(درەو میدیا):  ئێزدییەكانی شەنگال ئیمارەتێكی نوێ لە ناوچەكەیان دادەمەزرێنن‌و نایف بن داود بە میری ئیمارەتەكەیان دیاریدەكەن‌و هەڵبژاردنی میر حازم تەحسین بەگ بە میری ئێزدییەكان رەتدەكەنەوە. ئەمڕۆ لە مەزاری شیبل قاسم لە شەنگال ژمارەیەك لە پیاوانی ئاینی‌و كەسایەتییە ئێزدییەكان كۆبوونەوە‌و ئیمارەتی شەنگالیان راگەیاند‌و نایف بن داودیان وەك میری ئیمارەتەكەیان ناساند. لە بەیاننامەیەكیشدا هەڵبژاردنی حازم میر تەحسین بەگیان رەتكردەوە‌و رایدەگەیەنن" میر تەحسین بەگ هیچ وەسیەتێكی دەربارەی جێنشینی نەنوسیوە‌و ئەوەی بۆ گەلی ئێزدیی بەجێهێشتووە‌و گەلی ئێزدیش بە گوێرەی ئاینەكەیان چەند بنەمایەك رەچاودەكەن لە هەڵبژاردنی میرێكی نوێدا و پێویستە ئەو كەسەی كە بە میر هەڵدەبژێردرێت دایك‌و باوكی لە خێزانی میر بن، ئەم مەرجەش لە میر حازمدا نیە, هەروەها یەكێك لە گرنگترین مەرجەكانیش كە گەلی ئێزدیی داوادەكەن لە میری نوێدا هەبێت ئەوەیە كە كەسێكی سەربەخۆ بێت‌و دووربێت لە كاری حزبی‌و سیاسیی، بەڵام ئەمەش لە هەڵبژاردنی میر حازمدا جێبەجێ نەكرا. ئێزدییەكانی شەنگال لە كۆتایی بەیاننامەكەشیاندا جەختدەكەنەوە كە هەموو دەستوەردانێكی حزبی لە كاروباریان رەتدەكەنەوە‌و ئیمارەتی شەنگال رادەگەیەنن كە لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی فیدراڵی عێراقدا دەبێت‌و نایف بن داود بن سلێمان بەگیش وەك میری ئیمارەتی شەنگال دیاری دەكەن كە بەوتەی خۆیان هەموو مەرجەكانی تێدایە. لە رۆژی 27ی تەموزی رابردوو  میر حازم تەحسین بەگ بە میر هەڵبژێردرا كە هەریەك لە (حازم  تەحسین بەگ، كوڕی میر تەحسین بەگ، كامیران خەیری بەگ، شێرزاد فاروق بەگ، هەرمان میرزا بەگ، سالم نەجمان بەگ، میران سەباح جاسم بەگ و عامر مەحمود بەگ) خۆیان كاندید كردبوو تا ببن بە میری ئێزدییەكان. حازم میر تەحسین بەگ، میری نوێی ئێزدییەكان لەدوای هەڵبژاردنی بە میری ئێزدیەكان رایگەیاند: لەگەڵ پیاوانی ئاینی و رۆشنبیرانی ئێزدیی توانیمان بگەینە ئەو رۆژە، لە ئەمڕۆوە وەك میر لە خزمەتی ئێزدییەكاندا دەبم و ئەنجومەنێك دادەمەزرێنین و زیاتر لە 60% شەنگالییەكان دەبن". حازم تەحسین بەگ كە لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستانەوە پشتیوانی دەكرێت لە خولی سێیەمی پەرلەمانی كوردستاندا پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان بووە.    ئاینی ئێزدیی ئێزدیی یەكێكە لە ئاینە رەسەن‌و دێرینەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام زانیاری ئەوتۆ سەبارەت بەم ئاینە لەبەردەستدا نییە، باوەڕدارانی ئەم ئاینە، باسی ئاین‌و بیروباوەڕەكانیان بۆ كەسانی تر ناكەن، بەهۆی ئەوەی لە مێژوودا رووبەڕووی چەندین هەڵمەتی پاكتاوكردن بوونەتەوە، كە دواهەمینیان هێرشی چەكدارەكانی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی "داعش" بوو بۆسەر شەنگال‌و ناوچە ئێزدیی نیشنەكانی پارێزگای نەینەوا، كە بەهۆیەوە هەزاران  كەسیان لێكوژراو هەزاران ژن‌و كچ‌و منداڵیشان كرانە كۆیلەو كەنیزەك.  ئێزدییەكان سەرەڕای ئەوەی زۆر رووبەڕووی ستەم‌و چەوساندنەوەو پاكتاوكردن بوونەتەوە، بەڵام بەردەوام پابەندی ئاینەكەیانن، باوەڕیان وایە ئاینەكەیان رێگای رزگاربوونە. ئامارێكی دروستی ژمارەی ئێزدییەكان لەبەردەستدا نییە، چەند سەرچاوەیەك ژمارەیان بە (300 هەزار بۆ 750 هەزار) كەس دەخەمڵێنن، بەزۆریش لە باكوری خۆرهەڵاتی موسڵ لە عێراق‌و باكوری سوریا نیشتەجێن. ئێزدییەكان خۆیان بە تایەفەیەك دادەنێن كە "لە ئەزەلەوە هەن‌و بە تەنها لە وەچەی ئادەمن"، بڕوایان وایە "ئادەم تۆوی خۆی لە دەفرێكدا داناوەو پاشان وەچەی ئێزدیی لێوە پەیدابووە، دواتر خودا حەوای خەڵقكردووەو هاوسەرگیری لەگەڵ ئادەمدا كردووە، مرۆڤەكانی تری جگە لە ئێزدیی لێكەوتوەتەوە"، بەوەش خۆیان بە "وەچەیەكی زۆر تایبەتمەند" دادەنێن. مەزارو شوێنە پیرۆزەكانی ئێزدیی ئێزدییەكان خاوەنی چەندین شوێن‌و مەزاری پیرۆزن، یەكێك لەوانە مەزاری "شەرفەدینە" لە چیای شەنگال، هەروەها پەرستگای "لالش" لە قەزای شێخانی باكوری خۆرئاوای موسڵ‌و ئێزدییەكان لە حەجدا دەچنە ئەم پەرستگایەو زۆربەی مەراسیم‌و سروتە ئاینییەكانیانی تێدا ئەنجامدەدەن.   زمان‌و كتێبی پیرۆز ئێزدییەكان بە زاراوەی كرمانجی ژوورووی زمانی كوردی قسەدەكەن، زمانی رەسمی مەراسیم‌و سروتە ئاینییەكانیشانە، خاوەنی سیستمێكی ئاینیی‌و ئیداریی دێرینن، كە لە كۆنەوە بۆیان ماوەتەوە، هەروەها چەند نەریت‌و كەلەپوری هاوبەشیان لەگەڵ ئاینیەكانی تردا هەیە. بەشێك لە ئێزدییەكان دەڵێن كتێبێكی پیرۆزیان هەیە بەناوی "مەسحەفا رەش"، بەڵام زۆرینەیان جەختدەكەنەوە كە ئەم كتێبەیان نەبینوە. ئایینی ئێزدی كاریگەری هەبوو بۆسەر ئاینەكانی ترو ئاینەكانی تری دراوسێشی كاریگەریان كردوەتە سەری، ئەم ئاینە لە بە پیرۆزدانانی خۆرو مانگدا لە ئایینی زەردەشتی‌و لە حەرامكردنی چەند خۆراكێكدا لە ئاینی جولەكەو  لە چەند ریتمێكی میوزیكیشدا لە ئاینی مەسیحی‌و لە نوێژو زەكات‌و حەج‌و خەتەنەكردنیشدا لە ئاینی ئیسلام دەچێت. بە گوێرەی چەند چاوپێكەتنێك لەگەڵ مامۆستایانی زانكۆو چەند ئەكادیمییەك، رۆژووگرتن لای ئێزدییەكان دابەشدەبێت بۆ دوو رۆژووگرتن، یەكەمیان رۆژووگرتنی تایبەتە كە 80 رۆژە (40 رۆژ لە هاوین‌و 40 رۆژ لە زستان)، دووەمیشیان رۆژووگرتنی گشتییە، واتە (رۆژووی ئێزید) كە سێ‌ رۆژە لە ساڵێكدا (سێشەممە، چوارشەممەو پێنج شەممەی هەفتەی دووەمی مانگی 12ی هەموو ساڵێك)، دوای ئەوەش جەژنی ئێزید دێت كە یەك رۆژە. ئێزدییەكان سێ‌ رۆژی تر لە مانگی دوومی هەموو ساڵێك بە رۆژوودەبن‌و دەبێت بكەوێتە (دووشەممەو سێشەممەو چوارشەممە)و بە رۆژووی "خدر ئەلیاس" ناودەبرێت، پاشان جەژن دێت كە یەك رۆژە. پلەو پایە لە ئاینی ئێزدیدا  ئێزدییەكان بەگوێرەی پێگەی ئاینی دەكرێن بە چەند چینێكەوە: یەكەم: چینی رۆحانییەكان: ئەمەش دەكرێن بە دوو گروپەوە: 1- گروپی پیر: ئەمە كۆنترین گروپی ئاینی ئێزدیین، بە تێپەڕبوونی كات كەمبونەتەوەو بەهۆی ئەو هەڵمەتانەشی كە كراوەتە سەریان ژمارەیەكی كەمیان ماوەتەوە. 2- گروپی شێخ: دوای لاوازبوونی گروپی پیر لە راپەڕاندنی ئەركە ئاینییەكاندا، لەسەر دەستی شێخ (عادی بن مسافر) ئەم گروپە دامەزرێنرا بۆئەوەی ئاینی ئێزدیی كۆبكاتەوە، ئەم گروپەش دابەش دەبەێت بۆ چەند چینێك، ئەندامەكانی هەر چینێك ناتوانن جگە لە چینەكەی خۆیان هاوسەرگیری بكەن، ئەمەش چینەكانن: • شێخ شەمش • شێخ حەسەن • شێخ بەكر • شێخ ناسرەدین‌و .. هتد 3- چینی فەقیر: ئەمانە چینی خواپەرستن‌و پۆشاكێكی سپی تایبەت بە خۆیان هەیەو قژێكی درێژیان هەیە. 4- چینی حادی یان قەواڵەكان: ئەمانە ئەو دەروێشانەن كە پلەی ئاینی وەك (خواپەرست‌و باوەڕدار)یان هەیە، قەواڵ ئەو كەسانەن كە سرودە ئاینییەكان دەڵێن‌و سەربە یەك عەشیرەتن، ناوەندی سەرەكییان دەكەوێتە نێوان ناوچەی باشیك‌و بەحزانی لە پارێزگای نەینەوا. 5- چینی كەواچك: كەواچك كۆی وشەی "كوچك"ە كە بە مانای دیوەخان دێت، چینێكن لە خەڵكی گشتی‌و پۆشاكی تایبەت بەخۆیان هەیە، ئەركەكەیان بریتییە " لە دۆزینەوەی چارەنوسی مردووان باش بێت یان خراپ لەگەڵ پەیوەندیكردن بە جیهانی غەیبەوە بۆ زانینی دۆخی ئێستاو داهاتوو"، دەتوانین بڵێین ئەركەكەیان زیاتر رۆحانییە. 6- چینی موریدەكان: نزمترین چینی ئێزدییەكانەو لە رابردوودا ئەركیان گوێڕایەڵی كوێرانە بووە، بەڵام نەوەی نوێی ئەم چینە ئێستا زۆر مەیلیان بۆ چەمكە مەدەنییەكان هەیەو زۆر ملكەچ نین‌و زەكات نادەن، مافی ئەوەشیان نیە لەگەڵ چینەكانی تردا هاوسەرگیری بكەن. هەندێك لە ئێزدییەكان خۆیان تەنها بەسەر سێ‌ چیندا دابەشدەكەن، لەسەر ئەو بنەمایەی كە چینی كوچك‌و حادی لە بنەڕەتدا لە چینی موریدەكانن‌و چینی "پیر" یش چینێكی جیاوازن لە چینی "شێخ"، بەڵام ئەوە راستییەكی پشتڕاستكراوەیە كە هاوسەرگیری لەنێوان پەیڕەوانی ئەو پێنج چینەدا رێگەی پێنادرێت، هەتا تەنانەت لە ناو یەك چینی وەكو شێخەكانیشدان بۆ نمونە كەسێكی سەر بە گروپی شێخ حەسەن ناتوانێت لەگەڵ كەسێكی سەربە شێخ ناسرەدین یان گروپێكی تر هاوسەرگیری بكات.  

راپۆرتی: محەمەد رەئوف– فازل حەمە رەفعەت  هەر تاكێكی هەرێمی كوردستان ساڵانە (23 كیلۆ) خەیارو (30 كیلۆ) تەماتەو (24 كیلۆ) پیاز دەخوات، لە سێ‌ ساڵی رابردوودا لە هەرێم بەبەهای نزیكەی (400 ملیار) دینار میوەی مزری وەك (پرتەقاڵ، لالەنگی‌و لیمۆ)ی هاوردەكردووە. 24 كیلۆ پیاز بۆ یەك كەس  بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ‌و سەرچاوەكانی ئاو، ساڵانە هەرێمی كوردستان پێویستی ناوخۆیی بە (135 هەزار) تەن پیاز هەیە، لەو بڕە پێویستی بە (92 هەزارو 235) تەن پیازی سپی یە، بەرهەمی ناوخۆیی پیازی سپی (41 هەزارو860) تەنە، واتا (50 هەزارو 375 ) تەن پیاز هاوردە دەكرێت، هاوردە (55%)ی كۆی بەرهەمی پیازی سپی لە هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت. پیازی سور، ساڵانە هەرێم پێویستی بە (43 هەزارو599 ) تەنە لەم جۆرە پیازە،‌ لەو بڕە بەرهەمی ناوخۆی پیازی سور (14 هەزارو552) تەن پێكدەهێنێت، واتا (29 هەزارو 47) تەنی لەرێگەی هاوردەكردنەوە دابین دەكرێت، هاوردەی پیازی سور رێژەی (67%)ی كۆی بەرهەمی پیازی سور لە هەرێمی كوردستان پێكدەهێنێت. واتا بەكۆی گشتی (135 هەزارو 834) تەن پیاز (بە پیازی سپی‌و سورەوە) پێداویستی ناوخۆی هەرێم بۆ بەرهەمی پیاز پڕدەكاتەوە، لەم بڕە (79 هەزارو 422 هەزار) تەنی هاوردە دەكرێت، كە ساڵانە بایی زیاتر لە (31 ملیار) دینارە، بەو پیازەی لە دەرەوەی هاوردە دەكرێت لەگەڵ ئەوەی لەناوخۆدا بەرهەم دەهێنرێت ساڵانە لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا بەبەهای (55 ملیار) دینار پیاز دەفرۆشرێت. بە لێدانی بڕی پێداویستی ناوخۆ‌و ژمارەی دانیشتوانی هەرێم، دەردەكەوێت هەر تاكی هەرێمی كوردستان ساڵانە بڕی (24) كیلۆگرام پیاز دەخوات، بەوپێیەی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم (5 ملیۆن‌و 718 هەزارو 627) كەسە، ئەمە بەگوێرەی ئاماری (دەزگای ناوەندی ئاماری سەر بە وەزارەتی پلاندانانی عێراق)، خۆ ئەگەر بە تێكڕا هەر كیلۆیەك (10 سەلك) پیاز دابنرێت، ئەوا هەر تاكیكی هەرێم ساڵانە (240 سەلك) پیاز دەخوات. بەشێك لە توێژینەوە پزیشكییەكان ئاماژە بە سودگەلێكی زۆری پیاز دەكەن بۆ تەندروستی مرۆڤ، لەشكر حەمید پسپۆڕی زانستی خۆراك‌و سەرپەرشتیاری لیژنەكانی تەندروستی سلێمانی ژمارەیەك سودی زۆری پیاز دەخاتەڕوو لەوانە:  •    خوردنی زۆرترین بڕی پیاز لە هەموو ژەمەكاندا بەتایبەتی بە كاڵی، زۆر سودبەخشە بۆ دابەزاندنی كێش. •    خواردنی پیاز بە كاڵی یارمەتیدەرە بۆ نەهێشتنی بۆنی ناخۆشی ناو دەم بەهۆی بەرزی ڕێژەی كبریت تێیدا. •    پیاز دەوڵەمەندە بە كبریت‌و ریشاڵەكان‌و پۆتاسیۆم‌و كالسیۆم‌و ڤیتامین C‌و ڤیتامین B، ڕێژەیەكی كەم چەوری‌و كۆلسترۆڵ‌و سۆدیۆمی تێدایە. •    چارەسەرە بۆ نەخۆشی هەڵامەت‌و ئیلتیهاب‌و ڕەبۆ و سكچوون. •    سیستەمی بەرگری لەش بەهێز دەكات‌و حەساسیەت كەم دەكات. •    بەهۆی بونی ڕێژەیەكی زۆر لە ڕیشاڵەكان بەتایبەتی ڕیشاڵی (oligofructose) ڕێگەخۆشكەرە بۆ كرداری هەرسكردن. •    یارمەتیدەرە بۆ ڕێكخستنی ڕێژەی شەكری خوێن، هەروەها دابەزاندنی ڕێژەی شەكری خوێن. •     ئارەزووی سێكسی زیاد دەكات. •    پیاز پێش كوڵان یارمەتی دروستبوونی كۆلیستروڵی (HDL) دەدات كە پێك‌هاتووە لە كۆلیسترۆڵێكی بەسوود، یارمەتیدەرە بۆ هێشتنەوەی دڵ بەشێوەیەكی تەندروست.  •    بەرگری لەش دژی نەخۆشی شێرپەنجە زیاد دەكات. •    پاككردنەوەی لەش لە ژەهرو ماددەی زیانبەخش. ئەوەی كە دەبێت لەبارەی پیازەوە بزانرێت ئەوەیە، پیاز پێویستە پیاز لەكاتی لەتكردنی هەڵنەگیرێت‌و نابێت بەر هەوا بكەوێت، پێویستە پیاز لە شوێنی ساردو وشك هەڵبگیرێت‌و دور بێت لە شوێنی شێدار. 230 خەیار لە ساڵێكدا پێداویستی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان بۆ خەیار، ساڵانە زیاتر لە (130 هەزار) تەنە. بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ‌و سەرچاوەكانی ئاوی هەرێمی كوردستان، لەساڵی 2017دا لە بازاڕەكانی هەرێمدا (131 هەزارو 782) تەن خەیار فرۆشراوە، لەم بڕە (100 هەزارو 552) تەنی بەرهەمی ناوخۆیی بووە، كە دەكاتە (76%)ی كۆی بەرهەم خەیار لە هەرێمی كوردستان، خەیاری هاوردەكراویش (31 هەزارو 260) تەن بووە، كە دەكاتە رێژەی (24%)ی كۆی بەرهەمی خەیار. ئەگەر بەراوردكاری بكەیت بە ساڵانی رابردوو، خواست لەسەر خەیار زۆر زیادیكردووە، بەوپێیەی لە ساڵی 2016دا پێداویستی ناوخۆی هەرێم بۆ خەیار (94 هەزارو 433) تەن بووە، بەڵام لە 2017دا بەرزبوەتەوە بۆ (31 هەزارو 782 ) تەن، واتا لەماوەی یەك ساڵدا خواست لەسەر خەیار نزیكەی (37 هەزار) تەن زیادی كردووە. بە لەبەرچاوگرتنی رێژەی خواست لە بازاڕەكاندا دەردەكەوێت هەر تاكێك لە هەرێمی كوردستان ساڵانە (23) كیلۆگرام خەیار دەخوات، بەو پێیەی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم (5 ملیۆن‌و 718 هەزارو 627) كەسە، خۆ ئەگەر بەتێكڕا بۆ هەر كیلۆیەك (10 دانە) خەیار دابنرێت، ئەوا هەر تاكیكی هەرێم ساڵانە (230) خەیار دەخوات. خەیار لە سەوزەواتەكانە، سوودێكی زۆری بۆ جەستە هەیە، لە كۆنەوە بۆ چارەی زۆر نەخۆشی سوودی لێوەرگیراوە، بەپێی لێكۆڵینەوەكان دەركەوتووە كۆمەڵێك سوودی هەیە:  •    خەیار یەكێكە لەو سەوزانەی كە كەمترین كالۆریی تێدایە، 100 گرام خەیار 15 كالۆریی تێدایە، هیچ ڕۆن‌و كۆلیستڕۆڵێكی تێدا نییە، توێكڵی خەیار سەرچاوەیەكی باشی ڕیشاڵە ڕووەكییەكانە، سوودی بۆ قەبزی هەیەو لە شێرپەنجەی قۆڵۆن دەتپارێزێت، بە لەناوبردنی ئەو ژهرانەی لە كۆئەندامی هەرسدا هەن. •    خەیار سەرچاوەیەكی باشە بۆ پۆتاسیۆم، 100 گرام خەیار، 147 ملی گرام پۆتاسیۆمی تێدایە، هەروەها 3 ملی گرام سۆدیۆمی تێدایە، كە ڕێژەی پاڵەپەستۆی خوێن كەمدەكات‌و ترپەی لێدانی دڵ لەباری ئاساییدا دەهێڵێتەوە. •    بەهۆی بوونی ماددەی دژە ئۆكسیدی وەكوو ڤیتامین A، لە نەخۆشییەكانی پێست‌و پیربوونی دەتپارێزێت. •    هەر 100 گرام لە خەیار، 17 مایكرۆ گرام ڤیتامین K تێدایە، ڕۆڵێكی گرنگی هەیە بۆ بەهێزكردن‌و دروستكردنی ئێسكەكان، هەروەها چارەسەری نەخۆشیی ئەلزهایمەریش دەكات. •    خەیار سوودی بۆ بەهێزكردن‌و گەشەی قژ هەیە، بەهۆی بوونی ماددەی سیلیكۆن‌و كبریت تێیدا.  •    بۆ نەهێشتنی ئاوسانی چاو، دوو پارچە خەیاری شێوە بازنەیی لەسەر چاوت دابنێ بۆ ماوەی 10 خولەك. •    بۆ چارەسەركردنی ئەو سوتاوییانەی كە بەهۆی تیشكی خۆرەوە دروست دەبێت، پارچە خەیار بێنەو لەو شوێنانەی بخشێنە كە سوتاون. •    بە خواردنەوەی ئاوێكی تێكەڵەی خەیارو كەرەوز، پلەی گەرمیی ئاسایی لەشت دەپارێزێت. •    خوێن پاك دەكاتەوە، چارەسەرە بۆ هەوكردنی میزەڵدان‌و گێژبوون‌و زۆرمیزكردن. •    خەیار جەستەمان لە ژەهرەكان دەپارێزێت، بە تایبەتی چارەسەری نەخۆشیی وەك میزكردنی نەخۆشانی شەكرە، بەهۆی بوونی جۆرە ماددەیەك لەناویدا، كە وەكوو ئەنسۆلین كار دەكات. 300 تەماتە بۆ یەك كەس تەماتە وەك یەكێك لە پێداویستییە سەرەكیەكانی خۆراك لە هەرێمی كوردستان بەكاردەهێنرێت، هەموو خێزانێكی هەرێمی كوردستان رۆژانە لە ژەمە جیاوازەكاندا بەكاردەهێنێت. پێداویستی ناوخۆی هەرێم بۆ تەماتە لە ساڵی 2018دا بڕەكەی گەیشتووەتە (170 هەزارو 190) تەن، كە (83 هەزارو 107) تەنی بەرهەمی ناوخۆیی بووە بەرێژەی (49%)، لەبەرامبەردا بڕی (87  هەزار 86) تەنی بەرێژەی (51%) لە دەرەوە هاوردەكراوە. بەڵام لە ساڵی 2016دا پێداویستی هەرێم بۆ بەرهەمی تەماتە زۆر زیاتر بووە‌و ئەوكات پێداویستی گەیشتووەتە (188 هەزارو 68) تەن، ئەوكات بەبەرهەمی ناوخۆیی زیاتر بووە‌و (86 هەزارو 205 ) تەن بووە بەرێژەی (46%)، لە 2016دا هەرێم (101 هەزارو 862) تەن تەماتەی لە دەرەوە  هاوردە كردووە بەرێژەی (54%). بەشێوەیەكی گشتی هەرێم ساڵانە بەبەهای (50 ملیار) دینار تەماتە هاوردە دەكات.  بەلەبەرچاوگرتنی خواست لەسەر تەماتە لە بازاڕەكاندا، دەردەكەوێت هەر تاكێك لە هەرێمی كوردستان ساڵانە (30 كیلۆگرام) تەماتە دەخوات، بەوپێیەی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم (5 ملیۆن‌و 718 هەزارو 627) كەسە،   خۆ ئەگەر بە تێكڕا بۆ هەر كیلۆیەك (10 دانە) تەماتە ئەژماربكرێت، ئەوا هەر تاكیكی هەرێم ساڵانە (300) تەماتە دەخوات. بە گوێرەی لێكۆڵینەوە پزیشكییەكان تەماتە چەندین سودی هەیە بۆ مرۆڤ لەوانە:  * ماددە بێسوودو زیانبەخشەكان لە لەشی مرۆڤ دوور دەخاتەوە. * یارمەتیدەرێكە بۆ گەدەو رێخۆڵەكان، تاوەكو بەباشی كار بكەن. * ئەگەر تەماتە بە توێكڵەوە بخورێت، یارمەتیدەرێكە بۆ كۆئەندامی هەرس. * بۆ ئەو كەسانەی كێشەی قەبزییان هەیە، دەتوانن سوودی لێوەربگرن. * پاكەرەوەیە بۆ خوێن. * لە نەخۆشی شێرپەنجە دورمان دەخاتەوە، بە تایبەتی شێرپەنجەی پرۆستات. * مرۆڤ لە نەخۆشییەكانی دڵ‌و دەمار دەپارێزێت. * سوودێكی زۆری هەیە بۆ نەخۆشی رۆماتیزم. * تەماتە پیربوون دوا دەخات. * پێست سپی دەكاتەوەو رەنگوڕوو جوان دەكات. بەرهەمی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەوەی ئاو و هەواو ژینگەو خاكێكی گونجاوی هەیە بۆ كشتوكاڵ‌و ئاودێری، كە دەتوانێت بەرهەمی تەواوی بەشێك لە میوەو سەوزە دابین بكات، بەڵام بەرهەمی ناوخۆیی كزو لاوازە، جوتیاران لەبەر دوو هۆكار سڵ دەكەنەوە لە ناشتنی زەوییەكانیان: •    بەروبومی ناوخۆی تێچوەكەی زۆرەو داهاتێكی كەمی هەیە، بەتایبەتیش لە وەرزی چنینەوەی بەروبومدا لە بازاڕەكاندا نرخێكی كەم دەست جوتیاران دەكەوێت، بۆ نمونە كیلۆیەك خەیار كە تێچووەكەی زیاتر لە (160 دینار)ە، هەندێك جار تەنها (100 دینار)ی دەگاتە دەستی جوتیار، بەوەش جوتیارەكە زیان دەكات یاخود كەمترین داهات كۆدەكاتەوە.  •    زیادبوونی بەرهەمی هاوردەكراو كە نرخی بەرهەمی ناوخۆ دەشكێنێت.  مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ حكومەتی عێراق هاوردەكردنی (15) جۆر بەروبومی كشتوكاڵی بۆ عێراق‌و هەرێمی كوردستان قەدەغە كرد، مەبەست لەو بڕیارەش هاندانی جوتیارانی عێراق‌و هەرێمی كوردستانە.  ئەو بەروبومانەی كە هاوردەكردنیان قەدەغەكراوە بریتین لە (تەماتە، خەیار، پەتاتە، باینجان، كەلەرم، قەڕنابیت، گێزەر، نەبەق، كاهو، شوتی، سیر، كولەكەو گەنمەشامی).  وەزارەتی كشتوكاڵی عێراق ئاشكراشیكرد، هەركاتێك وەرزی بەرهەمی ناوخۆ كۆتاییهات، دەستدەكرێتەوە بە هاوردەكردنی ئەو بەرهەمانە، بەڵام سەرەڕای چەند بەرهەمێكی ناوخۆیی، بەشێكی زۆری میوەو بەروبومەكانی دیكە لە هەرێمی كوردستان بەرهەمناهێنرێت‌و بە ناچاری لەدەرەوە هاوردە دەكرێت. بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵ‌و سەرچاوەكانی ئاو، لە سێ‌ ساڵی رابردوودا لە هەرێم نزیكەی (413 هەزارو 390) تەن میوەی مزری وەك (پرتەقاڵ، لالەنگی‌و لیمۆ ) خوراون، كە تەنیا (هەزارو 591) تەنی بەرهەمی ناوخۆ بووە، واتە تەنیا نزیكەی (0.38%)ی مزرەمەنیی بەكاربراو، زیاتر لە (99%)ی پێداویستی ئەو بەروبومانە لە عێراق، توركیا، ئێران، سوریاو میسرەوە هاوردەكراون، واتە ساڵانە بایی نزیكەی (130 ملیار) دینار مزرەمەنی هاوردەدەكرێت.      

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- نامیق رەسوڵ- محەمەد رەئوف بڕیارێكی مەسرور بارزانی سەرۆكی نوێی حكومەتی هەرێم بۆ ئاسایكردنەوەی دەوام، ناڕەزایەتی لەناو فەرمانبەران دروستكردووە، زۆربەی فەرمانگەكانی سنوری سلێمانی پابەندنین بە بڕیارەكەوە، بەڵام حكومەت دەیەوێت لەدوای پشووی جەژنی قوربانەوە بڕیارەكەی بەتەواوەتی بسەپێنێت.  "كاردەكەین بۆ چاكسازی لە كەرتی وەزیفەی گشتی، لە موچەخۆرو خانەنشین‌و چارەسەركردن‌و رێكخستنەوەی دەوام.." ئەمە خاڵی یەكەمی كارنامەی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستانە. كابینەی نوێ كە ماوەی (20) رۆژە دەستبەكاربووە‌و تائێستا تەنیا (3) كۆبونەوەی كردووە، لەم ماوەیەدا یەك خاڵی كارنامەكەی جێبەجێكردووە كە ئەویش رێكخستنەوەی دەوامی فەرمانبەرانە. حكومەت بڕیاریداوە دەوامی فەرمانبەران ئاسایی بكاتەوە، واتە بارودۆخەكە بگەڕێنێتەوە بۆ پێش قەیرانی دارایی‌و پاشەكەوتی موچەی موچەخۆران. كورتەیەك بەهۆی قەیرانی داراییەوە شوباتی ساڵی 2016 حكومەتی هەرێمی كوردستان رێژەی لەنێوان (25% بۆ 75%)ی موچەی موچەخۆرانی بڕی، ئەمە ناوی لێنرا "سیستمی پاشەكەوتی موچە"، شەپۆلێكی بەرفراوانی ناڕەزایەتی موچەخۆرانی بەدوای خۆیدا هێنا، بۆ هێوركردنەوەی توڕەیی فەرمانبەران، وەزارەتەكان فەرمانگەكانیان سەرپشك كرد دەوامی رۆژانە كەمبكەنەوە، بەڵام بەمەرجێك كەمكردنەوەكە كارنەكاتە سەر رایكردنی ئیشوكاری هاوڵاتیان. لەوكاتەوە تائێستا زۆربەی فەرمانگەكان رۆژی پشووەكانیان زیادكردووە‌و كاتی دەوامی رۆژانەشیان كەمكردوەتەوە، لەم ساڵانەدا دیاردەی "تناوب" واتە جێگرتنەوە دەركەوت، كە ئەمەش كاركردنە بە تیمێكی كەم‌و فەرمانبەرێك لە شوێنی چەند هاوكارێكی تری كاروبارەكان رادەپەڕێنێت. حكومەت بەدوو قۆناغ لە مانگی ئازاری 2018 و دواجاریش لە مانگی ئازاری 2019 بەیەكجاری پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەرانی هەڵگرت، بەهانەی فەرمانبەرانی بۆ ئاسایكردنەوەی دەوام بڕی. حكومەت لە سلێمانی ! لە یەكەم كۆبونەوەی كابینەی نوێی حكومەتدا، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتدا فەرمانیدا دەوامی فەرمانبەران ئاسایی بكرێتەوە، واتە فەرمانگەكانی حكومەت‌و وەزارەتەكان لە كاتژمێری (8:00)ی بەیانییەوە تاوەكو (3:00)ی پاشنیوەڕۆ دەوام بكەن، هاوشێوەی دەوامكردن لە وەزارەت‌و فەرمانگەكانی عێراق. لەسەر فەرمانی مەسرور بارزانی وەزیرەكان نوسراویان بۆ فەرمانگەكانی خۆیان دەركرد‌و ئاگاداریان كردنەوەی لەكاتی نوێی دەوامكردنیان. ئاسایكردنەوەی ماوەی دەوامكردن، فەرمانبەرانی توڕەكردووە، توڕەییەكە پەڕیوەتەوە بۆ ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش، بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا)، لە سنوری پارێزگای سلێمانی زۆرینەی فەرمانگەكان پابەند نین بە بڕیارەكەی مەسرور بارزانییەوە، بەڵام بەڕێوەبەرە گشتییەكان بەنیازن لەدوای پشووی جەژنی قوربانەوە بڕیارەكە بەتەواوەتی بخەنە بواری جێبەجێكردنەوە. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا)، پابەندنەبوونی فەرمانبەران بە بڕیارەكەی مەسرور بارزانییەوە چەند هۆكارێكی هەیە: •    فەرمانبەران لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا دەقیان بەشێوازی ئێستای دەوامكردنیانەوە گرتووە‌و لەسەر بنەمای ئەم شێوازە كاتەكانی ژیانی تایبەتییان رێكخستووە، گۆڕینی ئەمە كاتی پێویستە. •    لەلایەكی ترەوە ئەوەی فەرمانبەرانی توڕەكردووە، كابینەی نوێ لە یەكەم هەنگاودا كاتی دەوامكردنی ئەوانی زیادكردووە، بەڵام هیچ قسەیەكی دڵخۆشكەری لەسەر چارەنوسی موچە "پاشەكەوتكراوەكان"یان‌و گەڕاندنەوەی سیستمی كاركردن بە بەرزكردنەوەی موچە "ترفیع" نەكردووە. •    ئەمە سەرباری ئەوەی حكومەت هێشتا لەبارەی موچەوە دڵنیایی تەواوەتی بە فەرمانبەران نەداوە‌و تائێستا نەیتوانیوە مانگانە لەكاتی خۆیدا موچە بەسەر فەرمانبەراندا دابەشبكات، ئێستا كە یەكەم رۆژی مانگی ئابە، موچەخۆرانی هەرێم تەنیا موچەی مانگی نیسانیان وەرگرتووە‌و حكومەت موچەی (3) مانگی ئەمساڵی فەرمانبەران قەرزارە، جگە لە موچە پاشەكەوتكراوەكانی ساڵانی رابردوو. جگە لە ئاسایكردنەوەی كاتی دەوام، مەسرور بارزانی چەند فەرمانێكی تری بۆ فەرمانبەران‌و وەزیرەكان دەركردووە كە ئەمانەن:  یەكەم: سەرجەم وەزیرەكان و خاوەن پۆستە باڵاكان دەبێت پابەندبن بە دەوامی فەرمی وەزارەتەكانیان لە دەستپێكی دەوامی رۆژانی یەكشەممەوە تا كۆتایی دەوامی فەرمی لە رۆژانی پێنجشەممە. دووەم: سەرجەم فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێم دەبێت پابەند بن بە كاتی دیاریكراوی دەوامی فەرمی و هیچ كەسێك بۆی نیە لە كاتی دەوامی فەرمیدا شوێنی كاركردنی خۆی بەجێ بهێڵیت یان كارێكی دیكەی دەرەوەی ئەركەكەی جێبەجێ بكات. سێیەم: فەرمانبەران دەبێت پابەند بن بە پاراستنی نهێنی كاروباری فەرمانبەرییەتی و نابێت ئەو زانیارییانەی كە بە نهێنی پۆلێن دەكرێن، لە دەرەوەی رێكارە یاساییەكان ئاشكرا بكرێن. چوارەم: دەبێت رۆتین لە دامودەزگاكانی حكومەتدا نەمێنێت و سەرجەم مامەڵەی هاوڵاتیان بە شێوەیەكی خێراو ورد، لەلایەن فەرمانبەرانەوە جێبەجێ بكرێت. هەروەها وەڵامدانەوەی سكاڵاو پرسیاری هاوڵاتیان بەشێوەیەكی خێراو گونجاو، ئەركی دامودەزگاكانی حكومەتەو دەبێت وەڵامی روون و ئاشكرا بۆ مامەڵەی هاوڵاتیان هەبێت و هۆكاری هەردواكەوتنێك یا رەزامەندی نەدانێك روون و ئاشكرا بێت و پێویستە رێز لە هاوڵاتیان بگیرێت لە دامودەزگاكانی حكومەتدا. پێنجەم: دیاردەی بەرتیلدان و بەرتیل وەرگرتن، لەناو دامودەزگاكانی حكومەتدا هەستی پێدەكرێت، بۆیە بنبڕكردنی ئەم دیاردەیە دەبێتە یەكێك لەكارە لەپێشینەكانی وەزیرو بەرپرسە باڵاكانی حكومەتی هەرێم و ئەم بابەتە بەهیچ شێوەیەك چاوپۆشی لێ ناكرێت و سەرپێچیكاران بە توندی سزا دەدرێن. موبایلی قەدەغەكرد ئانۆ جەوهەر عەبددولمەسیح وەزیری گواستنەوەو گەیاندن لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت توندتر مامەڵەی لەگەڵ فەرمانبەرانیدا كرد، ئەو بەبڕیارێك بەكارهێنانی موبایلی لە فەرمانبەرانی فەرمانگەكانی لەكاتی دەوامی فەرمیدا قەدەغەكرد. ئەم وەزیرە كە لەسەر پشكی مەسیحییەكان دانراوە‌و لە بنەڕەتەوە خۆی ئەندامی ناوچەی عەنكاوەی پارتی دیموكراتی كوردستانە دەڵێ:" بەكارهێنانی موبایل لە فەرمانگەكاندا كاروباری هاوڵاتیان پەكدەخات، نابێت لە وەزارەتەكەیدا مامەڵەی هیچ هاوڵاتییەك دوابخرێت بۆ رۆژێكی تر".  دروشمێكی كۆن ! ساڵی 1991 دوای كشانەوەی هێزەكانی سوپای عێراق لە شارەكانی هەولێرو دهۆك‌و سلێمانی، هێزو لایەن‌و رەوتە كوردییەكان بینای دامەزراوە‌و فەرمانگەكانیان پڕكرد لە دروشمەكانی خۆیان، ئەوكات یەكێك لە دروشمەكانی رەوتی كۆمۆنیست بریتی بوو لەو دروشمەی كە دەڵێ:" 35 سەعات كار لە هەفتەدا‌و دوو رۆژ پشووی لەسەریەك". ئەوەی ئێستا حكومەتی هەرێم بڕیاری لەسەرداوە، جێبەجێكردنی ئەم دروشمەیە، زیادكردنی دەوام لە كاتژمێر (8:00)ی سەرلەبەیانییەوە بۆ (3:00)ی پاشنیوەڕۆ، لە هەفتەیەكدا بۆ هەر فەرمانبەرێك دەكاتە (35) كاتژمێر كاركردن، ئەمە لەگەڵ دوو رۆژە پشووەكەی (هەینی‌و شەممە)دا كە وەكو خۆی ماوەتەوە‌و دەستكاری نەكراوە. فەرمانبەران لە هەرێمی كوردستان فەرمانبەران لە هەرێمی كوردستان بەپێی یاسایەك ئەرك‌و مافەكانیان دیاریكراوە كە ساڵی 1960 دەچووە، ئەو یاسایە پێی دەوترێت یاسای "قانون الخدمە المدنیە"، ئەم یاسایە كۆن بووە‌و ئێستا پەرلەمانی عێراق دەیەوێت یاسایەكی نوێ لەجێگای دەربكات كە ناوی "قانون الخدمە المدنیە الاتحادی"ە، پرۆژەی یاساكە لەناو پەرلەمانی عێراقدایە‌و هێشتا پەسەندنەكراوە. بەپێی دواین ئامارەكان، ئێستا ژمارەی دانیشتوانی هەرێم كوردستان گەیشتوەتە (5 ملیۆن‌و 600 هەزار) كەس، لەم رێژەیە (ملیۆنێك‌و 249 هەزار) موچەخۆر هەیە، لەناو ئەمانەدا تەنیا (721 هەزار) كەسیان فەرمانبەری فیعلین. ئەمە لەكاتێكدایە ژمارەی فەرمانبەران لە عێراق (4 ملیۆن) فەرمانبەر. لە نوێترین لێدوانیدا فوئاد حسێن وەزیری دارایی عێراق دەڵێ:" پێش ساڵی 2003 ژمارەی فەرمانبەرانی عێراق 850 هەزار كەس بووە، بەڵام ئێستا ژمارەی فەرمانبەران‌و خانەنشینان گەیشتوەتە 6 ملیۆن‌و 500 هەزار كەس".

