درەو: "ئێستا لە 80%ی بەنزینی بەنزینخانەكان لە گۆڕەپانەكاندا درووستدەكرێت، بەنزین لەدەرەوە هاوردە ناكرێت ئەوەی رۆژانە لە ئێرانەوە هاوردەدەكرێت مادەكانی تایبەت بە بەرزكردنەوەی ئۆكتانی بەنزینەو لە گۆڕەپانەكانی (سلێمانی و هەولێر و دهۆك) تێكەڵ بە نەفتا دەكرێت و بەنزینی لێ بەرهەم دەهێندرێت، لە باشماخەوە بۆ هەرتەنێك (60) دۆلار وەردەگیرێت بۆ كۆمپانیاكانی سەربە یەكێتی، لە حاجی ئۆمەرانەوە بۆ هەر تەنێك (150) دۆلار وەردەگیرێت بۆ كۆمپانیاكانی سەربە پارتی، ئەگەر لە سلێمانیشەوە بچێت بۆ هەولێر ئەوا (90) دۆلار بۆ هەر تەنێك وەردەگیرێت" ئەمە وتەی بازرگانێكی هاوردەی مادەكانی تایبەت بە بەرزكردنەوەی ئۆكتانی بەنزینە كە بۆ (درەو) قسەی كردووە. بەنزینی هەرێم چۆن بەرهەمدێت؟  هەرێمی كوردستان رۆژانە پێویستی بە (6 بۆ 7) ملیۆن لیتر بەنزین هەیە، لە ئێستادا زۆرینەی لەناوخۆی هەرێمی كوردستاندا بەرهەم دەهێندرێت، كە لە نەفتای ناوخۆی هەرێم و مادەی (ئۆكتان بوستەر)ی تایبەت بە بەرزكردنەوەی كوالێتی بەنزین درووست دەكرێت و هەمووی لە ئێرانەوە دەهێندرێت. (درەو) گفتوگۆی لەگەڵ یەكێك لە بازرگانەكانی سوتەمەنی كردووە كە مادەكانی تایبەت بە بەرزركردنەوەی كوالێتی بەنزین لە ئێرانەوە دەهێنێت، ووردەكاری هاوردەكردنی ئەو مادانە باس دەكات كە لە ئێرانەوە دەهێندرێت و لە هەرێمی كوردستان تێكەڵ بە نەفتا دەكرێت و دەخرێتە بازاڕەوە. بە وتەی ئەو بازرگانە، هەرێمی كوردستان لە وەرزی هاویندا پێویستی بە (7.5 بۆ 8.5) ملیۆن لیتر بەنزین هەیە، بە هەرسێ جۆری (نۆرماڵ، موحەسەن، سۆپەر)، بەڵام لە وەرزی زستاندا هەرێمی كوردستان پێویستی بە (6 بۆ7) ملیۆن لیتر بەنزین هەیە، ئەو بەنزینانەی لە ناوخۆی هەرێمی كوردستان بەرهەم دەهێندرێت دوو جۆرە:  یەكەم بەرهەمی پاڵاوگە گەورەكان: ژمارەیەكی پاڵاوگەی گەورە هەیە لە هەرێمی كوردستان كە توانای بەرهەمهێنانی بەنزینیان هەیە لەوانە: •    باڵاوگەی بازیان رۆژانە ملیۆنێك لیتر بەنزین بەرهەم دەهێنێت و بۆ عێراقی دەپاڵێوێت. •    پاڵاوگەی كار رۆژانە دووملیۆن و 500 هەزار لیتر بەرهەم دەهێنێت و بەشێكی زۆری بۆ عێراقە. •    پاڵاوگەی لاناز رۆژانە ملیۆنێك لیتر بەنزین بەرهەم دەهێنێت بەشێكی دەخرێتە بازاڕەوە. بە هەرسێ پاڵاوگەكە رۆژانە بڕی (4.5) ملیۆن لیتر بەنزین بەرهەمدەهێنن، ئەوەی دەمێنێتەوە لە ئێران یان لە ئیمارات یان لە رووسیا، دەهێندرێت، بەڵام زیاتر لە دوو ساڵ دەبێت بەنزین نەهاتووە لەو وڵاتانەوە، تەنیا (ئۆكتان بووستەر) لە ئێرانەوە دێت، بەتایبەت ئەو مادانەی كە تایبەتن بە بەرزكردنەوەی كوالێتی و ئۆكتانی بەنزین.   دووەم: بەرهەمهێنانی بەنزین لە گۆڕەپانەكان ئێستا بەشی زۆری نزیكەی (80%)ی بەنزینی بەنزینخانەكانی هەرێمی كوردستان لە گۆڕەپانەكانی (هەولێر ، سلێمانی، دهۆك) بەرهەم دەهێندرێت، ئەو بەنزینەی بەرهەم دەهێندرێت لە (نەفتا) و (ئۆكتان بوستەر) بەرهەم دەهێندرێت. بە وتەی ئەو بازرگانەی سوتەمەنی كە خۆی ئەو مادانە لە ئێرانەوە دەهێنێت بەم شێوەیە باس لە بەرهەم هێنانی بەنزین دەكات لە گۆڕەپانەكاندا. رۆژانە هەزار تا دوو هەزار تەنكەر ئەو مادانە لە ئێرانەوە دەهێندرێت، مادەكان جۆراو جۆرن هیچی بەنزین نین، بەڵكو ئەو مادانەن كە بۆ بەرزكردنەوەی كوالێتی بەنزین بەكار دێت. ئەو مادانەی لە ئێرانەوە دێت ئێمە لە بازاڕدا بە (ئۆكتان بوستەر) ناوی دەبەین كە مادەیەكە بۆ بەهێزكردن و زیادكردنی ئۆكتانی بەنزینە ئەویش جەند جۆرێكی هەیە لەوانە: •    (میتانۆڵ) بەنزینی نورماڵی لێدرووستی دەكرێت كوالێتی باش نیە، بۆنی دێت . •    (ئێن تی بی) مادەیەكی ترە بۆ درووستكردنی بەنزینی موحەسەن. •    (ریفۆرمێنت) و (ئارۆ) چاكسازی لە بەنزیندا دەكات . سەرجەمی ئەو مادانە تێكەڵی نەفتاكەی كێڵگەی نەوتی كۆرمۆر لە قادر كەرەم دەكرێت كە كۆندیسەیتیشی پێدەوترێت، لە ئێستادا رۆژانە (20) هەزار بەرمیلەو لە گۆڕەپانەكان تێكەڵ دەكرێت.   چۆن تێكەڵ دەكرێت؟ بە وتەی ئەو بازرگانەی سوتەمەنی كە لە ئێرانەوە مادەكانی تایبەت بە بەرزركردنەوەی كوالێتی بەنزین دەهێنێت دەڵێت: ئەو مادانە لە ئێرانەوە دەهێندرێن و لە گۆڕەپانەكانی (تانجەڕۆی سلێمانی، ناوچەی گوێری هەولێرو  لە گۆڕەپانەكانی دهۆك) تێكەڵ دەكرێن. پرۆسەی تێكەڵكردنی ئۆكتان بوستەر و نەفتا بەم شێوەیەیە. •    ئەگەر بتەوێت بەنزینی نۆرماڵ درووست بكەیت پێویست دەكات یەك تانكەر نەفتا بە یەك تانكەر و نیو ئۆكتان بوستەر تێكەڵ بكەیت، ئینجا ئۆكتانی نۆرماڵ دەبێتە (93). •    ئەگەر بتەوێت بەنزینی موحەسەن درووست بكەیت پێویست دەكات یەك تانكەر نەفتا بە دوو تانكەر ئۆكتان بوستەر تێكەڵ بكەیت ئەوكات ئۆكتانەكەی دەبێتە (95). •    ئەگەر بتەوێت بەنزینی سوپەر درووست بكەیت پێویست دەكات یەك تانكەر نەفتا بە سێ تانكەر ئۆكتان بوستەر تێكەڵ بكەیت ئەوكات ئۆكتانەكەی دەبێتە (98). بەڵام ئەو ئۆكتانانەی لە بەنزینخانەكاندا هەیە هیچی راستەقینە نین، چونكە ئامێرەكان باش نین و راستی ناخوێننەوە، بۆ نمونە من بە ستانداردی جیهانی بەنزینم كڕیوە ئۆكتانەكەی (87) بووە لە كوردستان جارێكی تر بە ئامێرەكانی ئێرە پیواومە ئۆكتانەكەی (93)ی خوێندووەتەوە، واتا ئامێرەكانی تایبەت بە خوێندنەوەی ئۆكتان لێرە (5 بۆ 6) پلە زیاتر دەخوێندرێتەوە. ئەو نەفتایەی لەگەڵ ئۆكتان بوستەر تێكەڵ دەكرێت و دەكرێت بە بەنزین  بەشی زۆری لە كێڵگەی كۆرمۆرەوە دەهێندرێت و بەشێكی كەمیشی هی پاڵاوگە بچووكەكانن. نزیكەی (300) پاڵاوگەی بچوك هەیە لە هەرێمی كوردستان كە رەنگە تەنیا (20) دانەیان مۆڵەتی رەسمیان هەبێت. ئەوانە پاڵاوگە نین هەر ناویان پاڵاوگەیە، بەغداد مۆڵەت بە هیچ پاڵاوگەیەك نادات ئەگەر لە (50) هەزار بەرمیل كەمتر بپاڵێوێت. ئەوانە رۆژانە رەنگە (100 بۆ 200) تەن بپاڵێون، بۆیە ئەوانە ئەگەر نەوتی خاو هەبێت، ئەوا نەفتا و نەوتی رەش و گازوایل بەرهەم دەهێنن بەڵام هەمووی بە كوالێتی خراپ، ئەو پاڵاوگە بچوكانە ئەگەر نەوتی خاو هەبێت بۆ ناوخۆ كار دەكەن ئەگەر نەوتی خاو نەبێت كارناكەن.   مادەكان چۆن لە ئێرانەوە دەهێندرێن؟ ئەو بازرگانەی سوتەمەنی شێوازی كڕین و هاوردەركردنی مادەكانی (ئۆكتان بوستەر) بۆ (درەو) روون دەكاتەوە: ئەو مادانە لە شارەكانی ئێران بە موزایەدەی ئاشكرا دەفرۆشرێت و تەندەرین دەكرێت، لەوێ ئێمەی بازرگاكانی كورد بەشداری لە تەندەرەكاندا دەكەین، تەنیا هەر ئێمە نین ئەفغانی و پاكستانیش بەشداری دەكەن، هەموو هەفتەیەك تەندەر هەیە، ئەوەی تەندەرەكەی بۆ دەردەچێت لە دوبەی پارەكە بە درهەم تەسلیم دەكات، بەكاش وەری دەگرن، دواتر نوسراو پیشان دەدەین كە پارەكەمان رادەستكردووە، پاشان پرۆسەی باركردنی مادەكان دەست پێدەكات، لە بەشێك لە شارەكانی ئێران ئەو تەندەرانە دەكرێت، لە شاری ئاراك لە بەندەر ئیمام، لە ئابادان، تاران، بار دەكەین. جاران هەرچەند مادەمان بویستایە هەبوو، بەڵام ئێستا كەمە جاری وا هەبووە (110) هەزار تەنمان كڕیوە جاری وا هەبووە (200) تەنمان بۆ دەرچووە، سەبارەت بە نرخەكەشی بۆ نمونە ئێستا ئەمڕۆ تەنێكی (ئۆكتان بوستەر) لە ئێران لە نێوان (700 بۆ 800) دۆلاردایە رۆژانە لانی كەم (هەزار) تەن دێت بۆ هەرێمی كوردستان، دوای باركردن لە ئێران راستەوخۆ لە رێگای باشماخ و حاجی ئۆمەرانەوە هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێت. ئەگەر پاڵاوگە گەورەكان بەنزینەكە بدەنە بەغداد ئەوا لە گۆڕەپانەكاندا (7.5) ملیۆن لیتر بەنزین بەرهەمدەهێندرێت و ئەگەر ئەوانیش بەنزینەكەیان بخەنە بازاڕەوە ئەوا نزیكەی (3.5 بۆ 4) ملیۆن لیتر بەرهەمدەهێندرێت.   بەرزی نرخی بەنزین لە بازاڕەكاندا پەیوەندی بە بۆرسەی جیهانیەوە هەیە، بۆ نمونە بەنزین كە لە ئێرانەوە دەهێنرێت بۆ لیترێك بەنزینی موحەسەن، هەزار دینار دەكەوێت لە گۆڕەپانەكاندا (50) دیناری دەخرێتە سەرو  لە بەنزینخانەكانیشدا (100) دیناری دەخرێتە سەر، هێنانی بەنزین و بەرهەمهێنان و تێكەڵكردنی بۆ هەر لیترێك بڕێك پارە دەكەوێت بەم شێوەیە: •    نۆرماڵ: 850 دینار دەكەوێت •    موحەسەن: هەزار دینار دەكەوێت •    سوپەر: 1200 دینار دەكەوێت چۆن هاوردە دەكرێت؟ بە وتەی ئەو بازرگانەی سوتەمەنی هەركەسێك بیەوێت باری مەواد (ئۆكتان بوستەر) بهێنێت لە ئێرانەوە دەتوانێت، بەڵام دەبێت پارەكە بداتە كۆمپانیای دیاریكراو كە ئەو كۆمپانیایە مۆڵەتی هاتنە ناوەوەی هەیە، لە سلێمانی كۆمپانیایەكی تایبەت بە یەكێتی مۆڵەتەكە دەدات و پارەكە وەردەگرێت لە هەولێریش كۆمپانیاییەكی تایبەتی پارتی پارەكە وەردەگرێت و مۆڵەتەكە دەدات. هەرچی مۆڵەتی هەناردەو هاوردەیە هەموو مۆنۆپۆڵی یەكێتی و پارتیە، واتا مۆڵەتی هێنانی مەواد و مۆڵەتی بردنی هەر موشتەقاتێكی نەوتی هی كۆمپانیاكانی حزبەو كۆمپانیاكانی تر لەوانی دەكڕنەوە، ئێمە وەك خاوەنی كۆمپانیاكان و بازرگانیەكە خۆمان دەیهێنێن، بەڵام مۆڵەتەكە بەناوی كۆمپانیاكانی حزبەوەیە لە هەولێرو  سلێمانیش هاوردەو هەناردەی دەكەین. ئەگەر مادەكان لە رێگای باشماخەوە هاوردە بكرێن ئەوا (60) دۆلار بۆ هەر تەنێك وەردەگیرێت و پارەكە بۆ كۆمپانیاكەی یەكێتیە، ئەگەر لە رێگای دەروازەی حاجی ئۆمەرانەوە هاوردە بكرێت ئەوا (150) دۆلار وەردەگیرێت و بۆ كۆمپانیاكەی پارتی دەبێت، خۆ ئەگەر لە سلێمانیەوە بچێتەوە بۆ هەولێر ئەوا (90) دۆلاری بۆ هەر تەنێك لێوەردەگیرێت لەبەر ئەوەی یەكسانی بكەنەوە بە (150) دۆلارەكەی حاجی ئۆمەران، واتا (90 دۆلار + 60)دۆلاری باشماخ دەكاتە (150) دۆلار. لەو (60) دۆلارەی بۆ كۆمپانیا حزبیەكان دەچێت نزیكەی (20) هەزار دیناری دەدرێتە حكومەت بۆ گومرگ و باج، ئەوەی دیكەی بۆ كۆمپانیاكانی حزبە.    دوای هاوردەكردنی لە دەروازەكانەوە دەبرێنە گۆڕەپانەكانی (تانجەڕۆی سلێمانی و گوێری  هەولێر) لەوێ هەر ئۆتۆمبێلی (100) دۆلاری لێوەردەگیرێت، كە ئەوانیش هی كۆمپانیاكانی حزبە لە سلێمانی بۆ یەكێتی و لە هەولێر بۆ پارتی. لە پرۆسەیەكدا چەندین لایەن سودمەند دەبن، پشكی زیاتر بۆ كۆمپانیاكانی حزبە دواتر بازرگاكانان بەشێكی كەمیشی بۆ حكومەتە: •    ئێمە لە حكومەتی ئێرانی دەكڕین و ئەوان سودمەند دەبن •    كۆمپانیای گواستنەوە بۆمان دەگوازێتەوە سود مەند دەبێت. •    كۆمپانیای كارگوزاری بۆمان دەكڕێت سودمەند دەبێت. •    بازارگانان بازرگانی پێوە دەكەن و هاوردەی دەكەن سودمەند دەبن لێی •    خاوەن گۆڕەپانەكان لێی سودمەند دەبن •    خاوەن بەنزینخانە لێی سودمەند دەبن •    خاوەن مۆڵەت كە بۆ كۆمپانیاكانی حزبە لێی سودمەند دەبن. ریسكی تەندروستی ئەو مادانە ئەو مادانەی كە لە ئێرانەوە دەهێندرێن بۆ بەرزكردنەوەی كوالێتی بەنزین و تێكەڵكردنی بە نەفتا ریسكی تەندروستی هەیە رێژەی كیبریتەكەی بە(PPF) دەپێورێت لێرە رێژەی كبریتەكە بەرزە لەبەر ئەوەی نەفتای قادر كەرەم و نەفتای گۆڕەپانەكان لە سەدا 90% دەبێت (دیستۆڵەیشن) دڵۆپەكردن و توانەوەی نەوت بكرێت بۆ ئەوەیە كە غازەكەی لێبگیرێت و كیبریتەكەی لێبگیرێت بەڵام ئەو پرۆسەیە ناكرێت یەكسەر تێكەڵ دەكرێت بۆیە (PPF)یەكەی (200 بۆ 300)ە بەڵام لە ئەوروپا(PPF)كەی (10)یە بۆیە زۆر جیاوازە، بەرزی رێژەی كبریت زۆر كێشەیە، ستانداردی جیهانی (10)، (PPF)ە بەڵام لە هەرێمی كوردستان (200 بۆ 300)، (PPF)ە، ئەمەش مەترسی تەندروستی زۆر دەكات.     قاچاغچێتی بەنزین لە كفری پێش روخانی بەعس لە 2003، هاوڵاتیان قاچاغی هێنانی بەنزین لە كفری ببوە دیاردەیەك كە چەندین كوژراویان هەبوو لەو رێگایە، دوای زیاتر لە 20 ساڵ ئێستا جارێكی تر قاچاغچێتی بەنزین لە رێگای كفریەوە دەستی پێكردووەتەوە. حكومەتی عێراق بە (425) دینار لیتری بەنزین دەداتە بەنزینخانەكان و ئەوانیش دەیدەن بە (450) دینار، ئەو بەنزینخانانە بەنزینی زۆر وەردەگرن كە لێیان زیاد دەبێت بە تەنكەر و دوو تەنكەر دەیفرۆشن و كەسانی دیكەش بە قاچاغ دەیهێنن بۆ هەرێمی كوردستان، زۆربەی ئەو تەنكەرانە لە سنوری كفرییەوە بە قاچاغ داخل دەبن بەڵام زۆرنیە رەنگە رۆژانە (  10 بۆ 20) تانكەر بەنزین بە قاچاغ بێت، چونكە دەسناكەوێت حكومەتی عێراقی چاودێری لەسەر داناوە.  

