لەبەرامبەریشدا هاوڵاتی رێگاکانی لەبەردەمدا کورت وئاسان دەبێت، لەجیاتی ئەوەی بۆ کارێکی زۆر بچووک چەندین کیلۆمەتر ببڕێت وبەرەو پایتەخت بڕوات وزەحمەتی رێگا وخاڵی پشکنین بچێژێ، لەگوندەکەی خۆی کارەکەی بۆ دەکرێت. ئەوەی شایانی ئاماژە پێکردنە لەنامەرکەزییدا هەموو کارەکان ناسپێردرێن بەناوچەکان ومەرکەزیش بێ کار لێی دابنیشێ، بەڵکو مەرکەز سەرەڕای دانانی سیاسەت وپلان وبۆ کۆی وڵات، کاروباری سوپا وپاراستنی ئاسایشی ناوخۆ ودەرەوە بەهەموو رەهەندەکانیانەوە لەدەستی مەرکەزدا دەمێننەوە، پاشان پەیوەندییە سیاسی وبازرگانیەکانیش مەرکەز خۆی بەڕێوەیان دەبات.
دوو مەرج زۆر پێویستن بۆ سەرکەوتنی نامەرکەزیی، یەکەم: پابەند بوون بەبنەما دیموکراسیەکانەوە، لەپێش هەموویانەوە بەڕێوە چوونی هەڵبژاردنی پاک وبێگەرد لەکاتی خۆیدا ورێزگرتن لەئەنجامەکانی وکارپێکردنی. دووەم: بوونی چاودێرییەکی بەهێز لەسەر یەکە کارگێڕییەکان. داواکردنی نامەرکەزیی بە بوونی ئەم مەرج ورێوشوینانە نەک کوفر نیە، بەڵکو ئەرکی هەموو لایەکە زەمینە سازیی بۆ بکات، بەڵام ئەگەر ئەم مەرجانە بوونیان نەبێت، ئەوا نامەرکەزیی دەبێتە ئامرازێک بۆ گەندەڵی ودەرەبەگایەتی وچەوساندنەوە، چونکە ئەگەر مەرکەزییەکی فاشل ژمارەیەکی بچووک لە دزی گەورە دروست بکات، ئەوا نامەرکەزیی فاشل ژمارەیەکی گەورە لەدزی بچووک وناوەنجی دروست دەکات!!
کەواتە نەداواکردنی نامەرکەزیی خیانەت وجاشایەتیە وەکو پارتی دەڵێت، نە پشتگیری نەکردنی داواکارییەکی ناڕوونی پەرچەکردار بۆ نامەرکەزیی تەسلیم بوون وزەردبونەوەیە وەکو یەکێتی دەبێژێت!!

- نامەرکەزیی وەکو چارەسەر:
بزوتنەوەی گۆڕان لەساڵی 2009 ەوە داوای چەسپاندنی سیستمی نامەرکەزیی دەکات وەکو سیستمێکی بەڕێوەبردن، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەم داواکارییە لەدۆخێکی گرژدا کراوە، وە لەبەرئەوەی یەکێتی وپارتی لەناخیاندا قەناعەتیان بەنامەرکەزیی نەبووە ونیە، بۆیە بەردەوام لەدژی وەستاون وداواکاریەکەش جێی خۆی نەگرتوەو زۆر جار سنوری بانگەشەی هەڵبژاردنی تێنەپەڕاندووە. لەساڵی 2016 یەکێتی وگۆڕان لەرێکەوتنی سیاسی نێوانیاندا جەختیان لەسەر بابەتی نامەرکەزیی کردەوە، لەسەرکردایەتی هاوبەشدا هەنگاوی کردارەکیشی بۆ نرا، بەڵام لەوکاتەی خەریکی باسکردنی نامەرکەزیی بوون، بەشێکی یەکێتی مەرکەزی بڕیاریان راگەیاند، بەشەکەی دیکەیان، نیوەیان لەگەڵ گۆڕاندا کۆدەبوونەوە بۆ هاوسەنگ کردنەوەی هێز لەبەرامبەر پارتیدا وگێڕانەوەی دادپەروەری بۆ ناوچەکان، نیوەکەی دیکەیان لەدەوری مەسعود بارزانی کۆ دەبوونەوە، نەشەی ریفراندۆم ودروستکردنی دەوڵەتی کوردی گرتبوونی! لەو دۆخە پڕ دژواریی ودژبەیەکیەی کە یەکێتی ئەو کات تێی کەوتبوو، هەندێک لەپەرلەمانتارەکانیان پەلەی کاراکردنەوەی پەرلەمانیان بوو، چونکە ململانێیان بوو لەسەر بەدەست هێنانی سکرتێری پەرلەمان، هەرچی هەڵوێست وقسەی ساڵی 2015 کردبوویان پشتگوێ خستبوو!!
