(درەو میدیا): دادگای ئێران ئەمڕۆ بەتاوانی وەرگرتنی بەرتیل حوکمی (5) ساڵ زیندانی بۆ برایەکی حەسەن رۆحانی سەرۆکی وڵات دەرکرد. براکەی حەسەن رۆحانی ناوی (حسێن)ە، مانگی حوزەیرانی 2017 دوای ئەوەی ناوی لە چەند دۆسیەیەکی گەندەڵیدا هات، دادگا تۆمەتباریکرد بە  تێوەگلان لە تاوانی دارایدا. پاش دەستبەسەرکردنی بۆماوەیەک، دواتر بە کەفالەتی پارەیەکی زۆر بەشێوەی کاتیی ئازادکرا تا ئەوکاتەی دۆسیەکەی یەکلادەبێتەوە. حسێن کە هاوکات رڵوێژکاری حەسەن رۆحانی برایەتی لە سەرۆکایەتی کۆماری ئێران، بەگوێرەی قسەی بەرپرسانی ئێرانی فشاری کردووە بۆ ئەوەی عەلی سدقی بکرێت بە بەڕێوەبەری بانکی " رفاە"و دەرکەوتووە کە چەندین سەرپێچی دارایی کردووە.

درەو میدیا:  چەند رۆژێکە دژی خراپی دۆخی ئابوری و پەرەسەندنی گەندەڵی لە لوبنان خۆپیشاندان دەستیپیکردووە، ئەمڕۆ رۆژنامەی نیویۆرک تایمزی ئەمریکی بە ئاشکراکردنی پەیوەندییەکی سۆزداری سەعد حەریری سەرۆک وەزیران بەنزینی بە ناڕەزایەتییەکاندا کرد، بە تایبەتیش کە باس لەوە دەکات حەریری بڕێکی زۆر پارەی بۆ خۆشەویستەکەی حەواڵەکردووە. رۆژنامەی نیویۆرک تایمزی ئەمریکی ئاشکرایکرد، بەر لە چەند ساڵێک سەعد حەریری سەرۆک وەزیرانی ئێستای لوبنان بڕی نزیکەی 16 ملیۆن دۆلاری داوە بەکچە نمایشکارێکی جلوبەرگی خەڵکی باشوری ئەفریقا. رۆژنامەکە باسی لەوەکردووە، ئەوکاتەی پارەکەی بەو کچە داوە سەعد حەریری سەرۆک وەزیران نەبووە، واتە هیچ سەرپێچییەکی یاسایی نەکردووە، بەڵام ئاشکرابوونی پەیوەندی سۆزداری ئەو لەگەڵ ئەو کچەدا لە کاتێکی خراپدایە، بە تایبەتی کە ئێستا لوبنان بەدۆخێکی ئابوری سەختدا تێدەپەڕێت. وەکو رۆژنامەکە باسی کردووە، سەعد حەریری لە ئایاری 2013دا پارەکەی خستوەتەسەر حسابی (کاندیس فان دێر میروی) کە نمایشکارێکی تەمەن (20 ساڵە)، پارەکە لەرێگەی بانکێکی لوبنانییەوە حەواڵە کراوە، وەکو کچەکە خۆی باسیکردووە پارەکە خەڵات بووە، بۆیە بەگوێرەی یاساکانی باشوری ئەفریقا هیچ باجێکی نەکەوتوەتەسەر. راپۆرتەکە باسلەوەدەکات، کاتێک پشکنەرانی حکومەت لەبارەی حەواڵەکردنی ئەو پارە زۆرە پرسیاریان لە بانک کردووە، نوێنەری بانکەکە وتویەتی ئەو کەسەی کە پارەکەی حەواڵە کردووە و ئەوەی سودمەند دەبێ لە پارەکە دوو کەسن کە پەیوەندی سۆزداری هەیە لەنێوانیان و پێکەوەن لە دورگەی سیشل. دەسەڵاتی دادوەری باشوری ئەفریقا گومانی لە سروشتی ئەو حەواڵە داراییانە هەیە کە بۆ ئەو کچە نمایشکارە هاتووە، بۆیە لێکۆڵینەوەی دەستپێکردووەو لەو لێکۆڵینەوانەدا دەرکەوتووە پەیوەندی سۆزداری لەگەڵ سەعد حەریری هەیە. بڵاوبونەوەی ئەم هەواڵە لەکاتێکدایە چەند رۆژێکە لە لوبنان دژی خراپی دۆخی ئابوری و پەرەسەندنی گەندەڵی لە لوبنان خۆپیشاندان دەستیپێکردووە.

شیكاری: كارۆخ عوسمان جیابونەوەی عەلی باباجان و ئەحمەد داود ئۆغڵۆ دامەزرێنەرانی پارتی دادو گەشەپێدانی توركیا لە پارتەكەیان و هەوڵدان بۆ درووستكردنی پارتێكی نوێ، پرسی گەرمی سیاسی ناوخۆی توركیایە، ئەو دوو كارەكتەرە سیاسیە بەشێكی زۆری پەرلەمانتار و سیاسی و كەسە دیارەكانی ئاك پارتیان لەگەڵدایە. بەپێی راپرسی كۆمپانی ( ADA)ی توركی، كە پرسیویەتی ئەگەر ئێستا ھەڵبژاردن بكرێت دەنگ بەكێ دەدەن؟ ئەنجامەكەی (37.5%) دەنگ بە ئاكپارتی دەدەن و (11.5%) دەنگ بە پارتە نوێیەكەی داود ئۆغڵۆ و باباجان دەدەن  سەبارەت بەوەی لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی داهاتوودا دەنگ بەكێ دەدەن؟ (39.1%) دەنگ بە ئەردۆغان دەدەن و (32.6%) دەنگ دەدەن بە علی باباجان، بەڵام داود ئۆغڵۆ دەڵێت" ئامانجی ئێمە بەدەستهێنانی دەنگی (50+1)ە تا بتوانین بەتەنھا حوكمڕانی ئەو وڵاتە بكەین. كاردانەوەكان لەگەڵ ڕاگەیاندنی دەستلەكاركێشانەوەی تیمی (دادو ئۆغڵۆ و عەلی باباجان) دامەزرێنەرانی پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار، بەشێكی زۆر لە پەرلەمانتار و سیاسی و جەماوەری ئەو پارتە پشتیوانیان بۆ راگەیاندن، لەبەرامبەریشدا روبەرووی سەرزەنشت و تەشهیرو تەخزوینی بەشێك لە لایەنگرانی ئاكپارتی بوونەوە، ئەوانەی كە بەئاشكرا پەیوەندیان پێوەكردن زۆرینەیان سیاسەتڤانی ناسراو و پسپۆرانی حزبی و ئیدارین كە پێشتر ئەزمونیان ھەبوە. جگە لەو ٣٥ پەرلەمانتارەی كە ئێستا لەئەركدان بەگوتەی داودئۆغڵۆ كە خۆی تەكلیفی مانەوەی لێكردوون لەگروپەكەی ئاكپارتیدا، بەلێشاو خەڵكیتر پەیوەندی ڕاستەوخۆیان پێوە دەكات.  پەرلەمانتارانی پێشووی وەك (كانی تۆرون، علی ساریكایا، فەراموز ئوستون، ئیبڕاھیم توڕھان، جومعە ئیچتەن، تڵعە ئیڕۆڵ دوڕماز، جۆشكون چەكر، دالیا كارداش، عەبدوڵا باشچی، عومەر ئوناڵ، محمد علی پوڵجو) كە نوێنەری شارە گەورەكانی وەك (بوڕسا، ئیزمیر، دیاربەكر، ئەرزنجان، تۆكات، استانبۆڵ، ئانكەڕە، ماڵاتیا، مانیسا و كۆنیا)ن. -    ئایھان سەفەر ئوستون- ئەندامی پێشووی كۆمیتەی مافەكانی مرۆڤ لە TBMM -    سەلجوق ئۆزداغ- جێگری پێشووی سەرۆكی گشتی ئاكپارتی. -    ئاینور ئالگول- ئەندامی كۆمیتەی باڵای ژنانی ئاكپارتی. جگە لەپەرلەمانتاران كە رۆڵی كاریگەریان بەسەر ئیدارەو سیاسەت و كۆمەڵگەوە ھەیە كاریگەری والیەكان بە بەرچاوتر دەبینرێت بەتایبەت لەدوای ھەمواری دەستوری دەوڵەت. -    سەلیم تەموڕجو- والی پێشوی استانبۆڵ -    نەدیم یاماڵی- والی پێشوی ئەنكەڕا -    عەبدولڕەحمان دیمەز- والی پێشوی ئادیامان و سەیفەدین بیلەن والی پێشوتری ھەمان شار. -    جاسم گۆكچە- والی پێشوی ئاگری و پەرلەمانتاری پێشو. -    عەبدوڵا یەشیل- گەورە پارێزگاری ئەمنی ئاكپارتی لەئوڕفا. -    نامیق ئەرگون- والی پێشوی موش. -    موسا ئاڕات- والی پێشوی كۆنیا. -    ئەحمەد ئاكچای- والی پێشوی تەكرداغ. -    ئایدن ئاڵتاچ- والی پێشوی دیاربەكر. -    ئەنوەر چەكر ئۆغڵو- والی ئومڕانیە. -    ئیسلام مەراڵ- سەرۆكی گشتی ڕێكخراوی گەشەپێدانی جیھانی كەمئەندامان. سەلجوك ئۆزداغ جێگری پێشووی سەرۆكی گشتی ئاكپارتی دەڵێت: تا ئێستا زیاتر لە ٣٠ پەرلەمانتاری ئەركدارو چەندین وەزیرو كاربەدەستی گەورەی دەوڵەت پەیوەندیان كردووە كە بێنە ڕیزمانەوە بەڵام ئێمە تەكلیفی مانەوەمان لێكردن تا دوای ڕاگەیاندنی پارتە نوێیەكە. رای ناودارانی توركیا  مەراڵ ئاكشەنەر، سەرۆكی (iyi parti ) دەڵێت: داودئۆغڵۆ و تیمەكەی جگە لەپارتەكانیتر بەشیك لە دەنگی ئێمەش دەبات كە(11.1%)یی دەنگمان ھەیەو زۆرتری ئەو دەنگانەش لەھەرێمی باشوری ڕۆژھەڵاتە (مەبەستی كوردستانی توركیایە)، دەشڵێت؛ بەخاتری (علی باباجان) زۆرینەی دەنگی MHP بۆ حزبە نوێیەكە دەڕوات و ڕەنگە دوای بەشداری حزبە نوێیەكە لەھەڵبژاردندا دەنگی MHP دابەزێت بۆ لە(٤٪‏)، سەرەڕای ئەوەی كە دڵنیایە دەنگیان لێ دەبات ھیوای سەركەوتنیان بۆ دەخوازێت. داودئۆغڵۆ دەڵێت: ئێمە لەئێستادا كەھیچ ناوێكمان نیەو ڕەنگی ئاڵاو لۆگۆی حزب، پەیڕەوی ناوخۆیی و ئەنجومەنی بەڕێوەبردنما نیە، بەڵام لەوە دڵنیاین كە زۆرینەی دەنگی AKP، HDP و MHP دەبەین. دەشڵێت؛ زۆرینەی حزبەكانیتر مەبەستیان تەنھا تێپەڕاندنی ١٠٪‏ یە بۆ ئەوەی بڕۆنە پەرلەمان بەڵام ئامانجی ئێمە تێپەڕاندنی(50+1)ە تا بتوانین بەتەنھا حوكمڕانی ئەو وڵاتە بكەین. داودئۆغڵۆ گوتویەتی: جگە لەسیاسەتڤانان سەدان پسپۆری جیاجیاو ئوستادی زانكۆو چالاكوانی مەدەنی و شەریكە گەورەكانی وەبەرھێنان ئامادەیی پشتیوانیان نیشانداوە بەرامبەرمان، بەھیممەتی ھەموان سەركەوتوو دەبین. باباجان دەڵێت؛ توركیا سیاسەتی ئیداری پێویستی بەجارێكیتر پێداچوونەوە ھەیە، ئێمە لەپڕۆژەكەماندا گرنگیمانداوە بەپاراستنی ئەمنیەتی ناوخۆیی توركیا بۆ ئەوەی گشت پێكھاتەكان پێكەوە بەرەو پێشەوە بڕۆن و بەرقەراركردنی ئاشتیش بەئەولەویەتی كاركردنمان دەزانین. ڕاپرسیەكان چی دەڵێن؟ بەپێی ڕاپرسیەكی كۆمپانیای (Araştırma Değerlendirim Analaiz) ( ADA)كە لە 19/5/2019  ئەنجامیداوەو (١٧٢١ )كەس بەشداریان كردووەو ڕایان دەربڕیوە. -     (44.9%)ی هاولاتیان تەركیزیان لەسەر ئابوری بووە -    (26%) بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی توركیا-ناتۆ-ئەمریكا و مەسەلەی سیستەمی بەرگری S-400 ڕووسی بڕوایان بە علی باباجان ھەیە. -    (74.9%)ی بەشداربوانی راپرسیەكە  بڕوایان وایە كەتوركیا مافی خۆیەتی دەوڵەت پڕ چەك بكات و ھێزی بەرگری ھەوایی گرنگی پێبدات. راپرسیەكە سەبارەت بەھەڵبژاردن پرسیویەتی؛ ئەگەر ئێستا ھەڵبژاردن بكرێت دەنگ بەكێ دەدەن؟ -    ( 37.5%) دەنگ بە ئاكپارتی دەدەن -    (11.5%) دەنگ بە پارتە نوێیەكە دەدەن  پرسیاری راپرسیەكە سەبارەت بەوەی لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا دەنگ بەكێ دەدەن (39.1%) دەنگ دەدەن بە ئەردۆغان (32.6%) دەنگ دەدەن بە علی باباجان   بوڵەنت توران؛ سەرۆكی فراكسیۆنی ئاكپارتی لەساڵی ٢٠١٧، بەتەنزەوە باسی سیاسەتی تیمەكەی باباجان و داودئۆغڵۆ دەكات و دەڵێت؛ نازانم ئەوان لەسەرووی فەلسەفەی سیاسی ئاكپارتی چ جۆرە سیاسەتێك دەكەن. لێرەدا بولەنت توران بێخەبەرە لەوەی كەداودئۆغڵو داڕێژەری سیاسەتی ئاكپارتی و پەیڕەوی ناوخۆیی حزبە. لەفەزڵی كەسایەتی داودئۆغڵۆش بوو كە زۆرینەی دەنگی ناوچە كوردیەكانی بەشێنەیی دەھێنا. جاھید ئۆزكانیش سەرۆكی ئێستای فراكسیۆنی ئاكپارتی لەپەرلەمان گوتویەتی؛ داودئۆغڵۆ بەدوای كورسیە لەدەست چوەكەی كەوتووە. ئەویش لەوە بێ ئاگایە كە خەڵكی دەرەوەی توركیاش دەزانێت كە ئەگەر داودئۆغڵۆ بەپێی بڕیارەكانی ئەردۆگان ھەنگاوی نابا ھێشتا ھەر كەسی یەكەمی ئاكپارتی و كەسی دوەمی توركیا دەبوو.  ئاكپارتی خەمی ئایندەیەتی  لەكاتی دەستلەكاركێشانەوەی بەلێشاوی ئەندامانی ئاكپارتی، لەكۆنفڕانسێكدا نوێنەری سەرۆك كۆمار بەھیوابڕاوی و وەڕەسیەوە باسی لەداڕشتنەوەی نێوخۆیی ئاكپارتی كردو گوتیشی لەمانگی ١٠ی ساڵی ئایندەدا كۆنگرەی گشتی دەبەستین، ئەوەش ئاماژەیەكی ڕوونە لەسەر بێداربوونەوەی سەرانی ئاكپارتی. ئەردۆگان لەكۆبوونەوەی والیەكانی سەربەحزبەكەی ئاماژەی بەدابەزینی دەنگی حزبەكەی كردووە لەدواھەمین ھەڵبژاردندا، گوتویەتی: ئێمە( ٢٩٠ ھەزار) دەنگمان كەم كردووە، بەڵام بەدوایدا نەچوون،  ئاكپارتی خاوەنی(10 ملیۆن و 600 هەزار) ئەندامە، كەچی لە (٢٩٠ )ھەزار دەنگ دەپێچێتەوە.!!! دوای جیابوونەوەی داودئۆغڵۆ و باباجانیش زیاتر لە( ٨٠٠ ھەزار )كەس دەستیان لەئاكپارتی كێشایەوە، كەوایە ئێستا ژمارەی ئەندامانی ئاكپارتی( ٩ ملیۆن و ٨٧٠ )ھەزار كەسە. بۆیە ئەردۆگان لەحاڵێكی شپرزەدایەو زۆرینەی كات بەدوای لێكۆڵینەوەیە لەئۆرگانەكانی حزب و ئەندامانەكانی. لاوڕاو پیتەل چی دەڵێت؟ داود ئۆغڵۆ بە یۆرۆنیوزی راگەیاندووە:  لەچەند مانگی ئایندەدا بەتەواوی دێینە مەیدان دڵنیاشین لە ٢٠٢٣ براوەی یەكەمی ھەڵبژاردنەكان دەبین. لەلایەكیترەوە ڕۆژنامەی( TIME )ی بڕیتانی لەڕێی (Laura Pitel) نوسیویەتی؛ ئەگەر علی باباجان لەھەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا ١٠٪‏ی دەنگەكان بەدەست بێنێت ئەوا ئەكڕەم ئیمامۆغڵوی سەرۆكی شارەوانی ئیستانبۆڵ دەبێتە براوەی یەكەمی كۆماری. ئەو ڕۆژنامەیە پێی وایە كە باباجان و داودئۆغڵۆ تەنھا دەنگی ئاكپارتی دەبەن، لەم سۆنگەیەشەوە تێڕوانینەكەیان ڕاستە. بانگھێشتنامەی ڕەفا  لەدوای دەستھەڵگرتنی داودئۆغڵۆ و باباجان و تیمەكەیان لەئاكپارتی حزبی ڕەفا لەڕێی (محەمەد ئاڵتنۆز) جێگری بەڕێوەبەری گشتی مالیەی حزب بانگی داودئۆغڵۆ و یاوەرانی دەكات بۆ ناو حزبەكەی و دەڵێت؛ پارتی ڕەفا دایكی گشت پارتە ئیسلامیەكانی توركیایەو داواتان لێدەكەین بێنەوە ناو پارتەكەتان و لێرە درێژە بەسیاسەت بدەن، وەك گەنجترین سەرۆكی توركیا (فاتیح ئەربەكان) دەوڵەت لەنوێوە داڕێژنەوەو ئیدارەی وڵات بگرنەدەست، لەوڵامدا داودئۆغڵۆ ڕێزی نواندووەو دەڵێت؛ ئێمە بەگڕوتینێكی نوێ و تیم و بەرنامەیەكی نوێ دەمانەوێ توركیا بەڕێوە ببەین. داودئۆغڵۆ سەردانی كوێ دەكات؟ دەوترێت عەبدوڵا ئۆجەلان سەرۆكی زیندانیكراوی( PKK )گوتویەتی؛ دوای ئازادبوونم لەزیندان دەمەوێ  ئەو شوێنەی كە یەكەمجار پێی لێ دادەنێم شاری (ھەكاری) بێت، چونكە زۆرترینی خەڵكی ئەو شارە ئاپۆچیەو زۆرینەی ماڵەكان لەگەریلایەك زیاتریان بەخشیوە بە پەكەكە. داودئۆغڵۆش یەكەم شار دوای جیابوونەوەی لەئاكپارتی كە بۆی چووە (مانیسیا)یە، بەڵام ھێشتا مەبەستی سەردانكردنی بۆ ئەم شارە دیار نیە. یەكێ لەوشارە كوردیانەی كە داودئۆغڵۆ لەوكاتەی سەرۆكی حكومەت بوو چەندینجار سەردانی كرد (ھەكاری) بوو. دووجار سەردانی قەزای گەڤەری كرد كە دەنگی بەدەر لەھەدەپە بە پۆینت بوو، كەچی دوای ئەوسەردان و كۆمەڵێك خزمەتی شارەكە ڕێژەی دەنگی ئاكپارتی گەیشتە(9%). جگە لەوەش، داودئۆغڵۆ  جیاواز لەھەر سەركردەیەكی سیاسی توركیا چەندین جار بەبەكارھێنانی چەند وشەیەكی كوردی ئاماژەی بەئارەزووكردنی بەقسەكردن بەكوردی كردووە. ساڵی ٢٠١٦ لەوان بووم، داودئۆغڵۆ سەردانی شارەكەی كرد، لەتیڤی بینیم داودئۆغڵۆ بەزمانی كوردی ستایشی خەڵكی شارەكەی دەكردو باسی لەزاناو نوسەرە بەناوبانگەكانی كورد دەكرد. یەكێكیش بوو لەوانەی كەدژی دەستپێكردنەوەی شەڕی دەوڵەت-پەكەكە بوون، بڕواشی بەبەشداری كوردان ھەیە لەحوكمڕانی توركیادا. بۆیە بێشك دەنگێكی زۆر لەناوچە كوردیەكان بەلایدا كێش دەبن و جگە لەئاكپارتی لەخودی ھەدەپەش دەنگ دەبات، چونكە ھەوادارێكی زۆری لەناو نوخبەی سەرنجدەرو رۆشنبیری كوردان و توركە ئاشتی خوازەكاندا ھەیە.  

 (درەو میدیا): پەرلەمانتارێك لە كوەیت لەرێگەی پرۆژەیاسایەكەوە دەیەوێت ئاكاری گشتی خەڵك رێكبخاتەوە‌و لەرێگەی سزای مادییەوە ناچاریان بكات پابەندبن بە دابونەریتی وڵاتەكەیانەوە، لە یەكێك لە بڕگەكانی پرۆژەكەیدا داوا دەكات ئەوانەی بە بیجامەوە دەچنە ناو شوێنە گشتییەكانەوە، سزا بدرێن. یەكێك لە ئەندامانی پەرلەمانی كوەیت بە ناوی (ماجید موتێری) پرۆژەیاسایەكی پێشكەشی پەرلەمان كرد، لە پرۆژەكەیدا داوا دەكات هاوڵاتیان‌و ئەوانەشی وەكو گەشتیاران سەردانی كوەیت دەكەن پابەندبكرێن بە رێزگرتن لە داب‌و نەریتی كوەیتی لە شوێنە گشتییەكان. پرۆژەیاساكە داوا دەكەن ئەوانەی ئەو دابونەریتانە دەشكێنن، سزا بدرێن بە سزایەكی دارایی كە (500) دینار كەمتر نەبێت‌و لە (1000) دینار زیاتر نەبێت، بەڵام سزا داراییەكە زیادبكرێت لە حاڵەتی دوبارەكردنەوەیدا.  پەرلەمانتارەكە لە پرۆژەكەیدا كە لە (11) لاپەڕە پێكهاتووە، پێشنیازی ئەوەی كردووە سزای ئەو كەسانە بدرێت كە: •     لە شوێنە گشتییەكاندا بەجلوبەرگێكەوە دەردەكەون كە وێنە یاخود نوسینێكی پێوەیە‌و دژ بە ئاكاری گشتییە. •    ئەوانەی لە شوێنە گشتییەكاندا قسەی بێ شەرمانە‌و ئەو جۆرە قسانە دەكەن كە شكۆی مرۆڤ دەڕوشێنێت.  •    دەركەوتن لە شوێنە گشتییەكان بە جلوبەرگی ژێرەوە (بیجامەی خەو). •    وێنەكێشان‌و نوسین لەسەر دیوارەكان بەبێ وەرگرتنی مۆڵەت لە لایەنی رێگەپێدراو. •    ئەوانەی دەنگی گۆرانی‌و مۆسیقا لە شوێنە گشتییەكاندا بەرزدەكەنەوە. •    ئەوانەی لە شوێنە گشتییەكاندا كەسانی تر بە دەستەواژەی بێشەرمانە‌و رەگەزپەرەستانە بانگهێشت دەكەن. •    قۆستنەوەی منداڵان‌و ژنان‌و بەكارهێنانیان لە كارێكدا كە مەترسی لێبكەوێتەوە. •    دەستدرێژیكردن بۆسەر مافی كەسانی تر لە ریزەكانی چاوەڕوانی‌و سەرەگرتندا یاخود وێنە گرتنی خەڵك لەو ریزانەدا بەمەبەستی گاڵتەپێكردن. •    دانانی پۆستەری ریكلام لەسەر دیواری ماڵ‌و شوێنە گشتی‌و تایبەتییەكان بەبێ وەرگرتنی رەزامەندی لە خاوەنی ئەو شوێنانە. •    هەڵدانە دەرەوەی خۆراك‌و جگەرە لە جامی ئۆتۆمبیلەوە بۆسەر رێگا گشتییەكان. پەرلەمانتارەكە داوا دەكات پەرلەمان رێگە بە وەزیری ناوخۆ یاخود جێگرەكەی بدات لیستی ئەو ئاكارانە رابگەیەنێت كە دەكرێت زیان بە ئاكارو ئەخلاقی گشتی بگەیەنن. بەپێی ئەوەی رۆژنامەی "القبس"ی كوەیتی بڵاویكردوەتەوە، پەرلەمانتارەكە لەبارەی هۆكاری نوسینی پرۆژەیاساكەوە باسی لەوەكردووە، نوسینی پرۆژەیاسایەكی لەمجۆرە بەهۆی ئەو دەرچونە ئەخلاقییانەوە بووە كە بەمدواییە لە كۆمەڵگەی كوەیتیدا بەدی كراوە، لەوانە قسەكردن بەشێوەی ناشیان لە شوێنە گشتییەكان بە دەنگی بەرز.  

