راپۆرت: درەو پارتی بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی، وەفدێك دەنێرێتە بەغداد، دەیەوێت هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت و لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی ئاگادار بكاتەوە لەوەی لە رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت لایانداوە، یاسای بودجە بەدڵی پارتی تێنەپەڕی ئێستا یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵیش هاتوەتە پێشەوە، ئایا پارتی لە كابینەی سودانی دەكشێتەوە یاخود ئاڕاستەی خۆی لە خۆرئاواوە بەرەو تاران دەگۆڕێت ؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا پارتی وەفدی ناڕەزایەتی دەنێرێتە بەغداد وەفدی باڵای پارتی دیموكراتی كوردستان رۆژی دوو شەممەی ئەم هەفتەیە دەچێتە بەغداد بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی. وەفدەكەی پارتی لەلایەن (فازل میرانی) بەرپرسی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسییەوە سەرۆكایەتی دەكرێت، هەریەكە لە (هۆشیار زێباری‌و فوئاد حسێن)‌و چەند ئەندامێكی تری مەكتەبی سیاسی پارتی ئەندام دەبن لە وەفدەكەدا. لە دوای پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت لە عێراق بە سەرۆكایەتی محەمەد شیاع  سودانی، جاری یەكەمە پارتی بەشێوەی وەفد دەچێتە بەغداد بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی، پێشترو لە یاسای بودجەدا فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق بە نوێنەرایەتی پارتی ناڕەزایەتییەكانی دەگەیاندە هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت و لایەنەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی. پارتی نیگەرانە لەوەی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی پابەندنەبوون بە رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت‌و رێككەوتنی 4ی نیسانی ئەمساڵ سەبارەت بە چارەسەری كێشەی نێوان هەولێرو بەغدادو دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان. پارتی پێیوایە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی كە نوێنەرایەتی شیعەكانی نزیك لە ئێران دەكەن، لە یاسای بودجەوە كەوتونەتە پێشێلكردنی رێككەوتنەكان‌و دەیانەوێت لە یاسای نەوت‌و غازیشدا بەهەمان شێوە لە بنەمای رێككەوتنەكان لابدەن. پارتی‌و چوارچێوەی هەماهەنگیی دوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق كە ئۆكتۆبەری 2021 بەڕێوەچوو، ناو ماڵی شیعەكان دابەشبوو بەسەر دوو بەرەی ناكۆكدا، بەرەی موقتەدا سەدری رێبەری رەوتی سەدرو بەرەی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی (مالیكی+ عامری+ خەزعەلی+ فالح فەیاز+ عەممار حەكیم+ عەبادی)، سەدر كە براوەی یەكەمی هەڵبژاردن بوو، داوای پێكهێنانی حكومەتی "زۆرینەی نیشتمانی" دەكرد، ئامادە نەبوو لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەدا بچێتە ناو هاوپەیمانێتیی، پارتی ئەوكات لەگەڵ سەدر رێككەوتنی كرد، یەكێتیش چووە پاڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی. لەدوای كەوتنی رژێمی سەددامەوە ئەمە یەكەمجار بوو پارتی‌و یەكێتیی بەوشێوەیە دەستوەردان بكەن لە كێشەكانی ناو ماڵی شیعەدا، ئەمە ئێرانی لە پارتی توڕە كرد، بەوپێیەی لایەنەكانی چوارچێوە لە ئێرانەوە نزیكبوون. سەدر وەكو ئەوەی پێشبینی دەكرا، پشوو درێژ نەبوو، بەشێوەیەكی كتوپڕ لە پەرلەمان كشایەوە‌و دەستبەرداری هاوپەیمانێتییەكەی بوو لەگەڵ پارتی‌و سوننەكان بۆ پێكهێنانی حكومەت، ئەمەش دوای ئەوەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا بەوەی نیسابی دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردن سەرۆك كۆمار بە دوو لەسەر سێ پێكدێت، ئەم بڕیارە وایكرد سەدرو هاوپەیمانەكانی نەتوانن ئەو زۆرینەیە دروست بكەن. پارتییەكان لە سەرەتاوە گەشبین بوون بە رێككەوتنەكەیان لەگەڵ سەدر، لەمەشدا زیاتر چاویان لەسەر ئەوە بوو كە رەوتی سەدر وەكو پارتی حزبێكی مەركەزییە‌و راوبۆچوونی جیاوازی تێدا نییە، بۆیە رێككەوتنەكە دەبێت بە رێككەوتنی نێوان بارزانی‌و سەدرو ئەگەری پابەندبوون پێیەوە بەهێزترە، پارتی بۆ ئەمە هەموو رەهەندە سیاسییەكانی تری سەدری پشتگوێ خست، بەتایبەتیش لەوەدا كە سەدر خەونی بە مەرجەعبوونی هەیە‌و لە كاری سیاسیدا زۆر پشوو درێژ نییە. پارتی كە لە هاوپەیمانێتییەكەی لەگەڵ سەدر بە دەستی بەتاڵ هاتە دەرەوە، دواجار ناچار بوو بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت بچێتە هاوپەیمانێتی لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی پێكەوە لەگەڵ سونەكان هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەتیان درووستكردوو حكومەتی نوێیان پێكهێنا، لەمەشدا تەنیا یەك دەستكەوتی هەبوو، كە ئەوەش رێگریكردن بوو لەوەی (بەرهەم ساڵح) بۆ جاری دووەم پۆستی سەرۆك كۆمار وەربگرێتەوە‌و تۆڵەی مێژوویی خۆی كردەوە، بەڵام نەیتوانی پارێزگاری لە رێككەوتنەكەی بكات بۆ دوای پێكهێنانی حكومەت. رێككەوتنەكانی پارتی لەناو حكومەتی عێراقدا رۆژی 13ی تەموزی رابردوو، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەشێوەیەكی پێشتر رانەگەیەندراو و بەناوی بەسەربردنی پشووەوە سەردانی هەرێمی كوردستانی كرد‌و  مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بینی. لەم سەردانەدا وەكو ئەوەی سەرچاوە ئاگادارەكان باسیان دەكرد، بارزانی‌و سودانی لەبارەی چۆنیەتی جێبەجێكردنی یاسای بودجە بەتایبەتی پشكی هەرێم لە بودجەكەدا هەروەها لەبارەی دەركردنی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵەوە گفتوگۆیان كردووە. سەردانەكەی سودانی بۆ هەولێر كاریگەری ئەوتۆی نەبوو لەسەر ئەوەی هەردوو حكومەتی فیدراڵ‌و حكومەتی هەرێم بەخێرایی لەسەر چۆنیەتی جێبەجێكردنی یاسای بودجە بگەنە رێككەوتن. یاسای بودجە لە 26ی حوزەیراندا لە رۆژنامەی وەقایعی عێراقی بڵاوكرایەوە‌و كەوتە بواری جێبەجێكردن، بەڵام ماددەكانی تایبەت بە هەرێمی كوردستان لە یاساكەدا هێشتا نەكەوتوەتە بواری جێبەجێكردن، هەولێرو بەغداد لەبارەی پاكتاوی حساباتی شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵ‌و داهاتە نانەوتییەكان‌و خەرجی بەرهەمهێنانی نەوت‌و چەند بابەتێكی تر ناكۆكن. لەكاتێكدا هێشتا لەسەر چۆنیەتی جێبەجێكردنی یاسای بودجە نەگەیشتونەتە رێككەوتن، سەرۆك وەزیرانی عێراق یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵی هێنایە پێشەوە، ئەمەش دەرگای ناكۆكییەكی نوێی لەنێوان هەولێرو بەغداد كردەوە. یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ یەكێك لەو یاسا گرنگانەیە كە دەبوو بەر لە 18 ساڵ‌و وای پەسەندكردنی دەستوری هەمیشەیی عێراق دەربچێت، بەڵام بەهۆی ناكۆكی هەرێم‌و بەغداد لەسەر چۆنیەتی نوسینەوەی، یاساكە تائێستا دەرنەچووە. یەكێك لە مەرجەكانی كورد بەدیاریكراویش پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ بەشداریكردن لە كابینەی حكومەتی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی ئەوە بوو، كابینەكە لەماوەی شەش مانگدا دوای دەستبەكاربوونی، بە رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی هەرێم یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ رەوانەی پەرلەمان بكات بەمەبەستی پەسەندكردنی، ئەم یاسایە بۆ هەرێم ئەولەویەت بوو، بەتایبەتیش دوای دەرچوونی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لە ناوەڕاستی شوباتی 2022دا، بڕیارێك كە یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی هەڵوەشاندەوە‌و هەولێری پابەند كرد بەوەی نەوت‌و غازەكەی رادەستی بەغداد بكات، لەدوای دەرچوونی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس لە شوباتی ئەمساڵدا كە بووە هۆی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە توركیاوە، یاساكە بایەخێكی گەورەتری بۆ هەرێم پەیدا كردووە. لە شوباتی ئەمساڵەوە حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی فیدراڵ چوونە ناو دانوستان لەبارەی چۆنیەتی نوسینەوەی رەشنوسی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، وەزارەتی نەوتی عێراق لە دانوستانەكاندا زۆرێك لە خواستەكانی حكومەتی هەرێمی رەتكردەوە، بەتایبەتی لەبارەی ئیدارەدانی كێڵگەكانی نەوتەوە، ئێستا رەشنوسێك ئامادە كراوە، بەڵام رەشنوسەكە بەدڵی حكومەتی هەرێم نییە. رۆژی 2ی ئەم مانگە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆكی كوتلە سیاسییەكانی كۆكردەوە بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی پرۆژەیاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، لە یەكێتیی بافڵ تاڵەبانی‌و لە پارتیش فوئاد حسێن ئامادەبوون. سودانی لەم كۆبونەوەیەدا بڕیاریدا لیژنەیەكی وزاری دروست بكات بۆ گفتوگۆكردن لەنێوان هەرێم‌و بەغداد سەبارەت بە رەشنوسی یاساكە. پارتی لە یاسای بودجەدا گورزی گەورەی بەركەوت‌و رێككەوتنەكە بەوشێوەیە تێنەپەڕی كە لەنێوان سودانی‌و مەسرور بارزانیدا كرابوو، ئێستا یاسای نەوت‌و غازیش هاتوەتە پێشەوە، بۆیە دەبێت لە یەككاتدا ئیدارەی دوو دانوستان بدات، ئەمەش لەكاتێكدا كە كابینەكەی مەسرور بارزانی بووە بەحكومەتی كاربەڕێكەرو سەرباری ئەمەش پەیوەندی نێوان پارتی‌و یەكێتیی ناجێگیرە. پارتی لە حكومەت دەكشێتەوە ؟ سەرباری گلەیی سەركردەكانی پارتی لە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی‌و تۆمەتباركردنیان بە پێشێلكردنی رێككەوتنی پێكهێنانی حكومەت‌و رێككەوتنەكانی دواتر، تائێستا پارتی هیچ راگەیەندراوێكی توندی دژی چوارچێوەی هەماهەنگیی بڵاونەكردوەتەوە كە ئاماژەو هەڕەشە بێت بۆ كشانەوە لە حكومەت. ئەو سەرچاوانەی كە لە بارودۆخی ئێستا ئاگادارن‌و (درەو) قسەی لەگەڵ كردوون باس لەوە دەكەن، وەفدەكەی پارتی بۆ گەیاندنی پەیامێكی توندی مەسعود بارزانی دەچنە بەغداد‌و دەیانەوێت دواین هۆشداری بە لایەنەكانی چوارچێوە بدەن سەبارەت بە رێككەوتنەكانی لەبارەی یاسای بودجە‌و یاسای نەوت‌و غازەوە. بەڵام بڕیاری پارتی بۆ كشانەوە لە حكومەت ئەگەرێكی لاوازو پێشبینی نەكراوە، بەتایبەتیش لەكاتێكدا كە یەكێتیی وەكو لایەنێكی دەسەڵاتداری هەرێم بەشدارە لە حكومەتی عێراقدا‌و پەیوەندی توندوتۆڵی لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی  گرێداوە، سەرباری ئەمەش پارتی بەهۆی پێگەو دەسەڵاتی بەسەر جومگە سەرەكییەكانی هەرێمی كوردستان لەوانە سەرۆكایەتی هەرێم‌و سەرۆكایەتیی حكومەت، توانای ئەوەی نییە سەرچڵی بە پەیوەندییەكانییەوە لەگەڵ بەغداد بكات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا كە ئێستا بارودۆخەكە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە‌و بەغداد هەژموونی بەسەر هەرێمدا بەهێز بووە‌و هەناردەی نەوتی هەرێم راگیراوە كە شادەماری ئابوری هەرێم‌و داهاتەكانی حكومەتە. لە حاڵی رێكنەكەوتن لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی، پێشبینی دەكرێت بەبێ بڕیاردان لە كشانەوە لە حكومەت، پارتی سەركردایەتی هەوڵێكی ناوخۆیی‌و دەرەكی بكات بۆ كۆكردنەوەی ناڕەزایەتی دژی حكومەتی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگیی بەتایبەتیش بەدەستهێنانی پشتیوانی لایەنە سەرەكییەكانی پێكهاتەی سوننە یاخود ئاڕاستەی پەیوەندییەكانی لە وڵاتانی خۆرئاواوە بەرەو تاران بگۆڕێت‌و لەرێگەی رێككەوتنێكەوە  لەگەڵ كۆماری ئیسلامی فشارەكانی بەغداد لەسەر هەرێم هێوربكاتەوە.  

خوێندنەوەی: پارێزەری راوێژكار رێباز مەحمود لەم رۆژانەدا رەشنوسی نوێی (یاسای نەوت‌و غاز) بڵاوكرایەوەو دەخرێتە بەردەم حیزبە سیاسییەكان‌و هەرێم بۆ گفتوگۆو دانوستان. وە رۆژی چوارشەممە 2/8/2023 كۆبونەوەیەكی فراوان بە سەرپەرشتی سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و پارتە سیاسییەكان‌و یاساییەكان رێكخرا بۆ گفتوگۆكردنی رەشنوسەكە‌و هەوڵدان بۆ دەرچواندنی وەك یەكێك لە كارنامەكانی كابینەی وزاریی سەرۆك وەزیرانی عێراق. لە خوارەوە چەند تێبینییەكی یاسایی دەخەینە روو بە هیوای سود گەیاندن بە تیمی دانوستانكاری هەرێمی كوردستان چونكە ئەم یاسایە كاریگەری لەسەر هەموو تاكێكی عێراق دەبێت كە لەوانەیە لەسەر هەرێم ئەم كاریگەرییە زیاتر بێت. تێبینییەكان: ماددەی 1- پێناسەكان: بڕگەی دووەم تێیدا هاتووە (الهيئة الاقليمية: الجهة المختصة في الاقليم) بەڵام پێناسەی (لایەنی تایبەتمەند لە هەرێم) نەكراوە. بە هیچ شێوەیەك ناو‌و باسی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان نەهاتووە. یان رون نەكراوەتەوە مەبەست ئەنجومەنی باڵای نەوت‌و غازی هەرێمە یان پارێزگاری پارێزگای بەرهەمهێن-ە. ماددەی 2: ئامانجەكان‌و چوارچێوەی جێبەجێكردنی یاساكە: لە كۆی 16 ئامانجی یاساكە هیچ ئامانجێك نییە تایبەت بە هەرێمی كوردستان‌و بە هیچ شێوەیەك تایبەتمەندێتی هەرێم رەچاو نەكراوە. بەڵكو وەك‌و هەر شارێكی تری عێراق سەیركراوە. بڕگەی سێهەم: تاكڕەوانە دەستەڵاتی داوە بە حكومەتی ئیتیحادی بە سەرپەرشتی‌و گەشەپێدانی سەرچاوە نەوتییەكان لە هەموو قۆناغەكانی كردەی نەوتیدا‌و لەم بڕگەیە‌و لە هیچ ماددەیەكی تری ئەم رەشنوسەدا نەهاتووە كە حكومەتی ئیتیحادی ، وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی یان كۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی عێراقی INOC هەموو یان بەشێك لە دەستەڵاتەكانیان بدەن بە حكومەتی هەرێمی كوردستان. ماددەی 3: رێگاكانی بەدیهێنانی 16 ئامانجەكانی ئەم یاسایە: بۆ ئەوەی ئامانجەكانی ئەم یاسا عێراقییە بەدیبێت، لەسەر هەرێم پێویستە تەنیا دوو ئەرك جێبەجێبكات (هاوكاری، تەنسیق) واتە هیچ دەستەڵاتێكی تری نابێت. بێگومان لەگەڵ چەند دەستەڵاتێكی تری جێبەجێكردن كە لە یاساكەدا باسكراوە. مادەی 4: كردارە نەوتییەكان بەسەر هەموو خاكی عێراقدا جێبەجێدەكرێت. دیسان هیچ جیاوازییەك بە هەرێم نەدراوە. مادەی 5: بۆمبی نەهێشتنی دەستەڵاتی هەرێم- ئەنجومەنی ئیتیحادی نەوت‌و غاز دامەزراندنی ئەنجومەنی ئیتیحادی نەوت‌و غاز كە سەرۆكایەتی دەكرێت لەلایەن سەرۆك وەزیرانی عێراق‌و سێ وەزیر‌و پارێزگاری بانكی ناوەندی‌و پارێزگاری سێ پارێزگای بەرهەمهێنی نەوت (پارێزگاری بەسرە ئەندامی هەمیشەییە)‌و شارەزایانی بواری كەرتی نەوت‌و غاز كە لە (سێ) كەس زیاتر نەبن‌و سەرۆك وەزیرانی عێراق دایان دەمەزرێنێت.لەگەڵ وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم. واتە لە كۆی 12 ئەندام كورد تەنها یەك ئەندامی دەبێت (ئەگەر راوێژكارێكیش بدرێت بە كورد ئەوا ژمارەكەمان دەبێت بە دوو لە یانزە) واتە هەر كەمینە. بڕیاردان لەم رەشنوسەدا بە گوێرەی بڕگەی دووەم لە بابەتە گرنگەكاندا (بڕیاردان لە سیاسەتە نەوتییەكان، پلانەكان، پەسەندكردنی نمونەی گرێبەستەكان، رێنماییەكانی دانوستان‌و گرێبەستكردن) بڕیاردان بە زۆرینەی سێیەكی ئەندامان دەبێت (واتە لە 12 ئەندام 9 ئەندام پەسەندی بكات) وە جگە لە بابەتەكانی سەرەوە بڕیاردان بە شێوەی (%50+1) دەبێت (واتە 6+1 كە 7 ئەندام پەسەندی بكات) لە هیچ بارێكیاندا كورد ژمارەی پێویستی نییە‌و هیچ كاریگەرییەكی نابێت نە لە بڕیارە چارەنوسسازەكاندا نە لە بڕیارە ئاسانەكاندا. واتە كورد نوێنەرایەتییەكی شكڵی‌و رەمزی دەبێت. ئەگەر هەر سێ راوێكارەكەیش بدرێت بە كورد (كە ئەمە ئاستەمە) هەر ناتوانین بگەینە ناوەندی بڕیار. مادەی 6: دەستەڵاتەكانی ئەنجومەنی ئیتیحادی نەوت‌و غاز ئەم ئەنجومەنە 6 دەستەڵاتی هەیە كە لە رێیەوە نەوت‌و غازی كۆماری عێراق بەڕێوە دەبات بەبێ هیچ دەستەڵاتدانێكی تایبەت بە هەرێمی كوردستان‌و وەك پارێزگایەك لە عێراق لێی دەڕوانێت. لەمەیش زیاتر لە بڕگەی (5)دا كۆتێكی تر دەكاتە ملی هەرێمی كوردستان‌و رێی لێدەگرێت لەكاتی غەدرلێكردن، زیان گەیاندن، پابەند نەبون یان كێشە دروستكردن هانا‌و پەنا ببات بۆ دادگایەكی عێراق، دادگایەكی نێودەوڵەتی، دادگایەكی تەحكیم، رێكخراوێكی نێودەوڵەتی، رێكخراوێكی بەرهەمهێنی نەوت‌و دەبێ پابەند بێت بە بڕیاری یەكلایی كردنەوەی كێشەكە كە ئەوەیش هیچ مافێكی تانەدان نادات بە هەرێم‌و دەبێت ملكەچی بڕیارەكە بێت كە ئەمەیش غەدرێكی ترە لە هەرێمی كوردستان. مادەی 7: دامەزراندنی نوسینگەی راوێژكارە سەربەخۆكان. ئەم نوسینگەیە لە 9 راوێژكار پێكدێن‌و دەستەڵاتی پێدانی راوێژ‌و پێشنیاریان هەیە. دیارینەكراوە چەندیان بۆ كورد دەبن بە هەمیشەیی‌و دەستەڵاتیشیان پێنەدراوە گرنگی زیاتر‌و تایبەت بدەن بە هەرێمی كوردستان. مادەی 8: دەستەڵاتەكانی وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی لەم ماددەیەدا 14 دەستەڵات دراوە بە وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی كە لە رێیانەوە سەرچاوە سروشتییەكانی عێراق بەڕێوە ببات، بەڵام تەنها لە دوو شوێندا ئاماژە بە هەرێم كراوە ئەویش بە لاوەكی‌و پێدانی ئەركێكی بچوك. بڕگەی یەكەم بەڕێوەبردنی كێڵگە بەرهەمهێنەكانی نەوت‌و غاز لە هەموو عێراق بە تەنسیق لەگەڵ هەرێم یان پارێزگای بەهەمهێن. واتە دیسان هەرێم هیچ دەستەڵاتێكی راستەوخۆی نییە بەڵكو وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی بەڕێوبەر‌و هەرێم هاوكارە. دووەم شوێن بڕگەی دووەمە كە لە دانانی نەخشەرێگای سیاسەتی بەرهەمهێنان لە كێڵگە دۆزراوەكان لەگەڵ هەرێم‌و پارێزگا بەرهەمهێنەكان. واتە تەنها لە گفتوگۆ‌و ئەركی وەرەقەكارییدا هەرێم بەشدارە. بەڵام دواتر هەموو كارەكان لە وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی یان ئەنجومەنی ئیتیحادی نەوت‌و غاز یەكلایی دەكرێتەوە كە بەداخەوە بونی كورد ئەوەنە كەمە كە شایانی باس نییە‌و لە هیچ بڕیارێكدا دەستەڵاتی نابێت. تەنانەت ئەم بڕگەیە رون نییە مەبەستی ئەو كێڵگانەیە كە پێشتر دۆزراونەتەوە یان دوای دەركردنی ئەو یاسایە دەدۆزرێنەوە.  ماددەی 9: دەستەڵاتەكانی كۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی عێراقی  Iraq National Oil Company- INOC لە چوار بڕگە دوو بڕگەی یەكەمی دەستەڵاتی تەواو‌و تاكانە‌و رەها دەدات بە كۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی عێراقی بۆ بەڕێوەبردنی تەواوی كێڵگە بەرهەمهێنەكان، ئەو كێڵگانەی دۆزراونەتەوە یان ئەو كێڵگانەی دەدۆزرێنەوە. بەڵام لە بڕگەی سێهەم تەنها لە بواری بەڕێوەبردندا بە تەنسیق لەگەڵ هەرێم دەبێت بەڵام بە رەچاوكردنی ئەوەی كە دیسان ئەو بەڕێوبەرە‌و بڕیاری كۆتایی لای كۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی عێراقی-ە. پاشان لە بڕگەی چوارەم‌و كۆتاییدا كۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی عێراقی كاردەكات لەگەڵ هەرێم لە كێشانی سیاسەتی بەرهەمهێنان لە كێڵگە دۆزراوەكاندا. لێرەشدا باس لەو كێڵگانە نەكراوە كە دوای دەرچونی ئەم یاسایە دەدۆزرێنەوە. واتە بە كۆتایی هاتنی بەرهەمهێنان لە كێڵگە كۆنەكاندا ئیدی هەرێم ئەم دەستەڵاتە لاوەكییەیشی نامێنێت. ماددەی 10: ئەركەكانی دەستەی هەرێمی: گۆڕستانی ئەنجومەنی باڵای نەوت‌و غازی هەرێم‌و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان. دەستەی هەرێمیی وەك لە ماددەی 1- پێناسەكان لە سەرەوە رونمان كردەوە، دیار نییە كە كێیە. بەڵام سەرەڕای ئەمە شەش دەستەڵاتی پێدراوە كە هەر شەشیان ئەوەندەی ئەركن دەستەڵات نین. ئەركەكان بریتین لە (پێشنیاركردن، تێڕوانین، ئامادەبون، پابەندبون، هاوبەشیكردن‌و ئامادەكردن‌و دەركردنی چەند راپۆرتێك‌و ناردنی بۆ وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی هەر سێ مانگ جارێك). بە هەمان شێوە وەك چەندین بڕگەی تر بچوككردنەوە بێدەستەڵاتكردنی هەرێم‌و ئەژمار نەكردنی وەك هەرێمێكی خاوەن دەستەڵات چونكە هەموو دەستەڵاتەكان شەرمنانەن‌و نەك ناوەندی بڕیار نین بەڵكو وەك یاریدەدەرێك بۆ وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی ئەژمار كراوین. بەم شێوەیە نەك هەموو شتێك رادەست دەكەین بەڵكو بێدەستەڵاتیش دەمێنینەوە‌و چاوەڕێدەكەین عێراقی عەرەبی چیمان لێدەكات‌و چۆن دەمان ژیەنێت، چۆن دەبینە قوربانی ململانێی شیعە، سونە، ئەمریكا، ئێران، كەندا‌و، توركیا، هەمویانیش پێكەوە دژمان كە ئێستا هەمویان پشتیان تێكردوین‌و پەیوەندییەكی تاڵە مویی حیزبی لەگەڵ شیعە‌و توركیا ماوە كە بە تێپەڕاندنی ئەم یاسایە ئەو تاڵە مووەش نامێنێت. مادەی 11 مۆڵەتپێدان- التراخیص مۆڵەتپێدان بەپێی پێناسەی دیاریكراوی بڕگەی حەوت لە ماددەی 1 بریتییە لە هەمووكردارۆ قۆناغەكان لە كرداری هەڵبژاردنی باشترین كۆمپانیای كێبڕكار بۆ گرێبەستكردن لەگەڵی. لەم مادەیەدا باسنەكراوە كە كێ رەزامەندی دەدات لەسەر گرێبەستی مۆڵەتپێدانەكان وە هەموو دەستەڵاتەكانی لە هەموو قۆناغەكاندا دراوەتەوە بە وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی. مادەی 13: بەشی یەكەم: رێگاكانی دانوستان‌و گرێبەست كردن لە بڕگەی یەكەمدا وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی لەگەڵ دەستەی هەرێمیی (كە نازانین كێیە وەك لە مادەی 1 دا رونكرایەوە) تەنسیق دەكات بۆ بڵاوكردنەوەی ئەو پارچە زەوییانەی ئەم یاسایە دەیان گرێتەوە. لێرەشدا تەنها دەستەڵاتێكی كەمی رێكخستن‌و تەنسیقی هەیە هەرێم ئیتر هەر لایەنێك بێت. لە بڕگەی چوارەمدا هەموو دەستەڵاتەكان لە پەسەندكردنی هەر گرێبەستێكدا بە حەصری دەداتەوە بە پەسەندكردنی ئەنجومەنی باڵای نەوت‌و غازی ئیتیحادی كە لە رونكردنەوەی مادەی پێنج-ی سەرەوەدا باسكرا كە كورد هیچ دەستەڵاتێكی نییە‌و كەمینەیەكە كە شایانی باس نییە. مادەی 15: چالاكییە نەوتییەكان- دۆزینەوە، گەشەپێدان، بەرهەمهێنان لە كۆتا بڕگەدا دەستەڵاتێكی كەم دەدات بە دەستەی هەرێمیی (كە نازانین كێیە وەك لە مادەی 1 دا رونكرایەوە) بۆ مۆڵەتتدان بە درێژكردنەوەی ماوەی دۆزینەوە‌و گەشەپێدان‌و بەرهەمهێنان. مادەی 13: بەشی دووەم: ئەو كۆمپانیایانەی گرێبەستیان هەیە لەگەڵ حكومەتی عێراقی (دە) پابەندییان بۆ دانراوە هەموو پابەندییەكان پەیوەندیدار دەبنەوە بە ئەنجومەنی ئیتیحادی نەوت‌و غاز یان وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی‌و دەستەی هەرێمیی (كە نازانین كێیە وەك لە مادەی 1 دا رونكرایەوە) ئەركێكی ئیداری وەرەقەیی كەمی هەیە. ماددەی 18: ئەگەری سزادان‌و  داوای قەرەبوو لە هەرێمی كوردستان لە بەشی یەكەمی ئەم ماددەیەدا (10) ئەركی داناوە بۆ دەستەی تایبەتمەند (كە بەپێی ماددەی 1 بڕگەی دەستەی تایبەتمەند بریتییە لە وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی، كۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی عێراقی یان دەستەی هەرێمیی لە هەرێم- كە نازانین دەستەی هەرێمیی كێیە وەك لە مادەی 1 دا رونكرایەوە)‌و ئەو لایەنانەی گرێبەستیان لەگەڵ دەكەن كە پابەندی ئەو دە پابەندییە بن بە پێچەوانەوە بەگوێرەی بەشی دووەمی ماددەكە سەرەڕای ئەو سزایانەی یاساكارپێكراوەكان دایان ناوە بۆ پابەند نەبون یان لادانەكە، ئەوا دەستەی تایبەتمەند‌و كۆمپانیاكە دەبێت قەرەبوی گونجاو بدەنەوە بە زیان لێكەوتوو بە گوێرەی یاسا كارپێكراو‌و پێوەرە نێودەوڵەتییەكان. مەترسییەكە لە شێوازی مامەڵەی حكومەتی عێراقی (شیعە‌و سونە) دەبینرێت، بەتایبەتی ئێستایش دوای هەڵكردنی ئاڵای سپی لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە بەڵام هێشتا تەنانەت بڕە پارە بۆ موچەیش نانێرن. دەشێ ئەم خاڵەیش پاساوێكی تر بداتە دەستیان بۆ داهاتوو كە لە دژمان بەكاری بهێنن. ماددەی20 تا 23: بەكارهێنانی غاز لەم چوار ماددەیەدا چەند دەستەڵاتێكی بەڕێوەبردنیی دراوە بە دەستەی تایبەتمەند (كە بەپێی ماددەی 1 بڕگەی دەستەی تایبەتمەند بریتییە لە وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی، كۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی عێراقی یان دەستەی هەرێمیی لە هەرێم - كە نازانین دەستەی هەرێمیی كێیە وەك لە مادەی 1 دا رونكرایەوە). هەموو كارەكان بە (تەنسیق، پێشنیار، تەسلیمكردن بە وە زارەتی نەوتی ئیتیحادی، بە ئاگاداری ئەنجومەنی ئیتیحادی نەوت‌و غاز‌و وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی یان رەزامەندی وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی). واتە دیسان هەموو بڕیارە كۆتاییەكان لای دەستەڵاتێكی ترە كە كە هەرێم بێدەستەڵاتە تێیدا. لە بابەتی غازدا هیچ تایبەتمەندێتییەك بە هەرێمی كوردستان‌و شاری سلێمانی نەدراوە كە وەك دەوترێت تاكە شوێنە لە عێراقدا كە غازەكەی بتوانرێت بەرهمهێنانی دارایی تێدا بكرێت لەبەر زۆری بڕەكەی‌و زۆری تەمەنەكەی بۆ دور مەودا. مادەی 24 تا 26: گواستنەوە بڕگەی یەكەم چەسپاندویەتی كە بۆرییە سەرەكییەكانی گواستنەوە موڵكی حكومەتی ئیتیحادییە. دیاری نەكردووە بۆری گواستنەوەی نەوت یان غاز. بە گوێرەی زانیارییە سەرەتاییەكان لەسەر بۆری گواستنەوەی نەوت‌و غازی هەرێم، دەوترێت كە بەشێكی موڵكی كۆمپانیایەكی ناوخۆیی كەرتی تایبەتە (كۆمپانیای كار)و بەشێكی هی كۆمپانیایەكی بیانییە (كۆمپنیای گازپڕۆم-ی روسی) نازانین ئەم خاوەندارێتییانە چۆن بەریەك دەكەون‌و چ كاریگەرییەكی دەبێت. لەگەڵ ئەمەیشدا، بە هەمان شێوەی (ماددەی20 تا 23: بەكارهێنانی غاز) كۆمەڵێك ئەرك سپێردراوە بە دەستەی هەرێمیی‌و هەموو بڕیارە گرنگەكان دراوە بە وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی. واتە حكومەتی هەرێم وەك بەڕێوەبەرایەتییەكی بچوك كار بۆ حكومەتی عێراقی‌و وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی دەكات. وە لە حكومەتی عێراقیشدا گورد خاوەن بڕیار نییە. مادەی 29: خاوەندارێتی زانیارییەكان بڕگەی یەكەم لەم ماددەیە حكومەتی ئیتیحادی كردووە بە خاوەنی هەموو زانیاری‌و داتایەك لە هەر بوارێكی نەوت‌و غازدا بێت لە هەر شوێنێكی عێراق بێت. بە هەمان شێوە هیچ مافێكی خاوەندارێتی نەداوە بە هەرێمی كوردستان تەنانەت بۆ ئەو كێڵگە نەوتی‌و غازییانەی لە سنوری هەرێمدان (سنوری هەرێمیش كێشەی لەسەرە) بە پێچەوانەوە كردویەتی بە ئەركی هەرێم كە بەردەوام زانیارییەكان‌و نوێبونەوەكانیان بدات بە وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی. هۆكانی دەركردنی ئەم یاسایە: دیسان پاراستنی یەكپارچەیی خاكی عێراق‌و دەستەڵاتدان بە وەزارەتی نەوتی ئیتیحادی زۆر چڕكراوەتەوە تێیدا‌و هەرێمی كوردستان ئەوەندەی تر لاواز كراوە. لە كۆتاییدا، كۆی ئەم رەشنوسی یاسایە نەك تەنها رادەستكردنی سامانە سروشتییەكانی ژێر زەوی كوردستانە، بەڵكو رادەستكردنی سەرخانی ئابوری كوردستانیشە بە دەستەڵات‌و حكومەتێك كە خۆی زادەی ململانێیەكی زۆر توندی سیاسی‌و عەشایەری‌و مەزهەبی‌و بەرژەوەندی خوازییە‌و بڕیاری بەڕێوەبردن لای حیزب‌و كەسانی دەرەوەی حكومەتە تەنانەت لەوانەیە لای وڵاتانی تریش بێت. بەم شێوەیە كورد بەشدارێكی لاواز دەبێت لە بەڕێوەبردنی سامانی نەوت‌و غازی خۆیدا‌و بە رەچاوكردنی باری لاری هەرێم هەر بە زویی حكومەتی ئیتیحادی دەست دەگرێت بەسەر كێڵگەكاندا‌و بە كارمەندی عەرەبی خۆی هەموو كارەكان دەكات. ئەمەی وتومە رای شەخسی خۆمە‌و بونیادە لەسەر زانیاری پیشەیی یاسایی‌و دەقی بڵاوكراوە، زانیارییە نهێنییەكان‌و رێكەوتنە ژێربە ژێرەكان‌و پەیمانەكان‌و فشارەكان نازانین كە لە كۆتاییدا ئەمانە یاساكە دەردەچوێنن. *ماجستێر لە بەڕێوەبردنی پرۆژە  

  ڕاپۆرتی: گۆران دوکانی ـ ئەمەریکا بەشی دووەم و کۆتایی "پێشەکی" كورد وەک زۆربەی نەتەوەکانی دیکەی جیهان ژمارەیەکی زۆری لە ووڵاتانی تاراوگەدا نیشەتەجێن کە بەملیۆنان کورد مەزەندە دەکرێن، گەلی کورد کەدەکەوێتە ڕۆژئاوای ئاسیاوە، باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا و باکووری ڕۆژئاوای ئێران و باکووری عێراق و باکووری سوریا دەگرێتەوە، لەشارەکانی ڕۆژئاوای تورکیا (بەتایبەت ئیستەنبوڵ) و ئەوروپای ڕۆژئاوا (بەپلەی یەکەم لەووڵاتی ئەڵمانیا) زۆرینەیەکی کورد دەژین، پێکهاتە بەرچاوەکانی ڕەوەندی کورد لە ئەنادۆڵی ناوەڕاست و خوراسان و قەفقازدا ئێکسلاڤەکانی کورد هەن. ژمارەی دانیشتوانی کورد لەنێوان 60 بۆ 65 ملیۆن کەس مەزەندە دەکرێت لەجیهاندا. "کام ووڵاتانە زۆرترین کوردی لێیە" ئەگەرچی سەرژمێریەکی وورد لەبەردەستدا نیە بەڵام ڕێژەی دانیشتوانی کورد بەپێی تازەترین داتا لەووڵاتانی ڕۆژئاوادا بەم جۆرەرە خەمڵێنراوە: ـ گەورەترین ڕەوەندی کوردی لە ووڵاتی ئەڵمانیایە کە مەزەندە دەکرێت نزیکەی 1.5 یەک ملیۆن و نیو کورد لەو ووڵاتەدا بژین و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لە شاری کۆڵنە. ـ فەرەنسا بە پلەی دووەم دێت کە زۆرترین کوردی لێ نیشتەجێیەو ژمارەیان نزیکەی 240 هەزار کوردەو گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لە دەوروبەری شاری پاریسە. ـ هۆڵندا بە پلەی سێهەم دێت، ژمارەی دانیشتوانی کورد لەو وڵاتەدا بەنزیکەی 150 هەزار مەزەندە دەکرێت و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لەشاری دانهاخە. ـ سوید بەپلەی چوارهەم دێت، ژمارەی دانیشتوانی کورد لەو وڵاتەدا بەنزیکەی 110 هەزار مەزەندە دەکرێت و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لەشاری ستۆکهۆڵمە. ـ شانشینی یەکگرتوو (بەریتانیا) بەپلەی پێنجەم دێت، ژمارەی دانیشتوانی کورد لەو وڵاتەدا بەنزیکەی 90 هەزار مەزەندە دەکرێت و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لەشاری بێرمینگهامە. ـ بەلجیکا بەپلەی شەشەم دێت، ژمارەی دانیشتوانی کورد لەو وڵاتەدا بەنزیکەی 75 هەزار مەزەندە دەکرێت و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لەشاری برۆکسلە. ـ سویسرا بە پلەی حەوتەم دێت، ژمارەی دانیشتوانی کورد لەو وڵاتەدا بەنزیکەی 65 هەزار مەزەندە دەکرێت و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لەشاری باسلە. ـ ويلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بەپلەی هەشتەم دێت، ژمارەی دانیشتوانی کورد لەو وڵاتەدا بەنزیکەی 60 هەزار مەزەندە دەکرێت و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لەشاری ناشڤێڵە. ـ يۆنان بەپلەی نۆهەم دێت، ژمارەی دانیشتوانی کورد لەو وڵاتەدا بەنزیکەی 50 هەزار مەزەندە دەکرێت و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لەشاری ئەسینایە. ـ نەرویج بەپلەی دەهەم دێت، ژمارەی دانیشتوانی کورد لەو وڵاتەدا بەنزیکەی 45 هەزار مەزەندە دەکرێت و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لەشاری ئۆسڵۆیە. ـ كەنەدا بەپلەی یانزەهەم دێت، ژمارەی دانیشتوانی کورد لەو وڵاتەدا بەنزیکەی 30 هەزار مەزەندە دەکرێت و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لەدەوروبەری شاری تۆرنتۆیە. ـ ئوسترالیا بەپلەی دوانزەهەم دێت، ژمارەی دانیشتوانی کورد لەو وڵاتەدا بەنزیکەی 12 هەزار مەزەندە دەکرێت و گەورەترین کۆمەڵگای کوردیيش لەدەوروبەری شاری سیدنیە. جگە لەم ووڵاتانە ژمارەیەکی زۆری کورد لە ووڵاتەکانی (ئازەربایجان، ڕووسیا، کازاخستان، ئەرمینیا، کیرگستان، جۆرجیا، نیوزلەندا، نەمسا، دانیمارک، فینلەندا، ئایسلەندا، ئایرلەندا، ئیتاڵیا، ئیسپانیا، پرتوگال، لوکسمبۆرگ) دەژین، کەمەزەندە دەکرێت ژمارەی سەرجەمیان زیاتر لە 1.2 یەک ملیۆن و دووسەد هەزار کوردبێت. "کام ووڵاتانە گرنگن بۆ دروستکردنی لۆبی" لەهەموو وڵاتێکی ڕۆژئاوایدا دەتوانرێت پەیامی پرسە نەتەوەیی و ئابوور و سیاسی و دیپلۆماتی و فەرهەنگی و ژیاریەکان بگەێنرێتە ناوەندە پەیوەندیدارەکان بەڵام ئەو وڵاتانەی کە باشترینن بۆ دروستکردنی لۆبی و گەیاندنی دەنگی حکومەت و نەتەوەکان بریتین لە: "ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، شانشینی یەکگرتوو (بەریتانیا)، یەکێتی ئەوروپا، فەڕەنسا، ئەڵمانیا، ئیتالیا، کەنەدا، ئوسترالیا" جگە لەناوەندە باڵاکانی ئەم وڵاتانە چەند ناوەندێکی دیکەش هەن کە زۆرجار ڕوویداوە چەند حکومەتێک لۆبی تێدا ئەنجام بدەن ئەو ناوەندانەش دیارترینیان ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی و ڕێکخراوی پەیمانی باکووری ئەتڵەسی (ناتۆ). "كام ووڵاتانە زۆرترین هەوڵی لۆبی دەدەن" گومانی تێدانیە وویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و ناوەندە سیاسیەکانی چەقی دروستکردنی گەورەترین لۆبین لەسەر ئاستی جیهاندا بۆیە زۆربەی ووڵاتانی دنیا بەگرنگیەوە لۆبی لە ئەمەریکادا ئەنجام دەدەن، ئەگەر تەنها ساڵی 2010 وەک نموونەیەک وەربگرین حکومەتەکانی دەرەوە نزیکەی 460 ملیۆن دۆلاریان بەتەنها لەو ساڵەدا خەرجکردووە بۆ لۆبیکردنی ئەندامانی کۆنگرێس و بەرپرسانی حکومەتی ئەمەریکا. ئەو ووڵاتانەی کەهەمیشە لەڕێگەی ڕەوەندی نەتەوەکانی خۆیانەوە کەنیشتەجێی ئەمەریکان لە هەوڵی لۆبیکردندان و بۆ ئەو مەبەستەش زۆرترین پارە خەرج دەکەن بریتین لە (ئیسڕائیل، سعودیە، تورکیا، میسر، پاکستان، ئیمارات، چاینا). "كورد و لۆبی" بەشێکی زۆر لە نەتەوەکانی دنیا لەڕێگەی لۆبیکردنەوە لە ووڵاتە ڕۆژئاوایەکاندا مافەکانی خۆیان بە دەست هێناوە یاخود بونە خاوەن دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان بەڵام حاڵی لۆبی کوردی لە تاراوگەدا لەخراپترین ئاستدایە تەنانەت شتێک نیە بەناوی لۆبی کوردی ئەوەشی کەهەیە نەک هەر لۆبیەکی کوردی نەتەوەیی نیە بەڵکو لۆبیەکی حیزبی و خێڵەکی و بنەماڵەیەو لێدانە لە پرسە ڕاستەقینەکەی لۆبی کوردی. "کورد و سیاسەت" ئەگەرچی ناوەندو دامەزراوە كوردیەکان مێژوویەکی دێرینیان هەیە لە تاراوگەدا، تەنانەت لە هەندێک ولاتدا لە ساڵانی چلەکانی سەدەی ڕابردوودا کورد بونی هەبوە بەلام بەهۆی ناتەبایی و خۆخۆری ناوخۆی کورد تاکو ئەمڕۆ کورد خراپترین سیاسەتی کردوە لە ووڵاتانی ڕۆژئاوادا، ئەگەر ویلایەیەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا وەک نموونەیەک وەربگرین کە چەقی لۆبی و سیاسەت و دیپلۆماسیەتە بەلام جگە لەوەی کورد نەک لۆبییەکی حەکیمانەی تێدا ئەنجام نەداوە تەنانەت خراپترین سیاسەتیش دەکەن لەم وولاتە زلهێزەی جیهاندا. ئەگەرچی کورد بەژمارە نوێنەری زۆری هەیە لە ئەمەریکادا بەڵام لەبەر ئەوەی کورد خاوەنی گوتارێکی یەکگرتووی نەتەوەیی نیە و سیاسەتوان و دیپلۆماتی باشی نیەو تەنانەت هەندێک لایەن ئەندامەکانیان لەسەر ئەساسی خزمایەتی و حیزبایەتی و بنەماڵەی دامەزراندوە ئەم نوێنەرانەی کورد لە ئەمەریکا نەیانتوانیوە هیچ شتێکی بەسود بۆ بەرژەوەندی کورد بەدەست بێنن. نوێنەرەکانی کورد لە ئەمەریکادا بریتین لە نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێمی کوردستان، پارتی دیموکراتی کوردستان، یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، نوێنەرایەتی پارتی دیموکراتی گەلان HDP، پارتی یەکێتی دیموکرات PYD، لەگەڵ چەند نوێنەرایەتیەکی حیزبەکانی ڕۆژهەڵات. ساڵی 2013 چاوپێکەوتنێکی ڕۆژنامەوانیم لەگەڵ پرۆفیسۆری ئەمەریکی "بڕاندن لێری" ئەنجامدا، ناوبراو ڕاوێژکاری پێشوی بێڵ کڵینتنی سەرۆکی ئەمەریکا و ڕاوێژکاری پێشوی بانکی مۆنی سەرۆکی نەتەوە یەکگرتووەکان بوو بۆ کاروباری سیاسی، لێری کە زۆر خۆی بەدۆستی کورد دەزانێت، لەو دیدارە ڕۆژنامەوانیەدا باسی لەوەکرد "کوردەکان ناتەبایی بەشێوەیەکی زۆر سەرسوڕهێنەر و بەربڵاو ڕووی تێکردون کەمن ئەم دووبەرەکیەم لەناو هیچ نەتەوەیەکی دیکەدا نەبینیوە" هەروەها گوتی "زۆرجار ڕوویداوە لەسەر پرسێکی سیاسی کە پەیوەندی بەچارەنوسی کوردەوە هەبوە پێنج نوێنەری جیاوازی کورد هەریەکەیان داواکاری جیاوازیان پێشکەش بە ئەمریکیەکان کردوە لەسەر ئەو پرسە، ئەمەش نیگەرانی لای ئەمریکیەکان دروست کردوە" هەروەها لێری لەو چاوپێکەوتنەدا زۆر بەڕاشکاوی باسی لەوەکرد "ئەو دۆستایەتیەی ئەمریکیەکان بۆ کورد هەیانە بێ بەرامبەر لەگەڵ هیچ نەتەوەیەکی دیکەدا ئەو دۆستایەتیە بێ بەرامبەرەیان نەکردوە، بەڵام کوردەکان نەیانتوانیوە ئەو دۆستایەتییە بێ بەرامبەرەی ئەمەریکا بقۆزنەوە و بۆ پرسە نەتەوەیەکانیان سودی لێ ببینن". "کورد و ئاین" كوردەکان هيچکات وەک نەتەوە موسوڵمانەکانی دیکەی تاراوگە نەیانتوانیوە ئاین بکەنە فاکتەرێک بۆ بەرژەوەندی نەتەوەکەیان و تەنانەت بۆ خۆشگوزەرانی خۆیان و خێزان و نەوەکانیشیان، کورد لەزۆربەی مزگەوت و ناوەندە ئیسلامیەکانی ئەمەریکاو ئەوروپادا هەتا ئەمڕۆ پاشکۆی تورک و عەرەب و ئەفغانی و پاکستانیەکانە چونکە كوردەکانی ئەمەریکاو ئەوروپا تاکو ئەمڕۆ بە ملیۆنان دۆلاریان بۆ دروستکردنی مزگەوت و مەلاو ناوەندی ئیسلامی کۆکردۆتەوە کەچی زۆربەی ئەو مزگەوت و ناوەندە ئیسلامیانە لەلایەن عەرەب و تورک و پاکستانیەکانەوە سەرپەرشتی دەکرێن و بەڕێوەدەبرێن بەڵام تاکو ئەمڕۆ کوردەکان ئامادەنین پارە بۆ ناوەندێکی کەلتووری و فەرهەنگی و هونەری کۆبکەنەوە هەرئەوەش بۆتە هۆی ئەوەی زۆرینەی ئەمەریکی و ئەوروپی و نەتەوە جیاوازەکانی دیکەی جیهان تاکو ئەمڕۆ نازانن وشەی کورد یان کوردستان چیە. موسوڵمانە کوردەکانی تاراوگەنشین ئامادەیی ئەوەیان تێدایە (پارە بۆ کڕینی قەبر کۆبکەنەوە تاکو دوای مردنیان بە دەستوری ئیسلامی بیاننێژن) بەلام تاکو ئەمڕۆ ئامادەنین پارە کۆبکەنەوە بۆ کردنەوەی خوێندنگەیەک کە منداڵەکانیان فێری زمانی کوردی بکەن هەر ئەوەشە وایکردوە زۆربەی منداڵی خێزانە کوردەکانی تاراوگە کوردی نازانن یان کوردیەکی زۆر خراپ قسەدەکەن، بەڵام بەشێک لە خێزانە کوردەکان منداڵەکانیان دەنێرن بۆ فێربونی وانەی ئیسلامی لە مزگەوتەکانی ئەمەریکاو ئەوروپادا کە لەلایەن مەلا تورک و عەرەب و ئەفغانی و پاکستانیەکانەوە وانەی ئاینیان پێ دەگوترێتەوە ئەمەش زۆرجار کارەساتی زۆر گەورەی لێ کەوتۆتەوە، بۆ نموونە "بەگوێرەی لێکۆڵینەوەیەکی کەناڵی BBC مەدرەسەکانی بەریتانیا لە ماوەی سێ ساڵدا ڕووبەڕووی زیاتر لە 400 تۆمەتی دەستدرێژی جەستەیی بۆسەر منداڵانی موسوڵمان بوونەتەوە" بەو هۆیەشەوە تاکو ئەمڕۆ چەندین مەلا سزا دراون کەچەند مەلایەک تاوانەکانیان هێندە گەورەیە سزای زیندانیکردنی هەتا مردنیان بەسەردا سەپێنراوە، بەشێک لەو سەرپێچیانە بریتین لە "لێدانی منداڵان لەکاتی لێپرسینەوەی وانەی ئاینیدا، فێرکردن و ڕاهێنانی منداڵان لەسەر چۆنیەتی شێوازی سەربڕینی مرۆڤ، دەستدرێژی کردنی سێکسی بۆسەر منداڵان...هتد." لەلایەکیترەوە ئەو هەموو کارەسات و تراژیدیایە بەسەر پارچەکانی کوردستاندا هاتوە تاکو ئەمڕۆ هيچ کۆمەڵگایەکی کوردنشین لە شارە جیاجیاکانی تاراوگەدا نەیانتوانیوە وەک پێویست هاوکاریەکی دەستەجەمعی گەورە کۆبکەنەوە بۆ ئاوارەو لێقەوماوانی کورد کە جێگەی دەستخۆشی و ئافەرین بێت، ئەوەیشی کە کراوە هاوکاریەکی هێندە کەم بوە کە ئەرزشی بۆ کارەساتەکان نەبوە، بۆ نموونە: سەنتەرێکی کوردی لە ئەمەریکا بۆ منداڵانی شەنگال و کۆبانی گەورەترین ڕیکلام و هەڵمەتیان لەهەموو ئەو شارانەی ئەمەریکا ڕاگەیاند کە کوردەکانی لێ نیشتەجێن تەنها 10 هەزار دۆلاریان بۆ کۆکرایەوە لەکاتێکدا نیوەی ئەو بڕە پارەیەش بەتەنها خێرخوازێک بەخشیبوی! ئەمە لەکاتێکدا نزیکەی 60 هەزار کورد لە ئەمەریکادا دەژین!، تەنانەت لەو وڵاتانەی دیکەشدا کە ڕێژەیەکی زۆر کوردی لێیە بەهەمان شێوەیە یان هەر نەبوە یان ئەگەر هاوکاریش کۆکرابێتەوە زۆر کەم بووە، لەکاتێکدا بۆ نموونە تورکەکانی دانیشتوی ووڵاتانی تاراوگە لەکاتی ڕوودانی زەمین لەرزەکەی فێبریوەری ئەمساڵدا بە ملیار دۆلاریان بۆ هاونیشتیمانیانی خۆیان کۆکردەوە بەجۆرێک تەنها 10 کاتژمێر دوای ڕاگەیاندنی سندوقی هاوکاری تورکیا 3 ملیۆن دۆلاریان کۆکردەوە ئەمە لەکاتێکدا پێش ڕاگەیاندنی سندوقی هاوکاریەکەشیان 3,410,000 سێ ملیۆن و چوارسەد و دە هەزار دۆلاریان کۆکردبۆوە! تەنانەت ئەو ڕووحیەتی هاوکاریە لای کوردە دەوڵەمەند و خاوەن بزنسەکانی تاراوگەشدا نیە جگە لە حەمدی ئولکایە کە بازرگانێکی کوردە لە ئەمەریکا هەمیشە بەشێک لە سەروەت و سامانەکەی بۆ ڕووداوە کارەساتبارەکانی کوردستان بەخشیوە هیچ بازرگان و دەوڵەمەندێکی دیکەی تاراوگە نابینیت هاوکاریەکی هێندە گەورەی کردبێت کەجێگەی باس بوبێت. "کورد و کەلتوور" خاڵێکی دیکەی نامۆ و ناشرینی کورد لە تاراوگەدا کە میدیاو ڕێکخراوە جیهانیەکان پێیان وایە لە کەلتوورەوە بۆ کوردەکان ماوەتەوە ئەویش کوشتن و ئازاردانی کچان و ژنانە لەلایەن باوک و برا و مێردو کەسە نزیکەکانیانەوە، ئەم کارەی کوردەکان وێنایەکی تەواو ناشرینی دروست کردوە لای ولاتانی ڕۆژئاوایی چونکە چەندین جار بۆتە مانشێت و ڕاپۆرتی میدیا جیهانیەکان و ناوەند و ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان، لەنموونەی ڕاپۆرتی "نەتەوە یەکگرتووەکان، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، یەکێتی ئەوروپا، ڕێکخراوی هیومان ڕایس وەچ، ڕێکخراوی ئەمنیستی ئینتەرناشناڵ...هتد". بەپێی ناوەڕۆکی ڕاپۆرتە جیهانیەکان بێت کورد یەکێکە لە نەتەوە هەرە پێشەنگەکانی جیهان کە لەسەر ئاستی ناوخۆی کوردستان و لەسەر ئاستی تاراوگەشدا کوردەکان کوشتنی ژنان و ئازاردانی جەستەیی و ڕوحی ژنان بۆتە بەشێک لە کەلتووریان، لەماوەی ساڵانی ڕابردوودا چەندین ژنی کورد لە ووڵاتانی تاراوگەدا کوژراون یان دەستدرێژی سێکسیان کراوەتە سەر یانیش ئازاری جەستەیی و ڕوحی دراون لەژێر بیانوی شەرەف و ناموسدا کە دووان لەو کەیسانە دەنگدانەوەیەکی فراوانی جیهانیان بەدوای خۆیاندا هێنا لەلایەن میدیاکانەوە، کەیسی خنکاندنی بەناز مەحمود لە لایەن کەسوکارەکەیەوە لە وڵاتی بەریتانیا و کەیسی دەستدرێژیکردنە سەر کچێکی ئەڵمانی و دواتریش کوشتنی لەلایەن پەنابەرێکی کوردی باشوورەوە. جگە لە پرسی ڕەگەزی مێینە، کوردەکان لەناوخۆیاندا هەڵگری چەندین بابەتی دیکەی نامۆ و ناشرینی کەلتوورین، کە بەشێک لەو ناشرینیانە مێژوویەکی دوورو درێژیان هەیە، دیارترینیان دووبەرەکی و ناتەبایی کوردەکانە لەناوخۆیاندا بەجۆرێک هەندێکجار ڕوویداوە تەنانەت کوردەکانی تاراوگە لە شین و شایشدا نەیانتوانیوە لەگەڵ یەکتریدا هەڵبکەن، بۆنموونە زۆرجار ڕوویداوە لە ئەوروپا یان ئەمەریکادا کەسایەتیەکی دیاری کورد کۆچی دوایی کردوە بەلام ململانێی ناوخۆیی وایکردوە لەهەمان شاردا دوو پرسەی جیاوازیان بۆ کەسی کۆچکردو داناوە!، یان لە بۆنەیەکی نەتەوەیی وەک نەورۆزدا زۆرجار سێ بۆ چوار ئاهەنگ سازکراوە لەهەمان شاردا، ئاهەنگێکیان هی کوردانی ڕۆژهەلات و ئەوەیتریان هی باکوور و دوو ئاهەنگیش هی پارتی و یەکێتی بوون. "کورد و زانست" لەگەڵ ئەوەی زیاتر لە سەدەیەکە تاکو ئەمڕۆ بە ملیۆنان كورد لە ووڵاتانی تاراوگەدا دەژین بەلام لەناو هەموو زانستەکاندا (زانستی سیاسی، زانستی تەندروستی، زانستی تەکنەلۆژیا، زانستی گەردوون ناسی، زانستی ئابووری و...هتد) کورد زانایەکی ناوداری لێ هەڵنەکەوتوە کە ببێتە مایەی باسکردن و سەرنج و تێڕامانی ئەمریکی و ئەوروپیەکان، ئەگەر هەشبێت ژمارەیان لە پەنجەکانی دەستێک تێپەڕ ناکات، لە کاتێکدا زۆربەی میللەتانی دیکە چەندین زانایان لێ هەڵکەوتوە لە ناوەندە گرنگەکانی ئەمریکا و ئەوروپادا کار دەکەن، جگە لەوە تەنانەت کورد تاکو ئەمڕۆ وەرزشەوانێک یان هونەرمەندێکی بەناوبانگیشی لەسەر ئاستی جیهاندا نیە، لە کاتێکدا چەندین میللەتی دیکەی وەک بەنگالادیشەکان و هیندەکان و تورکەکان و فارسەکان و عەرەبەکان و پاکستانیەکان و ئەرمەنەکان و یۆنانیەکان و فلیپینی و نیپاڵیەکان و...هتد، چەندین کەسایەتی دیاری هونەرمەند و وەرزشەوان و یوتوبەر و کۆمیدیایان تێدا هەڵکەوتوە لە ئەمەریکا و ئەوروپادا کە نموونەکان هێندە زۆرن ناکرێت هەموویان لێرەدا باس بکەین، تەنها باسی بەنگلادیشەکان دەکەین بەتەنها لە ئەمریکادا چەندین کەسایەتی ناوداریان هەیە، لەکاتێکدا بەنگلادیشیەکان یەکێکن لەو نەتەوانەی کە ئەمڕۆ بە سەدان کەسیان لە ماڵەکانی کوردستاندا خزمەتگوزارن و خزمەتی تاکی کورد دەکەن!، تەنها لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادا زیاد لە 10 کەسایەتی دیاری بەنگلادیشی بەناوبانگ هەیە کە سەرنجی ئەمریکیەکان و جیهانیان بەلای خۆیاندا ڕاکێشاوە لە بوارەکانی (زانای بایڵۆجی، دیزاینەری ئۆتۆمبێل، ئەندازیاری تەلارسازی لە بینای بەرزدا، بیرۆکەو هاودامەزرێنەری کۆمپانیای یوتوب، بزنسمان، سیاسەتمەدار، ڕۆمان نووس، بڵۆگەر، یوتوبەر، گۆرانیبێژ، میوسیکسیان، کۆمیدیا، ئەکتەر،...هتد). سەرچاوەکان: - ماڵپەڕی The Guardian - ماڵپەڕی BBC News - ماڵپەڕی CNBC News - ماڵپەڕی Al Jazeera - ماڵپەڕی Daily Mail - ماڵپەڕی The New York Times - ماڵپەڕی U.S. Department of State - ماڵپەڕی United Nations OHCHR - ماڵپەڕی Human Rights Watch - ماڵپەڕی Amnesty International - ماڵپەڕی Wales Online - ماڵپەڕی World Population Review - ماڵپەڕی Bolt Burdon Kemp - ماڵپەڕی The Famous People TFP - ماڵپەڕی Middle East Eye - ماڵپەڕی Wikipedia