کەواتە نامەرکەزیی سیستمە، سیستمیش لەقەناعەتەوە پەیڕەو دەکرێت، ئەم قەناعەتەش لەدۆخێکی ئاساییدا دەتوانێت کاری خۆی بکات، نەک لەدۆخی گرژ وهەڵچوون وپەرچەکرداردا. گۆڕان دەیتوانی هەنگاوی باش بنێت بۆ نامەرکەزیی بوون، ئەو کاتەی لەحکومەتدا بوو بەئێستاشەوە، سەرۆکی ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی بەدەستەوە بوو ئێستاش پارێزگار، وجودی باشی هەبوو لەبەڕێوە بردندا، دەیتوانی زۆر شت بکات، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو کادیرانەی ناردوونی بۆ حکومەت وپەرلەمان وئەنجوومەنی پارێزگاکان لەسیستمی نامەرکەزیی تێنەگەیشتوون، یان ئەمانیش لەناخیاندا قەناعەتیان پێی نیە، یاخود بەسەریاندا تێپەڕیوە، شتێکی ئەوتۆیان نەکردوە بۆ چەسپاندنی نامەرکەزیی، بۆ نموونە لەساڵی 2015 گۆڕان خۆی ئامادە دەکرد کە یاسای سەرۆکایەتی هەموار بکرێتەوە وسیستمەکە بکرێت بەپەرلەمانی، دەسەڵاتی سەرۆکی هەرێم کەم بکرێتەوە، یەکێک لەوانە دەسەڵاتی دەرکردنی مەرسومی بۆ دامەزراندنی پارێزگار لێ بسێنرێتەوە کە لەیاسای ئەنجوومەنی پارێزگاکان ژمارە 3 ی 2009 ئەم دەسەڵاتەی پێدراوە، چونکە پارێزگار هەڵبژێردراوی خەڵکە، کەچی لە 5/ 2/ 2015 پەرلەمانی کوردستان یاسای ئیدارەی پارێزگای هەڵەبجە ژمارە 1ی ساڵی 2015 دەرکرد، بەپێی ئەم یاسایە، نەک پارێزگار بەڵکو قائمقام وبەڕێوەبەری ناحیەش، دامەزراندن وگواستنەوە ولابردنیان پێویستە بەمەرسومی هەرێمی بێت، ئەمە کوێی لەگەڵ سیستمی پەرلەمانی نامەرکەزییدا یەک دەگرێتەوە؟! هەروەها گۆڕان دەیتوانی، لەرێگەی ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی و پارێزگارەوە کۆمەڵێک هەنگاوی باش بنێت بۆ بەهێزکردنی دەسەڵاتی ئەنجوومەنی پارێزگاکان، ئەنجوومەنی پارێزگا وپارێزگار لەجیاتی ئەوەی ئەوەندە گوێ لەمشتی ئەنجوومەنی وەزیران ووەزیری ناوخۆ بن، دەیانتوانی هاوکار وچاودێر بن بەسەر یەکەوە، بەواقعی دەسەڵاتی خۆیان فراوانتر بکردایە وهەموارکردنەوەی یاساکانیان لەوپێناوەدا بکردبایە بەواقع، نەک هەر ماوەو پرۆژەیەکی هەموار ئامادە بکرێت وکەسیش نەیخوێنێتەوە. هەرچی فراکسیۆنی گۆڕانە لەئەنجوومەنی پارێزگای هەولێر وئەنجوومەنی پارێزگای دهۆک هیچ کاریگەرییەکیان نەبووە شایانی باسکردن بێت، بەجۆرێک بوون ونەبونیان هیچ لەبابەتەکە ناگۆڕێت ووەکو یەک وایە.لەهەموو ئەوانە گرنگتر گۆڕان دەیتوانی فشار بکات هەموو هەڵبژاردنەکان لەکاتی خۆیاندا بکرێن، بەتایبەتی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان، نەک داوای دواخستنیان بکات، چونکە بەراستی ئەمە پاشەکشەیە، لەبەر ئەوەی گۆڕان بەهەڵبژاردن هاتۆتە پێشەوە وحیزبی هەڵبژاردنە، نابێت لەهەڵبژاردن بترسێت، ئەگەر گۆران ئەوانەی بکردبا ئێستا نائەکەوتە بەردەم ئەو ئیحراجیەی، بڵێ لەگەڵ نامەرکەزییم کەواتە لەگەڵ یەکێتیم یان دژی نامەرکەزییم کەواتە لەگەڵ پارتیم، بەڕاستی عەیبەیە بۆ گۆڕان هێزێک بەبژاردەی نامەرکەزیی ئیحراجی بکات، کە هیچ قەناعەتێکی بەنامەرکەزیی نیە!

