درەو:  كۆرۆنا بەملیارەها دۆلار زیانی لە سەرمایەدارو دەوڵەمەندانی جیهان داوە:  🔹 جیف بیزۆس دامەزرێنەری ئەمازۆن ( 8 ) ملیار دۆلار 🔹بێرنارد ئارنۆ خاوەنی  لویس فویتۆن و دیور" ( 7.7 )ملیار دۆلار 🔹مارك زوكەربێرگ دامەزرێنەری فەیسبوك ( 5.7) ملیار دۆلار 🔹 بیل گیتس دامەزرێنەری هاوبەشی مایكرۆسۆفت (5.3 )ملیار دۆلار 🔹لاری بیدج یەكێك لە دامەزرێنەرانی گوگل (4 )ملیار دۆلار سەرچاوە: RT  

 درەو: راپۆرتی: BBC  (ڤلادیمێر پۆتن) سەرۆكی ڕوسیا لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا وتی، پشتیوانی دەركردنی یاسایەك دەكات ڕێگەی بدات خۆی بۆ دوو خولی تری سەرۆكایەتی كاندیدبكات، كارێك كە دەستوری ڕوسیا تائێستا قەدەغەی كردووە، بەوەش سەرۆكی ڕوسیا دەبێتە تازەترین لەو زنجیرە درێژەی دەسەڵاتدارانی وڵاتان، كە نەیانویستووە دەسەڵات بەجێبهێڵن. چی وا لەكەسەكان دەكات دەسەت بەدەسەڵاتەوە بگرن تا ئاستی ئەنجامدانی گۆڕانكاركاری، تەنانەت پێشێلكردنی ڕێساكانیش لەپێناو مانەوە لەدەسەڵاتدا؟. سامان؟ (نیك چیسمان) نوسەری بەشدار لە كتێبی(چۆن هەڵبژاردنەكان ساختەدەكەیت) دەڵێت: "وەڵامەكە ئاسانە ئەویش گەندەڵییە، دەتوانن پارەیەكی زیاتر بەدەستبهێنن‌و، بمێننەوە بۆ پارێزگاریكردن لە سامانەكەیان، بەڵام واقیع ئاماژە بە كۆمەڵێك شتی ئاڵۆزتر دەكات ".   بەوتەی چیسمان، ئەوەی دەسەڵاتداران لە لەدەستدانی سامانەكەیان زیاتر لێدەترسن، دادگایكردنیانە دوای وازهێنایان لەدەسەڵات، هۆكارگەلێكی لۆژیكیشیان هەیە وایان لێبكات بترسن.   بەپێی ئەو لێكۆڵینەوەی كە چیسمان لەكتێبەكەیدا بڵاویكردووەتەوە، 43% لەو سەركردەكانی ئەفریكا كە وازیان لەدەسەڵات هێناوە دادگایكراون، نەفیكراون یان لەسێدارەدراون، لەنێوان ساڵانی 1960بۆ 2010. ئەمە مەترسییەكی گەورەیە بەڵام هەموو مەسەلەكە نییە. كەسە نزیكەكان سەركردەكان هەست بە فشاری ئەوانە دەكەن كە لەدەوروبەریانن، لەنمونەی خانەوادەكانیان‌و هاوپەیمانە سیاسییەكانیان تەنانەت فەرماندەكانی پۆلیس‌و سوپاش. ئەمانە كە هاوكارییان پێشكەش بەسەركردەكان كردووە لەپێناو گەیشتن بە دەسەڵات. چیسمان دەڵێت:"تەنانەت كاتێك كە پێتوایە كاتی بڕیاردان هاتووە، كۆمەڵێك كەس دەبینیت لە دەرگاكەت دەدەن ‌و پێت دەڵێن(نەكەی) ئەمە لەبەرخاتری تۆنییە، پرسەكە پەیوەستەبەهەزاران كەس، ئەوانەی كاریانكردووەلەپێناوت‌و قوربانیان داوە بۆت". چیسمان گەیشتووتە بە بەڵگەیەك كە ئاماژە بەوە دەكات ئەو كەسانەی كە لەدەوری ڕۆبەرت مۆگابی سەرۆكی پێشوی زیمبابۆی بوون لەم ساڵانەی دوایدا، لەوانەبوون كە كاریگەرییان هەبوو لەدەستگرتنی بەدەسەڵاتەوە. بەڵام پێدەچێت پرسێك هەبێت لەو یارییە قوڵتربێت، یان شتێك كە پەیوەستە بەهەژموون، كە دەسەڵات خۆی لەخۆیدا هەیەتی.   خێوی دەسەڵات نوسەر (داتشەر كیلتنر) زیاتر لە 10 ساڵ لەمەوبەر لەكتێبەكەی بە ناونیشانی ( موفارەقەی دەسەڵات) لەسەر ئەمە قسەی كردووە. دوو بارییەكە لەوەدایە ئەو كەسانەی دەگەنە سەر كورسی دەسەڵات كەسانی كۆمەڵایەتی‌و خۆشەویستن، متمنانەی چواردەوریان بەدەستدەهێنن، ئەگەر سەرۆكی یانەیەكی تێنسی لۆكاڵی بێت، بۆ نمونە، یان كۆمپانیایەك، یاخود سەرۆكی دەوڵەتێك بێت.  بەڵام كاتێك ئەمانە دەسەڵات دەگرنە دەست، بەتەواوی دەبنە خێوێكی تر.  كۆمەڵێك لێكۆڵینەوە لەوباریەوە گەیشتونەتە ئەو ئەنجامەی پێدانی دەسەڵات بە كەسەكان، تەنانەت ئەگەر بەهەڕەمەكیش دیاریبكرێن‌و بۆ ماوەیەكی كورتیش بێت، دەبێتە هۆی گۆڕینی هەڵسوكەوتیان، بەجۆرێك مامەڵە دەكەن كەسوودی لێببینن، سۆزیان بەرامبەر ئەوانی تر لەدەستدەدەن، وێڕای ئەوەی زۆرربەی جار وا هەستدەكەن ئەوان لەسەر هەقن.  دەبنە كەسانی قێزەون‌و هەڵپەكار، ڕەنگە بایكۆتی ئەوانی تر بكەن، یاخود خۆیان بەدوور بگرن لەتەماشاكردنی ئەو كەسانەی قسەیان بۆ دەكەن. یەكێك لە بەناوبانگترین تاقیكردنەوەكانی (كیلنتر) سەبارەت بەو دیاردەیە لە نەوەدەكانی سەدەی پێشوودا ئەنجامدراوە‌و، لەسەر كۆمەڵێك خوێندكاری زانكۆ كراوە، دابەشی گروپی بچوك كراون، هەر گروپێكیان لە سێ‌ كەس پێكاهاتوون، بەشێوەیەكی هەڕەمەكی دەسەڵات دراوە بە كەسێكیان. دەڵێت:"پێمان ڕاگەیاندن بەپێی دەرخستەكانمان ئێوە لێهاتوویی باشی سەركردایەتیكردنتان تێدایە" ئەوە درۆیەك بوو، هەریەك لەمانە ئەركێكیان بە گروپەكەیان سپارد، دوای 30 خولەك، لێكۆڵەرەوەكان بڕێك بسكویت_یان لەبەردەم هەر گروپێك دانا. ئەو كەسەی كە دەسەڵاتی پێدراوبوو بەشێوەیەكی سەرەنجڕاكیش زیاتر لەبەشی شایستەی خۆی بیسكویتەكەی خوارد، بەشێوەیەكی نا ئاسایی بسكویتەكەی دەخوارد‌و دەنگی دەهات‌و پارچەی لێدەكەوتەخوار. هەستكردن بەدەسەڵاتداری خۆشە لێكۆلێنەوەكان گەیشتونەتە ئەو بڕوایەی كاتێك  دەسەڵات دەدەیت بە كەسانێك، وایانلێدێت كەمتر هەست بە كۆت‌و بەند بكەن. هەروەك لێكۆڵینەوەكان ئاماژەیان بەوەكردووە،  منداڵانی دەوڵەمەند  زیاتر مەیلیان  بۆ دزینی شتی بچوك هەبێت لە كۆگاكان، بەبەراورد بە منداڵی هەژارەكان، یاخود تێكەڵاوبوون بە هەڵسوكەوتی سێكسی نائاسایی دوای باڵغبوون، یان خراپەكاریكردن لەگەڵ هاوڕێكانیان. كیلتنر  دوای ئەوەی بەشێوەیەكی چڕ دیراسەی دەسەڵاتی كردووە لەژینگەی كۆمپانیاكان، دەڵێت:"ئەو كەسانەی هەژموونی زۆریان هەیە، لەسێ‌ كار كە ئەنجامی دەدەن دوانیان خەسڵەتی نا سەقامگیری تێدایە". كیلتنر پێیوایە، خاوەن دەسەڵات تووشی جۆرێك لە ئالودەبوون دەبێت، بەبێ‌ سەپاندنی كۆت‌و بەند، كەسەكان بەدوای بەدیهێنانی بەرژوەندی‌و حەزو چێژەكانیادا دەگەڕێن. دەشڵێت:" ئەوانەی خاوەن دەسەڵاتن هەست بەخۆشی زیاتر دەكەن، هەستدەكەن خاوەنی پێگەو ڕێزێكی زیاترن. مێشكیان ئارامترەو تەندروستیان باشترە، هەروەك  هەست بە باشبوونی دۆخیان دەكەن لەژیاندا". ڕیاكاران كیلتنر دەڵێت، دەسەڵاتداران مەیلیان هەیە هاوشێوەی ئەو نەخۆشانە مامەڵە بكەن كە بەشی هەڵسوكەوتی نامەدروس‌و هەڵپەكارانە لەمێشكیاندا تووشی پوكانەوە بووە، ئاماژەی بەوەشكردووە، لێكۆڵینەوەكەی سوخمایندەر زانای بواری مێشك لەم بوارەدایە. ئەو سەرنجە بەفیعلی بووەتە هۆی هەندێك كاردانەوە كە شایەنی بایەخدانن لەلایەن كەسانێكەوە كە بەدەست كێشەی مێشكەوە دەناڵێنن. كیلتنر دەڵێت:" یەكێك لەوانە بۆی نوسیم(توشبووی نەخۆشی مشێك)" چۆن جورئەتی ئەوە دەكەیت؟ من لەهەڵسوكەوتەكانمدا لێهاتوترم بە بەراورد بە دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا. بۆیە شتێكی لۆژیكییە سەرۆكی بەهێز لەخۆبایی بێت، چونكە پێیوایە ئەو تاكە كەسە كە دەتوانێت سەركردایەتی بكات. چیسمان دەڵێت: "شتێكی تر ئەوەیە ساڵانە كەسانێك دادەمەزرێنن كە پشتیوانیان دەكەن، ئەوانەش دوور دەخنەوە كە نەیارییان دەكەن، ڕەنگە هیچ خەمڵاندنێكیان نەبێت بۆ ئەوەی كە دەیكەن هەڵەیە". هەروەك لەدەستدانی دەسەڵاتیش، كاریگەری دەرونیی زۆر گەورەی دەبێت، بەجۆرێك لێكۆڵینەوەكان گەیشتونەتە ئەو ئەنجامەی كاتێك خاوەن دەسەڵاتەكان هەست بە لەدەستدانی دەسەڵات دەكەن، بەشێوەیەكی توندتیژ هەڵدەچن‌و ڕەفتاردەكەن.  تاقیكردنەوەی مەعدەنی كەس پرسیارەكە ئەوەیە ئەگەر دەسەڵات  كەسەكان گەندەڵ دەكات، بۆچی  هەموو سەركردەكان خەسڵەتی سەركوتكاری‌و لەناوبردنیان تێدانییە؟  ئەلكساندەر سیسلاك، مامۆستای زانستی دەرونی لە وارشۆ، ساڵی 2018 دوو لایەنی زۆر جیاوازو تەواو ناكۆك‌و ناتەبای لەلایەنەكانی دەسەڵات دەستنیشانكردووە. دەسەڵات توانای كۆنترۆڵكردنی ژیانی كەسانی تر دەدا بە كەسی دەسەڵاتداری بەهێز، هەروەك كۆنتڕۆڵكردنی زیاتری ژیانی خۆشی پێدەبەخشێت. مەبەستی كەسەكان ئەوەیە، كاتێك دەڵێن كەسێك خاوەنی دەسەڵاتە، كاتێك كەسێك هەژموونی زیاتری دەبێت بەسەر ژیانیدا، زۆربەی كات هەڵسوكەوتێكی ئەرێنی دەگرێتەبەر. دەسەڵات هەندێك ئاسەواری ئیجابیشی هەیە. بەڵام لەحاڵەتی لەدەستی ئەم كۆنتڕۆڵەدا، بۆ نمونە با بڵێن ئەو دەوڵەتەی كە تۆ بەرپرسیاری لێی لەحاڵەتێكی پشێویدایە، لەوكاتەدا ڕەنگە كاریگەری گەندەڵبوونی دەسەڵات زیاتربێت لە كاریگەرییە ئەرێنییەكەی. سیسلاك دەڵێت:" دەسەڵات باشەو دەكرێت لەپێناو بەرژوەندی گشتی بەكاربهێنرێت، بەڵام دەبێت ئاگاداری ئەو نرخە بیت كە ئەو دەسەڵاتە دەیسەپێنێت".  دەشڵێت: ئەگەر سەركردەكان زانیاری ئەو دوو بارییەیان هەبێت، دەكرێت دەست بەلایەنە باشەكەیەوە بگیرێت‌و دەستبەرداری لایەنە خراپەكەی بن. لەسەر ئەو بنەمایەش،  ئەو قسەیەی دەدرێتە پاڵ ئەبراهام لینكۆڵن سەرۆكی ئەمریكا پێدەچێت لۆژیكی بێت كە دەڵێت: "زۆرینەی پیاوان دەتوانن بەرگەی سەختییەكان بگرن، بەڵام ئەگەر ویستت مەعدەنی پیاوێك تاقیبكەیتەوە، دەسەڵاتی بدەرێ‌".     سەرچاوە: بی بی سی   

درەو: دیراسەیەكی ئەڵمانی تازە سەبارەت بە نەخۆشی ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ‌ "كۆڤید 19" ئاشكرایكردووە، ئەوانەی تووشی نەخۆشییەكە بوون لەڕۆژانی سەرەتای توشبوونیاندا بڕێكی زۆر لە ڤایرۆسەكە بڵاودەكەنەوە. پێشبینی دەكرێت ئەم دیراسەیە هاوكاربێت بۆ شرۆڤەكردنی ئەو ڕێگا خێراو چالاكەی كە ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ بەهۆیەوە لەسەرانسەری جیهان بڵاوبووەوە.    