راپۆرت: درەو دوای زیاتر لە ساڵێك مشتومڕو دواكەوتنی هەڵبژاردن لە كوردستان، هێشتا كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان‌و چۆنیەتی دابەشكردنی بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن یەكلانەبووەتەوە، ئەم بابەتە لەسەرەتاوە خاڵی سەرەكی ناكۆكی نێوان پارتی‌و یەكێتیی بوو، ئێستا دادگای فیدراڵی عێراق دەیەوێت یەكلای بكاتەوە، توركمان‌و مەسیحییەكان ژمارەیان چەندە لە هەرێمی كوردستان ؟ له‌ڕووی جوگرافییەوە چۆن دابەشبوون ؟ ژمارەی دەنگەكانیان لە یەكەم هەڵبژاردنەوە‌و بۆ دوا هەڵبژاردن چۆنە ؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.     چارەنوسی هەڵبژاردن‌و كورسی پێكهاتەكان هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەبوو لە رۆژی 1ی تشرینی دووەمی 2022دا بەڕێوەبچێت، بەهۆی ناكۆكی پارتی‌و یەكێتیی لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردن‌و كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم، ئەم هەڵبژاردنە لەوادەی خۆیدا نەكرا. دواكەواتنی هەڵبژاردن لەوادەی خۆی، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی ناچاركرد، بۆ جاری دووەم مەرسوم دەربكات‌و وادەیەكی نوێ بۆ هەڵبژاردن دیاری بكات، كۆتاییەكانی ئازاری ئەمساڵ سەرۆكی هەرێم مەرسومی دووەمی دەركردو رۆژی 9ی تشرینی یەكەمی 2002ی بۆ سازدانی هەڵبژاردن دیاریكرد، لەماوەی مانگی ئازار بۆ تشرینی یەكەم، لایەنە سیاسییەكانی هەرێم لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم چوونە ناو زنجیرەیەك كۆبونەوە بۆ رێككەوتن لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن، بەڵام نەگەیشتنە رێككەوتن، بەتایبەتیش پارتی‌و یەكێتیی.  لە پرسی دواكەوتنی هەڵبژاردندا، یەكێك لەخاڵە سەرەكییەكانی ناكۆكی لەنێوان پارتی‌و یەكێتیی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان بوو، ئەم ناكۆكییە تاوەكو ئێستاش بەردەوامە‌و رەنگە دواجار سەربكێشێت بۆ ئەوەی بۆ جاری سێیەم هەڵبژاردن لە كوردستان دوابكەوێت، كە بڕیارە 25ی شوباتی 2024 بەڕێوەبچێت. "كۆتا" بەواتای تەرخانكردنی رێژە یان ژمارەیەك كورسی دێت بۆ پێكهاتەیەكی رەگەزیی یان نەتەوەیی‌و ئاینیی لە پەرلەمان‌و ئەنجومەنە لۆكاڵییەكان، رێوشوێنێكی كاتییە‌و ئامانج لێی ئەوەیە گرەنتی بەشداری پێكهاتەیەكی كۆمەڵایەتیی بكرێت لە بەشداریكردن لە بڕیاردا لەناوچەیەكی جوگرافی دیاریكراو.  توركمان‌و ترسی دابەشبوونی كورسییەكان  ئایدن مەعروف وەزیری هەرێمی كوردستان بۆ كاروباری پێكهاتەكان كە سەربە (بەرەی توركمانی)یە، ئەمڕۆ كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی كرد، تێیدا دژایەتی پێكهاتەكانی بۆ دابەشكردنی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن راگەیاند. ئایدن مەعروف دەڵێ" ئێمە لەگەڵ ئەوەدا نین كورسی كۆتای پێكهاتەكان لەسەر بنەمای جوگرافی دابەشبكرێت، چونكە لە كوردستان پێكهاتەكان وەكو نەتەوە كورسی كۆتایان بۆ تەرخان كراوە نەك وەكو ئاین".  نیسانی ئەمساڵ كاتێك دانوستانی پارتی‌و یەكێتیی لەبارەی هەمواری یاسای هەڵبژاردن چڕبووەوە، بەتایبەتیش لەسەر چۆنیەتی دابەشكردنی (11) كورسییەكەی "كۆتا"ی پێكهاتەكان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا (ئەوكات پارتی‌و یەكێتیی رێككەوتبوون لەسەر ئەوەی هەرێم بكرێت بە چوار بازنەی هەڵبژاردن)، بۆ یەكلاكردنەوەی ئەم ناكۆكییە، نەتەوە یەكگرتووەكان بەشداری لە دانوستانەكانی پارتی‌و یەكێتیدا دەكرد، نەتەوە یەكگرتووەكان پێشنیازی ئەوەی كرد كورسییەكی پێكهاتەی توركمان بدرێت بە پارێزگای سلێمانی (كفری)، بەڵام نوێنەرانی پێكهاتەی توركمان ئەم پێشنیازەیان رەتكردەوە.  مەترسی سكاڵاكەی یەكێتیی لە دادگای فیدراڵی عێراق بۆ توركمانەكان هەرلەوەدا نییە كورسی "كۆتا"ی توركمان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا دابەشبكرێت، مەترسییەكە رەنگە سەربكێشێت بۆ هەڵوەشاندنەوەی یەكجارەكی  "كۆتا"ی توركمانەكان، بۆیە هێزە نەریتییەكانی ناو ئەم پێكهاتەیە بەمدواییە هەوڵەكانیان چڕكردوەتەوە بۆ رێگریكردن لەم ئەگەرە، تەنانەت لەگەڵ باڵیۆزی توركیاش گفتوگۆیان لەسەر ئەم بابەتە كردووە.  پێكهاتەی توركمان لە هەرێمی كوردستان، جگە لە (5) كورسی "كۆتا"ی پەرلەمان، لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا پۆستێكی وزارییان وەرگرتووە كە پۆستی وەزیری هەرێمە بۆ كاروباری پێكهاتەكان‌و (ئایدن مەعروف) پۆستەكە بەڕێوەدەبات.  توركمان لە كوردستان  لەسەر ئاستی عێراق توركمانەكان وەكو پێكهاتەی سێیەم لەدوای (عەرەب‌و كورد) ئەژماركراون‌و كورسی "كۆتا"یان لە پەرلەمان بۆ تەرخان نەكراوە، لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان وەكو پێكهاتەی دووەم ئەژماركراون، بەڵام (5) كورسی "كۆتا"ی بۆ تەرخان كراوە.   بەپێی قسەی هەندێك لە بەرپرسانی ئەم  پێكهاتەیە، ژمارەی توركمانەكان لە هەرێمی كوردستان (350 بۆ 400 هەزار) كەسە، لەسەر ئاستی عێراقیش ژمارەیان دەگاتە (3 ملیۆن) كەس.  ئەگەر ئەم ژمارانە دروست بن، وەكو بەرپرسانی توركمانی دەڵێن، مافی پێكهاتەی توركمان لە هەرێمی كوردستان زیاترە لە (5) كورسی "كۆتا"، رەنگە ئەمە هۆكارەكە بێت كە هەندێك كە كارەكتەرە سیاسییەكانی پێكهاتەی توركمان خۆشیان دژی كورسی "كۆتا"ن‌و پێیانوایە ئەگەر لە دەرەوەی "كۆتا" بەشداری هەڵبژاردن بكەن‌و ریزەكانی خۆیان یەكبخەن، ژمارەی كورسییەكانیان لە پەرلەمانی كوردستان زیاتر دەبێت‌و سەرباری ئەمەش لەژێر هەژموونی حزبە دەسەڵاتدارەكان دێنە دەرەوە. وەكو وەزیری هەرێم بۆ كاروباری پێكهاتەكان دەڵێ: زۆرینەی توركمانەكانی هەرێمی كوردستان لەناو سەنتەری پارێزگای هەولێردا نیشتەجێن، بەشێكی تریان لە سنوری قەزای كفری لە سنوری ئیدارەی گەرمیان لە پارێزگای سلێمانی، واتە توركمانەكان دابەشبوون بەسەر هەردوو زۆنی دەسەڵاتدارێتی‌و پارتی‌و یەكێتیشدا‌و كێشمەكێشی ئەم دوو حزبەش لەسەر كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان پەیوەندی بەم بابەتەوە هەیە، بەهۆی ئەم ململانێ سیاسییەو نەبوونی سەرژمێری گشتی، توركمانەكان قەبارەی خۆیان لەبیركردووەو هەندێك لەلایەنە سیاسییەكانی ئەم پێكهاتەیە مانەوەی كورسی "كۆتا" بە زەمانەت دەزانن.   یەكێتیی لەرێگەی دادگای فیدراڵییەوە دەیەوێت لەكۆی (5) كورسی "كۆتا"ی توركمان، (2) كورسی بدات بە قەزای كفری كە لەناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆیدایە، بەپێی دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان، زیاتر لە 58 هەزار كەس لە قەزای كفریدا نیشتەجێن، هیچ ئامارێكی فەرمی لەبەردەستدا نییە كە ژمارەی توركمانەكان لە قەزای كفری دەستنیشان بكات، بەڵام بەپێی ئامارێكی بەرەی توركمانی (800) خێزانی توركمان لە كفریدا هەن، بەڵام لەدواین هەڵبژاردندا (هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021) كاندیدی توركمانەكان لەم قەزایە كە خاتونێك بوو بەناوی (بسن جیهاد محەمەد) لە بەرەی توركمانیی، تەنیا (334) دەنگی بەدەستهێنا.   سەرباری ئەمەش، بەپێی هەندێك ئاماری نافەرمی تر كە (درەو) بەدواداچوونی بۆ كردووە، ئێستا ژمارەی توركمانەكان لە قەزای كفری نزیكەی (2 هەزار) كەس دەبێت كە دابەشبوون بەسەر نزیكەی (450) خێزاندا. هاوشێوەی قەزای كفری، لە سەنتەری شاری هەولێریش ئاماری فەرمی لەبارەی ژمارەی توركمانەكان لەبەردەستدا نییە، ئەوەی دەوترێت زیاتر ژمارەیەكی سیاسییە، چونكە سەرژمێری نەكراوە‌و پێكهاتەكان تۆماری تایبەت بەخۆیان نییە.   مەسیحییەكان لە كوردستان ئەوە هەر لایەنە توركمانییەكان نین كە دژی دابەشكردنی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانن بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا، هەندێك لە لایەنە مەسیحییەكانیش دژی ئەم دابەشكردنەن.  رۆژی 24ی مانگی رابردوو، (جینان جەبار بۆیا) كە ئەندامی فراكسیۆنی (هاوپەیمانی یەكێتیی نەتەوەیی) بوو لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان، قسەی بۆ ئاژانسی (ئەنادۆڵ)ی توركیا كردبوو، سەرسوڕمانی خۆی لە سكاڵاكەی یەكێتیی لە دادگای فیدراڵی نیشاندابوو.  ئەم پەرلەمانتارە مەسیحییە ئاماژەی بەوەكرد، ئەوان وەكو پێكهاتەی مەسیحی شێوازی (فرە بازنەیی) هەڵبژاردنیان قبوڵ نییە‌و وتی:" یەكێتیی داوایكردووە هەرێم بەسەر چوار بازنەی هەڵبژاردن دابەش بكرێت، وایان دابەشكردووە پێنج كورسیی مەسیحییەكان بەشێوەیەك دابەش بكرێت كە دوو كورسی بۆ سلێمانی، دوو كورسی بۆ دهۆك‌و یەك كورسی بۆ هەولێر بێت". "لە سلێمانی 120 خێزانی مەسیحی هەیە، رەنگە لەو ژمارەیە 60 خێزان مافی دەنگدانییان هەبێت ئەوانی دیكە ئاوارەن، بەڵام لە عەنكاوە (هەولێر) چوار هەزار خێزانی كلدانی هەیە، ناكرێت بۆ 120 خێزان دوو كورسی تەرخان بكرێت‌و لەبەرامبەردا بۆ چوار هەزار خێزان تەنیا لە عەنكاوە یەك كورسی تەرخان بكرێت، جگە لە قەزاكانی شەقڵاوەو كۆیە كە ژمارەیەكی زۆر مەسیحی لەوێش هەن" پەرلەمانتارە مەسیحییەكە وا دەڵێ.  بەگوێرەی قسەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، ئێستا لە عێراق كەمتر لە (250 هەزار) مەسیحیی هەن، نزیكەی (200 هەزار) كەسیان لەناوچەكانی دەشتی نەینەواو هەرێمی كوردستاندا دەژین.  رێژەی 67%ی مەسیحییەكانی عێراق كلدانی كاسۆلیكن، كە كلێساكانیان لە ئەنجامدانی مەراسیمە ئاینییەكاندا پەیڕەوی نەریتی خۆرهەڵاتی دەكات، بەڵام دان بە دەسەڵاتی پاپای ڤاتیكاندا دەنێت، ئەمە لەكاتێكدایە رێژەی 20%ی مەسیحییەكانی عێراق سەربە كلێسای ئاشورییەكانن كە لە كۆنترین كلێساكانی عێراقە، ئەوەی دەمێنێتەوە سەربە سریانی ئۆرسۆدۆكس‌و سریانی كاسۆلیك‌و ئەرمەنی كاسۆلیك‌و ئینجیلییەكان‌و پرۆتستانت-ن. مەسیحییەكان لە هەرێمی كوردستان جگە لە (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان، پۆستێكی وزاریشیان لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا پێدراوە كە پۆستی وەزری گواستنەوەو گەیاندنەوە (ئانۆ جەوهەر) لە پۆستەكەدا دانراوە.  "كۆتا"ی پێكهاتەكان لەبەردەم دادگادا ئەمڕۆ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دواین دانیشتنی دادبینی لەبارەی ئەو سكاڵایە بەڕێوەبرد كە یەكێتیی لەسەر یاسای هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان تۆماریكردووە.  دادگای فیدراڵی بۆ دانیشتنی ئەمڕۆ، داوای لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان كردبوو بۆچوونی خۆی بخاتەڕوو لەبارەی ئەوەی ئەگەر هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەی فرەبازنە بەڕێوەچوو، چۆن كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان دابەشدەكات بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا.  بەر لەدەستپێكردنی دانیشتنی دادگا، وەڵامی دادگا گەیشتە میدیاكان، بەپێی وەڵامەكە، كۆمسیۆن لەسەر بنەمای یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران‌و ئەنجومەنی پارێزگاكان ژمارەی (12)ی ساڵی 2018ی هەمواركراو، دەیەوێت هەرێمی كوردستان بكات بە سێ ناوچەی هەڵبژاردن‌و (111) كورسییەكەی پەرلەمان بەمشێوەیە دابەشبكات بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا:   •    پارێزگای هەولێر: (38) كورسی بەردەكەوێت •    پارێزگای سلێمانی (45) كورسی •    پارێزگای دهۆك (28) كورسی  كۆمسیۆنی هەڵبژاردن (11) كورسییەكەی "كۆتا"ی پێكهاتەكانیشی بەمشێوەیە دابەشكردووە بەسەر بازنەكاندا: •     پارێزگای سلێمانی: (4) كورسی "كۆتا"ی بەردەكەوێت، (2) كورسی توركمان‌و (2) كورسی مەسیحی •    پارێزگای هەولێر: (4) كورسی "كۆتا"ی بەردەكەوێت، (2) كورسی توركمان‌و (2) كورسی مەسیحی •    پارێزگای دهۆك: (3) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانی بەردەكەوێت، (1) كورسی توركمان‌و (1) كورسی ئەرمەن‌و (1) كورسی مەسیحی  لە بری دوو كورسی، یەكێتیی 4 كورسی بەردەكەوێت تاوتوێكردنی ئەم بابەتە لە دانیشتنی دادبینی ئەمڕۆدا، نیشاندەری ئەوەیە دادگای فیدراڵی ئەو بڕگەی سكاڵاكەی یەكێتیی پەسەندكردووە كە داوا دەكات هەڵبژاردنی كوردستان لە یەك بازنەییەوە بكرێت بە فرەبازنەیی، لە سەرەتای گفتوگۆكانەوە لەبارەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، یەكێتیی داوای دەكرد هەڵبژاردنی كوردستان هاوشێوەی دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق كە 2021 بەڕێوەچوو بكرێت بەشێوازی "فرە بازنەیی"، چونكە یەكێتیی‌و هەندێك لەلایەنەكانی تر پێیانوایە شێوازی (یەك بازنەیی) ئەوەی بۆ پارتی فەراهەمكردووە زۆرینەی پەرلەمانی هەبێت‌و لەشێوازی (فرە بازنەیی)دا دەنگەكان دابەشدەبن‌و پارتی ناتوانێت زۆرینەی پەرلەمانی بە قەبارەی پێشتر دروستبكات، ئەوكات لە گفتوگۆكاندا پارتی لەسەر ئەم داواكارییە قایل بوو، بەڵام هاوكات لەگەڵ فرە بازنەییدا، یەكێتیی داوای دەكرد كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانیش بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا دابەش بكرێت، بۆ ئەمە یەكێتیی داوای دەكرد (2 بۆ 4) كورسی لە كۆی (11) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان بخرێتە سنوری پارێزگای سلێمانی، لەسەر ئەمە لەگەڵ پارتی نەگەیشتنە رێككەوتن‌و بەوهۆیەشەوە هەڵبژاردن دواكەوت. ئێستا ئەگەر دادگای فیدراڵی سكاڵاكەی یەكێتیی‌و وەڵامەكەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن پەسەند بكات، سنوری پارێزگای سلێمانی كە یەكێتیی تێیدا باڵادەستە، لەبری (2) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان (4) كورسی بەردەكەوێت، بۆ یەكێتیی ئەمە دەستكەوتێكی گەورەیە، چونكە لەرابردوودا پێیوا بووە (11) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان كاندیدەكانی لەلایەن پارتییەوە دیاریكراوە‌و بەردەوام پێكهاتەكانی لە خزمەتی پرۆژە سیاسییەكانی خۆی لە پەرلەمان بەكارهێناوە.  هەڵبژاردن‌و بەشداری پێكهاتەكان لە خولی یەكەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان كە لە 19/5/1992 بەڕێوەچوو، (ملیۆنێك‌و 112 هەزار) كەس مافی دەنگدانی هەبوو، بەڵام لە دواین خولی هەڵبژاردندا (خولی پێنجەم) كە لە 30/9/2018 بەڕێوەچوو (3 ملیۆن‌و 88 هەزارو 642) كەس مافی بەشداریكردنی لە هەڵبژاردندا هەبوو، بەم پێیەش ژمارەی ئەو هاوڵاتیانەی لە خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستانەوە تا دواین خولی هەڵبژاردن، مافی دەنگدانیان بەدەستهێناوە بەڕێژەی (178%) ژمارەیان زیادیكردووە. بەڵام كۆی دەنگی بەدەستهاتووی قەوارەی پێكهاتەكانی هەرێمی كوردستان خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستانەوە لە (11 هەزارو 971) دەنگەوە زیادیكردووە بۆ (23 هەزارو 165) دەنگ لە كۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، ئەم زیادكردنەش بەڕێژەی (94%) بووە، كە نزیكەی نیوەی ئەو گەشەكردنە گشتیەیە كە لە هەرێمی كوردستان ڕویداوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)و (2)) كە تایبەتە بە دەنگی بەدەستهاتووی پێكهاتەكان لە هەردوو هەڵبژاردنی یەكەم‌و كۆتا خولی پەرلەمانی كوردستان.  سەركەوتن بۆ پەرلەمان بەكەمترین دەنگ كاندیدی پێكهاتەكان لە هەڵبژاردنەكاندا كەمترین دەنگی ناو كاندیدەكانیان بەدەستهێناوە، بۆ نمونە لە هەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی كوردستاندا: - هیمداد سەباح بیلال لەبەرەی توركمانی: 138 دەنگی بەدەستهێناوە‌و سەركەوتووە بۆ پەرلەمان - سارا دڵشاد بەكر لەبەرەی توركمانی: 194 دەنگی بەدەستهێناوە‌و سەركەوتووە بۆ پەرلەمان  

راپۆرتی: درەو  کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (53) مانگی رابردوودا، تەنها (33) مانگیان موچەی تەواوەتی موچە خۆرانی هەرێمی خەرجکردووە، (10) مانگیشی بە کەم و کوڕی و لێبڕین خەرج کردووە، (10) مانگیشی خەرج نەکردووە یان دوای خستووە، کۆی ئەو پارانەی خەرج نەکراوە، دەخەمڵێندرێت بە؛ 🔹 (6 ترلیۆن 300 ملیار) دینار "خەرج‌نەکردنی 7 موچەی تەواو" 🔹 (1 ترلیۆن 701 ملیار) دینار "9 موچە بە لێبڕینی 21%" 🔹 (162 ملیار) دینار "1 موچە بە لێبڕینی 18%" 🔹 (2 ترلیۆن 823 ملیار) دینار "موچەی (3) مانگی 2023" دواکەوتووە. 🔹 کەواتە سەرجەم ئەو موچە شایستانەی لە کابینەی نۆیەمدا خەرج نەکراوە (10 ترلیۆن 986 ملیار) دینارە. پاشەکەوت و لێبڕین و خەرج نەکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم لە بانگەشەی هەڵبژانی (30/9/2018) لایەنە سیاسییەکان بانگەشەی گێڕانەوەی موچە پاشەکەوت کراوەکان و کردنەوەی ژمارەی حیسابی بۆ موچە خۆران دەکرا، لەگەڵ دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەم لە (10/7/2019)ەوە، موچەخۆران لە چاوەڕوانی گەڕانەوەی موچە پاشەکەوتکراوەکانیان بوون، بەڵام ئەم کابینەیە بیدعەیەکی نوێی داهێناو ناوی نا، لێبڕین، ئەمە سەرەڕای ئەوەی لە ساڵی (2020)دا ژمارەی پێوانەیی تۆمارکرا لە خەرج نەکردنی موچەی موچە خۆران. سەبارەت بەو شایستە داراییانەی موچەخۆران کە لە ئەستۆی حکومەتی هەرێمەوە، تەنها لە کابینەی نۆیەمدا نزیک لە (11 ترلیۆن) دینارە، جگە لە ڕاگرتنی بەرزە موچەی فەرمانبەران. قۆناغی پاشەکەوتی مووچە لە سەردەمی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتی نێچیرڤان بارزانی بەڕێوەچوو، لەماوەی نێوان ساڵانی (2015 - 2018) مووچەخۆران (5) موچەی تەواویان پێنەدراوە (23) مانگیش چارەکە مووچەو (11) مانگیش بەشێک لە موچەکانیان پاشەکەوت کرا. بەڵام لە کابینەی نۆیەم دا پرسی موچە پێی نایە قۆناغێکی نوێوە کە ئەویش لە بری پاشەکەوت داهێنانی لێبڕین بوو، لەم کابینەیەدا موچەی مانگەکانی (4، 5، 6، 7، 8، 11،12ی ساڵی 2020) خەرج نەکرا (9) موچەش بە لێبڕینی (21%) و موچەیەکیش بە لێبڕینی (18%)ەوە لە ساڵانی (2021 - 2022)ی بۆ فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان خەرجکراوە. کەواتە ئەگەر کۆی خەرجی موچە بە (900 ملیار) دیناری مانگانە بخەمڵێنین _لە دەستپێکی دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەمەوە قەبارەی خەرجی موچە (895 ملیار)بووە، بەڵام بەردەوام خەرجی موچە رووی لە زیادبوون کردووەو بەپێی دواین ئاماری فەرمی وەزارەتی دارایی کە خەرجییەکانی خۆی بۆ شەش مانگی یەکەمی (2023) بڵاوکردەوە بە تێکڕا کۆی خەرجی مانگێکی موچەی موچەخۆران سەرو (941 ملیار) دینابووە_، ئەوا کۆی ئەو شایستە داراییەی موچە خۆران لە کابینەی نۆیەمدا لێیان بڕاوەو بۆیان خەرج نەکراوە بریتیە لە؛ •    (7) مانگ موچەی بڕاو X (900 ملیار) دینار = (6 ترلیۆن 300 ملیار) دینار •    (9) مانگ بە لێبڕینی (21%)  X (189 ملیار) دینار = (1 ترلیۆن 701 ملیار) دینار •    (1) مانگ بە لێبڕینی (18%)  X (162 ملیار) دینار = (162 ملیار) دینار •    لە ئێستاشدا کە پێدەنێینە مانگی (12)ی (2023)ەوە بەڵام موچەی مانگەکانی (9و 10و 11) موچەخۆران دابەشنەکراوە کە بەرامبەرە بە؛ (3) مانگ موچەی دواکەتوو X (941 ملیار) دینار = (2 ترلیۆن 823 ملیار) دینار. کەواتە کۆی ئەو موچانەی لەکابینەی نۆیەمدا خەرج نەکراوە دەکاتە؛ (6 ترلیۆن 300 ملیار) دینار "7 موچەی تەواو"+ (1 ترلیۆن 701 ملیار) دینار "9 موچە بە لێبڕینی 21%" + (162 ملیار) دینار "1 موچە بە لێبڕینی 18%" + (2 ترلیۆن 823 ملیار) دینار "موچەی (3) مانگی 2023" = (10 ترلیۆن 986 ملیار) دینار. بە مانایەکی دیکە، کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (53) مانگی رابردوودا، تەنها (33) مانگیان موچەی تەواوەتی موچە خۆرانی هەرێمی خەرجکردووە، (10) مانگیشی بە کەم و کوڕی و لێبڕین خەرج کردووە، (10) مانگیشی خەرج نەکردووە یان دوای خستووە. (وەک لەم خشتەیەی خوارەوەدا رونکراوەتەوە).    