نامەرکەزیی بابەتێکی دەستورییە:
نامەرکەزیی لەبەر ئەوەی سیستمێکی بەڕێوەبردنە ورەنگدانەوەی دەبێت لەزۆربەی یاساکاندا، کەواتە بۆ ئەوەی بەجوانی رێک بخرێت ودژبەیەکی دروست نەبێت، دەبێت بەدەقێکی دەستوریی رێک بخرێت، وەکو چۆن دەستوری عێراق لەماددەی 116 ئاماژەی پێکردووە، چونکە ئەگەر بنچینە ودەستەبەرییەکی دەستوریی نەبێت، رەنگە لەهەر ئان وساتێکدا روبەروی مەترسی ببێتەوە، لەبەر ئەوەی یاسا بەیاسا هەڵدەوەشێنرێتەوە، مەرجیش نیە هەموو کات زۆرینەی پەرلەمانی لەگەڵ نامەرکەزییدا بێت. ئەوەی ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی داوای دەکات، ئەگەر نامەرکەزییە، بەم شێوەیە داوا ناکرێت، بەڵکو دەتوانن لەرێگەی حیزبەکانیانەوە داوای دانانی دەستور بکەن ولەدەستوردا بابەتی نامەرکەزیی رێک بخرێت، خۆ ئەگەر داواکردنی جیابوونەوەی پارێزگای سلێمانیە لەهەرێمی کوردستان، ئەمەیان دەکرێت، لەرێگەی داواکاری سێیەکی ئەندامانی ئەنجوومەنی پارێزگا یان دەیەکی دەنگدەرانی پارێزگاکەوە بێت، داواکارییەکە رێوشوێنەکانی خۆی دەبڕێت ودواتر راپرسی ئەکرێت لەو پارێزگایەدا، دەبێت نیوە یان زیاتری دەنگدەران بەشداری راپرسیەکە بکەن، ئەگەر زۆرینە لەگەڵ جیابوونەوەو دروستکردنی هەرێم بوون، ئەوا هەرێمەکە دروست دەکرێت، ئەمەش کارێکی ئەوەندە سانا نیە، چەندین کێشەی روبەرودەبێتەوە، لەوانە:
یەکەم: تەنها پارێزگا ئەتوانێ ئەم داواکارییە بکات، کەواتە بەشێک لەپارێزگایەک ناتوانێ داوای پێکهێنانی هەرێم بکات، بۆیە ئەگەر پارێزگای سلێمانی هەرێمێکی دروستکرد، ئەوا ئەو قەزاو ناحیەیانەی لەدەرەوەی سنوری کارگێڕی پارێزگای سلێمانیدان، ناکەونە هەرێمەکەوە.
دووەم: ئەگەر سلێمانی جیا بێتەوە رەنگە پێویست بکات دەستوری عێراق هەموار بکرێتەوە، چونکە لەمادە 116 وەکو یەک هەرێم مامەڵەی لەگەڵ کوردستاندا کردووە، راستە دەستورەکە ویاسای رێوشوێنەکانی پێکهێنانی هەرێم ژمارە 13 بۆ ساڵی 2008 رێگەیان داوە بەهەر پارێزگایەک بەپارێزگاکانی کوردستانیشەوە هەرێم دروست بکات، بەڵام ئەو دەقە دەستورییانەی وەکو یەک هەرێم مامەڵە لەگەڵ کوردستاندا دەکەن، رەنگە کێشە دروست بکەن، لانی کەم پێویست بێت هەموار بکرێنەوە، هەموار کردنەوەی دەستوری عێراقیش ئاسان نیە، وەکو بۆمبێکی تەوقیت کراو وایە، هەر ئەوەندە دەقێکی هەموار بکرێت، رەنگە هاڕە بکات هەمووی روبەڕوی هەموار ببێتەوە، چونکە هەموو لایەک لەبۆسەدان بۆی.