دیراسەكە ئاماژە بەوەدەدات، ئەنجامی پشكنینی ئەو نەخۆشانەی كە بەشێوەیەكی مامناوەند دووچاری نەخۆشییەكە بوون یان دۆخی تەندروستییان مامناوەندە، دوای 10 ڕۆژ لەتوشبوون‌و دەركەوتنی نیشانەكان تێیاندا، نابنە هۆی گوێزانەوەی نەخۆشییەكە بۆ خەڵكانی تر. ئەم دیراسەیە، كە زانایان لەهەردوو شاری (بەرلین‌و میونشن) لەئەڵمانیا ئەنجامیدانداوە، بەیەكەم دیراسە دادەنرێت كە لەدەرەوەی وڵاتی چین ئەنجامدرابێت، كە بۆ یەكەمجار نەخۆشییەكە لەوێوە سەریهەڵداو لەزیاتر 100 وڵاتی جیهان بڵاوبونەوەتەوەو، بووەتە هۆی توشبوونی نزیكەی 120 هەزار كەس لەجیهان‌و، مردنی زیاتر لە 4 هەزار كەسی دیكەش. هاوكات بەیەكێك لەو دیراسە پێشەنگانەش دادەنرێت كە هەوڵی كێشانی ئەو نەخشەیە دەدات، چی كاتێك نەخۆشەكان دەبنە هۆی تووشكردنی ئەوانی تر. بەوتەی (مایكل ئوستەر هۆلم)، بەڕێوەبەری سەنتەری لێكۆڵینەوە لەنەخۆشییە گوازراوەكان لەزانكۆی مینیسۆتا، ئەم دیراسەیە بەشدارییەكی زۆر گرنگە لە تێگەیشتنی مێژوویی سروشتی نەخۆشی "كۆڤید 19" و هەروەها ڕەنگدانەوەو ناوەرۆكی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەكە لەسەر تەندروستی گشتی. لەدیراسەكەدا، لێكۆڵەرەوەكان چاودێری بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەكەیان كردووە لە 9 كەسی تووشبوو، تاقیكردنەوەیان لەسەر ئەنجامداون‌و، گەڕاون بەدوای پاشماوەی DNA-RNA ڤایرۆسەكە(زانیاری بۆماوەیی سەبارەت بەزیادبوون‌و گەشەكردنی ڤایرۆسەكە). هەوڵیشانداوە ڤایرۆس بەرهەمبهێنن لە (بەڵغەم‌و خوێن‌و میزو پیسایی) وەرگیراوی نەخۆشەكان لەڕێی چاندن، ئەوەش پرسێكی زۆر گرنگە لە هەوڵدوان بۆ دەستنیشانكردنی چۆنیەتی تووشكردنی كەسێك لەلایەن كەسێكی ترەوەو، ئەو ماوەیەی كە كەسی توشبوو دەبێتە مەترسی بۆسەر كەسەكانی تر. لەوەش گرنگر ئەوەیە زاناكان نەیانتواینوە ڤایرۆس بەرهەمبهێنن لەو نمونانەی لەنەخۆشەكانیان وەرگرتووە دوای ڕۆژی هەشتەم لەتوشبوونیان بە نەخۆشییەكە بەشێوەیەكی مامناوەند، یاخود لەو كەسانەی كە پێدەچێت نیشانەكانیان بەشێوەیەكی سوك لەسەر دەركەوتبێت. لەسەر بنەمای ئەو ئەنجامەی زانایان پێگەیشتوون، دەرچوونی نەخۆش لەحاڵەتی دابڕانی پزیشكی ئارەزوومەندانە لەماڵەوە دەكرێت دوای 10 ڕۆژ لەدەركەوتنی حاڵەتەكە ئەنجامبدریت، بەوپێیەی مەترسی بڵاوكردنەوەی نەخۆشییەكە زۆر كەمدەبێتەوە. زاناكان ڕوونیان كردووەتەوە، توشبوان بە ڤایرۆسی كۆرۆنا لە ڕۆژانی سەرەتادا دەتوانن هەزار هێندەی توشبوانی نەخۆشی سارس لەڕۆژانی سەرەتادا، نەخۆشییەكە بڵاوبكەنەوە. ئەو ڕاستیەش هۆكاری خێرا بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ‌ شیدەكاتەوە دەكات، كە 120 هەزار كەس لەسەرانسەری جیهان توشی بوون، بەرامبەر بە تەنها 8 هەزار  لە ڤایرۆسی كۆرۆنای سارس. دیراسەكە گومانی خۆی پیشانداوە لەئەگەری بڵاوبونەوەی نەخۆشییەكە لەڕێی پیساییەوە، ئەوەش پرسێكە كە زۆرێك لە لێكۆڵینەوەكانی ئەم دواییە سەبارەت بە ڤایرۆرسی كۆرۆنای نوێ‌ لەچین ئاماژەیان پێكردووە، لێكۆڵەرەوە ئەڵمانیانییەكان لە 13 نمونەی وەرگیراو لە پیسایی ئاستێكی باڵای پاشماوەی ڤایرۆسەكەیان دۆزیوەتەوە، بەڵام نەیانتوانیوە لە هیچكامیان ڤایرۆس بەرهەمبهێنن. لەگەڵ ئەوەشدا، دیراسەكە تێبینی ئەوەی كردووە كە سەرجەم نەخۆشەكان نەخۆشییەكەیان سوك بووە، نەدۆزینەوەی ڤایرۆسەكەش لەپیسایی ئەو نەخۆشانەدا مانای ئەوەی نییە كە لەحاڵەتەكانی تردا نەخۆشییەكە ناگوێزرێتەوە، ئەوەش پاڵی بە لێكۆڵەرەوەكان‌و زاناكان ناوە بۆ ئەنجامدانی دیراسەو لێكۆڵینەوەی زیاتر لەسەر ئەم مەسەلەیە. زاناكان ڕایانگەیاندووە، بەپێی ئەو ئەنجامانەی پێیگەیشتوون پێویستە ئامادەكاری‌و ڕێوشێنەكانی خۆپاراستن بۆ ڕاگرتنی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەكە تەركیز بخاتە سەر كۆئەندامی هەناسە‌و، پاراستنی ئەوانی تر لە كۆكەو پژمینی كەسانی توشبوو بە ڤایرۆسەكە. لێكۆڵەرەوەكان ئاماژەیان بەوەكردووە، ناتوانرێت ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێی لە نمونەی وەرگیراوی خوێن‌و میزی نەخۆشەكان بچێنرێت، بەڵام ڕایانگەیاندووە، لەئەنجامە گرنگەكانی دیراسەكە ئەوەیە ئەو كەسانەی توشبوون بەخێرایی دەستدەكەن بە گەشەكردنی لاشەی دژە ڤایرۆسەكە لەماوەی 6 بۆ 12 ڕۆژدا، ئەوەش شرۆڤەی هۆكاری توشنەبوونی نزیكەی 80% نەخۆشەكانی "كۆڤید 19" دەكات بە نیشانەی مەترسیدار. سەرچاوە: یۆرۆ تایمز      

میشل رۆبەرتس- نوسەری كاروباری تەندروستی لە BBC وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت بەپێی توێژینەوەیەكی نوێ، زۆربەی ئەوانەی كە دوچاری ڤایرۆسی كۆرۆنا دەبن، دوای نزیكەی (5) رۆژ نیشانەكانیان تێدا دەردەكەوێت، زۆر كەسیش هەڵگری ڤایرۆسەكەن‌و هەرگیز نیشانەكانیان تێدا دەرناكەوێت، پسپۆڕێك دەڵێ:" هیچ بەڵگەیەك نییە لەبارەی ئەوەی ئەو كەسانەی نیشانەكانیان تێدا نییە بەڵام هەڵگری ڤایرۆسەكەن، دەتوانن ڤایرۆسەكە بۆ كەسانی تر بگوازنەوە". دەقی راپۆرتەكەی BBC زانایان جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، ڤایرۆسی كۆرۆنا پێویستی بە (پێنج) رۆژ هەیە بۆ ئەوەی نیشانەكانی لە كەسی توشبوودا دەركەوێت، ئەمەش ماوەی جێگیربوونی ڤایرۆسەكەیە. ڤایرۆسی كۆرۆنا كە ناوە زانستییەكەی بە "كۆڤید-19" ناسراوە‌و لەوانەیە ببێتە هۆی (تا، كۆكە‌و كێشەی هەناسەدان)، ئێستا بەردەوامە لە بڵاوبونەوە لەسەرتاسەری جیهاندا، زیاتر لە 114 هەزاری كەسی توش كردووە. تیمێك لە زاناكانی ئەمریكا لێكۆڵینەوەیان كردووە لەسەر چەندین حاڵەتی دوچاربوون بە ڤایرۆسی كۆرۆنا لە چین‌و وڵاتانی تر، ئەمە بۆ تێگەیشتنی زیاتر لەو نەخۆشیەی كە بەهۆی ڤایرۆسەكەوە رودەدات. تیمی لێكۆڵەرەوان گەیشتونەتە ئەوەی، لە زۆربەی ئەو كەسانەی كە دوچاری ڤایرۆسەكە بوون، نیشانەكان لە رۆژی پێنجەمدا تێیاندا دەردەكەوێت. سەبارەت بەو كەسانەی كە لەماوەی 12 رۆژدا نیشانەكانیان تێدا دەرناكەوێت، پێشبینی ناكرێت هەرگیز نیشانەكانی تێدا دەركەوێت، بەڵام هەڵگری ڤایرۆسەكە دەبێت. ئەو كەسانەی كە رەنگە هەڵگری ڤایرۆسەكە بن، چ ئەوەی نیشانەكان تێیاندا دەركەوتبێت یان دەرنەكەوتبێت، توێژەران رێنماییان دەكەن بەوەی بۆ ماوەی 14 رۆژ خۆیان دابڕن (خۆیان كەرەنتینە بكەن) بۆ خۆبەدروگرتن لە گواستنەوەی پەتاكە بۆ كەسانی تر. ئەگەر ئەو كەسانە، ئەو رێنماییانە جێبەجێ بكەن كە لە بەریتانیا‌و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەشێوەیەكی كردەیی پشتیان پێبەستراوە، ئەوكاتە لەكۆی هەر 100 كەسێك كە بۆ ماوەی دوو هەفتە كەرەنتینە دەكرێن، تەنیا یەك كەسیان دوای دەرچوون لە كەرەنتینە نیشانەكانیان تێدا دەردەكەوێت، ئەمە بەپێی توێژینەوەیەك كە لە بڵاوكراوەی "ساڵنامەی پزیشكی هەناوی"دا بڵاوكراوەتەوە. جاستین لیسلەر مامۆستا لە كۆلیژی جونز هۆبكنو بلۆمبێرگ-ی تەندروستی گشتی لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا‌و سەرپەرەشتیاری ئەم توێژینەوەیە وتی: ئەو ئەنجامانە باشترین خەمڵاندنی "خێرا" بوو لای ئێمە تاوەكو ئێستا، توێژینەوەكە بەكۆی گشتی 181 حاڵەتی لەخۆدەگرت. بەڵام دەڵێ: هێشتا زۆر شت لەبەردەمماندا ماون كە دەبێت لەبارەی ڤایرۆسەكەوە بیزانین. هێشتا ژمارەی ئەو كەسانەی كە بەشێوەیەكی گشتی نیشانەكانیان تێدا دەردەكەوێت ناڕوونە، توێژینەوەكە هیچ خەمڵاندنێكی بۆ ئەمە نەكردووە. پسپۆڕان لەوباوەڕەدان زۆرینەی ئەو كەسانەی كە دوچاری پەتاكە دەبن، جگە لە چەند كێشەیەكی بچوكی تەندروستی هیچ شتێكیان نییە، هەندێكی تر هەرگیز نیشانەكانیان تێدا دەرناكەوێت، واتە هەڵگری ڤایرۆسەكەن بەڵام نیشانەكانیان تێدا دەرناكەوێت. بەڵام ئەو نەخۆشییە رەنگە بۆ هەندێك زۆر مەترسیدارو كوشندەبێت، بەتایبەتیش ئەوانەی تەمەنیان هەڵكشاوە‌و بەدەست كیشەی تەندروستی پێشترەوە دەناڵێنن. جۆناسان پۆڵ پسپۆڕ لە زانستی ڤایرۆسەكاندا لە زانكۆی نۆتنگهام لە بەریتانیا وتی: توێژینەوەكە جەختی كردووە لەسەر ئەوەی زۆرینەی حاڵەتەكان، ماوەی جێگیربوون‌و دواتریش ماوەی كەرەنتینە ڤایرۆسی نوێی كۆرۆنا دەگاتە 14 رۆژ. لەو شتانەی كە دڵنیایی دەدەن ئەوەیە" هیچ بەڵگەیەك نییە لەبارەی ئەوەی دەكرێت خەڵك بەشێوەیەكی رۆتینی ڤایرۆسەكە بگوازنەوە لەو ماوەیەدا كە نیشانەكان دەرناكەون". باوەڕوایە ئەو كەسانەی كە زیاتر ئەگەری گواستنەوەی پەتاكەیان هەیە ئەوانەن كە بەشێوەیەكی روون نیشانەكانیان تێدایە وەكو كۆكە‌و تا. پێدەچێت ئەگەری گواستنەوەی نەخۆشییەكە هەبێت بەر لە دەركەوتنی نیشانەكان، بەڵام باوەڕ بەوە ناكرێت كە ئەمە رێگەی سەرەكی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەكە بێت. باشترین رێگە بۆ خۆپاراستن‌و رێگری لە بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەكە ئەمانەن: •    خۆبەدورگرتن لەو كەسانەی كە وا دەردەكەون تەندورستییان باش نییە. •    خۆبەدورگرتن لە دەستدان لە چاو و لوت و دەمت، كاتێك دەستەكانت نەشتووە. •    كلینێكس بەكاربهێنە لەكاتی باوێشك‌و كۆكەدا، دواتر كلینێكسەكە فڕێبدە ناو زبڵدان‌و دەستەكانت بشۆ. •    دەستەكانت زۆر بشۆ بە ئاو و سابون.  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت ئایندەی سیاسی ئەفغانستان جارێكی تر كەوتەوە بەردەم دوڕیانێك، سبەینێ رۆژێكی یەكلاكەرەوەیە، ئەگەر رێككەوتن نەكرێت، لە یەك كاتدا لە دوو شوێنی جیاوازی كابولی پایتەخت دوو كەس وەكو سەرۆكی وڵات سوێندی یاسایی دەخۆن، ئەمە چیرۆكی وڵاتێكە كە خەڵكەكەی بەدەست مەحسوبیەت‌و گەندەڵییەوە دەناڵێنن‌و ئومێدیان بە چینی دەسەڵاتداری وڵاتەكەیان نەماوە چاكسازییان بۆ بكات. دوو سەرۆك‌و یەك سوێند بڕیارە سبەینێ محەمەد ئەشرەف غەنی جارێكی تر وەكو سەرۆك كۆماری ئەفغانستان لە مەراسیمێكدا سوێندی یاسایی بخوات، عەبدوڵا عەبدوڵای ركابەری بەنیازە لە هەمان كاتدا لە مەراسیمێكدا وەكو سەرۆك سوێندی یاسایی بخوات، واتە لە یەككاتدا دوو كەس وەكو سەرۆك سوێندی یاسایی دەخۆن. تاكە چارەسەر بۆ رێگریكردن لە دابەشبوونی ئەفغانستان لەنێوان دوو سەرۆكدا، ئەو هەوڵە دیپلۆماسییانەیە كە لە باڵیۆزخانەكانەوە لە كابول بەڕێوەدەچێت بۆ دۆزینەوەی چارەسەر لەنێوان ئەشرەف غەنی‌و عەبدوڵا عەبدوڵادا. ئەشرەف غەنی سەرۆك كۆمارە، عەبدوڵا عەبدوڵای ركابەری سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە، ئەم دوو پیاوە ئەمە بۆ جاری دووەمە لەسەر ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی وڵات ناكۆكن، لە دوو هەڵبژاردنی رابردوودا عەبدوڵا عەبدوڵا بەرامبەر بە ئەشرەف غەنی شكستی هێناوە‌و دانی بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردندا نەناوە. بەپێی راپۆرتە رۆژنامەوانییەكان، لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی ئەفغانستان تیمی ئەشرەف غەنی‌و عەبدوڵا عەبدوڵا بۆ لێدان لە مەعنەویاتی یەكتر وێنەی نامەی بانگهێشتنامەكانیان بۆ كەسایەتییەكان بەمەبەستی ئامادەبوون لە مەراسیمی سوێندخواردن وەكو سەرۆكی وڵات بڵاودەكەنەوە. غولام بەهادین جیلانی سەرۆكی دەستەی ئامادەكاری مەراسیمی سوێندخواردنی ئەشرەف غەنی بە تۆڕی هەواڵی (بی بی سی فارسی) وتووە:" ئامادەكارییەكانیان بۆ مەراسیمی سوێندخواردنی ئەشرەف غەنی وەكو سەرۆكی وڵات تەواو كردووە". تەلەفزیۆنی فەرمی ئەفغانستان رایگەیاند، سبەینێ بەبۆنەی سوێندخواردنی سەرۆك كۆمارەوە لە كابولی پایتەخت پشووە. بانگهێشتنامە ئاڕاستەی ئاڕاستەی باڵیۆزی وڵاتان كراوە بۆ بەشداریكردنیان لە مەراسیمەكە، باڵیۆزی وڵاتان تێیدا ماونەتەوە‌و نازانن بەشداری لەكام مەراسیمیان بكەن. سەرچاوەیەك لە نوسینگەی عەبدوڵا عەبدوڵای سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن لە ئەفغانستان بە (بی بی سی فارسی) رایگەیاندووە، لەلایەن باڵیۆزخانەی وڵاتانی ئەوروپا‌و ئەمریكاوە نێوەندگیری لەنێوان ئەشرەف