راپۆرت: نامیق رەسوڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سزای بەسەر محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێراندا سەپاند‌و ئەوەش هەنگاوێكە رەنگە زیان بە هەلی دانوستانی دیپلۆماتی بگەیەنێت لە كاتێكدا ناكۆكی‌و ململانێكانی نێوان تاران‌و واشنتۆن ڕۆژبەڕۆژ بەرەو ئاڵۆزی‌و گرژی زیاتر هەنگاودەنێت. ستیڤن مینۆچین، وەزیری گەنجینەی ئەمریكا لە بەیاننامەیەكدا وتی:" جەواد زەریف ئەجێندا بێسەروبەرەكانی رابەری باڵای ئێران پیادە دەكات‌و ئەو وتەبێژی رژێمەكەیە لەسەرتاسەری جیهاندا‌و ویلایەتە یەكگرتووەكان پەیامێكی روون‌و ئاشكرا ئاراستەی رژێمی ئێران دەكات‌و ئاگاداری دەكاتەوە كە ئەو رێبازەی لەمدواییەدا گرتویەتیەبەر هەرگیز مایەی قبوڵكردن نیە". سزاكان چین؟ بە گوێرەی سزاكان زەریف هەر موڵك‌و ماڵ‌و بەرژەوەندییەكی لە ئەمریکا هەبێت بلۆكدەكرێت, هاوكات ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ ئاشكرایكرد بڕیاری پێویست دەدات دەربارەی پێدانی ڤیزا بە زەریف بۆ ئەمریكا‌و لەنێویشیاندا ڤیزای سەردانكردنی نەتەوە یەكگرتووەكان‌و هێشتا روون نییە كە ئایا زەریف بێبەش دەبێت لە ئامادەبوون لە كۆبوونەوەی ساڵانەی كۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ئەیلولی داهاتوودا‌و ئەگەر زەریف ڤیزای سەردانكردنی نیویۆرك بەدەستبهێنێت ئەوا هەلی ئەنجامدانی پەیوەندی راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆی لەگەڵ ئەمریكا لە نیویۆرك بۆ دەڕەخسێت كە ساڵانە زۆرینەی سەركردەكانی جیهان ئامادە دەبن. "سوپاستان دەكەم" زەریف كە لە تەمەنی 17 ساڵییەوە لە ئەمریكا بووە‌و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی لە سان فرانسیسكۆ‌و دێنڤەر خوێندووە‌و پاشان لە 2002ەوە تا 2007 باڵیۆزی ئێران بووە لە نەتەوە یەكگرتووەكان لە كاردانەوەیدا بەرامبەر بە بڕیارەكەی ئەمریكا لە تویتێكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر نوسیویەتی:" ئەو هۆكارەی كە پاڵی بە ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە ناوە بۆ ئەو بڕیارە ئەوەیە، من وتەبێژی رەسمیی ئێرانم لەسەرتاسەری جیهاندا... ئایا راستی تا ئەو رادەیە ئازاربەخشە؟ ئەم هەنگاوە هیچ كاریگەریی لەسەر خۆم‌و خێزانەكەم نابێت، هیچ موڵك‌و بەرژەوەندییەكم لە دەرەوەی ئێران نیە، سوپاس بۆ ئێوە كە من وەک مەترسییەكی گەورە لەسەر ئەجێنداكانتان دەبینن". " رەفتارێکی منداڵانەیە" حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێرانیش هەنگاوەكەی ئەمریكای دەربارەی زەریف بە " رەفتاری منداڵانە" وەسفكرد‌و رایگەیاند: ئەو بڕیارە لە ترسەوە سەرچاوەی گرتووە. رۆحانی لە وتەیەكیدا كە تەلەفزیۆنی ئێران راستەوخۆ پەخشیكرد وتی:" دەگەڕێنەوە بۆ رەفتاری منداڵانە، هەموو رۆژێك ئەوە دەڵێنەوە كە دەمانەوێت گفتوگۆ بكەین بەبێ‌ مەرجی پێشوەخت... پاشان سزا بەسەر وەزیری دەرەوەدا دەسەپێنن". رۆحانی وتیشی:" وڵاتێك كە باوەڕی وایە بەهێزەو هێزێكی جیهانی گەورەیە لە دیدارەكانی وەزیری دەرەوەمان دەترسێت، كاتێك دكتۆر زەریف لە نیویۆرك دیدارێكی ئەنجامدا... ئەمریكییەكان وتیان وەزیری دەرەوەی ئێران رای گشتیمان چەواشە دەكات، چی بەسەر ئەو ئازادی و دیموكراتییەدا هات كە بانگەشەتان بۆدەكرد، كۆڵكەكانی كۆشكی سپی وا بونیاتنراوە كە بە وشە‌و لۆجیكی  پیاوێكی فیداكار‌و بەئاگا بلەرزێت". كاردانەوەی ناوخۆی ئەمریكا كریس مێرڤی سیناتۆری دیموكراتی لە لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوە گومانی خۆی دەربڕی دەربارەی سودی ئەو هەنگاوی كە حكومەتی ئەمریكا لەدژی وەزیری دەرەوەی ئێران گرتویەتیەبەر‌و لە تویتێكدا نوسیویەتی:" ئەگەر بە راستی هەڵوێستمان ئەوەیە كە دانوستان لەگەڵ ئێران بكەین، پێویست نەبوو لەسەرمان  سزا بەسەر دانوستانكاری سەرەكییاندا بسەپێنین". هاوكات ویندی شیرمان، كە لە سەردەمی باراك ئۆباما سەرۆكی پێشووی ئەمریكا، گەورە دانوستانكاری ئەمریكا بوو لە دانوستانەكانی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران هەمان بۆچونی سیناتۆر مێرڤی دووپاتكردەوەو رایگەیاند سەپاندنی سزا بەسەر زەریفدا " سەرچڵییە لە سنوری دروستكردنی بارگرژییەكی مەترسیداردا". شیرمان بڕیارەكەی ئیدارەی ئەمریكاشی بەستەوە بە قسەكانی جۆن بۆڵتۆنەوە دەربارەی نوێكردنەوەی لێبوردنی سزاكانی تایبەت بە پرۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێران كە ریێگە بە روسیا‌و چین‌و وڵاتانی ئەوروپا دەدات بەردەوام بن لە هاوكارییەكانیان لە بواری وەزەی ئەتۆمیی مەدەنییدا لەگەڵ تاران. شیرمان كە بەڕێوەبەی سەنتەری سەركردایەتی گشتییە لە كۆلێژی هارڤارد كنیدی وتی:" گریمانەی ئەوە هەیە سزادانی زەریف بەهای ئەو لێبوردنەیە‌و وادەردەكەوێت كە شەڕی بەرەی جەنگ یان دیپلۆماسیەت لەناو ئیدارەی ئەمریكادا لەكڵپە سەندندایە". محەمەد جەواد زەریف كێیە؟ محەمەد جەواد زەریف ساڵی 1960 لە تارانی پایتەخت‌و لە خێزانێكی ئاینی‌و دەوڵەمەند لە دایكبووە‌و خێزانەكەی لە بواری بازرگانیدا زۆر چالاك بوون، لە تەمەنی هەرزەكاریدا خانەوادەكەی رەوانەی كالیفۆرنیای ئەمریكای دەكەن، چونكە لەو كاتەدا بەهۆی ئەندامێتی لە كۆمەڵەی خوێندكارانی ئیسلامیدا زۆری نەمابوو لەلایەن دەسەڵاتدارانی رژێمی پاشایەتی ئێرانەوە دەستگیربكرێت. زەریف لە ئەمریكا‌و لە زانكۆی " دێنڤەر" بڕوانامەی دكتۆرای لە یاسای نێودەوڵەتی بەدەستهێناوە‌و پاشان پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی خوێندووەو رۆشنبیرییەكی ئەمریكی بەرفراوانی هەیە‌و پسپۆری دانوستانە بە پلەی" نایاب"‌و هەندێك بە " گەورەترین شەیتان" وەسفیدەكەن. هەر لەماوەی مانەوەیەدا لە ئەمریكا بە خانەوادەی هاشمی رەفسەنجانی‌و كەسایەتی تری گرنگی ئێرانی ئاشنابووە‌و بە كوڕی رژێمی ئێستای ئێران‌و بەرگریكاری سەرسەختی دادەنرێت لە هەشتاكانی سەدەی رابردوەوە‌و نوێنەرایەتی وڵاتەكەی كردووە لە چەندین دانوستاندا لەگەڵ ئەمریكاو وڵاتانی ئەوروپا. " هەمیشە دەم بەخەندە" زەریف لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبوك‌و تویتەر هەوادارێکی زۆری هەیە‌و تاكە وەزیری حكومەتی ئێرانە ئەو تۆڕە كۆمەڵایەتییانە بەكاردەهێنێت كە لە ئێراندا چاودێری بەردەوامیان لەسەرە. زەریف بەوەناسراوە  رێكپۆش‌و جوانپۆشە‌و هەمیشە دەم بەخەندەیە‌و خاوەنی جەماوەرێكی زۆرە لە ریزی رۆشنبیران‌و گەنجانی ئێرانداو ئابی 2013 وەك وەزیری دەرەوەی ئێران دەستنیشانكرا‌، پێش ئەوەش لە 2002 بۆ 2007 باڵیۆزی وڵاتەكەی بوو لە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان. ئەندازیاری رێككەوتنە ئەتۆمییەكە زەریف بە بڕبڕەی پشتی دیپلۆماسیەتی ئێران دادەنرێت‌و رۆڵێكی سەرەكی بینیوە لە دانوستانەكانی رێككەوتنە ئەتۆمییی وڵاتەكەی لەگەڵ وڵاتانی زلهێزی جیهان لە 2015 دا، بەڵام دوای كشانەوەی ئەمریكا لە رێككەوتنەكە روبەڕووی فشاری زۆری توندڕەوەكانی ئێران بوەوەو ئەوەش وایكرد دەست لەپۆستەكەی بكشێنێتەوە‌و بەڵام دەستلەكاركێشانەوەكەی لەلایەن حەسەن رۆحانی سەرۆك كۆماری ئێرانەوە رەتكرایەوە.

راپۆرتی: محەمەد رەئوف ساڵی 1983  لە گەرمەی شەڕی هەشت ساڵەی  عێراق – ئێراندا،هەشت هەزار پیاوی بارزانی لەلایەن رژێمی بەعسەوە لەناوبران ،بەشێك لە پیاوە بارزانیەكان لە ئۆدوگا زۆرە ملێكانی قوشتەپەو بەحركەی هەولێر دەستگیركران و لە بیابانەكانی عەرعەردا زیندە بەچاڵكران،  بەشێك لە كەس و كارو كوڕەكانی مەلا مستەفای بارزانیش لە بەغداو شارەكانی دیكەی عێراق  دەستگیركران و دواتر لە سێدارەدران. ( درەو میدیا) بە پشت بەستن بە دۆكیومێنت و سەرچاوە مێژوویەكان راپۆرتێكی وورد لەسەر جینۆسایدی بارزانیەكان بڵاودەكاتەوە. دەستگیركردنی بارزانیەكان   دوای ھەرەسهێنانی شۆڕشی كورد ساڵی ( ١٩٧٥)  و لە چوارچێوەی راگواستنی ناوچە سنورییەكان دەیان ھەزار لە خێزانی بەرزانییەكان بە زۆر گوند و لە شوێنەكانی خۆیان ھەڵكەنران و گوێزۆانەوە بۆ ناوچەی بیابانی ووشك لە باشوری عێراق  لە پارێزگای دیوانیە،ئەم گوندنشینانە نزیكەی ( ٥) ساڵیان لە جێگەو ماڵی نوێ‌دا بەسەر برد لە باشوری پارێزگای (دیوانیە) بەڵام لە ساڵی ( ١٩٨٠) سوپای عێراقی , بە ئۆتومبیلی سەربازی ئەم ئۆردوگایانەیان پێ پێچانەوەو بەرەو كۆمەڵگای (قوشتەپە)ی باشوری شاری ھەولێر راپێچكران و ھەندێكیشیان بران بۆ كۆمەڵگای (بەحرەكە)لەباكوری شاری ھەولێر ، ئەوانی تریش بۆ كۆمەڵگای ( دیانەو ھەریری).  لەم كۆمەڵگایانەدا خەڵكەكە لەدوای پێنج ساڵ بۆیەكەمجار ھەوای كوردستانیان ھەڵمژی پاش ئەوەی لە ٢٢ی ٩/١٩٨٠ جەنگی  نێوان عێراق و ئێران دەستی پێ‌كرد ، لەو چوارچیوەیەدا سوپای ئێران لە ٢٢/ ٧ /١٩٨٣ پەلاماری شارۆچكەی ( حاجی ئۆمەران)یان داو بە چاوساغی ھێزی پێشمەرگەی پارتی دیموكراتی كوردستان ناوچەكانی ( شیوەڕەش ، ئالانە ،ئازادی ، رایەت)یان لە دەسەڵاتی بەعس سەندو بەسەدان سەرباز لە ھەردوولا كوژران، ئەم هێرشەی سوپای ئێران بەتایبەتیش بە چاوساغی هێزەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان بەتەواوی سەدام حسین و رژێمی بەعسی توڕەكرد، بەجۆرێك بیری لە تۆڵەو زەبرێكی توند دەكردەوە لە بنەماڵەی بارزانی بەو پێیەی هێزەكەی پارتی دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی و ئیدریس بارزانی بوو، رژێمی بەعس لە تۆڵەی ئەو هەنگاوەی پارتی دیموكراتی كوردستان بڕیاری كوشتن و لەناوبردنی هەموو ئەو بارزانیانەدا كە لەژێر دەسەڵاتی خۆیدابوون  و لە عێراق مابونەوە لەدوای شكستی شۆڕشی كورد لە ساڵی 1975 .  نەوشیروان مستەفا و جینۆسایدی بارزانیەكان نەوشیروان مستەفا ( 1944 – 2017 ) كە خۆی لەناو گەرمەی روداوەكان بووەو لە زنجیرەیەك كتێبدا روداوەكانی شۆڕشی نوێی كوردی نوسیوەتەوە، لەلاپەڕە (322)ی  كتێبی (پەنجەكان یەكتری ئەشكێنن .. دیوی ناوەوەی روداوەكانی كوردستانی عێراق 1979 – 1983 ) بە ووردی باس لە لەناوبردنی بارزانیەكان دەكات لە 1983 و دەنوسێت : " گیرانی بارزانییەكان ئەوكاتەی ناوچەی حاجی هۆمەران بوو بوو بە مەیدانی گەرمی جەنگی عێراق – ئێران بنەماڵەی بارزانی و سەرانی پدك بە ئاشكرا هاوكارییان لەگەڵ هێزەكانی ئێران ئەكرد دژی جەیشی عێراقی . كۆكردنەوەی دەنگ و باسی عێراق و هێزەكانی و , چاوساغی و ڕێبەری هێزەكانی ئێران و , هێنان و بردنی دێدەوانی تۆپخانەی ئێران ئەمە بەشێكی كەمی ئەو هاوكارییە ئاشكرایە بو . لە هێرشەكانیش دا ئەوان وەكو هێزی یارمەتیدەر و خەریككەر و لێدانی پشتەوە بەشدار ئەبوون, بەشدار بونی بنەماڵەی بارزانی و هێزەكانیان لە هێرشەكانی ناوچەی حاجی هۆمەران دا , لە لای صەدام جگە لەوەی بە خیانەتی نیشتمانی دا ئەنرا, بۆ خۆیشی بە خیانەت و دەسبڕین و فێڵ لێكردن ئەژمارد .... شێخ عوسمانی كوڕی شێخ ئەحمەد و عیماد و ئەدهەمی كوڕی بوبون بە بەعسی، عیماد سكرتێری مەجلیسی تەشریعی بو، عوبەید و لوقمان و سابیری كوڕی مەلا مستەفا لە بەغداد دانیشتبون، عوبەید بۆ شكاندنی باوكی ماوەیەك لە وەزارەتی بەعسیەكاندا بووب بە وەزیری دەوڵەت، سەدام بۆ ئەوەی تۆڵە لە بنەماڵەی بارزانی بكاتەوە، هێزێكی حەرەس جمهوری لە بەغداوە نارد بۆ دەوری ئۆردوگاكانی قوشتەپەو بەحركەیانگرت، هەر پیاوێكی بارزانیان بەردەستكەوت لە گەنجو پیر هەمویانگرتن، شێخ عوسمان و كوڕەكانی و كوڕەكانی مەلا مستەفا، عوبەید و لوقمان و سابیریان چنیەوە، سەرو سۆراغیان نەما، بە ماوەیەكی كورت سەدام لەیەكێ لە وتارەكانیدا لە تەلەفزیۆندا وتی: ئەوانە خیانەتیان كرد و لەبەر ئەوەی" ارسلناهم الی الجحیم" واباوبو كە مەسعود و ئیدریس هاوزەمان لەگەڵ هێرەشانی ئێراندا بۆ حاجی ئۆمەران، هەواڵیان بۆ بارزانیەكان ناردوە خۆیان ئامادەبكەن بۆ چەكهەڵگرتن و گەڕانەوە بۆ ناوچەكانی سنور"    هیڵتەرمان و 8 هەزار بارزانیەكە  یوست هڵتەرمان، كە بە چالاك و نوسەری دیاری مافی مرۆڤ و بەتایبەتیش جینوسایدەكانی گەلی كورد دادەنرێت لە لاپەڕە  38ی  كتێبەكەیدا( كارێكی ژەهراوی .. ئەمریكاو عێراق و گازبارانی هەڵەبجە)  دەنوسێت"پەیوەندی توندوتۆڵی نێوان ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستان, بە جارێ عێراقییەكانی نیگەران كردبوو, لە پاش هەرەسهێنانی شۆڕشی بارزانی لە ساڵی1975دا, پارتی  پاڵپشتییەكی چالاكانەی شەڕی هێزەكانی ئێرانی دەكرد وەك ڕێنماو شارەزایی، لە ساڵی 1983 هێزەكانی عێراق - ئێران لە چیاكانی سەرو حاجی ئۆمەران كەوتنە شەڕێكی سەختەوە، ئامانجی سەرەكی ئێران لەو هێرشەی بۆسەر یاخیبووە كوردەكانی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانی سەربە عەبدولڕەحمان قاسملۆ بوو و هێزە ناحەزەكانی سەربە پارتی دیموكراتی كوردستان كە هێزێكی عەشیرەتی برادۆستی بوو لە ناوچەكەدا، كە لەو كاتەدا هێزەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی مەسعود بارزانی و فەیلەقی بەدری سەربە ئەنجومەنی باڵای شۆِرشی ئیسلامیش پاڵپشت و چاوساغی هێزەكانی ئێران بوون،  زانیاری تەواوی بارزانیەكان لەسەر ناوچەی عەشیرەتی برادۆستی كەوا هاوسنور بون لەگەڵیان یارمەتیەكی گەورەبوو بۆ ئێرانییەكان لەو كاتەدا نزیكەی دە میل هاتوونەتە ناو خاكی عێراقەوەو "سەربازگەی حاجی ئۆمەرانی سەر بە فەیلەقی یەك, بەرزاییە سەرەكییەكان و بنكەكانی تۆپخانە لە ناوچەكەدا, نزیكەی 43 گوندی كوردنشین ,بنكەیەكی سەرەكی حدكا و زۆربەی كەلو پەل و تفاقی جەنگیی حدكایان گرت"...هێرشی حاجی ئۆمەران هەلێكی بۆ پدك ڕەخساند حساباتی خۆی لەگەڵ عەشیرەتی برادۆستیدا یەكلا بكاتەوە, كە ناحەزییەكی كۆنیان لە نێواندا بوو, بەڵام لەبەرامبەر كارئاسانیكردنی بۆ ئێران لە حاجی ئۆمەران رژێمی بەعس تەواوی نێرینەی سەربە عەشیرەتی بارزانی راپێچكرد، كە زۆربەیان لەپاش هەرەسی ساڵی 1975 ی شۆِرشی بارزانیەوە ناچاری نیشتەجێی كۆمەڵگەكانی دەوروپشتی هەولێركرابوون"  چارەنوسی بارزانیەكان هەموو بەڵگەنامەكانی رژێمی بەعس تایبەت بە هەشت هەزار بارزانیەكەی ساڵی 1983 ئاماژەن بە رق و توڕەیی رژێمی بەعس لەبەرامبەر پێشڕەوی و چاوساغی هێزی پێشمەرگە بۆ سوپای ئێران و گرتنی ناوچەیەكی فراوانی ناوچەی حاجی ئۆمەران لەلایەن سوپای ئێرانەوە. رژێمی بەعس رق و توڕەیی خۆی بەرامبەر سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان بەو بارزانیانە رشت كە لەژێر دەستی خۆیدا مابونەوە لەدوای هەرەسی 1975 و رۆیشتنی سەركردەكانی ئەو پارتە بۆ ئێران.  رژێمی بەعس چارەنوسی بارزانیەكانی هەرزوو یەكلاكردەوە، سەدام حوسێن لە سیپتێمەری ١٩٨٣ دا گومانێكی ئەوو تۆی نەھێشتەوەو لە وتارێكیدا كە دواتر لە تەلەفزیۆ ن ورۆژنامەكانی بەعسدا بڵاوكرایەوە زۆر بەڕاشكاوانە وتی( ئەوانە خیانەتیان لە وڵات و لە پەیمان كرد بۆیە بەسزای سەختمان گەیاندن و بۆ دۆزەخمان ناردن ) لە دەقی قسەكانی سەدامدا ھاتووە ( ئەوان بەجۆرێك رۆچوون لەخیانەتدا كەناتوانن پەشیمان ببنەوە لێی، ئەم خیانەتەشیان گواستووەتەوە بۆ سنورێكی بەرفراوانتر لەبنەماڵەكەیان تا ئەو تاوانەیان ئەنجام دا و بوون بەڕێنیشاندەر و یارمەتیدەری ھێزی فارس بۆ داگیركردنی خاكی عێراق، بەم شێوەیە جیابوونەوەی كۆتای روویدا لەنێوان ئێمە و ئەوان لەوەش زیاتر ھەوڵماندا پەیوەندی دروست بكەن بەمەبەستی گەڕانەوە بۆ ڕیزی نیشتیمانی چەند نامەیەكیش ئاڵۆگۆر كرا لەم بارەیەوە، بۆیە دووجار خیانەتیان كرد یەكەمیان خیانەتیان لەخاك كرد دووەمینیان خیانەتیان لەو بەڵێنانەشیان كرد كەدابوویان، بارزانیەكانیش بەشدار بوون لەم كارە و سزای خۆیان وەرگرت و رۆشتن بۆ دۆزەخ) مەبەستی سەدام لەوەبوو كە ئەوان جۆرە رێكەوتنێكیان ھەبووە لەگەل مەسعود و ئیدریس بارزانیدا كە چاوساغی سوپای ئێرانی نەكەن بۆسەر خاكی عێراق. بەپێی زانیاریەكان دوای ماوەیەك لە دەستگیركردنیان ئەم پیاوە بەرزانیانەی لە كۆمەڵگە زۆرەمڵێكانی هەولێر دەستگیركران لەبیابانی ( عەرعەر)دا زیندە بەچاڵ كراون ، ژن ومناڵەكانیشیان دوای خۆیان تا راپەڕینی 1991 لە ئۆردوگاكاندا دەوریان بە ئەمن و ئیستخباراتی بەعس گیرابوو ، كە لە ژیانێكی زۆر سەخت و دژواردا دەژیان ئاوو كارەباو كەل و پەلی خواردەمەنیان لێ بڕیبون بەردەوام . ژنێكی بارزانی كەلەو كاتەدا لە (قوشتەپە) دەژیا ووتی :.