راپۆرت: بی بی سی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت ئەو وڵاتانە كامانەن كە خەڵكەكانیان زۆرترین كاتەكانیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا بەسەر دەبەن ؟ ئەمە ناونیشانی راپۆرتێكی (BBC)یە لەبارەی زیانەكانی مانەوەی زۆر لەبەردەم شاشەی ئامێرە ئەلیكترۆنییەكان، بەپێی راپۆرتەكە گەلی فلیپین یەكەم گەلن لەڕووی زۆری ئەو كاتەی كە لە تەماشاكردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەری دەبەن، لەبەرامبەردا گەلی ژاپۆن كەمترین كات تەماشای تۆڕی كۆمەڵایەتییەكان دەكەن. دەقی راپۆرتەكە  توێژینەوەیەكی نوێ بەوە گەیشتووە، ئەو كاتەی كە بەكاربەران لەسەر ئاستی جیهان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەری دەبەن، لەماوەی ئەم حەوت ساڵەی دوایدا بەرێژەی 60% زیادی كردووە.  دامەزراوەی "گلۆباڵ وێب ئیندێكس" كە دامەزراوەیەكی بواری توێژینەوەیە لە لەندەن، شیكاری بۆ تۆماری (45) دەوڵەتی گەورە كردووە لە "بازاڕی ئینتەرنێت"دا، بۆی دەركەوتووە ئەو كاتەی كە هەر كەسێك لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان‌و ئەپلیكەیشنەكانیدا بەسەری دەبات، لە (90 خولەك)ی رۆژانەوە لە ساڵی 2012دا، زیادی كردووە بۆ (143 خولەك) لە سێ مانگی یەكەمی 2019دا. جیاوازییەكی زۆر هەیە لە بەكاربردندا لەسەر ئاستی ناوچەیی‌و نیشتیمانی: لە ئەمریكای لاتین، كە گەورەترین رێژەی بەكاربەری تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانە لەسەر ئاستی جیهان، ناوەندی ئەو كاتەی كە لە بەكاربردنی ئەو تۆڕانە بەسەردەبرێت رۆژانە (212 خولەك)ە. لەبەرامبەردا، لەسەر ئاستی ناوچەیی كەمترین كات كە لە بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەردەبرێت، لە ئەمریكای باكورە كە (116 خولەك)ە. فلیپینییەكان لە ریزی پێشەوەی لیستی ئەو میللەتانەدان كە زۆربەی كاتەكانیان لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەر دەبن، بە تێكڕای (241 خولەك) لە رۆژێكدا، ئەمە بە بەراورد بە (45 خولەك) لە ژاپۆن. پاشەكشێ بەڵام پێدەچێت جێگەی سەرسوڕمان بێت كە شیكاركردنی تۆمارەكانی نزیكەی (ملیۆنێك‌و 800 هەزار) كەس دەریخستووە، بەسەربردنی كات لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لە ئاستی خۆیدا ماوەتەوە یاخود لە نیوەی ئەو (20) وڵاتەدا كەمیكردووە. دامەزراوەی "گلۆباڵ وێب ئیندێكس" دەڵێ تۆمارەكان ئاماژە بەوە دەكەن "زۆرێك لە بەكاربەرانی ئینتەرنێت ئاگاداری ئەو كاتەن كە لە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەری دەبن". چیس باكل بەڕێوەبەری بەشی ئاڕاستە سەرەكییەكان لە "گلۆباڵ وێب ئیندێكس" بە (BBC)ی وت:" بەكاربەرانی ئینتەرنێت رۆژانە زیاتر لە شەش كاتژمێر لەناو تۆڕەكە بەسەردەبەن، یەك لەسەر سێی ئەو كاتە تەرخانكراوە بۆ تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان". "تێكڕای تەماشاكردنی رۆژانەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بابەتێكە كە بایەخی خۆی هەیە، ئەو ماوەیەی كە رۆژانە لەو شوێنانە بەسەریدەبەین یەكێكە لە گرنگترین ئامرازەكانی ئەو چالاكییە، ئەو گەشەسەندنەی كە موبایلە زیرەكەكان بەخۆوەی دەبینن، یارمەتیدەر بووە بۆ ئاسانكردنی زانینی ئەو بابەتە". لەناو ئەو وڵاتانەی كە توێژینەوەكە گرتونیەتەوە، (تایلەند) گەورەترین پاشەكشێی لە ئاستی بەكاربردنی رۆژانەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەخۆوە بینیوە؛ بەجورێك لە (194 خولەك)ی ساڵی رابردووەوە بۆ (171 خولەك) لەمساڵدا دابەزیوە. لە (ڤێتنام)یش، بەبەراورد بە ساڵی رابردوو، بەكاربردنی رۆژانە (10 خولەك) كەمیكردووە. هەروەك هەریەكە لە (ئیندۆنیزیا)‌و (بەلجیكا)‌و (غانا)‌و (ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا) پاشەكشێیەكی سنورداریان لە بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەخۆوە بینیوە. بەڵام تێكڕای بەكاربردن لە زۆینەی وڵاتاندا كە توێژینەوەكە گرتونیەتەوە، بەرزبونەوەی تۆماركردووە، لە هەندێك لەو وڵاتانەدا بەرزبونەوەكە جێگەی سەرەنجە. "ئەپلیكەیشنە جەماوەرییەكان" ئێستا لە چین بەكاربەری ئاسایی لە رۆژێكدا (139 خولەك) كات لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەردەبات، بەبەراورد بە ساڵی رابردوو (19 خولەك) زیادی كردووە.   بەڵام لە سعودیە، تێكڕای كاتی بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان (14 خولەك) زیادی كردووە، لە توركیا (13 خولەك) زیادی كردووە. چیس باكل دەڵێ:" لە كیشوەری ئاسیا، دیمەنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان جیاوازن، ئەپلیكەیشنی سەرەنجڕاكێش هەن كە جەماوەری زۆریان هەیە، كە ئەوانەش ئەپلیكەیشن-ن بۆ پەیوەندی كۆمەڵایەتی‌و ئەو رۆڵە تێدەپەڕێنن كە ئەو تۆڕانە بە مانا خۆرئاواییەكەی هەیانە، لەڕێگەی ئەو ئەپلیكەیشنانەوە دەرفەت بە بەكاربەران دەدرێت پەیوەندی لەگەڵ هاوڕێكانیان بكەن‌و بە چەندین كاری تری بكەن وەكو پێدانی پسوڵەو، گرتنی ژور لە هۆتێلەكان‌و داواكردنی تاكسی‌و پێدانی پارەی كاڵا لە فرۆشگاكاندا".  باسی لەوەكرد:" لە چین، ئەپلیكەیشنی (وی چات) هەژمونی بەسەر كەشوهەوای پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكاندا كردووە، ئەپلیكەیشنەكە بەردەوامە لە راكێشانی چالاكی زیاترو زیاتر، ئەمە وادەكات بەكارهێنەران دەست بە بەكاربردنی ئامرازەكانی پەیوەندی كۆمەڵایەتییەوە بگرن وەكو وەفایەك بۆ دابینكردنی پێداویستییەكانی رۆژانەیان". پێكهاتەی دانیشتوان پێدەچێت بەرزبوونەوەی كاتی بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پەیوەست بێت بە پێكهاتەی دانیشتوانەوە، بەتایبەتیش ئەو توێژەی كە تەمەنیان لەنێوان (16 بۆ 24 ساڵ)دایە. ئەو توێژانە لە توێژەكانی تر زیاتر رۆژانە كات لەسەر ئینتەرنێت بەسەردەبەن- بەپێی دامەزراوەی "گلۆباڵ وێب ئیندێكس"، لە ساڵی 2018دا ئەم توێژانە رۆژانە بە تێكڕا لانی كەم (180 خولەك) كاتیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەربردووە. هەركاتێك تێكڕای تەمەنی دانیشتوان لە وڵاتێك كەم بوبێت، تێكرا بەسەربردنی كات لە بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لەو وڵاتەدا زیادی كردووە، بۆیە ئەو وڵاتانی تازە بازاڕەكەیان گەشەی كردووە، لەم بوارەدا لە پێشەوەن. باكل دەڵێ:" هێشتا گەنج بەرزترین توێژە لەناو ئەوانەی كە بەكاربەری تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانن بەبەراورد بە توێژەكانی تر. لە راستیدا ئەوان هەر بەو شێوەیەش دەمێننەوە". بەرژەوەندی بەكاربەر پسپۆڕان هۆشداری دەدەن لەبارەی بەسەربردنی كاتی زۆر لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان‌و ئەو شاشانەی كە پەیوەندیدارن بە زنجیرەیەك كێشەی تەندروستی دەرونییەوە. خاتوو ئاشلی ولیامز كە توێژەرە لە كۆلیژی هارڤارد بۆ كار دەڵێ:" بەگوێرەی توێژینەوە، ئەو كەسانەی كە كاتێكی زۆر لە بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بەسەردەبەن، كەمتر دڵخۆشن، بەكاربردنی زۆری ئەو تەكنەلۆژیایە پێدەچێت كێشەی زۆر بەجێبهێڵێت، كە لە هەندێك حاڵەتدا دەگاتە ئاستی خەمۆكی، خستنەوەی رووداو و، تەنانەت مردنیش". ئەم مەترسیانە ئەگەری ئەوەیان هەیە گۆڕانكاری لە ئاكاردا بكەن، ئەمە سەرباری زیادبوونی ئەو ئەپلیكەیشنە دیجیتاڵییانەی كە تایبەتمەندن بە سەلامەتی بەكاربەرانەوە، وەكو ئەو ئەپلیكەیشنانەی كە كاتی تەماشاكردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان سنوردار دەكەن‌و رێگری لێدەكەن. توێژینەوەكەی "گلۆباڵ وێب ئیندێكس" دەریخستووە كە "ئالودە"بووانی بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان زیاتر ئارەزووی بەكارهێنانی ئەو ئەپلیكەیشنە نوێیانە دەكەن، لەناویشیاندا توێژی لاوان. باكلی وتی:" ئەو تەكنەلۆژیا دیجیتاڵە پێشكەوتووانە یارمەتی بەكاربەران دەدەن كاتەكانیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان رێكبخەن. زیاتر لە دوو لەسەر سێی ئەو توێژەی كە تەمەنی لە نێوان 16 بۆ 24 ساڵدایە دان بەوەدا دەنێن كە بەشێوەیەكی بەردەوام لەسەر ئینتەرنێتن، ئەمە لەكاتێكدایە زیاتر لە یەك لەسەر سێی ئەو توێژە دەڵێن تەكنەلۆژیا ژیان ئاڵۆز دەكات. هێشتا هۆشیارییەكی روونیش هەیە لەبارەی كاریگەری پێشكەوتنی تەكنەلۆژیان لەسەر ژیانیان".  كاتی نمونەیی ؟ كاتێكی نمونەیی فەرمی نییە بۆ مانەوە بەشێوەی ئۆنلاین لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. بۆ جاری یەكەم، رێكخراوی تەندروستی جیهان لە نیسانی رابردوودا یەكەمین پێشنیازی تایبەتی خۆی لەبارەی بەسەربردنی كات لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان‌و تەماشاكردنی شاشە دەركرد، رێكخراوەكە منداڵانی خوارو تەمەن پێنج ساڵی كردوەتە ئامانجی پێشنیازەكەی خۆی. توێژینەوەیەك كە زانكۆی پەنسلڤانیا لە كانونی یەكەمی رابردوودا كردویەتی‌و 143 خوێندكاری گرتوەتەوە، ئاشكرایكردووە، كورتكردنەوەی كاتی بەكاربردنی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بۆ 30 خولەك لە رۆژێكدا بوەتەهۆی " پاشەكشێكردنێكی دیار لە تێكڕای هەستكردن بە تەنیایی‌و خەمۆكی". بەڵام هەندێك لە پسپۆڕان باوەڕیانوایە پرسەكە پڕ گرێوگۆڵە. ئەندی شیبیلسكی توێژەر لە پەیمانگای ئۆكسفۆرد بۆ ئینتەرنێت دەڵێ:" ئامرازەكانی پەیوەندی كۆمەڵایەتی زۆر جۆراوجۆرە؛ سایتی جیاواز بابەتی جیاواز دەخەنەڕوو، ئەمە وادەكات سەخت بێت بتوانرێت گشتاندن بكرێت لەبارەی ئاسەوارەكانی ئامرازی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانەوە. 