راپۆرتی: درەو  پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی (بەڕێوەبەرایەتی گشتی کۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان)، لەبارەی (وزەی بەرهەمی ناوخۆ و هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق)لە ساڵانی (2020 - 2022)؛ 🔹 لە ساڵی (2020)دا، بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 68) مێگاوات، لەو بڕەش (268) مێگاواتی بە رێژەی (9%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 800) مێگاواتیشی بە ڕێژەی (91%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. 🔹 لە ساڵی (2021)دا، بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 373) مێگاوات، لەو بڕەش (498) مێگاواتی بە رێژەی (15%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 875) مێگاواتیشی بە رێژەی (85%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. 🔹 لە ساڵی (2022)دا، بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 304) مێگاوات، لەو بڕەش (630) مێگاواتی بە رێژەی (19%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 674) مێگاواتیشی بە رێژەی (81%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. دەستپێک "کار دەکەین بۆ چارەسەرییەکی بنەڕەتی بۆ کێشەی کارەبا، لە زیادکردنی ئاستی بەرهەمهینان و کەمکردنی بەهەدەردان و دابەشکردنێکی پێشکەتوو و گونجاوی کارەبا. هەروەها کار دەکەین بۆ رێکخستنەوەیەکی گونجاوی نرخی کارەبا و دامەزراندنی میکانیزمێکی کاریگەر و سەردەمیانە بۆ کۆکردنەوەی پارەی کارەبا لە بەکاربەران". ئەمە بڕگەی (دووەم)ە لە ئاستی خزمەتگوزارییەکاندا، لە چوارچێوەی هێڵە گشتییەکانی بەرنامەی کاری کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان. سەرەڕای ئەوەی تەمەنی ڕاستەقینەی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان کۆتایی هاتووە، لە ئێستادا لە قۆناغی کاربەڕێکردندایە، بەڵام کێشەی کارەبا هاوشێوەی کابینەکانی پێشوو بەردەوامەو نەتوانراوە چارەسەرێکی ئەوتۆ بۆ ئەو پرسە بدۆزرێتەوە. هەر پێی زانیارییە فەرمییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ئێستادا زیاتر لە (ملیۆنێک و 850 هەزار) هاوبەشی کارەبا هەیە لە هەرێمی کوردستان و پێویستیان بە (7 هەزار) مێگا وات کارەبا هەیە. بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان نیوەی بڕی پێویست بەرهەم دەهێنێت و لەوە بڕەش کە بەرهەمی دەهێنێت بەشێکی هەناردەی عێراق دەکات. لەم ڕاپۆرتەدا تیشک دەخەینە سەر داتاو ڕاپۆرتەکانی (بەڕێوەبەرایەتی گشتی کۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان)، کە فەرمانگەی نابراو ساڵانە ڕاپۆرتی خۆی لەبارەی (وزەی بەرهەمی ناوخۆ و هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بە مێگاوات) بڵاودەکاتەوە، بە گوێرەی ڕاپۆرەتەکانی بەردەست کە بۆ ساڵانی (2020 - 2022) بڵاو کراونەتەوە، ئاستی بەرهەمهێنانی کارەبا گەشەکردنێکی ئەوتۆی بەخۆوە نەبینیوە، بۆ نمونە بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەمهێنانی کارەبا لە ساڵی (2020) بریتی بووە لە (3 هەزار و 68) مێگاوات، بەڵام لە ساڵی (2021) دا ئاستەکە بەرزبووتەوە بۆ (3 هەزار و 373) مێگاوات، بەڵام لە ساڵی (2022)دا بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی کارەبا دابەزیوەتەوە بۆ (3 هەزار و 304) مێگاوات. بەردەوام هەناردەکردن کارەبا بۆ نێو تۆڕی کارەبای عێراق رووی لە هەڵکشان کردووە. یەکەم؛ وزەی بەرهەمی ناوخۆ و هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ساڵی 2020 بە مێگاوات بەپێی ئامارەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ساڵی (2020)دا، لە تەواوی ساڵەکە بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 68) مێگاوات، لەو بڕەش (268) مێگاواتی بە رێژەی (9%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 800) مێگاواتیشی بە ڕێژەی (91%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. بە جۆرێک؛ -    لە چارەکی یەکەمی (2020)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 331) مێگا وات، لەو بڕەش (399) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 932) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی دووەمی (2020)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (2 هەزار و 761) مێگا وات، لەو بڕەش (256) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 505) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی سێیەمی (2020)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 238) مێگا وات، لەو بڕەش (309) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 929) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. -    لە چارەکی چوارەمی (2020) ، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (2 هەزار و 942) مێگا وات، لەو بڕەش (110) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 832) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. بۆ وردەکاری زیاتر تایبەت بە بڕی وزەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەشێوەی (مانگانە، وەرزی و ساڵانە) لە ساڵی (2020) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم؛ وزەی بەرهەمی ناوخۆ و هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ساڵی 2021 بە مێگاوات پاڵپشت بە ئامارەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ساڵی (2021)دا، لە تەواوی ساڵەکە بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 373) مێگاوات، لەو بڕەش (498) مێگاواتی بە رێژەی (15%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 875) مێگاواتیشی بە رێژەی (85%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. بە جۆرێک؛ -    لە چارەکی یەکەمی (2021)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 455) مێگا وات، لەو بڕەش (128) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (3 هەزار و 327) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی دووەمی (2021)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 245) مێگا وات، لەو بڕەش (479) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 766) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی سێیەمی (2021)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 477) مێگا وات، لەو بڕەش (690) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 787) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. -    لە چارەکی چوارەمی (2021) ، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 315) مێگا وات، لەو بڕەش (694) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 621) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. بۆ وردەکاری زیاتر تایبەت بە بڕی وزەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەشێوەی (مانگانە، وەرزی و ساڵانە) لە ساڵی (2021) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم؛ وزەی بەرهەمی ناوخۆ و هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ساڵی 2022 بە مێگاوات بە گوێرەی ئامارەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە ساڵی (2022)دا، لە تەواوی ساڵەکە بە تێکڕا ئاستی بەرهەمی وزەی کارەبا بریتی بووە لە (3 هەزار و 304) مێگاوات، لەو بڕەش (630) مێگاواتی بە رێژەی (19%) هەناردەی عێراق کراوەو بڕی (2 هەزار و 674) مێگاواتیشی بە رێژەی (81%) خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمی کوردستانەوە. بە جۆرێک؛ -    لە چارەکی یەکەمی (2022)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 474) مێگا وات، لەو بڕەش (604) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 870) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی دووەمی (2022)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 109) مێگا وات، لەو بڕەش (628) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 480) مێگاواتیشی لە ناوخۆی هەرێم بەکاربراوە. -    لە چارەکی سێیەمی (2022)، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 396) مێگا وات، لەو بڕەش (696) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 700) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. -    لە چارەکی چوارەمی (2022) ، بە تێکڕا کۆی ئاستی بەرهەم بریتی بووە لە (3 هەزار و 238) مێگا وات، لەو بڕەش (593) مێگاواتی هەناردەی عێراق و بڕی (2 هەزار و 645) مێگاواتیشی خراوەتە نێو تۆڕی کارەبای نیشتمانی هەرێمەوە. بۆ وردەکاری زیاتر تایبەت بە بڕی وزەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان بەشێوەی (مانگانە، وەرزی و ساڵانە) لە ساڵی (2022) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) سەرچاوەکان 1.    وەزارەتی پلاندانان، دەستەی ئاماری هەرێم، بەشی ئامارەکانی پیشەسازی، وزرەی بەرهەمی ناوخۆو هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ماوەی مانگەکانی ساڵی (2020) بە مێگاوات؛ https://bitly.ws/34cFt 2.    وەزارەتی پلاندانان، دەستەی ئاماری هەرێم، بەشی ئامارەکانی پیشەسازی، وزرەی بەرهەمی ناوخۆو هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ماوەی مانگەکانی ساڵی (2021) بە مێگاوات؛ https://bitly.ws/34cFx 3.    وەزارەتی پلاندانان، دەستەی ئاماری هەرێم، بەشی ئامارەکانی پیشەسازی، وزرەی بەرهەمی ناوخۆو هەناردەکراو بۆ تۆڕی نیشتمانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ ماوەی مانگەکانی ساڵی (2022) بە مێگاوات؛ https://bitly.ws/34cFD 4.    حکومەتی هەرێمی کوردستان، وەزارەتی کارەبا، توانای بەرهەمهێنانی کارەبا گەیشتووەتە سێ هەزار و ٩٠٠ مێگاوات، 15 کانوونی دووەم 2023؛ https://bitly.ws/34cFN 5.    سۆران حوسێن، حکومەتی هەرێمی کوردستان: بەرهەمهێنانی کارەبا بۆ 3500 مێگاوات بەرزبووەتەوە، 9/9/2023، رووداو؛ https://bitly.ws/34cFT  

درەو: بە گوێرەی نوسراوێكی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق، هەرێمی كوردستان دەكرێت بە سێ ناوچەی هەڵبژاردنەوەو پارێزگای سلێمانی (چوار) كورسی كۆتای بەردەكەوێت، دوو كورسی توركمان و دوو كورسی مەسیحی، بە كورسی كۆتاكانەوە، پارێزگای هەولێر (38) كورسی بەردەكەوێت، پارێزگای سلێمانی (45) كورسی، پارێزگای دهۆك (28) كورسی بەردەكەوێت. كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق بۆچونی خۆی ئاراستەی دادگای فیدراڵی عێراق كردووە سەبارەت بە شێوازی هەڵبژاردن و دابەشكردنی كورسیەكانی سێ پارێزگاكەی هەرێمی كوردستان، ئەمەش وەك ئامادەكارییەك بۆ بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە یاسای هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان، كە بڕیارە بەم زووانە بڕیاری كۆتایی لەبارەیەوە رابگەیەنێت. بە پێی نوسراوێكی فەرمانگەی تەكنەلۆژیای زانیاریی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق، شێوازی دابەشكردنی هەرێمی كوردستان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن و دابەشكردنی كورسییەكان بەسەر بازنەكاندا روونكراوەتەوە، بۆ دادگای فیدراڵی عێراق.   لە نوسراوەكەی كۆمسیۆندا ئاماژە بەوە كراوە كە كۆمسیۆن پشت بە  تۆماری بایۆمەتری و كارتی بایۆمەتری دەبەستێت كە لە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و پارێزگاكان دەرچووە ژمارە (4) ی ساڵی 2018 هەمواری سێیەم. كۆمسیۆن لە دابەشكردنی هەرێمی كوردستان بەسەر سێ بازنەی هەڵبژاردندا پشتی بە یاسای هەمواركراوی ساڵی 2018ـی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەستووە كە بەگوێرەی ئەو یاسایە هەر پارێزگایەك لە پارێزگاكانی عێراق لە بازنەیەكی هەڵبژاردن پێكدێت و (320) كورسییە گشتییەكەی پەرلەمان بەگوێرەی رێژەی دانیشتووان بەسەر پارێزگاكاندا دابەشدەكرێت. بەگوێرەی رێژەی دانیشتوان، سێ پارێزگاكەی هەرێم لە كورسییەكانی پەرلەمانی عێراق ئەم ژمارانەیان بەردەكەوێت: * سلێمانی: 18 كورسی * هەولێر: 15 كورسی * دهۆك: 11 كورسی واتە كۆی كورسییەكانی هەرێمی كوردستان دەكاتە 44 كورسی، بەوپێیەش رێژەی هەر پارێزگایەكی هەرێم لەكۆی كورسییەكان بەمشێوەیە دەبێت:  * سلێمانی 41% * هەولێر 34% *دهۆك 25% خشتەی ژمارە 1 بە پێی مادەی یەكەمی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ژمارە یەكی 1992 پەرلەمانی كوردستان لە (111) ئەندام پێكدێت كە لە (100) كورسی گشتی و (11) كورسی كۆتا پێكهاتووە،  ئەو (100) كورسیە بەم شێوەیە دابەش دەبێت: * سلێمانی: 41 كورسی * هەولێر: 34  كورسی * دهۆك: 25 كورسی خشتەی ژمارە 2 بەپێی نوسراوەكەی كۆمسیۆن باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق ورسی كۆتاكانی هەرێمی كوردستان لەسەر بنەمای رێژەی دانیشتوان، بەسەر پارێزگاكانی هەرێمی كوردستاندا دابەشدەكرێت: پارێزگای سلێمانی: ژمارەی دانیشتوان 41% واتا (4) كورسی كۆتای بەردەكەوێت (2) مەسیحی و (2) توركمان. هەولێر: ژمارەی دانیشتوان 34% واتا (4) كورسی كۆتای بەردەكەوێت (2) مەسیحی و (2) توركمان. دهۆك: ژمارەی دانیشتوان 25% واتا (3) كورسی كۆتای بەردەكەوێت (1) مەسیحی و (1) توركمان، (1) ئەرمەن. خشتەی ژمارە 3 بە پێی ئەو خشتانەبێت كە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق خستویەتیە روو بەركەوتەی پارێزگاكان بۆ كورسی پەرلەمانی كوردستان لە كۆی (111) كورسیەكە بەم شێوەیە دەبێت پارێزگای سلێمانی: 45 كورسی پارێزگای هەولێر: 38 كورسی پارێزگای دهۆك: 28 كورسی خشتەی ژمارە 4 نوسراوەكەی كۆمسیۆن لەسەر بنەمای وەرگرتنی بۆچوونی كۆمسیۆنە لەلایەن دادگای فیدراڵی عێراقەوە كە بڕیارەی دادگای فیدراڵی بڕیار لەسەر ئەو سكاڵایانە بدات كە لەلایەن یەكێتیەوە لە دادگای فیدراڵی تۆماركراوە لەسەر یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان.      

راپۆرت: درەو سكاڵاكەی یەكێتیی لەسەر یاسای هەڵبژاردنەكان، سبەینێ دواین دانیشتنی دادبینی لەسەر دەكرێت، دادگای فیدراڵی تاوتوێی ئەوە دەكات ئەگەر هەڵبژاردنی كوردستان بكرێت بە فرەبازنە، چۆن كورسییەكای پەرلەمان دابەشدەكرێت بەسەر بازنەكاندا، بۆئەمەش كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكەی عێراقی بانگهێشتكردووە، كە سەرۆكەكەی دادوەرێكی سنوری پارێزگای سلێمانییە، وردەكاری لەم راپۆرتەدا.  دواین دانیشتنی بەر لە بڕیاردان سبەینێ دادگای فیدراڵی عێراق جارێكی تر لەبارەی ئەو سكاڵایە كۆدەبێتەوە كە یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لەرێگەی (زیاد جەبار)ەوە تۆماریكردووە. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، سبەینێ دادگای فیدراڵی بڕیار لەسەر سكاڵاكە نادات‌و بەر لە بڕیاری كۆتایی، دواین دانیشتنی دادبینی بەڕێوەدەبات.  (درەو) زانیویەتی، بۆ دانیشتنی سبەینێ، كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق كە سەرۆكەكەی دادوەرێكی سنوری پارێزگای سلێمانییە، بانگهێشتی دانیشتنی دادگا كراوە، لەبارەی چۆنیەتی دابەشكردنی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن دادگا پرسیاری لێدەكات، بەتایبەتی لەبارەی ئەوەی ئەگەر هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەی فرەبازنەیی بەڕێوەبچێت، ئایا كۆمسیۆن بەكام تۆماری هەڵبژاردن كورسییەكان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا دابەش دەكات ؟ ئایا بە تۆماری دەنگدەرانی عێراق یان تۆمارەكەی هەرێمی كوردستان ؟  بانگهێشتكردنی كۆمسیۆن لەسەر ئەم بابەتە، ئاماژەیە بۆ ئەوەی دادگای فیدراڵی ئەو ماددەی سكاڵاكەی یەكێتیی پەسەندكردووە كە داوا دەكات شێوازی هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان لە (یەك بازنەیی)وە بكرێت بە فرەبازنەیی، وەكو ئەوەی لە یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستاندا هاتووە بەر لە هەمواركردنی.  لەبارەی سكاڵاكەوە دادگای فیدراڵ عێراق ماوەی (7) مانگە تاوتوێی ئەو سكاڵایە دەكات كە یەكێتیی لەبارەی یاسای هەڵبژاردن تۆماریكردووە، لەم سكاڵایەدا، سكاڵاكارەكان دوو كەسن، یەكێكیان (زیاد جەبار) سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتییە لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان (ئێستا ئەندامی سەركردایەتیی یەكێتییە)‌، ئەوی تریان (ئامانج نەجیب شەمعون) سەرۆكی فراكسیۆنی (رافیدەین) لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیە.  دادگای فیدراڵی هەردوو سكاڵاكەی یەكخستووە، سكاڵاكان لەسەر سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان، سەرۆكی هەرێم‌و سەرۆك وەزیرانی هەرێم تۆماركراون. زیاد جەبارو ئامانج نەجیب شەمعون لە سكاڵاكەیاندا داوا لە دادگای فیدراڵی دەكەن حوكم بدات بەوەی ماددەكانی (1-9-15-22-36)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992ی هەمواركراو، نادەستورییە، واتا تانەیان لە ماددە هەمواركراوەكانی یاسای هەڵبژاردن داوەو داوا دەكەن دادگا هەموارەكان هەڵبوەشێنێتەوە‌و یاساكە بباتەوە سەر كۆپییە ئەسڵەكەی خۆی. كرۆكی ئەو ماددانەی یاسای هەڵبژاردن كە سكاڵایان لەسەر تۆماركراوە ئەمانەن: ماددەی یەكەم: پەرلەمانی كوردستان-عێراق لە 111 ئەندام پێكدێت. ماددەی نۆیەم: هەرێمی كوردستان- عێراق بەیەك ناوچەی دەنگدان دادەنرێت‌و، دابەشدەكرێت بەسەر چەندە مەركەزێكی دەنگداندا (ئەمە ئەو ماددەیە كە سبەینێ دادگا لەگەڵ كۆمسیۆنی هەڵبژاردن دادبینی لەسەر بەڕێوەدەبات). ماددەی پازدە: بۆ هەرێمی كوردستان، تۆماری دەنگدەران بۆ دەنگدان، بەپێی مەركەزەكانی هەڵبژاردن ئامادە دەكرێن‌و بە ریزبەندی پیتە ئەبجەدییەكان رێكدەخرێن كە پیشەو ناونیشان‌و بەروارو جێگەی لەدایكبوونیان تێدا تۆماركراوە. ئەگەر لەتوانادا نەبوو ئەوە بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا بۆی هەیە رێگەیەكی تری لەبارتر بۆ وەدیهێنانی مەبەستی پێویست دیاری بكات. ماددەی بیست‌و دوو: 1-    هەر  كیانێكی سیاسی لە هەرێمی كوردستان- عێراقدا بۆی هەیە لیستێكی تایبەت بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان- عێراق بكات كە رێژەیەك ئافرەتی تێدا بێت كە لە (30%) كەمتر نەبێت‌و، ناوی پاڵێوراوەكانیش بەشێوەیەك ریزبەندكرابن كە نواندی رێژەی ناوبراوی ئافرەتان لە پەرلەمان زامن بكات، بەمەرجێ ژمارەی باڵێوراوەكان لە هەر لیستێكی هەڵبژاردندا لە (3) پاڵێوراو كەمتر نەبن. 2-    لیستی پاڵێوراوەكان لەماوەی (15) رۆژ لە بەرواری راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێت‌و هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لە ماددەی 21دا داواكراون. ماددەی سی‌و شەش: 1-    پێنج كورسی بۆ كلدان ‌و سریان‌و ئاشوری تەرخان دەكرێ پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. 2-    پێنج كورسی بۆ توركمان تەرخان دەكرێت، پاڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. 3-    یەك كورسی بۆ ئەرمەن تەرخان دەكرێت، باڵێوراوانی ئەو پێكهاتەیە كێبركێی لەسەر دەكەن. ئەگەر دادگای فیدراڵی سكاڵاكەی یەكێتیی پەسەند بكات‌و هەموارەكانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشێنێتەوە، ئەوا دەبێت بۆ سازدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان پەنا بۆ یاسای (ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق) ببرێت، كە یاسای یەكەم هەڵبژاردنە لە هەرێمی كوردستان‌و (سەركردایەتی سیاسی بەرەی كوردستانی) لە رۆژی 4ی نیسانی 1992 پەسەندی كردووە. ئەگەر دادگا هەموارەكانی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەڵبوەشێنێتەوە‌و یاساكە بباتەوە سەر ئەسڵەكەی بەر لە هەمواركردن، واتا (یاسای ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان) كە ساڵی 1992 بەرەی كوردستانی دەریكردووە، بەتایبەتی لەو ماددانەی كە یەكێتیی لە دادگای فیدراڵی سكاڵای لەسەر كردوون، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەمشێوەیە بەڕێوەدەچێت: ماددەی یەكەم: ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی كوردستان لە (100) كورسی پێكدێت. لەگەڵ (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەی مەسیحی، واتا (5) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەی توركمان هەڵدەوەشێتەوە، ئەمە بەشێك لە حزبە توركمانەكانی نیگەران كردووە.   ماددەی نۆیەم: كوردستانی عێراق دەكرێت بە چەند ناوچەیەكی هەڵبژاردن، بەمەرجێ لە (4) ناوچە كەمتر نەبێت، یەكێتیی دەیەوێت لە رێگەی ئەم ماددەیەوە شێوازی هەڵبژاردن لە یەك بازنەییەوە بگۆڕێت بۆ فرەبازنەیی هاوشێوەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراق لە ئۆكتۆبەری 2021دا، یەكێتیی‌و هەندێك لەلایەنەكانی تر پێیانوایە ئەوەی وایكردووە پارتی زۆرینەی پەرلەمانی هەبێت، شێوازی یەك بازنەیی هەڵبژاردنە، یەكێتیی پێشتر لە گفتوگۆكانیدا لەگەڵ پارتی جەختی لەسەر شێوازی فرەبازنەیی دەكردەوە، پارتی بەم مەرجە قایل بووە، هەردوولا رێككەوتن كوردستان بكرێت بە چوار بازنەی هەڵبژاردن (هەولێر- سلێمانی- دهۆك- هەڵەبجە)، بەڵام لەسەر دابەشكردنی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانی بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن نەگەیشتنە رێككەوتن‌و هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانیش لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە كۆتایی  بە گفتوگۆكان هێناو نەتوانرا یاسای هەڵبژاردن‌و كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێمی كوردستان هەموار بكرێتەوە. ماددەی پانزە: بۆ هەر ناوچەیەكی هەڵبژاردن خشە بەناوی هەڵبژێرەكان (دەنگدەر)‌و بەپێی ناوچەكانی هەڵبژاردن‌و بەپێی پیتەكانی ئەبجەدی ئامادە دەكرێت، كە پیشەو ناونیشان‌و مێژوو و شوێنی لەدایكبوونیان تێدا تۆمار دەكرێ‌و بە گەلێك دانە دەنێردرێن بۆ لیژنەی ناوچە، ئەگەر ئەمە لەتوانادا نەبوو  بكرێ، ئەوكاتە دەستەی باڵا رێگایەكی دیكەی لەبارتر دیاری دەكات بۆ جێبەجێكردنی ئەوەی پێویستە. ماددەی بیست و دوو: 1-    هەر حزبێك یان توێژێك یان كەمایەتییەكی نەتەوەیی وەك (توركمان، عەرەب، ئاشوری... هتد) بۆی هەیە لیستی تایبەتی بەناوی پاڵیوراوەكانی خۆی لەسەر ئاستی كوردستانی عێراق پێشكەش بكات. 2-    لیستی پاڵیوراوەكان لەماوەی (10) رۆژ لە مێژووی راگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشكەش بە سەرۆكی دەستەی باڵا دەكرێت‌و هەموو بەڵگەنامەیەكی پێوە دەلكێنرێ كە لەماددەی بیست‌و یەكەمدا هاتوون. ماددەی سی‌و شەش: 1-    سەرجەمی دەنگەكانی هەڵبژاردن بەسەر ژمارەی كورسییەكانی ئەنجومەندا دابەش دەكرێ بۆ دەرهێنانی تێكڕای هەڵبژاردنەكە (المعدل الانتخابی). 2-    ئەو دەنگانەی كە هەر لیستێك بەدەستی هێنا دابەش دەكرێ بەسەر تێكڕای دەنگی هەڵبژاردنەكە، بۆ دەستنیشانكردنی ژمارەی ئەو كورسییانەی كە لیستی پەیوەندیدار بەدەستی هێناوە، لەگەڵ رەچاوكردنی ئەوەی لەم بڕگەی خوارەوەدا هاتووە. 3-    هەر لیستێك رێژەی 7%ی دەنگەكانی بەدەست نەهێنابێ نوێنەرایەتی لە ئەنجومەندا ناكات‌و دەنگەكانی بەسەر لیستە سەركەوتووەكاندا دابەشدەكرێتەوە بەرێژەی سەركەوتنەكەی. 4-    ئەو كورسییە چۆڵانەی كە لە ئەنجامی وەدەستهێنانی پاشماوەیەك كە ئەگاتە تێكڕایی دەنگی هەڵبژاردن دەخرێتە سەر ئەو لیستانە بەپێی زۆرترین ئەو دەنگانەی كە هێناویانە. چارەنوسی هەڵبژاردن ! هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان دەبوو لە رۆژی 1ی تشرینی دووەمی 2022دا بەڕێوەبچێت، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم مەرسومی بۆ دەركردبوو، بەڵام لایەنەكان بەدیاریكراویش پارتی‌و یەكێتیی نەگەیشتنە رێككەوتن، ئەمە وایكرد پەرلەمانی كوردستان لە رۆژی 9ی تشرینی یەكەمی 2022دا بۆ ماوەی ساڵێك تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە.  رۆژی 26ی ئازاری ئەمساڵ، نێچیرڤان بارزانی مەرسومی دووەمی بۆ سازدانی هەڵبژاردن دەركرد‌و رۆژی 18ی تشرینی دووەمی 2023ی دیاریكرد، بەهۆی رێكنەكەوتنی پارتی‌و یەكێتیی لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردن، ئەم مەرسومەش پەكی كەوت.  دوای هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی پەرلەمانی كوردستان، هیچ بژاردەیەكی لەبەردەمدا نەما، بەتایبەتیش كە پەرلەمان نەیتوانی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی هەرێم كارا بكاتەوە‌و یاسای هەڵبژاردن هەموار بكاتەوە، ئیتر نێچیرڤان بارزانی مەرسومی سێیەمی دەركرد‌و رۆژی 25ی شوباتی 2023ی وەكو وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن دیاریكرد، سەرپەرەشتیكردنی پرۆسەی هەڵبژاردنیشی دایە دەست كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق.   ئەگەر هەڵبژاردن لە 25ی شوباتی 2024 دوابكەوێت، كه‌ ئه‌مه‌ ئێستا ئه‌گه‌رێكی چاوه‌ڕوانكراوه‌، به‌تایبه‌تیش له‌حاڵی دروستبوونی ناكۆكی له‌باره‌ی چۆنیه‌تی دابه‌شكردنی كورسی به‌سه‌ر بازنه‌كانی هه‌ڵبژاردن، دەبێت بە سێیەم جار هەڵبژاردن دوابخرێت، ئەمەش لەكاتێكدایە بەپێی بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق لە تشرینی دووەمی 2022وە وادەی یاسایی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی هاتووەو حكومەتی هەرێم بووە بە حكومەتێكی كاربەڕێكەرو شەرعیەتی هەڵبژاردنی لەدەستداوە.  هەرێمی كوردستان لەكاتێكدا روبەڕووی مەترسی لەدەستدانی شەرعیەتی دامەزراوەكانی بووەتەوە كە لەژێر فشاری توندی حكومەتی فیدراڵیدایە‌و هێشتا پشكی خۆی لە یاسای بودجەی گشتی پێنەدراوە‌و پێویستی بە چەندین گەڕ دانوستان هەیە، ئەمە لەپاڵ دانوستان لەبارەی یاسای نەوت‌و غازی فیدراڵ، یاسایەك كە چارەنوسی دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم بەسەر كەرتی نەوت‌و غازدا یەكلادەكاتەوە. 