غەنی‌و عەبدوڵا عەبدوڵا دەكرێت تاوەكو سبەینێ مەراسیمی سوێندخواردنی ئەشرەف غەنی بەڕێوەنەچێت. سەرچاوەكە باسی لەوەكردووە، ئەگەر تاوەكو كۆتایی ئەمڕۆ نەگەنە رێككەوتن، بەدڵنیایی سبەینێ دوو مەراسیمی سوێندخواردن لە كۆشكی سەرۆكایەتی‌و بارەگای سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن بەڕێوەدەچێت. حیكمەتوڵڵا حیكمەت وتەبێژی تیمی بانگەشەی هەڵبژاردنی عەبدوڵا عەبدوڵا دوێنێ وتی:" عەبدوڵا عەبدوڵا لە كۆشكی سپیدار وەكو سەرۆكی وڵات سوێندی یاسایی دەخوات". بەقسەی ئەو ژمارەیەك لە سیاسەتمەدارانی گەورە‌و دیپلۆماتكارانی بیانی بانگهێشتكراون بۆ بەشداربوون لەو مەراسیمە، پشتڕاستیكردەوە كە لەنێوان هەردولادا گفتوگۆ هەیە بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتن لەسەر دروستكردنی یەك حكومەتی هاوبەش. ئەنجامی هەڵبژاردن‌و ناكۆكییەكان كۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان لە ئەفغانستان ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی وڵات‌و سەركەوتنی ئەشرەف غەنی لە هەڵبژاردنەكە راگەیاند، بەڵام عەبدوڵا عەبدوڵا ئەنجامەكان رەتدەكاتەوە‌و دەڵێ ئەو براوەی هەڵبژاردنەكەیە. هەفتەیەك لەمەوبەر ئەشرەف غەنی بەنیاز بوو وەكو سەرۆك سوێندی یاسایی بخوات، بەڵام ئەوكاتیش عەبدوڵا عەبدوڵا هەڕەشەی كرد هاوكات ئەویش وەكو سەرۆك سوێندی یاسایی بخوات، بۆیە سوێندخواردنەكەی ئەشرەف غەنی كێشەی تێكەوت‌و دواخرا، بەڵام ئەوكات سەرۆكایەتی كۆماری ئەفغانستان هۆكاری دواخستنی مەراسیمی سوێندخواردنەكەی ئەشرەف غەنی گەڕاندەوە بۆ بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا كە بووەتە كێشە بۆ ئامادەبوونی میوانانی بیانی‌و رایگەیاند، ئامادەكاری هونەری زیاتر دەكرێت تاوەكو مەراسیمێكی بەشكۆ بەو بۆنەیەوە سازبكرێت، بەڵام عەبدوڵا عەبدوڵا وتی:" دواخستنی مەراسیمی سوێندخواردنەكەی ئەشرەف غەنی بۆ ئەوە بووە هەوڵی زیاتر بدرێت بۆ دۆزینەوەی چارەسەر بۆ ئەو قەیرانەی كە بەهۆی ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتییەوە دروستبووە". بەپێی ئەو ئەنجامەی كە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن بڵاویكردوەتەوە، ئەشرەف غەنی رێژەی 50.64%ی دەنگەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بەدەستهێناوە، لەبەرامبەردا عەبدوڵا عەبدوڵا رێژەی 39.52%ی دەنگەكانی هێناوە. عەبدوڵا عەبدوڵا هاوشێوەی هەڵبژاردنی رابردووی سەرۆكایەتی ئەفغانستان بەدوای رێگەچارەیەكی نوێدا دەگەڕێت، خۆی ئەو رێگەچارەیەی ناوناوە "تەدبیرو حیكمەت‌و ئایندەگیریی". رۆژی 28ی ئەیلولی 2019 هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لە ئەفغانستان بەڕێوەچوو، راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردن نزیكەی پێنج مانگ لەوادەی خۆی دواكەوت، كاتێكیش ئەنجام راگەیەندرا، هەردوولا (ئەشرەف غەنی‌و عەبدوڵا عەبدوڵا) خۆیان وەكو براوەی هەڵبژاردنەكە راگەیاند. ئەمە لەكاتێكدا بوو بەپێی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، ئەشرەف غەنی (923 هەزارو 592) دەنگی بەدەستهێنابوو، عەبدوڵا عەبدوڵا (720 هەزارو 841) دەنگی بەدەستهێنابوو. رێژەی دەنگی پشتڕاستكراوەی هەڵبژاردنەكە لەلایەن كۆمسیۆنەوە بەكۆی گشتی (ملیۆنێك‌و 823 هەزارو 48) دەنگ بوو، نزیكەی (3 ملیۆن) دەنگ بەهۆی نادروستبونیانەوە پوچەڵكرانەوە، بەبەراورد بە رێژەی دانیشتوانی ئەفغانستان كە (35 ملیۆن) كەسە هەروەها ژمارەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبوو كە (9 ملیۆن‌و 600 هەزار) كەس بوو، ئاستی بەشداریكردن لەو هەڵبژاردنەدا بە بەراورد بە هەڵبژاردنەكانی رابردوو كەمترین رێژەی تۆماركرد. زۆرێك لە دەنگدەران بەهۆی هەڕەشەكانی بزوتنەوەی تالیبان بۆ بەئامانجگرتنی بنكەكانی دەنگدان‌و بێئومێدبوون لە چینی سیاسی‌و دەسەڵاتداری وڵات، بەشداری پرۆسەكەیان نەكرد، لە وڵاتێكدا كە بەدەست مەحسوبیەت‌و گەندەڵییەوە دەناڵێنێت. هاوشێوەی هەڵبژاردنی پێشووتر، تیمی بانگەشەی هەڵبژاردن بەر لە راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی تۆمەتبار كرد بەوەی لایەنداری بۆ ئەشرەف غەنی دەكات‌و رایگەیاند، تا ئەوكاتەی ئەو كارتانەی دەنگدان كە دروست نین، پوچەڵ نەكرێنەوە، دان بە ئەنجامەكاندا نانێن. ئەوكات تیمی عەبدوڵا عەبدوڵا باسیان لەوەدەكرد نزیكەی (300 هەزار) دەنگی نادروستی هەڵبژاردنەكە داخڵی ئەنجامی هەڵبژاردنەكە كراوە، تیمەكە چەندین سكاڵایان لەدژی ئەو دەنگانە لە كۆمسیۆن تۆماركرد، بەڵام سكاڵاكانیان هیچ شتێكی ئەوتۆی لێ سەوز نەبوو. ئەمە دوبارەبوونەوەی سیناریۆی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ساڵی 2014 بوو، كە ئەوكاتیش عەبدوڵا عەبدوڵا باسی لە پرۆسەی ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكەدا دەكرد‌و دواجار بە نێوەندگیری ئەمریكا لەگەڵ ئەشرەف غەنی رێككەوتنێكیان واژۆ كرد‌و پێكەوە حكومەتێكیان دروستكرد بەناوی حكومەتی "وەحدەتی میللی"، لە ئەنجامی ئەو رێككەوتنەدا ئەشرەف غەنی بوو بە سەرۆك كۆمارو عەبدوڵا عەبدوڵاش بوو بە سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن. ئاشتی لەگەڵ تالیبان ناكۆكی ئەشرەف غەنی‌و عەبدوڵا عەبدوڵا لە كابول لەسەر دەسەڵات وەكو لێدانی گورزێك لێكدەدرێتەوە لەو رێككەوتنەی كە بەمدواییە ئەمریكا لەگەڵ بزوتنەوەی تالیبان ئیمزای كرد بۆ بەرقەراركردنی ئاشتی‌و سەقامیگری لە ئەفغانستان‌و هاندانی حكومەتی ئەفغانستان بۆ سازدانی گفتوگۆی ئاشتی لەگەڵ تالیبان. ئەمریكییەكان بڕیاربوو بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەفغانستان رێككەوتنی ئاشتی لەگەڵ بزوتنەوەی تالیبان ئیمزا بكەن، بەڵام رێككەوتنەكەیان بۆ گرنگ بوو، نەیانویست بدەنە دەست چارەنوسێكی نادیار، بۆیە دوایانخست بۆ دوای هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی، تاوەكو لێیان روون بێت بۆ چوار ساڵی داهاتوو كێ سەرۆكایەتی ئەو وڵاتە دەكات، ئایا سەرۆكی نوێ ئامادەیە گفتوگۆی ئاشتی لەگەڵ تالیبان دەستپێبكات یاخود نا، دروستبوونەوەی ناكۆكی لەسەر دەسەڵات لە كابولی پایتەخت ئەمریكییەكانی نیگەران كردووە بەتایبەتیش لەكاتێكدا ئەشرەف غەنی‌و عەبدوڵا عەبدوڵا تێگەیشتی جیاوازیان هەیە بۆ چۆنیەتی گەیشتن بە ئاشتی لەگەڵ تالیباندا وەكو گەورەترین مەترسی بۆسەر ئاسایشی ئەو وڵاتە.  

راپۆرتی: درەو شازادە ئەحمەد بن عەبدولعەزیز، كە تاقە برای دایك‌و باوكیی  پادشای سعودییە ئێستا لەژیاندا مابێت، ڕەنگە فەرمانی لەسێدەران یان حوكمی هەتا هەتایی بەسەردا بسەپێنرێت، ئەو كە ئێستا بەتۆمەتی "ناپاكی گەورە" دەستگیركراوە، دووجار لەڕیزبەندی گەیشتن بە تەختی پادشایەتی دوور خراوەتەوە. ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز چەند مانگێك لەمەوبەر ئاماژەی بە قوڵبوونەوەی كێشەكانی ناو خانەوادەی دەسەڵاتداری سعودییە كرد، باسی لەكاریگەری ئەم شازادیە كردووە كە زۆرێك لە ئەندامانی خانەوادەی دەسەڵاتداری سعودییە چاویان لەدەستی بووە گۆڕانكارییەك دروستبكا‌و، لە جێنشینی پادشای ئێستا بیانپارێزێت. بەرەبەیانی ئەمڕۆ میدیاكانی ئەمریكا لەهەوالێكی بەپەلەدا دەستگیركردنی ژمارەیەك لە شازادەكانی سعودییەیان بڵاوكردەوە، كە لەنێوانیاندا برایەكی شا سەلمان پادشای سعودییەی تێدایە. پرۆسەیەك  لەدۆخێكی تەواو نادیارو تەمومژاویدا ئەنجامدراوە كە دوای تێپەڕبوونی دوو ساڵ دێت لەشەپۆلی یەكەمی دەستگیركردنی دەیان شازادەو بەرپرسی گەورەو دەوڵەمەندو بزنسمانی ئەو وڵاتە.  پێگەی ئەلەكترۆنی "جەزیرە"ی قەتەری  بڵاویكردووەتەوە: دەسەڵاتدارانی سعودییە لەماوەی دوو ڕۆژی ڕابردوودا هەڵمەتێكی دەستگیركردنیان ئەنجامداوە كە ژمارەیەك شازادەی لە خانەوادەی دەسەڵاتدار گرتووەتەوە.  بەگوێرەی سەرچاوەكە: ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردوو دیوانی شانشین جوڵەیەكی نا سروشتی بەخۆوە بینیوەو، بەدوایدا شازادەكان دەستگیركراون، بێئەوەی ناوەكانیان ئاشكرابكات.  ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ"و "نیویۆرك تایمز"ی ئەمریكی كە هەواڵەكەیان بڵاوكردووە، لەزاری سەرچاوە ئاگادارەكانەوە ڕایانگەیاند: شازادە ئەحمەد بن عەبدولعەزیز برای پادشای سعودییەو، شازادە محەمەد بن نایف جێنشینی پێشو پادشا دەستگیركراون، هاوكات شازادە نەواف بن نایف برای جێنشینی پێشووش دەستگیركراوە.   ڕۆژنامەی "نیویۆرك تایمز" ئاماژەی بەوەشكردووە، كە محەمەد بن نایف لەدوای ئەوەی لەپۆستی جێنشینی پادشا دوورخراوەتەوە، لەژێر مانەوەی زۆرە ملێدا بووە لەلایەن محمەد بن سەلمان جێنشینی ئێستای پادشای سعودییەوە.  بەگوێرەی هەندێك سەرچاوەش، ژمارەیەك ئەفسەر لە دەزگاكانی ئاسایش و سوپاو پاسەوان  كە گوماندەكرێت وەلائیان بۆ ئەحمەد بن عەبدولعەزیزو محەمەد بن نایف بێت دەستگیركراون. هەوڵی كودەتایان داوە؟ ئەو سەرچاوانەی هەواڵی دەستگیركردنی شازادەكانیان بڵاوكردووەتەوە، تائێستا یەكلایان نەكردووەتەوە هۆكاری دەستگیردنەكە چییە، هەرچەندە هەندێك سەرچاوە ئاماژە بە "ناپاكی" دەكەن. ڕۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ" باس لەوە دەكات كە هەردووو شازادە ئەحمەد بن عەبدولعەزیز و محەمەد بن نایف پەیوەندییان بە هەوڵی كودەتایەكەوە هەبووە كە بانگەشەی بۆ دەكرێت‌و، دەسەڵاتدارانی سعودییە بە ئەنجامدانی "ناپاكی گەورە" تۆمەتباریان دەكەن، بەوەش ڕووبەڕووی سزای لەسێدارەدان دەبنەوە، یان زیندانی هەتاهەتایی. هەندێك لە شرۆڤەكاران گریمانەی كودەتای ناوخۆیی بەدوور دەزانن‌و، دەڵێن ڕەنگە دەستیگركردنەكە  بەهۆی ناڕەزاییان بوبێت لەو گۆڕانكارییەكانی شازادەی جێنشین ئەنجامیدەدات. ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز وەك یەكێك لەسەرچاوەكانی گواستنەوەی هەواڵەكە ئاماژەی بەوەكردووە، هەندێك لە ئەندامانی خانەوادەی دەسەڵاتداری سعودییە هەوڵی گۆڕینی ڕیزبەندی چونە سەرتەختی پادشایەتیان داوەو، شازادە ئەحمەد بن عەبدولعەزیز_یان وەك یەكێك لەو بژاردانە پێشنیازكردووە  كە لەلایەن ئەندامانی خێزانی دەسەڵاتداری سعودییەوەو دەزگا ئەمنییەكان‌و هەندێك لەوڵاتانی خۆرئاواوە پشتیوانی دەكرێت. ئاژانسی هەواڵی "فرانس 24" پرۆسەی دەستگیركردنی شازادەكانی بە ئاماژەیەكی ڕوون بۆ شوێن پێقایمكردنی محمەد بن سەلمان لەدەسەڵات لێكداتەوە، هەر لەو چوارچێوەیەدا "بیكا فاسر" شرۆڤەكاری سیاسی لەدامەزراوەی "ڕاند" ی ئەمریكی بۆ دیراسات دەڵێت: شازادە محەمەد بن سەلمان دەستكراوە تربووە، پێشتر توانی هەموو هەڕەشەكانی بەردەم سەركەوتنی لابەرێت هەر لەزیندانیكردنی نەیارانییەوە تادەگاتە كوشتنیان بێئەوەی هیچ لێكەوتێكی هەبێت، ئەم پرۆسەیەش هەنگاوێكی ترە بۆ بەهێزكردنی دەسەڵاتەكەی‌و پەیامێكیش بۆ هەمووان، بە ئەندامانی خانەوادەی شانشینیشەوە، كە نەبنە بەربەست لەبەردەمیدا. هاوكات، جێفری مارتن لە ڕۆژنامەی "نیوز ویك" لەوتارێكدا نوسیویەتی:" دەستگیركردنەكان ئاماژەن بۆ ئەوەی لەگەڵ دابەزینی داهاتەكانی نەوتدا  بن سەلمان شوێنپێی خۆی قایم دەكات".   