راپۆرتی: درەو میدیا میدیاكانی توركیا هەواڵی دەستلەكاركێشانەوەی (سەعدوڵا ئەرجین)ی، وەزیری پێشوتری داد_یان  لە پارتی دادو گەشەپێدان بڵاوكردەوە، ئەوەش لە چوارچێوەی ئەو زنجیرە دەستلەكاركێشانانەوەدا كە بەم دواییە بەرۆكی دادو گەشەپێدانی گرتووە، كە لەلایەن ڕەجەب تەیب ئەردۆغانەوە سەرۆكایەتی دەكرێت. هەواڵی دەستلەكاركێشانەوەی ئەرجین، پرسی دەستلەكاركشانەوەكانی لە ناو پارتی دادو گەشەپێدان كردۆتەوە باسی گەرمی میدیاكانی توركیا، بە جۆرێك مانشێتی ڕۆژنامەكانی ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو باسیان لە دەستلەكاركێشانەوەی (بەشیر ئاتالای و حسێن چیلیك و نیهاد ئەرگۆن) كردوە لە پارتەكەی ئەردۆغان، كە پێشتر وەزیر بوون، ئەوەش بەو مانایە دێت پارتی دادو گەشەپێدان دووچاری خوێن بەربوونێكی ڕاستەقینە بووە. پارتی دادو گەشەپێدان لەساڵی ۲٠٠۱ دا لەسەر داروپەردوی پارتی فەزیلەی ئیسلامی دروستبوو، كە لە ۲۲ی حوزەیرانی هەمان ساڵدا بە بڕیارێكی دادگای دەستوری توركیا هەڵوەشنیرا. پارتەكەی ئەردۆغان كە ڕۆژی ۱٤ی ئەم مانگە یادی دامەزراندی ۱۸ ساڵەی كردەوە، خاوەنی ۹ ملیۆن ئەندامە، بەوەش بە گەورەترین پارتی توركیا دادەنرێت. هاوپەیمانێتیە نوێكان و پارتی جێگرەوە ئۆكتای یەڵماز شرۆڤەكاری سیاسی پێیوایە، دەستلەكاركێشانەوەكان دەبێتە مایەی شڵەژاندنی ئەردۆغان، یەڵماز كە قسەی بۆ پێگەی ئەلەكترۆنی كەناڵی حورە كردووە، ئاشكرایكردووە، ئەندامە جیابۆوەكانی دادو گەشەپێدان، نیەتی دروستكردنی پارتێكی نوێیان هەیە لەسەر داروپەردوی پارتی دادو گەشەپێدان. ئەوەشی وتوە، ڕۆژنامەكانی توركیا زانیارییان سەبارەت بە (عەلی باباجان) وەزیری ئابوری پێشوی توركیا بڵاوكردۆتەوە كە سەركردایەتی شەپۆلی دەستلەكاركێشانەوەكانی ناو دادو گەشەپێدان دەكات، بە هاوكاری كۆمەڵێك كەسایەتی دیارو چالاكی ناو شانۆی سیاسی ئەو وڵاتە، بیر لە دروستكردنی پارتێكی نوێ دەكەنەوە، كە عەبدوڵا گویل_ی سەرۆكی پێشوتری توركیاش پشتیوانی دەكات. ڕۆژنامەی (یەنی چاغ)ی،  توركی بڵاوكردۆتەوە، وەزیرەكانی پێشوی پارتی دادو گەشەپێدان بڕیاریانداوە پەیوەندی بكەن بە (سەعدوڵا ئەرجین) و ئەو پارتە نوێیەی بڕیارە دروستبكرێت، بەبێ ئەوەی ناویان بێنێت. تەئكیدیشی كردووە، دەستلەكاركێشانەوەكان لەلایەن (عەبدوڵا گویل و ئەحمەد داود ئۆغڵۆ و عەلی باباجان)وە، پشتیوانی دەكرێن. پەتاكە سوپاشی گرتۆتەوە میدیاكانی توركیا هەواڵی دەستلەكاركێشانەوەی ٥ جەنەڕاڵی سوپایان بڵاوكردەوە، بەوتەی هەندێك سەرچاوەش ئەو جەنەڕاڵانە دەستیان لەكارنەكێشاوەتەوە بەڵكو داوایان كردووە خانەنشین بكرێن. میدیاكانی توركیا داوای ئەم ٥ جەنەڕاڵەیان وابەستەی جوڵەكانی ئەردغان كردووە لە سوریا، بەوپێیەی هەر ٥ جەنەڕاڵەكەی سوپا لەچوارچێوەی ئەو تیمەدان كە سەركردایەتی پرۆسەكانی توركیا دەكەن لەناو خاكی سوریا.  

(درەو میدیا): ئۆپەراسیۆنەكانی ئیسرائیل سوریا‌و عێراقی تێپەڕاند‌و گەیشتە لوبنان، ئەمینداری گشتی حزبوڵای لوبنان هەڕەشەی وەڵامدانەوەی كرد لە ئیسرائیل كە ئەگەر كەشێكی پڕ لە نیگەرانی‌و ئاڵۆز بخوڵقێنێت، ئایا بەكارهێنانی زمانی هەڕەشە لە نێوان ئیسرائیل لەلایەك‌و ئێرانو هاوپەیمانەكانی تری لەلایەكی ترەوە سەردەكێشێت بۆ بەرپابوونی جەنگێكی گشتگیر؟ سێ‌ تەقینەوەی ناوچەی بیقاعی ناوەڕاستیان لە لوبنان هەژاند، دەركەوت كە لەلایەن فڕۆكەكانی ئیسرائیلەوە ناوچەكە بۆردومانكراوە، تەلئەبیب دەڵێت لەو هێرشەدا چەند بنكەیەكی بەرەی میللی رزگاریخوازی فەلەستین سەركردایەتی گشتی كراوەتە ئامانج، پێش ئەم هێرشەش ئیسرائیل بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان هێرشیكردەوە سەر بنكە‌و بارەگاكانی حزبوڵای لوبنان لە باشووری ئەو وڵاتە كە پێگەی سەرەكی ئەو حزبەیە. ئەم هێرشە حەسەن نەسروڵای ئەمینداری گشتی حزبوڵای هێنایە قسە، نەسروڵا هەڕەشەی ئەوەیكرد كە باجەكەی هەرچییەك بێت وەڵام دەدەنەوەو هەر فڕۆكەیەكی ئیسرائیلی بێفڕۆكەوانی ئیسرائیلی ئەگەر لە ئاسمانی لوبناندا بفڕێت دەیخەنە خوارەوە. یەكەم هێرش نیە هێرشەكەی ئەمداوییەی سەر لوبنان، سێیەم هێرشی لەو جۆرەیە كە ئیسرائیل بنكە‌و پەناگەی ئەو هێزانە دەكاتە ئامانج كە ناڕاستەوخۆ سەربە ئێرانن، لە عێراق ئیسرائیل – بەوتەی رۆژنامەیەكی ئەمریكی- كۆگای چەك‌و تەقەمەنی تایبەت بە هێزەكانی حەشدی شەعبی كردە ئامانج كە لەلایەن ئێرانەوە هاوكاری دەكرێنن لە دەوروبەری دیمەشقی پایتەختی سوریاش وەك خۆی دەڵێت ئیسرائیل بنكەیەكی سەر بە فەیلەقی قودسی ئێرانی بە ئامانج گرتووە. ئیسرائیل دەڵێت لەو هێرشەدا دوو كەس كوژراون كە هەوڵیانداوە كردەوەی تێكدەرانە لەدژی  ئەنجامبدەن لە خاكی سوریاوە، ئەفسەرێكی باڵای سوپای ئیسرائیل‌و ئەفیخای ئەدرعی وتەبێژی سوپای ئیسرائیل دەڵێن هێزەكانی سەر بە فەیلەقی قودسی ئێران لە ئامادەكاریدا بوون بۆئەوەی لەرێگەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانە هێرشبكەنە سەر باكوری ئیسرائیل‌و هەر فڕۆكەیەك لەوانە چەندین كیلۆگرام تەقەمەنی هەڵگرتووە، بەڵام ئیسرائیل ئەو پلانەی لەباربرد. بەوتەی ئەدرعی ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە لە ئێرانەوە لەگەڵ چەند كەسێكی ئێرانیدا گەیەنراونەتە فڕۆكەخانەی دیمەشق، پاشان گواستراونەتەوە بۆ سەربازگەیەك كە فەیلەقی قودس بەڕێوەدەبات. بەڵام موحسن رەزایی فەرماندە لە سوپای پاسدارانی ئێران ئەو گێڕانەوەیەی ئیسرائیل رەتدەكاتەوە‌و دەڵێت:" ناوەندە راوێژكارییەكەیان هیچ زیانێكی پێ نەگەیشتووە" بۆچی ئێستا؟ لێكدانەوەكان دەربارەی ئامانجی راستەقینەی ئیسرائیل لەم هێرشانەدا جیاوازن، هەندێك لە چاودێرە سیاسییەكان وایدەبینن كە پێویستییەكی كاتییە بە لەبەرچاوگرتنی نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكانی ئیسرائیل. ئەیاد ئەبو شەقرا، چاودێری سیاسی لوبنانی لەگەڵ ئەم بۆچونەدایە‌و خاڵێكی تریشی دەخاتەسەر و دەڵێت ململانێی نێوان ئیسرائیل‌و ئێران ململانێیە لەسەر سنوری هەژمویان لە ناوچەكەدا‌و هێرشەكانی ئیسرائیل هیچ نین جگە لە ئاگاداركردنەوەیەك بۆ ئێران كە سنوری خۆی تێنپەڕێنێت.  ئەبو شەقرا لە لێدوانێكیدا بۆ ماڵپەڕی " DW" ی ئەڵمانی دەشڵێت:" هەوڵێك هەیە بۆ دیاریكردنی سنوری هێز‌و هەژمونی نێوان هەردوو وڵات كە لە چوارچێوەی گشتی پێكەوەژیان دەرنەچێت. وادەرناكەوێت كە ئێران هەوڵبدات خۆی لە بیرۆكەی فراوانتركردنی سنوری هەژمونی ئیقلمی بدزێتەوە، بۆیە بە بۆچونی ئەبو شەقرا ئەمە ئیسرائیلی ناچاركردووە دەست بە جوڵە بكات بۆئەوەی جموجوڵی فراوانخوازی ئێران رابگرێت، بەهۆی ئارەزووی ئێرانەوە بۆ پتەوتركردنی هەژمونی خۆی كە وادەردەكەوێت زیاترە لەوەی دەكرێت رێگەی پێ بدرێت، ئاماژەبەوەشدەدات كە رەزامەندییەكی نێودەوڵەتی هەیە بۆ هەژمونی ئێران لە ناوچەكەدا بەڵام لە سنورێكی دیاریكراودان ئەوەش بە روونی دەركەوت كاتێك محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران گەیشتە فەرەنسا‌و لە پەراوێزی كۆبوونەوەی لوتەكەی گروپی حەوتدا لەگەڵ هەندێك لە سیاسییەكاندا كۆبوەوەو ئەمڕۆش دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا جەختیكردەوە لەسەر ئەوەی كە " روخاندنی رژێمی ئێران ئامانجی ئەمریكا نیە‌و ئەو دەیەوێت ئێران دەوڵەتێی بەهێز بێت، بەڵام رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵیدا رێككەوتنێكی خراپ بوو". لای خۆشیەوە ئیال علیما چاودێری سیاسی‌و سەربازیی لە رادیۆی ئیسرائیل بەپێویستی دەزانێت بۆ تێگەیشتن لە جموجوڵەكانی ئەمداوییەی ئیسرائیل دەبێت بگەڕێینەوە بۆ لێدوانی چەند مانگێك لەمەوبەری یەكێك لە گەورە ئەفسەرانی ئیسرائیل لە دەستەی هەواڵگری كە رایگەیاند ئێران كار دەكات بۆئەوەی چەند بنكەو دامەزراوەیەكی ستراتیژی لە سوریاوە بگوازێتەوە بۆ عێراق لەترسی هێرشی ئیسرائیل بۆسەریان. دەشڵێت سوربووونی جیهان‌و ئیسرائیل لە رێگەگرتن لە جێگیربوونی ئێران لە سوریا‌و ناوچەكە لانیكەم بە بۆچونی ئیسرائیل پاساوی ئەوەی پێ دەدەن چالاكییە سەربازییەكانی لە عێراق‌و سوریا‌و لوبنان فراوانتر بكات. بەڵام یۆهانسك بێگ مامۆستا لە زانكۆی توێژینەوە یەهودییەكان لە هایدلبێرگ لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ DW دەڵێت:" نیگەرانی ئیسرائیل زیاتر بووە لە بڕ‌و قەبارەی جەنگی بەوەكالەت كە لە ناوچەكەدا ئەنجامدەدرێنو ئێرانیان لە پشتەوەیە، ئەوەش وایكرد ئیسرائیل دەست بە جوڵە بكات". هێرشەكان دەبنە جەنگێكی گشتگیر؟ بەشێكی زۆر لە چاودێران ترسی خۆیان  ناشارنەوە لە ئەگەری تەشەنەسەندنی رووبەڕوبونەوەكانی ئەمداوییەی نێوان ئێران‌و باڵەكانی لە ناوچەكەدا لەگەڵ ئیسرائیل بۆ بەرپابوونی جەنگێكی ئیقلیمی، بە تایبەتیش دوای لێدوان‌و هەڕەشە راستەوخۆكانی حەسەن نەسروڵا، ئەمینداری گشتی حزبوڵا. ئەیاد ئەبوشەقرا چاودێری سیاسی لوبنانی لەگەڵ ئەو ترسەدایە، بەڵام باوەڕیشی وایە " ئەگەر جەنگ بەرپا ببێت ئەوا لە سنورێكی دیاریكراودا دەبێت، چونكە چوارچێوەیەكی پێكەوەژیان‌و رەزامەندیی هەیە لە لایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئیسرائیل لە ناوچەكەدا كە وای لێدەكەن ئامادەیی تێدابێت هێزی ئەتۆمیی ئێران بگۆڕێتەوە بە بوونی هەژموونی لەسەر خاك‌و زەوی لە ناوچە عەرەبییەكاندا. ئەبو شەقرا لە وتاكانی نەسروڵادا رەهەندێكی مەترسیدار دەبینێت‌و جەخدەكاتەوە كە هەڵەی زمانەوانی یان خراپ خەمڵاندن نەبوو كاتێك نەسروڵا وتی بەرپەرچدانەوە‌و وەڵامدانەوەی ئیسرائیل لە لوبنان دەبێت‌و نەی وت لە لوبنانەوە دەبێت، كەواتە نەسروڵا چ پلانێكی هەیە بۆئەوەی لەناو لوبناندا جێبەجێی بكات ئەگەر هێرشی ئیسرائیل دووبارە بووەوە؟ كەس نازانێت، ئەمەش مایەی نیگەرانییە، ئاماژە بەوەشدەدات كە هەڵوێستی ئەوروپا بەرامبەر بە ئێران لەگەڵ هەڵوێستی چین‌و روسیا كە بە تەواوەتی شكاندنی ئێران رەتدەكەنەوە هەموو كارگەلێكن كە ئاماژە بەوەدەدەن رەزامەندییەك هەیە بۆ بوونی هەژموونێكی ئیقلیمی ئێران بەڵام بە شێوەی ناڕاستەوخۆ. بەوتەی ئیال عەلیما چاودێری سیاسی ئیسرائیلی هەواڵگرییەكانی ئیسرائیل هەڵگیرسانی رووبەڕبوونەوەی راستەوخۆ لەگەڵ حزبوڵا یان باڵەكانی تری ئێران لە ناوچەكەدا بە دوو دانانێن‌و دەڵێت:" هەڵسەنگان بۆ هەڵوێستێك دەكرێت كە باس لە ئەگەری تێكچوونی بارودۆخەكە دەكات یان رووداوێكی لاوەكی كە لەسەر سنور رووەدات‌و دواتر فراوان دەبێت بۆ شەڕێكی چەند بەرەیی، ئەوەش بەواتای ئەوە دێت كە مەترسیی هەیە". بەڵام ئەم چاودێرە ئیسرائیللە رونیشیدەكاتەوە كە ئەگەری تێوەگلانی هەردوو وڵات لە رووبەڕبوونەوەیەكی گشتگیردا بەمزوانە بە ئەگەرێكی دوور دادەنێت‌و دەڵێت هەموو لایەنە نێودەوڵەتییەكان پابەندن بە رێگەگرتن لە بەرپابوونی جەنگێك بەڵام هەندێك بەریەككەوتن‌و ئاڵۆزیی بەردەوام دەبنە هۆی زیاتربوونی دۆخەكە‌و دیمەنی توندتری ئەم بەریەككەوتنە دەبینین، بە تایبەت لەدوای سوربونی ئیسرائیل لەسەر گەڕانەوەی ئێران بۆ پێگەكانی لە ناوچەكەو لە بەرامبەریشدا ئێران سورە لەسەر بەردەوامیدان بە ستراتیژی فراوانتركردنی هەژمونی لە ناوچەكەدا". هەمان نیگەرانی لای یۆهانس بێگ مامۆستای زانكۆی هایدلبێگر هەیە كە دەڵێت لە جەنگی 2006ەوە حزبوڵا‌و ئیسرائیل خۆیان بۆ رووبەڕووبونەوەیەكی گشتگیر ئامادەدەكەن‌و حزبوڵا بوەتە خاوەنی بنكە‌و سەكۆی تەقاندنی موشەكە مەودا مامناوەند لەناو لوبناندان كە ئەوەش رەنگە پاڵ بنێت بە ئیسرائیلەوە بۆئەوەی توندتر بێتە ناو لبونانەوە‌و رەنگە ئەمە ببێتە جەنگی سێیەمی لوبنان. یۆهانس بێگ رونیشیدەكاتەوە كە هاتنەدی ئەم سیناریۆیە ئێستا دوورە، بەڵام كێشەكە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەوەیە كە قورسی هەڵسەنگاندنی بە شێوەیەكی سنوردار بۆ بكرێت، لە جەنگە لوبنانی ساڵی 2006ەوە ئاڵۆزییەكان زۆریان نەخایاندووە هەتا گەیاندویانەتە شێوەی جەنگێكی تەواوەتی. ئیسرائیل هێڵی سوری بەزاندووە؟ جوڵەی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی ئیسرائیل بۆ قوڵایی ناو لوبنان مایەی سەرسوڕمان بوو، لەبەرئەوە تەلئەبیب زۆر بەجدیی دەڕوانێتە لێدوانەكانی حەسەن نەسروڵا، ئەمەش بەوتەی ئیال عەلیما چاودێری سیاسیی ئیسرائیلیی. عەلیما دەڵێت رەنگە بەو هەنگاوە ئیسرائیل هێڵی سوری بەزاندبێت، " پێشتر بنەمای گەمەكردن هەبوو لە نێوان حزبوڵا‌و ئیسرائیل دەربارەی ئەو كۆت‌و بەندانەی كە دەبێت پابەندی بن، لەبەرئەوە حزبوڵا هیچ وەڵامێكی هێرشەكانی ئیسرائیلی لە ناو خاكی سوریادا نەدایەوە هەرچەندە گۆڕەپانی سوریا بەشێكە لە بەرژەوەندییەكان حزبوڵا، هەتا ئیسرائیلیش لە هیچ ئاماندێكی لەناو خاكی لوبناندا نەداوە، بەڵام هێرشی دوو فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكە خاڵی وەرچەرخانە و هەموو ئەو بنەمایانەی شكاند كە هەردوو لایەن پەسەندیان كردووەن لەبەرئەوە ئەم رووداوە لەلایی زۆربەی لایەنەكان نیشانەی پرسیارە". لە وتارەكەیدا نەسروڵا جەختیكردەوە كە هێرشەكە "هێرشێكی خۆكوژی پلان بۆداڕێژراو" بووە، بەڵام عەلیما دەڵێت رەنگە كارەكە بەهەڵە ئەنجامدرابێت، چونكە قورسی پێشبیی ئەوەی بكرێت كە ئیسرائیل قوڵایی لوبنان بكاتە ئامانج، مەگەر ئامانجێكی گرنگ هەبێت، بەڵام هیچمان دەربارەی ئەوە نەبیستووە.؟ ئەم پسپۆرە ئیسرائیلییە دەشڵێت:" ئەمە وایكردووە كە ئیسرائیل وەڵامی حزبوڵا بۆ ئەم هێرشە بەدوور نەزانێت، بەڵام كەس كات‌و شێوەكەی نازانێت".  

(درەو میدیا): دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا پێشنیازدەكات بە بۆمبی ئەتۆمی لە گەردەلولەكان بدرێت, پێش ئەوەی بگەنە خاكی ویلایەتە یەكگرتووەكان، ئەمەش بەوتەی سایتی هەواڵی ئیكسیۆسی ئەمریكی. بە گوێرەی ئەو سایتە ترەمپ لە میانی كۆبوونەوەیەكدا كە پرسی گەردەلولەكانی تێدا تاوتوێكراوە، پرسیاری ئەوەی كردووە كە  ئایا دەكرێت بۆمبی ئەتۆمیی بدرێت لە سەرچاوەی  گەردەلولەكان لە كەناراوەكانی ئەفریقاو لەو رێگەیەوە پەكبخرێت؟ سەرچاوەیەك كە ئامادەی ئەو كۆبوونەوەیە بووە رایگەیاندووە بەشداربووان سەریان سوڕماوەوە‌و وتویاینە " چیی بكەین لەگەڵ ئەمەدا؟" سایتی ئۆكسیۆن مێژووی ئەو كۆبوونەوەیەی باس نەكردووە كە تێیدا باسی ئەو پرسە كراوە. ئەمە یەكەمجار نیە كە ترەمپ پێشنیازی لەو شێوەیە دەكاتن ساڵی 2017. ترەمپ پرسیاری لە بەرپرسێكی باڵای ئیدارەی ئەمریكا كرد كە ئایا دەكرێت بە بۆمب رێگە لە گەیشتنی گەردەلول بۆ خاكی ئەمریكا بگیرێت، بەڵام ترەمپ ئەو كاتە لەو گفتوگۆیەدا باسی بۆمبی ئەتۆمی نەكرد بەدیاریكراوە. كۆشكی سپی رەتیكردوەتەوە كە كۆمێنت لەسەر ئەو بابەتە بدات، بەڵام سایتی ئیكسیۆس لەسەر زاری بەرپرسێكی باڵای ئیدارەی ئەمریكاوە رایگەیاند كە " ئامانجەكەی ترەمپ خراپ نیە". بیرۆكەكە نوێ‌ نیە ئەم بیرۆكەیەی كە ترەمپ بۆ بەرگرتن لە گەردەلول خستویەتییەڕوو نوێ‌ نیە، پێشتر‌و لە پەنجاكانی سەدەی رابردوودا یەكێك لە زاناكانی ئیدارەی ئەو كاتەی حكومەتی ئەمریكا پێشنیازێكی لەو شێوەیەی خستوتەبەر دەست ئیدارەی سەرۆك دویت ئایزنهاوەرو ئێستاش بیرۆكەكە جارێكی تر سەریهەڵداوەتەوە، هەرچەندە زاناكان لەو باوەڕەدان نین كە كەڵكی هەبێت ، " فەرمانگەی نیشتمانی تایبەت بە زەریاكان‌و بەرگە هەوا) لە سایتی فەرمی خۆی لاپەڕەیەكی بۆ ئەو بیرۆكەیە تەرخانكردووەو دەڵێت:" لەكاتی وەرزی گەردەلولەكاندا پێشنیازەكانی تایبەت بە بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمی بۆ لەناوبردنیان سەرهەڵدەداتەوە". دەشڵێت:" كارەكە تەنها لە ئاگاداركردنەوەی گەردەلولەكەدا خۆی نابینێتەوە كە ئەگەر جێبەجێمانكردن بەڵكو بەهۆی باوە چالاكی بڵاوبونەوەی تیشك زۆر بەخێرایی لە زەوییەكانی دەوربەر روودەدات، پێویستیش ناكات كە بوترێت بیرۆكەیەكی باش نیە". ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ساڵانە رووبەڕووی چەندین گەردەلول دەبێتەوە‌وبەهۆیەوە زیانێكی زۆری پێدەگات، ساڵی 2017 گەردەلولی ( هارڤی) لەو وڵاتەیدا‌و دەوترێت كە ئەوە بەهێزترین گەردەلولە كە ئەمریكا لە ماوەی 12 ساڵدا رووبەڕووی بوبێتەوە.  لەو كاتەوە بەردەوام كەناری خۆرهەڵاتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رووبەڕووی زنجیرەیەك گەردەلولی وێرانكەر بوەتەوە‌و بەهۆیەوە هەزاران كەس مردون‌و زیانی چەندین ملیار دۆلاریشی لەو وڵاتە داوە. " ئەم پیاوە دەبێت بڕوات" ئەمریكییەكان لەسەر تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر سەرسوڕمانی خۆیان بەم بیرۆكەیەی سەرۆكەكەیان دەربڕیوە، یەكێك بە سەرسوڕمانەوە نوسیویەتی" دەبێت چی رووبدات لە رێگەی هەڵەوە". هەروەها چەندین كەسی تر هاشتاكی ( بەمشێوەیە كۆتایی جیهان دەستپێدەكات) یان راگەیاندووە. كاملا هاریس كە هەوڵدەدات ببێتە كاندیدی دیموكراتەكان بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی سەرۆكایەتی ئەمریكا لە تویتێكیدا دەڵێت:" پێویستە ئەم پیاوە بڕوات".