راپۆرت: درەو لە ساڵی 2003وە تاوەكو 2023 پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لەرێگەی حكومەتی هەرێم یاخود بەشێوەی سەربەخۆ دەیان ملیۆن دۆلاریان لە دروستكردنی "لۆبی"دا لە ئەمریكا خەرجكردووە، بەڵام كە بڕیاریاندا ریفراندۆم بكەن بۆ سەربەخۆیی، ئەمریكا پشتیوانی لێ نەكردن، حەلبوسی لەسەر گرێبەستێك كە لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی كردویەتی، كەوتوەتە بەردەم ئەگەری ئەوەی حزبەكەی دابخرێت‌و خۆشی دادگایی بكرێت، بۆیە سەری خۆی ناوە بە سەری هەموو ئەو حزب‌و  كەسایەتییانەوە كە لەدوای كەوتنی سەددامەوە هەوڵی دروستكردنی "لۆبی"یان داوە لە ئەمریكا، لیستی ناوی هەموویانی بڵاوكردەوە، حكومەتی هەرێم پشكی گەورەی خەرجكردنی پارەی لە "لۆبی ئەمریكی"یدا بەركەوتووە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە، ئەو كۆمپانیایەی حەلبوسی لەسەر دادگایی دەكرێت، بەر لە حەلبوسی، پارتی گرێبەستی لەگەڵدا كردووە. وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  حەلبوسی دادگا دەخاتە ناو گومانەوە ! كردنەوەی دۆسیە لەسەر محەمەد حەلبوسی سەرۆكی لەكارلادراوی پەرلەمانی عێراق بەمەبەستی داخستنی حزبەكەی (تەقەدوم)، بەتۆمەتی ئەوەی گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی كردووە بەبێ ئاگاداركردنەوەی فەرمانگەی حزبەكان لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، دەرگای لەسەر ئاشكرابوونی گرێبەستی حزب‌و لایەنە حكومی‌و كەسایەتییە عێراقییەكان‌و حكومەت‌و حزبەكانی كوردستان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان ئاوەڵا كرد.  حەلبوسی لیستی ئەو لایەن‌و كەسایەتییە عێراقییانەی ئاشكراكرد، كە لە ساڵی 2003‌و دوای كەوتنی سەددامەوە تاوەكو ئەمساڵ (2023) لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان گرێبەستیان كردوە بەمەبەستی وەرگرتنی شارەزایی‌و بەدەستهێنانی پشتیوانی دامەزراوە دەوڵەتییەكانی ئەمریكا لەرێگەی گروپەكانی فشار "لۆبی"یەوە، لەرێگەی بڵاوكردنەوەی ئەم لیستەوە حەلبوسی دەیەوێت لە دادگای عێراق بڵێت ئەوە هەر من نیم گرێبەستم لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان هەیە‌و ئەگەر رێوشوێنی بگیرێتەبەر، هەموان لەم بوارەدا تێوەگلاون، چونكە بەپێی لیستە، لەدوای روخانی سەددامەوە ئەم كەسایەتی‌و لایەنە عێراقییانەش كاریان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووە: •    ئەیاد عەلاوی ‌و عەدنان پاچەچی‌و ئەحمەد چەلەبی‌و باقر جەبر سۆلاغ‌و تاریق هاشمی‌و ساڵح موتڵەگ‌و ئەسیل نوجێفی •    حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و پارتی‌و یەكێتیی •    حكومەتی عێراق‌و وەزارەتەكانی دارایی‌و نەوت‌و دەرەوەو باڵیۆزخانەكان‌و راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی‌و دەزگای هەواڵگری عێراق. •    حەشدی شەعبی‌و ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی‌و چەندین حزب‌و كەسایەتی سیاسی تری عێراق.  دوای ئەوەی فەرمانگەی حزبەكان لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق سكاڵایەكی لەبارەی داخستنی حزبی تەقەدوم بەرزكردەوە بۆ دەستەی دادوەریی كۆمسیۆن، دوێنێ حەلبوسی كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی كرد‌و رایگەیاند" 286 دامەزراوەی عێراقی گرێبەستیان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووە، ئەو كۆمپانیایەی ئێمە گرێبەستمان لەگەڵ كردووە (كۆمپانیای BGR) 100% كۆمپانیایەكی ئەمریكییە، ئەمە وەكو وەڵامێك بۆ باسم خەشانی پەرلەمانتار كە سكاڵای كردووەو دەڵێ ئەو كۆمپانیایە ئیسرائیلییە. كورد لەناو لیستەكەدا ! حەلبوسی لیستی ناوی ئەو كەسایەتی‌و لایەنە حزبی‌و حكومیانەی عێراق دزە پێكرد كە 2003وە گرێبەستیان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان كردووەو ناویان لە وەزارەتی دادی ئەمریكا تۆماركراوە.  یەكەم لۆبی دوای كەوتنی سەددام دوای كەوتنی رژێمی سەددام حسێن، بەناوی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە لە ساڵی 2003دا گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكیدا كراوە بە ناوی (Nijyar H. Shemdin)، لەم گرێبەستەدا حكومەتی هەرێم (ئیدارەی پارتی) بڕی (47 هەزارو 650) دۆلاری بە كۆمپانیا ئەمریكییەكە داوە‌و دیار نییە گرێبەستەكە بۆ چ مەبەستێك كراوە.  بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، ئەو ناوەی لە لیستەكەدا وەكو كۆمپانیا تۆماركراوە، كۆمپانیا نییە، بەڵكو پیاوێكە بەناوی (Nijyar H. Shemdin) كە لەدوای كەوتنی سەددامەوە، لە ئەمریكا‌و كەنەداو نەتەوە یەكگرتووەكان كاری بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان كردووەو لۆبی بۆ كردوون.  نیجیار ئێچ شه‌مدن له‌ ئۆفێسه‌كه‌ی خۆی له‌ ئه‌مریكا وێنه‌ی نێچیرڤان بارزانی هه‌ڵواسیوه‌ بەرزبوونەوەی خەرجی لۆبیكردن ! ساڵێك دواترو لە 2004دا، پارتی دیموكراتی كوردستان گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی تری ئەمریكی بەناوی (Barbour Griffith & Rogers LLC)، ئەمەش كۆمپانیایەكی بواری لۆبیكردنە لە ئەمریكا‌و كورتكراوەكەی (BGR)ە، لەو ساڵەدا پارتی بڕی (214 هەزارو 206) دۆلاری بەم كۆمپانیایە داوە. هەر لە ساڵی 2004دا، حكومەتی هەرێمی كوردستان (ئیدارەی پارتی) جارێكی ترو بە دوو بڕی جیاواز پارەی بۆ (Nijyar H. Shemdin) خەرجكردووە، بڕی یەكەمی پارەكە (147 هەزارو 450) دۆلار بووە، بڕی دووەم (47 هەزارو 200) دۆلار بووە.  تەنیا بە كۆكردنەوەی ئەو پارانەی كە تۆماركراون، دەردەكەوێت لە 2004 پارتی نزیكەی (نیو ملیۆن) دۆلاری لە دروستكردنی لۆبیدالە ئەمریكا خەرجكردووە.  زیادبوونی گروپی لۆبی  لە ساڵی 2005دا حكومەتەكەی پارتی بەردەوام بووە لەسەر گرێبەستەكەی لەگەڵ كۆمپانیای (BGR)‌و بە دوو بڕی جیاواز پارەی بە كۆمپانیاكە داوە، بڕی یەكەم بریتی بووە لە  (273 هەزارو 209) دۆلار‌و بڕی دووەمیش بریتی بووە لە (303 هەزارو 389) دۆلار.  بەهەمان شێوە لە 2005دا پارتی بەردەوام بووە لەناردنی پارە بۆ پیاوە لۆبیكەرە ئەمریكییەكە (Nijyar H. Shemdin)، جارێكی ترو بە دوو بڕی جیاواز پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەم (217 هەزارو 920) دۆلار بووە، بڕی دووەم (107  هەزارو 189) دۆلار بووە.  لەم ساڵەدا حكومەتی هەرێم خەرجی دروستكردنی لۆبی زیاتر كردووەو گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی تردا كردووە بەناوی (Russo Marsh & Rogers)، ئەمەش كۆمپانیایەكی بواری لۆبیكردنەو سەربە پارتی كۆمارییەكانە، لەو ساڵەدا كەمپەینێكی دروستكردنی پشتیوانی بۆ حكومەتی هەرێم ئەنجامداوە، لەبەرامبەر ئەم كارەدا حكومەتی هەرێم بڕی (242 هەزارو 500) دۆلاری پێداوە.  پارەی خەرجكراوی كوردستان بۆ دروستكردنی لۆبی، لەم ساڵەدا بۆ زیاتر لە (یەك ملیۆن) دۆلار بەرزبووەتەوە.  2 ملیۆن‌و 500 هەزار دۆلار بۆ نوێنەرایەتی هەرێم  ساڵی 2006 پارتی دیموكراتی كوردستان بەردەوام بووە لە گرێبەستەكەی لەگەڵ كۆمپانیای (BGR)، بەدوو بڕ پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەم (547 هەزارو  480) دۆلار بووە، بڕی دووەم (321 هەزارو 853) دۆلار بووە.  هاوكات حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەكی ئەمریكی تردا  كردووە بەناوی (Herald Group LLC)، ئەم كۆمپانیایە لەبواری راوێژكاریی پەیوەندییە گشتییەكان‌و خزمەتگوزاری لەبواری پەیوەندییە ستراتیژییەكان‌و بەڕێوەبردنی هەڵمەتە جەماوەرییەكان‌و كەمپەینی میدیایی‌و توێژینەوەی ستراتیژیدا كاردەكات، لەو ساڵەدا حكومەتی هەرێم بڕی (16 هەزار) دۆلاری بۆ ناردووە.  ئەمساڵیش (2006) حكومەتی هەرێم بەردەوام بووە لە ناردنی پارە بۆ كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers)، بەڵام بڕی پارەكە لە لیستەكەدا تۆمارنەكراوە.  سەرباری ئەمانە، حكومەتی پارتی بەردەوام بووە لە ناردنی پارە بۆ پیاوە لۆبیكارەكە (Nijyar H. Shemdin)، ئەمجارەش بە دوو بڕی جیاواز پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەم (123 هەزار) دۆلار بووە، بڕی دووەم (81 هەزارو 750) دۆلار بووە.  هەر لە 2006دا بڕە پارەیەكەی زۆر تۆماركراوە كە حكومەتی هەرێم بۆ نوسینگەكەی خۆی لە ئەمریكا رەوانە كردووە بڕەكەی (2 ملیۆن‌و 500 هەزار) دۆلارە، لەم ساڵەدا قوباد تاڵەبانی كوڕی بچوكی كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی سكرتێری یەكێتیی نیشتمانی كوردستان پۆستی بەرپرسی نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی لە واشنتۆن گرتەدەست، ئەو سەردەمە سەرەتای بڵاوبوونەوەی راپۆرتە رۆژنامەوانییەكان بوو لەبارەی خەرجكردنی پارەیەكی زۆر بۆ دروستكردنی لۆبی كورد لە ئەمریكا. حكومەتی هەرێم ئەمساڵیش (2006)، كاری لەگەڵ كۆمپانیایەكی تری ئەمریكی كردووە بەناوی (Slocum & Boddi PC)، بڕی ئەو پارەی كە پێیداوە، تۆمارنەكراوە.  ئەمساڵ پارەی رەوانەكراوی حكومەتی هەرێم بۆ ئەمریكا بۆ زیاتر لە (3 ملیۆن) دۆلار بەرزبووەتەوە، ئەمە تەنیا ئەو بڕە پارانەیە كە تۆماركراون.  لۆبی كورد لە 2007دا ساڵی 2007 جارێكی تر حكومەتی هەرێم پشكی گەورەی لە پارەدا بە كۆمپانیاكانی بواری لۆبیكردن لە ئەمریكا بەركەوتووە، لەم ساڵەدا، حكومەتی هەرێم بڕی (110 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ كۆمپانیایەك بەناوی (American Business Development group)، ئەم كۆمپانیایە لەبواری بازرگانی سەربازی كاردەكات.  گرێبەستەكەی حكومەتی هەرێم لە 2007دا لەگەڵ كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers)دا بەردەوام بووە كە كەمپەینی پشتیوانیكردنی لە حكومەتی هەرێم بەڕێوەبردووە، ئەمساڵیش بڕێكی پارەی تری بۆ نێردراوە، بەڵام بڕەكە تۆمارنەكراوە، لەپاڵ ئەمەدا پارەشی بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە واشنتۆن ناردووە، بەڵام بڕەكەی تۆمار نەكراوە.  هەر لەم ساڵەدا، ئەم كۆمپانیایانە پارەیان لەحكومەتی هەرێم وەرگرتووە:  •    حكومەتی هەرێم بڕی (7 هەزارو 318) دۆلاری ناردووە بۆ كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC)ی ئەمریكی.  •    ئەمساڵ ناوی كۆمپانیایەكی تریش زیادبووە كە حكومەتی هەرێم گرێبەستی لەگەڵ كردووە، كۆمپانیاكە ناوی (Greenberg Traurig LLP)یە، حكومەتی هەرێم بڕی (40 هەزار) دۆلاری بۆ ناردووە.  •    پارتی لەرێگەی حكومەتی هەرێمەوە بەردەوامە لە مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمپانیا گوماناوییەكە (BGR)، بە دوو وەجبە پارەی بۆ ناردووە، بڕی یەكەمی پارەكە (381 هەزارو 487) دۆلار بووە، بڕی دووەم (478 هەزارو 669) هەزار دۆلار بووە.  نەهرۆ كەسنەزانی بەدوای لۆبیدا گەڕاوە ! بەپێی بەڵگەنامەكە، لە ساڵی 2008دا، (نەهرۆ كەسنەزانی) رێبەری ئێستای تەریقەدی قادریی، بڕی (60 هەزار) دۆلاری داوە بە لایەنێكی ئەمریكی بەناوی (Bitat, Janet M). رۆژی 6ی حوزەیرانی 2019، رۆژنامەی (واشنتۆن پۆست)ی ئەمریكی راپۆرتێكی لەبارەی شێخ نەهرۆ بڵاوكردەوە، لە راپۆرتەكەدا باسی لەوە كردبووە، شێخ لەگەڵ براكەیدا، بەر لە روخانی رژێم لە 2003دا لەگەڵ ئەمریكییەكان كاریان كردووە، لەناو تۆڕە سۆفییەكەیاندا دەیان كەسیان كردووە بە هەواڵدەر كە لەناو دەزگا سەربازی‌و هەواڵگرییەكانی سەددامدا كاریان كردووە، بەپێی كتێبێك كە (بۆب وودوارد) نوسیویەتی، ئەو زانیارییانەی كە دوو برا كەسنەزانییەكە‌و تۆڕەكەیان بە هەواڵگری ئەمریكایان داوە "زانیاری زۆر دەگمەن‌و سەرەنجڕاكێش" بوون، دەزگای هەواڵگری ناوەندی ئەمریكا ژمارەی نهێنی "ROCKSTARS" بۆ داناون. هەر لە راپۆرتەكەی (واشنتۆن پۆست)دا ئاماژە بەوە كراوە، شێخ نەهرۆ یەكێك لەو كەسانەیە كە لە ئەمریكا بەدوای لۆبیدا دەگەڕێت. پارتی پێش حەلبوسی گرێبەستی كردووە ! لە 2008دا حكومەتی هەرێم بە دووجار، دوو بڕ پارەی زۆری بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە ئەمریكا ناردووە، بڕی یەكەمی پارەكە (ملیۆنێك‌و 243 هەزارو 282) دۆلار بووە، بڕی دووەمیش (ملیۆنێك‌و 198 هەزارو 611) دۆلار بووە. سەرباری ئەو پارانەی بۆ نوێنەرایەتی هەرێمی ناردووە، حكومەتی هەرێم ئەمساڵیش پارەی بۆ ژمارەیەك كۆمپانیای ئەمریكی رەوانە كردووە كە ئەمانەن:   •    بە دوو بڕی جیاواز، بڕی یەكەم (84 هەزار) دۆلارو بڕی دووەمیش (70 هەزار) دۆلار پارەی بۆ كۆمپانیای (American Business Development group) ناردووە.  •    ناردنی گوژمە پارەیەكی تر بۆ كۆمپانیای (BGR)، بڕەكە بە دووجار نێردراوە، جاری یەكەم (412 هەزارو  76) دۆلار، جاری دووەمیش (478 هەزارو 669) دۆلار. لەم ساڵەدا ناوی كۆمپانیایەكی نوێ دەردەكەوێت كە پارتی لەرێگەی حكومەتی هەرێمەوە كاری لەگەڵدا كردووەو پارەی پێداوە، كۆمپانیاكە ناوی (BGR Governmemt affairs)ە، بڕی (412 هەزارو 67) دۆلاری لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە، ئەوەی جێگای سەرەنجە ئەمە هەمان ئەو كۆمپانیایەیە كە حەلبوسی گرێبەستی لەگەڵدا كردووەو ئێستا لەسەر ئەم گرێبەستە دۆسیەی بۆ كراوەتەوە بۆ ئەوەی حزبەكەی دابخرێت، شیعەكان دەڵێن ئەم كۆمپانیایە لە بنەڕەتەوە كۆمپانیایەكی ئیسرائیلییە‌و سەرۆكی وەزیرانی پێشووتری ئیسرائیل دروستیكردووە.  •    كۆمپانیای (Broydrick & Associates Inc) كە بڕی (18 هەزارو 938) دۆلاری وەرگرتووە، ئەمەش كۆمپانیایەكی بواری لۆبیكردنە. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP)، بە دووجار دوو بڕ پارەی لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە، بڕی یەكەم (240  هەزار) دۆلارو بڕی دووەمیش (248 هەزارو 288) دۆلار بووە، ئەم كۆمپانیایە لەبواری پارێزەرایەتیدا كاردەكات. •    حكومەتی هەرێم بڕە پارەیەكی تری بۆ كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers) ناردووە، بەڵام بڕەكە لە بەڵگەنامەكەدا تۆمارنەكراوە.  •    حكومەتی هەرێم بڕی (7 هەزارو 948) دۆلاری بۆ كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) ناردووە.    2009 كورد زۆرترین پارەی ناردووە ساڵی 2009 حكومەتی هەرێم بەبەراورد بە لایەنە عێراقییەكانی تر، زۆرترین پارەی بۆ نوێنەرایەتی خۆی‌و كۆمپانیا ئەمریكییەكانی بواری لۆبیكردن ناردووە.  لەم ساڵەدا تەنیا بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە واشنتۆن دوو بڕە پارەی زۆر رەوانە كراوە، بڕی یەكەم (2 ملیۆن‌و 603 هەزارو 663) دۆلار، بڕی دووەمیش (2 ملیۆن‌و 996 هەزارو 844) دۆلار.  ئەمساڵیش شێخ (نەهرۆ كەسنەزانی) بۆ هەمان لایەنی پێشتر، واتا (Bitat, Janet M) بڕی (21 هەزار) دۆلاری ناردووە.  ئەو كۆمپانیا ئەمریكییانەی بواری لۆبیكردن كە 2009 حكومەتی هەرێم پارەی بۆ ناردوون ئەمانەن:  •    كۆمپانیای (American Business Development group) بە دوو بڕی جیاواز پارەی وەرگرتووە، تێكڕای هەردوو بڕەكە (120 هەزار) دۆلار بووە.  •    كۆمپانیای (BGR Governmemt affairs) بە دوو بڕ پارەی وەرگرتووە، بڕی یەكەم (438 هەزارو 541) دۆلار، بڕی دووەم (344 هەزارو 428) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Broydrick & Associates Inc)، بەهەمان شێوە بە دوو بڕ پارەی وەرگرتووە، بڕی یەكەم (48 هەزارو 304) دۆلار، بڕی دووەم (33 هەزارو 61) دۆلار.  •    ئەمساڵیش كۆمپانیایەكی نوێ دەركەوتووە كە حكومەتی هەرێم پارەی بۆ ناردووە، كۆمپانیاكە ناوی (Cassidy and Associates)ە كە لەبواری پەیوەندی نێوان حكومەتەكاندا كاردەكات، ئەم كۆمپانیایە (50 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بە دووجار پارەی وەرگرتووە، بڕی یەكەم (306 هەزارو 645) دۆلار‌و بڕی دووەم (250 هەزارو 219) دۆلار.  •    ئەمساڵیش كۆمپانیایەكی نوێی ئەمریكی هاتوەتە ناوەوە بەناوی (Qrvis Communications LLC)، ئەم كۆمپانیایە بڕی (150 هەزارو 513) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Russo Marsh & Rogers) بڕێك پارەی بۆ نێردراوە، لە راپۆرتەكەدا تۆمارنەكراوە. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بە دوو بڕ پارەی بۆ نێردراوە، بڕی یەكەم (203 هەزارو 19) دۆلار، بڕی دووەم (35 هەزارو 517) دۆلار.  •    كۆمپانیایەكی نوێ لەم ساڵەدا هاتوەتە ناو بوارەكە، ناوی (TS Navigations LLC)، ئەم كۆمپانیایە بڕی (48 هەزار) دۆلاری لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە.  لۆبی 2010 لەم ساڵەدا حكومەتی هەرێم بڕی زیاتر لە (ملیۆنێك‌و 242 هەزار) دۆلاری تەنیا بۆ نوسینگەی خۆی لە واشنتۆن ناردووە.  ئەمساڵ شێخ (نەهرۆ كەسنەزانی) لایەنێكی تری بۆ ناردنی پارە هەڵبژاردووە كە ناوی (Akbar, mir)ە، بڕی ئەو پارەی كە ناردویەتی لە راپۆرتەكەدا تۆمار نەكراوە.  حكومەتی هەرێمیش لەمساڵدا پارەی بۆ ئەم كۆمپانیایانە ناردووە.  •    كۆمپانیای (American Business Development group) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (850 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Broydrick & Associates Inc) بڕی زیاتر لە (26 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی زیاتر لە (544 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •     كۆمپانیای (Qrvis Communications LLC) بڕی زیاتر لە (500 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (25  هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  •    كۆمپانیای (TS Navigations LLC) بڕی (96 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە.  