( ئێمە گشت خەوتبوین كە سەربازەكان لە كاتژمێر (٣:٣٠)دەقیقەی بەرەبەیاندا ئابڵوقەی كۆمەڵگاكەیان دابوو ،پاشان بەر لەشەبەق كاتێك كە خەڵكەكە وەبەر خۆكەوتن بچنە سەر ئیش و كاریان ھەموو سەربازەكان بەجاری رژانە ناو كۆمەڵگاكەوە ، ھەر پیاوێك دەچوە دەرەوە دەیان گرت ، تەنانەت پیرەمێردێكی شێتیشیانگرت و دەست و قاچیان شەتەك دا ، ئەو مەلایەشیان گرت كەدەچوو بۆ مزگەوت بانگی نوێژی بەیانی بدات ، ئەوجا دەرگای ماڵەكانیان شكاندین و كەوتنە گەڕان بەدووی پیاوەكانماندا ، ئەوان تەنانەت تەماشای سەلاجەو تەنكی ئاویشیان دەكرد ، ھەموو نێرینەیەك كەتەمەنی لە (١٣) ساڵ بەرەو ژور بوو بردیان ، ئافرەتان دەستیان كردە گریان و رۆ رۆو قورئانیان بەرەو رویان بردن و زۆر پاڕانەوە لە سەربازەكان تا پیاوەكانیان نەبەن ).  پاش ئەوەی ئەم پیاوە بەرزانییانەیان دەست گیركردوو پاشان رەوانەی (دیوانییە)دەكرێن ، وە پاش ماوەیەكیش بەفەرمانی راستەوخۆی (سەدا حسین) دەبرێن بۆ بیابانی عەرعەری سنوری عێراق ـ سعودیە لەوێدا چاڵیان بۆ ھەڵدەكەنرێ‌و دەكەس دەكەس گوللەباران دەكرێن و دادەپۆشرێن .   چارەنوسی سێ كوڕەكەی مەلا مستەفا رژێمی بەعس لە پرۆسەی دەستگیركردنی بارزانیەكاندا لەیەك كات و شوێندا پرۆسەكەی ئەنجام نەداوەو بە زنجیرەیەك پرۆسەی دەستگیركردندا تێپەڕێوە، سەرەرای دەستگیكردنی پیاوی خێزانە بارزانیەكان لە ئۆردوگاكانی نزیك هەولێر، چەندین كەسی تری بارزانیەكان لە شارەكانی دیكەی عێراق  دەستگیركران،  ھەر لەو سەروبەندەدا ( عوبەیدوڵا و سابیر و لوقمانی كوڕانی مەلامستەفا كە براگەورەی مەسعود بارزانی ) بوون دەستگیركران و دواتر لەسێدارە دران، ئەو سێ كوڕەی مەلا مستەفا لەدوای هەرەسی 1975 لەگەڵ مەلا مستەفا نەچوون بۆ ئێران و لە بەغداد مانەوە چونكە كێشەیان لەگەڵ باوكیان ھەبوو، وەزیر و پەرلەمانتار و سەرمایەداربوون, بۆیە رژێمی بەعس لەدوای پشتیوانی ھێزەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان لە سوپای ئێران بۆسەر ناوچەی حاجی ئۆمەران و گرتنی ٨ ھەزار بارزانی، كوڕەكانی مەلا مستەفاشی لە سێدارەدا كە عوبەیدوڵا وەزیری دەوڵەت بوو لە بەغدا و  لوقمان پەرلەمانتار و سابیر بارزگان بوو، بەڵام لەبەر ئەوەی مەلا مستەفا نەفرەتی لێكردبوون بۆیە تا ئێستاش ھیچ سەركردەیەكی بارزانی ناویشیان ناھێنێت. بڕیاری لە سێدارەدانی كوڕەكانی مەلا مستەفا لە دادگای شۆرش بەسەرۆكایەتی عەواد حەمەد بەندەر دەركرا: حوكمی لە سێدارەدان درا بەسەر ھەر یەك لە (سابیر مستەفا محەمەد عەبدولسەلام بارزانی و نەوزاد لوقمان مستەفا بارزانی و ئازاد لوقمان مستەفا بارزانی و سەلاح لوقمان مستەفا بارزانی و بیداد لوقمان مستەفا بارزانی و ئیسماعیل فەقی عەولا بارزانی و ئەمین عوسمان ھەمیرە بارزانی و نورەدین محەمەد سدیق بارزانی و رەجەب ئیسماعیل حەسەن بارزانی و قادر نوعمان جەھوەر بارزانی و مەجید عەبدوڵا سەلیم بارزانی و حەكیم سەعید حەسەن بارزانی و سوبحان ئیسماعیل عەبدولسەلام بارزانی و زوبیر عەبدوڵا سەلیم بارزانی و حسێن زیاب بارزانی و دڵدار عەلی محەمەد حاجی بارزانی و ئیسماعیل مستەفا محەمەد بارزانی و عەلی عومەر ئەحمەد بارزانی و عوسمان ئەحمەد محەمەد بارزانی و عەبدولباری سلێمان عەبدولسەلام بارزانی و عیماد عوسمان ئەحمەد محەمەد بارزانی و نەزیر ئەحمەد محەمەد عەبدولسەلام بارزانی)، بەلام ھەر یەك لە لوقمان و عوبەیدوڵا بە بریارێكی تر لە سێدارەداران چونكە ئەوان وەزیر و پارلەمانتار بوون. سابیر مستەفا بارزانی كە لە گەڵ 22 كەسدا لە 26/7/1983 لە بەغداد دەستگیركرا بە نوسراوی سەرۆكایەتی دادگای شۆڕشی ژمارە 1446/1983 دەرچووە لەسێدارەدراوەو  راپۆرتی لەسێدارەدانەكەیدا ئاماژە بەوە كراوە " تۆمەتبار صابر مستەفا بارزانی لەگەڵ كۆمەڵێك لە تێكدەران كە سەربە مەسعود و ئیدریس بارزانین، زانیاری ناوخۆی سەركردایەتیان داوەتە تێكدەران بەتایبەتی لەسەر ئەو جێگایانەی ستراتیژی و گرنگن و ئامادەكارییان لە بەغدا و هەولێر لەگەڵ تێكدەران كردووە بۆ هێرشكردنە سەر هێزەكانمان لە كەرتی باكور لە حاجی ئۆمەران لە رێگای مەسعود و ئیدریسەوە" لە راپۆرتەكەدا ئەوانی بە هەڵگرتنی چەك بەرامبەر بە هێزە چەكدارەكانی عێراق بەمەبەستی هاوكاری هێزەكانی ئێران بۆ گرتنی ناوچەكانی حاجی ئۆمەران تۆمەتبار كردووەو بە بەكرێگراوی ئێرانی ناوزدیكردون.    بەعس زانیاریەكانی دەشاردەوە سەبارەت بە جینۆسایدی بارزانیەكان هەمیشە سەركردایەتی حزبی بەعس ویستویەتی زانیاری لەسەر گرتن و سەرنگومكردنیان بشارێتەوە. بەپێی بەڵگەنامەیەك سكرتاریەتی سەرۆك كۆمار بە نووسراوی 2651/ك لە 24/8/1987 دا فەرمانی دەركردووە بۆ هەموو ئەو دام و دەزگا و بەرپرسانەی تایبەتن بە كێشەی كورد لەوانەیە لە لایەنێكی سێهەهەمەوە پەیوەندییان پێوە بكرێت و سەبارەت بە چارەنووسی بارزانییەكان و پرسیارییان لێ بكرێت، بۆیە وا پێویست ئەكات كە وەڵام دانەوەی هەر پرسیارێك سەبارەت بەم بابەتە ئەم وەڵامە بێت كە: "تەنها سەرۆكایەتی دەوڵەت لەم كێشەیە ئاگادارە چونكە كێشەكە كێشەیەكی سیاسیە و زۆر گەورەترە لە كێشەی ئەم خێزانانە". سەرچاوەكان: •    نەوشیروان مستەفا ئەمین, پەنجەكان یەكتری ئەشكێنن , دیوی ناوەوەی ڕوداوەكانی كوردستانی عێراق 1979-1983 ل322   •    یۆست هلتەرمان، كارێكی ژەهراوی,وەرگێڕانی محەمەد حەمە ساڵەح تۆفیق,كۆمپانیای ئاوێنەل39 •    رۆژنامەی ( العیراق) ، 13ی ئەیلولی ، 1983 . • محەمەد رەئوف , ئەنفال و رەھەندە سۆسیۆلۆجیەكانی, 2005 سلێمانی. •    عەباس هەمزە خدر ـ جینۆساید كارەساتی كوردو تاوانی نێودەوڵەتی ، گۆڤاری یاسا پارێزی ، ژـ 4 ، ساڵی چوارەم ، 1999 , لاپەڕە 260 . •    رَێكار مزوری , شێواز میكانیزمی جینۆساید و دیمۆسایدی بارزانییەكان . •    عەدالەت عومەر, بارزانیەكان لە راگواستنەوە تاكو جینۆساید بەپێی بەڵگەنامە فەرمی و مێژوویەكان.            

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت تاوەكو كۆتایی ئەمساڵ یەكێتی نیشتمانی كۆنگرە دەكات، هەموو پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن كۆسرەت رەسوڵ كۆنگرەكە دەباتەوە، چارەنوسی ماڵباتی تاڵەبانی لەدەستی بەرهەم  ساڵحدایە‌و گروپی كەركوكییەكان ساغ نەبوونەتەوە، مەكتەبی سیاسییەكانیش چاویان لە "تەوافوقی پێشوەختە"یە، (درەو میدیا) لەم راپۆرتەدا ئامادەكارییەكان یەكێتی بۆ كۆنگرەی چوارەم بڵاودەكاتەوە. "بەر لە كۆتایی ئەمساڵ یەكێتی نیشتمانی كوردستان كۆنگرە سازدەدات" ئەمە هەواڵی ئەمڕۆی تەلەفزیۆنی "كوردسات نیوز"ی سەربە یەكێتی نیشتمانی كوردستان بوو. رۆژی 1ی نیسانی ساڵی داهاتوو هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە عێراق بەڕێوەدەچێت، هەڵبژاردنەكە پارێزگای كەركوكیش دەگرێتەوە، یەكێتی نیشتمانی كوردستان كە هێزی یەكەمە لەو پارێزگایەدا، چاوی لەو هەڵبژاردنەیە‌و دەیەوێت جارێكی تر پۆستی پارێزگاری كەركوك بەدەستبهێنێتەوە، بەڵام رەنگە بەشداریكردنی لەو هەڵبژاردنەدا روبەڕووی ئاستەنگی یاسایی ببێتەوە. كۆمسیۆن داوای كۆنگرە دەكات رۆژی 2ی ئەم مانگە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان بە نوسراوی فەرمی یەكێتی نیشتمانی ئاگاداركردەوە كە دەبێت لەماوەی (3 مانگ)دا كۆنگرەی حیزبی خۆی ببەستێت، بەپێچەوانەوە بەناوی "یەكێتی نیشتمانی"یەوە مافی بەشداریكردنی لە هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا نابێت. ئەم هۆشداریدانەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان تەنیا بۆ یەكێتی نیشتمانی نەڕۆیشتووە، بەڵكو ئاڕاستەی هەموو ئەو لایەنانەی تریش كراوە كە وادەی بەستنی كۆنگرەی حیزبییان دواكەوتووە، لەوانە (پارتی دیموكرتی كوردستان، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان، كۆمەڵی ئیسلامی كوردستان). یەكێتی‌و كۆنگرە یەكێتی نیشتمانی كوردستان ساڵی 1975 دامەزراوە، واتە ئەم حزبە ئێستا تەمەنی (44 ساڵ)ە، لەم تەمەنە دورودرێژەدا یەكێتی تەنیا (3) كۆنگرە‌و (2) پلینیۆمی كردووە. یەكێتی لە سازدانی كۆنگرەدا تەمەڵترین حزبی سیاسییە لە هەرێمی كوردستان، رەنگە هۆكارەكەی بۆ ئەوە بگەڕێتەوە ئەم حزبە هەر لەسەرەتاوە لە یەكگرتنی سێ ئاڕاستەو گروپی سیاسی جیاواز (كۆمەڵەی ماركسی لینینی كوردستان، ‏بزوتنەوەی سۆسیالیستی كوردستان، ‏هێڵی گشتی) دروستبووە‌و هەمیشە مەترسی هەبووە لە كۆنگرەدا پارسەنگ تێكبچێت‌و حزبەكە لەبەریەك هەڵوەشێتەوە. بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی، كۆنگرە "بەرزترین دەسەڵاتە" لەناو حزبدا، كۆنگرە دەبێت (سێ ساڵ جارێك) سازبدرێت، بەڵام یەكێتی لە ساڵی 2010وە تاوەكو ئێستا كۆنگرەی نەبەستووە، واتە ماوەی (سێ) خولی لەسەریەك كۆنگرەی یەكێتی دواكەوتووە. نەخۆشكەوتن‌و دواتریش مردنی جەلال تاڵەبانی سكرتێری گشتی حزبەكە‌و كارەكتەری بەهێزو كۆكەرەوەی یەكێتی، پاڵنەری سەرەكی دواكەوتنی كۆنگرەكانی یەكێتی بوو، هەندێك لە یەكێتییەكان باس لە هۆكاری تریش دەكەن لە نمونەی قەیرانی دارایی‌و شەڕی "داعش"‌و دواتریش ریفراندۆم‌و تێكچونی بارودۆخی ناوچە جێناكۆكەكان. كۆنگرەی چوارەم ! لەدوای نەخۆشكەوتنی جەلال تاڵەبانییەوە هیچ كاتێك وەكو ئێستا لەناو یەكێتی نیشتمانیدا كۆدەنگی لەسەر سازدانی كۆنگرە دروستنەبووە. نەبوونی ناوەندێكی بەهێزی بڕیاردان لەناو یەكێتیدا، لایەنگرانی ئەو حزبەی بەتەواوەتی نیگەران كردووە، ئێستا كۆدەنگییەك دروستبووە لەسەر ئەوەی بەر لە كۆتایی ئەمساڵ، یەكێتی كۆنگرە سازبدات. نەبوونی ناوەندێكی بەهێزی بڕیاردان لە ریفراندۆمی ساڵی 2017دا پێگەی یەكێتی لە پرۆسەكەدا لاواز كرد، هەرچەند ئەوكات هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد كارەكتەری بەهێز بوو، لە رووداوەكانی "16ی ئۆكتۆبەر"یشدا كە لێكەوتی ریفراندۆمەكە بوو، یەكێتی بەتەواوەتی ناوەندی بڕیاردانی تێدا نەما‌و حزبەكە دابەشبوو بەسەر دوو ئاڕاستەی جیاوازدا (ئاڕاستەیەك ماڵباتی تاڵەبانی‌و ئاڕاستەكەی تر كۆسرەت رەسوڵ)، لەدواین وێستگەشدا لە پرسی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت یەكێتی بە چەند ئاڕاستەیەك كاری كردووە‌و بەوهۆیەوە زۆربەی كارتەكانی دەستی سوتاند، بەڵام دواجار كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری یەكەمی سكرتێری گشتی هەژمونی كرد‌و زۆرینەی پشكەكانی یەكێتی لە حكومەت لەبەرژەوەندی ئاڕاستەی خۆی یەكلاكردەوە‌و وەكو بڕیاربەدەستێكی بەهێز دەركەوت، هاوكات بەرهەم ساڵح لە پۆستی سەرۆك كۆماری عێراقەوە دوای دابڕانەكەی لە ماوەی رابردوودا، بۆجاری یەكەم وەكو جێگری دووەمی سكرتێری گشتی بەهێزەوە گەڕایەوە بۆناو گەمەكانی ناوخۆی یەكێتی. تەوافوق یان بێ تەوافوق ؟ "تەوافوقی پێشوەختە" ئەم رۆژانە ئەمە دەستەواژەی باوی ناو كادیرانی یەكێتی نیشتمانییە. هەموو كۆنگرەكانی یەكێتی لە رابردوودا، بەر لەوەی كۆنگرەكە سازبدرێت ئەنجامەكانی لە گیرفانی تاڵەبانیدا بووە، تاڵەبانی لەم رێگەیەوە رێگری لە هەڵوەشانەوەی حزبەكەی‌و دابەشبوون‌و پەرتبوونی دەگرت، هاوكات لەو رێگەیەوە زامنی باڵادەستبوونی ئاڕاستەكەی خۆشی دەكرد. بەڵام ئێستا ماڵباتی تاڵەبانی، بەدیاریكراوی بافڵی كوڕە گەورەی تاڵەبانی‌و شاناز ئیبراهیم ئەحمەد داوا دەكەن كۆنگرەی چوارەم بەبێ هیچ "تەوافوقێكی پێشوەختە" بەڕێوەبچێت، واتە كەس ئەنجامی خۆی نەزانێت‌و بچێتە ناو گەمەی كۆنگرەوە.  مەلا بەختیار كە زیاتر لە ساڵێكە دەستی لە هەموو بەرپرسیارێتییەك لەناو یەكێتی هەڵگرتووە‌و لە ماڵەوە دانیشتووە، بەمدواییە پرۆژەیەكی بۆ سازدانی كۆنگرە ئامادەكرد، شاناز ئیبراهیم ئەحمەد بەفەرمی پشتیوانی لە پرۆژەكەی دەكات، بەوپێیەش پرۆژەكەی مەلا بەختیار جەخت لەسەر كۆنگرەیەك دەكات "بەبێ تەوافوقی پێشوەختە"، پرۆژەكەی بە پرۆژەی هاوبەشی ماڵباتی تاڵەبانی دەناسێنرێت.  لەبەرامبەردا كۆسرەت رەسوڵ كە پیاوی قاڵبووی ناو گەمە سیاسییەكانە‌و لەو گۆڕەپانەدا رۆژگارێك لەگەڵ تاڵەبانی باوك‌و نەوشیروان مستەفا‌و بەمدواییەش لەگەڵ بەرهەم ساڵح‌و مەلا بەختیار گەمەی كردووە، ئەگەر ئەنجامی كۆنگرەكەی لە گیرفاندا نەبێت، پێناچێت بچێتە ناو یارییەكەوە، بۆیە بانگەشەكان دژی "تەوافوقی پێشوەختە" رەنگە هیچ شتێكی ئەوتۆیان لێ سەوز نەبێت. كێ كۆنگرە دەباتەوە ؟ دوای نەخۆشكەوتنی تاڵەبانی باوك، ماڵباتی تاڵەبانی پێگەیان لەناو یەكێتی بەهێز بوو، هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد بەزووی وەكو كارەكتەرێكی بەهێز دەركەوت، ئەوكات كە هێرۆ ئیبراهیم لە گۆڕەپانەكەدا بوو، ماڵبات پشتیوانی سازدانی كۆنگرەیان دەكرد‌و ئاڕاستەی كۆسرەت رەسوڵ‌و دواتریش ئەوەی ناوی لێنرا "ناوەندی بڕیار" دژی سازدانی كۆنگرەبوون‌و رێگرییان دەكرد، بەڵام ئێستا هاوكێشەكە گۆڕاوە، ئاڕاستەكەی كۆسرەت رەسوڵ بەهێز بووە‌و ماڵباتی تاڵەبانی پاشەكشێیان كردووە. ماڵباتی تاڵەبانی ئێستا كە قایلن بە سازدانی كۆنگرە، تا ساتی نوسینی ئەم راپۆرتە لەناو خۆیاندا كوتلەیەكی یەكگرتوو‌وی بەهێز نین، لاهور شێخ جەنگی بەتەنیا كوتلەیەكی سەربەخۆیە‌و پاڵپشتی ئەو پرۆژەیە ناكات كە مەلا بەختیار نوسیویەتی‌و شاناز ئیبراهیم ئەحمەد پشتیوانی دەكات. قوباد تاڵەبانی كە بەمدواییە بانگەوازی بۆ سازدانی كۆنگرە كرد، سەرقاڵە بە كاروباری حكومەتەوە‌و پێناچێت رۆڵی بەهێزی لە كۆنگرەدا هەبێت. لەبەرامبەردا ئاڕاستەی كۆسرەت رەسوڵ ئاڕاستەیەكی بەهێزە كە توانای كۆكردنەوەی دەنگەكانی هەیە لە دەوری خۆی، ئەم ئاڕاستەیە دەیەوێت هەولێرییەكان ناو یەكێتی لە كۆنگرەدا بكات بە كوتلەیەكی یەكگرتووی بەهێز، سەعدی ئەحمەد پیرە ئەندامی مەكتەبی سیاسی ئێستا هاتوەتە ناو ئەم ئاڕاستەیەوە‌و لە هەولێر لەگەڵ شاڵاو كۆسرەت رەسوڵ دەستبەكاربووە‌و ئامادەكاری بۆ كۆنگرە دەكەن. گروپی كەركوكییەكانی ناو مەكتەبی سیاسیش كە تاڕادەیەك گروپێكی یەكگرتوون، ئەمانە پێشتر پشتیوانییان لە هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد دەكرد، بەڵام ئێستا كە هێرۆ ئیبراهیم لە گۆڕەپانەكە دوركەوتوووەتەوە، ساغ نەبونەتەوە‌و تەماشای یارییەكە دەكەن، بەمدواییە كە بەهێزبوونی كۆسرەت رەسوڵیان لە دانانی كاندیدەكانی یەكێتی لە پۆستە حكومییەكان بینی، تاڕادەیەك بەلای ئەودا شكاونەتەوە‌و رەنگە لە كۆنگرەدا لەچوارچێوەی رێككەوتنێكدا بەلای ئاڕاستەكەی كۆسرەت رەسوڵدا ساغ ببنەوە. گروپەكەی تری ناو مەكتەبی سیاسی كە پێكهاتوون لە (حاكم قادر، شێخ جەعفەر، عومەر فەتاح..)، ئەمانە چاویان لە "تەوافوقی پێشوەختە" بەر لە سازدانی كۆنگرە، بەوپێیەی كۆسرەت رەسوڵ توانای بەهێزی هەیە لە ئیدارەدانی ئاڕاستەكان، رەنگە دواجار ئەمانیش لەچوارچێوەی ئاڕاستە گشتییەكەی خۆیدا كۆبكاتەوە.  بەرهەم ساڵح سەرۆك كۆماری عێراق لە كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا دەرفەتی ئەوەی بۆ دەرەخسێت بەهێزەوە بگەڕێتەوە بۆ گەمە سیاسییەكانی ناو یەكێتی، بەرهەم ساڵح لە دوو سەرەوە بە هەردوو ئاڕاستەكەی ناو یەكێتییەوە دەبەسرێتەوە، لەناوەندی بڕیارەوە لە كۆسرەت رەسوڵەوە نزیكە، هاوكات دۆستی نزیكی دوو كوڕەكەی تاڵەبانیشە، پێشبینییەكان بۆ ئەوەدەچن بەرهەم ساڵح لە كۆنگرەدا كوڕانی تاڵەبانی لە مەلا بەختیارو شاناز ئیبراهیم ئەحمەد دوربخاتەوە‌و لەچوارچێوەی تەوافوقێكدا لەگەڵ كۆسرەت رەسوڵ پێگەیان لە داهاتووی یەكێتی زامن بكات‌و هاوكات پێگەی سیاسی خۆشی بەهێز بكات. كۆنگرەی یەكبوون یان جیابونەوە ؟ هەرچۆنێك بێت كۆنگرەی چوارەم، كۆنگرەیەكی چارەنوسساز دەبێت بۆ یەكێتی نیشتمانی، لەدوای كۆچی دوایی جەلال تاڵەبانییەوە ئەمە یەكەمینجارە یەكێتی كۆنگرە سازدەدات، ئەگەر بەبێ دابەشبوون‌و جیابوونەوە، سەركردایەتییەكی نوێ بۆ حزب هەڵبژێرێت، توانای خۆراگرتنی زیاتر دەبێت، بەپێچەوانەشەوە رەنگە هێندە لاواز ببێت بەتەواوەتی پێگە سیاسییەكەی لەدەستبدات. هەموو پێشبینییەكان بۆ ئەوە دەچن بەبێ "تەوافوقی پێشوەختە"‌و زامنكردنی پێگەی ئاڕاستەكان، یەكێتی ناتوانێت كۆنگرە بكات، ئێرانییەكان لە داهاتوودا رۆڵی یەكلاكەرەوەیان دەبێت لە هێنانەدی ئەو "تەوافوقە پێشوەختە"دا.  