درەو میدیا: نزیكەی 20 رۆژە ئاگر لە دارستانەكانی ئەمازۆنی ئەمریكای باشور كەوتۆتەوە، دارستانەكانی ئەمازۆن بەسەر 9 وڵاتدا دابەشبووەو زۆرینەی روبەرەكەی دەكەوێتە بەرازیلەوە.   جاییر پۆڵسۆنارۆ، سەرۆكی بەڕازیل رێكخراوە ناحكوومییەكانی بە كردنەوەی ئاگرەكە تۆمەتبار كردوو وتی " رێكخراوە ناحكومییەكان هۆكارێكن بۆ زیاتر تەشەنەسەندنی ئاگرەكەی دارستانەكانی ئەمازۆن ، چونكە ئەگەر ئاگر نەبێت، ئەوان سودی دارایی ناكەن". بەڵام (پەیمانگای توێژینەوە لە ژینگەی ئەمازۆن) هۆكارەكەی بۆ لەناوبردنی دارستان و بڕینەوەی دارەكان دەگەڕنێتەوە دەڵێت" سەرۆكی بەرازیل لە پێشودا بڕیاری ئەوەی دابوو كە روبەری دارستانەكە لە سنوری وڵاتەكەی كەمبكاتەوە و لەبری ئەوە زەوی پێویست بۆ وەبەرهێنان و كشتوكاڵ دەستبخات" لە لێدوانێكی پێشویدا سەرۆكی بەرازیل وتبووی "یەك كیلۆ لە بەرهەمی كشتوكاڵی بەسود بەهادارترە لە دارێكی دارستانی ئامازۆن".  دارستانەكانی ئەمازۆن، فراونترین دارستانەكانی جیهانەو بە (سییەكانی زەوی) جیهان ناسراوەو لە ئێستادا ئاگرێكی گەورە لەو دارستانە كەوتۆتەوە:   •     بەپێی ئاماری سەنتەری لێكۆڵینەوەی گەردونی بەرازیلی، تەنها لەم ساڵ( 1/1/2019 تا 21/8/2019) لە دارستانەكانی بەرازیلدا ( 75 هەزارو 336 ) ئاگر كەوتۆتەوە كە 52%ی لە دارستانەكانی ئەمازۆندا بووە. •    بەراورد بە ساڵی رابردوو ئاگركەوتنەوە 84% زیادیكردووە،  •    لە ( 15 تا 21/8/2019) زیاتر لە( 9 هەزارو 500 ) ئاگر لە دارستانەكانی ئەمازۆن كەوتۆتەوە.  •    دارستانەكانی ئەمازۆن بەسەر 9 وڵاتی ئەمریكای باشوردا دابەشبووە( بەرازیل، ڤەنزوێلا، پۆلیڤیا، كۆڵۆمبیا، پیرۆ، گۆیانا، ئیكوادۆر، سۆرینام، گۆیانای فەرەنسی)  •    لە 64%ی دارستانەكانی ئەمازۆن روبەرەكەی دەكەوێتە وڵاتی بەرازیلەوە •    روبەری دارستانەكانی ئەمازۆن ( 5 ملیۆن و 500 هەزار) كیلۆمەتر دوجایە  •    دارستانەكانی ئەمازۆن نزیكەی ( 2 ملیۆن و 500 هەزار) جۆر مێروی تێدایە. •     (40) هەزار جۆری روەكی تێدایە •    ( 2 هەزارو 200) جۆر ماسی تێدایە •    ( هەزار و 294) جۆر باڵندەی تێدایە •    ( 427) جۆر ئاژەڵی تێدا دەژی •    (378) جۆر خشۆك لە دارستانەكانی ئەمازۆن ئەژین •    (750 ) جۆر داری تێدایە

راپۆرتی: بی بی سی وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ چل‌وپێنجەمین كۆبوونەوەی لوتكەی سەرۆك‌و سەركردەكانی وڵاتانی گروپی حەوت لە هاوینەهەواری پیاریتز لە فەرەنسا دەستیپێكرد‌و ماوەی دوو رۆژ دەخایەنێت.  گروپی حەوت چییە؟ ئەندامەكانی كێن؟ رۆڵی چییە؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە‌و چەندین پرسیاری تر لەم راپۆرتەدا دەدرێنەوە. گروپی حەوت گروپی حەوت رێكخراوێكە لە حەوت گەورەترین وڵاتی جیهان لە رووی ئابورییەوە پێكدێت ئەوانیش بریتین لە: كەنەدا، فەرەنسا، ئەڵمانیا، ئیتالیا، ژاپۆن، بەریتانیا‌و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بەهاكانی وەك ئازادی، مافەكانی مرۆڤ، دیموكراتیەت، حوكمی یاسا، خۆشگوزەرانی‌و گەشەپێدانی بەردەوام لە بنەما سەرەكییەكانی ئەم گروپەیە. كارەكانی گروپەكە یەكەمین كۆبوونەوەی لوتكەی گروپی حەوت ساڵی 1975 بەڕێوەچوو، كاتێك شەش دەوڵەت بۆ " ئاڵوگۆڕكردنی بیرورا‌و چارەسەر" بۆ قەیرانی ئابوری جیهانی كۆبوونەوە‌و ساڵی داهاتووش كەنەدا چووە ناو گروپەكەوە. لە كۆبوونەوەی لوتكەی رێكخراوەكەدا وەزیران‌و فەرمانبەرە مەدەنییەكانی هەر حەوت دەوڵەتەكە كۆدەبنەوە بۆ گفتوگۆكردن‌و تاوتوێكردنی كاروباری رێكخراوەكە‌و بەرژەوەندە هاوبەشەكانیان. رێكخراوەكە هەر ساڵەو لەلایەن دەوڵەتێكی ئەندامەوە سەرۆكایەتی دەكرێت، ئەو دەوڵەتەی سەرۆكایەتی گروپەكە دەكات میوانداری كۆبوونەوەی لوتكەی ساڵانە دەكات كە دوو رۆژ دەخایەنێت. پرسەكانی وەك سیاسەتەكانی تایبەت بە وزە، گۆڕانكاری كەشوهەوا، نەخۆشی كەمبوونەوەی بەرگری " ئەیدز" و ئاسایشی جیهانی لەو پرسانەن كە لە رێكخراوەكە لە كۆبوونەوەی لوتكەیدا لە پاڵ چەندین پرسی سەرەكییدا بایەخیان پێدەدات‌و تاوتوێیاندەكات‌و لە كۆتایی كۆبوونەوەكەشدا بەیاننامەی كۆتایی بڵاودەكرێتەوە‌و تێیدا ئەوەی رێككەوتنی لە بارەیەوە كراوە ئاشكرادەكرێت. ئامادەبووە هەمیشییەكانی كۆبوونەوەی لوتكەی گروپی حەوت بریتین لە: سەرۆكی حكومەتەكان، سەرۆكی كۆمسیۆنی یەكێتی ئەوروپا كە ئێستا جان كلود یانكەرە و لە كۆبوونەوەی ئەمساڵدا بەشدار نابێت بەهۆی ئەوەی نەشتەرگەریی بۆ كراوە، هەروەها دۆناڵد تۆسك سەرۆك ئەنجومەنی ئەوروپاش ئامادە دەبێت. هەمیشە ساڵانە نوێنەرانی وڵاتانی تر‌و نوێنەرانی رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان بانگهێشتدەكرێن‌و كۆبوونەوەی ئەمساڵ كە لە پیاریتز دەبەسترێت تەوەرەی سەرەكی بریتییە لە " دژایەتیكردنی نایەكسانی". ساڵانە لە كاتی بەڕێوەچوونی كۆبوونەوەی لوتكەی گروپی حەوتدا، چالاكانی چەندین رێكخراو لە چالاكانی مافەكانی ژینگە‌وە تا چالاكانی دژ بە سەرمایەداری خۆپیشاندان دەكەن‌و بە زۆریش لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە لە شوێنی كۆبوونەوەكە دووردەخرێنەوە. ئایا گروپی حەوت كاریگەرە؟ سەرەڕای ئەو رەخنانەی ئاراستەی گروپی حەوت دەكرێت‌و وەك" شتێكی دانسقەی هونەریی سەردەمی رابردوو" تەماشادەكرێت، بەڵام رێكخراوەكە چەندین سەركەوتنی گرنگی بەدەستهێناوە  دیارترینیان بریتیە لە: دامەزراندنی سندوقی نێودەوڵەتی بۆ نەهێشتنی نەخۆشی ئەیدز‌و سیل‌و مەلاریا، كە دەڵێت لە ساڵی 2002ەوە 27 ملیۆن كەسی رزگاركردووە. هەروەها گروپی حەوت هێزی سەرەكی‌و بەگەڕخەری رێككەوتننامەی كەشوهەوا بوو كە ساڵی 2016 لە پاریس ئیمزاكرا، هەرچەندە لەو  كاتەدا ئەمریكا داواكاری كشانەوەی لە رێككەوتنكە پێشكەشكرد. بۆچی چین ئەندامی گروپی حەوت نیە؟ هەرچەندە چین گەورەترین دەوڵەتە لە رووی دانیشتوانەوە‌و دووەم گەورەترین ئابورییە لە جیهاندا، بەڵام سامانەكانی ئەو وڵاتە بە كەمتر لە وڵاتانی ئەندامی گروپی حەوت ئەژماردەكرێت، ئەوەش بە گوێرەی ئەژماری پشك‌و بەركەوتەی تاك لە سامانەكانی وڵات، لەبەرئەوە چین بەگوێرەی پێوەرەكانی وڵاتانی گروپی حەوت بە وڵاتێكی خاوەن ئابوریی پێشكەوتوو دانانرێت، هەرچەندە ئەندامە لە گروپی بیستدا‌و خاوەنی چەندین شاری نوێ‌و زەبەلاحی وەك شەنگەهایە. روسیا ئەندام بووە لە كۆمەڵەی حەوت؟ روسیا ساڵی 1998 چووە گروپەكەوە‌و ئەو كات بە گروپی هەشت ناودەبرا، بەڵام ساڵی 2014 ئەندامێتی روسیای هەڵپەسێردرا، ئەوەش دوای ئەوەی روسیا نیمچە دوورگەی كریمیای كۆنترۆڵكردۆ كردی بە بەشێك لەو وڵاتە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا باوەڕی وایە كە پێویستە روسیا بگەڕێنرێتەوە بۆ رێكخراوە‌و جەختدەكاتەوە "  پێویستە روسیا لەسەر مێزی دانوستانەكان ئامادەبێت". ئەو ئاڵنگارییانەی رووبەڕوی گروپەكە دەبنەوە چەند ناكۆكییەك لە نێوان ئەندامانی وڵاتانی گروپی حەوتدا هەیە، دیارترینیان ناكۆكی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكایە لەگەڵ هەموو ئەندامانی تری رێكخراوەكە دەربارەی باج لەسەر هاوردە‌و ئەو رێوشوێنانەی كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا گرتویەتیەبەر دەربارەی گۆڕانكاری كەشوهەوا لە كۆبوونەوەی گروپەكە كە ساڵی رابردوو لە كەنەدا بەڕێوچوو. هەروەها گروپەكە رەخنەی ئەوەی ئاراستەدەكرێت كە كارەكانی لەگەڵ دۆخی سیاسی‌و ئابوری لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی یەكناگرێتەوە، هەروەها هیچ وڵاتێكی كیشوەری ئەفریقا، یان وڵاتانی ئەمریكای لاتین یان هیچ وڵاتێكی باشووری گۆی زەویی ئەندامی رێكخراوەكە نین. هاوكات گروپەكە رووبەڕووی ئاڵنگاری ئابورییە تازەو خێرا گەشەسەندوەكانی وەك هیندستان‌و بەرازیل دەبێتەوە كە ئەندامی رێكخراوەكە نین هەرچەندە ئەندامی گروپی بیستن، پسپۆرانی ئابوریی پێشبیندەكەن كە ئەو ئابورییە تازە گەشەسەندوانە لەرووی ئابورییەوە پێش وڵاتانی گروپی حەوت بكەون.

(درەو میدیا): یەكەمین دانیشتنی دادگاییكردنی عومەر حەسەن بەشیر سەرۆكی لەسەر كارلابراوی سودان بەڕێوەچوو لەسەر كەیسی گەندەڵی‌و بەشیر لە دادگاییەكەدا هیچ قسەیەكی لەسەر ئەو تۆمەتانە نەكرد كە ئاراستەی كراون‌و پارێزەرەكانیشی دەڵێن دادگاییكردنەكە هیچ بنەمایەكی نییە. یەكێك لە لێكۆڵەرانیش لەبەردەم دادگادا رایگەیاند بەشر دانیناوە بەوەی كە " چەندین ملۆن دۆلاری لە سعودیە وەرگرتووە". بەوتەی ئاژانسی رۆیتەرز لەمیانی یەكەمین دانیشتنی دادگاییكردنیدا بەشیر هیچ كۆمێنتێكی نەبووە لەسەر ئەو تۆمەتانەی ئاراستەی كراون. بەوتەی چەند شایەدحاڵێك لەو ناوچەیەی كە بارەگای دادگاكەی تێدایە لە خەرتوومی پایتەخت، رێوشوێنی ئەمنی توند گیراوەتەبەر، ئاژانسی فرانس پرێسیش رایگەیاند بەشیر بە كاروانێكی سەربازیی گەورە گەیەندراوەتە دادگا. تۆمەتەكان عومەر حەسەن بەشیر چەند تۆمەتێكی ئاراستەكراوە لەوانە: *  بوونی دراوی بیانی * گەندەڵی‌ * وەرگرتنی دیاری بەشێوەیەكی نایاسایی نیسانی رابردوو عەبدولفەتاح بورهان سەرۆكی ئەنجومەنی سەربازی سودان رایگەیاند لەماڵەكەی بەشیردا زیاتر لە 113 ملیۆن دۆلار لە دراوی بیانی‌و ناوخۆیی دەستی بەسەردا گیراوە. عومەر حەسەن بەشیر 16ی حوەزیران رابردوو دوای چەندین رۆژ لە خۆپیشاندانی هاوڵاتیانی مەدەنی، لەلایەن سوپای سودانەوە لە پۆستەكەی دوورخرایەوە‌و كۆتایی بە دەسەڵاتی 30 ساڵەی هێندرا. بڕیار بوو بەشیر تەموزی رابردوو دادگایی بكرێت، بەڵام لەبەر هۆكاری ئەمنی دواخرا. كوشتنی خۆپیشاندەران ئایاری رابردوو داواكاری گشتی سودان بەشیری تۆمەتبار كرد بە كوشتنی خۆپیشاندەران، ئەوەش دوای كوشتنی پزیشكێك هات لەكاتی خۆپیشاندانەكاندا. ئەو پزیشكە لە ماڵەكەی خۆیدا بریندارەكانی خۆپیشاندانەكانی چارەسەردەكرد، كاتێك هێزەكانی پۆلیس هێرشیان كردە سەری‌و هەرچەندە پزیشكەكە دەستی بەرزكردەوە‌و هاواری كرد كە ئەو تەنها هەر پزیشكەو هیچی تر، بەڵام لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە گولــلە بارانكراو دەستبەجێ كوژرا.