پارەی لۆبی لە 2011دا ئەمساڵ بۆ هەمان ناونیشانی (Akbar, mir)، شێخ نەهرۆ كەسنەزانی بڕە پارەیەكی ناردووە، بڕەكە لە راپۆرتەكەدا تۆمار نەكراوە.  حكومەتی هەرێمیش ئەمساڵ ئەم بڕە پارەی بۆ كۆمپانیا ئەمریكییەكان ناردووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (789 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (130 هەزار) دۆلاری وەرگرتووە. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی (4 هەزارو 920) دۆلاری وەرگرتووە.   •    كۆمپانیای (TS Navigations LLC) بڕی (33 هەزار) دۆلار. لۆبی لە 2012دا ئەمساڵیش نەهرۆ كەسنەزانی لەسەر ناونیشانەكەی پێشوو ماوە كە (Akbar, mir)ە، بەڵام بڕە پارەكەی دیار نییە. ئەمساڵ ئەم كۆمپانیایانە پارەیان لە حكومەتی هەرێم وەرگرتووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (213 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (20 هەزار) دۆلار.  •    حكومەتی هەرێم پارەی بۆ چەند كۆمپانیایەكی تریش ناردووە، بەڵام بڕی پارەكان تۆمارنەكراوە.  لۆبی لە 2013دا  نەهرۆ كەسنەزانی بۆ هەمان ناونیشانی (Akbar, mir) پارەی ناردووە. حكومەتی هەرێمیش بۆ ئەم كۆمپانیایانە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (36 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Qrvis Communications LLC) بڕی زیاتر لە  (130 هەزار) دۆلار.  پارەی لۆبی لە 2014دا •    كۆمپانیای (MSL GROUP Americas, Inc) بڕی زیاتر لە (50 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی زیاتر لە (168 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (710 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Squire patton Boggs, LLP) بڕی زیاتر لە (67 هەزار) دۆلار. لۆبی 2015 ئەمساڵ حكومەتی هەرێم بۆ نوسینگەكەی لە  واشنتۆن بڕی زیاتر لە (889 هەزار) دۆلاری ناردووە، سەرباری ئەمە پارەی بۆ ئەم كۆمپانیایانە خەرجكردووە: •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی (10 هەزار) دۆلار •    كۆمپانیای (MSL GROUP Americas, Inc) بڕی (67 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (65 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (BGR) بڕی زیاتر لە (244 هەزار) دۆلار.  پارەی لۆبی لە 2016دا •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (3 هەزار) دۆلار.   •    كۆمپانیای (MSL GROUP Americas, Inc) بڕی (10 هەزار) دۆلار.  •    بۆ (Dentons US LLP) بڕی (25 هەزار) دۆلار. •    لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕی پارەكەیان تۆمارنەكراوە.   لۆبی لە 2017دا ساڵی 2017 كە هەرێمی كوردستان ریفراندۆمی بۆ سەربەخۆیی كردو ویلایە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پشتیوانی لێ نەكرد، پرۆسەی لۆبیكردن لەرێگەی كۆمپانیاكانەوە بەردەوام بووە‌و حكومەتی هەرێم  پارەی بەم كۆمپانیایانە داوە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (270 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (242 هەزار) دۆلار. •    لەگەڵ ناردنی پارە بۆ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕەكانیان تۆمار نەكراوە.  لۆبی لە 2018دا حكومەتی هەرێم ئەمساڵ  سەریاری ئەوەی بڕی (732 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ نوێنەرایەتی خۆی لە واشنتۆن، پارەی بۆ ئەم كۆمپانیا ئەمریكییانە ناردووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (270 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (PASS LLC) بڕی زیاتر لە (437 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی نزیكەی (6 هەزار) دۆلار. هەر لەم ساڵەدا، بەپێی بەڵگەنامەكە، لقی 7ی پارتی لە ئەمریكاو كەنەدا بڕی زیاتر لە (311 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ كۆمپانیای (Digenova & Toensing LLP). پارەی لۆبی لە 2019دا ئەمساڵ پارەی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم كۆمپانیایانە رۆیشتووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (30 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (30 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (PASS LLC) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (OPC Strategies LLC) بڕی (8 هەزارو 900) دۆلار. •    كۆمپانیای (PASS LLC) بڕی زیاتر لە (520 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (36 هەزار) دۆلار. پارەی لۆبی لە 2020دا  ئەمساڵ پارەی حكومەتی هەرێم بۆ ئەم كۆمپانیایانە بووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (181 هەزار) دۆلار. •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (200 هەزار) دۆلار.  •    لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕی پارەكەیان تۆمارنەكراوە. پارەی لۆبی لە 2021دا  ئەمساڵ حكومەتی هەرێم بڕی زیاتر لە (972 هەزار) دۆلاری ناردووە بۆ نوێنەرایەتی هەرێم لە واشنتۆن، لەپاڵ ئەمەشدا ئەم پارانەی بۆ كۆمپانیاكانی لۆبی ئەمریكا خەرجكردووە:  •    كۆمپانیای (BGR) بڕی (120 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Dentons US LLP) بڕی (120 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Greenberg Traurig LLP) بڕی (327 هەزار) دۆلار.  •    كۆمپانیای (Slocum & Boddi PC) بڕی زیاتر لە (25 هەزار) دۆلار. •    لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی تر كە بڕی پارەكەیان دیاری نەكراوە.  یەكێتیش گرێبەستی كردووە داتای پارەی رەوانەكراوی كوردستان بۆ دروستكردنی لۆبی لە 2022و 2023دا لە بەڵگەنامەكەدا نەخراوەتەڕوو، بەڵام لەم دوو ساڵەدا حكومەتی هەرێم بەهەمان شێوەی ساڵانی پێشتر پارەی بۆ نوێنەرایەتی خۆی‌و چەند كۆمپانیایەك ناردووە، بەڵام بڕی پارەكان تۆمارنەكراوە. لە  ساڵی 2023دا یەكێتیی نیشتمانی كوردستانیش گرێبەستی لەگەڵ كۆمپانیایەك كردووە بەناوی (AF International, LLC)ی كردووە.    لێره‌ كلیك بكه‌ بۆ بینینی- ده‌قی راپۆرتی لۆبی عێراق له‌ ئه‌مریكا

راپۆرت: درەو 31 ساڵ لەمەبەر پەرلەمانتارێكی كورد لە هەولێرەوە نامەیەكی بۆ هاوسەرەكەی لە فەڕەنسا نوسیوە، دەڵێ" ئێستا لە كوردستان كارەبا 2 بۆ 3 سەعات هەیە"، دوای ئەو هەموو ساڵە هێشتا دۆخەكە زۆر نەگۆڕاوە، ئەمڕۆژانە كارەبا لە شارێكی وەكو هەولێر بۆ 4 كاتژمێر كەمبوەتەوە، ئەمە یەكێكە لە چیرۆكەكانی شكستی حوكمڕانی. كابینەی نۆیەم بە بەڵێنی زیادكردنی كارەبا‌و كەمكردنەوەی نرخەكەی دەستبەكاربوو، بە كەمبونەوەی كارەبا‌و زیادبوونی نرخەكەی ماڵئاوایی دەكات. كارەبا لە كوردستان چۆن بەرهەمدەهێنرێت؟ چۆن دابەشدەكرێت؟ تێچووی چەندە؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.   كارەبا لە بامەڕنییەوە بۆ مەسرور بارزانی  لەگەڵ هاتنی یەكەم شەپۆلی سەرمادا، جارێكی تر حكومەتی هەرێمی كوردستان روبەڕووی قەیرانی كارەبا بووەوە، قەیرانێك كە لە ساڵی 1992‌و دوای كشانەوەی دامودەزگاكانی بەعس، لەكوردستان بەردەوامە‌و چارەسەری بۆ نەدۆزراوەتەوە.  رۆژی 15ی كانونی یەكەمی ساڵی 1992، ئەحمەد بامەڕنێ پەرلەمانتاری خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستان، نامەیەكی بۆ هاوسەرەكەی لە فەڕەنسا نوسیوە، لە نامەكەدا دەڵێ:" ئێستا دۆخی كوردستان زۆر خراپە، كارەبا تەنیا (2-3) كاتژمێر هەیە. 31 ساڵ دوای نامەكەی بامەڕنێ، دۆخی كارەبای كوردستان باشتر نەبووە، ئەم رۆژانە كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتمانی لە هەرێمی كوردستان زۆر كەمبوەتەوە، ئەمە ئەركی مۆلیدە ئەهلییەكانی قورستر كردووە. ئێستا رۆژانە كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتمانی لە هەرێمی كوردستان بەمشێوەیە:  •    هەولێر: تەنیا 4 كاتژمێر •    سلێمانی: تەنیا 7 كاتژمێر •    دهۆك: تەنیا 8 كاتژمێر •    هەڵەبجە 6 كاتژمێر   كارەبا بۆچی كەمبوەتەوە ؟ چوار رۆژ لەمەوبەر، وەزارەتی كارەبای هەرێمی كوردستان كە وەزیرەكەی (كەمال محەمەد)‌و هاوكات بە وەكالەتیش وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بەڕێوەدەبات، رونكردنەوەیەكی لەبارەی كەمبوونەوەی كاتژمێرەكانی كارەبای نیشتمانی بڵاوكردەوە.  لە رونكردنەوەكەدا وەزارەتی كارەبا دەڵێ:" بەهۆی پرۆسەی چاكسازی لە هەردوو یەكەی وێستگەی خەبات 300 مێگاوات، كارەبا لە رۆژی (15)ی ئەم مانگەوە كەمبووەتەوە". بەپێی قسەی وەزارەت، تا كۆتایی مانگ واتا سبەینێ، پرۆسەكە تەواو دەبێت‌و وێستگەكە دەكەوێتە كارو ماوەكانی پێدانی كارەبا ئاسایی دەبێتەوە. بەڵام ئەمڕۆ لە دیوانی وەزارەتی كارەبا كۆبونەوەیەك كراوە سەبارەت بە كەمبونەوەی كارەبای نیشتمانی، لە كۆبونەوەكەدا باسلەوە كراوە، بارگرانیی لەسەر كارەبا دروستبووە، بەجۆرێك خواست لەسەر كارەبا (6 هەزار) مێگاواتی تێپەڕاندووە، لە كاتێكدا بەرهەمهێنانی كارەبا لە كوردستان تەنیا (3 هەزار) مێگاواتە، واتا هاتنی وەرزی سەرما بەرێژەی 50% خواستی لەسەر بەكارهێنانی كارەبا لە كوردستان زیادكردووە. بەو دۆخە داراییە قورسەی كە حكومەتی هەرێم لەدوای راگرتنی هەناردەی نەوتەوە لە 25ی ئازاری ئەمساڵەوە تێیكەوتووە، وەزارەتی كارەبا ناتوانێت هیچ بەڵێنێك بدات بۆ چاككردنی دۆخی كارەبا، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی دیوانی وەزارەتدا ئاماژە بەوە كراوە" زیادكردنی بەرهەم پێویستی بە سوتەمەنی‌و بودجە هەیە". رۆژی 6ی ئەم مانگە كاتێك وەزارەتی نەوتی عێراق هەواڵی تەواوكردنی بۆری راكێشانی غازی كێڵگەی (كۆرمۆر)ی بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك راگەیاند، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم وەڵامی دایەوە‌و لە رونكردنەوەیەكدا رایگەیاند" تائێستا بڕی گازی پێویست بۆ وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان دابین نەكراوەو، بەپێی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیای داناگاز، بەهیچ شێوەیەك كۆمپانیاكە بۆی نییە بەبێ رەزامەندیی حكومەتی هەرێم گاز لە كێڵگەكانی هەرێمەوە بۆ هیچ شوێنێكی دیكە بگوازرێتەوە". بەڵام كۆمپانیای (هیلال)ی ئیماراتی كە لەگەڵ كۆمپانیای (دانەغاز) لەكێڵگەی كۆرمۆر بە هاوبەشی كاردەكات، بەپێی بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق پشكی غازی خۆی لە كێڵگەكە فرۆشتووە بە وەزارەتی نەوتی عێراق‌و وەزارەتیش غازەكە دەگوازێتەوە بۆ وێستگەی كارەبای كەركوك.  ناعەدالەتی كارەبا ! لەگەڵ هاتنی وەرزی سەرما‌و كەمبونەوەی كارەبای نیشتمانی، مشتومڕ لەبارەی ناعەدالەتی لەبواری كارەبا دەستپێدەكاتەوە. لە كۆبونەوەی دیوانی وەزارەتی كارەبادا، ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر بەشداربووە، داوایكردووە رەچاوی پشكی پارێزگای هەولێر لە پێدانی كارەبا بكرێت‌و جەختی لە تێستی وەرزی بۆ پشكی كارەبای پارێزگاكان كردەوە.  شەش رۆژ لەمەوپێش، ئومێد خۆشناو قسەی كردو وتی:" هەولێر لە كارەبادا مەغدورە. هەست بەوە دەكەین نادادپەروەریی هەیە، كارەبای هەولێر لە شارەكانی تر جیاوازە، كارەبای نیشتمانی لە هەولێر كەمترە، تێستی ساڵانەی كارەبا بكرێت بە وەرزیی، بۆ ئەوەی بڕی كارەبای نیشتمانی دیاری بكرێت". ئایا بانگەشەكانی پارێزگاری هەولێر لەبارەی نادادپەروەرییەوە لە دابەشكردنی كارەبا دروستن ؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستی بە تەماشاكردنی داتاكانی دابەشكاری پشكی كارەبا هەیە بەسەر پارێزگاكان لە هەرێمی كوردستان، كە بەمشێوەیە دابەشبووە:  •    پارێزگای هەولێر: 42,6%ی تێكڕای كارەبای هەرێمی كوردستان •    پارێزگاكانی سلێمانی‌و هەڵەبجە: 33,1%ی تێكڕای كارەبای هەرێم •    پارێزگای دهۆك: 24,3%ی تێكڕای كارەبای هەرێم بەراوردكردنی ژمارەی دانیشتوان لە پارێزگان لەگەڵ داتاكانی دابەشكردنی كارەبا، هەندێك نادادپەروەریی نیشان دەدات، بەڵام نادادپەروەرییەكە لەبەرژەوەندی پارێزگای هەولێر شكاوەتەوە.  دانیشتوان لە هەرێم بەپێی داتای وەزارەتی پلاندانانی عێراق، بەمشێوەیە دابەشبووە:  •    پارێزگای هەولێر: 2 ملیۆن‌و 55 هەزارو 448 كەس (رێژەی 35%ی كۆی دانیشتوانی هەرێم پێكدەهێنێت) •    پارێزگای سلێمانی‌و هەڵەبجە: 2 ملیۆن‌و 396 هەزارو 206 كەس (رێژەی 41%ی كۆی دانیشتوانی هەرێم پێكدەهێنێت) •    پارێزگای دهۆك: 1 ملیۆن‌و 432 هەزارو 396 كەس (رێژەی 24%ی كۆی دانیشتوانی هەرێم پێكدەهێنێت) كارەبا لە هەرێمی كوردستان هاوبەشانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان دابەشبوون بەسەر جۆرەكان (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، كشتوكاڵ‌و میری)، وەزارەتی كارەبا هاوبەشانی كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون (ستییەكان)ی لە ماڵان جیاكردووەتەوە لەڕووی پێدان‌و نرخی فرۆشتنی كارەبا پێیان. پاڵپشت بە ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021)ی وەزارەتی كارەبا، كە لە رۆژنامەی وەقائعی كوردستان ژمارە (274) لە (24/11/2021) بڵاوكراوەتەوە. هاوبەشانی پۆلێنكردووە بۆ؛ (ماڵان، بازرگانی، پیشەسازی، كشتوكاڵ‌و میری). هاوكات بە ڕێنمایی ژمارە (1)ی ساڵی (2023)ی وەزارەتی كارەبا، كە لە رۆژنامەی وەقائعی كوردستان ژمارە (306) لە (14/6/2023) هەمواری یەكەمی ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021) تایبەت بە ڕێنمایی‌و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبا بڵاوكراوەتەوە، تێیدا هاتووە بڕیارماندا بە؛ "زیادكردنی بڕگەیەك بۆ خشتەی ژمارە (5) تایبەت بە نرخەكانی كارەبا لە رێنمایی و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبا ژمارە (2)ی ساڵی 2021، بەم شێوەیە دەبێت:  * نرخی كارەبای كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون (High Cost) بە (156) دینار بۆ یەك كاتژمێر، بەمدواییە بەهۆی ناڕەزایەتی دانیشتوانی كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون، وەزارەتی كارەبا بڕیاریدا نرخی یەكەی كارەبا لەم كۆمەڵگایانە بۆ (100) دینار كەمبكاتەوە، بەڵام لەوكاتەوە بڕیارەكە لە ئەنجومەنی وەزیرانە‌و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت رەزامەندی لەسەر نەداوە، لە كۆبونەوەی ئەمڕۆ وەزارەتی كارەبادا جەخت لەسەر بڕیارەكە كراوەتەوە. بەپێی ڕێنماییەكانیش نرخی كارەبا بۆ هاوبەشانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان بەم جۆرەی خوارەوە دەبێت؛ 1.    هاوبەشی ماڵان هاوبەشانی ماڵان لە هەرێمی كوردستان كە بەشی گەورەی هاوبەشانی كارەبا پێكدەهێنن، بەپێی ڕێنمایی وەزارەتی كارەبا، ئەگەر هاوبەشێك لە ماوەی مانگێكدا (1 بۆ 450) كیلۆ واتی بەكارهێنا، ئەوا هەر كیلۆ واتێك لێكدانی (18) دینار دەكرێت‌و بەرامبەر (8 هەزارو 100) دینار دەبێت بۆ مانگێك، خۆ ئەگەر بەشداربووەكە زیاتر لە (450) كیلۆ وات تا (900) كیلۆ واتی بەكاربرد، ئەوا (450) كیلۆ واتی دووەمیان لێكدانی (24) دینار دەكرێت‌و لەگەڵ بڕی بەكاربراوی پێشتردا كۆی نرخەكە دەگاتە (18 هەزارو 900) دینار، ئەگەر هاوبەشێكی ماڵان لە (900) كیلۆ واتە زیاتری بەكارهێناو تا ئاستی (1500) كیلۆ وات، ئەوا دوای لێدەركردنی (900) كیلۆ واتی پێشتر (600) كیلۆ واتەكە نرخی هەر یەكەكی بەرزدەبێتەوە (تصاعد) دەكات بۆ (42) دینارو بەم پێیەش بڕی (25 هەزارو 200) دیناری دیكە دەچێتە سەر ئەو (18 هەزارو 900) دینارەی ترو كۆی پارەی (هەزارو 500) كلیۆ واتەكە دەگاتە (44 هەزارو 100) دینار. پرۆسەكە بەشێوەی (تصاعد)ی بەردەوام دەبێت تا بەكاربردنی كارەبا لەلایەن هاوبەشەكەوە دەگاتە سەروو (5 هەزار) كیلۆ وات، لەم حاڵەتەدا نرخی هەر یەكەكی بەركاربراوی كارەبا دەگاتە (180) دینار. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 2.    كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا هەمواری یەكەمی ڕێنمایی ژمارە (2)ی ساڵی (2021) وەزارەتی كارەبا تایبەت بە ڕێنمایی و مەرجەكانی پێدانی وزەی كارەبا، تێیدا هاتووە بڕیارماندا بە؛ "نرخی كارەبای كۆمەڵگەكانی نیشتەجێبوون (High Cost) بە (156) دینار بۆ یەك كاتژمێر". بەم ڕێنماییەش بێت نرخی یەكەی كارەبا بۆ كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون لە هەرێمی كوردستان جێگیر دەكرێت لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (156) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی هەر كۆمەڵگایەك (هەزار و 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا دەبێت بڕی (234 هەزار) دینار بدات. لەكاتێكدا هەمان ئەو بڕە كارەبایە بۆ هاوبەشی (ماڵان) بریتیە لە (44 هەزارو 100) دینار- وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا_ واتە هەمان ئەو برە كارەبایە كە لە ستییەكاندا بەكاربراوە نرخەكەی (431%) زیاترە لەوەی لە ماڵان بەكاردەبرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 3.    