راپۆرتی:  محەمەد رەئوف  كورد زەرەرمەندی یەكەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەبێت لە كەركوك كە لە 23ی تەموزی رابردوو لەپەرلەمانی عێراق پەسەندكرا، ئەگەر هەمواری یاساكە جێبەجێ بكرێت ( 35 -40 هەزار) دەنگی كورد لە تۆماری دەنگدەران دەسڕێتەوە. تەنها هەمواری یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان زیان لە پێگەی كورد نادات لەكەركوك، بەڵكو ناكۆكی و ململانێی نێوان یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان لە رابردووداو چۆڵبونی گۆڕەبانی كەركوك، ئەگەری دۆڕانی كورد زیاتر دەكات  لە هەڵبژاردنی داهاتوودا.   كورد لە هەڵبژاردنی كەركوكدا بەپێی هەمواری بڕگەی  7 ی  مادەی 35ی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان كە تایبەتە بە هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوك،  كۆمسیۆنی هەڵبژردنەكانی عێراق پابەندكراوە كە تاوەكو( 31ی كانونی یەكەم 2020 ) وردبینی بكات لە تۆماری دەنگدەرانی پارێزگای كەركوك لە نێوان پسوڵەی خۆراك و ناسنامەی باری شارستانی، بۆئەوەی ئەو ناوانە بسڕێتەوە كە لە هەردوو تۆمارەكەدا هاوتا نین.¬ بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا) ئەگەر ئەو بڕگەیە جێبەجێ بكرێت، ئەوا نزیكەی( 35 – 40 ) دەنگی كورد لە تۆماری دەنگدەرانی ئەو پارێزگایە دەسڕێتەوە، چونكە بەپێی هەمواری یاساكە ئەگەر لە لیستی دەنگدەراندا فۆرمی خۆراك و ناسنامەی باری شارستانی ( هویە الاحوال المدنیە) هاوتا نەبن ئەوا ناوەكانیان دەسڕێتەوە، بەو پێیەی بەشێكی زۆری هاوڵاتیانی ناوچەكانی درەوەی كەركوك ( چەمچەماڵ، سەنگاو، قادر كەرەم، ئاغجەلەر، قەرەناو ..) فۆرمی خۆراكیان گواستۆتەوە كەركوك و تۆماری دەنگدانیان لە كەركوكە بەڵام ناسنامەی باری شارستانیان نەگواستۆتەوە كەركوك هەر لە سەر سلێمانین، بۆیە ناوەكانیان دەسڕێتەوە. بەشێك لە هاوڵاتیانی كورد كە مادەی 140 دەیانگرێتەوە، فۆرم و ناسنامەو تۆماری دەنگدەریانیان كەركوكە، كە ئەمان كێشەیان نیە و یاساكە نایانگرێتەوە، بەڵام بەشێكیان هێشتا قەرەبوی مادەی 140 یان وەرنەگرتووە، فۆرم و تۆماری دەنگدانیان كەركوكە، بەڵام ناسنامەیان كەركوك نیە بۆیە بەپێی یاساكە ناوەكانیان دەسرێتەوە.  كورد زەرەرمەندی سەرەكی ( درەو میدیا) بەدواداچونی ووردی كردووە بۆ یاسای هەڵبژاردن و كاریگەری لەسەر پێگەی كورد لە پارێزگای كەركوك، بەشێك لە نوێنەری لایەنە كوردیەكان پێیان وایە ئەو یاسایە بەسەر نوێنەرانی كورد لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا تێپەڕێوەو زیانی زۆری بۆ كورد دەبێت، بەشێكی تریان پێیان وایە ئەو یاسایە زیانی زۆر بە كورد ناگەیەنێت، ئەگەر كورد بەیەك لیست و بە گوڕوتینێكی بەهێزەوە بەشداری لە هەڵبژاردنەكاندا بكەن، كورد دەنگی خۆی بەدەستدێنێتەوە كە لە زۆرینەی هەڵبژاردنەكاندا كورد نیوە زیاتری كورسیەكانی ئەو پارێزگایەی بەدەستهێناوە، كێشەی سەرەكی كورد لە ئێستادا لە كەركوك: -    چۆڵكردنی كەركوك و لەدەستدانی پۆست و پلەكانی كورد لەو پارێزگایە، ئەگەر بەم بارودۆخەوە كورد بچێتە هەڵبژاردنەوە زیانی گەورە دەكات. -    كێشەی كورد لە كەركوك لە ئێستادا تەنها كێشەی كورد و پێكهاتەكانی تری كەركوك نیە، بەڵكو كێشەی ناوخۆی كوردو  پارتی و یەكێتیە، كە لەدوای روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە هێندەی بە ململانێی یەكتریەوە سەرقاڵبون هێندە لە هەوەڵی چارەسەری كێشەی كەركوكدا نەبوون. -    دواخستنی دانانی پارێزگاری كەركوك و كۆنترۆڵكردنی هەموو پۆست و شوێنە هەستیارەكانی لەلایەن پێكهاتەكانی دیكەوە. ئێستا كورد هەوڵی جدی دەدات كە پێش هەڵبژاردنی 1ی نیسانی 2020 پرۆسەی ووردبینی لە لیستی تۆماری دەنگدەراندا نەكرێت و پرۆسەكە بكەوێتە دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، دیاریكردنی 31ی كانونی یەكەمی 2020 بۆ ئەوەیە كە پرۆسەكە بكەوێتە دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانەوە، بەوەش رازین كە بەشێك لە هەنگاوەكان پێش هەڵبژاردن بگیرێنەبەر بەڵام بڕیاری كۆتایی لەسەر پرۆسەكە بكەوێتە دوای هەڵبژاردنی 1ی نیسانی 2020 . توركمان سورە لەسەری لایەنە توركمانیەكان كە فشاری زۆریان دەكرد بۆ ئەوەی هەمواری یاساكە بكرێت و هەڵبژاردن لە كەركوك بەشێوەیەك بكرێت ووردبینی لە لیستی تۆماری دەنگدەراندا بكرێت،  بەڵام دەیانەوێت پێش هەڵبژاردنی 1ی نیسانی 2020 پرۆسەی ووردبینی لە لیستی تۆماری دەنگدەراندا بكرێت. ئەرشەد سالحی سەرۆكی بەرەی توركمانی لە پەیجی رەسمی خۆی نوسیویەتی كە " ئەگەر ووردبینی تەواو لە تۆماری دەنگدەراندا نەكرێت و تۆماری دەنگدەران لە دەنگە ساختەكان پاكنەكرێتەوە پێش هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێگای كەركوك، دەبێتە كلیلی دروستكردنی شەڕی ئەهلی، كە سەردەكێشێت بۆ گۆڕینی نەخشەی جوگرافی لە عێراقدا". كۆبونەوە نهێنیەكان لەبەغداد ( درەو میدیا) زانیویەتی چەند رۆژێكە لە بەغداد كورد و پێكهاتەكانی دیكە بە چاودێری نەتەوە یەكگرتووەكان لە كۆبونەوەو گفتوگۆدان بۆ ئەوەی بگەنە چارەسەرێكی رێشەیی بۆ كێشەی كەركوك، بەرپرسێكی ئاگاداری كورد لە كۆبونەوەكان بە ( درەو میدیا) رایگەیاند: بە چاودێری نەتەوە یەكگرتووەكان نوێنەری پێكهاتەكانی كەركوك لە بەغداد چەند كۆبونەوەیەكیانكردووەو بڕیارە لەكۆتایی ئەم هەفتەیە یان سەرەتای هەفتەی داهاتووكۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لە شاری بەغداد بەرێوەبچێت و پارێزگاری كەركوكیش دیاری بكرێت، هەرچەندە لایەنی عەرەب و توركمان دژی دانانی پارێزگارن" لە قۆناغی یەكەمدا بڕیارە لیستی برایەتی كورد كۆببێتەوەو ئەجێندای كاری خۆیان یەكبخەن، دواتر ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كۆببێتەوە، ئەگەرچی پارتی دیموكراتی كوردستان رێككەوتنی لەگەڵ یەكێتی هەیە بۆ دیاریكردنی پارێ.گاری كەركوك، بەڵام پێناچێت بە بێ ئاساساییكردنەوەی بارودۆخی ئەمنی كەركوك پارتی بارەگاكانی بگەڕێنێتەوە كەركوك، بەڵام لەدەرەوەی كەركوك لە ( بەغداد) بەشداری كۆبونەوەی ئەنجومەنی پارێ.گای كەركوك دەكات و دەنگ بە پارێزگاری كەركوك ( تەیب جەبار) دەدات. لە حاڵەتی نەگەڕانەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ كەركوك، ئەوكات ناراستەوخۆ پشتیوانی لە لیستێك دەكات كە رەنگە لیستەكەی (نەجمەدین كەریم) بێت كە چەند رۆژێكە نەجمەدین كەریم ئاماژە بە دانانی لیستی هەڵبژاردن دەكات لە كەركوك لە كاتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێ.گای كەركوك.   دەقی هەمواری بڕگەی ( 7 ، 8 ) مادەی 35ی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق: بڕگەی 7: كۆمسێۆنی باڵای سەربەحۆی هەڵبژاردنەكان پابەندە بەوەی تاوەكو رۆژی 31 كانونی دووەمی 2020 وردبینی بكات لە تۆماری دەنگدەرانی پارێزگای كەركوك لە نێوان پسوڵەی خۆراك و ناسنامەی باری شارستانی، بۆئەوەی ئەو ناوانە بسڕێنەوە كە لە هەردوو تۆمارەكەدا هاوتا نین، ئەمە ئەوانە ناگرێتەوە كە رێوشوینەكانی لیژنەی بەدواداچوونی راستییەكان گرتونیەتەوە كە ئەو لیژنەیە بەپێی ماددەی 140ی دەستور لە پارێزگای كەركوك دروستكراوە بڕگەی 8: كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی  هەڵبژاردنەكان پابەندە بە گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست بەپێی رێنماییە كارپێكراوەكان سەبارەت بە رێوشوینی ژماردنەوەی دەستی دەنگەكان لە هەڵبژاردنی داهاتوودا بۆ ئەو وێستگانەی كە داوای ژماردنەوەی دەستی دەنگەكان دەكرێت تێیاندا.  بەپێی یاساهەمواركراوەكە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان پارێزگای كەركوكیش دەگرێتەوە، 14 كورسی بۆ پارێزگای كەركوك دیاریكراوەو ( 13 كورسی گشتی و  1 كورسی كۆتای)ە، كورسیە گشتیەكان بەپێی ژمارەی دانیشتوان دیاریكراوە كە ژمارەی دانیشتوانی كەركوك بە ( یەك ملیۆن و 639 هەزارو 953 )كەس دیاریكراوە. ئەگەرچی ئێستا ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك ( 41 ) ئەندامە چونكە كەركوك تەنها بەشداری لەیەك هەڵبژاردندا كردووە ئەویش بەپێی یاسای ژمارە 71ی پۆڵبریمەری حاكمی مەدەنی عێراق بووە، كە بۆ هەر پارێزگایەك 41 كورسی دیاریكرابوو.  ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لەدوای هەڵبژاردنی 30ی كانونی دووەمی 2005 ەوە بەهۆی ناكۆكی پێكهاتەكانی ئەو پارێزگایەوە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە كەركوك ئەنجامنەدراوە، بەڵام بڕیارە لە هەڵبژاردنی 1ی نیسانی 2020 هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوكیش بەڕێوە بچێت. كەركوك هەڵبژاردنی 2005 دا  لە هەڵبژاردنی 30/1/2005ی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوكدا لیستی (برایەتی كەركوك) كە لایەنە كوردیەكانی لە خۆ دەگرت لە كۆی( 41 كورسی پارێزگە 26 كورسی بەدەستهێنا بەرێژەی( 63.4% ) كورسی ئەو پارێزگایە، لەبەرامبەردا بەرەی توركمانی 8 كورسی و بەرێژەی ( 19.5% )ی كورسیەكان و  گردبوونەوەی عەرەبی 5 كورسی و بەرێژەی ( 12.2% ) و هاوپەیمانی ئیسلامی توركمانی 1 كورسی  بەرێژەی ( 2.4% ) و گردبوونەوەی نیشتیمانی عێراقی  1 كورسی و بەرێژەی ( 2.4% ) كورسی واتا كورد ( 63.4% ) كورسی ئەنجومەنی ئەو پارێزگایەی بەدەستهێنا، كە دەكرێت بوترێت لە ( 63.4% ) دەنگی ئەو پارێزگایەی بەدەستهێناوە بەڵام لایەنەكانی تر بە عەرەب و توركمانەوە ( 36.6% )ی كورسی ئەنجومەن و دەنگی پارێزگای كەركوكیان بەدەستهێناوە كەركوك لە هەڵبژاردنی 2010 دا  لە هەڵبژاردنی 7/3/2010 ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا كە كورد بە چەند لیستێك بەشداری كرد، لەكۆی ( 557 هەزارو 37 ) دەنگدەری پارێزگای كەركوك ، لە لیستە سەركەوتووەكاندا لیستی هاوپەیمانی كوردستانی كە لە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان و چەند پارتێكی دیكە پێكهاتبوو، توانی  (206 هەزارو 542 ) دەنگ بەرێژەی (37% )ی دەنگەكانی ئەو پارێزگایە بەدەستبهێنێت و 6 كورسی  لە كۆی 12 كورسی پشكی ئەو پارێزگایە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەدەستبهێنێت، كە رێژەی كورسیەكانی ( 50%) دەكات، هاوكات  لیستی عێراقیە (211 هەزارو 336 ) دەنگ و بەرێژەی ( 37.9% )ی دەنگی لیستە سەركەوتوەكانی ئەو پارێزگایەو  6 كورسی بەدەستهێنا واتا (50% ) و لیستی رافیدەین (28 هەزارو 78 ) دەنگ و بەرێژەی ( 5% )  و 1 كورسی لە كورسی كۆتا بەدەستهێنا. سەرەرای دەنگی لیستی هاوپەیمانی كوردستانی كە (206 هەزارو 542 ) دەنگی بەدەستهێنابوو دەنگی سەرجەم لیستە كوردیەكان لەو پارێزگایە ( 278هەزارو 170 ) دەنگی بەدەستهێنابوو بەرێژەی ( 49.9% )ی دەنگی ئەو پارێزگایە بەو پێەی لیستی گۆران ( 36هەزارو 554 ) دەنگ و یەكگرتووی ئیسلامی ( 24هەزارو 274 ) دەنگ، كۆمەڵی ئیسلامی ( 7 هەزارو 175) دەنگی بەدەستهێنابوو حیزبی شیوعی ( 3 هەزارو 397 ) دەنگی بەدەستهێنا بوو، كە نزیكەی ( 70 هەزار ) دەنگە كە ئەو دەنگانە لەبەر ئەوەی دەنگی پێویستیان نەهێنا بۆ كورسیەك كە بەهای كورسیەك ( 46 هەزارو 419 ) دەنگ بووە، هیچ كورسیەكیان بەدەستنەهێناو دەنگەكانیان سوتا. بەو پێیەش دەنگی كورد لە نێوان 2005 بۆ 2010 لە ( 63.4% ) دەنگی ئەو پارێزگایەوە بۆ ( 49.9% )ی دەنگی ئەو پارێزگایە دابەزی واتا بەرێژەی ( 13.5% )ی دەنگەكانی دابەزی رێژەی كورسیەكانیشی بەهەمان شێوە( 13.4% ) دابەزی. كەركوك لە هەڵبژاردنی 2014دا  بەڵام لە هەڵبژاردنی 30/4/2014 ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە پارێزگای كەركوك لە كۆی (570795 ) دەنگدەری ئەو پارێزگایە كە 12 كورسی هەبوو بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق یەكێتی ( 209964 ) دەنگی بەدەستهێنا 6 كورسی و پارتی ( 63076 ) دەنگی بەدەستهێنا 2 كورسی بەدەستهێنا بەهای كورسی لەو پارێزگایە ( 47566 ) دەنگ دەكات . كەركوك لە هەڵبژاردنی 2018 دا  لە دوایین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 12ی ئایاری 2018 دا  لە پارێزگای كەركوك پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداری هەڵبژاردنی ئەو پارێزگایەی نەكرد، لە كۆی ( 12) كورسی و ( 487 هەزارو 142 ) دەنگدەر.  -    یەكێتی نیشتیمانی  6 كورسی و ( 177 هەزارو 920 ) دەنگی بەدەسهتهێنا -    هاوپەیمانی عەرەبی لەكەركوك 3 كورسی و ( 86 هەزارو 452 ) دەنگی بەدەستهێنا -    بەرەی توركمانی 3 كورسی و ( 82 هەزارو 33 ) دەنگی بەدەستهێنا -    لیستی نیشتیمانی ( گۆڕان، هاوپەیمانی، كۆمەڵ) لە كەركوك ( 14 هەزارو 914 ) دەنگی بەدەستهێنا بەبێ كورسی -    نەوەی نوێ (  13 هەزارو 665 ) دەنگی بەدەستهێنا -    حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان ( 7 هەزارو 509 ) دەنگی بەدەستهێنا -    یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان ( 4 هەزارو 784 ) دەنگ  