شیكاری: درەو 🔻 بەپێی داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی (2023)دا؛ 🔹 عێراق زیاتر لە (495 ملیۆن) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، بە تێکڕای هەر بەرمیلێک نەوتی عێراق بە (75.24) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە. 🔹 کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ئەو پێنج مانگەدا (50 ترلیۆن) دینار بووەو. 🔻 وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ پێنج مانگی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی ئایاری ساڵی (2023)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، زیاتر (45 ترلیۆن و 552 ملیار) دینار بووە، کە (95.7%)ی داهاتی نەوت و(4.3%)ی داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 هەر بەپێی ئامارەکان، دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (13.5%) و زیاتر لە (6 ترلیۆن 199 ملیار) دینار داهات لە خەرجی زیاتر بووە و سەرڕێژی کردووە. تەوەری یەکەم؛ داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی (2023)دا   وەک لە (خشتەی ژمارە (1))دا رونکراوەتەوە، پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، تا مانگی ئایاری ئەمساڵ بە بەهای (50 ترلیۆن و 98 ملیار و 2990 ملیۆن و 4 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق کە لە (30ی تەموزی 2023) بڵاوی کردووەتەوە، ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (45 ترلیۆن و 462 ملیار و 296 ملیۆن و 873 هەزار) دینار بە ڕێژەی (90.8%). بە جۆرێک؛ 1.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە کانونی دووەمی (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە کانونی دووەمی (2023)دا بە بەهای (11 ترلیۆن و 112 ملیار و 492 ملیۆن و 600 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (10 ترلیۆن و 285 ملیار و 546 ملیۆن و 454 هەزار) دینار بە ڕێژەی (92.6%). 2.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە شوباتی (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە شوباتی (2023)دا بە بەهای (9 ترلیۆن و 471 ملیار و 86 ملیۆن و 64 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 921 ملیار و 993 ملیۆن و 308 هەزار) دینار بە ڕێژەی (94.2%). 3.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە ئازاری (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە مانگی ئازاری (2023)دا بە بەهای (9 ترلیۆن و 833 ملیار و 385 ملیۆن و 310 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 44 ملیار و 906 ملیۆن و 47 هەزار) دینار بە ڕێژەی (92%). 4.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە نیسانی (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە مانگی نیسانی (2023)دا بە بەهای (10 ترلیۆن و 86 ملیار و 46 ملیۆن و 320 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە ماوەی ناوبراودا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 354 ملیار و 118 ملیۆن و 317 هەزار) دینار بە ڕێژەی (82.8%). 5.    داهاتی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە نێوان وەزارەتەکانی (نەوت و دارایی) عێراق لە ئایاری (2023)دا   پاڵپشت بە داتاکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە مانگی ئایاری (2023)دا بە بەهای (9 ترلیۆن و 595 ملیار و 279 ملیۆن و 710 هەزار) دینار، نەوتی هەناردە کردووە. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی ئایاردا ئەو داهاتەی گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 855 ملیار و 732 ملیۆن و 745 هەزار) دینار بە ڕێژەی (92.3%). خشتەی ژمارە (1) تەوەری دووەم؛ داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی (2023)دا رۆژی (30ی تەموزی 2023) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی تا کۆتایی ئایاری ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی 2023 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ ئایاری ساڵی (2023) لە (30ی تەموزی 2023) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (47 ترلیۆن و 488 ملیار و 38 ملیۆن و 593 هەزار و 702) دینار، بەجۆرێک بڕی (45 ترلیۆن و 462 ملیار و 287 ملیۆن و 873 هەزار و 109) دیناری بەڕێژەی (95.7%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (2 ترلیۆن و 25 ملیار و 750 ملیۆن و 720 هەزار و 593) دینار، بەڕێژەی (4.3%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. بڕی (ترلیۆنێک و 935 ملیار و 958 ملیۆن و 139 هەزار) دیناری لە داهاتی ئاڵوگۆڕ (الارادات التحویلیە) کورتی هێناوە و بە پوختی (45 ترلیۆن و 552 ملیار و 80 ملیۆن و 454 هەزار و 325) دینار کۆی داهاتی وەزارەتی دارایی بووە. بەم پێیەش و بە تێکڕا داهاتی مانگانە زیاتر لە (9 ترلیۆن و 110 ملیار) دینار و رۆژانە زۆرتر لە (303 ملیار) دینار بووە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یەک لە مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان و ئایاری (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)). خشتەی ژمارە (2) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی 2023 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، دوو، سێ، چوار و پێنجی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (39 ترلیۆن و 353 ملیار و 32 ملیۆن و 229 هەزار و 385) دینار، بەجۆرێک بڕی (34 ترلیۆن و 413 ملیار و 806 ملیۆن و 598 هەزار و 861) دیناری بەڕێژەی (87.6%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (4 ترلیۆن و 939 ملیار و 225 ملیۆن و 630 هەزار و 524) دیناری بەڕێژەی (12.4%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان و ئایاری (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)). خشتەی ژمارە (3) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی 2023 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2023)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (4 ترلیۆن و 939 ملیار و 225 ملیۆن و 630 هەزار و 524) دیناری بەڕێژەی (12.4%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (376 ملیار و 957 ملیۆن و 506 هەزار و 138) دیناری بە ڕێژەی (7.6%)ی بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (532 ملیار و 813 ملیۆن و 451 هەزار و 853) دیناری بە ڕێژەی (10.8%)ی بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (ترلیۆنێک و 381 ملیار و 892 ملیۆن و 540 هەزار و 631) دیناری بە ڕێژەی (28%)ی بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و ڕێگاوبان بڕی (2 ترلیۆن و 128 ملیار و 32 ملیۆن و 315 هەزار و 868) دیناری بە ڕێژەی (43.1%)ی بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (519 ملیار و 529 ملیۆن و 816 هەزار و 34) دیناری بۆ بە ڕێژەی (10.5%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)). خشتەی ژمارە (4) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی 2023 لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (39 ترلیۆن و 353 ملیار و 32 ملیۆن و 229 هەزار و 384) دینار. لە کاتێکدا کۆی پوختەی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (45 ترلیۆن و 552 ملیار و 80 ملیۆن و 454 هەزار و 325) دینار. واتە بڕی (6 ترلیۆن و 199 ملیار و 48 ملیۆن و 224 هەزار و 941) دیناری بەڕێژەی (13.5%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان و ئایاری ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی 2023 لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (3 ترلیۆن و 832 ملیار و 952 ملیۆن و 824 هەزار و 636) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (223 ملیار و 834 ملیۆن و 83 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (191 ملیۆن و 370 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (21 ملیار و 39 ملیۆن و 240 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (3 ترلیۆن و 588 ملیار و 79 ملیۆن و 500 هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (2 ترلیۆن و 583 ملیار و 306 ملیۆن و 343 هەزار و 657) دیناری بە ڕێژەی (72%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 4 ملیار و 773 ملیۆن و 156 هەزار و 899) دیناری بە ڕێژەی (28%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (6)). خشتەی ژمارە (6) تەوەری سێیەم؛ داهاتی نەوتی عێراق لە پێنج مانگی یەکەمی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق (وەک لە خشتەی ژمارە (7)دا هاتووە)، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی (2023) بڕی (495 ملیۆن و 512 هەزار و 66) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بە تێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 281 هەزار و 835) بەرمیلی فرۆشراو، هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە لەو ماوەیەدا بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (75.24) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە. کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (37 ملیار و 256 ملیۆن و 806 هەزار) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەتێکڕا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار 344) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (50 ترلیۆن و 98 ملیار و 290 ملیۆن و 4 هەزار) دینار. ئەگەر ئەو ئامارانە وردتر بکەینەوەو بەپێی مانگەکانی ساڵەکە ئاماژەیان پێبدەین، ئەوا داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق بەم شێوەیە دەبێت. 1.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی کانونی دووەمی (2023) بڕی (101 ملیۆن و 245 هەزار و 95) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 265 هەزار و 971) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (75.695) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (82.5) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (6.8) دۆلار هەرزانتر ساغکردووەتەوە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 663 ملیۆن و 788 هەزار) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار و 450) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (11 ترلیۆن و 112 ملیار و 492 ملیۆن و 600 هەزار) دینار. 2.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی شوباتی 2023 هەر بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی شوباتی (2023) بڕی (92 ملیۆن و 255 هەزار و 610) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 294 هەزار و 843) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (76.556) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (82.59) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (6.03) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 62 ملیۆن و 704 هەزار) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەتێکڕا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەتێکڕا بەرامبەر (هەزار 341) دینار بووە _لە هەفتەی یەکەمدا بەهای دۆلارێک (هەزار و 450) دینار بووە بەڵام دوای ئەوە دەبەزێندراوە بۆ (هەزار و 310)دینار_، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 471 ملیار و 86 ملیۆن و 64 هەزار) دینار. 3.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی ئازاری 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئازاری (2023) بڕی (100 ملیۆن و 913 هەزار و 27) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 255 هەزار و 259) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (74.385) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (78.43) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (4) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 506 ملیۆن و 401) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار و 310) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 833 ملیار و 385 ملیۆن و 310 هەزار) دینار. 4.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی نیسانی 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی نیسانی (2023) بڕی (98 ملیۆن و 634 هەزار و 947) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 287 هەزار و 832) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (76.174) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (84.64) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (8.46) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 699 ملیۆن و 272) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار و 310) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (10 ترلیۆن و 86 ملیار و 46 ملیۆن و 320 هەزار) دینار. 5.    داهات و بڕی نەوتی هەناردەکراوی عێراق لە مانگی ئایاری 2023 بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق لە مانگی ئایاری (2023) بڕی (102 ملیۆن و 463 هەزار و 387) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی سۆمۆوە فرۆشتووە، واتە بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 305 هەزار و 271) بەرمیل، بەپێی ئامارەکان ئەو بڕە نەوتەی هەناردەکراوە بە تێکڕا هەر بەرمیلێکی بە (71.485) دۆلاری ئەمریکی فرۆشراوە، لە کاتێکدا نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە بازاڕەکانی جیهان بەهاکەی (75.47) دۆلار بووە، واتە حکومەتی عێراق لە مانگی ناوبراودا بەتێکڕا نەوتەکەی بە (3.985) دۆلار هەرزانتر فرۆشتووە. بەپێی ئاماری کۆتایی وەزارەتەکەش کۆی داهاتی فرۆشراوی نەوتی عێراق لەماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە بڕی (7 ملیار و 324 ملیۆن و 641) دۆلار. لە ماوەی ناوبراودا بەهای یەک دۆلاری ئەمریکی لە بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر (هەزار و 310) دینار بووە، بۆیە کۆی بەهای نەوتی هەناردەکراوی عێراق بریتی بووە لە (9 ترلیۆن و 595 ملیار و 279 ملیۆن و 710 هەزار) دینار. خشتەی ژمارە (7) سەرچاوەکان؛ یەکەم؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة دووەم؛ ڕاگەیەنداوەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، دەربارە داهات و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی کۆپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی 2023، لەم لینکانەی خوارەوە بەردەستن؛ -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر كانون الثاني الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1419 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر شباط الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1455 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر آذار الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1480 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر نیسان الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1527 -    وزارة النفط تعلن عن الاحصائية النهائية للصادرات النفطية لشهر ایار الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=1555 سێیەم؛ بەهای فرۆشتنی دۆلار لە بانکی ناوەندی عێراق (1/1/2023 – 31/5/2023) -    البنک المرکزي العراقي، نتائج نافذة بيع العملة الأجنبية، مزادات سابقة؛ https://cbi.iq/currency_auction/all چوارەم؛ تایبەت بە تێکڕای نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهان، بڕوانە؛ https://countryeconomy.com/raw-materials/brent?dr    

درەو: درەو: لە بەغداد گفتوگۆ لەسەر یاسای نەوت و غاز دەكرێت بەپێی ئەو رەشنوسەی دەست (درەو) كەوتووە، شتێك نامێنێت بەناوی نەوتی غازی هەرێمی كوردستان. چوارشەمە لە بەغداد گفتوگۆ لەسەر یاسای نەوتی غاز دەكرێت، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: سبەینێ كۆبوونەوەیەكی گرنگ بە ئامادەبوونی سەركردە سیاسییەكان وهونەرییەكان لە وەزارەتی نەوتی عێراق و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان و یاساییەكان ئەنجام دەدرێت بۆ گفتوگۆكردن لەسەر یاسای نەوت و غاز، لە كۆبوونەوەكە رەشنوسی یاسای نەوت و غاز گفتوگۆدەكرێت، هەندێك دیدگا هەیە پێویستی بە بڕیاری سیاسی هەیە. بەپێی رەشنوسی یاسای نەوت وغازی عێراق كە وێنەیەكی دەست (درەو) كەوتووە لە بڕگەی یەكەمی ماددەی پێنجدا دەڵێت، ئەنجومەنێك پێكدێت بە ناوی (ئەنجومەنی فیدراڵی نەوت و غاز) بە سەرۆكایەتی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران یان هەر كەسێك كە ئەو دیاری دەكات، ئەندامانی ئەو ئەنجومەنە پێك دێن لە: 1-  وەزیری نەوتی عێراق 2-  وەزیری دارایی عێراق 3-  وەزیری پلاندانانی عێراق 4-  پارێزگاری بانكی ناوەندی 5-  وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم 6-  پارێزگاری سێ پارێزگا لەو پارێزگایەنەی نەوت بەرهەم دەهێنن و لە چوارچێوەی هەرێمی كوردستاندا نین، لەو سێ پارێزگایە پارێزگاری بەسرە ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنەكە دەبێت و دوو پارێزگاكەی تر سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران بە شێوەی خولی و ساڵانە دەستنیشانی دەكات. 7-  شارەزاكانی بواری نەوت و غاز كە نابێت ژمارەیان لە (3) شارەزا تێپەڕ بكات، بۆ ماوەی سێ ساڵ لە لایەن سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانەوە لەو ئەنجومەنە دادەمزرێن. لەبڕگەی دووەمی هەمان ماددەدا واتە ماددەی پێنج دەڵێت، ئەنجومەنی فیدراڵی نەوت و غاز لەسەر بانگهێشتی سەرۆكی ئەنجومەنەكە لانی كەم مانگی جارێك كۆدەبنەوە، بڕیارەكانی ئەم ئەنجومەنە بە زۆرینەی دەنگ پەسەند دەكرێت. بە پێی ئەم بڕگەیە بێت كورد تەنها یەك ئەندامی هەیە لە ئەنجومەنەكە، ئەویش (وەزیری سامانە سروشتییەكان)ە، بەو جۆرە هەرێمی كوردستان بە تەنها یەك ئەندام لەو ئەنجومەنەدا ناتوانێت رێگە لە تێپەڕبوونی هیچ بڕیارێكی ئەنجومەنەكە بگرێت لە كاتێكدا بڕیارەكان بە زۆرینەی دەنگ لە ئەنجومەنەكە تێدەپەڕێت. لە بڕگەی یەكەمی ماددەی هەشتی رەشنوسی پرۆژە یاسای نەوت و غازدا هاتووە كە وەزیری نەوتی عێراق ئیدارەی سەرجەم كێڵگەكانی بەرهەمهێنانی نەوت و غاز دەكات لە هەموو كۆماری عێراقی فیدراڵیدا بە هەماهەنگی لەگەڵ هەرێم و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوتدا، بەپێی ئەم ماددەیە بێت هەموو كێڵگەكانی بەرهەمهێنانی نەوت و غازی هەرێم دەكەوێتە ژێر دەسەڵاتی ئیدارەی وەزارەتی نەوتی عێراقەوە. لە ماددەی هەشتەمی رەشنوسی پرۆژە یاساكە دەسەڵاتی وەزارەتی نەوتی عێراقی دیاریدەكات لە بڕگەی یەكەمی ماددەی هەشتدا هاتووە كە وەزیری نەوتی عێراق ئیدارەی سەرجەم كێڵگەكانی بەرهەمهێنانی نەوت و غاز دەكات لە هەموو كۆماری عێراقی فیدراڵیدا بە هەماهەنگی لەگەڵ هەرێم و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوتدا، بەپێی ئەم ماددەیە بێت هەموو كێڵگەكانی بەرهەمهێنانی نەوت و غازی هەرێم دەكەوێتە ژێر دەسەڵاتی ئیدارەی وەزارەتی نەوتی عێراقەوە. لە بڕگەی هەشتەمی ماددەی هەشتدا دەڵێت وەزارەتی نەوت دەسەڵاتی دانوستاندنی لەگەڵ دەوڵەتانی تر، رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و ئیقلیمییەكان هەیە سەبارەت بە رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان و هاوشێوەكانی هەیە. لە بڕگەی نۆیەمی ماددەی هەشتدا وەزارەتی نەوتی دەستنیشانكردووە كە نوێنەرایەتی عێراق بكات لە سەرجەم كۆڕبەندە نێودەوڵەتی و ئیقلیمییەكاندا سەبارەت بە نەوت و غاز، بەپێی ئەم بڕگەیە بێت چیتر هەرێمی كوردستان ناتوانێت راستەوخۆ نوێنەری لەو كۆڕبەندە نێودەوڵەتییانەدا هەبێت كە سەبارەت بە نەوت و غاز دەبەسترێت، چیتر هەرێم ناتوانێت لەگەڵ هیچ لایەنێكی نێودەوڵەتی سەبارەت بە بابەتی نەوت و غاز بڕیاری هەبێت .  ماددەی نۆیەم، دەسەڵاتەكانی دەستەی هەرێم، واتە لایەنی پەیوەندیداری هەرێم بە نەوت و غاز دیاریكردووە، لە بڕگەی یەكی ئەو ماددەیەدا دەڵێت، هەرێم پێشنیاری چالاكی و پلان بۆ دەسەڵاتەكانی فیدراڵی دەكات تا بخرێتە چوارچێوەی پلان و بەرنامەكانی حكومەتی ناوەندەوە لە پرۆسەی نەوتدا، هاوكاری حكومەتی ناوەند دەبێت لە پێدانی راوێژ بۆ تەواوكردنی پلانەكان، بە پێی ئەم بڕگەیە حكومەتی هەرێم یاخود ئەو دەستە تایبەتمەندەی هەرێم لە نەوت و غازدا تەنها مافی پێشنیاریان هەیە. ماددەی دەیەم دەسەڵاتی پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوت دیاری دەكات، لە بڕگەی یەكەمی ئەو ماددەیەدا هەمان دەسەڵاتی هەرێم دراوە بە پارێزگاكان كە لە چوارچێوەی پێشنیاركردن تێناپەڕێت، واتە هەرێم و پارێزگان هاوتای یەك دانراون ماددەی (24) رەشنوسی پرۆژە یاساكە تایبەتە بە گواستنەوە، لە بڕگەیە یەكەمی ماددەكەدا دەڵیت،"بۆرییە سەرەكییەكان خاوەندارێتییەكەی بۆ حكومەتی عێراقی دەگەڕێتەوە" بە پێی ئەم دەقە بێت هەرێمی كوردستان مافی خاوەندارێتی بۆرییە سەرەكییەكانی نەوتی نامێنێت.    