كاتێكی هەستیار    ڕۆژنامەی "نیویۆرك تایمز" ئەوەشی نوسیووە، ئەم دەستگیركردنە تازانە لەدۆخێكی تایبەت‌و زۆر هەستیاردا بەڕێوەدەچێت بۆ سعودییەو خانەوادەی دەسەڵاتدارو ناوچەكەش بەگشتی‌و.  بڕیارەكەی محمەد بن سەلمان لەبارەی ڕاگرتنی گەشتی ئاینی بۆ شاری مەكە بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە ناڕەزایی لێكەوتووەتەوە. وەك سەرچاوە ئاگادارەكان دەڵێن، لەكاتێكدا  ئاهەنگەكانی ڕابواردن‌و پێدانی ڤیزای گەشتیاری بەردەوامە، مەكە خاڵیكراوە لەتەوافكاران. ڕەنگە ئەمەش بەشێكی تربێت لەمەترسییەكانی شازادەی جێنشین‌و هەستیكردووە ئەم دۆسییە لەدژی دەوروژێنرێت. لەكاردانەوەی ئەوەدا فەرمانی داوە بە دەستگیركردنی شازادەكان، بە تایبەت كە ترسێكی بەردەوامی هەبووە لە شازادە دەستیگركراوەكان‌و ئەگەری قۆستنەوەی هەر دۆسیەیەك لەدژی. جێگرەوەیەكی چاوەڕواننكراو ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز لە مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی ڕابردوودا ڕاپۆرتێكی بڵاویكردەوەو تێیدا ئاماژەی بەوەكرد، ئەندامانی خانەوادەی دەسەڵاتدارو دەستەبژێری پیاوانی خاوەنكار لەسعودییە دووچاری نائومێدی بوون لەسەركردایەتی محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشین،  دوای هێرشە موشەكیەكەی حوسییەكان بۆ سەر ژێرخانی نەوتی سعودییە كە زیانێكی ماڵی گەورەی پێگەیاند. ڕۆیتەرز لەڕاپۆرتەكەیدا ڕایگەیاندبوو، هەندێ لە شازادەكانی سعودییە وەك جێگرەوەیەك لە شازادە ئەحمەد بن عەبدولعەزیزی تەمەن 77 ساڵ دەڕوانن، كە تاكە برای شاە سەلمانە لەدایك‌و باوكی لەژیاندا مابێتەوەو، لەلایەن ئەندامانی خانەوادەی دەسەڵاتدارو دەزگای ئاسایش‌و هەندێك لەهێزە خۆرئاواییەكانەوە پشتیوانی دەكرێت.  یەكێك لەگەورە پیاوانی خاوەنكاری سعودی كە بۆ ڕۆیتەرز قسەی كردووە، وتویوتی، هەموویان چاویان لە شازادە ئەحمەدە بزانن چی دەكات، خانەوادەكە پێیانوایە  ئەو تاكە كەسە بتوانێت پارێزگارییان لێبكات.  ڕۆیتەرز لەبەشێكی تری ڕاپۆرتەكەیدا لەزاری چاودێرانی سعودییەوە ڕایگەیاندووە، هیچ بەڵگەیەك نییە بیسەلمێنێت شازادە ئەحمەد ئامادەبێت ئەو ڕۆڵە بگێڕێت،. هیچ ڕۆلێكی فەرمیش ناگێڕێت‌و بەردەوام خۆی بەدوور گرتووە. شازادە ئەحمەد تاكە كەس بوو لەو سێ‌ كەسەی ئەندامانی دەستەی بەیعەت كە لەساڵی 2017 ڕەتیكردووەتەوە  شازادە محەمەد بن سەلمان ببێت بە جێنشینی پادشای سعودییە.  شازادە ئەحمەد بن عەبدولعەزیز  كێیە؟ + ساڵی 1942 لەدایكبووە. + سی‌و یەكەمین كوڕی شا عەبدولعەزیز ئال سعودە. + سەر بە باڵی ئەلسدێرییە كە دەسەڵاتدارترینن لەناو خانەوادەی پادشایەتیدا. + برای دایك‌و باوكیی شا فەهدو شازادە سوڵتان‌و شازادە توركی‌و شازادە نایف‌و شازادە عەبدولرەحمان‌و شا سەلمان پادشای ئێستای سعودییە.  + خاوەنی بڕوانامەی ماستەرە لە زانستی سیاسی. + 37 ساڵ جێگری سەرۆك وەزیران و وەزیری ناوخۆی سعودییە بووە. + دووجار لە ڕیزبەندی گەیشتن بە تەختی پادشایەتی لابراوە، جارێك شاعەبدوڵا شازادە موقرینی برابچوكی پێشخست‌و، جاری دووەمیش شا سەلمان دەسەڵاتی گواستەوە بۆ نەوەكان‌و لەجێی ئەو كوڕەكەی خۆی دانا.  

راپۆرتی: درەو لەدوای هێرشەكانی رژێمی سوریا بۆ سەر ئیدلیب‌و ناوچەكانی باكوری خۆئاراوای سوریا كە بەدواین مۆڵگەی گروپە توندڕەوەكانی نزیك لە توركیا دادەنرێت، ڕێككەوتنی سوچی بەشێوەیەكی كرداری كۆتایهات، لەئێستادا واقیعێكی تازە لەسەر زەمینی ئەو ناوچانە هاتووەتە گۆڕێ‌. رژێمی سوریا لەسەر حسابی گروپە چەكدارەكانی نزیك لەتوركیا باڵادەستی لەزۆرێك لەو ناوچانە سەپاندووە، توركیاش نایەوێت ئەو واقیعە تازەیە قبوڵبكات. بەنیازە ئەوەی لەمەیدان لەدەستی داوە لە گفتوگۆی دبلۆماسی‌و بەكارهێنانی كارتی سیاسی جیاوازدا بەدەستی بهێنێتەوە، یان لایەنی كەم بەكەمترین زیان لێی دەرچێت. دوای ئاڵۆزبونی دۆخی ئیدلیب‌و كوژران‌و برینداربوونی دەیان سەربازی توركیا، ئەمڕۆ جارێكی تر (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) گەیشتەوە مۆسكۆو لەگەڵ هاوتا ڕوسییەكەی (ڤلادیمێر پۆتن) كۆبوەوە.  سەرەتای دیدارەكەیان، پۆتن سەرەخۆشی لە ئەردۆغان كرد بە بۆنەی كوژرانی سەربازەكانی توركیا لە سوریاو وتی:"سەربازانی ڕوسیاو سوریا زانیارییان لەبارەی شوێنی سەربازەكانی توركیا نەبووە، سوپای سوریاش ئەم ماوەیە زیانی زۆری پێگەیشتووە".  پۆتن وتیشی:" دۆخی ئیدلیب بەجۆرێك بە جۆرێك ئاڵۆزبووە پێویستی بە گفتوگۆی ڕاستەوخۆی نێوانمان بوو". تەئكیدیشی لەسەر پێویستی تێپەڕاندنی ئەو ئاڵۆزییانەو كاركردن بۆ دووبارە نەبوونەوەی كردەوە. پۆتن لەقسەكانی ڕویكردەوە ئەردۆغان وتی:" وەك ئەوەی داواتان كردبوو ئامادەین بۆ دەستكردن بە قسە ڕووبەڕوو، دواتر بەرپرسانی هەردوو حكومەتی ڕوسیا و توركیا بەشداربن لە گفتوگۆكان".   لای خۆیەوە،(ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) هیوای خواست ئەو بڕیارانەی لەم كۆبونەوەیەدا دەدرێن بێتە مایەی هێوركردنەوەی دۆخەكە لەئیدلیب، وتیشی:"پەیوەندییەكانی توركیاو ڕوسیا لەلوتكەدایەو دەمانەوێت بەهێزتربێت".  پێش دانوستان ئیشی خۆیانكرد بەپێی شرۆڤەیەك كە ئاژانسی ڕۆیتەرز ئەنجامیداوە لەبارەی گەشتە ئاسمانییەكان‌و چاودێری گەشتی دەریاوانی لە گەروی بۆسفۆر، لە ڕۆژی 28 شوباتەوە كە دەكاتە ڕۆژێك دوای كوژرانی 34 سەربازی توركی لەگورزێكی ئاسمانی سوپای سوریادا، ڕوسیا بەشێوەیەكی بەرچاو گەشتە ئاسمانی‌و دەریاوانییەكانی بۆ سوریا زیادكردووە. بەگوێرەی ئاژانسەكە، ڕوسیا لەماوەی 6 ڕۆژدا 5 كەشتی جەنگیی ڕەوانەی سوریا كردووە كە ئاستی ئاسایی ناردنی كەشتییەك یان دوو كەشتی جەنگییە لەماوەی هەفتەیەكدا. لەبەرامبەر ئەو جوڵانەی ڕوسیادا پێش ئەنجامدانی كۆبونەوەكەی (پۆتن_ئەردۆغان)، خواستێكی توركی بەهێز هەیە كە گفتوگۆكانی ئەمڕۆی مۆسكۆ ئەنجامی خێراو بەرجەستەی لێبكەوێتەوە بۆ وەستاندنی شەڕ لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی سوچی. هەوڵی زیندوكردنەوەی سوچی دەدات بەپێی ڕێككەوتنی سوچی كە لە 17ی ئەیلولی ساڵی 2018 لەنێوان (ڤلادیمێر پۆتن‌و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) لەهاوینەواری سوچی لەڕوسیا ئیمزاكرا، بڕیاردرا بەپێكهێنانی ناوچەیەكی داماڵڕاو لەچەك لەئیدلیب بە پانتایی 15بۆ 20 كیلۆمەتر بەدرێژایی سنورەكانی بەریەككەوتن لەنێوان سوپای سوریاو گروپە چەكدارەكان. هێرشەكانی ئەم دواییەی سوپای سوریا بۆ باكوری خۆرئاوای سوریاو بەدیاركراوی بۆ ئیدلیب بەتەواوی ڕوخساری ئەو ڕێككەوتنی گۆڕی‌و، زۆرێك لەو ناوچانەی كەهیڵی جیاكەرەوەو، ناوچەی هێوركردنەوەی توندتیژی بوون، لەچەند هەفتەی ڕابردودا بوونە گۆڕەپانی شەڕو زۆرێكی لەلایەن سوپای سوریاوە كۆنتڕۆڵكرانەوە. كشانەوەی هێزەكانی رژێمی سوریا لە ئیدلیب بۆ دوای ئەو سنورانەی بەپێی ڕێككەوتنی سوچی ئەنكەرەو مۆسكۆ لەسەری ڕێككەوتوون، یەكێكە لەداواكارییە سەرەكییەكانی حكومەتی توركیا، ئەمە تاكە دەرچەیە توركیا بە چارەسەرێكی ئاشتیانەی بزانێت بۆ دەربازبوون لەو قەیرانە بەكەمترین زیان، بۆیە بەهەموو توانایەوە هەوڵی زیندكردنەوەی دەدات، بەڵام مامەڵەی ڕوسیاو دیمەشق‌و هەنگاوەكانیان ئەوە دەردەخات  كە وەك مردوو تەماشای ڕێككەوتنی سوچی دەكەن‌و، لەپێشەوە دەڕوانن، بەنیازی ئاوڕدانەوەنین لەدواوە. بژاردەكانی ئەنكەرە  سەربازیی:  بەكارهێنانی هێز یەكێكبووە لەو بژاردانەی حكومەتی توركیا لەم پێشهاتە نوێیانەی ئیدلیب دا پەنای بۆ برد، بەڵام بەشێوەیەكی سنوردارو بە ڕێككەوتن لەگەڵ ڕوسیا، بەتایبەت دوای كوژران‌و برینداربوونی دەیان سەربازی لە بۆردومانی سوپای سوریادا، توركیا زۆر بەوریاییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەودۆخە دەكات و نایەوێت هیچ بەریەككەوتنێكی ڕاستەوخۆی لەگەڵ سوپای ڕوسیا لەسوریا بۆ دروستبێت، چونكە ئەزمونێكی تاڵی هەیە لەمامەڵەكردن لەگەڵ ڕوسەكان بە تایبەت دوای بەردانەوەی فرۆكە ڕوسییەكە كە پۆتن ئەردۆغانی ناچاركرد داوای لێبوردن لە ڕوسیا بكات، وێڕایی ئەوەی زیانی ملیارەها دۆلاری بە ئابوری توركیا گەیاند. ئەو هێرشە سەربازییانەی توركیا لە ئێستادا ئەنجامیدەدات  زیاتر بۆ هەڵلوشینی توڕەیی ناوخۆیی وڵاتەكەی‌و تۆڵكردنەوەیە لەرژێمی سوریا، بەدەر لەوە هیچ كاریگەرییەكی لەسەر گۆڕینی هاوكێشەی هێز و نەخشەی شەڕەكە نابێت. هەڕەشە: لەدوای هێرشەكانی سوپای سوریاوە بۆ ئیدلیب، ئەردۆغان تاكۆتایی مانگی شوباتی بۆ رژێمی سوریا دیاریكرد بۆ كشانەوەی هێزەكانی بەپێچەوانەوە، هەڕەشەی ئەنجامدانی پرۆسەیەكی سەربازی كرد بۆ وەدەرنانی سوپای سوریا لەو ناوچانە، بەڵام سوپای توركیا لەبری ئەو پرۆسەیە دوای كوژرانی 34 سەربازەكەی، پرۆسەی (قەڵغانی بەهاری) ڕاگەیاند، كە خۆی لەئەنجامدانی كۆمەڵێك گورزی ئاسمانیدا دەبینێتەوە بۆ سەر سوپای سوریاو، ئەو پرۆسەیەی پێشتر هەڕەشەی ئەنجامدانی كرد نەیتوانی جێبەجێبكات.  پەنابەران: دۆسیەی پەنابەران یەكێكی ترە لەو كارتانەی توركیا بۆ دروستكردنی فشار لەسەر وڵاتانی ئەوروپا بەكاریدەهێنێت تا وەك هاوپەیمانێكی ڕێكخراوی ناتۆ لەمەسەلەی ئیدلیب ئاوڕی لێبدنەوەو، بەتەنیا لەبەردەم ڕوسیا بەجێی نەهێڵن. گەرچی توركیا لەڕابردودا توانیویەتی ئەم دۆسیەیە مرۆییە وەك كارتێكی سیاسی‌و هەڕەشەی بەردەوام بە باشی بەكاربهێنی‌و، فشاری توند لەسەر وڵاتانی ئەوروپا دروست بكات، بەڵام پێنناچێت ئەمجارە ئەوروپییەكان بەهەمان سنگ فراوانی ڕابردوەوە مامەڵەی لەگەڵ بكەن. دوێنی وەزیرانی ناوخۆی یەكێتی ئەوروپا لەكۆبونەوەیەكدا بەكارهێنانی پەنابەرانیان وەك كارت‌و فشاری سیاسی لەلایەن توركیاوە بەتوندی ڕەتكردەوەو، داوایان لە ئەنكەرە كرد سەرجەم بڕگەكانی ئەو ڕێككەوتنە جێبەجێبكات كە ساڵی 2016 لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا ئیمزای كردووە.    