راپۆرت: فازل حەمەڕەفعەت- محەمەد رەئوف نێچیرڤان بارزانی چاوەڕێی بزوتنەوەی گۆڕانە كاندیدی پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم یەكلابكاتەوە، كاندیدەكەی گۆڕان پرسی دانانی دوو جێگرەكەی سەرۆكی هەرێمی دواخستووە، سبەینێ جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان كۆدەبێتەوە‌و كاندیدی هەموو ئەو پۆستانەی تر یەكلادەكاتەوە كە لەكابینەی نوێدا بەر بزوتنەوەكە كەوتووە. سبەینێ جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان كۆدەبێتەوە، كۆبونەوەكە بۆ بڕیاردانە لەسەر چۆنیەتی یەكلاكردنەوەی كاندیدەكانی بزوتنەوەكە بۆ پۆستی (جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان)‌و (یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی)‌و پشكەكانی تری بزوتنەوەكە لە حكومەت، بەدیاریكراویش پۆستەكانی (راوێژكارو بەڕێوەبەرە گشتییەكان). نێچیرڤان بارزانی چاوەڕوانی گۆڕانە سەرچاوەیەك لە پارتی دیموكراتی كوردستان بە (درەو میدیا)ی راگەیاند، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان چاوەڕوانی بزوتنەوەی گۆڕان تاوەكو ناوی كاندیدی خۆی بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم رەوانە بكات. سەرچاوەكە وتی:" دواكەوتنی دانانی جێگرەكانی سەرۆكی هەرێم، پەیوەندی بە بزوتنەوەی گۆڕانەوە هەیە‌و ئەو بزوتنەوەیە تائێستا كاندیدی خۆی یەكلانەكردوەتەوە، پارتی بە فەرمی داوای لە گۆڕان كردووە ناوی كاندیدی خۆی بنێرێت". بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، نێچیرڤان بارزانی دەیەوێت لە یەك رۆژدا فەرمانی دانانی جێگرەكانی سەرۆكی هەرێم دەربكات، كە یەكێكیان كاندیدی یەكێتییە‌و یەكێتی یەكلایكردوەتەوە جەعفەر شێخ مستەفا ئەو پۆستە وەردەگرێت، ئەوی تریان كاندیدی بزوتنەوەی گۆڕانە‌و هێشتا بەفەرمی یەكلانەكراوەتەوە. كاندیدی جێگری سەرۆكی هەرێم  (درەو میدیا) زانیویەتی، ئێستا پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا لەنێوان سێ سەركردەی باڵای گۆڕاندا كێبڕكێی لەسەرە، ئەوانیش هەریەكە لە (مستەفا سەید قادر- جەمال محەمەد، محەمەد تۆفیق رەحیم)ن. مستەفا سەید قادر كاندیدی بەهێزە بۆ وەرگرتنی پۆستەكە، بەوپێیەی خۆی ئەندازیاری رێككەوتنە سیاسییەكەی بزوتنەوەی گۆڕان‌و پارتییە‌و هاوكاتیش لەلایەن كوڕەكانی نەوشیروان مستەفاوە پشتیوانی لێدەكرێت. (درەو میدیا) زانیویەتی، مستەفا سەید قادر هەرچەندە كاندیدی بەهێزە، سیڤی خۆی بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە پێشكەش نەكردووە، بەڵام دوو كاندیدەكەی تر (حەمەتۆفیق رەحیمو جەمال محەمەد) سیڤییان پێشكەشكردووە. كاندیدی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی یەكێكی ترە لەو پۆستە باڵایانەی كە بزوتنەوەی گۆڕان لە كابینەی نوێی حكومەت وەریدەگرێت‌و هێشتا كاندیدەكەی یەكلا نەكردوەتەوە. یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی، پۆستێكە بۆ یەكەمینجارە لەم كابینەیەدا دروستدەكرێت، ئەم پۆستە لەسەر داوای بزوتنەوەی گۆڕان دروست دەكرێت‌و كاندیدی بەهێز بۆ وەرگرتنی پۆستەكە (جەلال جەوهەر) ئەندامی خانەی راپەڕاندنە، چەند كەسێكی تر ناویان هێنراوە بۆ وەرگرتنی پۆستەكە لەوانە (شوان قلیاسانی). ئەم پۆستە رەنگە دروستكردنی ماوەیەكی تر بخایەنێت، بەوپێیەی دەبێت ئەنجومەنی وەزیران پرۆژەیاسای پێكهێنانی رەوانەی پەرلەمان بكات‌و پەرلەمان پەسەندی بكات. ئەو دامەزراوەیە ( یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆكاروباری چاكسازی ) ئەنجومەنێكی بۆ درووست دەكرێت كە  نوێنەری لایەنەكانی تێدا دەبێت‌و سەرۆكەكەی لەلای بزوتنەوەی گۆڕان دەبێت، ئەو كەسەی سەرۆكی ئەنجومەنەكە وەردەگرێت پلەكەی (وەزیر) دەبێت. مەسرور بارزانی جگە لە یاریدەدەر بۆ كاروباری چاكسازی، دوو یاریدەدەری تریشی دەبێت، ئێستا ئاشتی هەورامی بەفەرمی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەتە بۆ كاروباری وزە، دەنگۆش هەیە رێباز حەملان وەزیری پێشووی دارایی بكرێت بە یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری دارایی، بەڵام هێشتا فەرمانی بۆ دەرنەچووە، (درەو میدیا) زانیویەتی، بزوتنەوەی گۆڕان ناڕەزایەتی خۆی لەبارەی پێدانی پۆست لە كابینەی نوێ بە پارتی راگەیاندووە، بەوپێیەی رێباز حەملان لە كابینەی پێشوودا سەربە بزوتنەوەی گۆڕان بووە‌و دواتر لە گۆڕان جیابوەتەوە، بەڵام پارتی داواكاری‌و نیگەرانییەكانی گۆڕانی لەوبارەیەوە رەتكردوەتەوە. (درەو میدیا) زانیویەتی، پارتی بە بزوتنەوەی گۆڕانی راگەیاندووە، مەسعود بارزانی فەرمانیداوە رێباز حەملان لە كابینەی نوێدا بمێنێتەوە‌و پۆستی پێ بدرێت، بۆیە  ئەگەر پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەتی بۆ كاروباری دارایی پێنەدرێت، پۆستی سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان وەردەگرێت. پۆستەكانی تر جگە لەو دوو پۆستەی باڵایە، بزوتنەوەی گۆڕان ژمارەیەك پۆستی تری راوێژكارو بەڕێوەبەری گشتی وەردەگرێت، پێشتر بەرپرسانی بزوتنەوەی گۆڕان رایانگەیاند، بەپێی پشكی خۆیان دەبێت (24) پۆستی راوێژكارو (24) پۆستی بەڕێوەبەری گشتی وەربگرن. بۆ ئەم پۆستانە ژمارەیەك لە هەڵسوڕاوەكانی بزوتنەوەی گۆڕان سیڤییان پڕكردوەتەوە، بزوتنەوەی گۆڕان گومانی لەوە هەیە پارتی هەموو پۆستەكانی راوێژكارو بەڕێوەبەری گشتی لەوادەی دیاریكراودا رادەست بكات، لەكابینەی هەشتەمدا كە نەوشیروان مستەفا رێكخەری گشتی بزوتنەوەكە لەژیاندا بوو، خۆی چاودێری رێككەوتنەكەی نێوان بزوتنەوەی گۆڕان‌و پارتی دەكرد، پارتی تا كۆتا رۆژ كە گۆڕانی لە حكومەت دەركرد، هەندێك لە پۆستەكانی بەڕێوەبەری گشتی كە بەر گۆڕان كەوتبوو، پڕنەكردەوە، گۆڕان لەمڕووەوە پارتی تۆمەتبار دەكرد بەوەی تەنانەت بەر لە تێكچوونی پەیوەندییەكانیشیان لەسەر یاسای سەرۆكایەتی هەرێم، پارتی بابەندی رێككەوتنەكەی نەبووە لەگەڵ گۆڕان. كێ بڕیار لەسەر كاندیدەكان دەدات ؟ رۆژی 5ی ئەم مانگە جڤاتی نیشتمانی بزوتنەوەی گۆڕان كۆبووەوە، لەو كۆبونەوەیەدا جڤات كە بەرزترین دەسەڵاتی بڕیاردانە لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا، دەسەڵاتی خۆی بۆ دیاریكردنی كاندیدەكانی بزوتنەوەكە بۆ پڕكردنەوەی پۆستە وزارییەكان بەخشی بە عومەر سەید عەلی رێكخەری بزوتنەوەكە، بەم بڕیارە، جڤاتی نیشتمانی كارەكانی ئەو لیژنەیەی هەڵوەشاندەوە كە پێشتر‌و بەر لە سێ مانگ بزوتنەوەكە دروستیكرد بۆ یەكلاكردنەوەی كاندیدی پۆستەكان، ئەم بڕیارە ئەندامانی لیژنەكەی نیگەران كرد‌و دواتر چەند كەسێكیان راگەیەندراوێكیان بۆ رایگشتی بڵاوكردەوە. دوو رۆژ دوای بڕیارەكەی جڤاتی نیشتمانی، عومەر سەید عەلی بەپێی ئەو دەسەڵاتەی كە جڤات پێیدابوو، كاندیدی ئەو چوار پۆستە وزارییەی دیاریكرد كە بزوتنەوەی گۆڕان لە كابینەی نوێی حكومەت وەریگرتووە، بەمشێوەیە: •    پۆستی وەزیری دارایی: ئاوات شێخ جەناب •    پۆستی وەزیری بازرگانی‌و پیشەسازی: كەمال موسلیم •    پۆستی وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی: كوێستان محەمەد •    پۆستی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە: دانا عەبدولكەریم دیارنییە جڤاتی نیشتمانی كە سبەینێ كۆدەبێتەوە چ بڕیارێك لەسەر چۆنیەتی دیاریكردنی كاندیدی پۆستەكانی تری بزوتنەوەی گۆڕان لە حكومەت دەدات، بەڵام بەوپێیەی ململانێی ئەم پۆستانەی تر لەنێوان سەركردە باڵاكانی بزوتنەوەكەدایە، پێناچێت عومەر سەید عەلی بیەوێت ئەو رۆڵە بگێڕێت كە لەدانانی وەزیرەكاندا گێڕای، بەتایبەتیش ئەوەی كە ململانێكان لەسەر پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێم لەنێوان دوو ئەندامی خانەی راپەڕاندن (حەمەتۆفیق رەحیم، جەمال محەمەد)‌و سەركردەیەكی تری باڵای بزوتنەوەكەدایە (مستەفا سەید قادر)ە. بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، ئەگەر ئەو كارەكتەرانە لەنێوان خۆیاندا لەسەر ناوێك رێكنەكەون‌و بۆ یەكتری نەكشێنەوە، جڤاتی نیشتمانی بەدەنگدان ناوی كاندیدەكان یەكلادەكاتەوە. سەبارەت بە كاندیدی پۆستی راوێژكارو بەڕێوەبەرە گشتییەكانیش، بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا) پێشنیازێك هەیە جڤاتی گشتی بگەڕێتەوە بۆسەر ئەو میكانیزمەی كە لیژنەی یەكلاكردنەوەی ناوی كاندیدەكان بڕیاری لەسەر داوە، لەم رێگەیەوە هەەوڵدەدرێت هەندێك ئیعتیبار بۆ كارەكانی ئەو لیژنەیە بگەڕێندرێتەوە، بەتایبەتیش دوای ئەوەی كارەكانی لیژنەكە لە دانانی كاندیدی وەزارەتەكان رەتكرایەوە، واتە هەوڵدەدرێت كار بەو پێوەرانە بكرێت كە لیژنەكە دایناوە بۆ یەكلاكردنەوەی سیڤی كاندیدەكان، كە ئەویش بەشێوازی دانانی نمرەیە لە بوارە جیاوازەكاندا بۆ كاندیدەكان‌و دواتر كۆكردنەوەی كۆنمرەیە بۆ یەكلاكردنەوەی ناوی كاندیدەكە.    

راپۆرتی: محەمەد رەئوف 118 بەرپرسی هەرێمی كوردستان لەژێر چاودێری وردی "ئاژانسی چاودێری بۆ روبەروبونەوەی سپیكردنەوەی پارە"دان لە یەكێتی ئەوروپا، ئەم بەرپرسانە لە رابردوودا لەڕێگەی نایاساییەوە پارەیان رەوانەی بانكەكانی ئەوروپا كردووە، (درەو میدیا) لە بەدواداچونێكدا، زانیاری ورد لەبارەی سپیكردنەوەی پارەی بەرپرسانی هەرێم‌و حەواڵەكردنی بۆ بانكەكانی ئەوروپا، بڵاودەكاتەوە. دەزگایەكی نوێ دەستبەكاردەبێت مانگی ئازاری ئەمساڵ یەكێتی ئەوروپا دوای بەدواداچونێكی چەندین ساڵە لەسەر كەیسی زیادبوونی دیاردەی سپیكردنەوەی پارە لە بانكەكانی ئەوروپا، لەڕێگەی "دەسەڵاتی بانكیی یەكێتی ئەوروپا"وە دەزگایەكی بۆ روبەڕووبونەوەی سپیكردنەوەی پارە، ئاڵوگۆڕی پارەی زۆرو پرۆژەی وەبەرهێنانی كارەكتەرە سیاسییەكان لەناو سنوری یەكێتی ئەوروپا، دامەزراند. دەزگاكە ناوی لێنراوە " ئاژانسی چاودێری بۆ روبەروبونەوەی سپیكردنەوەی پارە". ئامانج لە دامەزراندنی ئەم دەزگایە، چاودێریكردنی ئەو بەرپرسە حیزبی‌و حوكومییانەی وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستە كە هەوڵی سپیكردنەوەی پارە ناشەرعییەكانیان دەدەن، ئەوەش لەڕێگەی ناردنەدەرەوەی پارەكانیان بۆ بانكەكانی ئەوروپا‌و بونیاتنانی پرۆژەی بازرگانی گەورە لە وڵاتانی ئەوروپا. دامەزراندنی ئەم ئاژانسە دوای راپۆرتە بنكۆڵكارییەكانی (رێكخراوی بنكۆڵكاریی رۆژنامەوانی نێودەوڵەتی) هات، ئەو رێكخراوە دەیان راپۆرتی وردی لەسەر سپیكردنەوەی پارەی كاربەدەستە سیاسییەكان بڵاوكردەوە، بەتایبەتی بڵاوكردنەوەی (11 ملیۆن 500 هەزار) بەڵگەنامە كە دواتر بە بەڵگەنامەكانی "پەناما پەیپەرس" ناسرا‌و تێیدا هەزارن كەیسی پارە سپیكردنەوەو سەرمایەی كاربەدەستانی حكومی‌و حیزبیی وڵاتانی جیهان، ئاشكراكرا. كورد لە دۆسیەی سپیكردنەوەی پارەدا (درەو میدیا) چەند رۆژێك سەرقاڵی بەدواداچونی ورد بوو لەسەر كەیسی سپیكردنەوەی پارەی بەرپرسانی هەرێمی كوردستان تاوەكو دەستی گەیشت بە كارەكتەرێكی نزیك لە "ئاژانسی چاودێری بۆ روبەروبونەوەی سپیكردنەوەی پارە" لە دەسەڵاتی بانكیی یەكێتی ئەوروپا. بەپێی زانیارییەكانی ئەو سەرچاوەیە كە ناوەكەی لای (درەو میدیا) پارێزراوە، ئێستا (118) كارەكتەری حیزبی‌و حكومی هەرێمی كوردستان لەژێر چاودێریی وردی ئاژانسی روبەرووبونەوەی سپیكردنەوەی پارەن لە یەكێتی ئەوروپا، ناوی بەشێك لەو بەرپرسانە لای (درەو میدیا) پارێزراوە. سەرچاوەكە باسیلەوەكرد، ئاژانسەكە چاودێری وردی خستوەتە سەر ئەو كارەكتەرە حزبی‌و حكومیانەی هەرێمی كوردستان‌و ئاگاداری مامەڵەو حەواڵەكانیانەو چاودێری وردی پارەو پرۆژەكانیان دەكات لە بانكەكانی ئەوروپادا. بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو میدیا)، دەسەڵاتی بانكیی یەكێتی ئەوروپا زانیاری لەسەر ئەو بەرپرسانەی هەرێم لەبەردەستدایە كە لەنێوان (2011 بۆ 2019)  پارەیان بە ناشەرعی پەیداكردووە‌و پارەكانیان رەوانەی بانكەكانی ئەوروپا كردووە، هەندێك لەوانە پرۆژەی گەورەیان دامەزراندووەو موڵك و ماڵیان پێ كڕیوە. ناوی كەسایەتییەكان‌و پڕۆژەكانیان لە هەندێك لە وڵاتانی وەك ئەڵمانیاو بەریتانیاو سویسراو فەرەنساو هۆڵەندا لای (درەو میدیا) پارێزراوە، تائەوكاتەی لێكۆڵینەوەكان دەگەن بەئەنجام‌و بەفەرمی بڵاودەكرێنەوە. پارە چۆن سپیدەكرێتەوە ؟ بەگوێرەی بەدواداچونەكان، بەشێكی زۆری بەرپرسە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان دەستیان تێكەڵە لە بازرگانی نەوت‌و لە پشت زۆرێك لە سەرمایەو كارە بازرگانییەكانی ترەوەن، كێشەی سەرەكی بەردەم ئەو بەرپرسانە پەیداكردنی پارە نیە، بەڵكو سپیكردنەوەی ئەو پارە زۆرو زەبەلاحەیە كە دەستیان دەكەوێت. بەرپرسان ئەو پارانەیان دەنێرنە بانكەكانی ئەو وڵاتانەی كە پەیوەستنامەو رێككەوتنیان نیە لەگەڵ وڵاتانی تر تایبەت بە وردبینیكردن‌و خاوەنی یاسای تایبەت بە خۆیانن لە نمونەی وڵاتانی (پەنەما، سویسرا، قوبرس، ماڵتا، لیتوانیا، ئیستۆنیا.. هتد..). ئێستا زۆرێك لە بەرپرسانی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی ئەو بانكانەوە پارەكانیان حەواڵە دەكەن كە لقیان لە شارەكانی هەرێمی كوردستان هەیەو لقەكانی دیكەیان لە (قوبروس، ماڵتا، ئیستۆنیا، لیتوانیاو پەنەما) هەیە‌و چەندین ساڵە سەرقاڵی سپیكردنەوەی پارەن. بۆ نمونە، لە  بانكی (......) كە ناوەكەی لای (درەو میدیا) پارێزراوە، ژمارەی بانكیی دەكەنەوە، ئەم بانكە لقی لە سلێمانی‌و هەولێر هەیە، پارە دەخەنە سەر ئەو حساب بانكییەو دواتر لە لقە ئەوروپییەكەوە لە قوبرس بە ئەلیكترۆنی حەواڵەی دەكەن بۆ بانكەكانی تریان لە سویسراو فەرەنساو ئەڵمانیاو بەریتانیا.. هتد. جگە لە بانكەكان، چەندین رێگای تر هەیە بۆ سپیكردنەوەی پارەكان، دیارترینیان حەسانەی دیپلۆماسییە، فڕۆكەی تایبەت‌و جانتای بەرپرسە باڵاكان لە فڕۆكەخانەكاندا ناپشكنرێن، هەندێك لەو بەرپرسانە بڕێكی زۆر پارەی كاش بەوشێوەیە دەبەنەدەرەوە، هەرچەندە ئەمە سەرچڵییە‌و ئەگەر ئاشكرابن روبەڕووی لێپێچینەوەو ئابڕوچوون دەبنەوە. ئەم حەواڵەكردنە زۆرجار خاوەنی پارەكانی دوچاری كێشەو گرفتی زۆر كردووە، بەپێی ئەو زانیاریانەی كە دەستی (درەو میدیا) كەوتووە، لە ساڵی 2015دا بەرپرسێكی باڵای هەرێمی كوردستان (ناوەكەی پارێزراوە)، بڕی (205 ملیۆن) دۆلار لەڕێگەی بانكەكانی لوبنانەوە رەوانەی بانكەكانی ئەوروپا دەكات، لە لوبنان لەلایەن حزبوڵای لوبنانەوە دەستی بەسەردا دەگیرێت، دوای گفتوگۆو دانوستانی زۆرو پەنابردن بۆ بەرپرسانی ئێرانی‌و حزبە شیعەكانی عێراق، توانرا نیوەی پارەكە وەربگیرێتەوە. هەر لە ساڵی 2015دا لەڕێگەی فڕۆكەوە بڕێكی زۆر پارەی كاشی بەرپرسێكی هەرێمی كوردستان رەوانەی پۆڵەندا كراوە، لەوێ لە فڕۆكەخانە كێشەی بۆ دروست كرا، بەڵام دواتر بە ئۆتۆمبێل گوازرایەوە بۆ بانكەكانی ئەڵمانیا. لە ساڵی 2017 كێشەی زۆر بۆ بڕی (7 ملیار) دۆلاری یەكێك لە كۆمپانیاكانی هەرێمی كوردستان (ناوەكەی لای درەو میدیا پارێزراوە) دروستكرا، كە سەربە بەرپرسێكی حزبییە، دواتر بە هەوڵێكی زۆر چارەسەركرا.  پارەكانیان لەكوێ دادەنێن زۆرێك لە بەرپرسان لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەڕێگەی ناشەرعییەوە پارە كۆدەكەنەوە، دەیانەوێت پارەكان لە وڵاتێك بخەنەگەڕ كە نەكەوێتە ژێر هیچ جۆرە چاودێرییەك‌و زانیارییەكانیش نەگاتە هاوڵاتیانی وڵاتەكانی خۆیان. بەرپرسان زۆربەیان پارەو پرۆژەكانیان لەو وڵاتانە دەخەنەگەڕ كە خاوەنی یاسای تایبەت بەخۆیانن‌و ناكەونە ژێر چاودێری‌و لێكۆڵینەوەی وڵاتانی دیكەوە، لەنمونەی دورگەكانی (كەیمەن‌و پەنەما). بەپێی زانیارییەكانی (درەو میدیا)، بەشێك لە بەرپرسانی هەرێمی كوردستان پارەكانیان لە دورگەكانی (كەیمەن‌و پەنەما) خستوەتەگەڕ، ئەوەش لەڕێگەی "كۆمپانیا هۆڵدین" واتا "گروپی كۆمپانیا"، ئەمانە ژمارەیەكی زۆر كۆمپانیان كە لەژێر چەترێكدا كۆدەبنەوە، كۆمپانیاكە بەناوی بەرپرسەكە خۆیەوە نابێت، بەڵكو بەناوی گروپی پارێزەرانەوە دەبێت كە ئێستا زۆرێك لە كۆمپانیاكان بەوشێوەیە كاردەكەن، ناوی بەشێك لە بەرپرسانی هەرێم لای (درەو میدیا) پارێزراوە، كە لەو دوو دورگەیە پارەكانیان خستوەتەگەڕ، هەروەها بەشێكیشیان پارەو پرۆژەكانیان لە (سویسرا، قوبرس، ماڵتا، ئیستۆنیا‌و لیتوانیا..) داناوە، كە بانكەكانیان ناكەوێتە ژێر چاودێری‌و لێكۆڵینەوەی وڵاتانی یەكێتی ئەوروپاو ئەمریكاوە، بۆیە یاسای بانكیی تایبەت بەخۆیان هەیەو بازرگان‌و سەرمایەداران ناو و پارەو پرۆژەكانیان پارێزراوە. ئەم وڵاتانە رێككەوتنی پەیوەست بە بانك‌و پرۆژە ئابورییەكانیان لەگەڵ وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا واژو نەكردووە، بۆیە چاودێریكردن‌و لێكۆڵینەوە نایانگرێتەوە.  