(درەو):  ناكۆكییە سنورییەكانی نێوان عێراق‌و كوەیت جارێكی تر كەوتەوە بەر رووناكی، ئەمەش دوای ئەوەی هەردوو وڵات ئامادەیی خۆیان نیشاندا بۆ دەستپێكردنەوەی گفتوگۆ لەبارەی ئەم ناكۆكییە كە ریشەكەی بۆ نزیكەی 200 ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە.  رۆژی یەكشەممەی ئەم هەفتەیە، وەزیرانی دەرەوەی عێراق‌و كوەیت لە بەغداد چاویان بەیەكتری كەوت، هەردووكیان پابەندبوونی خۆیان بە كۆتایهێنان بە دۆسیەی دیاریكردنی سنوری ئاوی نێوان كوەیت‌و عێراق راگەیاند.  لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی هاوبەشدا لەگەڵ شێخ سالم عەبدوڵا جابر سوباحی هاوتا كوەیتییەكەیدا، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق وتی:" باسمان لە دۆسیەی دیاریكردنی سنور كرد، مشتومڕێكی دورو درێژ لەسەر ئەم بابەتە هەیە".  سەرباری ئەوەی لەدوای هێرشی عێراق بۆ سەر كوەیت، سنوری وشكانی نێوان كوەیت‌و عێراق لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە دیاریكرا، بەڵام پرسی سنورە ئاوییەكان لەوكاتەوە تائێستا هەر بە هەڵپەسێردراوی مایەوە.  پاسەوانی كەناراوەكانی كوەیت ناو بەناو دەست بەسەر بەلەمی راوچییە عێراقییەكاندا دەگرن، ئەمەش بەتۆمەتی ئەوەی بەشێوەی نایاسایی سنوری ئاویی كوەیتیان بڕیوە.  ساڵح موتێری كە لێكۆڵەرێكی سیاسی كوەیتییە دەڵێ:" بەراورد بە سنوری وشكانی، ناكۆكی سنوری ئاوی نێوان دوو وڵات، بەردەوام وەكو بابەتێكی پڕ گرێ‌و گۆڵ دەمێنێتەوە". موتێری قسەی بۆ سایتی (الحرە) كردووە، باس لەوە دەكات" سنوری وشكانی بە تۆپۆگرافی‌و چەسپاوەكان‌و ئەو نیشانە دیاریكراوانە دەستنیشان دەكرێت كە لەسەر بنەمای پاشخانی مێژوویی‌و دیمۆگرافی رێككەوتنیان لەسەر دەكرێت.. بەڵام سنوری دەریایی كێشەی لە بابەتە تەكنیكییەكاندا هەیە بۆ دیاریكردنی ئاوە نێودەوڵەتییەكان‌و دەرەوەی‌و بنی دەریاو زەریاكان".  مێژوو چی دەڵێ؟  هیشام عەوەزی مامۆستای مێژوو لە زانكۆی ئەمریكی لە كوەیت دەڵێ:" بەڵگەنامە نهێنییەكانی بەریتانیا باس لە ناكۆكییە سنورییەكانی نێوان كوەیت‌و عێراق دەكەن، ئەم بەڵگەنامانە لە 7 بەرگ پێكهاتوون كە هەر بەرگێكیان 700 لاپەڕەیە‌و ناكۆكییە سنورییەكانی نێوان كوەیت‌و عێراق لە ساڵی 1830 تاوەكو ساڵی 1994 لەخۆدەگرن".  بەگوێرەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، ناكۆكی لەبارەی هەردوو دوورگەی (بۆبیان)‌و (وەربە) كە كوەیت دەستی بەسەردا گرتوون، خاڵی سەرەكی ناكۆكی مێژووی دورو درێژی نێوان هەردوو وڵاتە. ساڵی 1961 كاتێك بەریتانیا پاراستنی خۆی لەسەر كوەیت هەڵگرت، عەبدولكەریم قاسم سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتی عێراق وتی:" كوەیت بەشێكە لە عێراق‌و لێی جیاناكرێتەوە"، چونكە لەسەردەمی عوسمانییەكاندا كوەیت بەشێك بووە لە پارێزگای بەسرە.  عێراق هەڕەشەی ئەوەی دەكرد سەروەری خۆی بەسەر كوەیتدا بسەپێنێت، بەڵام دواتر بڵاوبوونەوەی هێزی بەریتانیی لە كوەیت، عێراقی ناچار كرد پاشەكشێ بكات. سەرباری ئەوەی رژێمە سیاسییەكانی دواتری عێراق دەستیان لەم بانگەشانە هەڵگرت‌و دانیان بە سەربەخۆیی كوەیتدا نا، بەڵام حزبی بەعس كاتێك دەسەڵاتی گرتەدەست، بە فەرمی دانی نەنا بە سنوری هاوبەشی نێوان هەردوو وڵاتدا، لەگەڵ ئەمەشدا هیچ رووداوێكی گەورەی پەیوەندیدار بە ناكۆكییە سنورییەكان تاوەكو ساڵی 1990 رووی نەدا، لەو ساڵەدا عێراق بەدەست قەیرانی ئابوری دوای كۆتایهاتنی جەنگی ئێرانەوە دەیناڵاند، ئیتر لێرەوە سەردەمێكی نوێی ناكۆكی لەگەڵ كوەیت دەستیپێكرد.  تەموزی 1990 سەددام حسێن سەرۆكی پێشووی عێراق هەریەكە لە كوەیت‌و ئیماراتی عەرەبی تۆمەتبار كرد بەوەی پابەند نین بەو پشكەی كە رێكخراوی ئۆپێك بۆ وڵاتانی ئەندامی دیاریكردووە لەبواری بەرهەمهێنانی نەوت‌و، نەوتی خاو زیاتر هەناردە دەكەن، ئەمەش بووەتە هۆی دابەزینی نرخی نەوت‌و عێراق بێبەش بووە بە داهاتەكانی زێڕی رەش.  لە پاڵ ئەمەدا، سەددام بانگەشەی ئەوەی دەكرد كوەیت نەوتی خاو لە كێڵگەی (رومێلە) دەدزێت كە دەكەوێتە سەر سنوری نێوان عێراق‌و كوەیتەوە، هاوكات داوای ئەوە دەكرد كوەیت دەستبەرداری هەردوو دوورگەی (بۆبیان)‌و (وەربە) ببێت بۆ عێراق.  لە 2ی ئابی 1990دا، هێزێكی عێراقی كە لە (100 هەزار) سەرباز پێكهاتبوو، لە سنوری عێراقەوە بەرەو كوەیت پەڕییەوە، توانی لەماوەی چەند كاتژمێرێكدا بگاتە پایتەختی كوەیت. كاتێك یەكەكانی گاردی كۆماری عێراق بەرەو پایتەختی كوەیت دەرۆیشتن، هێزە تایبەتەكانی عێراق ئەركی پاراستنی پێگە سەرەكییەكانیان دەگرتە ئەستۆ، لەوانە هەردوو دوورگەی (بۆبیان)‌و (وەربە)‌و بواری ئاسمانی كوەیت‌و كۆشكی میری كوەیت‌و جێنشینەكەی.  ئاسایبوونەوەی دۆخەكە دوای هێرشەكەی سەددام كە لە شوباتی ساڵی 1991دا كۆتایی پێهات‌و بەهۆی دەستوەردانی نێودەوڵەتییەوە بە سەرۆكایەتی ئەمریكا هێزەكانی عێراق لە كوەیت كشانەوە، لە ساڵی 1993دا نەتەوە یەكگرتووەكان سنوری وشكانی‌و ئاوی نێوان عێراق‌و كوەیتی دیاریكرد. سەرباری ئەمە، نەتەوە یەكگرتووەكان ئەو سزایانەی هەڵنەوەشاندەوە كە ساڵی 1990 بەهۆی هێرش بۆسەر كوەیت بەسەر عێراقیدا سەپاند تاوەكو ساڵی 2010، واتا دوای حەوت ساڵ لە روخانی رژێمی بەعس. دوای كەوتنی رژێمی سەددام لە ساڵی 2003دا، پەیوەندی نێوان كوەیت‌و عێراق وردە وردە بەرەو ئاسایبوونەوە رۆیشت‌و پەیوەندی دیپلۆماسی نێوانیان دەستیپێكردەوە. لە رابردوودا بەرپرسانی عێراقی ئامادەیی خۆیان بۆ داننان بە سنوری وشكانی لەگەڵ كوەیت نیشانداوە، بەڵام سنوری دەریایی هێشتا خاڵی ناكۆكی نێوانیانە، بەغداد دەیەوێت دیاریكردنی سنوری ئاوی گرەنتی ئەوەی پێبدات كە بتوانێت بگاتە ئاوەكانی كەنداو، چونكە لەڕووی ئابوری‌و هەناردەی نەوتەوە پێویستی بەم گەرەنتییە هەیە.  حكومەتی ئێستای عێراق كە محەمەد شیاع سودانی سەرۆكایەتی دەكات، هەوڵی لێكنزیكبوونەوە لەگەڵ وڵاتانی كەنداوی عەرەبی دەدات‌و دەیەوێت لەبواری هاوكاری ئابوری‌و روبەڕووبونەوەی ماددە هۆشبەرەكاندا پەیوەندی خۆی لەگەڵ ئەو وڵاتانە بەهێز بكات.  لە چەند مانگی رابردوودا، عێراق پێشوازی لە چەندین بەرپرسی باڵای وڵاتانی هاریكاری كەنداو كردووە، لەناویاندا سەردانی وەزیری دەرەوەی كوەیت لە سەرەتای ئەم هەفتەیەدا. لە سەردانەكەیدا، وەزیری دەرەوەی كوەیت بەڕوونی ئاماژەی بەوەدا كە بۆ پرسی دیاریكردنی سنوری ئاوی لەگەڵ عێراق سەردانی بەغدادی كردووە، بەڵام فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق بەگشتی باسی لە دۆسیە هاوبەشەكانی نێوان هەردوو وڵات دەكرد لەوانە كێڵگە هاوبەشەكانی نەوت‌و روبەڕووبونەوەی مافیاكانی ماددەی هۆشبەرو دۆخی ژینگە. وەزیری دەرەوەی كوەیت ئاشكرایكرد، رۆژی 14ی ئەم مانگە لیژنەی هونەریی لە بەغداد كۆدەبێتەوە بۆ تەواوكردنی راوێژ لەبارەی دیاریكردنی سنوری ئاویی نێوان هەردوو وڵات".  سروشتی جوگرافی ساڵح موتێری كە لێكۆڵەرێكی سیاسی كوەیتی دەڵێ:" كێشەی گەورەی سنوری دەریایی خۆی لەوەدا دەبینێتەوە دورگەكانی بۆبیان‌و وەربە دەكەونە بەردەم رێڕەوە گرنگە ئاوییەكانی عێراقەوە".  ئەم دورگانە دانیشتوانیان تێدا نییە‌و لەسەری كەنداوەكەدا هەڵكەوتوون بە دورییەكی كەم لە خاكی هەردوو وڵاتەوە، بۆبیان بەگەورەترین دورگەی كوەیت دادەنرێت كە روبەرەكەی دەگاتە (863 كیلۆمەتر)ی چوارگۆشە، ئەمەش بەواتای ئەوە دێت یەك لەسەر سێی خاكی كوەیت پێكدەهێنێت (بەگوێرەی ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی ئەوروپا). بەڵام دورگەی (وەربە) بچوكترەو دەكەوێت دووری نزیكەی (100 مەتر) لە خۆرهەڵاتی خاكی وشكانی كوەیت‌و یەك كیلۆمەتر لە باشوری خاكی وشكانی عێراق لەنزیك دەمی شەتول عەرەب، روبەرەكەی بەتێكڕا (37 كیلۆمەتر)ی چوارگۆشەیە (ئەمە بەپێی قسەی هەمان ئاژانسی ئەوروپی).  موتێری دەڵێ" عێراق نایەوێت دان بەم سروشتە جوگرافیەدا بنێت هاوشێوەی فراوانكردنی رێڕەوە ئاوییەكان.. عێراق ماوەیەكی دورو درێژە داوای ئەم دوورگانە دەكات، بەڵام دەستبەرداربوون لێیان لەلایەن كوەیتەوە سەختە".  لەبەرامبەردا، مەناف موسەوی سەرۆكی سەنتەری بەغداد بۆ توێژینەوە دەڵێ:" كوەیت دەیەوێت خۆی بخزێنێتە قوڵایی عێراق‌و ناوچەیەكی زۆر هەیە كە لەدوای جەنگ‌و پرۆسەی دیاریكردنی سنورەوە كوەیت لە عێراقی بردووە".  موسەوی ئاماژە بەوەدەكات" هەوڵی دیاریكردنی سنور رەنگە ئامانج لێی ئەوە بێت جوڵەی گواستنەوەی دەریایی هەراسان‌و بەرتەسك بكرێتەوە‌و ئاستی قوڵایی دیاری بكرێت، هەروەك پەیوەندیداریشە بە پرۆسەی بەندەری موبارەكی كوەیتەوە كە بێدەنگی لێكراوە".  ساڵی 2011 كوەیت داواكاری عێراقی بۆ راگرتنی پرۆسەی دروستكردنی بەندەری "موبارەكی گەورە" رەتكردەوە‌و دەستی بەو پرۆژەیە كرد لە دورگەی بۆبیان، كە عێراق پێیوایە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی بەشێكی زۆر لە ئاوە نێودەوڵەتییەكانی لە كەنداودا. بەڵام دوای مشتومڕێكی سیاسی زۆر كە زیاتر لە دوو ساڵی خایاند، ساڵی 2013 هەردوو وڵات گەیشتنە رێككەوتن لەبارەی رێكخستنی پرۆسەی كەشتیەوانی لە (خور عەبدوڵا) كە دەكەوێتە سەر كەنداو. "پراگماتی" كارەكانی بنیادنانی پرۆسەی بەندەری "موبارەكی گەورە" كە بەهاكەی زیاتر لە (ملیارێك) دۆلارە، تائێستا تەواو نەبووە، ئەمەش دوای ناكۆكی نێوان عێراق‌و كوەیت لە یەك دەیەی رابردوودا.  موتێری وتی:" ئەوەی كوەیت دەستیكردووە بە تەواوكردنی قۆناغەكانی تری دروستكردنی بەندەری موبارەكی گەورە، ئاماژەیە بۆ ئەوەی جۆرێك لە بەرەوپێشچوون هەیە لە دانوستانی نێوان هەردوو وڵاتدا".  لەگەڵ ئەمەشدا موسەوی بە ئاڕاستەی پێچەوانەدا دەڕوات‌و دەڵێ:" كوەیت زیاتر بایەخ بەم بابەتە دەدات، چونكە دەیەوێت عێراق لەبارەی سنوری كەنداوی عەرەبییەوە بخاتە دۆخێكی شەرمەزاركەرەوە".  "كۆتایهێنان بەم كێشەیە كە پەیوەندیدارە بە سەروەری عێراقەوە، لەم كاتە كەمەدا، سەرباری ئەوەی لەو هەموو ساڵەدا هیچ چارەسەرێكی بۆ نەدۆزراوەتەوە، زۆر سەختە" موسەوی وا دەڵێ.  فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لەكاتی سەردانەكەی وەزیری دەرەوەی كوەیتدا رایگەیاند" جەخت لەسەر ئەوە كراوە كۆتایی بە بابەتەكانی سنوری بهێنرێت".  لەمڕووەوە موتێری دەڵێ:" پراگماتیزم بەسەر هەردوولادا زاڵە" دەستپێكردنەوەی دانوستان لەم مانگەدا ئاماژەیە بۆ ئەگەری "گەیشتن بە دەرەنجامێك"ی بەرجەستە بۆ چارەسەركردنی ئەم ناكۆكییە.  سەرچاوە: الحرة  

راپۆرت: درەو لەسەر سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان ناكۆك بوون، یەكێتیی هێشتا داوای فرەبازنەیی‌و دابەشكردنی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان دەكات بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا، لەسەر وەزارەتی پێشمەرگەش، یەكێتیی داوای 50 بە 50 دەكات، لەسەر پرسی دروستكردنی لیستی كورد لە كەركوك هیچ رێككەوتنێكیان نەكرد، ئەمە كرۆكی كۆبونەوەی ئەمڕۆی نێوان وەفدی باڵای پارتی‌و یەكێتیی بوو لە "دەباشان"ی سلێمانی، كۆبونەوەیەك كە بەبێ رێككەوتن كۆتایی هات، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. كۆبونەوەیەكی بێ ئەنجام وەفدی باڵای پارتی‌و یەكێتیی سێیەم كۆبونەوەی خۆیان دوای ماوەیەك گرژی ئەنجامدا، كۆبونەوەكە لە "دەباشان"ی سلێمانی بوو، دوای كۆبونەوەكە راگەیەندراوێكی هاوبەشیان بڵاوكردەوە، وا نیشانیاندا رێككەوتوون، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، هێشتا پارتی‌و یەكێتیی لەسەر بابەتە گرنگەكان ناكۆكن. دوای ئەو گرژییانەی كە لەنێوان هەردوو حزب لەسەر یاسای بودجەی گشتی عێراق دروستبوو، رۆژی 26ی ئایاری ئەمساڵ وەفدی باڵای پارتی‌و یەكێتیی لە بارەگای مەكتەبی سیاسی یەكێتیی لە هەولێر كۆبونەوە. رۆژی 9ی ئەم مانگە، جارێكی تر كۆبونەوە، ئەمجارەیان وەفدی یەكێتیی بە سەرۆكایەتی بافڵ تاڵەبانی چووە پیرمام بۆ كۆبونەوە لەگەڵ پارتی، ئەم كۆبونەوەیە تێكچوو، بافڵ تاڵەبانی بە نیگەرانییەوە هاتە دەرەوە‌و بە میدیاكانی وت:" یەكێتیی هێزە، یەكێتیی بە بێدەنگی نامێنێتەوە، هەر شتێك رووبدات لەمەودا وەك خۆی وەڵام دەدرێتەوە". وا دەركەوت بافڵ تاڵەبانی لە قسەی ئەندامێكی كۆمیتەی ناوەندیی توڕە بووە كە هاوكات لەگەڵ كۆبونەوەی پارتی‌و یەكێتیی قسەی كردووە‌و وتویەتی:" یەكێتیی قەبارەی جارانی نەماوە"، بەڵام بەر لە سالار عوسمانیش، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت چەندجارێك هێرشی كردبووە سەر یەكێتیی‌و وەكو "خیانەتكار" ناوی هێنا بوو، هەموو ئەمانە كاریگەری هەبوو لەسەر ئەوەی كۆبونەوەكە بێ ئەنجام كۆتایی بێت. ئەوەی ئەمڕۆ لە دەباشان بەڕێوەچوو، كۆبونەوەی سێیەم بوو، پرسی سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان‌و كێشەی هەردوو حزب لە وەزارەتی پێشمەرگە تاوتوێ كراون.   ناكۆكییەكانی لە وەزارەتی پێشمەرگە رۆژی 23ی ئەم مانگە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی كۆبونەوەی دەوری خۆی لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگە ئەنجامدا، لەم كۆبونەوەیەدا هاوپەیمانان رایانگەیاند" ئامانجی بنچینەیی یەكخستنی هێزەكانی پێشمەرگە لەژێر چەتری وەزارەتی پێشمەرگەدا، بەهۆی بارودۆخی سیاسی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بە هێواشی بەڕێوە دەچێت". هاوپەیمانی نێودەوڵەتیی بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە‌و رایگەیاند" چاوەڕوانین، هەرێمی كوردستان ویستی سیاسی نیشان بدات بۆ جێبەجێكردنی چاكسازییەكان، پێش پێداچوونەوەو هەڵسەنگاندنی ساڵانە، كە لەمانگی ئەیلولی ئەمساڵدا دەكرێت، بەتایبەت لە دانانی وەزیرێكی كاتی بۆ وەزارەتی پێشمەرگە". واتا هاوپەیمانان دەیانەوێت لەماوەی یەك مانگی داهاتوودا، پارتی‌و یەكێتیی كێشەی نێوانیان لەبارەی چاكسازییەكانی وەزارەتی پێشمەرگە چارەسەر بكەن‌و بەشێوەی كاتی كەسێك بەوەكالەت لە شوێنی (شۆڕش ئیسماعیل) دابنرێت، كە ئابی 2022ەوە دەستی لە پۆستی وەزیری پێشمەرگە كێشاوەتەوە. كێشەی پارتی‌و یەكێتیی لە وەزارەتی پێشمەرگە گەیشتوەتە دۆخێك، لیوا روكن بەختیار محەمەد ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە لە پشكی یەكێتیی بە (دەنگی ئەمریكا)ی راگەیاندووە" پەیوەندی نێوان تیمی یەكێتی‌و پارتی لە ناو وەزارەتی پێشمەرگە پچڕاوەو ڕێزو حورمەت نەماوە، وەزعێكی زۆر خراپە". وەزارەتی پێشمەرگە ئێستا وەزیری نییە، ململانێكە لەنێوان بریكاری وەزیرو ئەمینداری وەزارەتدایە، یەكەمیان سەربە پارتی‌و دووەم سەربە یەكێتییە. عەبدولخالق باپیری بریكاری وەزیری پێشمەرگە نوسراوی دەركردووە‌و دەڵێ هاوشێوەی هەموو بابەتەكانی تر، دەبێت پۆستەكانی وەزارەتی پێشمەرگە بەشێوەی (57%) بۆ پارتی‌و (43%) بۆ یەكێتیی دابەش بكرێت، بەختیار محەمەد ئەمینداری وەزارەتی پێشمەرگە وەڵامی داوەتەوە‌و نوسراوی كردووە كە بریكار دەسەڵاتی نییە بڕیارێكی لەو جۆرە بدات. یەكێتیی‌و پارتی بەر لە جێبەجێكردنی ناوەڕۆكی یاداشتی لێكتێگەیشتنی نێوان وەزارەتی پێشمەرگە‌و هێزەكانی هاوپەیمانان، پشكی خۆیان لە وەزارەتی پێشمەرگە زامن بكەن.   بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی پارتی‌و یەكێتیدا، وەفدی یەكێتیی بە وەفدی پارتییان راگەیاندووە" دابەشكردنی پۆستەكانی وەزارەتی پێشمەرگە دەبێت 50 بە 50 بێت‌و بڕیاری بریكاری وەزیری پێشمەرگە دۆخەكەی شێواندووە‌و یەكێتیی بە 57 بە 43 رازی نییە". لەبەرامبەردا وەفدی پارتی گلەییان لە یەكێتیی هەبووە لەوەی سەرقاڵی دروستكردنی هێزی ئەمنی نوێن‌و دەیانەوێت لەبواری ئەمیندا لەبری حكومەتی هەرێم مامەڵە لەگەڵ بەغداد بكەن. (درەو) زانیویەتی، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆدا وەفدی یەكێتیی گلەیی ئەوەی لە پارتی كردووە، كە رێگری دەكەن لە دانانی كەسێك بە وەكالەت بۆ پۆستی وەزیری پێشمەرگە، كە پشكی یەكێتییە‌و ئێستا پۆستەكە بەبەتاڵی ماوەتەوە، پارتی پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان بەشێوەی وەكالەت بەڕێوەدەبات، یەكێتیش دەیەوێت وەزارەتی پێشمەرگە بكات بە وەكالەت. هەڵبژاردنی كوردستان لە گفتوگۆی ئەمڕۆدا سەردانی وەفدی پارتی بۆ سلێمانی لەكاتێكدایە ئەم رۆژانە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە گفتوگۆدایە لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان بۆ ئەوەی مەرسومێكی نوێ بۆ سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەربكات. نێچیرڤان بارزانی بە نوسراوی فەرمی داوای لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق كرد پرۆسەی هەڵبژاردنی كوردستان بەڕێوە ببات، كۆمسیۆن وەڵامی دایەوە‌و رۆژی 18ی شوباتی 2024ی دیاریكرد، ئێستا سەرۆكی هەرێم دەیەوێت بە مەرسومێك رۆژی 25ی شوباتی ساڵی داهاتوو بۆ هەڵبژاردنی دیاری بكات، بەڵام بەبێ پشتیوانی یەكێتیی نایەوێت جارێكی تر سەرچڵی بكات‌و مەرسوم دەربكات، بەتایبەتیش لەكاتێكدا لە ماوەی رابردوودا دووجار مەرسومی بۆ هەڵبژاردن دەركردووە‌و هەڵبژاردنیش نەكراوە. راگەیەندراوی كۆتایی كۆبونەوەی ئەمڕۆی پارتی‌و یەكێتیی لەبارەی هەڵبژاردنەوە دەڵێ" هەردوولا پشتیوانی لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دەكەین لەو كاتەی لەلایەن سەرۆكی هەرێم دیاریدەكرێت لە دوای راوێژ لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان"، ئەم دەقە نیشانی دەدات پارتی‌و یەكێتیی لەسەر هەڵبژاردن نەگەیشتونەتە رێككەوتن، چونكە دەڵێن دوای راوێژ لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان وادەی هەڵبژاردن دیاری بكرێت. بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو)، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی پارتی‌و یەكێتییدا، هاوشێوەی دانوستانەكانی بەر لە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی كوردستان، وەفدی یەكێتیی جەختی لەسەر ئەوە كردووە هێشتا گرفتیان هەیە لەسەر كورسی كۆتای پێكهاتەكان‌و شێوازی سازدانی هەڵبژاردن". سەرباری ئەوەی ئێستا پەرلەمانی كوردستان نەماوە بۆ ئەوەی هەمواری یاسای هەڵبژاردن بكاتەوە، بەڵام هێشتا یەكێتیی داوای ئەوە دەكات هەڵبژاردنی داهاتوو بەشێوەی فرە بازنە (4 بازنەی هەڵبژاردن) بەڕێوەبچێت‌و سەرجەم كورسییەكانی پەرلەمان (111 كورسی) دابەش بكرێت بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا بە (11) كورسی كۆتای پێكهاتەكانیشەوە. (درەو) زانیویەتی، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆدا، وەفدی پارتی جارێكی تر جەختیان لەسەر ئەوە كردوەتەوە كێشەیان نییە لەگەڵ ئەوەدا هەڵبژاردنەكە بەشێوەی چوار بازنە بەڕێوەبچێت، واتا هەر پارێزگایەكی هەرێمی كوردستان بكرێت بە بازنەیەكی هەڵبژاردن، بەڵام چۆنیەتی دابەشكردنی كورسی كۆتای پێكهاتەكان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن، هێشتا لەلایەن پارتییەوە ناڕەزایەتیی لەسەرە، واتا پارتی‌و یەكێتیی گەڕاونەتەوە بۆسەر هەمان دۆخی ناكۆكییەكانیان بەر لە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی كوردستان. بەر لەوەی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان بە بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی لە 30 ئایاری ئەمساڵدا هەڵبوەشێتەوە، پارتی‌و یەكێتیی لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی كورسی كۆتاكان ناكۆك بوون‌و نەگەیشتنە رێككەوتن، تەنانەت نێوەندگیری نەتەوە یەكگرتووەكانیش سودی نەبوو، پارتی قایل بوو بەوەی (2) كورسی كۆتاكان بدات بە سنوری پارێزگای سلێمانی، كورسییەكی مەسحییەكان بۆ كۆیە‌و كورسییەكی توركمان بۆ كفری، بەڵام یەكێتیی قایل نەبوو، داوای چوار كورسی دەكرد، دوو كورسی مەسیحی‌و دوانی توركمان بۆ سنوری سلێمانی. بەهۆی ئەوەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەموار نەكراوەتەوە، هەڵبژاردنی داهاتوو دەبێت بە یاسا كۆنەكە بكرێت، ئەمە دڵخوازی یەكێتیی نییە، چونكە یاسا كۆنەكە شێوازی هەڵبژاردنی لە كوردستان بەشێوەی (یەك بازنە) دیاریكردووە، سەرباری ئەمە یاسا كۆنەكە (11) كورسییەكەی پێكهاتەكان هەر لە سنوری هەولێرو دهۆكدا دەهێڵێتەوە‌و هیچ كوردسییەك بە سنوری سلێمانی نادات. زیاد جەبار سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتیی لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان لە دادگای باڵای فیدراڵی عێراق سكاڵای لەسەر (5) ماددەی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان تۆمار كردووە، رۆژی 6ی مانگی داهاتوو واتا هەفتەی داهاتوو، دادگای فیدراڵی عێراق یەكەم دانیشتنی دادبینی لەسەر ئەم سكاڵایە بەڕێوەدەبات. هەڵبژاردن لە كەركوك بڕیاربوو لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی پارتی‌و یەكێتیدا، تەوەرێكی سەرەكی گفتوگۆكان تایبەت بێت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق لە ناوچە جێناكۆكەكان. ئەمڕۆ وادەی تۆماركردنی ناوی هاوپەیمانێتییەكان بۆ ئەم هەڵبژاردنە كۆتایی هات، بەڵام كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق ماوەی هەفتەیەك مۆڵەتی درێژكردەوە. ئێستا پارتی‌و یەكێتیی‌و لایەنە سیاسییەكانی تر تەنیا ماوەی هەفتەیەك دەرفەتیان لەبەردەستدا ماوە بۆ ئەوەی خۆیان وەكو هاوپەیمانێتی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بە دیاریكراویش لە كەركوك تۆمار بكەن. یەكێتیی كە لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017وە پۆستی پارێزگاری كەركوكی لەدەستداوە، دەیەوێت جارێكی تر ئەم پۆستە وەربگرێتەوە، بۆ ئەمەش پێویستی بە دروستكردنی هاوپەیمانێتییەكەی كوردی هەیە لە كەركوكدا، بەڵام پارتی كە خۆی وەكو براوەی جەماوەریی دوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر دەزانێت، هەرجۆرە یەك لیستییەك لەگەڵ یەكێتیی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە كەركوك رەتدەكاتەوە. راگەیەندراوی كۆبونەوەی ئەمڕۆی پارتی‌و یەكێتیی لە دەباشان، خۆی بوارد لە باسكردنی پرسی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، ئەمەش نیشاندەری ئەوەیە پارتی بۆ هەڵبژاردن لە كەركوك‌و ناوچە جێناكۆكەكان بەشێوەی بەتەنیا بەشدار دەبێت.  