راپۆرتی: درەو ئەمڕۆ جارێكی تر "ڕەجەب تەیب ئەردۆغان" داوای لەسوپای سوریا كرد لەباكوری خۆرئاوای وڵاتەكەیان پاشەكشێی بكەن بۆ ئەو هێڵانەی  توركیا دەستنیشانی كردووە، وتیشی: ئەو زیانانەی سوپای سوریا بەهۆی هێرشەكانی توركیاو گروپەكانی ئۆپۆزسیۆنەوە دووچاری بووە، تەنها سەرەتایە. ئەردۆغان لەمیانی بەشداریكردنی لەچالاكییەكی حزبەكەی لەئەنكەرە لەوتەیەكدا ڕاشیگەیاند: "گەورەترین زیانمان لەرژێمی سوریا داوە بەدرێژایی مێژوویی خۆی، ئەگەر بەزووترین كاتیش نەكشێنەوە بۆ ئەو هێڵانەی كە توركیا دیاریكردووە، ئەوا سەریان پێوەنابێت لەسەرو شانیانەوە" .   ئەو هەڕەشانەی ئەردۆغان لەكاتێكدایە، ئەمڕۆ سەرۆكایەتی كۆماری توركیا ڕایگەیاند: ڕۆژی پێنج شەممەی داهاتوو "ڕەجەب تەیب ئەردۆغان" سەردانی ڕوسیا دەكات‌و، لەگەڵ "ڤلادیمێر پۆتن" دواین پێشهات‌و ئاڵۆزییەكانی دۆخی ئیدلیب تاتوێدەكات. هاوكات "دیمتری بیسكۆف" وتەبێژی "كرملین" لەبارەی سەردانە چاوەڕوانكراوەكەی "ئەردۆغان" بۆ ڕوسیا ڕایگەیاند، ڕۆژی پێنج شەممەی داهاتوو "پۆتین" لەگەڵ هاوتا توركییەكەی تاوتوێی دۆخی سوریا دەكات، وتیشی: پابەندین بە ڕێككەوتنی سوچی‌و، یەكێتی خاكی سوریا‌و، پشتیوانی قەلاچۆكردنی تیرۆرستان دەكەین.  پێشهاتەكان لەبەرژوەندی ئەنكەرە نییە  "ئەردۆغان" لەكاتێكدا هەڕەشە لەسوپای سوریا دەكاو، سەرقاڵی خۆ ئامادەكردنیشە بۆ گەشتێكی دبلۆماسی بە ئامانجی بەرگرتن لەهەر گۆڕانكارییەكی نوێ لەنەخشەی سیاسی باكوری خۆرئاوای سوریا. پێشهاتە مەیدانییەكان لەو ناوچەیە لە گۆڕانكاری خێرادان‌و، دۆخەكە تەواو پێچەوانەی چەند ڕۆژێك لەمەوبەرە كە ئەردۆغان پێیوابوو، پارسەنگی هێز لەبەرژوەندی توركیا گۆڕانی بەسەرهاتووە.  بەگوێرەی هەواڵێكی ئاژانسی "سپۆتینگ" ڕوسی، شەوی ڕابردوو  سوپای سوریا هێرشێكی فراوانی كردووەتە سەر پێگەی گروپە تیرۆرستییەكان لەشاری سەراقیب‌و دەوروبەری كە تا بەیانی ئەمڕۆ بەردەوامبووە، سەرەنجام توانیویەتی كۆنتڕۆڵی شارەكە بكاتەوە. لەدوای دەستپێكردنی هێرشەكانی ئیدلیبەوە ئەوە جاری دووەمە سوپای سوریا شاری سەراقیب لەچنگی گروپە توندڕەوەكانی نزیك لەتوركیا دەردێنێت.  هەر لەوچوارچێوەیەدا، سەنتەری ئاشتبونەوەی ڕوسی لەسوریا لەبەیاننامەیەكدا ڕایگەیاند: پۆلیسی سەربازیی ڕوسیا بەفەرمی چووتە ناو شاری سەراقیب-وە. بەگوێرەی بەیاننامەی سەنتەرەكە، لەپێناو زامنكردنی جوڵەی بارهەڵگرەكان‌و هاوڵاتیان بەدرێژایی هەردوو ڕێگای خێرای (ئێم4 و ئێم5)، ئێوارەی ئەمڕۆ یەكەكەكانی پۆلیسی سەربازیی ڕوسیا چونەتە ناو شاری سەراقیب_وە.  لەچەند ڕۆژی ڕبردودا گروپە توندڕەوەكان لەچوارچێوەی پرۆسەیەكی هاوبەشدا لەگەڵ یەكەكانی كۆماندۆزی توركی توانیان شاری سەراقیب كۆنتڕۆڵ بكەنەوە. بەڵام دوای كۆنتڕۆڵكردنەوەی ئەمڕۆی لەلایەن سوپای سوریاوەو سپاردنی ئاسایشی شارەكە بە پۆلیسی سەربازیی ڕوسیا، پەلاماردانی سەرلەنوێی شارەكە لەلایەن گروپە توندڕەوەكان‌و سوپای توركیاوە كارێكی ئەستەمە، چونكە ڕاستەوخۆ ڕووبەڕووی سوپای ڕوسیا دەبنەوە. ئەوەش لەكاتێكدایە، دوای پێنج لەڕاوەستاندنی، ئەمڕۆ سوپای سوریا پرۆسە سەربازییەكانی لەناوچەی "جەبەل زاویە" لەریفی باشوری ئیدلیب دەستپێكردووەتەوەو، توانیویەتی شارۆچكەكانی "حەزارین‌و دار ئەلكەبیرە" كۆنتڕۆڵبكاتەوە.   كرملین هۆشداریدەدات لەچوارچێوەی سنورداركردنی جوڵەكانی توركیا لە باكوری خۆرئاوای سوریا بەگشتی‌و شاری ئیدلیب بە تایبەتی، ڕوسیاو سوریا گەمارۆكانی سەر توركیایان بەتەواوی توندتر كردووەتەوەو، هەموو جوڵەیەكی فرۆكەوانی ئەنكەرەیان لەو ناوچەیە قەدەغەكرد، لەوبارەیەوە ئەمڕۆ "كرملین" ڕایگەیاند: وەزارەتی بەرگری ڕوسی هۆشداریداوەتە توركیا كە مۆسكۆ ناتوانێت زەمانەتی سەلامەتی فرۆكەكانی توركیا بكات كە بەسەر ناوچەی ئیدلیبی سوریادا دەفڕن، دوای ئەوەی دیمەشق بڕیاریدا ئاسمانی ناوچەكە دابخات. دوێنێ‌ یەك شەممە حكومەتی سوریا، داخستنی بواری ئاسمانی بۆ گەشتی فرۆكە‌و هەر فرۆكەیەكی بێفرۆكەوان قەدەغەكرد لەئاسمانی ناوچەی باكوری خۆرئاوای سوریاو بەتایبەتی لەئیدلیب، بەگوێرەی بڕیارەكەی حكومەتی سوریا مامەڵەی فرۆكەی دوژمن لەگەڵ هەر فرۆكەیەكدا دەكەن كە ئاسمانی وڵاتەكەی ببەزێنێت.  لەم سەروبەندەشدا، وەزیری بەرگری ئەمریكا ڕایگەیاند: ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا هیچ پشتیوانیەكی ئاسمانی پێشكەش بە توركیا ناكات لە میانی ئەو پرۆسە سەربازییەی لە ئیدلیب ئەنجامیدەدات. "مایك ئەسپێر" وەزیری بەرگری ئەمریكا لەوەڵامی پرسیاری ڕۆژنامەنوساندا سەبارەت بە ئەگەری پشتیوانی ئاسمانی توركیا لە ئیدلیب وتی: نەخێر ، ویلاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەزیادكردنی هاوكارییە مرۆییەكانی دەڕوانێت بۆ خەڵكی سوریا.    

 (درەو): 10 ئاستەنگ ڕێگرن لەبەردەم گەیشتنی (مۆسكۆ و ئەنكەرە)بە ڕێككەوتنێكی نوێ سەبارەت بە ئیدلیب، ئەوە لەكاتێكدا هەردوو سەرۆك (ڤلادیمێر پۆتن‌و ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) پەیامی فشاركردن ئاڵوگۆڕدەكەن بۆ بەهێزكردنی مەرجەكانیان بۆ هەر لێكگەیشتنێكی نوێ‌ لە نێوان لە باكوری خۆرهەڵاتی سوریا، لەگەڵ بەردەوامی دانوستانەكان‌و، كۆتایهاتنی ئەو مۆڵەتەی ئەردۆغان دیاری كردبوو بۆ ئەنجامدانی هێرشی سەربازی‌و، گەڕاندنەوەی سوپای سوریا بۆ پشتی هیڵەكانی ڕێككەوتنی سوچی.  (پۆتن) لەمیانی پەیوەندیكردنی بە ئەردۆغان دوای كوژرانی 33 سەربازی توركیا لە بۆردومانێكی سوریا لە ئیدلیب، بڕیاریدا وەفدێك ڕەوانەی ئەنكەرە بكات بۆ ئەنجامدانی دانوستانێكی بەپەلە. لەگەڵ ئەوەی وەفدەكەی ڕوسیا نەرمی لەپێشنیازەكانیدا دەربڕی، بەڵام نەگەیشتە ئەو ئاستەی توركیا خوازیار بوو. ڕوسیا خوازیاری ڕێككەوتنێكی نوێیە، توركیاش ترسی هەیە‌و، بۆ ئەوەی جارێكی تر "سیاسەتی گەزتنی ڕوسی" دووبارەنەبێتەوە، لەگەڵ ئەوەی (پۆتن و ئەردۆغان) پەرۆشن بۆ پاراستنی شكۆیان دوای ئەوەی هەریەكەیان دووچاری گورزێكی بە ئازاربوون لە ئیدلیب. مێزی دانوستان بوونی 10 گرێی لەنێوان هەردوولا دەرخست كە ئەوانیش: 1-    ڕووبەر: لایەنی توركی پێداگری دەكات لەسەر ئەوەی ڕوسیا هێزەكانی سوریا دوربخاتەوە بۆ پشتی خاڵەكانی چاودێری توركیا كە لەباكوری حەماو باشوری ئیدلیب جێگیركراون، بەپێی ڕێككەوتنی سوچی كە لەمانگی ئەیلولی ساڵی 2018دا ئیمزاكرا، لایەنی ڕوسی لەدواین دانیشتندا لەهەڵوێستەكەی پاشگەزبووەوە، بەجۆرێك نەخشەیەكی پێشەكەش نەكرد تەنها پەیوەست بێت بەبڵاوبونەوەی سوپای توركیا لە شریتی سنوریی بە قوڵایی نێوان 5بۆ 10 كیلۆمەتر، وەك ئەوەی پێشتر كراوە. بەڵام تائێستا داواكاری توركیا ڕەتدەكاتەوە، ئەوەش دەرفەت دەكاتەوە بۆ ئەگەری چارەسەرێكی مامناوەند كە ڕەنگە مۆسكۆ پێش تەواوبوونی ماوەكە پێشكەشی بكات، بەپێی بڕیارێكی پۆتن. 2-    ماوەی زەمەنی: مۆسكۆ دەیەوێت ڕێككەوتنەكە بۆ ماوەیەكی دیاریكراوبێت‌و، پابەندبن بە بڕگەی سەرەكی ڕێككەوتنی سوچی‌و بڕیاری 2254 بە ( ڕێزگرتن لە سەروەری‌و یەكێتی خاكی كۆماری عەرەبی سوری)، ئەنكەرەش داوا دەكات رێككەوتنەكە هەمیشەیی بێت.لێرەوە، ڕەنگە لایەنی ڕوسی  بیەوێت هەر لێكگەیشتنێكی نوێ‌ بكات، بیخاتە چوارچێوەی  ڕێككەوتنی (ئەدەنە) لەنێوان (دیمەشق و ئەنكەرە) ساڵی 1998 كە ڕێگە بە سوپای  توركیا دەدات بۆ ڕاوەدونانی "تیرۆستان" بە قوڵایی 5 كیلۆمەتر بچێتە ناوخاكی سوریاوە، ئەگەر ئەوە ڕوبدات، مانای شەرعیەتدان بە بوونی توركیا بە گەرەنتیكردنی لەلایەن ڕوسیاوە.   3-    تیرۆرستان: لایەنی ڕوسی بە توركیای ڕاگەیاندووە، مافی هێزەكانی سوریایە تیرۆرستەكان بكەنە ئامانج كە بەپێی بریاری ئەنجومەنی ئاسایش دەستنیشانكراون، لایەنی توركی ڕازییە لەسەر جیاكردنەوەی تیرۆرستەكان لە میانڕەواكان. بەڵام زیاتر لە 3.5 ملیۆن كەس لە ئیدلیب دەژین، هەمویان تیرۆست نین، ئەمەش وادەكات دۆسیەی تیرۆر پێویستی بە ڕێگا چارەیەكی وورد هەبێت.   4-    میكانیزمی چاودێری: تائێستا مۆسكۆ پێداگرە لەسەر ئەوەی هەر ڕێككەوتنێك لەنێوان هەردوولادا بكرێت لەلایەن ڕوسیا و توركیاوە چاودێری بكرێت، ڕێگریش دروست نەكرێت بۆ هاتنە ناوەوەی ئێران كە شەریك بووە لەهەردوو ڕێككەوتنی (ئەستانەو شوچی) بەڵام وڵاتانی خۆرئاوا سەرەنجیان هەیە لەسەر ڕۆڵی ئێران. توركیاش داوای چاودێرییەكی نێودەوڵەتی فراوانتر دەكات. 5-    دووڕێگا سەرەكییەكە: مۆسكۆ دەیەوێت هەردوو ڕێگای حەلەب_دیمەشق و حەلەب_لازقییە بكرێتەوەو بكەوێتەكار، هێزەكانی حكومەتی سوریا ڕێگای دووەمیان كردەوە، بەڵام گروپەكانی نزیك لەئەنكەرە سەرلەنوێ‌ لەچەند ناوچەیەكدا بەربەستیان بۆ دروستكردووەتەوەو، تائێستاش نێوانی سەراقیب و جسر ئەلشغوریان لە ڕێگای یەكەم لەژێر كۆنتڕۆڵدایە. 6-    كاروانی هاوبەش: پێشتر هەردوولا ڕێككەوتن لەسەر بەڕێكردنی كاروانی سەربازیی لەیەككاتدا لەناوچەی دابڕاو، ئەو ناوچانەی كە لەڕێككەوتنەكەدا بە ناوچەی كەمكردنەوەی ئاڵۆزی ناویان هاتووە، بەڵام لەئێستادا قسە لەسەر بەڕێكردنی كاروانی سەربازییە لەهەردوولای دوو ڕێگا سەرەكییەكە، بەجۆرێك لایەنی ڕوسی زامنی هێزەكانی سوریاو ئێران دەكات، توركیاش ناوچەكانی گروپە چەكدارەكان. 7-    سەراقیب: مۆسكۆ پشتیوانی هەوڵەكانی دیمەشق دەكات بۆ گرتنەوەی شاری سەراقیبی ستراتیجی و دەرپەڕاندنی گروپە چەكدارەكان‌و سوپای توركیا. ڕەنگە یەكێك لەچارەسەرەكان كردنی ئەم شارەبێت بە بارەگای ڕوسی_توركی بۆ چاودێریكردنی هەر ڕێككەوتنێی نوێ‌‌و، بەكارهێنانی هەردوو ڕێگا سەرەكییەكە بۆ جوڵەی هاوڵاتیان‌و بازرگانی.  8-    جەبەل زاویە:  مۆسكۆ فشار دەكات بۆ كۆنتڕۆڵكردنی تەواوەتی جەبەل زاویە لەلایەن سوپای سوریاوە بۆ گەیشتن بەڕێگای حەلەب_جسر ئەلشغور_لازقییە، لەكاتێكدا گروپە چەكدارەكان‌و، توركیا هەوڵی وەردەنانی سوپای سوریا دەدەن لەو ناوچەیە. 9-    سوپای توركیا: ئەنكەرە پێداگرە لەهێشتنەوەی سوپا‌و چەكەكانی لەباكوری خۆرئاوای سوریاو لەخاڵەكانی چاودێری كە ڕەنگە بگاتە 50 خاڵ لە ڕیفەكانی حەلەب و حەماو ئیدلیب، ڕوسیاش ڕێگری ناكات لەمانەوەی خاڵەكانی چاودێری بۆ كاتێكی درێژتر بەبێ مانەوەیەكی سەربازیی هەمیشەیی.  10-گەمارۆی ئاسمانیی: لایەنی توركی داوا دەكات هەر ڕێككەوتنێكی نوێ گەمارۆی ئاسمانیی فڕینی فرۆكەی جەنگی ڕوسی و سوری لەخۆبگرێت‌و لەڕێگەی فرۆكەی بێفرۆكەوان (درون) چاودێری بكرێت، بەپێی لێكگەیشتنی نێوان ئەنكەرەو مۆسكۆو فشاری وڵاتانی خۆرئاوا هاوشێوەی ناوچەكانی (قەڵغانی فورات و چڵە زەیتون و كانی ئاشتی) تائیستا  ڕوسیا ڕەزامەندی لەسەر ئەو داواكارییە پیشان نەداوە.      سەرچاوە: شەرقلئەوسەت  