رۆژنامەی تایمز چیرۆكی هەڵاتنی هاوسەری حاكمی دوبەی بڵاودەكاتەوە وەرگێڕان‌و ئامادەكردنی: فازل حەمەڕەفعەت نزیكەی (10 هەزار) كامێرای چاودێری لە ئیمارەتی دوبەی چێندراوە، ئەمە سەرباری ئەوەی تەنیا لەناو فڕۆكەخانەی دوبەیدا (3 هەزار) كامێرا هەیە، كەواتە شازادە هەیا هاوسەری محەمەد بن راشیدی حاكمی دوبەی چۆن توانی لە كۆشك بێتە دەرەوە‌و بەناو شەقامەكاندا بڕوات‌و لە فرۆكەخانەوە هەڵبێت‌و خۆی بگەیەنێتە ئەڵمانیا‌و لەوێشەوە بچێتە بەریتانیا‌و داوای مافی پاراستن بكات ؟ ماوەیەكە چیرۆكی جیابونەوەی شازادە هەیا‌و محەمەد بن راشدی حاكمی دوبەی بووەتە باسی گەرمی میدیاكانی خۆرئاوا، بەڵام میدیاكانی ئیماراتی عەرەبی بەهیچ جۆرێك باسی ئەم بابەتە ناكەن. چیرۆكی دزێك لە دوبەی رۆژنامەی تایمزی بەریتانی لە بەدواداچونێكدا كە ئەمڕۆ بڵاویكردوەتەوە، گەڕاوەتەوە بۆسەر لێدوانێكی عەقید ناسر ئیبراهیم كازم فەرماندەی پۆلیسی دووبەی كە تێیدا باس لە توانای پۆلیسی دوبەی دەكات، كە لەڕێگەی كامێراكانی چاودێرییەوە شوێنپێی دزێكی هەڵگرتووە كە (7 ملیۆن جونەیهی ئەستەرلینی) دزیوە‌و لە قۆناغی یەكەمی دزیكردنەكەیەوە تاوەكو ساتی دەستگیركردن لە كامێراكانی چاودێریدا وێنەی گیراوە. فەرماندەی پۆلیسی دوبەی لەو لێدوانەیدا كە مێژووەكەی بۆ بەر لە چەند ساڵێك دەگەڕێتەوە باس لەوەدەكات، كامێرای چاودێری لە هەموو شوێنێكی دوبەی دانراوە. رۆژنامەی تایمز لە راپۆرتەكەیدا باس لە قەبارەی كۆنترۆڵ‌و چاودێری ژیانی رۆژانەی (3 ملیۆن) بیانی‌و كەسانی غەریبە دەكات لە ناو دوبەی، بۆ ئەمەش ئاماژەی بەبەشێكی تری قسەكانی عەقید كازم كردووە كە دەڵێ:" سیستمەكەمان فراوان كردووە‌و كامێرامان لە هەموو ناوچەیەكی نوێ داناوە‌و گەشەی پێدەدەین"، سەرباری ئەمە كامێراكان بەستراونەتەوە بە تەكنەلۆژیای ناسینەوەی روخساری كەسەكانەوە، بۆیە هەر كەسێك كە دەچێتە دوبەی، هەر لە فڕۆكەخانەوە تا ئەو كاتەی كە ئیمارەتەكە بەجێدەهێڵێت لە چاو ون نابێت، تەنیا لە فڕۆكەخانەی دوبەیدا (3 هەزار) كامێرای چاودێری دانراوە كە ئاڕاستەی هاتنەناوەوە‌و دەرچوونی كەسەكان تۆمار دەكات، بۆیە لە دوبەی شوێنی شاراوە نییە‌و بەردەوام لەژێر چاودێریدایت. سەرباری لێدوانە كۆنەكەی فەرماندەی پۆلیسی دوبەی، ریچارد سبنسر پەیامنێری رۆژنامەكە كە خۆی ماوەی سێ ساڵ لە ئیمارات ژیاوە، لە راپۆرتەكەدا باسی لە وێنای خۆی بۆ ژیان لە دوبەی كردووە‌و ئەمەی بەستوەتەوە بە چیرۆكی هەڵاتنی شازادە هەیا‌و پێشتریش چیرۆكی هەڵاتنی شازادەكانی تری دوبەی. هەڵاتنی شازادە هەیا رۆژنامە بەریتانییەكە لەبارەی شازادە هەیاوە پرسیاری ئەوەی كردووە، ژنێك كە پێگەی كۆمەڵایەتی‌و توانای ماددی هەبووە، چۆن لە كۆتایدا بووە بە هەڵاتوویەك لە دوبەی هاوشێوەی دزەكان، باسلەوەدەكات چۆن میدیاكانی دوبەی بە مانشێتی گەورە باسی ئەو دەستكەوت‌و كەموكورتییانە دەكەن كە لە ئیمارەتەكەیاندا هەیە، بەڵام لە پرسی هەڵاتنی شاژن‌و شازادەكانی تر ئیمارەتەكەیان بێدەنگن‌و پەردەپۆشی دەكەن، ئەم بابەتە چۆن لای دەسەڵاتدارانی ناوچەكە كەوتوەتە بەشی خواری خوارەوە لیستی رووداوەكانەوە، بەدیاریكراویش چیرۆكی هەڵاتنی هاوسەری حاكمی دوبەی كە هەموو جیهانی سەرسام كردووە، چیرۆكێك كە هیچ پێشینە‌و ئاماژەیەكی پێشوەختە نەبووە‌و لە پڕێكدا بڵاوبووەتەوە، وەكو رۆژنامەكە باسی دەكات، ئەمە دەیسەلمێنێت ناكۆكی نێوان حاكمی دوبەی‌و هاوسەرەكەی بابەتێكی نوێ نەبووە‌و هەڵاتنی شازادە هەیا بابەتێك بووە كە پێشوەختە ئامادەكاری بۆ كراوە. رۆژنامەكە لەبارەی شازادە هەیاوە ئاماژەی بەوەكردووە، ئەو ژنە هەر لە سكی دایكییەوە نازناوی شازادەی هەڵگرتووە، چونكە ئەو كچی مەلیك حسێنی پادشای ئوردنە لە خاتوو  سورەیاوە (شازادە هەیا زڕخوشكی شا عەبدوڵای پادشای ئێستای ئوردنە، واتە شا حسێن زیاتر لە هاوسەرێكی هەبووە)، كە هاوسەرگیری لەگەڵ حاكمی دوبەی كردووە وێنەیەكی هاوشێوەی چیرۆكە خەیاڵییەكان بەخشییوە بە هاوسەرگیرییەكەی، بەتایبەتی ئەوەی كە شازادە هەیا تەنیا هاوسەری حاكمی دوبەی نەبووە، بەڵكو كەسایەتییەكی گشتی بووە كە لە میدیاكانەوە دەركەوتووە‌و لە بۆنە جیهانییەكاندا لەپاڵ كارەكانی لە بواری كۆمەڵایەتی‌و وەرزشی ئامادەگی هەبووە، ئەمەش تایبەتمەندییەك بووە كە هاوسەرەكانی تری محەمەد بن راشید نەیانبووە، بەڵام هەڵاتنەكەی لە دوبەی پشتی پەردەی هاوسەرگیرییەكەی ئاشكراكرد، بەتایبەتیش ئەوەی لەگەڵ (فیونا شاكلتۆن) رووی لە بەریتانیا كرد، كە ئەو پیاوە دیارترین پارێزەرەكانی بواری جیابونەوەی هاوسەرەكانە لە بەریتانیا. یەكەم دەركەوتنی شازادە هەیا لەبەردەم دادگای لەندەن دوای هەڵاتنی چەند پرسیارێك  لە یەكێك لە رۆژەكانی مانگی ئازاری رابردوودا بابەتەكە ئاشكرا بوو، بەبێ ئەوەی وردەكارییەكەی بزانرێت، شازادە هەیا توانی رێڕەوە پارێزراوەكانی كۆشك‌و رێگەی سەرەكی شاری دوبەی ببڕێت كە شەقامی شێخ زایدە‌و خۆی بگەیەنێتە فڕۆكەخانە، كە یەكێكە لە قەرەباڵغترین فڕۆكەخانەكانی جیهان‌و بەرەو ئەڵمانیا گەشت بكات، لەوێشەوە بەرەو لەندەن بڕوات‌و لە بەندەن داوای مافی پاراستن بكات، ئەمە دەریدەخات گەشتەكەی جگە لە دەسەڵاتدارانی بەریتانیا بۆ خەڵكی تریش ئاشكرابووە، بەریتانیا چۆن یارمەتی حكومەتی دوبەی نەدا هاوشێوەی ئەو یارمەتییەی كە پێشترو لە ساڵی 2000دا پێشكەشی دەسەڵاتدارانی دوبەی كرد، كاتێك ئامادەكاری كرا بۆ پرۆسەی رفاندنی شازادە (شەمسە) لە لەندەن‌و گەڕاندنەوەی بۆ ئیمارەتی دوبەی ؟ چۆن وردەكارییەكانی پرۆسەی هەڵاتنی شازادە هەیا بەبێ وەڵام ماونەتەوە ؟ چۆن هەڵات ؟ كەی ؟ ئایا شێخ محەمەد بن راشد ئاگادار بوو ؟ ئەگەر بیزانیایە ئایا رێگری لە هەڵاتنی دەكرد ؟   رۆژنامە بەریتانییەكە ئاماژەی بە سەربوردەی چەندین چیرۆكی هەڵاتنی شازادەكان كردووە لە كۆشكی محەمەد بن راشد، لەوانە هەڵاتنی ساڵی رابردووی شازادە لەتیفەی خوشكی شازادە شەمسە لەڕێگەی عومانەوە‌و دواتر دەستگیركردنی لەلایەن هێزەكانی ئیمارتەوە بە یارمەتی هێزە دەریاییەكانی هیندستان، پاشان گەڕاندنەوەی بۆ دوبەی، كە لەو كاتەوە تائێستا هاوشێوەی خوشكەكەی بێسەروشوێنەوە‌و هیچ هەواڵێكی نییە. ئایا پارە خۆشبەختی دەهێنێت ؟ پرسیارێك كە رای جیاوازی لەسەرە بڵقی سەرئاو نوسەری راپۆرتەكە باس لەوە دەكات، ژیانی بیانییەكان لە دوبەی وەكو بڵقی سەرئاوە، بیانییەكان كە رێژەی 85%ی دانیشتوانی ئیمارەتی دوبەی پێكدەهێنن، بە موچەیەكی ساڵانەی زۆر زیاتر لە هاوڵاتییەكی ئەوروپی  كاریان دەستدەكەوێت‌و مافیان هەیە خانوی گرانبەها‌و ژیانێكی خۆشیان هەبێت، بەڵام لە بەرامبەردا بەبێ نیشاندانی ناسنامەكەیان ناتوانن هیچ جموجوڵێك بكەن‌و لەژێر چاودێری توندوتۆڵدان‌و هەموو جوڵەیەكی چونەناوەوە‌و هاتنەدەرەوەیان لەڕێگەی پەنجەمۆری ئەلیكترۆنیی‌و وێنەی چاوەوە تۆماردەكرێت. راپۆرتەكە باس لەو روداوانە دەكات كە ئیمارەتی دوبەی لە هەناوی خۆیدا شاردونیەتەوە، بەتایبەتی شوێنە دورەدەستەكانی كاركردن‌و دۆخی كرێكاران لە ناوچە پیشەسازییەكان‌و كەمپەكانی كاركردن لە بیابان‌و ناوچەكانی تر، كە قسەكردن تێیاندا قەدەغەیە‌و كەس ناتوانێت ناڕەزایەتی دەربڕێت‌و گوزارشت لە بۆچونی خۆی بكات. هاوكات باسی چیرۆكی مێژووی پەیوەندییەكانی نێوان ئیماراتی عەرەبی‌و بەریتانیا ‌و سیاسەتە ئابورییەكانی دەكات، لەمەدا نمونە بە بەخشینی باج لەسەر ئەو كاڵایانەی دەهێنێتەوە كە پەیوەندی نێوان هەردوو وڵاتی بەهێزكردووە، نمونە بە شایەتیدانی چەندین كەس دەهێنێتەوە كە لە دوبەی ژیاون‌و سەرباری ئەوەی بۆ ماوەیەكی زۆریش لەوێ ماونەتەوە، بەڵام نەبوون بە خاوەنی رەگوڕیشە، ئەمە دەكات بە نمونە بۆ ئەوەی بڵێت مرۆڤ هەرچەندە پەیوەندی ماددی بە شوێنێكەوە ببەستێتەوە، بەڵام ماددە ناتوانێت وای لێ بكات هەست بە بەختەوەری بكات‌و ناچار دەبێت دواجار جانتاكەی كۆبكاتەوە‌و بەبێ هیچ ئەنجامێك بگەڕێتەوە. لێرەوەیە نوسەری راپۆرتەكە دەیەوێت بڵێت" شازادە هەیا پێدەچێت لەم جۆرە پەیوەندییەی لەگەڵ دوبەی هەبوبێت، كە ئەوەش پەیوەندییەكی مادییە‌و مێژوو دروستناكات‌و رەگوڕیشەی نابێت، پارە بە تەنیا بۆشایی پڕناكاتەوە‌و بەختەوەری راناكێشێت".