هاوبەشانی بازرگانی هاوبەشانی كارەبا بۆ مەبەستی بازرگانی لە هەرێمی كوردستان جێگیرە، لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (156) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی بازرگانی (هەزارو 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بڕی (234 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. كە هاوتایە بەو بڕەی كە لە هاوبەشانی كۆمەڵگاكانی نیشتەجێبوون وەردەگیرێت لە هەرێمی كوردستان (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 4.    هاوبەشانی میری هاوبەشانی میری لە هەرێمی كوردستان، دیسان فرۆشتنی یەكەی كارەبا پێیان نرخەكەی جێگیرەو لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (180) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی میری (هەزارو 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بڕی (270 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 5.    هاوبەشانی كشتوكاڵی هاوبەشانی كشتوكاڵی لە هەرێمی كوردستان، فرۆشتنی یەكەی كارەبا پێیان نرخەكەی جێگیرەو لە (1) كیلۆ واتەوە بۆ هەرچەندێك بێت، ئەوا بۆ هەر كیلۆ واتێك (36) دیناری لێوەدەگیرێت، بۆ نمونە ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی كشتوكاڵی (هەزار و 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بڕی (54 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). 6.    هاوبەشانی پیشەسازی هاوبەشانی پیشەسازی تایبەتمەندی جیاوازیان پێدراوەو بە جۆرێك بەرزی (ڤۆڵتیە) دەكرێت بە پێوەر بۆ فرۆشتنی وزەی كارەبا پێیان، بە جۆرێك نرخی یەكەكان بریتی دەبن (144 دینارو 120 دینار) بۆ بەكاربردنی (1) كیلۆ واتەوە بڕی هەرچەندێك بێت. ئەگەر لە مانگەكەدا هاوبەشێكی پیشەسازی (هەزار و 500) یەكە بەكار بەرێت، ئەوا بۆ ڤۆڵتییەی بەرز بڕی (216 هەزار) دینار و بۆ ڤۆڵتییەی نزم (180 هەزار) دیناری لێوەردەگیرێت. (بۆ بەرچاو ڕونی بڕوانەی خشتەی ژمارە (1)). كارەبا لە كابینەی مەسرور بارزانیدا ئۆكتۆبەری 2020 مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەبارەت بە چاكسازیی‌و رێكخستنەوەی كەرتی كارەبا لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا رایگەیاند" هەمواركردنەوەی گرێبەستەكان لەپەرلەمانی كوردستان وتی:" لەئەنجامی هەمواركردنەوەی گرێبەستەكان‌و رێكخستنەوەی كەرتی كارەبا ساڵانە 300 ملیۆن دۆلارمان گەڕاندوەتەوە بۆ حكومەت. لەڕێگەی چارەسەركردنی یەكەكانی كارەباو زیادكردنی بڕی بەرهەمهێنانی غازی سروشتی‌و بەگەڕخستنی وێستگەی هەڵمی خەبات، بڕی 843 مێگاوات كارەبامان زیاد كردووە". هەر لەو وتارەدا سەرۆكی حكومەت باسی لەوەكرد، بۆ یەكەمینجار ئاستی بەرهەمهێنانی كارەبا لەهەرێمی كوردستان گەیشتووەتە 3700 مێگاوات كارەباو ماوەكانی پێدانی كارەبامان زیاد كردووە، بەڵام دوای سێ ساڵ لەم قسانە، ئێستا بەگوێرەی وەزارەتی كارەبا ئاستی بەرهەمهێنان بۆ 3 هەزار مێگاوات دابەزیوەو ئاستی پێدانی كارەبای نیشتمانیش كەمبوەتەوە. هەر لەو وتارەدا بوو كە سەرۆكی حكومەت بانگەشەی ئەوەی كرد "نرخی كڕینی كاتژمێرەكانی كارەبا كەمكراوەتەوە"، بەڵام بەمدواییە حكومەت لەچوارچێوەی پلانێكدا نرخی ئەمپێری كارەبای لەسەر هاوڵاتیان بەرزكردەوە، بەرزكردنەوەیەك كە ناڕەزایەتی بەدوای خۆیدا هێناوە‌و لەبەرامبەردا نەیتوانیوە كێشەی كەمی كارەبا چارەسەر بكات.   داهات‌و خەرجی كارەبا لە هەرێمی كوردستان داهاتێكی زۆر لە كارەبادا خەرج دەكرێت، بەجۆرێك ئێستا مانگانە زیاتر لە (100 ) ملیار دینار بۆ ئەو كۆمپانیایانە خەرج دەكرێت كە كارەبا بەرهەمدەهێنن. بەپێی راگەیەندراوێك كە وەزارەتی كارەبا لە 2ی تەموزی 2021دا بڵاویكردوەتەوە، رێژەی 65%ی خەرجی كارەبا لەسەر حكومەتەو 35%ی لەسەر شانی خەڵكە. لەپاڵ خەرجی بەرهەمهێنانی كارەبادا، كۆی خەرجی مانگانەی موچەی فەرمانبەرانی وەزارەتی كارەبا (17 ملیارو 850 ملیۆن) دینارە، ئەمە سەرەڕای ئەو پارەیەی هاوڵاتیان مانگانە خەرجی دەكەن بۆ كڕینی كارەبا لە مۆلیدە ئەهلییەكان بۆ مۆلیدە ئەهلییەكان. لە هەرێمی كوردستان ژمارەی هاوبەشانی كارەبا بۆ (ملیۆنێك‌و 776 هەزارو 963) هاوبەش زیادیكردووە، ئەگەر بە تێكڕا (4) ئەمپێر بۆ هەر خێزانێك لە كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكان ئەژمار بكرێت‌و نرخی هەر ئەمپێرێكیش بە (10 هەزار) دینار ئەژماربكرێت، ئەوا هەر خێزانێك مانگانە بەتێكڕا (40) هەزار دینار پارە لە كڕینی كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكاندا خەرج دەكات، تێكڕای خەرجی هاوڵاتیان بۆ كڕینی كارەبای مۆلیدە ئەهلییەكان مانگانە دەگاتە (71 ملیار) دینار، ئەمەش هەموو پارەیە كە لە كوردستان لە كەرتی كارەبادا بەخەرج دەدرێت. ژێرخانی كارەبا لە هەرێم بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی كارەبا كە بەبۆنەی دوو ساڵی یەكەمی تەمەنی كابینەی نۆیەمەوە بڵاویكردوەتەوە:  •    رێژەی (84%)ی كارەبای هەرێم لەلایەن كەرتی تایبەتەوە بەرهەم دەهێنرێت‌و رێژەی (16%)ی لەلایەن كەرتی گشتییەوە بەرهەم دێت. •    توانای ژێرخانی بەرهەمهێنانی كارەبای هەرێمی كوردستان (6902) مێگاواتە، بەڵام بەهۆی نەبوونی سوتەمەنی‌و زۆربوونی تێچوونەكەی (3400 بۆ 3500) مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنرێت. •    لە (دوكان) توانای بەرهەمهینانی (400) مێگاوت كارەبا هەیە، بەڵام لەم رەوشە سەختەدا تەنیا (43) مێگاوات بەرهەم دێت. •    لە (دەربەندیخان) توانای بەرهەمهێنانی (249) مێگاوات كارەبا هەیە، بەڵام (15) مێگاوات بەرهەم دێت. •    لە دهۆك توانای بەرهەمهێنانی (1000) مێگاوات كارەبا هەیە، بەڵام بەهۆی نەبوونی سوتەمەنیی دیزل‌و زیادبوونی تێچوونەكەی بەكارنەخراون، چونكە دابینكردنی موچەی موچەخۆران لە كارە پێشینەكانی حكومەتە. •    سێ یەكەی (29) مێگاواتی كەرتی گشتی لە دهۆك، هەولێرو سلێمانی (6-5) ساڵە لەكاركەوتوون. •    لە ماوەی دوو ساڵی یەكەمی كابینەی نۆیەمدا (615) مێگاوات كارەبا زیاد كراوە. وەزارەتی كارەبا ده‌ڵێ داهاتی ساڵی 2021ی كارەبا بڕی (825 ملیار) دینار بووە، ئه‌مه‌ له‌كاتێكدایه‌ داهاتی كارەبا لە 2018دا بڕی (289 ملیار) دینار بووە، بەو پێیەش (536 ملیار) داهاتی كارەبا زیادبووە، بەڵام وەزارەتی كارەبای هەرێم به‌م زیادبوونه‌ نەك نەیتوانیوە كارەبای (24) كاتژمێری دابین بكات بەڵكو لە هەندێك لە وەرزەكانی ساڵدا تەنیا (4) كاتژمێر كارەبا دراوە بە هاوڵاتیان.

(درەو):  باڵیۆزی توركیا لە هەولێر دوو بەرپرسی یەكێتیی بینیوە، كەركوك تەوەری سەرەكی گفتوگۆكان بووە‌و باسی دەستپێكردنەوەی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی نەكراوە (به‌پێی راگه‌یه‌ندراوی كۆبونه‌وه‌كان)، توركمانه‌كان نیگه‌رانی خۆیان له‌باره‌ی سكاڵاكه‌ی یه‌كێتیی له‌ دادگای فیدراڵی به‌ باڵیۆزه‌كه‌ گه‌یاندووه‌، به‌ڵام هێشتا توركیا له‌وباره‌یه‌وه‌ هیچ هه‌ڵوێستێكی فه‌رمی رانه‌گه‌یاندووه‌، دوو رۆژه‌ باڵیۆز له‌ هه‌ولێر له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان كۆبونه‌وه‌ ده‌كات، باسی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتیش ته‌وه‌رێكی گفتوگۆكانه‌.  باسی كەركوك چەند رۆژێكە عەلی رەزا گونەی باڵیۆزی توركیا لە هەولێرە، ئەمڕۆ هەریەكە لە (قوباد تاڵەبانی) جێگری سەرۆك وەزیران‌و (دەرباز كۆسرەت رەسوڵ) لێپرسراوی مەكتەبی پەیوەندییەكانی یەكێتیی بینیوە.  بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی قوباد تاڵەبانی، لە دیدارەكەدا لەگەڵ باڵیۆزی توركیا باسی" هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، بەتایبەتیش هەڵبژاردنەكان لە كەركوك كراوە". دۆخی كەركوك بەهۆی پێكهاتەی توركمانەوە بەلای دەسەڵاتدارانی توركیاوە گرنگە، هەندێك لە سەرچاوەكان دەڵێن لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017وە كە كورد لە كەركوك كشایەوە، توركیا رۆڵی هەبووە لەوەی یەكێتیی پۆستی پارێزگاری كەركوك وەرنەگرێتەوە. "لەم ساڵانەی دواییدا جیاوازی زۆر دەكرێت لەنێوان پێكهاتەكانی كەركوك، چارەسەر ئەوەیە لەدوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، شێوازی بەڕێوەبردنی شارەكە بگەڕێینەوە بۆ پرەنسیپەكانی سەرۆك مام جەلال، بۆ ئەوەی كەركوك ببێتە شارێكی نمونەیی بۆ پێكەوەژیانی ئاشتییانە‌و هیچ لایەنێك هەست بە ستەم‌و نادادپەروەری‌و پەراوێزخراوی نەكات" قوباد تاڵەبانی وای بە باڵیۆزی توركیا وتووە. پرسی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم‌و كێشەی بەشە بودجەی هەرێم تەوەرێكی تری قسەوباسەكان بووە، ئەمڕۆ باڵیۆزی توركیا بە نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم وتووە توركیا ئامادەیە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەیهان كە لە 25ی ئازاری ئەمساڵەوە راوەستاوە، قوباد تاڵەبانیش لەبارەی ئەم بابەتە بە باڵیۆزی رایگەیاندووە:" پێویستە لەنێوان هەرێم‌و بەغدا رێككەوتنێكی گشتگیرو درێژخایەن بكرێت‌و كێشەی بودجەی هەرێم بەشێوەیەكی بنەڕەتی چارەسەر بكرێت".  چارەنوسی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی هیچ یەكێك لە قوباد تاڵەبانی‌و دەرباز كۆسرەت رەسوڵ لە دیدارەكەیاندا لەگەڵ باڵیۆزی توركیا باسیان لە دۆخی فڕۆكەخانەی سلێمانی نەكردووە (بەپێی ئەوەی لە راگەیەندراوەكاندا هاتووە)، كە لە رۆژی 3ی نیسانی ئەمساڵەوە توركیا گەشتە ئاسمانییەكانی بەڕوودا داخستووەو ئەم داخستنە تا رۆژی 3ی كانونی دووەمی ساڵی داهاتوو بەردەوام دەبێت، ئەگەر جارێكی تریش درێژنەكرێتەوە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەدوای راگرتنی گەشتە ئاسمانییەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی، قوباد تاڵەبانی دووجار سەردانی توركیای كردووە، بەڵام گفتوگۆكان بێسود بوون، توركیا سورە لەسەر تۆمەتباركردنی یەكێتیی بە پشتیوانیكردن لە پارتی كرێكارانی كوردستان‌و ئەمەش بەهانەی سەرەكی ئەنكەرەیە بۆ راگرتنی گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی. توركمانەكان‌و یەكێتیی سكاڵاكان لەدژی یەكێتیی تەنیا پەیوەندیدار نین بە پرسی پارتی كرێكارانی كوردستانەوە، وا دەردەكەوێت لەسەردانی باڵیۆزدا بۆ هەولێر، لایەنە توركمانەكان گلەییان لە یەكێتیی كردبێت، بەتایبەتیش لە بابەتی سكاڵاكەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراقدا، سكاڵایەك كە یەكێتیی دەیەوێت لەرێگەیەوە (5) كورسی "كۆتا"ی توركمانەكان لە پەرلەمانی كوردستان هەڵوەشێنێتەوە.  باڵیۆزی توركیا دوێنێ لە هەولێر (مونا قەهوەچی) جێگری سەرۆكی پارتی چاكسازی توركمانی بینیوە، قەهوەچی لەبارەی دیدارەكەی بەگەڵ باڵیۆزی توركیا دەڵێ:" ‌تیشك خرایەسەر گرنگی پاراستنی مافی پێكهاتەكان، لەمڕوەشەوە جەختمان لەسەر پێویستیی رەچاوكردنی ئیرادەو بەرژەوەندیی خودی پێكهاتەكان كردەوە". مونا قەهوەچی كە لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستاندا سكرتێری پەرلەمان بوو، یەكێك لەوانەیە بەتوندی دژی سكاڵای یەكێتیی نیشتمانی لە دادگای فیدراڵی سەبارەت بە یاسای هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستان وەستاوەتەوە. توركیا هێشتا بەفەرمی هەڵوێستی خۆی لەبارەی سكاڵاكەی یەكێتیی‌و هەڵوەشاندنەوەی كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان رانەگەیاندووە. لەسەر ئاستی عێراق، توركیا پشتیوانی لە (بەرەی توركمانی عێراق) دەكات، سەركردەكانی ئەم حزبە زیاتر بەشداری لە كۆڕو كۆبونەوەكانی توركیادا دەكەن، ئەم حزبە توركمانییە لە سنوری پارێزگای كەركوك كارایە.  لەناو پێكهاتەی توركمان راوبۆچونی جیاواز لەبارەی كورسی "كۆتا"ی توركمان لە پەرلەمانی كوردستان هەیە، هەندێكیان لەگەڵ مانەوەی "كۆتا"ن وەكو زەمانەت بۆ پارێزگاری لە بەشداری ئەم پێكهاتەیە لە بڕیاری هەرێمی كوردستان، هەندێكیان دژن‌و دەڵێ توركمان پێكهاتەیەكی سەرەكییە‌و لە عێراق "كۆتا"ی بۆ دانەنراوە، ژماری خەڵكی ئەم پێكهاتەیە لە كوردستان زیاترە لە 5 كورسی "كۆتا". بەم ساڵانەی دوایی لەناو حزبە سیاسییەكانی هەرێم مشتومڕ لەسەر كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان دروستبووە، هەندێك لە لایەنە سیاسییەكانی هەرێم، پارتی دیموكراتی كوردستان تۆمەتبار دەكەن بەوەی نوێنەری پێكهاتەكان لەبەژرەوەندی خۆی بەكاردەهێنێت، بەتایبەتیش لە پرسە هەستیارەكاندا لەناو پەرلەمان. پەیوەندییەكانی توركیاو یەكێتیی  سەرەتای تێكچوونی پەیوەندیی یەكێتیی‌و توركیا لەم ساڵانەی دوایدا بۆ رۆژی 24ی حوزەیرانی 2017 دەگەڕێتەوە، لەم رۆژەدا توركیا بەهرۆز گەڵاڵی نوێنەری یەكێتیی لە ئەنكەرە دەركردو بینای نوێنەرایەتییەكەی داخست، ئەمەش وەكو كاردانەوەیەك لەبەرامبەر دەستگیركردنی دوو گەورە بەرپرسی دەزگای هەواڵگری توركیا "میت" لە ئۆپراسیۆنێكدا لەلایەن هێزەكانی پارتی كرێكارانەوە لە شارۆچكەی دوكان.  ئەوكاتیش هاوشێوەی ئێستا، توركیا گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی راگرت، هەر لەو ساڵەدا بوو كە مەلود چاوەش ئۆغڵۆ وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی توركیا یەكێتیی‌و بزوتنەوەی گۆڕانی بە هاوكاریكردنی پارتی كرێكاران تۆمەتباركردو وتی:" لەلایەن وەزیرێكی یەكێتییەوە لە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاگاداركراوین لەوەی پارتی كرێكاران بە تەواوەتی هەژمونی بەسەر ناوەندی بڕیاری یەكێتیدا كردووە"، ئەمە تۆمەتباركردنێكە كە یەكێتیی بەردەوام رەتیدەكاتەوە، بەڵام ئەنكەرەی پێ قایل ناكرێت.  ئەم ساڵانەی دوایی توركیا بەشێوەیەكی بێ پێشینە ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی لە سنوری سلێمانی چڕكردوەتەوە، بەردەوام فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكان‌و هەندێكجاریش فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا بە ئاسمانی سنوری سلێمانیدا دەسوڕێنەوە، ژمارەیەكی بەرچاو لە ئەندامانی كۆنسەی سەرۆكایەتی پارتی كرێكاران لە سنوری سلێمانی لە هێرشی فڕۆكە بێ فڕۆكەوانەكاندا كوژراون، سەرباری ئەمەش ماوە لەدوای ماوە، توركیا لەسەر زەمین‌و لەناو شارەكانیش، ئەندام‌و بەرپرسانی پارتی كرێكارانی كوردستان دەكاتە ئامانج‌و تیرۆریان دەكات.    تواندنەوەی بەستەڵەكی پەیوەندی نێوان یەكێتیی‌و توركیا سەرەتاكەی بۆ ساڵی 1991 دەگەڕێتەوە، كۆچكردوو جەلال تاڵەبانی یەكەم سكرتێری یەكێتیی لەو ساڵەدا پەیوەندیی لەگەڵ تورگۆت ئۆزال سەرۆكی ئەوكاتی توركیا دروستكرد، ئەم پەیوەندییە لەوكاتەوە تائێستا چەندین هەڵبەزو دابەزی بەخۆوە بینیوە.   

درەو: نوسەر (Nick Turse) لە پێگەی (the intercept) ئەمریكی, راپۆرتێكی  بە ناونیشانی (مووشەك و فرۆكەی بێفرۆكەوان لەنێو چەكە دزراوەكانی ئەمریكادایە لە عێراق و سوریا) بڵاوكردووەتەوە, كە ئەمە پوختەیەكەیەتی: 🔹بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لە عێراق و سوریا, بەدەست دزینی چەك و كەرەستە سەربازییەكانەوە دەناڵێنێت. 🔹چەك و كەرەستەی سەربازی هەستیار لەنێو كەلوپەلە دزراوەكاندایە,  سیستمی تەقاندنی موشەكی ئاڕاستەكراو و هەروەها فرۆكەی بێفرۆكەوانیش لە عێراق دزراون. 🔹بنكەكانی ئەمریكا لە عێراق و سوریا لە رووكەشدا بۆ روبەڕوبونەوەی داعش لەوێن, بەڵام بەپلەی یەكەم بۆ راگرتنی هەژموونی ئێران بەكاردەهێنرێن. 🔹لەدوای سەرهەڵدانی جەنگی غەزەوە لە (7)ی تشرینی یەكەم, ئەو بنكانە روبەڕوی هێرشی رێكخراو بونەوە بە موشەك و فرۆكە بێفرۆكەوان, وەك بەشێك لە جەنگێكی رانەگەیەندراو لەنێوان ئێران و میلیشیاكانی هاوپەیمانی. 🔹ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا ناتوانێت كەرەستە سەربازییەكانی بپارێزێت, چی جای سەربازەكانی. 🔹وردەكاری لەباری ئەو دزییانە لە عێراق, دۆزراونەتەوە, كە سوپای ئەمریكا هەرگیز راینەگەیاندووە لە دۆسیەكان لێكۆڵینەوە تاوانكارییەكان و لەڕێی یاسای ئازادی زانیارییەوە بەدەستهاتوون. 🔹لێكۆڵەرە سەربازییەكان ئاگاداركراون, (13) فرۆكەی بێفرۆكەوانی بازرگانی, كە بەهاكەی دەگاتە (162.500) دۆلار, لە دامەزراوەیەكی ئەمریكا لە هەولێر دزراون, لەساڵی رابردودا, هیچ گومانلێكراوێك دەستنیشان نەكراوەو هیچ سەرداوێكی دۆسیەكەش باسنەكراوە. 🔹چەندین چەك و كەرەستەی هەستیار بە كردنە ئامانجی یەكەی بینین و موشەكی جۆری جافیلین, لە بنكەی پرۆسەكانی پێشەوە لە بەغداد دزراون, یان لەكاتی ناردنی بەرەو ئەوێ‌ دزراون. 🔹لێكۆڵەرەوەكان پێیانوانەبووە, دزییەكان كارێكن لەناوخۆدا كرابێتن, هیچ فەرمانبەرێكی ئەمریكی ناسراو بەشداری نەكردووە لەو پرۆسەیەدا. 🔹لێكۆڵەرەوەكان ئاماژە بەوە دەكەن, خەڵكە ناوخۆییەكان گومانلێكراون, رێكخراوە تاوانكارییەكانی عێراق و میلیشیا چەكدارەكان, كە كاروانی چەك و كەرەستەكانی ئەمریكا دەكەنە ئامانج. 🔹لەمساڵدا, لایەنی كەم  چوار دزی گەورە رویانداوە, لە ساڵی (2020-2022)ش, چەك و كەرەستەی ئەمریكی لە عێراق و سوریا دزراوە, بە بۆمبی (40)ملیمی بەهێز لە تەقینەوەو موشەكی قەڵغان بڕو كەرەستەو كەلوپەلی تۆپهاوێژی مەیدانی و كەرەستەی نادەستنیشانكراو, (2) لەو روداوانە لە بنكەكانی سوریا رویانداوەو (3)یشان لە عێراق.   🔹ژمارەی ئەو دزیانەی كراون, نەزانراون, رەنگە پنتاگۆنیش نەزانێت.