درەو: بە گوێرەی لێكۆڵینەوەیەكی (سەنتەری قەلاچۆكردنی نەخۆشییەكان‌و خۆپاراستن لە چین)  كە تێیدا كەیسی (70 هەزار) حاڵەتی توشبوو بە ڤایرۆسی كۆرۆنا وەرگیراوە، ڕێژەی مردن بەهۆی ئەو ڤایرۆرسە ( 2.3%  )كەسە، بەرزترین رێژەی مردن لەنێو ئەوانەی كە تەمەنیان سەروی (80 )ساڵ بووە گەیشتووەتە ( 14.8% ) بووە بەڵام لەنێو ئەو كەسانەی تەمەنیان لە10ساڵ بۆ 39 ساڵ بووە ڕێژەی مردن ( 0.2%) بووە، زانایەكی بەناوبانگی چینی پێشبینی دەكات تاكۆتایی مانگی نیسان دۆخەكە سەقامیگر ببێتەوەو ڤایرۆسەكە كۆتایی بێت. لێكۆڵینەوەیەكەی (سەنتەری قەلاچۆكردنی نەخۆشییەكان‌و خۆپاراستن لە چین) گەیشتووەتە ئاشكراكردنی ئەگەرەكانی مردن بە ڤایرۆرسی كۆرۆنا "كۆڤید-19"، ئەگەر كەسێك تووشی بێت، ئەوەش لەسەر بنەمای تەمەن‌و دۆخی تەندروستیی، ئەم لێكۆڵینەوەیە كە بە گەورەترین دیراسە دادەنرێت  تائێستا لەبارەی بڵاوبونەوەی ئەو ڤایرۆرسەوە ئەنجامدرابێت، ئاماژە بەوەدەكات: زۆرترین حاڵەتە توشبووەكان سوكن‌و، ئەو نەخۆشانەی كە تەمەنیان زۆرە، ڕووبەڕووی مەرترسی زیاتر دەبنەوە. سەنتەری قەلاچۆكردنی نەخۆشییەكان‌و خۆپاراستن لە (چین) دیراسەكەی بڵاوكردووەتەوە. تێیدا كەیسی  70 هەزار حاڵەتی توشبوو بە ڤایرۆسی كۆرۆنا وەرگیراوە، لەنێویاندا حاڵەتی تەئكیدكراو و گومانلێكراو، كە تا ڕۆژی 11ی ئەم مانگە تۆماركراون. ڕێژەی مردن  لێكۆڵینەوەكە گەیشتووەتە ئەو ئەنجامەی، ڕێژەی مردن بەهۆی ئەو ڤایرۆرسە 2.3%  كەسە، بەتەمەكانیش ئەوانە بوون كە ڕووبەڕووی زۆرترین مەترسی بونەتەوە، لەگەڵ ئەو كەسانەشی پێشتر دووچاری نەخۆشی بوون بە بەراورد بەو كەسانەی كە هیچ نەخۆشییەكیان لەگەڵدا نەبووە. ڕێژەی مردن لەنێو ئەوانەی كە تەمەنیان سەروی 80 ساڵ بووە گەیشتووەتە 14.8% ، لەكاتێكدا ئەم رێژەیە بۆ 8% دابەزیووە لەنێو ئەو كەسانەی تەمەنیان لەنێوان 70 بۆ 79 ساڵ بووە، ڕێژەی مردنیش 3.6% بووە لەنێو ئەوكەسانەی تەمەنیان 60 بۆ 69 ساڵ بووە.  بەڵام لەنێو ئەو كەسانەی تەمەنیان لە10ساڵ بۆ 39 ساڵ بووە ڕێژەی مردن 0.2%، ڕێژەكەش بۆ 0.4% بەرزبووەتەوە لەنێو ئەوكەسانەی تەمەنیان لەنێوان 40بۆ 49 ساڵاندا بووە. شیكردنەوەی لێكۆڵینەوە لاوەكییەكان بۆ گروپێكیش كە نزیكەی 20 هەزار كەسی گرتووەتەوە دەریخستووە، ڕێژەی مردن لەنێو ئەو كەسانەی پێشتر هیچ نەخۆشییەكیان لەگەڵ نەبووە 0.9% بووە. ڕێژەی مردن لەنێو ئەو كەسانەشی نەخۆشی دڵ و بۆرییەكانی خوێنیان هەبووە 10.5% بووە، توشبوانی نەخۆشی شەكرە 7.3%، دوای ئەویش ئەو نەخۆشانەی كێشەی كۆئەندامی هەناسەیان هەبووە بە ڕێژەی 6.3%. دیراسەكە ئاشكرایكردووە، زۆربەی حاڵەتەكان كەڕێژەی 80.9% نیشانەكانیان بەسوكی لەسەر دەركەوتووە، لەكاتێكدا 13.8% توشبوان نیشانەكەیان بە توندی لەسەر دەركەتووە، 4.7% توشبوانیش نیشانەی زۆر توندیان لەسەر دەركەوتووە. بەگوێرەی دیراسەكە، ئەوانەی لەبواری پیشەی تەندروستیدا كاردەكەن ڕووبەڕووی مەترسی زیاتر دەبنەوە لەكەسانی ئاسایی، ڕێژەی  13.6% لەو (1688) فریاگوزارانەی تووشی ڤایرۆسەكە بوون ئەو نیشانانەی تێیاندا دەركەوتووە توندبووە، ڕێژەی مردنیش لەناویاندا گەیشتووەتە 0.3%.      هەڵەكان چیبوون ؟ ژمارەی ئەو كەسانەی تا ڕۆژی سێ‌ شەممەی ڕابردوو لە (چین) بەهۆی ڤایرۆسی كۆرۆناوە مردون گەیشتووەتە 1900 كەس، ئەمەی خوارەوە دیارترین ئەو هەڵانەیە كە (چین) لەمامەڵەكردن لەگەڵ نەخۆشییەكەدا ئەنجامیداوە: هەندێك پێیانوایە (چین) لەچۆنییەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ڤایرۆسەكە هەڵەی ئەنجامداوە لەنمونەی: 1-    بڵاونەكردنەوەی زانیارییەكان بەخێرایی پێویست بۆ هاوڵاتیان، هەردوو نوسەر (ڕیبیكا راتكلیف‌و مایكل ستاندرت) لەوتارێكدا لەڕۆژنامەی (گاردیان) ڕایانگەیاندووە:(زو زیانوانگ) سەرۆكی شارەوانی (وۆهان) ئەو شارەی كە بووە كانگای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا، دانی نا بەو ڕەخنانەی ڕووبەڕووی كراوەتەوە سەبارەت بە چۆنییەتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو پرسە، دانی بەوەداناوە كە زانیارییەكان بە خێرایی پێویست بڵاونەكرانەوە. تەلەفیزیۆنی ناوەندیی (چین)یش ڕایگەیاند:"زانیارییەكانمان لەكاتی گونجاودا بڵاونەكردەوە، زانیاریەكانیشمان بەشێوەیەكی چالاك بەكارنەهێنا بۆ باشكردنی كارەكانمان". ئەودوو نوسەرە دەڵێن، خەڵك توڕەن، پێشتر دەوڵەت هیچی فێرنەكردوون لەبارەی مەترسییە چاوەڕوانكراوەكانی بڵاوبونەوەی نەخۆشی، كە پێدەچێت لەسەرەتای مانگی كانوونی یەكەمی ساڵی ڕابردوەوە بڵاوبوبێتەوە، تەنانەت لەگرتنبەری ئەو ڕێوشوێنانەش ئاگاداری نەكردونەتەوە كە پێویستە بیگرنەبەر. 2-    هەندێك لەپسپۆڕان پرسیاری ئەوەیانكردووە ئاخۆ ئەو ڕێوشوێنانەی تایبەت بەشوێنی دابڕاوی پزیشكی چین گرتویەتیەبەر سەركەوتوون، بەتایبەت ڕێوشوێنەكان پێش چەند كاتژمێرێك لەجێبەجێكردنی ڕاگەیەندراوە.  3-    هەندێك ترسیان هەیە ئەو ڕێوشوێنە توندەی چین سەپاندوویەتی ببێتە مایەتی توڕەكردنی خەڵك بەرامبەر بە بەرپرسە پزیشكییەكان، لەكاتێكدا وەختەكە زۆر پێویستی بەهاوكاری نێوان تەواوی خەڵكە. 4-    گومان هەیە لەچالاكی ڕێوشوێنەكانی پشكنین لە فرۆكەخانە، ئەوەش بەهۆی ئەگەری بڵاوبونەوەی نەخۆشییەكە بێئەوەی هیچ نیشانەیەكی دەربكەوێت.    هەواڵە باشەكان لەگەڵ ئەوەشدا، هەندێك لەشارەزایان پێیانوایە ڕێوشوێنەكانی (چین) چالاك بوون‌و، بووەتە هۆی كۆنتڕۆڵكردن نەخۆشییەكە‌و بڵاونەبووەنەوەی، ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی ڕایگەیاند، پێدەچێت ژمارەی توشبوان بە ڤایرۆسی كۆرۆنا لە (چین) بەرەوكەمبوونەوە بچێت. ئەوەش بە پشت بەستن بەو پشكنینە نوێیانەی  بۆ زیاتر لە 44 هەزار حاڵەتی توشبوو بە ڤایرۆسەكە ئەنجامدراوە. ڕۆژی شەممەی ڕابردوو لە هەرێمی (هوبی) 93 حاڵەتی مردن‌و 1807 حاڵەتی توشبونی نوێ‌ تۆماركرا، بەوەش ژمارەی مردوان لەو هەرێمە لەسەرەتای بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەكە گەیشتە1789 و ژمارەی توشبوانیش بۆ 59 هەزارو 989 كەس بەرزبوەوە، ئەوەش بەپێی لیژنەی پزیشكی هەرێمەكە، هاوكات 7862 نەخۆشیش چاكبونەتەوەو نەخۆشخانەیان جێهێشتووە. ڕژنامەی (سازرن متروبۆلیس دەیلی) لەزاری زانای چینی بەناوبانگ (تشۆنگ نانشان)وە بڵاویكردەوە، پێشبینی دەكات گەرمەی بڵاوبونەوەی نەخۆشییەكە لەنێوان ناوەڕاست تا كۆتایی ئەم مانگە بێت. (تشۆنگ) پێشبینیشی كردووە تاكۆتایی مانگی نیسان دۆخەكە سەقامیگر ببێتەوە. سەرچاوە: كەناڵی جزیرە   

راپۆرتی: درەو   (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) دەیەوێت بەهەر نرخێك بووە ئەو پەیامە بگەیەنێتە شەقامی توركی كە هەر قسەیەك بكات دەیباتەسەر، هەر هەڕەشەیەكیش بكات جێبەجێدەكات. پێشتر (ئەردۆغان) تا كۆتایی ئەم مانگەی دیاریكردبوو بۆ رژێمی سوریا تا سەربازەكانی لەو ناوچانە بكشێتەوە كە بەمدواییە كۆنترۆڵی كردونەتەوە، بەڵام دوێنی چوارشەممە لەبەردەم پەرلەمانی وڵاتەكەی وتی: "ئەو ئەنجامانەی لەگفتوگۆكانمان لەگەڵ ڕوسیا چاوەڕوانی بووین بەدینەهات، گفتوگۆكان زۆر دوورن لە جێبەجێكردنی داواكارییەكانی توركیا". تەئكیدیشی كرد:" ئەنجامدانی پرۆسەی سەربازی لە ئیدلیب تەنها مەسەلەی كاتە‌و، ئەنكەرە دواین ئاگاداركردنەوەی ناردووە بۆ حكومەتی سوریا".  هێرشەكە بەڕێككەوتن بووە دوای كەمتر لە 24 كاتژمێر لەم هەڕەشەیەی سەرۆك كۆماری توركیا، هەواڵی دەستپێكردنی هێرشی سوپای توركیا بە هاوكاری گروپەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا بڵاوبوەوە، هێرشەكە وەك ئەوەنەبوو پێشبینی دەكرا هێرشێكی فراوان بێت بۆ سەر سوپای سوریا لەناوچەی ئیدلیب، بەپێی بەیاننامەیەكی وەزارەتی بەرگری توركیا:" پرۆسە سەربازییەكەیان بە ئاراستەی شارۆچكەی (نەیرەب) بووە لەخۆرئاوای شاری ئیدلیب‌و، تێیدا سوپای توركیا گورزی لەچەند ئامانجێكی دیاریكراو وەشاندووە، ئەویش دوای بۆردومانێكی ئاسمانی كە بەهۆیەوە دوو سەربازی توركیا كوژراون و 5ی دیكەش برینداربوون. لەبری ڕوسیا سوریا تۆمەتباردەكات پرۆسە سەربازییە سنوردارەكەی ئەمڕۆی سوپای توركیا بە ئاگاداری مۆسكۆ و لەچوارچێوەی ڕێككەوتنێكی پێشوەختەدا بووە. لەهێرشی فرۆكەجەنگییەكانی ڕوسیاشدا بۆ سەر گروپە توندڕەوەكان ژمارەیەك سەربازی سوپای توركیا كوژراون‌و برینداربوون بەڵام وەزارەتی بەرگری توركیا لە بەیاننامەكدا كە كوژران‌و برینداربوونی سەربازەكانی ڕاگەیاند، تەنها ئاماژەی بەوەكردبوو سەربازەكان لەبۆردومانێكی ئاسمانیدا بەركەوتوون بەبێئەوەی ئاماژە بە لایەنی پەلاماردەر بكات، بەڵام دواتر سەرۆكایەتی كۆماری توركیا لەبەیاننامەیەكدا بەرپرسیارێتییەكی خستەئەستۆی حكومەتی دیمەشق.   بەگوێرەی میدیا جیهانییەكان كە لەزاری سەرچاوە باڵا دبلۆماسی‌و سەربازییەكانی توركیاوە دەستیانكەوتووە، ئەو پرۆسە سەربازییە سنوردارەی ئەمڕۆ سوپای توركیا لەئیدلیب ئەنجامیداوە، لەچوارچێوەی ڕێككەوتنێكی پێشوەختەدا بووە لەگەڵ ڕوسیا، پێدەچێت لەڕۆژانی داهاتووشدا كۆمەڵێك پرۆسەی تری هاوشێوە بەڕێوەبچێت.  وەزارەتی بەرگری ڕوسیاش بەبێئەوەی ئاماژە بە ناوچەی (نەیرەب) بكات كە ئەمڕۆ لەلایەن سوپای توركیاو گروپە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریاوە كرایە ئامانج، لەبەیاننامەیەكدا ڕاگەیاند: فرۆكە جەنگییەكانیان چەند گورزێكی ئاسمانیان لە توندڕەوەكان وەشاندووە كە پەلاماری هێڵەكانی بەرگری سوپای سوریایان داوە لە ئیدلیب. ئاماژەی بەوەشكردووە، بەهۆی ئەو گورزە ئاسمانیانەوە سوپای سوریا توانیویەتی هێرشەكان تێكبشكێنێت.بەپێی بەیاننامەكەی وەزارەتی بەرگری ڕوسیابێت، كوژران و برینداربوونی سەربازەكانی توركیا لەوناچەیە بووە كە فرۆكە جەنگییەكانیان بۆردومانیان كردووە. ئەردۆغان بەلوتكەوە سەرقاڵدەكات ڕوسیا بەردەوامە لەدەستی دەستیكردن بە بەرپرسانی توركیاو داوای گەڕانەوەیان لێدەكات بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنی (سوچی) سەبارەت بە ئیدلیب، ئەوەش بۆ پێدانی كاتی زیاترە بە رژێمی سوریا بۆ جێگیركردنی سوپاكەی لەو ناوچانەی كە بەپشتیوانی هێزی ئاسمانی ڕوسیا كۆنتڕۆلی دەكاتەوە.تازەترین پێشنیازی ڕوسیا بۆ توركیا، ڕێكخستنی لوتكەیەكی سێقۆڵی نوێیە بۆ (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان‌و فلادیمێر پۆتن‌و حەسەن ڕۆحانی) لەتارانی پایتەختی ئێران لەسەرەتای مانگی داهاتوو، دوای تەواوبوونی ئەو وادەیەی (ئەردۆغان) دیاریكردووە بۆ كشانەوەی هێزەكانی سوریا. مۆسكۆ لەگەڵ ئەوەی بەردەوامە لەگەڵ بەرپرسانی ئەنكەرە بۆ ڕێگیركردن لەقوڵبونەوەی زیاتری دۆخی ئیدلیب، لەهەمان كاتدا هۆشداریشی داوەتێ‌، لەپەنابردن بۆ خراپترین سیناریۆ كە ئەویش پەنابردنی (ئەردۆغان)ە، بۆ جێبەجێكردنی هەڕەشەكانی بە ئەنجامدانی پرۆسەیەكی سەبارزی فراوان دژی هێزەكانی رژێمی سوریاو دەركردنی سوپاكەی بۆ ناوچەكانی پێشویان. ئەمەش بەمانای مردنی ڕێككەوتنی سوچی دێت.  دۆخەكە ناگەڕێتەوە بۆ پێش شەڕ (سێرگی لاڤرۆڤ)وەزیری دەرەوەی ڕوسیا لەمبارەیەوە دەڵێت: "ناكرێت لەمەسەلەی ئیدلیبدا قسە لەسەر گەڕانەوە بۆ دۆخی ساڵونیوێك پێش ئێستا بكرێت" ، ئەم لێدوانە دەریدەخات  بژاردەی دیبلۆماسی بۆ چارەسەری كێشەی ئیدلیب بە بنبەست گەیشتوە و ڕوسیا پێداگرە لەسەر سەپاندنی نەخشەیەكی نوێ‌ بۆ ئیدلیب. لەنێوان پێداگری ڕوسیا و فشاری هێزە توندڕەوەكانی توركیا، (ئەردۆغان) هیچ بژاردەیەكی لەبەردەمدا نەماوەتەوە، هێرش بكاتە سەر سوپای سوریا ڕووبەڕووی ڕوسیا دەبێتەوە، نەخشەی نوێی هێز و ئەمری واقیعش قبوڵبكات ڕووبەڕووی نەفرەتی هێزە توندڕەوەكان دەبێتەوە. ڕەنگە بە ئەنجامدانی زنجیرەیەك  هێرشی سنورداری تر هاوشێوەی هێرشەكەی ئەمڕۆ بە ڕێككەوتن لەگەڵ ڕوسیا  كە پێناچێت هیچ لە نەخشەو هاوسەنگی تازەی هێز لەباكوری خۆرئاوای سوریا بگۆڕێت، (ئەردۆغان) بتوانێت توڕەیی توندڕەوەكان لەناوخۆ هەڵلوشێت و، توركیاش لەڕووبەڕووبونەوەیەكی كارەسات ئامێز بپارێزێت.         