درەو: ئامادەكردنی: جیهانگیر گوڵپی داهاته‌ نانه‌وتیه‌كان یه‌كێكن له‌و بابه‌تانه‌ی كه‌ له‌ پاش په‌سه‌ند كردنی یاسای بودجه‌ی 2023 بونه‌ته‌ گرفت له‌ نێوان هه‌رێم و به‌غدا، ئه‌مه‌یش به‌هۆی جیاوازیی تێڕوانینی هه‌ریه‌ك له‌و دو لایه‌نه‌وه‌یه‌ بۆ بابه‌ته‌كه. پرسی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی داهاته‌ نانه‌وتیه‌كانی هه‌رێم بۆ به‌غدا بابه‌تێكی نوێ نیه‌ و تاكو ساڵی 2013 كاری پێكراوه‌ به‌ڵام پرسه‌كه‌ تاكو ئه‌وده‌م ئاڵۆز نه‌كراوه‌ و نه‌كراوه‌ته‌ كێشه‌، وه‌ به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه‌ له‌پاش 2013ه‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌ی په‌یوه‌ندیی به ئه‌‌رك و شایسته‌كانی هه‌رێمه‌وه‌ بوبێت یاساكانی بودجه‌ی عێراق وه‌ك پیویست جێبه‌جێ نه‌كراون، بۆیه‌ ئێستا ئه‌م بابه‌ته‌ وه‌ك پرسێكی نوێ ده‌بینرێت. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌یش ئه‌و ده‌قه‌ی كه‌ ڕاده‌ستكردنی داهاته‌ نانه‌وتیه‌كانی هه‌رێم بۆ به‌غدا ده‌كاته‌ مه‌رجی ناردنی پشكی بودجه‌كه‌ی له‌ پێش 2021ه‌وه‌ له‌یاساكانی بودجه‌دا وه‌ك مه‌رج به‌و ڕاشكاویه‌ تێكستی له‌سه‌ر نه‌ده‌كرا، ته‌نها له‌یاساكانی بودجه‌ی ئه‌م دوساڵه‌ی دواییدا به‌و جۆره‌ هاتوه‌، بۆیه‌ ئاڵۆزبونی ئه‌و پرسه‌ له‌ ئێستادا وه‌ك بابه‌تێكی نوێ ده‌بینرێت. له‌ ئێستادا گرفته‌كه‌ له‌ جیاوازیی تێڕوانیی هه‌ریه‌ك له‌ هه‌رێم و به‌غدایه‌ بۆ داهاته‌ نانه‌وتیه‌كان و ڕاده‌ست كردنیان به‌به‌غدا و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی به‌شێكیان بۆ هه‌رێم. تێڕوانینی كاربه‌ده‌ستانی هه‌رێم بۆ داهاته‌ نانه‌وتیه‌كان: به‌پێی یاسای بودجه‌ی 2023 كه‌ هه‌مان ده‌ق له‌یاسای بودجه‌ی 2021یش هاتبو، هه‌رێم پابه‌نده‌ به‌وه‌ی كه‌ داهاته‌ نانه‌وتیه‌كانی ڕاده‌ستی گه‌نجیه‌نه‌ی عێراق بكات به‌پێی یاسای كارگێڕی دارایی ئیتیحادی... له‌ ڕوانگه‌ی كاربه‌ده‌ستانی هه‌رێمه‌وه‌ به‌گشتی ئه‌و داهاته‌ نانه‌وتیانه‌ی كه‌ ده‌بێ بدرێنه‌ به‌غدا ته‌نها بریتین له‌ داهاتی ده‌روازه‌ سنوریه‌كان و داهاتی فه‌رمانگه‌ ئیتیحادیه‌كان كه‌ له‌هه‌رێم كارده‌كه‌ن، وه‌ ده‌بێ 50%ی كۆی ئه‌و داهاتانه‌و به‌تایبه‌تیش داهاتی ده‌روازه‌ سنوریه‌كان پاشتر له‌لایه‌ن به‌غداوه‌ بگه‌ڕێنرێته‌وه‌ بۆ هه‌رێم ‌ ئه‌وه‌یش به‌پێی ماده‌ی 21ی یاسای بودجه‌ی 2023 و ماده‌ی 29ی یاسای كارگێڕی دارایی ئیتیحادی.  تێروانینی كاربه‌ده‌ستانی به‌غدا بۆ داهاته‌ نانه‌وتیه‌كان: تێڕوانیی كاربه‌ده‌ستانی به‌غدا بۆ ئه‌و بابه‌ته‌ زۆر جیاوازه‌، ئه‌وان پێیان وایه‌ كه‌ داهاته‌ نانه‌وتیه‌كان كۆی داهاته‌كان ده‌گرنه‌وه‌ جگه‌ له‌ داهاته‌ نه‌وتیه‌كان، وه‌ داهاتی گشتیی زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆری فه‌رمانگه‌كانیش ده‌چێته‌ چوارچێوه‌ی ئه‌و داهاتانه‌وه‌ نه‌ك ته‌نها ئه‌و فه‌رمانگه‌ ئیتیحادیانه‌ی كه‌ له‌هه‌رێم كارده‌كه‌ن، وه‌ كاربه‌ده‌ستانی به‌غدا پێیان وایه‌ كه‌ داهاتی گومرگی هیچی ناگه‌ڕێنرێته‌وه‌ بۆ هه‌رێم و ئه‌و 50%یه‌ی داهاتی ده‌روازه‌كان كه‌ ده‌گه‌ڕێنرێته‌وه‌ بۆ هه‌رێم داهاتی گومرگی ناگرێته‌وه‌ به‌ڵكو هه‌ندێ داهاتی تری ده‌روازه‌كان ده‌گرێته‌وه‌، له‌خواره‌وه‌ به‌ خوێندنه‌وه‌ی ماده‌ی 29ی یاسای كارگێڕی دارایی و چه‌ند به‌ڵگه‌یه‌كی تر ئه‌و تێڕوانیه‌ ڕونتر ده‌كه‌ینه‌وه‌: ده‌قی ماده‌ی 29ی یاسای كارگێڕی ئیتیحادی : ئه‌م داهاتانه‌ی خواره‌وه‌ ئه‌خرێنه‌وه‌ سه‌ر حسابی پارێزگاكان( به‌ پارێزگانی هه‌رێمیشه‌وه‌): 1- %50ی ڕسوم و باجی ئیتیحادی كه‌ له‌لایه‌ن ئه‌و فه‌رمانگانه‌وه‌ وه‌رده‌گیرێت كه‌ به‌ ناوه‌ندی تمویل ده‌كرێن(الدوائر الممولە مركزیا) له‌ هه‌ر پارێزگایه‌ك، ئه‌مه‌یش به‌ده‌ره‌ له‌و بڕانه‌ی كه‌ له‌داهاته‌كانی باج و ڕه‌سمی گومرگی به‌ده‌ستهینراون. 2-  پشكی پارێزگا له‌ داهاتی ده‌روازه‌ سنوریه‌كان و پترۆدۆلار. 3- داهاته‌ ناوخۆییه‌كان كه به‌ده‌ست هاتون‌ به‌پێی یاساو ته‌شریعاته‌ ناوخۆییه‌كان ئه‌وانه‌ی له‌ ئه‌نجومه‌نی پارێزگا ده‌رچون. 4- داهاته‌كانی تایبه‌ت به‌ فه‌رمانگه‌كانی شاره‌وانی (ئاو و ئاوه‌ڕۆ نه‌خشه‌دانی ئاوه‌دانی – التخطیط العمرانی- ...) وه‌ دوباره‌ ته‌رخان ده‌كرێنه‌وه‌ بۆ ئه‌و ئه‌و فه‌رمانگانه‌ی كه‌ داهاته‌كه‌یان تێدا به‌ده‌ست هێنراوه‌. تێروانیی جیاوازی هه‌ریه‌ك له‌ هه‌رێم و به‌غدا بۆماده‌ی 29 له‌م چه‌ند خاڵه‌ی خواره‌وه‌دایه‌: یه‌كه‌م/ سه‌باره‌ت به‌وه‌ی كه‌ له‌ده‌قی خاڵی یه‌كه‌می مادده‌كه‌دا هاتووه‌ هه‌ریه‌ك له‌ هه‌رێم و به‌غدا تێروانیی جیاوازیان هه‌یه‌ بۆ ئه‌م دوو بابه‌ته به‌م جۆره‌ی خواره‌وه‌‌: أ‌- له‌ ڕوانگه‌ی كاربه‌ده‌ستانی هه‌رێمه‌وه‌ فه‌رمانگه‌كانی ته‌مویلی مه‌ركه‌زی (المموله‌ مركزیا) ته‌نها ئه‌و فه‌رمانگه‌ ئیتحادیانه‌ ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ له‌ هه‌رێم كارده‌كه‌ن وه‌ك فه‌رمانگه‌ی ڕه‌گه‌زنامه‌و كارتی نیشتیمانی..هتد، به‌ڵام له‌ڕوانگه‌ی كاربه‌ده‌ستانی به‌غدا ئه‌و فه‌رمانگانه‌ كۆی فه‌رمانگه‌ حكومیيه‌كان ده‌گرنه‌وه‌ جگه‌ له‌ دامه‌زراوه‌كانی ته‌مویلی ذاتی (الادارات المموله‌ ذاتیا)، فه‌رمانگه‌كانی ته‌مویلی ذاتیش به‌پێی خاڵی شازده‌یه‌م له‌ ماده‌ی (1) له‌یاسای كارگێڕی دارایی ئیتیحادی بریتین له‌و كۆمپانیا گشتیانه‌ی كه‌ خاوه‌ندارێتیان هی ده‌وڵه‌ته‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیيه‌ گشتیانه‌ی كه‌ كه‌سێتی مه‌عنه‌وی و سه‌ربه‌خۆیی دارایی و كارگێڕیان هه‌یه‌و پشت به‌داهاتی خۆیان ده‌به‌ستن بۆ ته‌مویلی بودجه‌كه‌یان، به‌م جۆره‌ پێی تێروانینی به‌غدا كۆی باج و ڕسومی ئیتیحادی له‌ زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆری فه‌رمانگه‌ حكومیيه‌كانی پاریزگاكان ده‌درێته‌وه‌ به‌ به‌غداو له‌وێوه‌ی پاشتر 50%ی ده‌گه‌ڕێنریته‌وه‌ بۆ پارێزگاكان. ب‌- به‌پێی تێروانیی كاربه‌ده‌ستانی هه‌رێم له‌كۆی داهاتی ده‌روازه‌ سنوریيه‌كان كه‌ ده‌درێته‌ به‌غدا ده‌بێ له‌لایه‌ن به‌غداوه‌ 50%ی بگه‌ڕێنرێته‌وه‌ بۆ هه‌رێم، به‌ڵام به‌پێی تێڕوانیی كاربه‌ده‌ستانی به‌غداو به‌پێی ده‌قی خاڵی یه‌كه‌ی ماده‌ی 29ی یاساكه‌ی سه‌ره‌وه‌، ئه‌وه‌ داهاتی باج و ڕه‌سمی گومرگی ناگرێته‌وه‌، واته‌ داهاتی باج و ڕه‌سمی گومرگی 100%ى بۆ به‌غدا ده‌بێت، ئه‌م بابه‌ته‌ پێشینه‌ی هه‌یه‌و له‌پێش ده‌رچونی یاسای كارگێڕی دارایی ئیتیحادی هه‌ر به‌و جۆره‌ مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ كراوه‌. له‌ماده‌ی 22ی یاسای بودجه‌ی ساڵی 2012 داهاتبوو كه‌ پێویسته‌ وه‌زیری دارایی ئیتیحادی 50%ی داهاتی فیعلیی ده‌روازه‌ سنوریيه‌كانی پارێزگاكان ئه‌وه‌ی له‌ساڵی 2011 به‌ده‌ستهاتوه‌ بگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ پارێزگاكان، به‌ڵام له‌ ڕاپۆرتی وه‌زاره‌تی داریی هه‌رێم بۆ پرۆژه‌ یاسای بودجه‌ی 2013دا هاتوه‌: حكومه‌تی هه‌رێم بۆ ساڵی 2010 بڕی 305 ملیارو بۆ ساڵی 2011 بڕی 326 ملیاری دیناری له‌ داهاتی ده‌روازه‌ سنوریيه‌كان گه‌ڕانده‌وه‌ بۆ به‌غدا به‌ڵام به‌غدا له‌به‌رامه‌ردا ته‌نها 8 ملیار بۆ ساڵی 2010و 16 ملیار بۆ ساڵی 2011ی گه‌ڕانده‌وه‌ بۆ هه‌رێم، كه‌ ته‌نها ده‌یكرده‌ نزیكه‌ی 4%و 2%، ئه‌وه‌یش به‌پشتبه‌ستن به‌ ڕینمایی وه‌زاره‌تی دارایی ئیتحادی به‌نوسراوی ژماره‌ 10989 له‌ 27/2/2012 ئه‌نجامدرابوو، كه‌ تێیدا هاتبوو له‌ داهاته‌كانی ده‌روازه‌ سنوریيه‌كان ته‌نها چه‌ند جۆرێكیان 50%یان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ پارێزگاكان كه‌ بریتین له‌مانه‌: - ڕه‌سمی هێنانه‌وه‌ی ته‌رمی هاوڵاتیی به‌ڕه‌گه‌ز عیراقی .... - ڕه‌سمی گه‌شتیاران به‌فڕۆكه‌ی مه‌ده‌نی له‌ڕێگه‌ی دامه‌زراوه‌كانی فڕۆكه‌وانیی گشتی مه‌ده‌نی... - كرێی خزمه‌تگوزاری نیشتنه‌وه‌و حه‌واندنه‌وه‌ی فڕۆكه‌. - ڕه‌سمی ئه‌و ئۆتۆمبێلانه‌ی له‌ عێراق ده‌چنه‌ ده‌رێ له‌ ڕێگه‌ی ده‌سته‌ی گشتی گومرگ. - ڕه‌سمی دوباره‌ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ له‌ڕێگه‌ی ناوچه‌ سنوریه‌كان. به‌وجۆره‌ داهاتی ڕه‌سم و باجی گومرگی به‌ده‌ركرابوو له‌وه‌ی كه‌ هیچی بگه‌ڕێنرێته‌وه‌ بۆ هه‌رێم و پاریزگاكان.   دوه‌م/ سه‌باره‌ت به‌خاڵی دوه‌می ماده‌ی 29 تایبه‌ت به‌ پشكی پارێزگاكان له‌ داهاتی ده‌روازه‌ سنوریيه‌كان، هه‌ر به‌هه‌مان شێوه‌ی ڕونكردنه‌وه‌مان له‌ خاڵی (ب) له‌سه‌ره‌وه‌ به‌غدا پێیوایه‌ كه‌ ئه‌و پشكه‌ داهاتی گومرگی ناگرێته‌وه‌ ته‌نها چه‌ند جۆرێكی تری داهاتن كه‌ ده‌بێ 50%یان بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ پارێزگاكان ئه‌وانیش زۆر كه‌من. سێیه‌م/ خاڵی 3و 4 ی ماده‌ی 29 له‌ ڕواڵه‌تدا واده‌رده‌كه‌وێت كه‌ هیچ گرفتێك یان جیاوازیه‌ك له‌ تێروانیی هه‌ردولادا نه‌بێت له‌سه‌ری ئه‌گه‌ر له‌ كاتی جێبه‌جێكردن گرفتی بۆ دروست نه‌كرێت. به‌گشتی بابه‌تێك كه‌ جێگه‌ی سه‌رنجه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ له‌لای كاربه‌ده‌ستانی به‌غدا داهاته‌ نانه‌وتییه‌كان كۆی داهاته‌كانی حكومه‌ت ده‌گرنه‌وه‌و پێویسته‌ بچنه‌وه‌ گه‌نجینه‌ی فیدراڵی به‌ به‌غداو پاشتر له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی دارایی به‌غداوه‌ به‌پێی ماده‌ی 29ی یاسای كارگێڕی دارایی ئیتیحادی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ بكرێت، به‌و پێیه‌یش هه‌ندێ له‌ داهاته‌كانی هیچی نادرێته‌وه‌ به‌ هه‌رێم و پاریزگاكان، هه‌ندێك جۆری تر له‌ دهاته‌كان هه‌موی ده‌دریته‌وه‌ به‌ هه‌رێم و پاریزگاكان، هه‌ندێ جۆری تریش 50%ی ده‌گه‌ڕێنریته‌وه‌ بۆ هه‌ریم و پارێزگاكان. بۆ سه‌لماندنی ئه‌وه‌ی كه‌ كاربه‌ده‌ستانی به‌غدا پێیانوایه‌ داهاته‌ نانه‌وتییه‌كان هه‌موو داهاته‌كان ده‌گرێته‌وه‌ جگه‌ له‌ داهاتی نه‌وتی، سه‌ره‌ڕای ئه‌و به‌ڵگانه‌ی سه‌ره‌وه‌ لێره‌دا ئاماژه‌ به‌وه‌یش ده‌ده‌ین كه‌ هه‌ریه‌ك له‌ ئه‌مینداریه‌تی گشتیی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عێراق و وه‌زاره‌تی دارایی ئیتیحادی له‌وه‌ڵامی دادگای ئیتیحادیدا (له‌ كه‌یسی بڕیاردان له‌سه‌ر نایاسایبوونی ناردنی 200 ملیاره‌كه‌) سه‌باره‌ت به‌ڕاڤه‌ی ده‌سته‌واژه‌ی داهاته‌ نانه‌وتییه‌كان جه‌ختیان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ كردوه‌ته‌وه‌ كه‌ ئه‌و ده‌سته‌واژه‌یه‌ كۆی داهاته‌كان ده‌گرێته‌وه‌ جگه‌ له‌ داهاتی نه‌وتی. به‌پێی تێروانیی كاربه‌ده‌ستانی به‌غدا له‌ عێراقی فیدراڵی ئێستادا 100%ی كۆی داهاته‌كان داهاتی ئیتیحادین و ده‌بێ بگه‌ڕینرێنه‌وه‌ بۆ به‌غدا پاشتر له‌وێ به‌پیی تێروانینی خۆیان و به‌پی یاسای كارگێڕی دارایی ئیتیحادی به‌شێكی كه‌میان ده‌نێرێته‌وه‌ بۆ هه‌رێم. ڕاسته‌ به‌غدا زه‌مینه‌سازیی یاسایی كردوه‌ بۆ ئه‌و هه‌نگاوه‌ی به‌ڵام ئه‌و جۆره‌ به‌ مه‌ركه‌زیكردنه‌ی داهاته‌كان نه‌ك له‌گه‌ڵ فیدراڵیه‌تدا ناگونجێت، به‌ڵكو زۆر زۆر خراپتره‌ له‌و مامه‌ڵه‌یه‌ی كه‌ یاسای ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی له‌ساڵی 1974 سه‌باره‌ت به‌سه‌رچاوه‌ی داهاته‌كانی ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی له‌ ماده‌ی هه‌شته‌م ده‌قی له‌سه‌ر كردبوو به‌جۆرێك كه‌ جگه‌ له‌و پشكه‌ی كه‌ له‌ بودجه‌ی گشتییه‌وه‌ بۆ ناوچه‌كه‌ ته‌رخان ده‌كرا یازده‌ جۆر له‌ باج و ڕسوم و داهاتی جۆراوجۆر بۆ ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی دانرابوون، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدا كه‌ ئه‌و یاسایه‌ له‌لایه‌ن كورده‌وه‌ به‌ته‌واو ڕه‌تكرایه‌وه‌و هیچ حسابێكی بۆ نه‌كرا.

درەو: 🔻 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی حوزەیرانی (2023) بڵاو کردەوە، بەپێی ئامارەکە لە مانگی (6)دا؛ 🔹 (25 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 688) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 999) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 (5 هەزار و 880) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 431) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 449) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 بە هەڵدانەوەی ئامارەکانی مانگەکانی پێشووی ئەمساڵ، حاڵەتەکان لە نیوەی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (152 هەزار و 161) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (36 هەزار و 251) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران، واتا رێژەی جیابوونەوە 24% ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە عێراق بۆ نیوەی یەکەمی 2023 رۆژی (26/7/2023) ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی حوزەیرانی (2023) بڵاو کردەوە، تێیدا هاتووە، کە (25 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 688) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 999) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 880) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 431) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 449) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەڵدانەوەی ئامارەکانی مانگەکانی پێشووی ئەمساڵ حاڵەتەکان لە نیوەی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (152 هەزار و 161) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (36 هەزار و 251) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران. بە جۆرێک؛ لە کانونی یەکەمی 2023 دا، (25 هەزار و 406) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 300) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 106) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە هەمان ماوەدا (6 هەزار و 335) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 907) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 428) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە کانونی شوباتی 2023 دا، (27 هەزار و 510) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 16) گرێبەستیان لە دادگاکان و (5 هەزار 494) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (6 هەزار و 147) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 641) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 506) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە مانگی ئازاری 2023 دا، (27 هەزار و 613) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (24 هەزارو 376) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 237) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 518) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 833) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 685) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لە مانگی نیسانی 2023 دا، کەمترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی نیوەی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (17 هەزار و 105) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 786) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 319) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەمان شێوەی ئامارەکانی هاوسەرگیری کەمترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە؛ (4 هەزار و 643) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (3 هەزارو 317) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 326) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە پێچەوانەی مانگی نیسان لە مانگی ئایاری 2023 دا، بەرزترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی نیوەی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (28 هەزار و 840) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 610) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 230) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەمان شێوەی ئامارەکانی هاوسەرگیری بەرزترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 728) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (4 هەزارو 932) حاڵەتیان لە دادگاکان و (هەزار 796) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بەم پێیە وەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا لەگەڵ مانگی حوزەیراندا، حاڵەتەکان (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە نیوەی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (152 هەزار و 161) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (36 هەزار و 251) حاڵەتی جیابوونەوە. (بڕوانە خشتە و چارتی هاوپێچ)

شیكاری: درەو پشت بەست بە دواین هەڵبژارنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە پارێزگای کەرکوک؛ کورد بە یەکڕیزی لە کەرکوک براوەی یەکەم دەبێت بە مسۆگەر کردنی (6) کورسی، پێکهاتەی عەرەب (4) کورسی و تروکمانیش (2) کورسی بەدەستدەهێنێت و (3) کورسیش بە خۆڵەمێشی دەمێنێتەوە و بێگومان کورد پشکی تێیدا دەبێت. بە پەرتەوازەییش لایەنە کوردییەکان، کوتلەی گەورەی نێو ئەنجومەن لەدەست دەدەن، بەپێی یاسای هەڵبژاردن پۆستی پارێزگار بۆ ماوەیەکی نادیار و درێژ لە لایەک و ئومێدی پێکهاتەی کوردیش لە کەرکوک دەدۆڕێنن. یەکەم؛ پارێزگای کەرکوک لە چوارچێوەی یاسای هەڵبژاردندا ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، لە كۆتایی (2019)دا بەپێی هەمواری دوەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەلایەن پەرلەمانەوە كۆتایی بە كارەكانیان هێنرا، وەک بەشێک لە وەڵامدانەوەی داواكاری خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانی ئەوكاتی بەغدا و چەند پارێزگایەكی دیكە. لەو کات بەدواوە بەردەوام هەوڵ هەبووە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق. دواجار پەرلەمانی عێراق لە )27ی ئازاری 2023) بە زۆرینەی دەنگ هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاكان و قەزاكانی پەسەند كرد، بەپێی ئەو هەموارە، تەنیا یاسایەک بۆ هەردوو هەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەرکاردەبێت، ئەویش یاسای ژمارە (12) ی ساڵی (2018)ی هەموارکراو دەبێت. هەموارەكە چەندین گۆڕانكاری لە هەردوو هەڵبژاردنەكەدا كردووە، بە تایبەت لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا كە بۆ (10) ساڵ دەچێت لە عێراق ئەنجام نەدراوە، لە پارێزگای کەرکوکیش (18) ساڵە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان بەڕێوە نەچووە، بەشێكی گۆڕانكارییەكان لە نێو یاساکە پەیوەستن بە ژمارەی كورسییەكانی ئەنجومەنی پارێزگاکان، تۆماری دەنگدان و دەنگدانی ئاوارە لە كەركوك. لە ماددەی (5) ی هەمواری یاساكەدا هاتووە؛ "ئەنجومەنی وەزیران بە هەماهەنگی لەگەڵ كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان وادەی بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لەئەمساڵدا دیاریدەكات، كە ئەو وادەیە لە 20ی كانونی یەكەمی 2023 تێنەپەڕێت". لە سەر بنەمای ئەو دەقە یاساییە رۆژی (20/6/2023)دا نوسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە؛ "ئەنجومەنی وەزیران ڕۆژی (18ی کانونی یەکەمی 2023)ی وەک وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پارێزگاکان دیاریکردوە". ئەوەشی تایبەتە بە پارێزگای کەرکوک لە چوارچێوەی هەمواری یاسای هەڵبژاردن، ماددەی (35)ی یاسای ژمارە (12)ی ساڵی (2018) هەڵوەشێنراوەتەوەو چەند بڕگەیەكی یاسایی جێگەی گرتووەتەوە. لە بڕگەی یەكەمی ماددەی (13)ی هەموارەكەدا هاتووە؛ "كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان بە هەماهەنگی وەزارەتەكانی (ناوخۆ، تەندروستی، داد، بازرگانی و پلاندانان) لەگەڵ نوێنەرانی هەموو پێكهاتە كۆمەڵایەتییەكانی پارێزگای كەركوك لە پەرلەمان وردبینی بۆ تۆماری دەنگدەرانی پارێزگاكە دەكات لەسەر چەند بنەمایەك". بەپێی بنەمای یەكەمی وردبینییەكە؛ ئەو هاوڵاتیانەی لەچوارچێوەی سەرژمێری ساڵی (1957) تۆماركراون، جگە لە هاوڵاتیانی ناحیەکانی (زاب و سەرگەڕان)، ناویان لەتۆماری هەڵبژاردنی پارێزگای كەركوك دەبێت كە لە هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاكان پشتی پێدەبەسترێت. لە بنەمای دوەمدا هاتووە؛ ئەو هاوڵاتییانەی راگوێزرابون و گەڕاونەتەوە و رێكارەكانی لیژنەی تایبەت بە ماددەی (140)ی دەستوریان تێپەڕاندووە یان رێكارەكانی ئەو لیژنەیە تێدەپەڕێنن، ئەوا ناویان لە تۆماری دەنگداندا دەبێت. هەروەها بنەمای سێیەمی وردبینی تۆماری دەنگدەران باس لەوە دەكات؛ هاوڵاتیانی نیشتەجێبی پارێزگای كەركوك كە لەڕێی كۆبۆنی خۆراك پێش ساڵی (2003)ەوە دەتوانن نیشتەجێبونیان لە سنورەكەدا بسەلمێنن، مافی دەنگدانیان دەبێت. بڕگەی دووەمی ماددەی (13)ی پەیوەست بە كەركوك لە هەموارەكەدا هاتووە؛ "ئەنجامی هەڵبژاردنەكان نابنە بنەمای یاسایی و ئیداری په‌یوه‌ست به‌ دیاریكردنی داهاتووی كه‌ركوك". ته‌واوی پارێزگای كه‌ركوك، ناوچه‌یه‌كی جێناكۆكه‌ له‌ نێوان هه‌ردوو حكومه‌تی فیدراڵی عێراق و هه‌رێمی كوردستان، یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی چاره‌نوسیشی له‌ چوارچێوه‌ی مادده‌ی (140)ی ده‌ستوردایه‌ له‌رێی سێ قۆناغی ئاساییكردنه‌وه‌، سه‌رژمێری و راپرسی. لە بڕگەیەكی دیكەی یاسای هەڵبژاردندا هاتووە كە حوكمەكانی ماددەی (13)ی تایبەت بە كەركوك تەنیا بۆ یەك خولی هەڵبژاردنی داهاتوی پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاكانە. بەپێی بڕگەی چوارەم و كۆتایی ئەو ماددەیە؛ "دەسەڵات بەپێی نوێنەرایەتیكردنێكی دادپەروەرانە دابەشدەكرێت. كە زامنی بەشداریكردنی پێكهاتەكانی پارێزگاكە بكات بەدەر لەئەنجامی هەڵبژاردنەكان". ئەوەش لە كاتێكدایە پێشتر لە ماددەی (35)ی هەمواركراوی یاساكەدا كە ئێستا هەڵوەشێنراوەتەوە، دەبوو ئه‌نجومه‌نی پارێزگا رێكارێك دابنێت بۆ دابه‌شكردنی پۆسته‌ باڵاكانی كه‌ركوك، به‌ده‌ر له‌ پۆسته‌ فیدراڵییه‌كان، بە رەچاوكردنی پشكی نه‌ته‌وه‌كان. پارێزگای كەركوك، لە دوای ساڵی (2003)ەوە لەسەر بنەمای پرۆژەیەكی جەلال تاڵه‌بانی، سكرتێری ئەوکاتی یەكێتیی پۆستەكانی لەسەدا (32) بۆ هەریەك لە پێكهاتەكانی كورد، عەرەب ‌و توركمان دیاریكرا، لەگەڵ سەدا چوار بۆ كریستیان، به‌ڵام چەند ساڵێكە ناكۆكی له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ش هه‌یه. هەروەها هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاكان، زنجیرەیەك گۆڕانكاری دەربارەی دەنگدانی ئاوارە ناوخۆییەكانی ناو كەمپ و دەرەوەی جێگیركردووە، لە ماددەی (3)دا هاتووە؛ "ئاوارە ئەو عێراقییەیە كە لە دوای (9 ی كانونی یەكەمی 2013) لە شوێنی هەمیشەیی خۆیەوە بۆ شوێنێكی دیكەی ناو وڵات ئاوارە بووە". بەپێی ماددەی (16)ی هەموارەكە، ماددەی (47)ی یاسای ژمارە (12)ی (2018) هەڵدەوەشێنرێتەوە و چەند بڕگەیەكی دیكە جێگەی دەگرێتەوە، لە بڕیەكیاندا هاتووە كە؛ "تۆماری دەنگدەرانی ئاوارە پشت بە دوایین ئاماری رەسمی وەزارەتی كۆچ و كۆچبەران دەبەستێت و ئاوارەی ناو كەمپ، مافی ئەوەی هەیە لە كەمپەكەوە دەنگ بۆ دائیرەی هەڵبژاردنی زێدی خۆی بدات". لە هەمواری سێیەمی هەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجومەنی پارێزگاكاندا؛ "كورسییەكانی ئەنجومەنی پارێزگا زیاتر لە نیوەی نامێنێت بەراورد بە پێشتر، بەڵام ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمان و دابەشكارییان بەپێی پارێزگاكان، وەك خۆی دەمێنێتەوە. بەپێی بڕگەی دوەم لە ماددەی (9) ی هەموارە نوێیەكە؛ "ئەنجومەنی پارێزگا لە 12 كورسی پێكدێت، بۆ هەر 200 هەزار كەسێك كورسییەكی دیكە زیاد دەكرێت كاتێك ژمارەی دانیشتوانی پارێزگاكە لە ملیۆنێك كەس تێپەڕێت، ئەوەش پاڵپشت بە ئاماری وەزارەتی پلاندانان بۆ ساڵی 2019". لەو دابەشكارییەدا ئەنجومەنی پارێزگای كه‌ركوك دەبێتە (16) كورسی، كە كورسییەكی بۆ كۆتای كریستیانە، ئه‌وه‌ش به‌پێی ژماره‌ی دانیشتوانه‌كه‌ی ده‌گاته‌ زیاتر له‌ (ملیۆنێك و 600 هه‌زار) كه‌س، لەكاتێكدا لە هەڵبژاردنی (2005) ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک لە (41) کورسی پێکهاتبوو. بەپێی ماددەی (19)ی هەموارەكە هیچ پەرلەمانتار یان ئەندامێكی ئەنجومەن یان حزب یاخود كوتلەی براوەی هەڵبژاردن ناتوانێت بگوازێتەوە بۆ هاوپەیمانی یان حزب یاخود كوتلەی دیكە تا دوای پێكهێنانی حكومەت یان هەڵبژاردنی پارێزگار و جێگرەكانی. هەر پارێزگایەك یەك بازنەی هەڵبژاردن دەبێت، بەپێی ماددەی (12) لە یاسا هەموارەكە، كە لە هەڵبژاردنی رابردوی پەرلەماندا هەر پارێزگایەك كرابوو بە چەند بازنەیەكی هەڵبژاردن. بەپێی ماددەی (7)ی هەموارەكە لەمەودوا یەكلاكردنەوەی كورسییەكانی هەڵبژاردن و دابەشكاری دەنگەكان بەپێی سیستەمی سانتلیگۆی هەموارکراو (1.7 – 3 – 5 - 7 – 9 .....