بەپێی راپۆرتێكی پەیمانگەی "بازل"ی نێودەوڵەتی تایبەت بەسپیكردنەوەی پارە، كە لە دیسەمبەری 2018 دەرچووە، ئاماژە بەوە دەكات، 20 دەوڵەت سپیكردنەوەی پارەیان تێدا ئەنجام دەدرێت.   عێراق لە سپیكردنەوەی پارەدا ساڵی 2015 گەورەترین دۆسیەی گەندەڵی‌و سپیكردنەوەو حەواڵەكردنی پارەی بەرپرسانی عێراق ئاشكرا بوو، ئەوكات كۆچكردووە (ئەحمەد چەلەبی) سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق سەرقاڵی بەدواداچوون‌و كۆكردنەوەی زانیاری بوو لەسەر ئەو دۆسێیە. دۆسیەكە (72) لاپەڕە بوو، تێیدا ئەوە ئاشكراكرابوو كە لەنێوان ساڵانی (2007 -2013) بڕی (312 ملیار) دۆلار چوەتە بانكەكانی عێراقەوە، لەوە بڕی (212 ملیار) دۆلاری چوەتە دەرەوەی عێراق، لەو نێوەندەدا بڕی (78 ملیار) دۆلار چارەنوسی نادیارە‌و نازانرێت لەلایەن كێوە بۆ كێ رۆیشتووە؟.  سەبارەت بەو حەواڵانەش، لەو ماوەیەدا (60 هەزار) جوڵەی بانكیی هەبووە، لەو (60 هەزار)جوڵەیە (30 هەزار) جوڵەی بانكیی نازانرێت لە كێوە بۆ كێ چووە؟، بەشێوەیەكی گشتی لەو ماوەیەدا رۆژانە بە تێكڕا (50 ملیۆن) دۆلار جوڵەی پێكراوە، بەشی زۆری ئەو پارەیە حەواڵەی بانكەكانی دەرەوە كراوە. هەرێمی كوردستان لە دۆسیە گەورەكەدا لەو (78 ملیار) دۆلارەی كە نازانرێت لە كێوە بۆ كێ رۆشتووەو چارەنوسی نادیارە، بڕی (12 ملیار) دۆلاری لە بانكەكانی هەرێمی كوردستانەوە چوەتە دەرەوە، (32) بەرپرس‌و (25) كۆمپانیای هەرێمی كوردستان لەناو دۆسیەكەدان، كە دەوترێت مردنی گوماناوی (ئەحمەد چەلەبی) لە 2015دا پەیوەندی بەو دۆسیەیەوە هەبووە. سەرچاوەیەكی ئاگادار كە نەیویست ناوەكەی بڵاوبكرێتەوە، بە (درەو میدیا)ی راگەیاند:" ئێستا هەموو جموجوڵێكی حەواڵەكردنی پارەی زۆر بەئاگاداری بانكی ناوەندیی دەبێت، ئەگەرچی چونە دەرەوەی پارە بە بڕی زۆر بەئاسانی ناكرێت، بەڵام لەڕێگەی دەروازە سنورییەكانەوە پارەی زۆر حەواڵە دەكرێت، ئەویش لەبەرامبەر هاوردەكردنی كەلوپەل‌و فێڵی ترەوە". بەپێی راپۆرتی پەیمانگەی "بازل"ی نێودەوڵەتی كە تایبەتە بە سپیكردنەوەی پارە، لە ساڵی 2012دا لە دزین‌و سپیكردنەوەی پارەی حكومەتدا، عێراق پلەی یەكەمی هەبووە لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی‌و هەموو جیهان. پۆلێنكارییەكە لەسەر بنەمای 14‌ پێوەری ورد دانراوە، كە وڵاتانی پێ هەڵسەنگێنراوە، لەناو وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئوردەن خاوێنترین وڵاتە. بەڵام لە ساڵی 2018دا بانكی ناوەندی عێراق رایگەیاند، عێراق بەفەرمی لە لیستی دەستەی چاودێریكردنی سپیكردنەوەی پارەی نێودەوڵەتی‌و پشتیوانیكردنی دارایی تیرۆر (FAFTF) دەرهێنراوە، ئەوەش بە هۆی ئەوەی كە بانكی ناوەندی‌و نوسینگەی بەرەنگاربوونەوەی سپییكردنەوەی پارەو پشتیوانیكردنی دارایی تیرۆر پابەندی رێنماییەكانی كۆمەڵەكە بوون. ئەمە جگە لەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی سپیكردنەوەی پارە ژمارە 39 بۆ ساڵی 2015 دەركردووە.  لە 2017 نوسینگەی نەتەوە یەكگرتووەكان تایبەت بە تاوان، پرۆسەی سپیكردنەوەی پارەی لەسەر ئاستی جیهان بە رێژەی ساڵانە لەنێوان 2-5%ی كۆی قەبارەی بەرهەمی جیهانی دیاریكرد، ئەوكاتە ئەو بڕە بە (2 ترلیۆن) دۆلار خەمڵێندرا، لەوكاتەی پێوەری بازڵ بۆ نەهێشتنی سپیكردنەوەی پارە كە لە پەیمانگای بازل دەرچووە لە سویسرا، لە راپۆرتی خۆیدا لە ساڵی 2017 دەڵێ" قەبارەی پرۆسەی سپیكردنەوەی پارە لە جیهاندا ساڵانە لەنێوان 500 ملیار بۆ  ترلیۆنێك) دۆلاردایە، ئەوەش رێژەی 1%ی قەبارەی ئابوری جیهان پێكدەهێنێت كە بڕەكەی (85 ترلیۆن) دۆلارە.  

راپۆرتی: محەمەد رەئوف  ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەمواری یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی پەسەندكردو رۆژی 1ی نیسانی 2020 دیاریكرد بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بە پارێزگای كەركوكەوە، جگە لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان. لە یاساكەدا هەمواری بڕگەكانی ( 7 و 8 ) لە مادەی 35ی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، كە دوای گفتوگۆیەكی زۆری نوێنەری پێكهاتەكانی كەركوك لە ئەنجومەنی نوێنەران لەسەری رێككەوتن و بە دەستنوسە، تیایدا ئاماژە بەوە كراوە " هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە پارێزگای كەركوك ئەنجامدەدرێت و  تۆماری دەنگدەران و بایۆمەتری، ووردبینی تیادا دەكرێت و پاكدەكرێتەوە لە ماوەیەكدا كە زیاتر نەبێت لە 31/12/2020"  بەپێی هەمواری ئەو مادەیە بێت  هەڵبژاردنی 1ی نیسانی 2020 ئەنجومەنی پارێزگاكان بە تۆمارە كۆنەكە دەكرێت، چونكە ئەندامانی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق بە پێشتر بە سەرۆكایەتی پەرلەمانی عێراقیان راگەیاندووە كە ناتوانن بۆ هەڵبژاردنی 1 ی نیسانی 2020 بە ووردبینی لە لیستی تۆماری بایۆمەتری و تۆماری دەنگدەراندا بكەن .  دەقی پرۆژە هەمواركراوەكە دەستكاریكرا كە لە 6 بڕگە پێكهاتبوو كە ئاماژە بەوە دەكات دەبێت وەزارەتەكانی ( ناوخۆ و تەندروستی و پلاندانان) وردبینی لە لیستی تۆماری دەنگدەراندا بكەن، خۆ ئەگەر پێش هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان وردبینی نەكرا ئەوا دەبێت دوای شەش مانگ لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێی پارێزگاكان وردیبینی بكرێت.  كەركوك لە هەڵبژاردنی داهاتودا بەپێی ئەو خشتەیەی لەلایەن لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراقەوە واژووی لەسەر كراوەو لە دانیشتنی دوێنێی پەرلەمانی عێراق پەسەندكرا، كورسی پارێزگاكانی عێراق بە پێی ژمارەی دانیشتوان دیاریكراوە. بەپێی یاساهەمواركراوەكە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان پارێزگای كەركوكیش دەگرێتەوە، كە 14 كورسی بۆ پارێزگای كەركوك دیاریكراوەو ( 13 كورسی گشتی و  1 كورسی كۆتای)ە، كورسیە گشتیەكان بەپێی ژمارەی دانیشتوان دیاریكراوە كە ژمارەی دانیشتوانی كەركوك بە ( یەك ملیۆن و 639 هەزارو 953 )كەس دیاریكراوە. ئەگەرچی ئێستا ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك ( 41 ) ئەندامە چونكە كەركوك تەنها بەشداری لەیەك هەڵبژاردندا كردووە ئەویش بەپێی یاسای ژمارە 71ی پۆڵبریمەری حاكمی مەدەنی عێراق بووە، كە بۆ هەر پارێزگایەك 41 كورسی دیاریكرابوو. بۆ پارێزگاكانی دیكەی عێراقیش بەپێی ژمارەی دانیشتوان كورسیەكانی ئەنجومەنی پارێزگا دیاریكراوە:  ئەنبار:   14 كورسی  بەسرە : 21 كورسی   یەك كورسی كۆتا بۆ مەسیحی قادسیە: 12 كورسی  موسەننا:   10 كورسی  نەجەف:  13 كورسی بابل:   16 كورسی  بەغداد:  50 كورسی، 3 كورسی كۆتایە( مەسیحی، سابئی، كوردی فەیلی) دیالە:    13 كورسی زیقار:   16 كورسی  سەڵاحەدین:   13 كورسی  كەربەلا:  11 كورسی  كەركوك:  14 كورسی میسان:  12 كورسی یەك كورسی كۆتا بۆ سائیبی نەینەوا:   27 كورسی، 3 كورسی كۆتا بۆ ( مەسیحی، ئێزدی، شەبەك) واست:  13 كورسی   یەك كورسی كۆتا بۆ فەیلی  كۆی گشتی 255 كورسی   پارتی دەنگی نەدا! لە كاتی دەنگدان لەسەر هەمواری یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق، فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان هۆڵی كۆبونەوەكانیان جێهێشت، لەگەڵ چەند پەرلەمانتارێكی یەكێتی، بەڵام ئەندامانی تری فراكسیۆنە كوردستانیەكان لە هۆڵەكەدا مانەوەو دەنگیان بە هەمواری یاساكەدا. ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە نەیویست ناوی بڵاوبكرێتەوە بە ( درەو میدیا)ی راگەیاند" پارتی دیموكراتی كوردستان هەر لە سەرەتاوە رازی نەبوو بەوەی هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوك بكرێت، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە لە ئێستادا پارتی لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك 12 ئەندامی هەیەو هەرگیز ئەو كورسیانە بەدەستناهێنێتەوە، بۆیە دەیەوێت دۆخەكە بەو شێوەیە بمێنێتەوەو هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوك نەكرێت" ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لەدوای هەڵبژاردنی 30ی كانونی دووەمی 2005 ەوە بەهۆی ناكۆكی پێكهاتەكانی ئەو پارێزگایەوە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە كەركوك ئەنجامنەدراوە، بەڵام بڕیارە لە هەڵبژاردنی 1ی نیسانی 2020 هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق هەڵبژاردن لە پارێزگای كەركوكیش بەڕێوە بچێت. كەركوك هەڵبژاردنی 2005 دا  لە هەڵبژاردنی 30/1/2005ی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوكدا لیستی (برایەتی كەركوك) كە لایەنە كوردیەكانی لە خۆ دەگرت لە كۆی( 41 كورسی پارێزگە 26 كورسی بەدەستهێنا بەرێژەی( 63.4% ) كورسی ئەو پارێزگایە، لەبەرامبەردا بەرەی توركمانی 8 كورسی و بەرێژەی ( 19.5% )ی كورسیەكان و  گردبوونەوەی عەرەبی 5 كورسی و بەرێژەی ( 12.2% ) و هاوپەیمانی ئیسلامی توركمانی 1 كورسی  بەرێژەی ( 2.4% ) و گردبوونەوەی نیشتیمانی عێراقی  1 كورسی و بەرێژەی ( 2.4% ) كورسی واتا كورد ( 63.4% ) كورسی ئەنجومەنی ئەو پارێزگایەی بەدەستهێنا، كە دەكرێت بوترێت لە ( 63.4% ) دەنگی ئەو پارێزگایەی بەدەستهێناوە بەڵام لایەنەكانی تر بە عەرەب و توركمانەوە ( 36.6% )ی كورسی ئەنجومەن و دەنگی پارێزگای كەركوكیان بەدەستهێناوە كەركوك لە هەڵبژاردنی 2010 دا  لە هەڵبژاردنی 7/3/2010 ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا كە كورد بە چەند لیستێك بەشداری كرد، لەكۆی ( 557 هەزارو 37 ) دەنگدەری پارێزگای كەركوك ، لە لیستە سەركەوتووەكاندا لیستی هاوپەیمانی كوردستانی كە لە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان و چەند پارتێكی دیكە پێكهاتبوو، توانی  (206 هەزارو 542 ) دەنگ بەرێژەی (37% )ی دەنگەكانی ئەو پارێزگایە بەدەستبهێنێت و 6 كورسی  لە كۆی 12 كورسی پشكی ئەو پارێزگایە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەدەستبهێنێت، كە رێژەی كورسیەكانی ( 50%) دەكات، هاوكات  لیستی عێراقیە (211 هەزارو 336 ) دەنگ و بەرێژەی ( 37.9% )ی دەنگی لیستە سەركەوتوەكانی ئەو پارێزگایەو  6 كورسی بەدەستهێنا واتا (50% ) و لیستی رافیدەین (28 هەزارو 78 ) دەنگ و بەرێژەی ( 5% )  و 1 كورسی لە كورسی كۆتا بەدەستهێنا. سەرەرای دەنگی لیستی هاوپەیمانی كوردستانی كە (206 هەزارو 542 ) دەنگی بەدەستهێنابوو دەنگی سەرجەم لیستە كوردیەكان لەو پارێزگایە ( 278هەزارو 170 ) دەنگی بەدەستهێنابوو بەرێژەی ( 49.9% )ی دەنگی ئەو پارێزگایە بەو پێەی لیستی گۆران ( 36هەزارو 554 ) دەنگ و یەكگرتووی ئیسلامی ( 24هەزارو 274 ) دەنگ، كۆمەڵی ئیسلامی ( 7 هەزارو 175) دەنگی بەدەستهێنابوو حیزبی شیوعی ( 3 هەزارو 397 ) دەنگی بەدەستهێنا بوو، كە نزیكەی ( 70 هەزار ) دەنگە كە ئەو دەنگانە لەبەر ئەوەی دەنگی پێویستیان نەهێنا بۆ كورسیەك كە بەهای كورسیەك ( 46 هەزارو 419 ) دەنگ بووە، هیچ كورسیەكیان بەدەستنەهێناو دەنگەكانیان سوتا. بەو پێیەش دەنگی كورد لە نێوان 2005 بۆ 2010 لە ( 63.4% ) دەنگی ئەو پارێزگایەوە بۆ ( 49.9% )ی دەنگی ئەو پارێزگایە دابەزی واتا بەرێژەی ( 13.5% )ی دەنگەكانی دابەزی رێژەی كورسیەكانیشی بەهەمان شێوە( 13.4% ) دابەزی. كەركوك لە هەڵبژاردنی 2014دا  بەڵام لە هەڵبژاردنی 30/4/2014 ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە پارێزگای كەركوك لە كۆی (570795 ) دەنگدەری ئەو پارێزگایە كە 12 كورسی هەبوو بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق یەكێتی ( 209964 ) دەنگی بەدەستهێنا 6 كورسی و پارتی ( 63076 ) دەنگی بەدەستهێنا 2 كورسی بەدەستهێنا بەهای كورسی لەو پارێزگایە ( 47566 ) دەنگ دەكات . كەركوك لە هەڵبژاردنی 2018 دا  لە دوایین هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە 12ی ئایاری 2018 دا  لە پارێزگای كەركوك پارتی دیموكراتی كوردستان بەشداری هەڵبژاردنی ئەو پارێزگایەی نەكرد، لە كۆی ( 12) كورسی و ( 487 هەزارو 142 ) دەنگدەر.  -    یەكێتی نیشتیمانی  6 كورسی و ( 177 هەزارو 920 ) دەنگی بەدەسهتهێنا -    هاوپەیمانی عەرەبی لەكەركوك 3 كورسی و ( 86 هەزارو 452 ) دەنگی بەدەستهێنا -    بەرەی توركمانی 3 كورسی و ( 82 هەزارو 33 ) دەنگی بەدەستهێنا -    لیستی نیشتیمانی ( گۆڕان، هاوپەیمانی، كۆمەڵ) لە كەركوك ( 14 هەزارو 914 ) دەنگی بەدەستهێنا بەبێ كورسی -    نەوەی نوێ (  13 هەزارو 665 ) دەنگی بەدەستهێنا -    حزبی سۆسیالیست دیموكراتی كوردستان ( 7 هەزارو 509 ) دەنگی بەدەستهێنا -    یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان ( 4 هەزارو 784 ) دەنگ كورد لە هەڵبژاردنی داهاتوودا تا ئێستا كورد زۆرینەیە لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لە كۆی 41 كورسی 26 كورسی هەیە، بەڵام ناكۆك و ناتەبان و لیستی برایەتی بەسەر چەندین گروپدا دابەش بووە، حزبە كوردیەكانیش لە كەركوك ناكۆكی زۆریان هەیە، یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان ئەگەرچی رێككەوتنیان هەیە بۆ هەڵبژاردن و دانانی پارێزگارێكی نوێ بۆ ئەو شارە ( تەیب جەبار) بەڵام تا ئێستا ئەو دوو حزبە كات و رێوشوێنی دانانی ئەو پارێزگایەیان دیارینەكردووەو پارتی تا ئێستاش سورە لەسەر ئەوەی دەبێت لە پێشدا بارودۆخی ئەمنی ئەو پارێزگایە ئاسایی بكرێتەوە ئەوكات ئامادەن بگەڕێنەوە كەركوك و بەشداری لە كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوكدا یكەن، بۆیە پێناچێت بەر لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بتوانرێت پارێزگاری نوێ دابنرێت، لە ئێستادا كێشەی كەركوك پەیوەستە بە كێشەو ناكۆكی نێوان یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان، پاشان پێكهاتەكانی دیكەو وڵاتە هەرێمایەتیەكان، چونكە جگە لە كەركوك، كورد لە خانەقین و دوزخورمات و شەنگال و موسڵێش ناكۆك و پەرتەوازەیە، ئەم ناكۆكیانە و بارودۆخی دوای ریفراندۆم و روداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر لە ناوچەكانی مادەی 140، بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی پارێزگاكان كاریگەری تەواوی لەسەر پێگەی كورد دەبێت.  