درەو:  میدیاكانی نزیك لە (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆك كۆماری توركیاو، پارتی دادو گەشەپێدان جارێكی تر پرسی ئەگەری ڕوودانی كودەتایەكی چاوەڕوانكراو دەورژێننەوە. هێنانەوە پێشەوەی ئەم مەترسیەش دوای بڵاوكردنەوەی ڕاپۆرتێك دێت لەلایەن سەنتەری "راند"ی ئەمریكی بۆ لێكۆڵینەوە سەربازییەكان، كە چەند ڕۆژێك لەمەوبەر باسی لەمەترسی ڕوودانی كودەتایەكی سەربازی نوێ‌ كرد لەتوركیا بەهۆی توڕەیی لەناو هێزە چەكدارەكان. ڕاپۆرتەكە چی دەڵێت؟ ڕاپۆرتەكە دەڵێت، دوای كودتا شكستخواردووەكە (ئەردۆغان) دەستیبردوە بۆ گۆڕانكاری ڕیشەیی لەڕیزەكانی سوپا، لەوانەش دەركردنی ژمارەیەكی زۆر لە ئەفسەرە پلەباڵاكان. بۆ نمونە، 46% ئەو ئەفسەرانەی پلەی لیوایان هەیە لەهێزەكانی پیادەو دەریایی و ئاسمانی ڕەوانەی خانەنشینی كراون یان دەركراون لەكارەكانیان. هاوشانی ئەمانیش زیاتر لە 15 هەزار سەرباز لەكارەكانیان دەركراون، ئەوەش زیانێكی گەورەی بە سوپای توركیاو گەیاندووە ، كاریگەری لەسەر ورەو و  توانای ستراتیجی و تەكتیكیان دروستكردووە. بەگوێرەی ڕاپۆرتەكە، ئەو ئەفسەرانەی كە پلەكانیان مامناوەندە هەست بە نائومێدی دەكەن بەرامبەر بە فەرماندە سەربازییەكانیان‌و ترسیان هەیە پرۆسەی پاكتاو ئەوانیش بگەرێتەوە، ئەوكارەش بوەتە هۆی تۆڕەكردنیان كە ڕەنگە كوتادەیەكی نوێی لێبكەوێتەوە.  (ئەردۆغان) بۆ پڕكردنەوەی كەموكوڕییەكانی ناو سوپا پەنای بردووە بۆ دامەزراندنی پشتیوانەكانی خۆی، ئەوەش كارێكە خوێندنەوەی بە سیاسیكردنی دامەزراوەی سوپای بۆ دەكرێت كە پێویستە ئەو دامەزراوەیە بەدوور بێت لەسیاسەت. میدیاكانی ئەردۆغان چی دەڵێن؟    میدیاكانی نزیك لە ئەردۆغان بایەخێكی زۆریان داوە بە ڕاپۆرتەكەو، كاردەكەن بۆ گەورەكردن‌و دروستكردنی ترسی پێشوەختە لێی، بەجۆرێك باسی دەكەن ڕوودانی چاوەڕانكراوبێت، بەرپرسە باڵاكانی پارتەكەی (ئەردۆغان)یش بەچڕی كاری لەسەردەكەن.  (كاهیت ئۆزگان) سەركردە لە پارتی دادوگەشەپێدان لەبەیاننامەیەكدا ڕایگەیاندووە: ئەگەری ڕوودانی كودەتا زۆر چاوەڕوانكراوە، تەئكیدیشی كردووە" ئەركی حكومەتەكەمانە ڕێوشوێنی دروست‌و گونجاو بۆ بیركردنەوە لەم پرسە بگرێتەبەرو، هەڕەشە چاوەڕوانكراوەكان لەناوبەرێت".  رۆژنامەنوس (مەلیح ئالتینوك) لە ڕۆژنامەی "سەباح"ی نزیك لە حكومەتی توركیا وتارێكی نوسیوە بە ناونیشانی "پروپاگەندەكانی كودەتا"و تێیدا نوسیویەتی: ئەردۆغان گەورەترین زامنكەری سەقامگیری توركیایە بەڕووی هەر كودەتایەكدا. هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانیشی تۆمەتباركردووە بە بازاڕگەرمكردنی ڕوودانی كودەتا لەپێناو بەدەستهێنانی دەستكەوتی سیاسی. ئاماژەی بەوەشكردووە، ئێمە چاوكراوەین دژی هەر هەوڵێك بۆ كودەتا. (ئیبراهیم كرغول)یش لە ڕۆژنامەی "یەنی شەفەق" وتارێكی نوسیوەو تێیدا دەڵێت: كودەتا چاوەڕوانكراوەكە دەرفەتێكە بۆ نەیارەكانی سەرۆك (ئەردۆغان)، كە ئەو بە پشتیوانانی دەستوەردانی بێگانە وەسفیكردوون.  پێشیوایە: بڵاوبونەوەی تەنها ڕاپۆرتێكی ئەمریكی لەبارەی نیگەرانی لەناو هێزە چەكدارەكان، مانای وایە واشنتۆن خۆی بۆ ئەنجامدانی شتێك ئامادە دەكات، كودەتای نوێش كارێكی ئاسایی نابێت، بەڵكو بە ڕێوشوێنێكی نوێ‌ ئەنجامدەرێت لەڕێی كەرتكردنی حزبەكەی (ئەردۆغان) و پێكهێنانی هاوپەیمانێتیەكی سیاسی كە دەبێتە پشتی ئەو كودەتایە. ئەو نوسەرە هێرشێكی توندی كردووەتە سەر(عەبدوڵا گویل) سەرۆك كۆماری پێشوی توركیاو هاوڕێی (ئەردۆغان)، كە لەهەوڵی پێكهێنانی حزبێكی سیاسیدایە بۆ كێبڕكێكردن لەگەڵ ئەردۆغان و حزبەكەی.  شاردنەوەی شكست   پێدەچێت حكومەتی (ئەردۆغان) ڕاپۆرتەكەی قۆستبێتەوە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی زیاتری دامەزراوەی سوپا، ڕۆژی سێ‌ شەممەی ڕابردوو دەسەڵاتدارانی توركیا فەرمانی دەستگیركردنی 700 كەسیان دەركرد كە لەنێویاندا 157 سەربازی تێدایە ئەوەش لەتازەترین هەڵمەتی پاكتاوكردن  كە فەرمانبەرەكانی دەوڵەتی كردوەتە ئامانج.  (بوڵنت كوش) ئەندامی پارتی گەلی كۆماری ئۆپۆزسیۆن پێشبیینكردن كە دووبارە دەبێتەوە لە میدیاكانی پشتیوانی حكومەت سەبارەت بە نزیكی ڕوودانی كودەتایەكی نوێ‌، هیچ نییە جگە لە تاكتیكێك بۆ شاردنەوەی داڕمانی ئەزمونی پارتی دادوگەشەپێدان و شكستهێنانی حوكمی تاكەكەس. بەوتەی (كوش) وەك ئەوەی لە پێگەی (ئەحوال)توركیدا هاتووە، كودەتایەكی تر ڕوونادات لەسایەی هەژموونی حكومەتی توركیا بەسەر تەواوی دامەزراوەكانی دەوڵەتدا، بە سوپا و هەواڵگری و دادوەری و میدیاكانیشەوە. دەشڵێت: حكومەتی ئەردۆغان میدیاكان بەكاردەهێنێت بۆ خولقاندنی وێنەیەك كە ئاماژە بە بوونی مەترسی ڕوودانی كودەتا بكات.   

راپۆرتی: درەو دەستەكەوتەكانی ئەمدواییەی سوپای سوریا لە (حەڵەب‌و ئیدلیب)، هاوكاریی و ڕێككەوتنە لەرزۆكەكانی نێوان (ئەنكەرەو مۆسكۆ) بەتەواوی لاوازكرد. بەدرێژایی 9 ساڵی ڕابردووی جەنگی ناوخۆی سوریا، ئەم دوو وڵاتە هەریەكێكیان بە ئاشكرا پشتیوانی لایەنێكی شەڕەكە دەكات، ئێستا ململانێكە لەخاڵی یەكلاكردنەوە نزیكبوەتەوە، سوپای رژێمی سوریا بەپشتیوانی هێزی ئاسمانی ڕوسیا خەریكە توركیاو گروپە توندڕەكانی هاوپەیمانی لەناوچەیەكی فراوان‌و ستراتیجی باكوری خۆرئاوای سوریا دەكاتە دەرەوە، سوپای توركیاش لەدوای كوژرانی سەربازەكانیانەوە لەخاڵەكانی چاودێری (ئیدلیب)، سەرقاڵی لەشكركێشی‌و ناردنی چەك‌و جبەخایەكی زۆرە بۆ ناوچەكەو ، هەڕەشەی ئەنجامدانی پرۆسەیەكی سەربازی گەورە دەكات دژی سوپای رژێمی سوریا بۆ دەرپەڕاندنی لەوناوچانەی كۆنتڕۆڵی كردووەتەوە. جەنگ ئەگەرێكی چاوەڕوانكراوە      ئاماژەكان بۆ ئەوەدەچن سوپای توركیا بەهاوكاری گروپە چەكدارە توندڕەوەكان بە نیازی ئەنجامدانی پرۆسەیەكی سەربازی بێت لە (ئیدلیب) دژی سوپای سوریا، بەتایبەت دوای كۆنتڕۆڵكردنەوەی چەندین ناوچەی ستراتیجی وەك (موعەرەت ئەلنوعمان‌وسەراقیب  ) لەلایەن سوپای رژێمی سوریاوە. میدیا جیهانییەكان لەزاری گروپە توندڕەوەكانی نزیك لە توركیاو سەرچاوەكانی ناوی سوپای توركیاشەوە، بڵاویانكردوەتەوە، "كاتژمێری سفر" بۆ دەستپێكردنی پرۆسەی سەربازی بە ئاراستەی ئەو ناوچانە نزیكبوەتەوە كە هێزەكانی رژێمی سوریا دەستیان بەسەردا گرتووە، بەتایبەت لەدەوروبەری (سەراقیب)و نزیك ڕێگای نێودەوڵەتی نێوان(سەراقیب‌و موعەرەت ئەلنوعمان). هاوشانی لەشكركێشی و هەڕەشەكانی توركیا، سوپای سوریا ڕۆژانە ناوچەی نوێ‌ كۆنتڕۆڵدەكاتەوەو لەژێر دەستی گروپە توندڕەوەكانی هاپەیمانی توركیای دەردێنێت، گەمارۆی سەربازیش لەسەر خاڵەكانی چاودێری سوپای توركیا لە(ئیدلیب‌و حەلەب) توندتر دەكاتەوە. بەگوێرەی سەرچاوەكانی هەواڵ، بەرەبەیانی ئەمڕۆ سوپای رژێمی سوریا توانیویەتی باڵادەستی خۆی لەناوچەی خۆرئاوای (ڕیفی حەلەب) فراوانتر بكات‌و، گوندی (شێخ عەقیل) كە خالێكی چاودێری سوپای توركیای تێدا جێگركراوە، كۆنتڕۆڵبكات. ئێوارەی دوێنێش، ژمارەیەك سەربازی توركیا كە لەوناوچەیە جێگیركراون لە بۆردومانێكی سوپای سوریادا برینداربوون. لەدوای دەستپێكردنی هێرشەكانی سوپای سورپاوە بۆ ئەو ناوچانە، 14 سەربازی توركیا كوژراون‌و دەیانی دیكەش برینداربوون. فەرماندەیی گشتی سوپاو هێزە چەكدارەكانی سوریاش لەبەیاننامەیەكدا كە ئەمڕۆ بڵاویكردوەتەوە، ئازادكردنی ناوچەیەكی فراوانی لە (ڕیفی حەلەب‌و ئیدلیب) ڕاگەیاندووەو، تەئكیدیكردووە، پرۆسە سەربازییەكان بەردەوام دەبن تا لەڕەگەوە هەڵكێشانی تیرۆر لەسوریا.  یەكێك لەو سیناریۆ نزیكانەی بۆ دۆخی ئیدلیب پێشبینی دەكرێت، ئەگەر زۆرە توركیا ناچار بە قبوڵكردنی هێڵە نوێكانی گەڕانەوەی سوپای سوریا بۆ ناوچەكە بكرێت، ئەگەر پرۆسە سەربازییەكان لە دەوروبەری هەردوو ڕێگای "ئێم 4 و ئێم5" بمێننەوە، بەڵام ئەگەر ڕووبەڕی پرۆسە سەربازییەكان فراوانتربكرێت، ئەگەری بەهێز ئەوەیە سوپای توركیا پەلاماری سوپای سوریا بدات. هاوكێشەی هێز گۆڕاوە  نەخشەی هەژموونی هێزە لەباكوری خۆرئاوای سوریا بەشێوەیەكی خێرا گۆڕانكاری بەسەردا دێت، سوپای ئەسەد لەماوەی 9 ساڵی ڕابردوودا بۆ یەكەمجارە توانیویەتی كۆنتڕۆڵی 30 شارۆچكەو گوند لە خۆرئاواو باشوری (ڕیفی حەلب) بكاتەوە، بەوەش كۆنتڕۆڵی 95% هەردوو ڕیفەكەی كردوەتەوەو، ئەوەش دەخاتە پاڵ ئەو ناوچەیەی كە  لەباشوری خۆرهەڵاتی (ڕیفی ئیدلیب) لەژێر دەستیدایە.  سەركەوتنەكانی ئەم دواییەی سوپای سوریا، ناوچەكانی ژێر كۆنتڕۆڵی گروپە چەكدارەكانی لە خۆرئاوای (ڕیفی حەڵەب‌و خۆرهەڵاتی ڕیفی ئیدلیب) كردووەتە ناوچەیەكی تەواو دابڕاو، دوای ئەم سەركەوتنانەش چەند ناوچەیەك ماوە لەبەردەم سوپای سوریا بۆ كۆنتڕۆڵكردنی تەواوەتی شاری (حەڵەب)، بەوتەی وەزیری گواستنەوەی سوریا، ڕۆژی چوارشەممەی داهاتوو فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی حەڵب دوای 9 ساڵ داخستنی دەكەوێتەوە كارو  گەشتە ئاسمانییەكانی دەستپێدەكاتەوە.  ئاستەنگەكانی بەردەم توركیا  وێڕایی ئەو هەموو هێزو تانك و زریپۆشەی لەماوەی چەند ڕۆژی ڕابردودا توركیا ڕەوانەی باكوری خۆرئاوای سوریا كردووەو، بەرپرسانی (ئەنكەرە)تاكۆتایی ئەم مانگەیان بۆ سوپای سوریا دیاریكردووە بۆ كشانەوە لەو ناوچانەی كۆنتڕۆڵی كردووەتەوە، بەڵام شارەزایان بەدووری دەزانن توركیا خۆی بخاتە ناو ڕووبەڕووبونەوەیەكی ڕاستەوخۆ لەگەڵ ڕوسیا لەسەر خاكی سوریا، دیارترین هۆكاریش دەگێڕنەوە بۆ پەیوەندییە ئابورییەكان كەهەردوو وڵات لەهەوڵدان قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیان بۆ 100 ملیار دۆلار بەرزبكەنەوە. یەكێك لەو سیناریۆیانەی پێشبینی دەكرێت توركیا پەنای بۆ بەرێت بۆ دەرچوون لەم پێشهاتە تازانە بەكەمترین زیان، كارتی "ئاوارە"كانە.  ئەگەر سوپای سوریا بچێتە ناو قوڵایی شاری ئیدلیب و دەشتی ئیدلیب كە نزیكەی 3 ملیۆن‌و 500 هەزار كەسی تێدا نیشتەجێیەو، ئەنكەرە ئەمانە بە هەڕەشە لەسەر ئاشایشی نەتەوەیی خۆی دەزانێت، ئەگەر زۆرە سنورەكانیان لەبەردەم وڵابكات و ڕەوانەی وڵاتانی ئەوروپایان بكات. تائێستا (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆك كۆماری توركیاو بەرپرسانی ئەو وڵاتە چەندین جار ئەم هەڕەشەیەیان لەوڵاتانی ئەوروپا كردووە، ئەمەش زیاتر بۆ دروستكردنی فشارو هاتنە سەرخەتی وڵاتانی ئەوروپایە تا ئەوانیش فشارەكانیان بۆ سەر (مۆسكۆ و واشنتۆن) چڕبكەنەوە بە ئاراستەی ڕاگرتنی شەڕو ڕێگەگرتن لەگۆڕینی هاوكێشەی هێزە لە باكوری خۆئاوای سوریا. 