هتد) دەبێت. دووەم؛ بەشداری کورد لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک لە نێوان یەکڕیزی پەرتەوازەییدا لەبەر رۆشنایی ئەو چوارچێوە یاساییەی لە بەشی پێشتردا ئاماژەمان پێدا، هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق، بە تایبەتیش لە پارێزگای کەرکوک لە دۆخێکی تەواو جیاوازدا بەڕێوە دەچێت، بەتایبەتیش ئەم هەڵبژاردنە بۆ پێکهاتەی کورد لە کەرکوک چارەنوسسازەو بۆ بەشداریکردنیش لەبەردەم چەند ئەگەرێکدایە و هەر ئەگەرێکیش لێکەوتەی خۆی هەیە بۆ پێکهاتەی کورد لە کەرکوک، کە لەم بەشەدا لەسەر بنەمای دەنگی پێکهاتە و لایەنەکانی بەشدار لە دواین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، لەو پارێزگایە لێکدەدەینەوە. 1.    پێگەی پێکهاتەکان لەسەر بنەمای یەکڕیزیان لە پارێزگای کەرکوک بەپێی دواین ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە پارێزگای کەرکوک کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو _ کە پارێزگاکە لە سێ بازنەی هەڵبژاردن پێکهاتبوو وردەکاری ئەنجامە پەسەند کراوەکە هاوپێچی ئەم ڕاپۆرتەیە_ لە سەر ئاستی هەرسێ بازنەکەی هەڵبژاردن (409 هەزار و 494) دەنگی ڕاستەقینە بەدەستهاتووە، بەجۆرێک؛ پێکهاتەی کورد زۆرینەی دەنگەکانی پارێزگاکەی بردووەتەوە بە (160 هەزار و 370) دەنگ، پێکهاتەی عەرەب بە پلەی دووەم دێت بە (120 هەزار و 672) دەنگ و پێکهاتەی تروکمان پلەی سێیەمی هەیە بە (45 هەزار و 773) دەنگی و سەربەخۆکانیش (82 هەزار و 679) دەنگیان بەدەستهێناوە (لێرەدا بە دەنگی خۆڵەمێشی مامەڵەیان لەگەڵ دەکەین). بڕوانە خشتەی ژمارە (1).   ئەگەر پێکهاتەکان (کورد، عەرەب و تروکمان) هەر یەکەو بە لیستێکی سەربەخۆ و بەیەکڕیزی بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک بکەن، بەپێی ماددەی (7)ی هەموارەكە یەكلاكردنەوەی كورسییەكانی هەڵبژاردن و دابەشكاری دەنگەكان بەپێی سیستەمی سانتلیگۆی هەموارکراو (1.7 – 3 – 5 - 7 – 9 .....) پەیڕەو بکرێت. ئەوا پێکهاتەی کورد (6) کورسی مسۆگەر دەکات و پێکهاتەی عەرەب (4) کورسی و تروکمان (2) کورسی و (3) کورسیش بە خۆڵەمێشی دەمێنێتەوە و بێگومان کورد پشکی تێیدا دەبێت وەک لە گریمانەی یەکەم ڕونکراوەتەوە. گریمانەی یەکەم 2.    پێگەی پێکهاتەکان لەسەر بنەمای پەرتەوازەیی کورد لە پارێزگای کەرکوک تا ئێستا لایەنە کوردییەکانی پارێزگای کەرکوک نەگەیشتوون بە هیچ هاوپەیمانێتی یاخود لیستێکی هاوبەشی پێکهاتەی کورد، لە ناوچە جێناکۆکەکان، بە تایبەتیش لە پارێزگای کەرکوک. بۆیە ئەگەر تا کاتی دەرگا داخستی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان لە عێراق بەڕووی تۆمارکردنی هاوپەیمانێتییەکان بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاکان لیستی هاوبەشی کورد تۆمار نەکرێت، ئەوا ئەم بژاردەیە بۆ پێکهاتەی کورد نزیک دەبێتەوە لە بەدیهانتی. پاڵپشت بە ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە پارێزگای کەرکوک کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، لە سەر ئاستی هەرسێ بازنەکەی هەڵبژاردن (409 هەزار و 494) دەنگی ڕاستەقینە بەدەستهاتووە، بەجۆرێک؛ پێکهاتەی کورد دەنگەکانی دابەشبووە بەسەر (یەکێتی (82 هەزار و 286) دەنگ، پارتی (49 هەزار و 538) دەنگ، نەوەی نوێ (25 هەزار و 391) دەنگ، بزوتنەوەی گۆڕان (2 هەزار و 481) دەنگ، سۆسیالست (425) دەنگ، زەحمەتکێشان (249) دەنگ و کۆمەڵی دادگەری و یەکگرتووی ئیسلامی بەهۆی ئەوەی کاندیدیان نەبووە بۆیە هیچ دەنگێکیان بەدەست نەهێناوە)، پێکهاتەی عەرەب (120 هەزار و 672) دەنگ و پێکهاتەی تروکمان (45 هەزار و 773) دەنگی و سەربەخۆکانیش (82 هەزار و 679) دەنگیان بەدەستهێناوە (لێرەدا بە دەنگی خۆڵەمێشی مامەڵەیان لەگەڵ دەکەین). بڕوانە خشتەی ژمارە (2).   ئەگەر کورد بە پەرتەوازەیی و پێکهاتەکانی (عەرەب و تروکمان) هەر یەکەو بە لیستێکی سەربەخۆ و بەیەکڕیزی بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک بکەن، بەپێی ماددەی (7)ی هەموارەكە یەكلاكردنەوەی كورسییەكانی هەڵبژاردن و دابەشكاری دەنگەكان بەپێی سیستەمی سانتلیگۆی هەموارکراو (1.7 – 3 – 5 - 7 – 9 .....) پەیڕەو بکرێت. یەکێتی (3) کورسی و پارتی (2) کورسی و نەوەی نوێ (1) کورسی بەدەستدەهێنێت و (بزوتنەوەی گۆڕان، سۆسیالست، زەحمەتکێشان و ئیسلامییەکان) هیچ کورسییەک نابەنەوەو پێکهاتەی عەرەب (4) کورسی و تروکمان (2) کورسی و (3) کورسیش بە خۆڵەمێشی دەمێنێتەوە وەک لە گریمانەی دووەمدا ڕونکراوەتەوە. گریمانەی دووەم ئەگەر لە دەرەنجامی گریمانەی دووەم (کە پەرتەوازەیی کورد) نیشان دەدات، ورد ببینەوە، ئەوا جیاوازی ئەوتۆ بەدیناکرێت لە گەڵ (یەکڕیزی کورد) لە ڕووی ژمارەی کورسییەوە، بۆ پێکهاتەکانی کەرکوک بە کورد و پێکهاتەکانی دیکەشەوە، بەڵام بۆ پێکهاتەی کورد دوو خاڵی هەرە لاواز ئەوە دەبێت کە؛ یەکەم؛ لاوازی لایەنە کوردییەکان دەردەخات بۆ گەیشتن بە لێکنزیکبوونەوەیەکی هاوبەش، بەتایبەت لە پرسێکی گرنگی نەتەوەیی و پەیوەست بە "خاک"، ئەگەری قوڵبوونەوەی ناکۆکییەکانیش زیاتر دەکات بە تایبەت لە ڕەنگدانەوەی دەبێت لە سەر دۆخی سیاسی هەرێمی کوردستانیش، سەرباری ئەوەی جۆرێک لە بێهیوایی لای هاوڵاتیانی کورد لە پارێزگای کەرکوک دروست دەکات و دوور نییە ببێتە هۆی دابەزینی ئاستی ڕێژەی بەشداری کورد لە هەڵبژاردن. دووەم؛ بەپێی ماددەی (19)ی هەموارەی یاساکە "هیچ پەرلەمانتار یان ئەندامێكی ئەنجومەن یان حزب یاخود كوتلەی براوەی هەڵبژاردن ناتوانێت بگوازێتەوە بۆ هاوپەیمانی یان حزب یاخود كوتلەی دیكە تا دوای پێكهێنانی حكومەت یان هەڵبژاردنی پارێزگار و جێگرەكانی". ئەمەش ڕێگە خۆشدەکات بۆ ئەوەی گەورەترین کوتلەی نێو ئەنجومەنی پارێزگا، کانیدی خۆی پێشکەش بکات بۆ پۆستی پارێزگار، بێگومان ئەو کوتلەیەش پێکهاتەی کوردی نابێت، ئەگەر کورد بە پەرتەوازەیی بەشداری ئەم هەڵبژاردنە بکات. هاوپێچەکان ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە پارێزگای کەرکوک -    ئەنجومەنی نوێنەران یاسای ژمارە (4)ی ساڵی 2023ی هەمواری سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاکانی ژمارە (12)ی ساڵی 2018ی لە (26/3/2023). -    کۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 10/10/2021. https://ihec.iq/12986-2/ -    کەرکوک ناو، وردەكاری گۆڕانكارییەكانی یاسای هەڵبژاردن، (ڕاپۆرت)، 11/5/2023. https://kirkuknow.com/ku/news/69421 -    درەو میدیا، هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق، (ڕاپۆرت)، 22/6/2023. https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=13180    

شیكاری: درەو 🔻 پاڵپشت بە داتاکانی دەزگای ناوەندی ئاماری وەزارەتی پلاندانانی عێراق و بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی هەرێم لە ماوەی ساڵانی (2018 - 2022)؛ 🔹لەماوەی پێنج ساڵی رابردوودا لە هەرێمی كوردستان (2779) كەس گیانیان لەدەستداوەو زیاتر لە (30) هەزار كەسیش برینداربوون. 🔹 (70 هەزار و 303) روداوی هاتوچۆ تۆمارکراون، کە (73%)ی لە پارێزگاکانی عێراق و (27%)یان لە سێ پارێزگاکەی هەرێم رویانداوە. 🔹 لە نێو روداوەکانی هاتوچۆ (16 هەزار و 183) کەس گیانیان لەدەست داوە، کە (83%) یان لە پارێزگاکانی عێراق و (17%)یان لە پارێزگاکانی هەرێم تۆمار کراون. 🔹 لە بارەی بریندارانی روداوەکانی هاتوچۆوە، ژمارەکە گەیشتووە بە (85 هەزار و 266) کەس کە (64%)یان لە عێراق و (36%)یان لە سێ پارێزگاکەی هەرێم تۆمارکراون. یەکەم؛ ئامارە تۆمارکراوەکانی روداوەکانی هاتوچۆ لە عێراق و هەرێمی کوردستان 2018 – 2022 تا دێت ئاماری روداوەکانی هاتوچۆ لە عێراق و هەرێمی کوردستان، روو لە هەڵکشان دەکەن و بەپێی بەدواداچونێک بۆ روداوە تۆمارکراوەکانی هاتوچۆ و کۆکردنەوەی داتاکانی دەزگای ناوەندی ئاماری وەزارەتی پلاندانانی عێراق و بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی هەرێم لە ماوەی ساڵانی (2018 - 2022)، واتە لە (5) ساڵی ڕابردوودا (70 هەزار و 303) روداوی هاتوچۆ لە سەرتاسەری عێراق تۆمار کراوە، کە (50 هەزار و 973) روداویان بە ڕێژەی (73%) لە (15) پارێزگاکەی عێراق تۆمارکراون و (19 هەزار و 330) روداویشیان بە ڕێژەی (27%) لە سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان تۆمارکراون. زۆرترین ژمارەی ڕوداوی هاتوچۆی لە پارێزگاکانی عێراق لە ساڵی (2022) تۆمار کراوە، بەڵام زۆرترین روداوی هاتوچۆی تۆمارکراو لە هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2019) بووە. بەڵام بە تێکڕا لە هەرێم و عێراق زۆرترین روداوی تۆمار کراو لە ساڵی (2022) بووە. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)) دووەم؛ ئاماری "گیان لە دەستدان"  لە نێو ئامارە تۆمارکراوەکانی روداوەکانی هاتوچۆ  لە عێراق و هەرێمی کوردستان 2018 – 2022 هەر بەپێی داتاکانی دەزگای ناوەندی ئاماری وەزارەتی پلاندانانی عێراق و بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی هەرێم لە ماوەی ساڵانی (2018 - 2022)، واتە لە (5) ساڵی ڕابردوودا لە چوارچێوەی روداوە تۆمارکراوەکانی هاتووچۆدا (16 هەزار و 183) کەس لە سەرتاسەری عێراق گیانیان لەدەست داوە، کە (13 هەزار و 404) کەسیان بە ڕێژەی (83%) لە (15) پارێزگاکەی عێراق تۆمارکراون و (2 هەزار و 779) کەسیشیان بە ڕێژەی (17%) لە سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان تۆمارکراون. زۆرترین ژمارەی گیان لەدەستدان لە نێو ڕوداوەکانی هاتوچۆی لە پارێزگاکانی عێراق لە ساڵی (2022) تۆمار کراوە کە ژمارەیان (3 هەزار و 21) کەس بووە، بەڵام زۆرترین گیان لەدەستدانی تۆمارکراو لە هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2018) بووەو (665) کەس گیانیان لەدەستداوە. بەڵام بە تێکڕا لە هەرێم و عێراق زۆرترین گیان لەدەستدان بە روداوی تۆمار کراو لە ساڵی (2021) بووە. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). سێیەم؛ ئاماری "بریندابووان"  لە نێو ئامارە تۆمارکراوەکانی روداوەکانی هاتوچۆ لە عێراق و هەرێمی کوردستان 2018 - 2022 پاڵپشت بە داتاکانی دەزگای ناوەندی ئاماری وەزارەتی پلاندانانی عێراق و بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی هەرێم لە ماوەی ساڵانی (2018 - 2022)، واتە لە (5) ساڵی ڕابردوودا لە چوارچێوەی روداوە تۆمارکراوەکانی هاتووچۆدا (85 هەزار و 266) کەس لە سەرتاسەری عێراق بریندربوونە، کە (54 هەزار و 380) کەسیان بە ڕێژەی (64%) لە (15) پارێزگاکەی عێراق تۆمارکراون و (30 هەزار و 886) کەسیشیان بە ڕێژەی (36%) لە سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان تۆمارکراون. زۆرترین ژمارەی برینداربوون لە نێو ڕوداوەکانی هاتوچۆی لە پارێزگاکانی عێراق لە ساڵی (2022) تۆمار کراوە کە ژمارەیان (12 هەزار و 677) کەس بووە، بە هەمان شێوە زۆرترین برینداربونی تۆمارکراو لە هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2022) بووەو ژمارەکە گەیشتووە بە (7 هەزار و 250) کەسی بریندار. هاوکات بە تێکڕا لە هەرێم و عێراق زۆرترین بریندار بە روداوی هاتوچۆی تۆمار کراو لە ساڵی (2022) بووە. بۆ وردەکاری زیاتر بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)).    

  راپۆرت: درەو سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەیەوێت مەرسومی سێیەم بۆ سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەربكات، رۆژی 25ی شوبات وەكو وادەی بەڕێوەچونی هەڵبژاردنەكە دیاری بكات، بۆ ئەمەش پەیامی بۆ لایەنە سیاسییەكان ناردووە، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. سەرۆكی هەرێم مەرسومی سێیەم دەردەكات سەرچاوەیەك لە سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند، سەرۆكایەتیی هەرێم پەیامی بۆ حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان ناردووە‌و ئاگاداریكردوون لە وادەیەكی نوێ بۆ سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان. (درەو) زانیویەتی، سەرۆكایەتیی هەرێم پێشنیازی رۆژی (25ی شوبات)ی ساڵی داهاتووی كردووە بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن. ئەم پەیامەی سەرۆكایەتیی هەرێم بۆ حزبە سیاسییەكان دوای ئەوە دێت، رۆژی 18ی ئەم مانگە كۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بە فەرمی‌و لە نوسراوێكدا وەڵامی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانی دایەوە‌و تێیدا رۆژی (18ی شوبات)ی ساڵی داهاتووی وەكو وادەی بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنەكەی كوردستان دیاریكرد. رۆژی 10ی ئەم مانگە، سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان نوسراوێكی ئاڕاستەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق كرد، تێیدا داوایكرد: •    كۆمسیۆنەكەی عێراق هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەوادەی دیاریكراوی خۆیدا بەڕێوەببات كە رۆژی 18ی تشرینی دووەمی ئەمساڵە. •    ئەگەر كۆمسیۆن نەیتوانی لەوادەی دیاریكراودا هەڵبژاردنەكە بەڕێوەببات، با هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراقدا هەڵبژاردنەكەی كوردستانیش بەڕێوەببات، واتا رۆژی 18ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ. كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق بە نوسراوێك وەڵامی سەرۆكایەتی هەرێمی دایەوە، تێیدا رایگەیاند، بەهۆی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانەوە ناتوانێت هەڵبژاردنی كوردستان لەو دوو دوایەدا بەڕێوەببات كە سەرۆكایەتی هەرێم دیاریكردووە، كۆمسیۆن رۆژی 18ی شوباتی ساڵی داهاتووی دیاریكرد. ئێستا لەسەر بنەمای ئەو وادەی كە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق دیاریكردووە، دەبێت سەرۆكایەتی هەرێم بۆ جاری سێیەم مەرسوم بۆ دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەربكات، ئەمە هۆكارەكەیە كە سەرۆكایەتیی هەرێم پەیامی بۆ حزبە سیاسییەكان ناردووە.   مەرسومی یەكەمی هەڵبژاردن رۆژی 24ی شوباتی 2022 نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بە مەرسومێك رۆژی 1ی تشرینی یەكەمی 2022ی وەكو وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دیاریكرد، واتە (7) مانگ بەر لە وادەی تەواوبوونی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكی هەرێم وادەی سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی دیاریكرد. دوای دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردن لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە، لەماوەی مانگەكانی ئایاری 2022ەوە بۆ مانگی ئابی هەمان ساڵ، كەسی یەكەمی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بۆ گفتوگۆ لەسەر هەڵبژاردن سێ كۆبونەوەیان كرد: • كۆبونەوەی یەكەم: رۆژی 26ی ئایاری 2022 لە بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكان لە هەولێر بەسەرپەرەشتی خاتوو (جینین پلاسخار) نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق بەڕێوەچوو، لایەنەكان نەگەیشتنە رێككەوتن. • كۆبونەوەی دووەم: رۆژی 9ی حوزەیرانی 2022  لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم لە هەولێر بەڕێوەچوو، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم سەرپەرەشتی كرد‌و خاتوو پلاسخارت ئامادە بوو، جارێكی تر لایەنەكان لەسەر چۆنیەتی‌و وادەی بەڕێوەنی هەڵبژاردن نەگەیشتنە رێككەوتن، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەم كۆبونەوەدا نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان داوایكردووە بەر لە جەژنی (نەورۆز)ی ساڵی 2023 بەدیاریكراوی لە رۆژی (4ی ئازار)دا هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان بەڕێوەبچێت، لەم كۆبونەوەیەدا بڕیاردرا لیژنەیەك لە سەرۆكایەتی هەرێم بە سەرپەرەشتی (مستەفا سەید قادر) دروست بكرێت بۆ لێكنزیككردنەوەی بۆچونی لایەنەكان لەبارەی هەڵبژاردن‌و لە رۆژی 1ی تەموزدا لیژنەكە راپۆرتی خۆی بۆ سەرۆكایەتی هەرێم بگەڕێنێتەوە، لیژنەكەی مستەفا سەید قادر چەند كۆبونەوەیەكی لەگەڵ بەرپرسی ژوری دەزگاو ژوری هەڵبژاردنی لایەنەكان كرد، بەڵام نەیتوانی بیانگەیەنێتە رێككەوتن. • كۆبونەوەی سێیەم: رۆژی 10ی ئابی 2022 جارێكی تر كەسی یەكەمی حزبە سیاسییەكان بەئامادەبوونی نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان‌و بە سەرپەرەشتی نێچیرڤان بارزانی كۆبونەوە، ئەم كۆبونەوەیە ئاڵۆزی تێیدا دروستبوو، بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی لەبەرچاوی نوێنەرەكەی نەتەوە یەكگرتووەكان وتی: دوای گەڕانەوەی لەسەردانێكدا بۆلای بارزانی لە پیرمام، رۆژی 4ی ئاب كەسێكی "جاش" بەقەناس چاودێری كردووە‌و هەوڵیداوە تەقە لە فڕۆكەكەی بكات، هەروەها باسی لە دۆخی خراپی دارایی سلێمانی كرد، ئەمە كەشوهەوای كۆبونەوەكەی ئاڵۆز كرد‌و كەسی یەكەمی لایەنەكان بەبێ رێككەوتن لەسەر هەڵبژاردن كۆبونەوەكەیان بەجێهێشت، ئەم كۆبونەوەیە خاتوو پلاسخارتی نیگەران كرد‌و وتی" من جارێكی تر بەشداری كۆبونەوەكانتان ناكەم"، بۆ راگرتنی دڵی خاتوونی نوێنەر، نێچیرڤان بارزانی بەڵێنی پێدا كۆبونەوەی مانگی ئەیلولی 2022دا رێككەوتنی كۆتایی لەنێوان لایەنەكاندا بكرێت لەبارەی هەڵبژاردنەوە. لەم سێ كۆبونەوەیەدا مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بەشداری نەكرد‌و لەبری خۆی نوێنەری نارد، شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێش بەشداری هیچ كۆبونەوەیەكی نەكرد‌و تەنیا بۆ كۆبونەوەی یەكەم نوێنەری خۆی نارد. كۆبونەوەكان بۆ سزادانی هەڵبژاردن هیچ شتێكیان لێ سەوز نەبوو، بەمشێوەیە سازدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی لە رۆژی 1ی تشرینی یەكەمی 2022دا لەبارچوو، ئەوكات بەگشتی لایەنە سیاسییەكانی هەرێم لەبارەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانەوە دابەشبوون بەسەر دوو بەرەی ناكۆكدا، پارتی‌و یەكێتی وەكو دوو هێزی باڵادەستیی سەرەكی پێكەوە كۆك نەبوون‌و هەریەكەیان سەركردایەتیی بەرەیەكی ناكۆكییەكە دەكرد، كرۆكی ناكۆكی لەبارەی هەڵبژاردن لەنێوان لایەنەكان پەیوەندی بە (چۆنیەتی كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و پشكی لایەنەكان لە كۆمسیۆن)‌و (هەمواری یاسای هەڵبژاردن)ەوە هەبوو، لەناو هەمواری یاسای هەڵبژاردندا سێ بابەت ناكۆكی سەرەكی لەسەر بوو كە بریتین بوون لە بابەتەكانی (بازنەكانی هەڵبژاردن)‌و (تۆماری دەنگدەران)‌و (كورسی كۆتای پێكهاتەكان)، بەڵام زیاتر ناكۆكییەكە لەسەر شێوازی هەڵبژاردن چڕبوەوە. ئەوكات بەرەیەك داوا دەكرد شێوازی هەڵبژاردن وەكو هەڵبژاردنەكانی پێشوو بمێنێتەوە‌و كوردستان (یەك بازنەی) هەڵبژاردن بێت، بەرەكەی تر داوا دەكرد هاوشێوەی دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق سیستەمی هەڵبژاردن بكرێت بە (فرە بازنە)‌و هەر پارێزگایەكی كوردستان بازنەیەكی هەڵبژاردن بێت. ساڵی رابردوو بەرلەوەی وادەی یەكەمی هەڵبژاردن پەكی بكەوێت، پارتی بەزۆرینەی پەرلەمانیی لەتوانایدا بوو بەبێ لایەنەكانی تر یاسای هەڵبژاردن بەوشێوەیە تێپەڕێنێت كە خۆی دەیەوێت، بەڵام ئەمەی نەكرد، چونكە زانی بەبێ رەزامەندی یەكێتیی وەكو دەسەڵاتداری ناوچەی سلێمانی هەڵبژاردن بەڕێوەناچێت، بۆیە بابەتەكە بۆ دانوستان‌و رێككەوتن بەجێهێشت، بەڵام دەوترا پارتیش هاوشێوەی یەكێتیی زۆر تامەزرۆی هەڵبژاردن نییە، بەتایبەتیش لەكاتێكدا كە پۆستی سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆكی حكومەت‌و سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریی لەدەستدایە. وەكو ئەوەی سەرۆكی هەرێم دیاریكردبوو، هەڵبژاردن لە رۆژی 1ی تشرینی یەكەمی 2022دا بەڕێوەنەچوو، لایەنەكان نەگەیشتنە رێككەوتن، بەهۆیەوە رۆژی (6ی تشرینی دووەمی 2022) تەمەنی یاسایی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی هات. نزیكەی مانگێك بەر لە تەواوبوونی تەمەنی یاسایی خۆی، پەرلەمان لە رۆژی 9ی تشرینی یەكەمی 2022دا لە دانیشتنێكدا بۆ ماوەی یەك ساڵ تەمەنی خۆی درێژكردەوە. بە دەنگی (80) پەرلەمانتاری فراكسیۆنەكانی (پارتی، یەكێتی، هەشت پەرلەمانتاری گۆڕان، پێكهاتەكان) تا كۆتایی وەرزی پایزەی 2023 تەمەنی پەرلەمانی كوردستان درێژكرایەوە. مەرسومی دووەمی هەڵبژاردن 26ی مانگی ئازاری ئەمساڵ، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان مەرسومی دووەمی دەركردو تێیدا وادەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستانی دیاریكردەوە، ئەمجارە رۆژی 18ی تشرینی دووەمی ئەمساڵی بۆ هەڵبژاردن دیاریكرد، واتە ئەمجارەش ماوەی 8 مانگ دەرفەت بە لایەنەكان درا بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتن لەسەر كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و هەمواری یاسای هەڵبژاردن لەناو پەرلەماندا، ئەم وادەیەك تێپەڕی‌و لایەنەكان بەدیاریكراویش پارتی‌و یەكێتیی نەگەیشتنە رێككەوتن. رۆژی 30ی ئایاری ئەمساڵ، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاری خۆی لەبارەی ئەو سكاڵایانە راگەیاند كە دژی درێژكردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان تۆماركرابوون، دادگا درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستانی رەتكردەوە‌و بەمشێوەیە پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشایەوە. ئەگەری دواكەوتنی هەڵبژاردن وەكو ئەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق رەزامەندی لەسەرداوە، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەكەوێتە شوباتی ساڵی داهاتووە، واتە لە وەرزی زستاندا بەڕێوەدەچێت. كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق خۆی لە سەرەتای ساڵی داهاتوودا وادە یاساییەكەی تەواو دەبێت، بەر لە تەواوبونی وادەكەی خۆی، كۆمسیۆن دەیەوێت پابەندی سازدانی هەڵبژاردنی كوردستانی بكەوێتە ئەستۆ بۆ ئەوەی سەرلەنوێ تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە. ئێستا ئیتر هیچ بەهانەیەك لەبەردەم لایەنە سیاسییەكانی هەرێم بۆ سازدانی هەڵبژاردن نەماوە، بەهۆی ئەوەی لایەنە سیاسییەكان نەیانتوانی لە پەرلەمانەوە یاسای هەڵبژاردن هەموار بكەنەوە، هەڵبژاردنی داهاتوو بەهەمان یاسا كۆنەكە بەڕێوەدەچێت‌و كوردستان یەك بازنەی هەڵبژاردن دەبێت‌و كورسی پێكهاتەكانیش وەكو خۆی لە سنوری هەولێرو دهۆكدا دەمێنێتەوە.