درەو: (دواخستنی هەڵبژاردنەكان رەنگە دەسەڵاتی كورد لە عێراق لەباربەرێت) راپۆرتی شیكاری "بەكیر ئایدۆغان"   لە پێگەی "ئەمواج میدیا" بڵاوكراوەتەوە: 🔹پاش دواكەوتنێكی زۆر, بڕیاردرا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە (25) شوباتی ساڵ داهاتوو بەڕێوەبچێت. 🔹ئەو شایستەیە كە دووجار دواخراوە, هەڕەشە لە قوڵكردنەوەی ناكۆكییە سیاسیەكان دەكات لە هەرێمی كوردستان. 🔹رەنگە رۆژی دوای هەڵبژاردن, دۆخی نادڵنیایی لە پێكهێنانی حكومەت بێنێتە پێشەوە, ئەوەش ببێتە هۆكاری مەترسی دروستبوونی پەرتەوازەیی زیاتر و زیاتركردنی ئەگەرەكانی لەباربردنی دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمی كوردەكان. 🔹دواخستنەكە لە بنەڕەتدا بۆ ناكۆكی بۆ هەردوو پارتی دەسەڵاتدار دەگەڕێتەوە, لەبارەی یاسای هەڵبژاردنی هەرێم. 🔹بڕیاربوو هەڵبژاردن لە مانگی تشرینی یەكەمی (2022)دا ئەنجامبدرێت, بەڵام  دواخرا بۆ مانگی تشرینی دووەمی (2023) و سەرلەنوێ‌ دواخرا بۆ سەرەتای ساڵی داهاتوو. 🔹یەكێتی نیشتمانی كوردستان پێیوایە, سیستمی ئێستای هەڵبژاردن ئیمتیازاتی داوە بە پارتی دیموكراتی كوردستان, بە تەرخانكردنی كورسی بۆ پشكی كەمینەكانیشەوە. 🔹ئاڵۆزییە سیاسیە بەردەوامەكان, مەترسیە لەسەر دواخستنی جارێكی تری هەڵبژاردن. 🔹پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان, لە ئێستادا گەورەترین دابەشبون بەخۆیانەوە دەبینن.  🔹پێدەچێت هەڵبژاردنی داهاتوو و گفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەت, ببێتەهۆی قوڵتركردنەوەی ئەو دابەشبونە. 🔹هەرێمی كوردستان تۆمارێكی خراپی هەیە لەو بوارەدا, لەدوای دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان, لەمانگی ئەیلولی (2018) حكومەت دوای (10) مانگ لە دانوستان پێكهات, لەدوای هەڵبژاردنەكانی مانگی ئەیلولی (2013)ش, دوای (9) گفتوگۆكردن ئەوسا حكومەت پێكهات. 🔹رەنگە بەشێك لە كێشەكان بگەڕێتەوە بۆ تێكچونی هاوسەنگی هێز, لەساڵی (2018)دا, پارتی دیموكراتی كوردستان لەكۆی (111) كورسی پەرلەمان هەرێم (45) كورسی بردەوە, لەبەرامبەردا یەكێتی نیشتمانی كوردستان (21) كورسی بەدەستهێنا. 🔹پێدەچێت دژەبەیەكی چانسی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان و جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌, كاریگەری هەبێت لەسەر پێكهێنانی حكومەت. 🔹لەدواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەساڵی (2021)دا, جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌ نوێنەرایەتی پەرلەمانی كرد بە زیاتر لە دوو هێندە, لەكاتێكدا بزوتنەوەی گۆڕان هەر پێنج كورسیەكەی دۆڕاند كە لەبەغدا هەیبوو. 🔹سەرەڕای لاوازی پابەندی حزبی لەسەر ئاستی ناوخۆ, رەنگە جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌ سودمەندبێت لەناكۆكییەكانی ناوخۆی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پاشەكشێی بزوتنەوەی گۆڕان و  بۆشایی روونی ئۆپۆزسیۆن لەهەرێمی كوردستان. 🔹رەنگە لە هەڵبژاردنەكانی شوباتی (2024) دەنگەكانی جوڵانەوەی نەوەی نوێ‌, هەڵبكشێت و  ببێتە سێیەم حزب لە كوردستانی عێراق و شوێنی بزوتنەوەی گۆڕان بگرێتەوە. 🔹سیناریۆی دورخستنەوەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە حكومەتی هەرێم لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستان ئەگەرێكی چاوەڕوانكراوە هەرچەندە ئاسان نیە. 🔹هەر یەكێك لەم دوو حزبە دەزگای ئیداری و ئەمنیی تایبەت بەخۆی هەیە, بەوەش هەر حكومەتێك پێكبهێنرێت بەبێ‌ ئەویتریان, ناتوانێت كاربكات لەو ناوچە جوگرافیەی لایەنی دورخراوە باڵا دەستە تیایدا. 🔹ناكۆكییەنی نێوانیان پەرەیسەندو گەیشتە شەڕی دەستەویەخە لەپەرلەمانی كوردستان و كوشتنی بەرپرسانی ئەمنیی و بایۆكۆتكردنی كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران, لەلایەن وەزیرەكانی یەكێتیەوە بۆ ماوەی شەش مانگ. 🔹رەنگە ناكۆكییەكانی ساڵی داهاتوو لەبارەی پێكهێنانی حكومەت ببێتە هۆی كەڵكەكردنی زیاتری ئەم كێشانە, ئەگەر یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەست بە پەراوێزخستن بكات لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە, خراپترین سیناریۆ چوونە دەرەوەیەتی لە ئیدارەی هەرێمی كوردستان, ئەگەر دانوستانەكانیش لەبارەی پێكهێنانی حكومەت شكستبهێنێت, رەنگە داواكاری ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی نوێ‌ بێتە ئاراوە. 🔹دەكرێت بوترێت یەكێتی كاری لەسەر ئاسانكردنی ئەم كێشانە كردووەو هەوڵیداوە سەربەخۆیی بەدەستبهێنێت لەو پەیكەرە ئیدارییەی كە پارتی هەژموونی كردووە بەسەریدا, لەڕێی هاوكاری توندوتۆڵی لەگەڵ بەغداد. 🔹یەكێك لە ئەنجامە روونەكانی ئەو هاوكارییە ئاسنكاریكردن بوو لە بودجەی فیدڕاڵی, كە پارێزگاكانی هەرێم دەتوانن داوای پشكی خۆیان بكەن بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەبەغداد, ئەگەر هەست بەوەبكەن حكومەتی هەرێم پشكی دادپەروەرانەی خۆیان ناداتێ‌. 🔹لە رابردوودا, باوكی مەسرور بارزانی, سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی, توانیان بگەنە سازان دوای ساڵانێك لە ململانێ‌, بەڵام نەوەی ئێستا لەسەركردەكان دورن لەو ئەگەرە. 🔹هەرێمی كوردستان لەمڕۆدا نزیكترە لە لێكترازان وەك لەیەكخستنی دوو ئیدارەكەی و, بەرپرسانی یەكێتی چیتر دوودڵن لە وروژاندنی ئەو پرسە, كە لە ڕابردوودا قەدەغەكراو بوو. 🔹پێدەچێت هەرێمی كوردستان یەكێك لە سەخترین هەڵبژاردنەكان بەخۆوە ببینێت لەمێژووی خۆیدا, رەنگە ئەنجامدانی ساختەكاری و توندوتیژی كە لەساڵی (2018) دا بینرا, جارێكی سەرهەڵبداتەوە,  ئەوەش ئاڵۆزییەكان توندتردەكات. 🔹لەگەڵ هەموو ئەو ئاستەنگ و ناكۆكییەكانەشدا, سیاسەتی واقیعی كورد وەك هەمیشە هەردوو حزبەكە ناچار دەكات پێكەوە كاربكەن, لەبارەی حكومەتیشەوە پارتی سازش بۆ حزبەكان بكات بە یەكێتی نیشتمانی كوردستانیشەوە, بۆ ئەوەی پشكیان هەبێت تیایدا و مەترسی دابەشوبنی زیاتر كەمبكاتەوە, سیناریۆی پێچەوانەی ئەمەش, هەرێمی كوردستانی عێراق رادەكێشێت بۆ حاڵەتێك لە نادڵنیایی سیاسی.

  راپۆرتی: درەو 🔻 ئاست و ڕێژەی بەشداری و بایکۆت لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا؛ 🔹 لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانەوە لە (19/5/1992) بۆ خولی پێنجەم لە (30/9/2018)، ڕێژەی بەشداری لە (87%)ەوە بۆ (60%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (13%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (40%). 🔹 لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق "لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم" لە (30/1/2005)ەوە بۆ دواین خول کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بەشداری لە (95%)ەوە بۆ (36%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (5%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (64%). 🔹 لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران"لەسەر ئاستی (18) پارێزگاکەی عێراق" لە ساڵی (30/1/2005)ەوە بۆ دواین خول کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بەشداری لە (80%)ەوە بۆ (43.5%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (20%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (56.5%). 🔹 لە دواین هەڵبژاردن و لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان لە (30/9/2018)، بۆ دواین خولی هەڵبژاردنەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق" لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم" لە کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بەشداری لە (60%)ەوە بۆ (36%) دابەزیوە، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (40%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (64%). تەوەری یەکەم؛ هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستان لەدوای دروستبوونی قەوارەی سیاسی هەرێمی کوردستانەوە لە 32 ساڵی ڕابردوودا هاوڵاتیانی هەرێم دەیانجار بەشداری هەڵبژاردنی گشتیان کردوو ڕوویان لە سندوقەکانی دەنگدان کرد، بۆ دیاریکردنی نوێنەرەکانی خۆیان لە ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکان و پرسە چارەنوسسازەکانی وەکو دەستور و ریفراندۆمی سەربەخۆیی، لەوانەش؛ یەکەم: هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان 1.    خولی یەکەم لە 19ی 5ی 1992 2.    خولی دووەم لە 30ی 1ی 2005 3.    خولی سێهەم لە 25ی7ی 2009 4.    خولی چوارەم لە 21ی 9ی 2013 5.    خولی پێنجه‌م لە 30ی 9ی 2018 دووەم: سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان 1.    رابەری بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان لە 19ی 5ی 1992 2.    خولی دووەمی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان لە 25ی7ی 2009 سێیەم: هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی پارێزگا و قەزا و ناحیەکان هەرێمی کوردستان 1.    خولی یەکەم لە 30ی 1ی 2005 2.    خولی دووەم لە 30ی 4ی 2014 چوارەم: ڕیفراندۆمی گشتی 1.    دەستوری هەمیشەیی عێراق لە 30ی 1ی 2005 2.    سەربەخۆیی کوردستان لە 25ی 9ی 2017 پێنجەم: هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق 1.    خولی یەکەم لە 30ی 1ی 2005 2.    خولی دووەم لە 7ی 3ی 2010 3.    خولی سێهەم لە 30ی4ی 2014 4.    خولی چوارەم لە 12ی 5ی 2018 5.    خولی پێنجه‌م لە 10ی 10ی 2021 تەوەری دووەم؛ بەشداری بایکۆت لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا بەشێوەیەکی گشتی مەبەست لە "بەشداری هەڵبژاردن"؛ پرۆسەیەكە تێیدا دەنگدەر دەچێتە ناو ناوەندەكانی دەنگدان‌و كارتی دەنگدانی خۆی بەكاردێنێت. بەڵام "بایكۆت" واتا دەنگدەر بەهیچ شێوەیەك ناچێتە ناو ناوەندەكانی دەنگدان‌و كارتی دەنگدان‌و مافی دەنگدان ممارەسە ناكات. یەکەم: دابەزینی ئاستی بەشداری و بەرزبوونەوەی رێژەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان جار لەدوای جار متمانەی هاوڵاتیان و ئاستی بەشدارییان ڕووی لە دابەزینە، ئەگەر ڕێژەی بەشداری هاوڵاتیان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بە نمونە وەربگرین وەک لە (چارتی ژمارە (١)) دا دیارە، لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کە لە (19/5/1992) بەڕێوەچوو، (ملیۆنێک و 112 هەزار) کەس مافی دەنگدانی هەبوو، لەو ژمارەیەش (971 هەزار و 953) کەس بە ڕێژەی (87%) بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کرد، تەنها (13%) خەڵکی هەرێمی کوردستان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد. بەڵام لە پێنجەم خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، کە لە (30/9/2018) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 85 هەزار و 461) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (40%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 845 هەزار و 979) کەس بە رێژەی (60%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. (بڕوانە گرافیکی ژمارە (1)) تایبەت بە بەشداری هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان خولی پێنجەمی (30/9/2018). بەم پێیەش لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی (1992)ەوە بۆ دواین خول کە لە ساڵی (2018) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (13%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (40%). چارتی ژمارە (1) گرافیکی ژمارە (1) بەشداری هاوڵاتیانی هەرێم لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان خولی پێنجەمی (30/9/2018) تەوەری سێیەم؛ دابەزینی ئاستی بەشداری و بەرزبوونەوەی رێژەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان) وەک چۆن ئاست و رێژەی بەشداری هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە پارێزگاکانی (هەولێر، سلێمانی و دهۆک) لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان رووی لە پاشەکەشە کردووە، بە هەمان شێوە ئەو پاشکشەیە بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی عێراقیش لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان ڕاستە، هەڵبژاردن لە داوای هەڵبژاردن متمانەی هاوڵاتیان و ئاستی بەشدارییان ڕووی لە دابەزینە، ئەگەر ڕێژەی بەشداری هاوڵاتیان بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران بە نمونە وەربگرین وەک لە (چارتی ژمارە (2)) دا دیارە، لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران کە لە (30/1/2005) بەڕێوەچوو، (2 ملیۆن و 290 هەزار و 736) کەس لەسەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم مافی دەنگدانیان هەبوو، لەو ژمارەیەش (2 ملیۆن و 176 هەزار) کەس بە ڕێژەی (95%) بەشداری هەڵبژاردنەکەیان کرد، تەنها (5%) خەڵکی هەرێمی کوردستان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد. بەڵام لە پێنجەم خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 450 هەزار و 773) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (64%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 233 هەزار و 450) کەس بە رێژەی (36%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. (بڕوانە گرافیکی ژمارە (2)) تایبەت بە بەشداری هاوڵاتیانی (سێ پارێزگا)کەی هەرێمی کوردستان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە خولی پێنجەمی (30/9/2018). بەم پێیەش لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی (2005)ەوە بۆ دواین خول کە لە ساڵی (2021) بەڕێوەچوو، ڕێژەی بایکۆتی هەڵبژاردن لە (5%)ەوە بەرزبووەتەوە بۆ (64%). چارتی ژمارە (2) گرافیکی ژمارە (2) بەشداری هاوڵاتیانی (سێ پارێزگا)کەی هەرێمی کوردستان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە خولی پێنجەمی (30/9/2018) وەک ئەوەی لە تەوەری دووەم و سێیەمدا رونکرایەوە،  پێنجەم خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، کە لە (30/9/2018) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 85 هەزار و 461) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (40%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 845 هەزار و 979) کەس بە رێژەی (60%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. بەڵام لە پێنجەم خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کە لە (10/10/2021) بەڕێوەچوو لە کۆی (3 ملیۆن و 450 هەزار و 773) کەس کە مافی دەنگدانیان هەبوو (64%)یان بایکۆتی پرۆسەکەیان کرد و تەنها (ملیۆنێک و 233 هەزار و 450) کەس بە رێژەی (36%) بەشداری پرۆسەکەیان کرد. ئەمەش دەرخەری ئەو راستییەیە، کە لەدوای پێنجەم خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە (2018) بۆ بۆ پێنجەم خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە سێ ساڵ دوای ئەو هەڵبژاردنەوە لە ساڵی (2021) بەڕێوەچووە، جارێکی دیکە ڕێژەی بایکۆت لە سەر ئاستی سێ پارێزگاکەی هەرێم لە (%40)ەوە بەرز بووەتەوە بۆ (64%)، گرافیکی ژمارە (3) وێنەکە ڕونتر دەکاتەوە.   بایکۆت و بەشداری لە دواین خولەکانی پەرلەمانی کوردستان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق   تەوەری چوارەم؛ دابەزینی ئاستی بەشداری و بەرزبوونەوەی رێژەی بایکۆت لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق (لەسەر ئاستی گشتی عێراق) دابەزینی ئاستی رێژەی بەشداری هاوڵاتیان لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا تەنها بۆ هەرێمی کوردستان ڕاست نییە، ئەم پاشەکشەیە بۆ عێراقیش ڕاستە، بۆ نمونە؛ 1.    خولی یەکەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (30ی 1ی 2005) بەڕێوەچوو، نزیکەی (80%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (20%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 2.    خولی دووەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (7ی 3ی 2010) بەڕێوەچوو، (60%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (40%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 3.    خولی سێیەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (30ی 4ی 2014) بەڕێوەچوو، زیاتر لە (62%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو نزیکەی (38%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 4.    خولی چوارەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (12ی 5ی 2018) بەڕێوەچوو، لەسەر ئاستی گشتی عێراق (44.5%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (55.5%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. 5.    خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە (10ی 10ی 2021) بەڕێوەچوو، لەسەر ئاستی گشتی عێراق (43.5%)ی هاوڵاتیان بەشداری پرۆسەکەیان کردو (56.5%) بایکۆتی هەڵبژاردنیان کردووە. تایبەت بە ڕێژەی بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەسەر ئاستی (18) پارێزگاکە ، بڕوانە (چارتی ژمارە (3))   تەوەری پێنجەم؛ هۆکار و سەرچاوەکانی بێ ئومێدبوون لە هەڵبژاردن ئەگەر چی ئەو ئامارانەی سەرەوە ئەو ڕاستییە دەردەخەن کە پاشەکشەی گەورە هەیە، لە بەشداری هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان و عێراق، بەڵام هێشتا ئەو ڕێژانەش جێگەی گومانن، بە چەندین هەوڵی نادیموکراتییانە ڕێژەکان بەرزکراونەتەوەو بوون بە بەشێک لە سەرچاوە نائومێدی لە دەنگدان و بەشداریکردن تێیدا، ئەوانیش؛ یەکەم: ساختەکاری لە سەرجەم هەڵبژاردنەکان بەشێکی گەورەی ئەو ڕێژانەی پێکهێناوە، بەردەوام بەشێک بووە لە مۆتەکەی هەڵبژاردن کە بە چەندین ڕێگە ئەنجام دراون، لەوانە؛ 1.    زیادکردنی ڕێژەی بەشداری بە شێوەی ڕاستەوخۆو یاریکردن بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان. 2.    بەشێک لە کادری پارتە سیاسییەکان چەندە بۆیان لوابێت لە دەنگێک زیاتر و هەندێک جار بە لێشاو دەنگیان داوە. 3.    بەکارهێنانی فشار و هەڕەشەی جۆراو جۆر بۆ گۆڕینی ئاراستەی دەنگی دەنگدەر. 4.    بەکارهێنانی سزای سیاسی دەنگدەر. 5.    کڕینی دەنگ لە ڕێگەی بەخشینی پارەو چەک و پۆست و پایە. 6.    بەکارهێنانی کەل و پەل و موڵک و ماڵ و پۆست و دامەزراوە گشتییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن. 7.    بەکارهێنانی هێزی چەکداری هەرێمی کوردستان بۆ بەرژەوەندی تایبەتی و حیزبی. دووەم: چەقبەستوویی سیستمی سیاسی و ئاڵوگۆڕی کارتۆنیانەی دەسەڵاتی سیاسی. سێیەم: بێ بەڵێنی و خۆدزینەوە لە بەرنامەو دروشمی کاندید و پارتە سیاسییەکان، دەوڵەمەندبوونی پارت و کاندیدە هەڵبژێردراوەکانیان لەسەر بودجەی گشتی. چوارەم: بەکارتۆنی کردنی دامەزراوەو ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکانی هەرێمی کوردستان، زاڵبوونی دەسەڵاتی قوڵی حیزب بنەماڵە و کەسایەتییەکان بەسەر دامەزراوە فەرمییەکان. پێنجەم: لە باربردنی خەمی گشتی و ئەولەویەتدانی پارتە سیاسییەکان بە بەرژەوەندییە تایبەتییەکانی خۆیان و کادرەکانیان. شەشەم: دابەزینی ئاستی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی وەک (موچە، ئاو، کارەبا، ڕێگەوبان، تەندروستی و پەروەردە ...) حەوتەم: بەرتەسکبوونەوەی ماف و ئازادییە گشتییەکان و پێشێل کردنی سەروەری یاسا. هەشتەم: بەردەوامی گەورەبوونی قەبارەی گەندەڵی و ناشەفافییەت لە داهات وخەرجی لە هەرێمی کوردستان. نۆیەم: درێژەدان بە قەیرانە بەردەوامەکان، بەجێهێشتنیان لە کەبینەیەکەوە بۆ کابینەیەکی تر و لە بۆ حکومەتێکی تر و خۆ دزینەوە لە چارەسەر و یەکتر تۆمەتبارکردن بە کەمتەرخەمی. دەیەم: ئەنجام نەدانی هەڵبژاردنەکان لە کاتی خۆیدا، هەر بۆ نمونە لە ماوەی 32 ساڵی ڕابردوودا لە هەرێمی کوردستان تەنها دوو هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەنجام دراوە، لە ساڵی (1992-2005) تەنها یەک هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی کوردستان ئەنجام دراوە، بەشێکشیان لە کاتی خۆی ئەنجام نەدراوە، هەر لەو 32 ساڵەدا هەرێمی کوردستان تەنها دوو سەرۆکی هەبووە، بەردەوامیش سەرۆکایەتییەکانی حکومەت لای یەکێتی و پارتی بووە، تەنها (٢) ساڵ نەبێت سەرۆکی پەرلەمان لەدەرەوەی ئەو دوو هێزە نەبووە، ئەویش بە زەبری هێز پەکخرا. یانزەیەم: نادادپەروەری لە زۆربەی کایە کۆمەڵایەتی و سیاسی و یاسایی و کارگێڕی و پەروەردەیی و وەزشی و هونەری و سەربازی شوڕبوونەوەی بۆ سەرجەم چینەکانی کۆمەڵگاو دروستبوونی بۆشایی گەورە لە نێوان بەرپرسانی سیاسی و منداڵەکانیان بەراورد بە خەڵک ئاسایی و منداڵەکانیان، سەرچاوەیەکی گەورەی نا ئومێدییە لە پرۆسەی سیاسی و حکومڕانی هەرێمدا دوانزەیەم: چارەسەرنەکردنی کێشەکانی نێوان هەرێم و ناوەند لە بوارەکانی (وزە، پێشمەرگە، دەستور، ماددەی ١٤٠...) دابەزینی ئاستی ململانێکان بۆ دەستکەوتی بچوک و کاتی وەک وەرگرتنی پشک و پۆستی حیزبی و پارەو بودجەو ... سەرچاوەکان 1.    کتێبی (کلیلی هەڵبژاردن)، ئامادەکردنی دامەزراوەی میدیایی درەو، ساڵی 2023. 2.    درەو میدیا، تۆماری بایۆمەتری و ئاماژەکانی پاشەکشەی بەشداری دەنگدەران، 15/4/2021؛ https://bitly.ws/32Vyz 3.    درەو میدیا، هەڵبژاردن لە هەرێمی كوردستان.. هۆكارەكانی دابەزینی ئاستی بەشداریی، 19/4/2021؛ https://bitly.ws/32VyL       