راپۆرتی: درەو بەرپرسانی ئەنكەرە هەموو ئومێدێكیان لەسەر ئەو وەفدەیە باڵایە هەڵچنیوە كە بڕیارە ڕۆژی دووشەممە بگاتە مۆسكۆ بۆ چارەسەركردنی ناكۆییەكانیان لەگەڵ بەرپرسانی ڕوسیا سەبارەت بە ئاڵۆزییەكانی ئیدلیب. وەفدەكە هەریەك لە "مەولود چاوش ئۆغلۆ" وەزیری دەرەوەو "خلوسی ئاكار" وەزیری بەرگری لەخۆدەگرێت، ڕەنگە ئەمە دوا دەرفەتی دبلۆماسی بێت بۆ چارەسەری ئاشتیانەی ئەو كێشەیە، بەتایبەت دوای شكستهێنانی دوو كۆبونەوەی ڕابردووی نێوان بەرپرسانی ئەو دوو وڵاتە كە لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا لەئەنكەرەی پایتەختی توركیا بەڕێوەچوو. ئەو وادەیەش لەكۆتایی نزیكدەبێتەوە كە "ڕەجەب تەیب ئەردۆغان" بۆ سوپای سوریای دەستنیشانكردووە تا لەو ناوچانە بكشێتەوە كە بەم دواییە كۆنتڕۆڵی كردوەتەوە، كەكۆتایی ئەم مانگەیە. ئیدلیب توركەكانی شڵەژاندووە "ئەردۆغان" لەبارەی ئاڵۆزییەكانی ئیدلیب، ئەمڕۆ لە كۆنگرەی "میونشن" بۆ ئاسایش ڕایگەیاند: "رژێمی سوریا دەستیكردووە بە گەمارۆدانی خاڵەكانی پشكنینی سوپای توركیا، ناتوانین بێدەنگبین لەئاست ئەو كارەو ئەوەی پێویست بێت دژی ئەنجامیدەدەین". سەرۆك كۆماری توركیا وەك ئاماژەیەك بۆ بێمتمانەیشی بە ئەمریكا وتی:" وەسفكردنی سەربازە كوژراوەكانمان لەلایەن جێمس جێفری(نوێنەری تایبەتی ئەمریكا) بەشەهید قەناعەتپێكەر نییە". سەبارەت بە پەیوەندییە تەلەفونیەكەشی لەگەڵ هاوتا ڕوسییەكەی، ئەردۆغان وتی: لەگەڵ ڤلادیمێر پۆتین گفتوگۆیەكی ئیجابیمان كردووە. وەزیری دەرەوەی توركیاش لە پەراوێزی كۆنگرەكە‌و لەمیانی كۆبونەوەی "سێرگی لاڤرۆڤ" هاوتا ڕوسیەكەی ڕایگەیاند:" ئاڵۆزییەكانی ئیدلیب هیچ كاریگەرییەكان لەسەر گرێبەستی سیستمی موشەكی ئێس 400 نابێت ".  وتیشی:" هەڵوێست‌و سیاسەتمان ناگۆڕین كە لەسەر بنەمای پرنسیپ دارێژاوە بەهۆی ناكۆكی لەگەڵ وڵاتێكی تر، پێویستە ڕێگەنەدەین كێشەكانی سوریا زیان بە پەیوەندییەكانمان بگەیەنێت". بەڵام "چاوش ئۆغلۆ" لەمیانی كۆبونەوەی لەگەڵ هاوتا ئەڵمانییەكەی قسەیەكی تری كردو وتی:" رژێمی سوریا چارەسەرەی سەربازی پێباشتر وەك لە چارەسەری سیاسی" وەك ئاماژەیەك بۆ ئامادەیی ئەنكەرە بۆ ئەنجامدانی هێرشی سەربازی بۆ سەر سوپای سوریا. "ئۆغلۆ" بە ڕۆژنامەونوسانیشی ڕایگەیاند:" وڵاتەكەی چارەسەری دبلۆماسی بەلاوە پەسەندە، بەڵام ئەگەر پێویست بكات هەنگاوی تر دەگرنەبەر". لای خۆیەوە"فوئاد ئاكتای" جێگری سەرۆك كۆماری توركیا لەچاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنیدا ڕایگەیاند: "ئیدلیب بەلای توركیاوە پەیوەستە بە ئاسایشی نەتەوەیی، تەنها ناوچەیەكی سنوریی نییە، ئەنكەرە ئاگاداری پیلانگێڕییەكانە‌و سەرجەم ڕێوشوێنەكانی شكستپێهێنانی دەگرێتەبەر"، هەڕەشەی ئەوەشی كرد، ئەگەر سوپای سوریا تاكۆتایی ئەم مانگە نەكشێتەوە، ئەنكەرە هێزی سەربازی بۆ دەرپەڕاندنی بەكاردێنێت.  ڕوسیا هیچ نادات بە توركیا تائێستا بەرپرسانی ڕوسیا ئامادەنین هیچكام لە داواكارییەكانی توركیا جێبەجێبكەن، "سێرگی لاڤرۆڤ" وەزیری دەرەوەی ڕوسیا لەمیانی وتەیەكدا كە لەكۆنگرەی "میونخ"پێشكەشیكرد، ڕایگەیاند: مۆسكۆ بڕوای وایە كە سەركەوتن بەسەر تیرۆردا بەڕێوەیە، تەئكیدیشی لەسەر لەناوبردنی دواین مۆڵگەی تیرۆرستان كردەوە لەخۆرهەڵاتی فورات، كە یەكەمیان "بەرەی نوسرە"یە كە ئێستا بە" تەحریری شام" ناسراوە. ئەم قسانەی وەزیری دەرەوەی ڕوسیا لەكاتێكدایە، ئەمڕۆ میدیاكانی ئەووڵاتە بڵاویانكردەوە، توركیا موشەكی بەرگری ئاسمانی ڕادەستی "بەرەی نوسرە" كردووە، كە بە گروپێكی تیرۆرستی ڕیزبەندكراوەو لەپارێزگای ئیدلیب لەباكوری خۆرئاوای سوریایە. میدیاكانی ڕوسیا لەزاری سەرچاوە سەربازییەكانی وڵاتەكەیانەوە ئەوەشیان بڵاوكردوەتەوە، توركیا موشەكی دژە فرۆكەی ئەمریكی سەرشانی ڕادەستی گروپە توندڕەوەكان كردووە. ئاژانسی هەواڵی "سپۆتینگ" لەوبارەیەوە دەڵێت: سیستمی دژە ئاسمانی ئەمریكی كە كەشتییە توركییەكان بەكاریدەهێنن ئێستا لەدەستی تیرۆرستەكاندایە. خستنەخوارەوەی دووكۆپتەری سوریاش لەمڕۆژانەی دوایدا لەشەڕەكانی ئیدلیب بۆ ئەوموشەكانە دەگێڕنەوە.  بەگوێرەی سەرچاوە سەربازییەكانی ڕوسیا، تائێستا سوپای توركیا 70 تانك و نزیكەی 200 زریپۆش‌و 80 تۆپهاوێژی ڕەوانەی ئیدلیب كردووە.

درەو: "گەل مافی خۆیەتی بزانێت کێ پارەی گەشتە شاهانەکانی سەرۆک وەزیرانەکەی داوە، من اين لك هذا" ئەمانەو چەندین پرسیاری تر بەڕووی "بۆریس جۆنسۆن" سەرۆک وەزیرانی بەریتانیادا بەرزکراوەتەوە. ئەو ئێستا کەوتۆتە ناو چاوی گەردولولەوە، لەچەندین لاوە فشاریان بۆ هێناوەو داوای لێدەکەن ناوی ئەوکەسە ئاشکرابکات پارەی گەشتە شاهانەکەی بۆ خەرجکردووە. "جۆنسۆن" بۆ بەسەربردنی پشویەکی تایبەت دوای سەرکەوتنی پارتی پارێزگاران لەهەڵبژاردنەکانی بەریتانیادا، ڕۆژی 26 کانوونی یەکەمی ساڵی ڕابردوو تا 5 کانوونی دووەمی ئەمساڵ کە ماوەکەی 11 ڕۆژە، لەگەڵ "کاری سیمۆندز"ی هاوڕێی گەشتی دورگەی "مۆتیسک" یەکێک لەدوورگەکانی دەریای کاریبی کردووە، خەرجی گەشتەکەی 15 هەزار جونەهیی ئیستەرلینی بووە، کە دەکاتە نزیکەی 20 هەزار دۆلاری ئەمریکی. حزبەکەی هەڕەشەی لێدەکات پارتی پارێزگاران، پارتەکەی سەرۆک وەزیران ڕەتیکردۆتەوە پارەی گەشتەکەی بۆ "جۆنسۆن" خەرجکردبێت‌و، دوای لێدەکات ناوی ئەو کەسە ئاشکرابکات پارەکەی بۆ داوە، هۆشداریشی داوەتێ، ئەگەر ئاشکرای نەکات ڕووبەڕووی لێکۆڵینەوەی پەرلەمان دەبێتەوە.  سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لە تۆماری بەرژوەندییەکانی ئەندامانی ئەنجومەنی گشتی بەریتانیدا ڕایگەیاندووە،  گەشتەکەی لەلایەن "داڤید ڕۆس" هاوبەشی دامەزرێنەری دامەزراوەی "کارفۆن وایەر هاوس"وە خەرجکراوە، بەڵام ناوبراو کە خاوەنکارێکی ملیۆنێرە بە ڕۆژنامەی "دەیلی مەیل"ی وتووە، ئەو هاوکاری "بۆریس جۆنسۆن"ی کردووە بۆ ڕێکخستنی گەشتەکەی لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانەی کاری گەشتەکردن‌و مانەوە ڕێکدەخەن، ڕەتیشیکردۆتەوە هیچ پارەیەکی پێشکەش کردبێت. لەکاتێکی هەستیاردا نەگەڕاوەتەوە پارتی کرێکارانی بەریتانیاش داوای لەسەرۆک وەزیران کردووە وەڵامی ئەو پرسیارانە بداتەوە کە لەبارەی گەشتەکەیەوە ئاراستەی دەکرێت ئەگینا ڕووبەڕووی لێکۆڵینەوەی دەکەنەوە. "جۆن تریکیت" جێگری سەرۆک وەزیران لە حکومەتی سێبەر دەڵێت: پێویستە بۆریس جۆنسون ڕاشکاوانە ڕایبگەیەنێت کێ پارەی ئەو گەشتە شاهانەیەی بۆ خەرجکردووە. وتوشیەتی: ئەگەر ئەوە نەکات، پێویستە لەسەر ڕێگەپێدراوی پەرلەمانیی بۆ پێوەرەکان بێتە سەرخەت و هانی بدات ئەو کارە بکات، چونکە گەل مافی خۆیەتی بزانێت کێ پارەی گەشتی ڕابواردنی سەرۆک وەزیرانەکەی خەرجدەکات.  سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لەو کاتەشدا ڕووبەڕووی ڕەخنەی زۆر بوەوە، بەهۆی ئەوەی کۆتایی بەگەشتەکەی نەهێنا، بەتایبەت دوای سەرهەڵدانی ئاڵۆزی نێودەوڵەتی بەهۆی کوژرانی جەنەڕاڵ "قاسم سولەیمانی" لە ڕۆژی 3ی مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵ، لەگورزێکی ئاسمانی سوپای ئەمریکادا. "ئیمیلی سۆرنبیری" وەزیری دەرەوەی حکومەتی سێبەر، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیای تۆمەتبارکردو وتی:جۆنسۆن سەرقاڵی حەوانەوە بووە لەکەشێکی هەتاویداو "مارک سیدویل"ی ڕاوێژکاری حکومەتی بەجێهێشتووە سەرۆکایەتی سێ کۆبونەوەی بەپەلە بکات لە نوسینگەی سەرۆک وەزیران لەبارەی کوژرانی "سولەیمانی".   لەڕاگەیەندراوێکدا کە ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردوو بڵاوکرایەوە،"جۆنسۆن" لە تۆماری ئەنجومەنی گشتی بەریتانیادا وتویەتی:"مانەوەکەم بۆ پشویەکی تایبەت بووە بۆ خۆم‌و هاوڕێکەم بە بەهای 15 هەزار جونەهی ئیستەرلینی".