راپۆرت: درەو "حكومەتی هەرێم كارەبای بۆ هەموو ناوچەكان دابینكردووە‌و بیر لە هەناردەكردنی دەكاتەوە" شەش ساڵ مەوبەر بەیان سامی عەبدولڕەحمان لە ئەمریكا وای وت، خاتوو بەیان ئەمڕۆ پۆستی نوێنەری حكومەتی هەرێمی لە واشنتۆن رادەستكرد، كارمەندێكی نوسینگەكەی مەسرور بارزانی شوێنی ئەوی گرتەوە، پارتی هاوكات لەگەڵ رەخنەكانی لە ئەمریكا، نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی گۆڕی. پەیوەندییەكانی دەرەوە چۆن لەنێوان پارتی‌و یەكێتیدا دابەشبووە؟ وردەكاری لەم راپۆرتەدا.  لە قوبادەوە بۆ بەیان‌و لەویشەوە بۆ تریفە بەیان سامی عەبدولڕەحمان ئەو ژنەی كە كۆتایی تەموزی 2017 لە كۆنفرانسێكدا لە ئەمریكا وتی:" حكومەتی هەرێم توانیویەتی كارەبا بۆ هەموو ناوچەكانی هەرێم دابین بكات‌و بیر لە هەناردەكردنیشی دەكاتەوە بۆ شارەكانی تری عێراق" دوای 8 ساڵ مانەوە لە پۆستی نوێنەری حكومەتی هەرێم لە ئەمریكا، ئەمڕۆ پۆستەكەی رادەستكرد.  تریفە عەزیز لە شوێنی بەیان سامی عەبدولڕەحمان دەستبەكاربوو، ئەمەش لە مەراسیمێكدا بوو كە سەفین دزەیی بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێم لە ئەمریكا رێكیخست. تریفە عەزیز بەرپرسی نوێی نوێنەرایەتی هەرێم لە ئەمریكا لە نوسینگەی مەسرور بارزانی كاریكردووە، بەپێی قسەی میدیاكانی پارتی ماوەی (20) ساڵ ئەزمونی كاركردنی هەیە لەكاروباری پەیوەندییە حكومییەكاندا لە ئەمریكا.  8 ساڵ لەمەوبەر قوباد تاڵەبانی كوڕە بچوكی جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردووی یەكێتیی بڕیاریدا ئەمریكا بەجێبهێڵێت‌و بگەڕێتەوە بۆ كوردستان، قوباد ئەوكات نوێنەری حكومەتی هەرێم بوو لە ئەمریكا، لەبەرامبەر ئەم پۆستەدا، یەكێتیی دەستبەرداری پۆستی نوێنەری حكومەتی هەرێم لە بەریتانیا بوو بوو بۆ پارتی.  بەڵام بەگەڕانەوەی قوباد تاڵەبانی، ئیتر پارتی ئاڵوگۆڕی بە پۆستەكان كرد، نوێنەرایەتی ئەمریكای لە یەكێتیی وەرگرتەوە‌و نوێنەرایەتی بەریتانیای پێدا، بەیان سامی عەبدولڕەحمان كه‌ له‌ به‌ریتانیا نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم بوو، گواستیه‌وه‌ بۆ ئه‌مریكاو له‌وێ له‌ لەشوێنی قوباد تاڵەبانی دەستبەكاربوو. گۆڕینی نوێنەری حكومەت لە ئەمریكا لەلایەن پارتییەوە لەكاتێكدایە، رۆژی 12ی ئەم مانگە بەسەرپەرەشتی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی، كۆمیتەی ناوەندی پارتی كۆبووەوە، لەم كۆبونەوەیەدا پارتی بە ئاشكرا ناڕەزایەتیی خۆی لەبارەی سیاسەتەكانی ئەمریكاوە نیشاندا‌و رایگەیاند" سیاسەت‌و بەرنامەكانی ئەمریكا لە خورهەڵاتی ناوەڕاست بەشێوەیەكی گشتی بووەتە مایەی نیگەرانی هاوپەیمانەكان. بەشێك لەم لێكەوتانە راستەوخۆ هەندێكیش ناڕاستەوخۆ كاریگەریان لە سەر هەرێمی كوردستان هەیە". پارتی وەكو هاوپەیمانێكی ئەمریكا لە ناوچەكە یەكەمجار بوو بەم روونیە رەخنە لە ئەمریكا بگرێت، بۆیە هەڵوێستەكەی بەلای روسیاوە مایەی تێڕامان بوو، ئاژانسێكی هەواڵی روسیا لەوبارەیەوە بابەتێكی بڵاوكردەوە، هەندێك ناڕەزایەتییەكەی پارتی لەبارەی ئەمریكا وەكو هەنگاوێكی بەرایی تەماشا دەكەن بۆ نزیكبوونەوەی پارتی لە ئێران، بەتایبەتیش لەكاتێكدا حكومەتی فیدراڵی عێراق كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی لێدەكرێت، فشارەكانی لەسەر حكومەتی هەرێم لە كەرتی نەوت‌و بودجەی گشتیدا توندكردوەتەوە. كوردو پەیوەندی دەرەوە فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە وەكو وەزارەتی دەرەوەی هەرێمی كوردستانە، ئەم فەرمانگەیە تائێستا یاسای كاركردنی نییە‌و ئەیلولی 2006 بە فەرمانی ژمارە (143)ی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران دروستكراوە. لەپاڵ ئەم فەرمانگەیەدا هێشتا حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان پەیوەندی ئاشكراو نهێنییان لەگەڵ وڵاتاندا هەیە، بەتایبەتی وڵاتێكی وەكو (توركیا) كە دان بە هەرێمی كوردستاندا نانێت، لەرێگەی حزبە سیاسییەكانەوە پەیوەندی هەیە.   بە هەردوو جۆری پەیوەندی دەرەكی فەرمی‌و نافەرمییەوە، ساڵی 2017 كاتێك ریفراندۆمی سەربەخۆیی ئەنجامدرا، هەرێمی كوردستان كەوتە ژێر فشارێكی بەهێزی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە، پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێم رۆڵێكی ئەوتۆیان نەگێڕا لە كەمكردنەوەی فشارەكاندا.  لە ئابی 2021دا سەفین دزەیی بەرپرسی فەرمانگەكە رایگەیاند" سیاسەتی دەرەوە لە دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵی عێراقدایە، بۆیە دەبێت كەمێك هەستیارانە رەفتار بكەین، بەڵام دەمانەوێت لە داهاتوودا پرۆژە یاسایەك پێشكەشی پەرلەمانی كوردستان بكەین بۆ ئەوەی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە بكرێت بە وەزارەت".  تائێستا فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە پرۆژە یاساكەی نەناردووە بۆ پەرلەمان، تەنانەت ئەگەر لە داهاتووشدا پرۆژە یاساكە بنێرێت ناتوانرێت ناوی فەرمانگەكە بكرێت بە (وەزارەتی دەرەوە)، چونكە ئەمە پێچەوانەی دەستوری عێراقە، بۆیە دەبێت ناوێكی تری بۆ بدۆزرێتەوە.  ئەم فەرمانگەیە پێكهاتووە لە (15) نوێنەرایەتی دەرەوە‌و (8) بەڕێوەبەرایەتی‌و بەتێكڕا (223) كارمەندی هەیە، خەرجی مانگانە ئەم فەرمانگەیە بەردەست نییە. نوێنەرایەتییەكانی هەرێم لە دەرەوە دەكەونە ئەم وڵاتانەوە (ئەمریكا- بەریتانیا- ئەڵمانیا- فەڕەنسا- سوید- روسیا- سویسرا- ئیسپانیا- ئیتالیا- نەمسا- پۆڵەندا- یەكێتی ئەوروپا-  ئوسترالیا- ئێران- بەغداد). پشكی لایەنەكان لە پەیوەندییەكانی دەرەوەدا نوێنەرایەتییەكانی دەرەوەی حكومەتی هەرێم بەردەوام لەنێوان لایەنەكاندا كێشمەكێشی لەسەر بووە، لە كابینەی نۆیەمیشدا یەكێتی نیشتمانی وەكو شەریكێكی مێژوویی پارتی لە حوكمڕانی هەرێمی كوردستاندا، داوای رۆڵی خۆی كرد لە فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە، لەسەر ئەم بنەمایە پۆستی جێگری بەرپرسی فەرمانگەكە درا بە یەكێتی، رۆژی 9ی ئابی 2020 (دابان شەدەڵە) لەسەر پشكی یەكێتی وەكو جێگری بەرپرسی فەرمانگەكە دەستبەكاربوو، لەسەرەتاوە دابان شەدەڵە هەندێك جموجوڵی لەم پۆستەدا هەبوو، بەڵام بەمدواییە دەركەوتنەكانی كەمبووەتەوە. پۆستەكانی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە بەشێكی گرنگی دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانی داگیركردبوو، بزوتنەوەی گۆڕان وەكو پێكهێنەرێكی ئەم كابینەیە داوای پشكی خۆی لە نوێنەرایەتییەكانی دەرەوە كرد، بەڵام تاوەكو ئێستا هیچ پۆستێكی لەم فەرمانگەیە پێنەدراوە.  پشكی پارتی لە نوێنەرایەتی دەرەوە لەدوای دروستكردنییەوە تاوەكو ئێستا، سەرۆكایەتی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە لای پارتی دیموكراتی كوردستانە، لە 2006وە ئەم فەرمانگەیە یەكجار سەرۆكایەتییەكەی گۆڕاوە، فەلاح مستەفا لەدوای دروستكردنی فەرمانگەكەوە تاوەكو تەموزی 2019 بەرپرسی فەرمانگەكە بوو، لە تەموزی 2019‌و دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی، پارتی (فەلاح مستەفا) گۆڕی بە (سەفین دزەیی).  لەكۆی (15) نوێنەرایەتی دەرەوە (10) نوێنەرایەتی دەرەوە بەدەستی پارتییەوەیە كە بریتین لە نوێنەرایەتییەكانی (ئەمریكا- ئەڵمانیا- ئوسترالیا- ئیتالیا- فەڕەنسا- روسیا- سویسرا- نەمسا- پۆڵەندا- یەكێتی ئەوروپا- بەغداد).  نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم لە بەغداد نوێنەرایەتییەكی نوێیە كە لە كابینەی نۆیەمدا دروستكرا، (فارس) عیسا كە سەربە پارتییە نوێنەرایەتی هەرێم دەكات لە بەغداد.  سەرباری پۆستی نوێنەرایەتییەكانی دەرەوە، لەناو فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەدا (7) پۆستی بەڕێوەبەر‌و (4) پۆستی راوێژكار هەن كە سەرجەمیان لای پارتییە.  بەڕێوەبەرایەتییەكانی ناو فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە ئەمانەن (پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان- رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان- پرۆتۆكۆڵ‌و شاندەكان- كاروباری یاسایی- راگەیاندن‌و پەیوەندییەكان- كارگێڕی‌و دارایی- دڵنیایی جۆریی). لەكۆی (223) كارمەند كە بۆ ئەم فەرمانگەیە دامەزرێندراون (200) كارمەندیان سەربە پارتین.    پشكی یەكێتی لە نوێنەرایەتی دەرەوە یەكێتی نیشتمانی كە پێكهێنەرێكی سەرەكی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمە، نیگەرانە لە بەشی خۆی لە فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە. یەكێتی جگە لە پۆستی جێگری سەرۆكی فەرمانگە كە دەسەڵاتێكی ئەوتۆی نییە، ئێستا تەنیا (3) نوێنەرایەتی بەدەستەوەیە كە بریتین لە نوێنەرایەتییەكانی (ئێران- بەریتانیا- سوید)، دوو نوێنەرایەتی یەكێتی چۆڵ بوون‌و هێشتا پڕنەكراونەتەوە، نوێنەرایەتی (روسیا) كە ئاسۆ شێخ جەنگیی برای لاهور شێخ جەنگیی بوو، بەهۆی ناكۆكییەكانی لەگەڵ پارتی دەستی لەكاركێشایەوە‌و پارتی وەكو كاربەڕێكەر (دانەر ئەبوبەكر مستەفا)ی لە شوێنەكەی داناوە كە ئەویش سەربە پارتییە، هەروەها نوێنەرایەتی (ئیسپانیا) كە بەدەست یەكێتییەوە بوو، بەهۆی دەستبەكاربوونی (دابان شەدەڵە) لە پۆستی جێگری سەرۆكی فەرمانگی پەیوەندییەكانی دەرەوە چۆڵ بووە‌و هێشتا پڕنەكراوەتەوە‌و (ئایدن ئۆستان) بەشێوەی كاربەڕێكەر دانراوە.  واتە بە تێكڕا لەكۆی (15) نوێنەرایەتی دەرەوە، یەكێتی تەنیا (3) نوێنەرایەتی بەدەستەوەیە‌و ئەگەر نوێنەرایەتی ئیسپانیا پڕبكاتەوە ژمارەی نوێنەرایەتییەكانی بۆ (4) نوێنەرایەتی زیاد دەكات‌و چارەنوسی نوێنەرایەتییەكەی روسیاش هەر بە نادیاری ماوەتەوە.  لەكۆی (223) كارمەند كە بۆ ئەم فەرمانگەیە دامەزرێندراون تەنیا (23) كارمەندیان سەربە یەكێتین، بەرپرسانی یەكێتی لەم فەرمانگەیە نیگەرانن لەوەی پەیوەندی لەگەڵ فەرمانگەكە بەتەواوەتی لەژێر كۆنترۆڵی پارتیدایە‌و ئەوان ئاگاداریی ئەو پەیام‌و ئیمێڵانە نین كە لە دەرەوەی ئاڕاستەی فەرمانگەكە دەكرێن.  پشكی گۆڕان لە پەیوەندییەكانی دەرەوە بزوتنەوەی گۆڕان لەكۆی (15) نوێنەرایەتی دەرەوە، هیچ نوێنەرایەتییەكی بەدەستەوە نییە، لەكابینەی پێشوودا گۆڕان تەنیا بەرپرسی نوێنەرایەتی حكومەتی لە (فەڕەنسا) بەدەستەوە بوو، كاتێك گۆڕان لە حكومەت دەركرا، پارتی ئەم پۆستەشی لێوەرگرتەوە‌و كەسێكی خۆی لە شوێنەكەی دانا كە (عەلی دۆلەمەڕی)یە‌و تائێستا لە پۆستەكەی بەردەوامە.  لە دانوستانەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمدا، بزوتنەوەی گۆڕان داوای (3) پۆستی نوێنەرایەتییەكانی دەرەوەی دەكرد، پارتی لەسەر پێدانی (2) پۆست رازی بوو، بەڵام تائێستا گۆڕان ئەو دوو پۆستەشی پڕ نەكردوەتەوە، ئەمە یەكێكە لە نیگەرانییەكانی گۆڕان سەبارەت بە رێككەوتنە سیاسییەكەی لەگەڵ پارتی.   لەكۆی (223) كارمەند كە بۆ ئەم فەرمانگەیە دامەزرێندراوە، هیچ كارمەندێكی بزوتنەوەی گۆڕان یاخود حزبە سیاسییەكانی تری تێدا نییە.  پۆستەكانی دەرەوە  •    نوێنەری هەرێم لە ئەمریكا: تریفە عەزیز- پارتی •    نوێنەری هەرێم لە ئەڵمانیا: دڵشاد بارزانی- پارتی •    نوێنەری هەرێم لە ئوسترالیا: هەڤاڵ دەسكۆ سیان- پارتی •    نوێنەری هەرێم لە ئیتالیا: رێزان حەمەساڵح ئاغا- پارتی •    نوێنەری هەرێم لە ئیسپانیا: داباش شەدەلە (یەكێتی، ئێستا شوێنەكەی بەتاڵە‌و پڕنەكراوەتەوە) •    نوێنەری هەرێم لە ئێران: نازم عومەر دەباغ- یەكێتی •    نوێنەری هەرێم  لە بەریتانیا: كاروان جەمال تاهیر- یەكێتی •    نوێنەری هەرێم لە فەڕەنسا: عەلی دۆلەمەڕی- پارتی •    نوێنەری هەرێم لە سوید: شۆڕش رەحیم- یەكێتی •    نوێنەری هەرێم لە سویسرا: فەوزی قەدوور- پارتی •    نوێنەری هەرێم لە روسیا: دانەر ئەبوبەكر مستەفا لە پارتی بەشێوەی كاربەڕێكەر لە شوێنی ئاسۆ شێخ جەنگیی لە یەكێتی دانراوە •    نوێنەری هەرێم لە نەمسا: مستەفا ئیسماعیل رەمەزان- پارتی •    نوێنەری هەرێم لە پۆڵەندا: زیاد رەئوف- پارتی •    نوێنەری هەرێم لە یەكێتی ئەوروپا: دلاوەر ئاژگەیی-پارتی زۆرینەی نوێنەرەكانی هەرێم لە دەرەوە ماوەی (12) ساڵە هیچ گۆڕانكارییەكیان تێدا نەكراوە‌و وەكو خۆیان ماونەتەوە، ئەمە لەكاتێكدایە دەبێت (5) ساڵ جارێك گۆڕانكارییان تێدا بكرێت.  نوێنەرایەتی وڵاتان لە هەرێمی كوردستان  لەبەرامبەر ئەو (15) نوێنەرایەتییەی كە هەرێمی كوردستان لە دەرەوە كردویەتییەوە، زیاتر لە (30) وڵات كوسنوڵگەریی‌و نوێنەرایەتی‌و ئاژانسی هاریكاریی خۆیان لە هەرێمی كوردستان كردوەتەوە كە ئەمانەن:  (میسر- سودان- ئەمریكا- كەنەدا- توركیا- كۆریا- هیندستان- ژاپۆن- چین- سریلانكا- قوبرس- روسیا-  ئەڵمانیا- فەڕەنسا- بەریتانیا- چیك- هەنگاریا- هۆڵەندا- ئیتالیا- ئەرمینیا- یۆنان- سوید- رۆمانیا- پۆڵەندا- نەمسا- بولگاریا- یەكێتی ئەوروپا- ئیسپانیا- دانیمارك- بیلاروسیا- یۆنامی- سلۆڤاكیا).  بەپێی قسەی سەفین دزەیی، لەسەردەمی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، تەنیا یەك وڵات كونسوڵگەریی خۆی لە هەرێم كردوەتەوە كە (ئەرمینیا)یە، بەڵام بڕیارە كونسولخانەی قەتەریش لە ماوەیەكی نزیك دەستبەكار بكات، ئازەربایجانیش بڕیارە كونسوڵخانە بكاتەوە، كونسوڵخانەی ئیتالیاش ئاستی خۆی بۆ كونسوڵخانەی گشتی بەرزكردوەتەوە. ئەرك‌و ئامانجی فەرمانگە بەپێی ئەوەی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە خۆی باسی دەكات، ئەركی فەرمانگەكە ئەمانەن:  •    پتەوكردنی پەیوەندیی دوو لایەنە لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی. •    پتەوكردنی پەیوەندییە بازرگانی، وەبەرهێنان، گەشتیاری‌و دامەزراوەیی لەگەڵ دونیای دەرەوە. •    چاودێریكردنی نوسینگەكانی حكومەتی هەرێم لە دەرەوە. •    هەماهەنگی لەگەڵ كونسوڵخانەكانی وڵاتانی بیانی لە هەرێمی كوردستان. •    ڕێكخستنی سەردانی فەرمی شاندە بارزگانی‌و سیاسییەكانی بیانی بۆ هەرێمی كوردستان. •    رێكخستن‌و پشتگیریكردنی ئەو چالاكییانەی دەبنە هۆی بەرەوپێشبردنی پێگەی هەرێم لە دەرەوە. •    هەماهەنگی‌و ڕێكخستنی پەیوەندییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ وەزارەتی دەرەوەی عێراق‌و باڵێوزخانەكانی ئەم وڵاتە لە دەرەوە. •    هەماهەنگی‌و پشتگیریكردنی ئەو چالاكییانەی كە‌ یارمەتیدەرن بۆ بەهێزكردنی پێگەی هەرێمی كوردستان لە دەرەوە. •    هەماهەنگی لەنێوان دامەزراوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و كومەڵگەی نێودەوڵەتی. •    پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری یاسایی‌و راستكردنەوەی بەڵگەنامەكان بۆ هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان لە دەرەوە. فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوە ئامانجەكانی خۆی لەم خاڵانەدا دیاریكردووە:  •    پاراستن‌و پێشخستنی بەرژەوەندییەكانی هەرێمی كوردستان‌و هاوڵاتیانی لە دەرەوە. •    هاندان‌و بەرزكردنەوەی ئاستی پەیوەندییە سیاسی‌و ئابورییەكانی هەرێم لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، بەتایبەتی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ لە ڕوانگەی پێشخستنی ئاشتی، سەقامگیریی سیاسی، پەرەپێدانی بازرگانی‌و بەرژوەندی هاوبەش. •    پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری كونسوڵگەری‌و راوێژی یاسایی بۆ هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان. •    ئاسانكاری بۆ وەزارەتەكانی حكومەتی هەرێم‌و فەرمانبەرانی بۆ بەشداریكردنیان لە كارو چالاكییەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك كۆنفرانسە نێودەوڵەتییەكان‌و كۆبونەوەو چالاكی ئاژانسەكانی یۆ ئێن‌و... هتد. •    كار دەكات بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەكانی حكومەتی هەرێم لەگەڵ نوێنەرانی كۆمەڵگەی مەدەنی‌و دامەزراوە ئەكادیمییە نێودەوڵەتییەكان لە دەرەوەو ناوەوە.  

راپۆرت: درەو لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق مەرسومێكی هەڵوەشاندەوە كە مام جەلال لەكاتی سەرۆكایەتییەكەیدا دەریكردووە، بەمە كێشەی بەڕێوەبردنی وەقفی مەسیحییەكانی لەنێوان دەسەڵاتی ئاینی مەسحییەكان‌و هێزی سیاسی مەسیحییەكانی عێراقدا بەڕووی خۆیدا تەقاندەوە، لەم پرسەدا سەرۆك كۆمار لەبەرژەوەندی رەیان كلدانی هاوڕێی بافڵ تاڵەبانی بڕیاریدا، لویس ساكۆ بەغدادی بەرەو هەولێر بەجێهێشت، وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. سەرۆك كۆمار لە یەكەم تاقیكردنەوەدا لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق كەوتوەتە ناو ململانێی مەسیحییەكانەوە، ململانێیەك كە جەمسەرێكی ئێران‌و جەمسەرەكەی تری ئەمریكا‌و ئەوروپایە. لەدوای دەستبەكاربوونی لە پۆستی سەرۆك كۆمار، ئەمە گەورەترین ئاڵنگارییە رووبەڕووی لەتیف رەشید دەبێتەوە، كێشەكە پەیوەندی بە بەڕێوەبردنی وەقفەكانی مەسیحییەوە هەیە لە عێراق، لەنێوان دەسەڵاتی ئاینی‌و  باڵی سیاسی‌و چەكداری مەسیحییەكاندا، دەسەڵاتی ئاینی لەلایەن ڤاتیكانەوە پاڵپشتی دەكرێت، باڵە سیاسی‌و چەكدارییەكەش لە ئێرانەوە نزیكە‌و رێبەرەكەیان لەلایەن ئەمریكاوە خراوەتە ناو لیستی سزاكانەوە. ئەمە یەكەم تاقیكردنەوە بوو بۆ سەرۆك كۆماری عێراق، ئەو لەنێوان بەرەی خۆرئاواو ئێراندا، لە بەرژەوەندی هێڵە ئێرانییەكە بڕیاریدا.   ناكۆكی ساكۆ‌و رەیان كلدانی ناكۆكی ناو ماڵی مەسیحییەكان لە بنەڕەتەوە پەیوەندی بە ململانێی هەژموون هەیە لەنێوان دامەزراوەی ئاینیی مەسیحی كە (لویس ساكۆ) نوێنەرایەتی دەكات لەگەڵ باڵی سەربازی مەسیحییەكان لە عێراق كە (رەیان كلدانی) نوێنەرایەتی دەكات، هەردوو جەمسەری ناكۆكییەكە دەیانەوێت هەژموونی خۆیان بەسەر مەسیحییەكانی عێراقدا بسەپێنن، بەدیاركراویش دەسەڵاتی خۆیان بەسەر وەقفەكانی مەسیحیدا بسەپێنن. كلدانی كە سەربە گروپەكانی حەشدی شەعبی شیعەیە، دەوترێت لەلایەن لایەنەكانی چوارچێوەی هەمانگیی (لایەنە شیعەكانی نزیك لە ئێران) هاندەدرێت بە ئاڕاستەی دژایەتیكردنی لویس ساكۆ، ئەمەش بە ئامانجی ئەوەی گروپە شیعەكان رێبەرایەتی مەسیحییەكانی عێراق لەبەرژەوەندی خۆیان كۆنترۆڵ بكەن. مەرسومی 147 لەنێوان مام جەلال‌و لەتیف رەشیددا رۆژی 3ی ئەم مانگە لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق مەرسومی ژمارە (147)ی ساڵی 2013ی هەڵوەشاندەوە، مەرسومێك كە لەسەردەمی سەرۆكایەتی مام جەلالدا دەركراوە‌و (لویس روفایل ساكۆ) وەكو پاتریاكی بابلی كلدانەكان لە عێراق‌و جیهان‌و بەرپرسی وەقفی مەسیحییەكان لە عێراق دەناسێنێت. لێرەوە ئیتر ناكۆكییە ناوخۆییەكانی پێكهاتەی مەسیحی عێراق بەڕووی لەتیف رەشیددا تەقییەوە، ئێوارەی رۆژی 10ی ئەم مانگە، پاتریاكی كلدانی بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوە، تێیدا كشاندنەوەی مەرسومی كۆماریی تایبەت بە دانانی لویس ساكۆ وەكو پاتریاكی كڵێسای كلدانی لە عێراق، لەلایەن سەرۆك كۆمارەوە رەتكردەوە، سەرسوڕمانی خۆی لەو بڕیارە نیشاندا‌و بە بڕیارێكی بێ پێشینە لە مێژووی عێراقدا ناوی برد. بەیاننامەكە دەڵێ:" ئەمە بڕیارێكی سیاسی بەدخوازانەیە تەنیا دژی كەسایەتی پاتریاك ساكۆ نییە كە كەسایەتییەكە لە ناوخۆ‌و دەرەوە بە هەڵوێستە نیشتمانییەكانی ناسراوە، بەڵكو دژی پێگەی پاتریاكی درێرینە لە عێراق‌و جیهاندا". پاتریاكی كلدانی كە گەورەترین كڵێسای عێراقە داوا دەكات" دۆخەكە بگەڕێندرێتەوە بۆ رەوتی ئاسایی خۆی، بەرلەوەی بەرەو قەیران پەرەبسەنێت‌و كاردانەوەی نەخوازراو بەدوای خۆیدا بهێنێت". هەندێك لە سەرچاوە سیاسییەكان باسلەوە دەكەن، بڕیاری كشاندنەوەی مەرسومی دانانی لویس ساكۆ لەلایەن لەتیف رەشیدەوە، بەهۆی ئەو فشارانە بووە لەلایەن لایەنە مەسیحییەكانەوە لەسەر سەرۆكایەتیی كۆمار دروستكراوە، بەتایبەتیش لەلایەن گروپی (بابلیۆن)ی چەكدارەوە كە رەیان كلدانی سەرۆكایەتی دەكات‌و یەكێكە لە گروپەكانی حەشدی شەعبی‌و هاوكات لایەنێكی پێكهێنەری كابینەی حكومەتە لە عێراق. ئەو سەرچاوانە دەڵێن" بڕیارەكەی لەتیف رەشید بۆ هەڵوەشاندنەوەی مەرسومەكەی لویس ساكۆ بەتەواوەتی بڕیارێكی سیاسییە، وا دەردەكەوێت سەرۆك كۆمار ئاگاداری باگراوندی كێشەی ناو ماڵی مەسیحییەكان نییە، یاخود ئەوەیە ملكەچ بووە بۆ فشارەكان". ئەم فشارانە سەرۆكایەتیی كۆماری عێراقی ناچاركرد رۆژی 7ی ئەم مانگە روونكردنەوەیەك لەبارەی كشاندنەوەی مەرسومی 147وە دەربكات، روونكردنەوەكە دەڵێ" كشاندنەوەی مەرسومە كۆمارییەكە بۆ دەستبردن نییە بۆ دۆخی ئاینیی‌و یاسایی كاردیناڵ لویس ساكۆ، بەوپێیەی ئەو لەلایەن پاپاوە وەكو پاتریاكی كڵێسای كلدانی لە عێراق‌و جیهان دانراوە، بەڵكو بۆ راستكردنەوەی دۆخی دەستورییە، بەوپێیەی مەرسومی ژمارە 147ی ساڵی 2013 بەبێ هیچ پاڵپشتییەكی دەستوری‌و یاسایی دەرچووە، سەرباری ئەمەش سەرۆكی كڵێسا‌و تائیفەكانی تریش داوای دەركردنی مەرسومی كۆماریی هاوشێوە دەكەن بەبێ بوونی هیچ پاڵپشتییەكی دەستوریی". لویس ساكۆ شارەزایانە‌و سیاسیانە وەڵامی لەتیف رەشیدی دایەوە‌و رایگەیاند" ئایا مەرسومەكەی مام جەلال هەڵەیە؟ ئێوە هاتوون ئەو هەڵەیە راستدەكەنەوە؟". سەرۆكایەتی كۆمار لەسەر ئەم بابەتە ناچاربوو، روونكردنەوەی دووەم بڵاوبكاتەوە كە تێیدا هۆكاری كشاندنەوەی مەرسومی 147 بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە" پێشترو لە هەمان سەروەختدا دوو مەرسومی كۆماریی بۆ دوو كەسایەتی ئاینیی دەرچووە‌و نوێ نەكراوەتەوە، بەهۆی ئەوەی ئەم جۆرە مەرسومانە لە بنەڕەتەوە پاڵپشتی دەستورییان نییە، مەرسومی كۆماریی تەنیا بۆ ئەو كەسانە دەردەچێت كە لە دامەزراوە‌و سەرۆكایەتییەكان‌و وەزارەت‌و دەستە حكومییەكاندا كاردەكەن، دامەزراوەی ئاینیی فەرمانگەی حكومی نییە‌و پیاوی ئاینیش كە ئەم دامەزراوانە بەڕێوەدەبەن فەرمانبەری دەوڵەت نین تاوەكو مەرسومیان بۆ دەربكرێت". بەڵام پاتریاكی كلدانی لە بەیاننامەی خۆیدا لەبارەی ئەم بابەتەوە باسلەوە دەكات" لەسەردەمی خەلافەتی عەباسییەكانەوە پاتریاك بەرائەتنامەی فەرمی پێدراوە‌و لەسەردەمی عوسمانییەكانیشدا ئەمە هەر بەردەوام بووە‌و پاتریاك فەرمانی پێدراوە‌و كۆپی ئەو فەرمانەمان هەیە كە پێی دەوترێت " الگغرا‌و "، لەسەردەمی پادشایەتی‌و كۆماریشدا هەر بەمشێوەیە بووە". پاتریاكی كلدانی ئاماژە بەوە دەكات، ئەم جۆرە مەرسومانە لە وڵاتانی عەرەبیش بۆ تائیفە مەسیحییەكان دەردەچێت، لەوانە ئوردن‌و میسرو سوریا‌و لوبنان، بۆیە ئەمان تێناگەن پاڵنەری پشتی بڕیارەكەی سەرۆك كۆمار چییە‌و وایدەبینن بڕیارەكەی سیاسییە. ئەگەر سەرۆك كۆمار سوربێت لەسەر بۆچونەكەی خۆی كە دەركردنی مەرسومی كۆماریی بۆ پیاوە ئاینییەكان نادەستورییە، دەبێت ئەو مەرسومانەی تریش هەڵوەشێنێتەوە كە بۆ زیاتر 20 سەرۆك‌و ئەسقەفی كڵێساكان لە عێراق دەرچوون. سەرباری روونكردنەوەكانی سەرۆكایەتی كۆمار، ناڕەزایەتییەكان دژی بڕیارەكەی لەتیف رەشید پەرەسەندنی بەخۆوە بینی، بەیانی رۆژی پێنج شەممەی رابردوو، مەسیحییەكانی عەنكاوە لە هەولێر لەبەردەم كڵێسای (مار یوسف) بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتیی كۆبونەوە، بەناوی گروپ‌و لایەنە مەسیحییەكانەوە بەیاننامەیان دژی سەرۆك كۆمار خوێندەوە، تۆمەتباریان كرد بەوەی سوكایەتی بە یەكێك لە سیمبولە ئاینییەكانی ئەوان كردووە، لە ناحیەی (ئەلقوش)ی باكوری موسڵیش بۆ هەمان مەبەست خۆپیشاندان كرا.    مەسیحییەكانی هەولێر لە پارتییەوە نزیكن، رەیان كلدانیش وەكو جەمسەرێكی تری ئەم ناكۆكییە لە یەكێتییەوە نزیكە‌و یەكێكە لە دۆستە نزیكەكانی بافڵ تاڵەبانی. سكاڵای رەیان دژی ساكۆ چەند مانگی رابردوو، پەیوەندی نێوان لویس ساكۆ و رەیان كلدانی گرژی تێكەوت، لەرێگەی میدیاكان‌و كۆنگرەی رۆژنامەوانییەوە قسەی توندیان كرد‌و یەكتریان تۆمەتبار كرد، ئەمە سەرەتای قۆناغێكی نوێی ناكۆكی بوو لەبارەی دۆخی ئاینی‌و سیاسی مەسیحییەكان لە عێراق، كە خۆی لە ساڵی 2003‌و كەوتنی سەددامەوە دۆخێكی خراپ‌و ناجێگیرە. لویس ساكۆ هێرشی كردەسەر رەیان كلدانی‌و وا ناوی برد كە "نوێنەرایەتی پێكهاتەی مەسیحی" ناكات، تۆمەتباری كرد بەوەی" تێوەگلاوە لە دزینی موڵك‌و ماڵی مەسیحییەكان. ساكۆ رۆژی 6ی ئایاری ئەمساڵ لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا وتی:" رێگا بەخۆم نادەم كەسێكی وەكو رەیان كلدانی ببینم، كە موڵك‌و ماڵی مەسیحییەكانی لە بەغدادو نەینەواو دەشتتی نەینەوا دزیوە‌و بە یارمەتی ژنێك كە لە پۆستی وەزیردا دایناوە (مەبەستی ئیڤان فایەق جابرۆ وەزیری كۆچ‌و كۆچبەرانی عێراقە كە سەربە بزوتنەوەی بابلیۆنە) دەیەوێت پیاوانی ئاینیی مەسیحی بكڕێت". لەسەر ئەم قسانە، رەیان كلدانی سكاڵای یاسایی لەسەر لویس ساكۆ تۆماركرد، ئەمڕۆ ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق فەرمانێكی دەركرد بۆ ئامادەبوونی لویس ساكۆ لەماوەی 48 كاتژمێردا لەبەردەم دادگا، بەگوێرەی نوسراوەكە ئەگەر ساكۆ ئامادە نەبێت، فەرمانی دەستگیركردنی بۆ دەردەچێت. بەگوێرەی نوسراوی فەرمی سەرۆكایەتی دادگای تێهەڵچوونەوەی بەغداد، بڕیارەكە لەلایەن دادوەری دادگای لێكۆڵینەوەی كەرخەوە دەرچووە كە تایبەتە بە دۆسیەكانی راگەیاندن‌و بڵاوكردنەوە. ساكۆ لە بەغدادەوە گواستیەوە بۆ هەولێر لویس ساكۆ كە ماڵەكەی لەناوچەی "مەنسور"ە لە بەغداد، نەچووە بەردەم دادگا، ئەمڕۆ نوسراوێكی بە ئیمزای خۆیەوە دەركرد، تێیدا بڕیاریدا لە بەغداد بكشێتەوە‌و دەسەڵاتەكانی بگوازێتەوە بۆ شاری هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان. وەكو خۆی لە نوسراوەكەیدا باسی لێوەكردووە، بەهۆی پاڵنەری سیاسییەوە، رووبەڕووی فشارێكی بەردەوام بووەتەوە، لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عێراق تۆمەتبار دەكات بەوەی "بۆ بەدیهێنانی ئارەزووی رەیان كلدانی سەرۆكی بزوتنەوەی بابلیۆن فەرمانەكەی دەركردووە، بۆ ئەوەی رەیان بكات بەو كەسەی كە كاروباری وەقفەكانی كڵێسا بگرێتەدەست‌و براكانیشی بكات بە هاوبەشی خۆی‌و پۆستیان پێبدات، هەروەها ئیڤان فایەقی وەزیری كۆچبەرانیش بكات بە ئەمینداری گشتی پاتریاكی‌و نەوفڵ بەهای زاواشی بكات بە سەرۆكی دیوانی وەقفی مەسیحی‌و ئاینیەكانی ترو بەمشێوەیە گەمە قێزەونەكەی تەواو بكات". دوای بڕیارەكەی بۆ كشانەوەی لە بەغدادو رۆیشتنی بۆ هەولێر، رەیان كلدانی راگەیاندراوێكی لەسەر لویس ساكۆ دەركرد، تێیدا دەڵێ:" ئێمە ئەو قسانە رەتدەكەینەوە كە لە پەیامەكەی لویس ساكۆدا هاتووە، ئێمە بزوتنەوەیەكی سیاسین‌و كەتیبە نین، بزوتنەوەیەكی سیاسی بەشدارین لە پرۆسەی سیاسیدا‌و بەشێكین لە ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت، جەخت دەكەین كشاندنەوەی مەرسوم لە لویس ساكۆ بڕیاری سەرۆكایەتی كۆمار بووە نەك بزوتنەوەی بابلیۆن‌و ئەو كارە بۆ مەبەستی راستكردنەوەی دۆخی دەستوری كراوە‌و فەخامەتی سەرۆك كۆمار مەرسومی نوێی قەداسەتی پاتریاكی بۆ ئەو كڵێسایانەی تر دەرنەكردووە كە ئەنجومەنەكانیان هەڵیانبژاردوون". رەیان كلدانی زیاتر لەسەری دەڕوات‌و دەڵێ" ئەگەر لویس ساكۆ داوای دەوڵەتی یاسا‌و دامەزراوە دەكات بۆچی بەردەوام پەنا بۆ میدیاكان دەبات بۆ لێدانی پەرلەمانتارانی كوتلەی بابلیۆن‌و تۆمەتی بێ بنەمایان دەخاتە پاڵ‌و لەبری ئەوە پەنا بۆ دادگا نابات‌و سكاڵا تۆمار بكات". كلدانی باسلەوە دەكات چەندینجار هەوڵیداوە سەردانی لویس ساكۆ بكات لە بارەگاكەی یان هەر كڵێسایەك كە ئەو دیاری بكات، بەڵام هەموو جارێك ئەو رەتیكردوەتەوە.. بۆیە ئێستاش كە بڕیاریداوە بكشێتەوە بۆ كوردستان، ئەوان ئومێدەوارن لەم ماوەیەدا پێداچوونەوە بە هەڵوێستە سیاسی‌و میدیاییەكانیدا بكات‌و پێیانوایە لویس ساكۆ ملكەچ بووە بۆ ئەجێندای سیاسی‌و جارێكی تر مەسیحییەكان وەكو كارتی فشار لەنێوان نەهەنگە سیاسییەكاندا بەكاردەهێنێت.    