راپۆرتی: بی بی سی  وەرگێڕانی: نامیق رەسوڵ حكومەتی دوورگەی گرینلاندی سەر بە دانمارك رایگەیاند: پێشوازی لە وەبەرهێنانی دەرەكی دەكات، بەڵام دوورگەكە بۆ فرۆشتن نیە، ئەوەش دوای ئەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە چەند لێدوانێكیدا ئاماژیدابوو بە ئەگەری كڕینی ئەو دوورگەیەی سەر بە دانمارك لەلایەن واشنتۆنەوە. لایخۆشیەوە لارس راسمۆسین، سەرۆك وەزیرانی پێشووی دانمارك، وتی:" لێدوانەكەی ترەمپ هیچ نیە, جگە لە شۆخییەكی هاوشێوەی درۆی یەكی نیسان". ترەمپ بە نیازە ئەیلولی داهاتوو سەردانی دانمارك بكات‌و بەگوێرەی چەند راپۆرتێكیش داوای لە راوێژكارەكانی كردووە بیرۆكەی كڕینی گرینلاند تاوتوێ بكەن، كە بنكەیەكی سەربازیی ئاسمانی ئەمریكای تێدایە. " گرینلاند" گرینلاند گەورەترین دوورگەیە لە جیهاندا، رووبەرەكەی 2 ملیۆن كیلۆمەتر چوارگۆشەیە، مافی ئۆتۆنۆمیی لەلایەن دانماركەوە پێبەخشراوە‌و خاوەنی حكومەت‌و پەرلەمانی خۆیەتی‌و 80%خاكەكەی سەهۆڵ دایپۆشیوە‌و لە ساڵێكدا دوو مانگی تەنها رۆژە‌و شەوی نیە. دانمارك دوو لەسەر سێی بودجەی گرینلاند دابیندەكات‌و بەشێكی تری بودجەی دوورگەكەش بەهۆی راوكردنەوە لە دەریادا دابیندەكرێت‌و ئەگەری ئەوەش هەیە لە داهاتوودا دۆزینەوەی گاز‌و نەوت‌و كانزاكانی تر كۆمپانیاكانی وەبەرهێنان بۆ دوورگە رابكێشێت. قەتیسبوونی گەرما پرۆسەی توانەوەی سەهۆڵی لە جەمسەری باكوری گۆی زەویی خێراكردووە‌و ئەوەش گەیشتن بە سەرچاوە  كانزاییەكانی دوورەگەكە ئاسان دەكات. ژمارەی دانیشتوانی دوورگەكە 57 هەزار كەسە‌و مەسیحین‌و بە هەردوو زمانی دانماركی‌و گرینلاندی قسەدەكەن‌و بەدەست چەندین كێشەی كۆمەڵایەتییەوە دەناڵێنن وەك ئالودەبوونی خواردنەوە كهولییەكان, بەهۆی ئەوەی زستانێكی سەخت‌و دووردرێژی هەیە. مارگرێتی دووەم پادشای دانمارك‌و گرینلاندە‌و كیم كیلیسن كە پێشتر ئەفسەری پۆلیس بووە، لە ساڵی 2014ەوە سەرۆك وەزیرانی دوورگەكەیە. ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ماوەیەكی دوورودرێژە چاوی بڕیوەتە گرینلاند، چونكە پێگەیەكی ستراتیژی هەیە‌و لە سەرەتای جەنگی ساردیشەوە وێستگەیەكی راداری لە ناوچەی " تۆل" داناوە.   بیرۆكەیەكی نوێ‌ نیە ترەمپ یەكەم كەس نیە بیری لە كڕینی دوورگەی گرینلاند كردبێتەوە، بیرۆكەكە دەگەڕێتەوە بۆ شەستەكانی سەدەی نۆزدەیەم كاتێك ئەندرۆ جاكسۆن سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بوو. راپۆرتێكی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كە مێژووەكەی بۆ ساڵی 1867 دەگەڕێتەوە، باس لە بایەخی ستراتیژی گرینلاند دەكات‌و ئاماژە بە سەرچاوەی ئەو سامانە سروشتییانە دەدات, كە لە داهاتوودا دەدۆزرێنەوە‌و بیرۆكەی دەستگرتن بەسەریدا بە نمونەیی دادەنێت. یەكەم جوڵەی رەسمی بۆ كڕینی گرینلاند ساڵی 1946 كرا, كاتێك هاری ترومان سەرۆكی ئەمریكا داوای لە دانمارك كرد دوورگەكە بەرامبەر بە 100 ملیۆن دۆلار بفرۆشێت، پێشتریش پێشنیازی گۆڕینەوەی چەند پارچە زەوییەك لە ئالاسكا كرابوو بەرامبەر چەند ناوچەیەكی ستراتیژی گرینلاند. لە رابردوودا چەندینجار ئەمریكا زەوی لە وڵاتانی تر كڕیوە لەوانە: *  ساڵی 1803  لویزیانا كە رووبەرەكەی 2 ملیۆن كیلۆمەتر چوارگۆشەیە لە فەرەنسا كڕیی بە 15 ملیۆن دۆلار. * ساڵی 1867 ئەلاسكای لە روسیا كڕی بە 7.2 ملیۆن دۆلار. * ساڵی 1917 دوورگەكانی ئەندیزی خۆرئاوای دانماركی كڕی‌و ناوی دوورگەكانی ڤێرجین" پاكیزە"ی ئەمریكی لێنا. چەند وێستگەیەكی گرنگە مێژووی گرینلاند * 982 ئەریك ئەحمەری نەرویژی گرینلاندی دۆزیەوە‌و ئەو ناوەی لێنا كە بەتاوای " خاكی سەوز" دێت، ساڵی 986 جارێكی تر لەگەڵ چەندین كەسدا گەڕایەوە دوورگەكە، بەڵام بەهاتنی ساڵی 1600 جگە لە ئەسكیمۆكان كەسی تێدا نەمایەوە. * 1721 یەكەمین كەمپی نیشتەجێبوون لەلایەن دانماركەوە لە نزیك شاری " نوك" پایتەختی ئێستای گرینلاند بونیاتنرا. * 1940 دانمارك لەلایەن ئەڵمانیاوە داگیركرا، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە درێژایی جەنگەكە ئەركی پاراستنی گرینلاندی لە ئەستۆگرت. * 1953 گرینلاند بە رەسمی بوو بە بەشێك لە خاكی پادشانشینی دانمارك. * 1979 دوای راپرسییەك گرینلاند مافی ئۆتۆنۆمیی لەلایەن دانماركەوە پێبەخشرا. * 1999 دادگای باڵای دانمارك بە بڕیارێك دانینا بەوەی ساڵی 1953 ئەسكیمۆكان لە باكوری گرینلاند لەسەر خاكەكەیان دوورخراونەتەوە بۆ فراوانكردنی بنكەی سەربازی ئەمریكا لە " تول"، بەڵام مافی گەڕانەوەی پێنەدان. * 2008 لە راپرسییەكەدا دانیشتوانی گرینلاند دەنگیاندا بۆ دەسەڵاتی زیاتر لە چوارچێوەی مافی ئۆتۆنۆمیدا‌و زیاتر كۆنترۆڵكردنی سەرچاوەكانی وزە‌و زمانی كالالیسۆت یان زمانی گرینلاندی خۆرئاوا ببێتە زمانی فەرمی لەبری زمانی دانمارك. *2010 توێژینەوەكان جەختیانكردەوە كە سەهۆڵبەندانی گرینلاند بە ئاستێكی زۆرخێرا دەتوێتەوە‌و ئەوەش ئاستی ئاوی دەریا‌و زەریاكان بەرزدەكاتەوە.

(درەو میدیا): چەند میدیایەكی ئێران ئاشکرایانکرد محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوە دوو خانوی گرانبەهای لە ئەمریكا هەیە، ئەوەش زەریفی رووبەڕووی ناڕەزایەتییەكی زۆری هاوڵاتیانی ئێران كردەوە، بە تایبەتی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا. لە ماوەی رابردوودا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سزای بەسەر محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێراندا سەپاند‌و بڕیاریدا هەرچی موڵك‌و ماڵێكی هەیەتی لە ئەمریكا دەستی بەسەردا بگیرێت. لە كاردانەوەی ئەو بڕیاری واشنتۆندا، جەواد زەریف لە تویتێكیدا لە تۆڕە كۆمەڵایەتی تویتەر رایگەیاند "سزاكانی ئەمریكا هیچ كاریگەرییەكیان لەسەر خۆی‌و خێزانەكەی نابێت، چونكە هیچ موڵك‌و سامانێك یان بەرژەوەندییەكی لە دەرەوەی ئێران نییە". كەناڵی " ئازادی" نزیك لە باڵی موحافیزكارانی ئێران رۆژی هەینی لە ئەكاونتی خۆیدا لە تۆڕی تێلیگرام رایگەیاند جەواد زەریف دوو خانووی لە ئەمریكا هەیە. بەهۆی ئەو هەواڵەوە وەزیری دەرەوەی ئێران رووبەڕووی رەخنە‌و ناڕەزایەتییەكی زۆری هاوڵاتیانی ئێران بووەوە, بە تایبەتی لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان‌و كەناڵەكانی " ئامەد نیوز"،  "ئاوا تودەی"‌و " دیدنیها". هاوكات جەواد زەریف رووبەڕووی رەخنەیەكی زۆری بەرەی موحافیزكاران‌و توندڕەوەكانی ئێران بووە‌و رۆژنامەی " ئیعتمیادی" باڵی ریفۆرمخوازانیش ئەو ناڕەزایەتییەی بە هەوڵێك بۆ بە ئامانجگرتنی وەزیری دەرەوە تۆمەتباركرد. رۆژنامەی ئیعتیماد لەسەر زاری چەند سەرچاوەیەكی ئاشكرایكرد جەواد زەریف خانوی یەكەمی لە 1998 بۆ 2002 كڕیوە, كاتێك لە تیمی ئێران بووە لە نەتەوە یەكگرتووەكان‌و خانوەكەی بەناوی كۆمپانیای " میری" یەوە تۆماركردووە. ئاماژەی بەوەشكردووە" خانووی دووەم تایبەت بووە بە نیشتەجێبوون‌و مانەوەی زەریف لە شارۆچكەی سكیردیل لە شاری نیویۆرك‌و جەواد زەریف ئەم خانووەی نەكڕیوە, بەڵكو لە 1988 ەوە بۆ 1990 بە كرێ تێیدا بووە. بە گوێرەی میدیاكانی ئێران نرخی خانویی یەكەم بە ملیۆنێك‌و 50 هەزار دۆلار‌و خانوی دووەم بە 480 هەزار دۆلار دەخەمڵێندرێت. هەتا ئێستا حكومەتی ئێران یان وەزارەتی دەرەوە هیچ روونكردنەوەیەكیان دەربارەی ئەو خانوانەی زەریف بڵاونەكردوەتەوە.

(درەو میدیا): دانوستانەكانی توركیا‌و ئەمریكا لە بارەگای وەزارەتی بەرگری  توركیا دەربارەی دامەزراندنی ناوچەیەكی ئارام لە  رۆژئاوای كوردستان " باكوری سوریا" كۆتایی هات‌و ئەنكەرەو واشنتۆن رێككەوتن. وەزارەتی بەرگری توركیا لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، رێككەوتن كراوە لە قۆناغی یەكەمدا‌و لە زووترین كاتدا ئەو رێوشوێنانە بگیرێنەبەر كە نیگەرانییەکانی توركیا دەڕەوێننەوە. ئاشكراشیكرد بەپێی رێككەوتنەكە بەزوویی سەنتەرێكی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش لە توركیا پێكدەهێنرێت بۆ هەماهەنگی‌و بەڕێوەبردنی ناوچە ئارامەكەی سوریا. وەزارەتی دەرەوەی توركیا ئاماژەی بەوەشداوە رێككەوتن لەگەڵ لایەنی ئەمریكی كراوە بۆئەوەی ناوچە ئارامەكە بكرێتە رێڕەوێكی ئاشتی‌و هەموو رێوشوێنێك بیگرێتەبەر بۆ گەرەنتیكردنی گەڕانەوەی سورییەكان بۆ وڵاتەكەیان. لە راگەیەندراوێكیشدا باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە ئەنکەرە ئاماژەی بەوە كردووە سەنتەرێكی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش لە توركیا بەزووترین كات هەماهەنگی و كار بۆ دامەزراندنی ناوچەی ئارام پێكەوە بكرێت و وەفدیفدی ئەمریكا و توركیا لەسەر ئەم خاڵانە رێككەوتون:. - جێبەجێكردنی دەستبەجێی رێكارە سەرەتاییەكان بۆ رەواندنەوەی نیگەرانییە ئەمنییەكانی توركیا.  - دامەزراندنی سەنتەرێكی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش لە توركیا بەزووترین كات بۆئەوەی هاوئاهەنگی و كار بۆ دامەزراندنی ناوچەی ئارام پێكەوە بكرێت. - دەبێت ئەو ناوچە ئارامە ببێتە رێڕەوێكی ئاشتی و دەبێت هەموو هەوڵێك بدرێت بۆئەوەی سوورییەكان بگەڕێنەوە وڵاتی خۆیان.