سێییەم: ئەنجوومەنی پارێزگاکان ماوەی یاساییان نەماوە وپەرلەمان ماوەکەی بۆ درێژکردونەتەوە، کەئەمە خۆی گفتوگۆ ورای یاسایی جیاواز هەڵدەگرێت ئایا درێژکردنەوەکە یاساییە یان نا؟ بۆیە ئەگەر داوکاری جیابونەوە لەرێگەی ئەنجوومەنەوە بکرێت، رەنگە لەداهاتوودا روبەڕوی تانە ببێتەوە لەبەردەم دادگای باڵای فیدراڵیدا.

داواکاریی نامەرکەزیی بۆ لەئێستادا؟
کوردستان لەئێستادا روبەڕوی دۆخێکی زۆر دژوار وپڕمەترسی بۆتەوە، هەڵوێستی تا بڵێی لاوازە لەبەرامبەر بەغداد، لاوازییەکەشی لەوەوە سەرچاوەی گرتووە، هیچ کارتێکی فشاری بەدەستەوە نیە، کارتی ریفراندۆم وجیابوونەوەی هەبوو، بەزویی لەدەستی خۆیدا سوتاندی، ئەم کارتە نابوو بەو بێباکیە بسوتێنرێت، بەڵکو دەبوو بەردەوام وەکو مەترسی وهەڕەشە پیشانی بەغداد بدرێت، ئەگەر ئەو کارتەی بمابا، ئێستا بەدەست بەتاڵی نەئەچوو بۆ بەغداد وبەدەست بەتاڵیش نەئەگەڕایەوە.
هەروەها داهاتی نەوت وخاڵە سنورییەکان ئەوەندە کەمیان کردووە، بایی برابەشی نەماوە، ئەمە جگە لەوەی سروشتی قەومی کورد وایە کاسەی پڕی ئاشتی ماڵەکەیەتی و کاسەی خاڵیش شەڕو ناکۆکی!
بۆیە من وای ئەبینم ئەمانە هۆکارن بۆ داواکردنی نامەرکەزیی لەئێستادا، گومانم هەیە داواکارییەکە داواکارییەکی جدی بێت، ئەوەندەی لەکارتی فشار دەچێت، لەقەناعەت ناچێت.

دەرەنجام:
نازانم لیژنەکەی ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی چییان پێ ئەکرێ وچ پرۆژەیەک ئامادە ئەکەن، بەڵام ئەوەندە دەزانم نامەرکەزیی بەبێ رازیبوونی پارتی ناڕوات، بەحوکمی ئەوەی زۆرینەیە لەپەرلەمان وئەنجوومەنی وەزیران وهەر سێ سەرۆکایەتیەکە ودەسەڵاتی دادوەریی وئەنجوومەنی شوراش لەژێر کۆنتروڵی پارتیدایە، لەهەر کوێ داوای راوێژ لەسەر ئەم بابەتە بکرێت، یان دەنگی لەسەر بدرێت، بیگومان ئەنجامەکەی بەدڵی پارتی دەبێت. گریمان لەحاڵەتێکدا پارتیش رازی بوو، دڵنیا بن نامەرکەزییەکەی کوردستانیش لەفیدراڵیەکەی عێراق باشتر نابێت، ئەو کات دەبێت هەر ماوە وشاندێک لەسلێمانیەوە بچێت بۆ هەولێر بۆ رێکەوتن لەسەر مووچەی سلێمانی!
بۆیە دەکرێت ئەم بابەتە لەکاتێکی ئاساییدا بەنیەت پاکی ولەقەناعەتەوە گفتوگۆی جدی لەسەر بکرێت، سیستمێکی نامەرکەزیی پتەو دابڕێژرێت، بەجۆرێک هەر ناوچە وبتوانێت سوود لەسەدا پەنجای داهاتی خۆی وەربگرێت وپەنجاکەی دیکە بنێردرێت بۆ مەرکەز، مەرکەز بەپێی کۆمەڵێک پێوەری دادپەروەرانە بەشی ناوچەکانی لێ تەرخان ودابین بکات.