راپۆرتی شیكاری: فه‌رزه‌ند شێركۆ خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ ئاسۆی په‌یوه‌ندییه‌كانی به‌رده‌م (ی.ن.ك) و (پ.د.ك) سه‌ره‌تا: هاری ڤی. جافا، فه‌یله‌سوفی سیاسی ئه‌مریكی (١٩١٨-٢٠١٥)، باوه‌ڕی وایه‌ كه‌ "هیچ مشروعییه‌تێك نییه‌ بۆ حوكمی زۆرینه‌، ئه‌گه‌ر له‌و حكومه‌تەدا مافی كه‌مینه‌ ره‌چاو نه‌كرابێت". له‌ كتێبی (سه‌رله‌نوێ دۆزینه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا)، جافا ده‌ڵێت " كام ده‌سه‌ڵاتی مه‌شروع له‌ دایك ده‌بێت له‌و هه‌ڵبژاردنه‌ی كه‌ تیایدا ئازادیی راده‌ربڕین، یا ئازادیی چاپه‌مه‌نی، یان مافی گردبوونه‌وه‌ی ئاشتیخوازانه‌ی خه‌ڵك بۆ گۆڕانكاری، بوونی نه‌بێت؟ له‌ سه‌رده‌می ناپلیۆنه‌وه‌، راپرسی بووه‌ به‌ ئامرازێكی خوازراوی ده‌سه‌ڵاته‌ خۆسه‌پێنه‌كان. له‌ دوا هه‌ڵبژاردندا كه‌ صه‌دام حسێن ئه‌نجامی دا، ٪٩٩ی ده‌نگه‌كانی به‌ده‌ست هێنا، له‌م رووه‌وه‌ صه‌دام له‌ هیتله‌ر و ستالینیش له‌پێشتر بوو". جافا له‌ درێژه‌ی نووسینه‌كه‌ی دا پێداگری ده‌كات له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ "كه‌ڵكه‌ڵه‌ی نووسه‌رانی (په‌ڕه‌ فیدراڵییه‌كان) رێگری بوو له‌ سته‌مكاریی زۆرینه‌". جافا ده‌ڵێت "ئه‌و ئایدیایه‌ی كه‌ زۆرینه‌ ماف (ده‌به‌خشێت) به‌ كه‌مینه‌، بریتییه‌ له‌ پوچییه‌كی بێ كۆتا"، چونكه‌ "ئامانجی حكومه‌تی زۆرینه‌، دابینكردنی مافێكه‌ كه‌ هه‌ر هاووڵاتییه‌ك به‌ شێوه‌یه‌كی یه‌كسان هه‌یه‌تی. به‌ ده‌ربڕینێكی ودرتر، (شتێك به‌ ناوی) مافی كه‌مینه‌ بوونی نییه‌. ته‌نها مافی تاكه‌كه‌س بوونی راسته‌قینه‌ی هه‌یه‌. ته‌نها به‌م هۆكاره‌ كه‌ زۆرینه‌ و كه‌مینه‌ خاوه‌نی مافی یه‌كسانن و له‌ ئه‌نجامدا به‌رژه‌وه‌ندیی هاوبه‌شیان هه‌یه‌، حكومه‌تی زۆرینه‌ ده‌بێت به‌ ئامرازێكی مه‌شروعی حوكمڕانی." ئه‌م نووسینه‌، ده‌یه‌وێت به‌رمه‌بنای تێزه‌كه‌ی هاری جافا، تێەگەیشتنی ئه‌م رۆژانه‌ی پارتی دیموکراتی کوردستان سەبارەت بە دیموکراسی و حكومه‌تی زۆرینه‌، شه‌نوكه‌و بكا، ئه‌وه‌ دووپات بكاته‌وه‌ كه‌ شەرعییەت نادرێت به‌ حوکمڕانیی زۆرینە تا ئه‌و حوكمڕانییه‌، مافی کەمینه‌ش وه‌ك زۆرینه‌ ره‌چاو نه‌كات. له‌ كۆتاییشدا، ئه‌م نووسینه‌ نه‌خشه‌ڕێیه‌ك بۆ داڕشتنه‌وه‌ی چوارچێوەیەکی نوێ بۆ راگرتنی هاوسەنگی هێز لە هه‌رێمی كوردستانی عێراق و پاراستنی كیانه‌كه‌ پێشنیار ده‌كا. تیرۆركردنی رێككه‌وتنی سیاسی: بۆ داڕشتنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌سه‌ر ئاستی كوردستان و پێكهێنانی كابینه‌ی نۆی حكومه‌تی هه‌رێم، رۆژی ٤ی ٣ی ٢٠١٩، پارتی دیموكراتی كوردستان و یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان (رێككه‌وتنی سیاسی)یان ئیمزا كرد. ئه‌م رێككه‌وتنه‌ پێكهاتبوو له‌ (١٨) خاڵ و پاشكۆیه‌ك. له‌ پاشكۆكه‌دا هاتووه‌ "هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ پێكهێنانی حكومه‌تی هه‌رێم، هه‌نگاوه‌كانی پێویست بۆ چاره‌سه‌ری كێشه‌كانی پارێزگای كه‌ركوك به‌ دانانی پارێزگاریشه‌وه‌ به‌پێی رێككه‌وتنی نێوان به‌ڕێزان  بارزانی و  كۆسره‌ت ره‌سوڵ ده‌ست پێ ده‌كات". ئه‌م پاشكۆیه‌، كه‌ بۆ یه‌كێتی، رۆحی رێككه‌وتنه‌كه‌ بوو، له‌لایه‌ن پارتییه‌وه‌، په‌راوێز خرا و هه‌رگیز هاوته‌ریب به‌ پێكهێنانی كابینه‌ی حكومه‌ت، كێشه‌ی كه‌ركوك و دانانی پارێزگار كاری له‌سه‌ر نه‌كرا. هه‌ژده‌ خاڵه‌كه‌ی تریش كه‌متازۆر، دۆخیان له‌ پاشكۆكه‌ باشتر نه‌بوو.  خاڵی دوو: "هه‌ردوولا له‌ به‌ڕێوه‌بردنی هه‌رێمی كوردستاندا، شه‌راكه‌تی راسته‌قینه‌ و كارا له‌ نێوانیان بونیات ده‌نێن"،  سێ: "هه‌ردوولا له‌رێگه‌ی حكومه‌ته‌وه‌ كارده‌كه‌ن بۆ رێكخستنه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئاسایشی ناوخۆ له‌ چوارچێوه‌ی دامه‌زراوه‌ نیشتمانییه‌كان"  چوار: "به‌هێزكردنی رۆڵی دامه‌زراوه‌كانی چاودێری له‌ هه‌رێمی كوردستان"  پێنج: خستنه‌ڕووی "به‌رنامه‌ی هاوسه‌نگ و تێری حكومه‌ت بۆ سه‌رتاسه‌ری كوردستان"  شه‌ش: "له‌ خولی پێنجه‌می په‌رله‌ماندا نووسینه‌وه‌ی ده‌ستووری هه‌رێم ته‌واو بكرێت و خواسته‌ جیاوازه‌ سیاسییه‌كان و ئه‌و یاسایانه‌ی ره‌هه‌ندی نیشتمانییان هه‌یه‌ به‌ سازان چاره‌سه‌ر بكرێت"  حه‌وت: "هه‌ردوولا له‌رێی حكومه‌ته‌وه‌ هه‌نگاوی هاوبه‌شیان ده‌بێ بۆ هه‌مه‌چه‌شنكردنی سه‌رچاوه‌كانی داهات و دروستكردنی ئه‌نجومه‌نی راژه‌ و سندوقی خانه‌نشینی"  هه‌شت: "په‌له‌ بكرێت له‌ دروستكردنی سندوقی داهاته‌كانی نه‌وت و گاز"  نۆ: "هاوهه‌وڵوێستی له‌سه‌ر ئاستی حكومه‌تی فیدراڵی، و دامه‌زراندنی هاوپه‌یمانی فراكسیۆنه‌ كوردستانییه‌كان ئامانجی هاوبه‌شی هه‌ردوولا ده‌بێت"  ده‌: "هه‌ردوولا دیدگای هاوبه‌شیان ده‌بێت بۆ مامه‌ڵه‌ كردن له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تانی ده‌وروبه‌ر و چاره‌سه‌ركردنی ئاشتیانه‌ی كێشه‌ی كورد له‌ به‌شه‌كانی دیكه‌ی كوردستان "، و... هه‌ژده‌: "بۆ جێبه‌جێ كردن و به‌دواداچوونی ناوه‌ڕۆكی ئه‌م رێككه‌وتنه‌، لیژنه‌یه‌كی باڵای هاوبه‌ش پێكدێت و مانگانه‌ كۆده‌بنه‌وه‌"! ئارگیومێنتی پارتی دیموكراتی كوردستان: ئێستا و دوای زیاتر له‌‌ چوارساڵ له‌ ئیمزاكردنی، هه‌ر شرۆڤه‌كارێكی ریالیست ده‌توانێت په‌راوێزخستنی رێككه‌وتنه‌ سیاسییه‌كه‌‌ و كاریگه‌رییه‌ تاڵه‌كانی له‌سه‌ر ئه‌زموونی حوكمڕانیی كوردی ببینێت، جگه‌ له‌ ئه‌ندامێكی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی و نزیك له‌ بارزانی كه‌ رۆژی ١٢ی٧ی ٢٠٢٣، له‌ كه‌ناڵێكی حزبه‌كه‌یه‌وه‌ وتی "رێككه‌وتنه‌كانی پێشووی نێوان هه‌ردوو حزب به‌ رێژه‌یه‌كی زۆر جێبه‌جێ كراون." ئه‌م لێدوانه‌، یا نیشانه‌ی درك نه‌كردنه‌ به‌وه‌ی كه‌ روویداوه‌، یان هه‌وڵه‌ بۆ به‌لاڕێدابردن. ئه‌گه‌ری دووه‌میان به‌هێزتره، چونكه‌ ئه‌و به‌رپرسه‌، له‌ درێژه‌ی دیمانه‌كه‌یدا ده‌ڵێت " بژارده‌ی سه‌ره‌كی پارتی بریتییه‌ له‌ سفركردنه‌وه‌ی كێشه‌كان له‌گه‌ڵ یه‌كێتی و پابه‌ندبوونه‌ به‌و بنه‌ما و رێككه‌وتننانه‌ی كابینه‌ی نۆیه‌می حكومه‌تی له‌سه‌ر دروستكراوه." واته‌، دانده‌نێت به‌و راستییه‌ی كه‌ رێككه‌وتنه‌كانی رابردوو، "به‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر" جێبه‌جێ نه‌كراون. گه‌رچی دواتر، "دروستكردنه‌وه‌ی پردی متمانه‌" و "گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ رێككه‌وتننامه‌ی ستراتیژی" به‌ پێویست ده‌زانێت، به‌ڵام به‌رپرسه‌كه‌ "لێك نزیكبوونه‌وه‌ی ستراتیژی" به‌تایبه‌ت له‌ بابه‌تی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان دا، كورت ده‌كاته‌وه‌.     ئه‌م چاوپێكه‌وتنه‌ی سه‌ره‌وه‌، بۆ گشتاندنی په‌یامی كۆبوونه‌وه‌ی كۆمیته‌ی ناوه‌ندیی پارتی دیموكراتی كوردستان بوو كه‌ ١٢ی ٧، ئه‌نجامدرا و له‌ ته‌وه‌ری پێنجه‌می به‌یاننامه‌كه‌دا ، به‌روونی هاتووه‌ كه‌ پارتی، یه‌كێتیی تا ئه‌و كاته‌ پێویسته‌ كه‌ رایبكێشێته‌ ناو پرۆسه‌ی ئاڵۆز و ناڕوونی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستانه‌وه‌. "ره‌خساندنی كه‌ش و هه‌وایه‌كی  له‌بار بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن،... و لەو‌پێناوه‌دا هه‌وڵده‌ده‌ین (ئیداره‌ی بارودۆخه‌كه‌ بده‌ین) به‌شێوه‌یه‌ك جیاوازییه‌كان رێگرنه‌بن له‌به‌رده‌م پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن دا". (هه‌وڵده‌ده‌ین ئیداره‌ی بارودۆخه‌كه‌ بده‌ین) راستگۆترین ده‌ربڕینی سیاسییه‌ كه‌ پارتی، بۆ پرۆسه‌ی سیاسی  هه‌رێمی كوردستان هه‌یه‌تی. (ئیداره‌دان) جیاوازه‌ له‌ (به‌ڕێوه‌بردن) و جیاوازه‌ له‌ (هه‌ستكردن به‌ به‌رپرسیارێتی). ئیداره‌دان، چه‌مكێكی سلبییه‌ كه‌ بۆ پێناسه‌كردنی "مامه‌ڵه‌یه‌كی كاتی له‌ دۆخێكی ناچاری دا" به‌كارده‌هێنرێت. به‌ڵام ئایا راستكردنه‌وه‌ی دۆخی هه‌رێمی كوردستان، پێویستی به‌ (سه‌ركردایه‌تی كردن) هه‌یه‌ یان (ئیداره‌دان). ئه‌گه‌ر تا ئێستا، تێگه‌یشتنی پارتی له‌ "دۆخی شه‌راكه‌ت" روونبووبێته‌وه‌، ئه‌وا وتارێكی سكرتێری مه‌كته‌بی سیاسی پارتی، رووانگه‌ی حزبه‌كه‌ بۆ كایه‌ی دیموكراسی، به‌رجه‌سته‌ تر ده‌كات. ئه‌و به‌رپرسه‌ی پارتی، رۆژی ١٠ی ٧، له‌ وتارێكدا كاردانه‌وه‌ی سه‌رۆكی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان، له‌به‌رامبه‌ر لێدوانێكی هه‌ڵه‌ی به‌رپرسی راگه‌یاندنی پارتی به‌رامبه‌ر یه‌كێتی، به‌ "هه‌ڵچوون" ناوده‌بات، و داوا ده‌كات "یه‌كێتی مێژووی باوكانی دامه‌زرێنه‌ری خۆی جێنه‌هێڵێت كه‌ پێشتر كادری پارتی بوون". ئه‌گه‌ر وه‌ك جافا باسی ده‌كا، ئازادی سیاسی و راده‌بڕین، كۆڵه‌كه‌ی دیموكراسی بن، ئه‌وا" دیموكراتترین ئاراسته‌ی ناو پارتی"، هێشتا ته‌نها باوه‌ڕی به‌و راده‌ربڕینه‌ هه‌یه‌ كه‌ له‌ خولگه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیی حزبه‌كه‌ی خۆیدا، بخولێته‌وه‌. سه‌رباری كورتهێنانه‌ فیكرییه‌كان، به‌ڵام هێشتا په‌یامی ئه‌م دوو به‌رپرسه‌ی پارتی - كه‌ نوێنه‌رایه‌تی هه‌ردوو ئاراسته‌ی جیاوازی حزبه‌كه‌ ده‌كه‌ن بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ یه‌كێتی و دۆخی هه‌رێمی كوردستان، شایانی ئه‌وه‌یه‌ وه‌ك ده‌رفه‌ت ته‌ماشا بكرێت، به‌تایبه‌ت بڕگه‌كانی  "دروستكردنه‌وه‌ی متمانه‌"، "كاركردن بۆ یه‌كڕیزی"، "زیندوكردنه‌وه‌ی رۆحی رێككه‌وتننامه‌ی ستراتیژی"، "روبه‌ڕوبوونه‌وه‌ی هه‌ڕه‌شه‌كانی ده‌ره‌وه‌ به‌ هاوبه‌شی" كه‌ چه‌خماخه‌ی ئه‌وه‌یان تێدایه‌ هه‌ردوولا به‌ره‌و رێككه‌وتنێكی نوێی ستراتیجی ئاراسته‌ بكه‌ن.   ئه‌نجام: كوردستانی باشوور، كیانێكه‌ دێرینتر له‌ پارتی سیاسی، و گشتگیرتر له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی تاكه‌كه‌س. له‌كاتێكدا ئه‌م یه‌كه‌ سیاسییه‌ ده‌یتوانی نوێنه‌رایه‌تی سیاسی "گه‌وره‌ترین گه‌لی بێ ده‌وڵه‌ت" بكا، به‌هۆی به‌رژه‌وه‌ندیی ناته‌ندروستی حزبی و كه‌سی،  له‌به‌رده‌م داڕماندایه‌. داڕمانی هه‌رێم، به‌ ته‌نها له‌ جڵه‌وكردنی جوگرافیاكه‌ی، شێواندنی مێژووه‌كه‌ی، و په‌كخستنی ئامرازه‌كانی هێزی: سیاسی و دیپلۆماسی، ئابوری و كۆمه‌ڵایه‌تی، سه‌بازی و هه‌واڵگری، كورتنه‌بۆته‌وه‌، به‌ڵكو ئاستی "تەندروستی کولتووری نیشتمانی" – كه دژه‌ ته‌نێكی گشتگیری خۆڕسكی نیشتمانییه‌، له‌م هه‌رێمه‌ زۆر دابه‌زیوه‌. په‌ره‌سه‌ندنی هه‌ڕه‌شه‌ و مه‌ترسییه‌كان له‌سه‌ر ئاسایشی نیشتمانیی كوردستانی عێراق و له‌به‌رامبه‌ردا پاشه‌كشێیه‌كی نیشتمانیی سه‌رتاپاگیر،  ئه‌وه‌ ده‌ڵێن كه‌ چیتر گه‌لی كوردستان ناتوانێت، خۆسه‌رانه‌، له‌سه‌ر ئاستی فیكر و كرده‌وه‌، به‌رامبه‌ر ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌ نه‌رم و كرده‌ییانه‌ خۆی رابگرێت، كه‌ رۆژ دوای رۆژ، گه‌وهه‌ره‌كه‌ی داگیر ده‌كه‌ن. چاره‌سه‌ر پیاچوونه‌وه‌یه‌كی بنچینه‌ییه‌ به‌و ژێرخانه‌ سیاسییه‌ی كه‌ له‌ناو كوردستانی باشووردا، هه‌رێمی كوردستانی تیا بنیادنراوه‌. ئه‌گه‌رچی، له‌م ناوچه‌یه‌ "شۆڕش"، (ئه‌ده‌بیاتێكی ده‌وڵه‌مه‌ندی سیاسی) دوای خۆی جێنه‌هێشتووه‌ و هێشتا پاساوه‌كانی پێویستیی حكومه‌تی كوردی، بۆ هه‌موو خه‌ڵكی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات رووننین، به‌ڵام ته‌نها هه‌رێمێكی به‌هێزی سه‌قامگیر، ده‌توانێت ئه‌زموونی مێژوویی حوكمڕانیی گه‌لی كوردستان له‌ له‌ناوچوون بپارێزێت. هه‌رێمی به‌هێز، ده‌توانێت به‌رهه‌می حوكمڕانییه‌كی به‌هێز بێت، به‌ڵام به‌هێز، یه‌كسان نییه‌ به‌ تاكڕه‌و، گه‌نده‌ڵ و نادیموكرات. ده‌سه‌ڵاتی سیاسی له‌ هه‌رێمی كوردستان، له‌بری راوه‌ستان له‌به‌رده‌م هه‌ره‌سێكی چاوه‌ڕوانكراوی له‌سه‌رخۆ، پێویستی بۆ داڕشتنه‌وه‌ی سیستمی سیاسی و بیناكردنه‌وه‌ی خۆی له‌سه‌ر بنه‌مای شه‌رعییه‌ت و مه‌شروعییه‌ته. شه‌رعییه‌تی ده‌ستووری، و مه‌شروعییه‌تی جه‌ماوه‌ری، كۆڵه‌كه‌ به‌هێزه‌كانی ده‌سه‌ڵاتن، كه‌ پێده‌چێت یه‌كێتی و پارتی - ئه‌گه‌ر بیانه‌وێت دۆخی ئێستا تێپه‌ڕێنن، له‌ رێی گۆڕینی گه‌ڵاڵه‌ نامه‌ی فیكریی (مامه‌ڵه‌ی ناچاری) یه‌وه‌ بۆ (رێككه‌وتنی ستراتیجی)، سه‌ره‌تاكانی قۆناغێكی نوێ بۆ ئاینده‌ی هه‌رێمی كوردستان دابڕێژین. رێككه‌وتنێكی ستراتیجیی گشتگیر كه‌ بتوانێت سه‌ركردایه‌تی كردنێكی ته‌ندروست بۆ هه‌رێم و كابینه‌یه‌كی دوو حزبی بۆ پارتی و یه‌كێتی زامن بكا، به‌ربه‌سته‌كانی به‌رده‌م هه‌ڵبژاردنی هه‌رێمی كوردستان لاده‌با و مانا بۆ "هه‌ڵبژاردن" ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌؛ سه‌قامگیرییه‌كی رێژه‌یی ده‌داته پرۆسه‌ی سیاسی كه‌ بنیادنانی به‌دوادا دێت؛ كۆده‌نگیی كوردی به‌رامبه‌ر به‌غدا و وڵاتانی ناوچه‌كه‌ دابین ده‌كات كه‌ ره‌خسێنه‌ر ده‌بێت تا هۆشیارانه‌تر (ئامرازه‌كانی هێز) له‌ چوارچێوه‌ی پاراستنی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی كوردستاندا بخرێنه‌ كار. سه‌رباری به‌های فره‌یی سیاسی، و ره‌چاوكردنی رۆڵی پارت و گروپه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی تر، به‌ڵام به‌ كرده‌وه‌، پانتاییه‌كانی داڕشتنی په‌یمانێكی كۆمه‌ڵایه‌تی، ده‌ستنیشان كردنی ده‌سته‌یه‌كی دامه‌زرێنه‌ر بۆ نووسینه‌وه‌ی ده‌ستووری هه‌رێم و، هه‌نگاوه‌كانی دواتری سه‌رپێخستنی ده‌وڵه‌تێكی دیفاكتۆی كوردی - ئه‌گه‌ر باوه‌ڕمان پێی بێ، به‌ داڵانی (رێككه‌وتنێكی نوێی ستراتیجی) له‌ نێوان یه‌كێتی و پارتیدا ده‌ڕوا.