درەو: بڕیارە ناوەڕاستی مانگی داهاتوو بزووتنەوەی گۆڕان رێكخەر و ئەندامانی نوێی خانەی راپەڕاندن هەڵبژێرێت، ژمارەیەك ئەندامی جڤات و كارەكتەری ناو بزووتنەوەی گۆڕان خۆیان بۆ ئەندامی خانەی راپەڕاندن كاندید دەكەن، رێكخەری گشتی لە نێوان عومەر سەید عەلی و مستەفا سەید قادر یەكلا دەكرێتەوە. هەڵبژاردنی خانە رۆژی 15/11/2023 جڤاتی نیشتمانی بزووتنەوەی گۆڕان كۆبووەوەو بڕیاریدا بەپێی رێكارە دەستورییەكان خانەی راپەڕاندنی گۆڕان هەڵبژێردرێت. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) بڕیارە لە ناوەڕاستی مانگی داهاتوودا جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان رێكخەری گشتی و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان هەڵبژێرێت. بە پێی مادەی (12) لە دەستوری ناوخۆی بزووتنەوەی گۆڕان خانەی راپەڕاندن بەرپرسی جێبەجێكردنی بڕیار و راسپاردەكانی جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕانە. خانەی راپەڕاندن پێكدێت لە ( رێكخەری گشتی، سكرتێری كاروباری جڤاتی نیشتمانی، فراكسیۆنەكان، ژوورەكان، باژێڕەكان، خەڵك و سەرۆكی جڤاتی گشتی)، تەنیا سەرۆكی جڤات لە جڤاتی گشتی هەڵدەبژێرێت ئەوانی دیكە بە رێكخەرەوە لە جڤاتی نیشتمانی هەڵدەبژێردرێن. هەڵبژاردنی رێكخەری گشتی و ئەندامانی خانەی راپەڕاندن دوو ساڵ جارێك دەبێت و رێكخەرو ئەندامانی خانەی راپەڕاندن تەنیا بۆ سێ خولی هەڵبژاردن بۆیان هەیە بۆ هەمان پۆست خۆیان كاندید بكەن. لەدوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە 10/10/2021 بەرێوەچوو، بزووتنەوەی گۆڕان بە هاوپەیمانێتی لەگەڵ یەكێتی بەشداربوو، بەڵام هیچ كورسیەكی بەدەست نەهێنا، بۆیە ئەندامانی خانەی راپەڕاندن و رێكخەری گشتی دەستیان لەكاركێشایەوە، لە مانگی نیسانی 2022دا ئەندامانی خانەی راپەڕاندن لە جڤاتی نیشتمانی هەڵبژێردران، بەڵام عومەر سەید عەلی ئامادەنەبوو هەڵبژێدرێتەوە، بۆیە وەك رێكخەری دەستلەكاركێشاوە مایەوە. كێ دەبێتە رێكخەری گشتی بەپێی دەستوری ناوخۆی بزووتنەوەی گۆڕان رێكخەری گشتی بزوتنەوەی لەناو جڤاتی گشتی نیشتمانی هەڵدەبژێردرێت، ئەندامانی جڤاتی گشتی و نیشتمانی و كەسایەتییە ناسراوەكانی ناو بزووتنەوەی گۆڕان دەتوانن خۆیان كاندید بكەن بۆ رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان، بە دەنگدانی نهێنی و راستەوخۆ بە زۆرینەی سادە رێكخەری گشتی هەڵدەبژێردێت. بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە ئێستادا لەناو بزووتنەوەی گۆڕاندا باس لە دوو كەس دەكرێت بۆ رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان ئەوانیش (عومەر سەید عەلی و مستەفا سەید قادر)ە.  عومەری سەید عەلی ماوەی (6) ساڵە رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕانە، كە دەكاتە سێ خول رێكخەرە، كە بەپێی دەستوری ناوخۆی گۆڕان رێكخەرو ئەندامانی خانە تەنیا بۆیان هەیە سێ خول خۆیان كاندید بكەن، بەڵام عومەر سەید عەلی تا ئێستا دوو جار خۆی هەڵبژاردووەو ئەم دوو ساڵەی كۆتایی وەك رێكخەری دەستلەكاركێشاوە ماوەتەوە، واتا بە پێی دەستور دەتوانێت بۆ خولێكی دیكە خۆی كاندید بكاتەوە. كەسە نزیكەكانی عومەر سەید عەلی باس لە دوو بۆچوون دەكەن. •    بۆچوونی یەكەم ئەوەیە عومەر سەید عەلی داوای كردووە كەسێكی دیكە خۆی كاندید بكات بۆ رێكخەری گشتی و دەیەوێت دەستاودەستی لەگەڵدا بكات و جارێكی دیكە خۆی كاندید ناكاتەوە. •    بۆچوونی دووەم پێی وایە عومەر سەید عەلی دەستبەرداری پۆستی رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان نابێت و خولێكی دیكەش بۆ رێكخەری گشتی هەڵدەبژێرێتەوە. لەبەرامبەردا بەشێك لە سەركردەكانی گۆڕان لەگەڵ ئەوەن (مستەفا سەید قادر) كە لە ئێستادا باڵاترین پۆستی گۆڕانی بەدەستەوەیە لەناو دامەزراوەكاندا و جێگری سەرۆكی هەرێمە، بكرێتە رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان، مستەفا سەید قادر لەلایەن كوڕانی نەوشیروان مستەفاوە پشتیوانی دەكرێت، ئێستا مستەفا سەید قادر هەژموونی بەسەر بزوتنەوەی گۆڕانەوە هەیەو دارایی بزووتنەوەی گۆڕان لەلایەن ئەوەوە پەیدا دەكرێت، پێشتر رۆڤان سەروەت ئەندامی جڤاتی نیشتمانی گۆڕان بڵاویكردەوە كە سەرۆكی تیمی حكومەت (مستەفا سەید قادر) هەژموونی بەسەر بزووتنەوەی گۆڕانەوە هەیە لەرووی سیاسی و داراییەوە و رێگری بەردەم پرۆسەی ئاشتەوایی و گەڕانەوەی ناڕازییەكانە . بۆیە چاوەڕوان دەكرێت ئەگەر عومەر سەید عەلی دەستبەرداری پۆستەكە ببێت ئەوا چانسی مستەفا سەید قادر لەهەموو كارەكتەرەكانی تری ئێستای ناو بزووتنەوەی گۆڕان زیاترە، چونكە ئەگەری گەڕانەوەی سەركردە ناڕازییەكان بۆناو بزووتنەوەی گۆڕان دوورە. (درەو) قسەی لەگەڵ بەشێك لەسەركردەكانی گۆڕانكرد، ئەوان پێیان وابوو كەسە نزیكەكانی عومەر سەید عەلی دەیانەوێت عومەر سەید عەلی خۆی هەڵبژێرێتەوەو بۆ خولێكی تر بكرێتەوە بە رێكخەری گشتی، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت بۆ خولی داهاتووش عومەر سەید عەلی ببێتەوە بە رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان.  خانەی راپەڕاندن خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان بەرێكخەری گشتیەوە لە (7) ئەندام پێكدێت ئەوانیش: •    رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    سكرتێری كاروباری خەڵك •    سەرۆكی جڤاتی گشتی جگە لە سەرۆكی جڤاتی گشتی كە ئەندامی خانەی راپەڕاندنەو راستەوخۆ لەلایەن ئەندامانی جڤاتی گشتیەوە پێشتر هەڵدەبژێردرێت، هەموو ئەندامانی تری خانە بە رێكخەری گشتیەوە لەناو جڤاتی نیشتمانی هەڵدەبژێردرێن. بڕیارە ناوەڕاستی مانگی داهاتوو ئەندامانی خانەی راپەڕاندن هەڵبژێردرین، بەشێك لە ئەندامانی ئێستای خانەی راپەڕاندن بەهۆی نەخۆشیەوە خۆیان كاندید ناكەنەوە، بۆیە ناوی چەند كارەكتەر و ئەندامێكی جڤاتی نیشتمانی دێت كە خۆیان بۆ ئەندامی خانەی راپەڕاندن كاندید دەكەن لەوانە: ( نزار محەمەد، چۆمان محەمەد ، هۆشیار عومەر، هێمن شیخانی، دڵخواز كاكە رەش، كاردۆ محەمەد، گوڵستان سەعید، بەختیار ئەولی، كاوە عەبدوڵا........) هەڵبژاردنەكانی ئەندامانی خانەی راپەڕاندن دوای دوو مانگ لە كۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا، رۆژی 25/7/2017 رێكخەری گشتی و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان هەڵبژێردران: خانەی راپەڕاندنی یەكەم: •     عومەری سەید عەلی  رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    محەمەد تۆفیق ڕەحیم، بۆ سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    جەلال جەوهەر، بۆ سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    عوسمانی حاجی مەحمود، بە سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    جەمال محەمەد، سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    شۆڕش حاجی، سكرتێری كاروباری خەڵك •    رەئوف عوسمان سەرۆكی جڤاتی گشتی رۆژی 14/9/2017 خانەی راپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان و رێكخەری گشتی بزووتنەوەكە هەڵبژێردران: خانەی راپەڕاندنی دووەم: •     عومەری سەید عەلی  رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان •    دەرباز محەمەد، بۆ سكرتێری كاروباری ژوورەكان •    جەلال جەوهەر، بۆ سكرتێری كاروباری فراكسیۆنەكان •    شەماڵ عەبدولوەفا، بە سكرتێری كاروباری باژێروانەكان •    عەدنان عوسمان، سكرتێری جڤاتی نیشتمانی •    برزۆ مەجید، سكرتێری كاروباری خەڵك •    جەمال محەمەد سەرۆكی جڤاتی گشتی (لەناو جڤاتی گشتی هەڵبژێردرا) بەهۆی شكستهێنانیان لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و بەدەستنەهێنانی هیچ كورسیەكیان، رۆژی 13/10/2021 رێكخەر و ئەندامانی خانەی راپەڕاندنی گۆڕان دەستیان لەكاركێشایەوە. بەڵام رۆژی 17/4/2022 لە جڤاتی نیشتمانی بەشێك لە ئەندامانی خانەی راپەڕاندن هەڵبژێردران: خانەی راپەڕاندنی سێیەم: * عومەر سەید عەلی رازی نەبوو هەڵبژێردرێتەوە وەك رێكخەری دەستلەكاركێشاوە مایەوە. * جەمال محەمەد سەرۆكی جڤاتی گشتی و ئەندامی خانەی راپەڕان * سەفین مەلا قەرە ئەندامی خانەی راپەڕان * شێخ كامیل پێنجوێنی ئەندامی خانەی راپەڕان * ئاسۆ رەحیم ئەندامی خانەی راپەڕان هەریەك لە برزۆ مەجید و دەرباز محەمەد رازینەبوون هەڵبژێدرێنەوە.      

راپۆرتی: درەو 🔻 وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 كؤي داهاتي عيَراق (97) ترليؤن دينارة، داهاتي نةوتي (91 ترلیۆن) دینارة بەڕێژەی (93%)، داهاتي نانةوتي (6 ترلیۆن ) دینارة بەڕێژەی (7%). 🔹 لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (78 ترلیۆن) دینار، ئەم بڕەش (39%)ی ئەو خەرجییەیە لە یاسای بودجەی گشتی ساڵی (2023) بە (198 ترلیۆن) دینار خەمڵێندرابوو. 🔹 هەر بەپێی ئامارەکان لە نۆ مانگی یەکەمی ئەمساڵ، دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (15.7%) و پتر لە (17 ترلیۆن) دینار داهات لە خەرجی زیاتر بووە و سەرڕێژی کردووە. ئەمە لە کاتێکدایە کورتهێنان بۆ ساڵی دارایی (2023) بە بڕی (64 ترلیۆن) دینار خەمڵێندراوە. یەکەم؛ داهات و خەرجی عێراق لە نێوان خەمڵاندن و واقعدا پاڵپشت بە یاسای ژمارە (13)ی ساڵی 2023 "بودجەی گشتی عێراق بۆ ساڵانی (2023 – 2024 – 2025)، (ماددەی 1، یەکەم، بڕگەی ‌أ)؛ داهاتی گشتی عێراق بۆ ساڵی دارایی (2023) بە بڕی (134 ترلیۆن و 552 ملیار و 919 ملیۆن و 63 هەزار) دینار خەمڵێندرا. هاوکات (ماددەی 2، یەکەم)؛ خەرجی گشتی عێراق بۆ ساڵی دارایی (2023) بە بڕی (198 ترلیۆن و 910 ملیار و 343 ملیۆن و 590 هەزار) دینار خەمڵێندرا. کەواتە وەک لە (ماددەی 2، دووەم)دا هاتووە؛ کورتهێنان بۆ ساڵی دارایی (2023) بە بڕی (64 ترلیۆن و 357 ملیار و 424 ملیۆن و 527 هەزار) دینار خەمڵێندرا. بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی مانگی ئەیلول، پوختەی داهاتی گشتی عێراق زیاتر لە (95 ترلیۆن و 848 ملیار و 186 ملیۆن و 624 هەزار) دیناربووە، بەم پێیەش لە ماوەی (9) مانگدا بڕی (71%) داهاتی بودجەی خەمڵێندراوی ساڵی (2023)ی پڕکردووەتەوە، بۆ ئەوەی توشی کورتهێنان نەبێت دەبێت بۆ سێ مانگی کۆتایی ئەمساڵ بڕی (38 ترلیۆن و 704 ملیار و 732 ملیۆن و 438 هەزار) بە ڕێژەی (29%)ی داهاتی خەمڵێندراوی نێو یاسای بودجە داهاتی دەستبکەوێت. بەڵام بەپێچەوانەوە وەک لە یاسای بودجەدا هاتووە عێراق خەرجییەکانی زۆر کەمکردووەتەوە، لە پێناو خۆدەربازکردن لە کوردتهێنان، بەپێی داتاکانی وەزارەتی دارایی عێراق تا کۆتایی مانگی ئەیلول کۆی خەرجییە گشتییەکانی عێراق زیاتر لە (78 ترلیۆن و 256 ملیار و 733 ملیۆن و 531 هەزار) دینار بووە، بەم پێیەش لە ماوەی (9) مانگدا بڕی (39%)ی خەرجی خەمڵێندراوی ساڵی (2023)ی پڕکردووەتەوە، بڕی (120 ترلیۆن و 653 ملیار و 610 ملیۆن و 58 هەزار) بە ڕێژەی (61%) خەرج نەکردووە، ئەگەر چی تەنها (3) مانگی لە بەردەست دەبێت بۆ خەرجکردنی ئەو بڕە پارەیەی کە لە یاسای بودجەدا خەمڵاندبووی!.   دووەم؛ داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا رۆژی (14ی تشرینی دووەمی 2023) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی تا کۆتایی مانگی ئەیلولی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 1.     داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ ئەیلولی ساڵی (2023) لە (14ی تشرینی دووەمی 2023) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (97 ترلیۆن و 711 ملیار و 445 ملیۆن و 241 هەزار و 893) دینار، بەجۆرێک بڕی (91 ترلیۆن و 148 ملیار و 437 ملیۆن و 67 هەزار و 175) دیناری بەڕێژەی (93.1%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە. بڕی (6 ترلیۆن و 563 ملیار و 8 ملیۆن و 174 هەزار و 718) دینار، بەڕێژەی (6.9%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. بڕی (ترلیۆنێک و 863 ملیار و 258 ملیۆن و 617 هەزار و 676) دیناری لە داهاتی ئاڵوگۆڕ (الارادات التحویلیة) کورتی هێناوە و بە پوختی (95 ترلیۆن و 848 ملیار و 186 ملیۆن و 624 هەزار و 217) دینار، کۆی داهاتی وەزارەتی دارایی بووە. بەم پێیەش و بە تێکڕا داهاتی مانگانە زیاتر لە (10 ترلیۆن و 649 ملیار و 789 ملیۆن) دینار و رۆژانە پتر لە (354 ملیار و 993 ملیۆن) دینار بووە. سەبارەت بە وردەکاری هەر یەک لە مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز، ئاب و ئەیلولی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (1)). خشتەی ژمارە (1) 2.     خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، دوو، سێ، چوار، پێنج، شەش، حەوت، هەشت و نۆی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (78 ترلیۆن و 256 ملیار و 733 ملیۆن و 531 هەزار و 540) دینار، بەجۆرێک بڕی (69 ترلیۆن و 820 ملیار و 573 ملیۆن و 581 هەزار و 510) دیناری بەڕێژەی (88.9%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (8 ترلیۆن و 436 ملیار و 159 ملیۆن و 950 هەزار و 30) دیناری بەڕێژەی (11.1%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایاری، حوزەیران، تەموز، ئاب و ئەیلولی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (2)). خشتەی ژمارە (2) 3.     بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنانی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2023)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و ڕێگاوبان و  پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (8 ترلیۆن و 436 ملیار و 159 ملیۆن و 950 هەزار و 30) دیناری بەڕێژەی (11.1%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (451 ملیار و 90 ملیۆن و 427 هەزار و 418) دیناری بە ڕێژەی (5.3%)ی بۆ خەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (824 ملیار و 53 ملیۆن و 38 هەزار و 75) دیناری بە ڕێژەی (9.8%)ی بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (ترلیۆنێک و 964 ملیار و 84 ملیۆن و 269 هەزار و 86) دیناری بە ڕێژەی (23.3%)ی بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و ڕێگاوبان بڕی (4 ترلیۆن و 255 ملیار و 450 ملیۆن و 528 هەزار و 455) دیناری بە ڕێژەی (50.4%)ی بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (941 ملیار و 481 ملیۆن و 686 هەزار و 997) دیناری بۆ بە ڕێژەی (11.2%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (3)). خشتەی ژمارە (3) 4.    بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (78 ترلیۆن و 256 ملیار و 733 ملیۆن و 531 هەزار و 540) دینار. لە کاتێکدا کۆی پوختەی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (95 ترلیۆن و 848 ملیار و 186 ملیۆن و 624 هەزار و 217) دینار. واتە بڕی (17 ترلیۆن و 591 ملیار و 453 ملیۆن و 92 هەزار و 677) دیناری بەڕێژەی (15.7%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە. سەبارەت بە وردەکاری مانگەکانی کانونی دووەم، شوبات، ئازار، نیسان، ئایار، حوزەیران، تەموز، ئاب و ئەیلولی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (4)). خشتەی ژمارە (4) 5.    خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2023 لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2023)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (6 ترلیۆن و 985 ملیار و 634 ملیۆن و 619 هەزار و 784) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (413 ملیار و 21 ملیۆن و 940 هەزار و 575) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (317 ملیۆن و 126 هەزار و 550) دیناری بە کەمتر لە (0.1%) خەرجییەکانی لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (42 ملیار و 368 ملیۆن و 344 هەزار و 47) دیناری خەرجکردووە، (100%)ی خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (6 ترلیۆن و 530 ملیار و 244 ملیۆن و 335 هەزار و 162) دیناری خەرجکردووە، بڕی (5 ترلیۆن و 68 ملیار و 534 ملیۆن و 874 هەزار و 259) دیناری بە ڕێژەی (78%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 461 ملیار و 709 ملیۆن و 460 هەزار و 903) دیناری بە ڕێژەی (22%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2023) بڕوانە (خشتەی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5)   سەرچاوەکان؛ 1.    قانون رقم (13) لسنة 2023 "الموازنة العامة الاتحادیة لجمهوریة العراق للسنوات المالیة (2023 – 2024 - 2025)"، الوقائع العراقیة، رقم 4726، 26 حزیران 2023. 2.    ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة اب لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایلول لسنة 2023 للموازنە الاتحادیة سەرجەم ڕاپۆرتەکان لەم لینکەی خوارەوە بەردەستن؛ https://bitly.ws/YMZ3  

راپۆرتی: درەو 🔻 ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، دواین ئاماری خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە (18/10/2023) بۆ مانگی ئەیلولی (2023) بڵاو کردەوە، بەپێی ئامارەکە لە (9) مانگدا؛ 🔹 لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا ئامارەکان دەگاتە (215 هەزار و 990) حاڵەتی هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (183 هەزار و 562) گرێبەستیان بە ڕێژەی (85%) لە دادگاکان و (32 هەزار و 428) حاڵەتیان بە ڕێژەی (15%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. 🔹 (54 هەزار و 494) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. نزیکەی (74%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە! کە (40 هەزار و 162) کۆی حاڵەتەکان بوە! تەنها (26%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە ژمارەیان (14 هەزار و 332) حاڵەت بووە. ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابوونەوە لە عێراق بۆ سێ چارەکی یەکەمی 2023 رۆژی (18/10/2023) ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، داتاکانی خۆی لەسەر ئاستی (15) پارێزگاکەی عێراق تایبەت بە ژمارەی (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) بۆ مانگی ئەیلولی (2023) بڵاو کردەوە، تێیدا هاتووە؛ (17 هەزار و 634) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 215) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 419) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 462) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 508) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 954) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەڵدانەوەی ئامارەکانی مانگەکانی پێشووتری ئەمساڵ حاڵەتەکان لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (215 هەزار و 990) هاوسەرگیری تۆمارکراو و (54 هەزار و 494) حاڵەتی جیابوونەوەی هاوسەران. بە جۆرێک؛ # لە کانونی دووەمی 2023 دا، (25 هەزار و 406) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 300) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 106) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هەر لە هەمان ماوەدا (6 هەزار و 335) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 428) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار 907) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە کانونی شوباتی 2023 دا، (27 هەزار و 510) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 16) گرێبەستیان لە دادگاکان و (5 هەزار و 494) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (6 هەزار و 147) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 506) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 641) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی ئازاری 2023 دا، (27 هەزار و 613) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (24 هەزارو 376) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار 237) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (6 هەزار و 518) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە، کە (هەزارو 685) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 833) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی نیسانی 2023 دا، کەمترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (17 هەزار و 105) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 786) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار و 319) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. بە هەمان شێوەی ئامارەکانی هاوسەرگیری کەمترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە کە بریتی بووە لە؛ (4 هەزار و 643) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 326) حاڵەتیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 317) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # بە پێچەوانەی مانگی نیسان لە مانگی ئایاری 2023 دا، بەرزترین ڕێژەی هاوسەرگیری تۆمارکراوە بەراورد مانگەکانی دیکەی سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، بەجۆرێک؛ (28 هەزار و 840) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (25 هەزارو 610) گرێبەستیان لە دادگاکان و (3 هەزار و 230) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات ئامارەکانی جیابوونەوە، کە لەم مانگەدا تۆمار کراوە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 728) حاڵەتی جیابوونەوە کە (هەزارو 796) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 932) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە حوزەیرانی 2023 دا، (25 هەزار و 687) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 688) گرێبەستیان لە دادگاکان و (2 هەزار 999) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. لەگەڵ ئەوەشدا (5 هەزار و 880) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 449) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 431) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە مانگی تەموزی 2023 دا، (26 هەزار و 778) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (22 هەزارو 731) گرێبەستیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 47) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (5 هەزار و 808) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە کە (هەزارو 549) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزارو 259) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. # لە ئابی 2023 دا، (19 هەزار و 417) حاڵەتی هاوسەرگیری ئەنجامدراوە کە (14 هەزارو 840) گرێبەستیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 577) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات بەرزترین ڕێژەی جیابوونەو لەم مانگەدا تۆمار کراوە لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ، کە بریتی بووە لە؛ (6 هەزار و 937) حاڵەتی جیابوونەوەی تۆمار کراو، کە (2 هەزارو 85) حاڵەتیان لە دادگاکان و (4 هەزار و 888) حاڵەتیان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلابونەتەوەو دواتر لە دادگا پەسەند کراون. کەواتە کۆی حاڵەتەکان (هاوسەرگیری و جیابوونەوە) لە سێ چارەکی یەکەمی (2023)دا دەگاتە (215 هەزار و 990) هاوسەرگیری تۆمارکراو، کە (183 هەزار و 562) گرێبەستیان بە ڕێژەی (85%) لە دادگاکان و (32 هەزار و 428) حاڵەتیان بە ڕێژەی (15%) لە دەرەوەی دادگاکان ئەنجام دراوە و دواتر لە دادگا پەسەند کراون. هاوکات (54 هەزار و 494) حاڵەتی جیابوونەوە تۆمار کراوە. ئەوەی جێگەی تێڕامانە نزیکەی (74%)ی جیابوونەوەکان لە دەرەوەی دادگاکان یەکلاکراونەتەوە کە (40 هەزارو 162) کۆی حاڵەتەکان بوەوە تەنها (26%)ی جیابوونەوەکان بە بڕیاری دادگا یەکلاکراونەتەوە کە (14 هەزار و 332) حاڵەت بووە. (بڕوانە خشتە و چارتی هاوپێچ)