راپۆرت: نامیق رەسوڵ - محەمەد رەئوف لە كابینەی نۆیەمیشدا دۆسیەی نەوت خرایەوە جانتاكەی ئاشتی، پێشتر دەوترا هەموو وەزارەتی سامانە سروشتیەكان لە جانتاكەی ئاشتی هەورامیدایە، لەماوەی 14 ساڵی رابردودا و پێنج كابینەی یەك لەدوای یەك دۆسیەی نەوت دەخرێتە جانتاكەی ئاشتی هەورامیەوە، ئەمڕۆش بە فەرمانێك مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئاشتی هەورامی كرد بە  یاریدەدەری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری وزە، بە واتایەكی تر دۆسیەی نەوت سپێردرایەوە بە ئاشتی هەورامی. تا ئێستا فەرمانەكەی مەسرور بارزانی رون نیە كە بەپێی كام یاسا و بڕیار ئاشتی هەورامی كردووە بە یاریدەدەری خۆی، كە ئایا بەو بڕیارە وەزیری سامانە سروشتیەكان لە كابینەكەیدا ناهێڵیت،  یاخود ئاشتی هەورامی لە وەزارەتی سامانە سروشتیەكان دورخستۆتەوە. بەڵام بە لێكدانەوەی ئەو دەسەڵاتانەی كە لە فەرمانەكەی مەسرور بارزانیدا هاتووە، ئاشتی هەورامی لەگەڵ ئەوەی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت دەبێت بۆ كاروباری وزە، دەسەڵاتەكانی وەزیری سامانە سروشتیەكانیشی دەبێت.   دەسەڵاتەكانی ئاشتی هەورامی  بەپێی خاڵی یەكەمی ئەو دەسەڵاتانەی مەسرور بارزانی بۆ ئاشتی هەورامی دیاریكردووە، (یاریدەدەری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران بۆ كاروباری وزە) دەسەڵاتی جێبەجێكردنی دەبێت" بەدواداچوونی جێبەجێكردنی بڕیار و راسپاردەو سیاسەتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان - عیراق لە بواری نەوت و غاز، بەپێی مادەی شەشەم لە یاسای نەوت و غازی هەرێمی كوردستان – عێراق، ژمارە 22 ساڵی 2007 بەراوێژ لەگەڵ سەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیران" بەپێی ئەم خاڵە بێت ئاشتی هەورامی دەسەڵاتی جێبەجێكردنی هەیە واتا مومارەسەی كاری وەزیری دەكات و لەگەڵ پلەی یاریدەدەریدا وەزیری سامانە سروشتیەكانیش دەبێت. بەپێی خاڵی پێنجەمی ئەو دەسەڵاتانەی مەسرور بارزانی بۆ ئاشتی هەورامی دیاریكردووە ئاشتی هەورامی دەبێتە ئەندامی ئەنجومەنی هەرێمی بۆ نەوت غاز " ئامادەبوونی لە كۆبوونەوەكانی ئەنجومەنی هەرێمی نەوت‌و غاز بەپێی مادەی چوارەم لە یاسای نەوت و غازی هەرێمی كوردستان – عێراق ژمارە 22 ساڵی 2007 ، داڕشتنی بەرنامەی كۆبوونەوەكان" ئامادەبون لە كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی هەرێمی واتا ئەندامی  ئەنجومەنەكە، مادەی 4ی یاسای نەوت و غازی هەرێمی كوردستان ئاماژە بە ئەندامانی ئەنجومەنی هەرێمی نەوت و غاز دەكەن كە پێكهاتون لە : 1-    سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران – سەرۆكی ئەنجومەنەكە  2-    جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران- جێگر 3-    وەزیری سامانە سروشتیەكان – ئەندام 4-    وەزیری دارایی و ئابوری – ئەندام  5-    وەزیری پلاندانان – ئەندام  خۆ ئەگەر بەدەر لە وەزیری سامانە سروشتیەكان، یاریدەدەری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری وەزە، ببێتە ئەندامی ئەنجومەنی هەرێمی بۆ نەوت و گاز ئەوكات دەبێت یاسای نەوت و گازی هەرێمی كوردستان ژمارە 22ی ساڵی 2007 هەموار بكرێتەوە، بۆیە پێدەچێت ئامادەبونی لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی هەرێمی نەوت گاز تەنها وەك راوێژی یاخود بەشدار بوو بێت نەك ئەندامی ئەنجومەنەكە  فەرمانێك بەبێ‌ پشت بەستن بە یاسا مەسرور بارزانی بە فەرمانی ژمارە (4) كە رۆژی 15ی تەمموز دەریكردووە بڕیاریداوە بە راسپاردنی عەبدوڵا عەبدولڕەحمان عەبدوڵا ناسراو بە ( ئاشتی هەورامی) بە پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران بۆ كاروباری وزە. مەسرور بارزانی لە فەرمانەكەیدا بۆ دانانی ئاشتی هەورامی بە یاریدەدەری سەرۆك وەزیران پشتی بە هیچ دەقێكی یاسایی نەبەستووە‌و ئاماژەی بە هیچ دەقێك نەداوە كە دەسەڵاتی ئەوەی پێببەخشێت كەسێك بكاتە یاریدەدەری سەرۆك وەزیران. یاسای ئەنجومەنی وەزیران چی دەڵێت؟ یاسای ژمارە (3) ی ئەنجومەنی وەزیران كە ساڵی 1992 پەرلەمانی كوردستان پەسەندیكردووە‌و تائێستا 10 جار هەمواركراوەتەوە هیچ جۆرە ئاماژەیەكی بۆ پۆستی یاریدەدەری سەرۆك وەزیران تێدا نیە بەڵكو دەڵێت" ئەنجومەن باڵاترین دەزگای جێبەجێكردنە لە هەرێمدا‌و لە سەرۆك‌و جێگرەكەی‌و وەزیرەكان پێكدێت". یاریدەدەری سەرۆك وەزیران لە عێراق لە كابینەی نوێی حكومەتی عێراقدا كە عادل عەبدولمەهدی سەرۆكایەتی دەكات، دوو یاریدەدەری سەرۆك وەزیران هەن بۆ كاروباری دارایی و وزە، بەڵام هەردووكیان پلەی وەزیری پسپۆریان هەیە بریتین لە: - فوئاد حسێن، وەزیری دارایی‌و یاریدەدەری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری دارایی. - سامر غەزبان، وەزیری نەوت‌و یاریدەدەری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری وزە. بەڵام لە دیاریكردنی یاریدەدەری سەرۆك وەزیرانی بۆ كاروباری وزە ( ئاشتی هەورامی) پۆستی وەزیری سامانە سروشتیەكانی نیە، واتا پلەی یاریدەدەر بەبێ پۆستی وەزیری، بە پێچەوانەی بەغدادەوە كە یاریدەدەری سەرۆك وەزیران پۆستی وەزیریان هەیە.  كەمكردنەوەی رۆڵی وەزیرەكان بە گوێرەی زانیارییەكانی (درەو میدیا) مەسرور بارزانی، بەنیازە یاریدەدەرێكی تر بۆ كاروباری دارایی دابنێت‌و باس لەوەشدەكرێت كە ئەو ئەركە بە (رێباز حەملان) وەزیری پێشووی دارایی بسپێردرێت. دانانی دوو یاریدەدەر بۆ كاروباری (وەز‌و دارایی) كەمكردنەوەی رۆڵی وەزیرەكانی ئەو دوو وەزارەتەیە‌و كۆنترۆڵكردنی دۆسیەی نەوت‌و داراییە لەلایەن سەرۆك وەزیرانەوە، ئەگەرچی تائێستا مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت هیچ كەسێكی بۆ پۆستی وەزیری سامانە سروشتییەكان دیارینەكردووە‌و پێدەچێت خۆی ئەو پۆستە بەڕێوەبەرێت‌و بە گوێرەی یاسای ژمارە (3)ی ئەنجومەنی وەزیران، سەرۆك وەزیران مافی ئەوەی هەیە یەكێك لە وەزارەتەكانی حكومەتەكەی بە ئەسالەت یان بە وەكالەت بەڕێوەبەرێت. یاریدەدەر بۆ كاروباری چاكسازی بە گوێرەی رێككەوتنی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان‌و بزوتنەوەی گۆڕان بۆ پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بڕیاردراوە یاریدەدەری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری چاكسازی بە پلەی وەزیر دابنرێت، بدرێت بە گۆڕان‌و لەناو گۆڕانیشدا ئەو پۆستە چەند كەسێك كاندیدن لەوانە جەلال جەوهەر ئەندامی خانەی راپەڕاندن، شوان قلیاسانی هەڵسوڕاوی گۆڕان، بەڵام هێشتا  ئەم یاریدەدەرە كە بە فەرمی پێشوەخت رێككەوتنی لەسەركراوە دەستبەكارنەبووە‌و لەلایەن بزوتنەوەی گۆڕان‌و پارتی دیموكراتی كوردستانیشەوە جەختلەوەدەكرێتەوە كە بۆ دەستبەكاربوونی پێویستە پەرلەمانی كوردستان یاسایەكی بۆ دەربكات، ئەمەش لە كاتێكدایە كە ئاشتی هەورامی بەبێ‌ یاسای پەرلەمان بە فەرمانێك لەلایەن سەرۆك وەزیرانەوە كرا بە یاریدەدەر بۆ كاروباری وزە.  

درەو میدیا:  مەلا بەختیار لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، لەكۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا پڕۆژەكەی بۆ چارەسەری كێشەكانی یەكێتیی و چاكسازی راگەیاند وەك هەڵسەنگاندنێكی رەخنەییانەی كە چەندین تەوەر لەخۆدەگرێت: - حكومەتەكان، نەك سەركەوتوو نەبون لە دەستەبەری ژێرخانی ئابوری تۆكمە، بەڵكو چەندین كابینە جەزرەبەیان لە بونیاتنانی ژێرخانی ئابوری داوە - كابینەی هەشت‌و ئێستاش كابینەی (9)یان خستەژێر باری ملیارەها دۆلار قەرزو بانكەكانیان بەتاڵ كردو پرۆژەكانیان چوار ساڵ راگرت‌و پاشەكەوتی موچەیان بەناچاریی كردە مەینەتی موچەخۆر - دەبوایە كابینەی (7) بدرێتە دادگا نەك پاداشت بكرێ‌ - كاریان گەیاندۆتە ئەوەی بەشێكی سەیتەرەكان بە قۆنتەرات دراوون - كۆمپانیا نەماوە سەرانەیان لێنەسێنن - ئێستا تاڵانی تریشیان داهێناوە، ئەویش شكاندنی بۆریە نەوتەكانە - شەوانیان كردۆتە قەڵای فرۆشتنی كاروانی تەنكەرە نەوت بۆ سەر سنورەكان‌و پاڵاوگە ئەهلیەكان - بیرتانە لە كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی وتم: هیچ نەبێ‌ بەقەد پارتی گەندەڵ‌و دزەكان سزا بدەین، هەر باشە. بەشێكتان پێكەنین‌و بەشێكیشتان بەسەرسوڕمانەوە سەیرتان كردم * لەبارەی سیستەمی حوكمڕانی‌و حكومەت - هێشتا یەكێتی، هەڵوێستێكی راستەقینەی بۆ گۆڕینی سیستەمی حوكمڕانی نەك نەبووە، بگرە نەشمانتوانیووە جومگە سەرەكیەكانی هێزی چەكدارو ئاساییش یەكبخەین - هێزی چەكداری چەندین بەرامبەر، پەرەیان پێدراوە - رەخنەكانیشمان لە پشكە حكومەتی پارتی، هێندە شەرمنانەیە، كە هەرگیز ناتوانێ‌ جیاوازی‌و پاكی یەكێتی‌و راستگویەتی لە دژایەتی گەندەڵی، بەرامبەر پارتی دەربخات - سەدان بەڵگە لای پارتی لەسەر گەندەڵەكانی یەكێتی‌و دەڤەری سەوزو شیرینی نەوت هەیە - سیستەمی حوكمڕانی كەمترین گۆڕانكاریان تێدا كراوە - هێزەكانی چەكدار، پەرتەوازەو پەیوەندی تایبەتیان بەهێزتر بووە - چەكی هێنراوی قاچاغ‌و، بازاڕی چەكی ناشەرعی، هەتا هاتووە زیادی كردووە - كەلێنی گەورە گەورەی تێپەڕاندنی تاوان‌و، تاڵان‌و، پەراوێزخستنی یاسا، فراوانتر دەكرێ‌ - یاسا، تەنها لەسەر خەڵكی بێكەس، سەروەرە، وەكوتر، یاساو رێسا، رۆژانە ئەتك دەكرێن، كە حاكم‌و پۆلیسیش بڕیاری گرتنیان دەردەكات، تاوانباران خۆیان دەدەنە پەنای ئەم‌و ئەو بەرپرسیار لەناو حزبەكان. یان لەنێوان هەولێرو سلێمانیدا تەراتێن دەكەن  - حزب نییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هێندەی یەكێتی بەرپرسەكانی ئاشكراو نهێنی، تەسریح بدەن‌و، رای گشتی چەواشە بكەن‌و، بەرنامەی حزبەكە تێكبدەن‌و، بوختان هەڵبەستن - باوەڕ ناكەم، حزبێك هەبێ‌، بە پارەی دەزگاكانی، بەئەندازەی یەكێتی سایتی نهێنی‌و پەیچی سەیروسەمەرەی شكاندن‌و تومەت هەڵبەستنی هەبێ‌!!  - بەشە دەسەڵاتی حوكمڕانی یەكێتی، چ ئەوانەی سەرۆك وەزیران‌و جێگرانی بوون، چ ئەوانەی لە وەزارەتی ناوخۆو پێشمەرگەدا، كاربەدەست بون. بۆ یەك جاریش پێیان لەسەر سزای گەندەڵ دانەگرتووە - لەبەرامبەر روداوە كارەساتبارو چارەنوسسازەكانیشدا، یەك وەزیر دەستبەرداری پۆستەكەی نەبووە - چۆن رێی تێدەچێ‌، لەناو ئۆرگانە باڵاكانی یەكێتیدا، لەسەر هیچ پێشێلكارییەك، تاقە بەرپرسێك سزا نەدرابێ‌؟ تاقە باندێك نەگیرابێ‌ ؟ - چۆن دەتوانین، بڕوا بەخەڵك بهێنین، كە یەكێتی، لە (دە-پانزە) ساڵی رابوردودا، تاقە بەرپرسێكی تیادا نەبووە شایەنی سزای حزبی‌و لێپێچینەوەی یاسایی بێ‌؟! *   ژیانی حزبایەتی - مەرجەعیەتی حزبایەتی‌و مەركەزیەت، نەماوە - چاودێری كادرو ئۆرگان‌و سەركردەكان، نەماوە - جێبەجێكردنی پرنسیپی سزاو پاداشت، نەماوە - لێپرسینەوە لە كەمتەرخەم، هەلپەرست، تاوانبار، ئۆرگان‌و پۆستی سەرنەكەوتوو، نەماوە - دەستەگەری، هەتا هاتووە تەشەنەی سەندووەو، تەكەتولەكان لەبری سزا، پاداشت دەكرێن - زۆربەی ئۆرگانەكان، وەكو فەرمانگەی فەرمانبەرانیان لێهاتووەو هەفتەش تێناپەڕێ‌، پلەی تەكەتول‌و پۆستی واسیتە، بەرزنەكرێتەوە - داخوازی شەخسی جێگەی بەرنامەی پەروەردەكردن‌و ئەرك راپەڕاندنی گرتۆتەوە - جیاوازی لەنێوان دڵسۆزو هەلپەست، خاوەن پرنسیپ‌و بێ‌ پرنسیپ، مۆڕاڵ‌و رێزی هەڤاڵ، ئەوەندە كاڵ بۆتەوە، نەبێتەوە - رەوشتی بەرزی حزبایەتی‌و پەیوەندی هەڤاڵانە، كراونەتە قوربانی پیلانگێڕی‌و هەوەسبازی! - موزایەدەی سیاسی جێگەی راستگۆیی لەراگەیاندن‌و رەخنەی بونیاتنەرانەی گرتۆتەوە - كۆبونەوەكان، پرنسیپ‌و نرخی بڕیاردانیان نەماوە. چونكە پێشوەخت، لەكۆبونەوە لاوەكیەكاندا، هەموو رێكەوتنێكی ژێربەژێر دەكرێ‌‌و تەكەتولەكانی بەرژەوەندییە جۆراوجۆرەكان، بڕیار دەدەن - ئەندامان بەردەوام واز لە ریزەكانی یەكێتی دەهێنن‌و تاك‌و تەرا دێنە ریزی یەكێتی. ئەویش لە یەك دوو دەڤەرەی تایبەتی ناوچە كێشەلەسەرەكان - خاوەن سەفتە دۆلارەكان، سەرقاڵی قوڵكردنی گیانی دەستەگەری‌و، كڕینی ویژدانی كادر‌و، كردنەوەی دەیان سایت‌و پەیجی پیاهەڵدانی ئەم‌و ئەون‌و شكاندنی هی ترن - بۆتە باو لەناو كادراندا، كە هەڵگەڕانەوە لەیەكێتی‌و دژایەتی یەكێتی، سودی زیاترە لەدڵسۆزیی بۆ یەكێتی - لەهەمووش خراپتر، زۆربەی سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی، نمونەیەكی جوانی پاراستنی پرنسیپەكان‌و بەهای حزبایەتیان، لەساڵانی رابوردودا، پێشكەش نەكردووە. بەڵكو جەزرەبەشیان لێداوە   •    پەیوەندی یەكێتی‌و لایەنەكان -    چەند هەڤاڵێكی مەكتەبی سیاسی، پێش هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە(21/9/2013) زانیاری هەڵبەستراویان لەسەر پێگەو كاریگەری یەكێتی دەدایە جەنابی مام - دواجار لەكەركوكدا بڕیار درا، لە لیستی هاوپەیمانی لەگەڵ پارتی دووربكەینەوەو سەربەخۆ دابەزین، زۆربەمان سواری شەپۆلی راپۆرتی هەڵە بوین‌و سوربوین لەسەر خەیاڵپڵاوی - سەرەنجامی تەواوی هەڵبژاردنەكانیش، دوای دەرچونمان لەهاوپەیمانێتی پارتی، بینی، كە تا ئێستاش باجەكەی دەدەین - هاوپەیمانی لەگەڵ پارتی سودی بۆ ئەزمونەكەمان‌و پارتی‌و یەكێتیش هەبوو. كەچی دۆستایەتی لایەنەكانی تر، كێشەی جۆراوجۆریان لێدەكەوتەوە - خۆپیشاندانەكانی 17/ی شوبات‌و ناڕەزاییەكانی دوای ئەوەو ئاڕاستەی راگەیاندنی لایەنەكان بۆ نابوتكردنی حكومەتی هەرێم، بەتایبەتی یەكێتی، گومان ناهێڵن، كە دوركەوتنەوەمان لە رێكەوتنی ستراتیژی، هەڵەیەكی ستراتیژی بوو - لەبەرامبەردا، هەر ئەوانەی پێیانوابوو، دوركەوتنەوە لە پارتی، نزیكمان دەخاتەوە لە گۆڕان، لەژێرەوەو لەسەرەوە، رەنجێكی كەمیان نەدا، قسەكانیان بهێننەدی. بەڵام سەرنەكەوتن - بینیمان گۆڕان، لە قۆناغی یەكەمدا، هەر هاوپەیمانییان لەگەڵ پارتیدا هەڵبژارد، نەك یەكێتی. تەنانەت كۆنفرانسەكەشیان بردە هەولێر! - هەمیشە وتومانە، نە لەگەڵ پارتی بین دژی گۆڕان‌و نە لەگەڵ گۆڕانیش بین دژی پارتی - نەدەچووە هزرم، گۆڕان، بتوانێ‌ سیاسەتی خۆی، لە سیاسەتی تێكشكاندنی یەكێتیەوە بۆ هاوپەیمانی ستراتیژی، لەگەڵماندا بگۆڕێ‌ - كاتێك، لە روداوەكانی 17/ی شوباتیشدا، پارتی شەوێكیان لەپڕ هێزی بۆ سەر گۆڕان نارد، یەكەمین كەس، بەندە، لەكۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی، دژی بوم - ئەو هەوڵەی دامان بۆ ئاشتەوایی نێوان گۆڕان‌و یەكێتی، هەتا گەیاندمانە لێكتێگەیشتنی دەباشان، پرۆسەكە بەقۆناغ بەردەوام بوایە، دڵنیام هەردولامان یەكمان دەگرت * پەیوەندی یەكێتی‌و پارتی - شەڕی ناوخۆی دوای راپەڕین، لە شەڕی ناوخۆی شۆڕش، زیانی زۆرتر بە شكۆی نەتەوەكەمان گەیاند. كە شەڕ هەڵگیرسا، زۆر دژی بوم - ساڵی (1994-1995) لەگەڵ عارف تەیفورو شەهید سەعد عەبدوڵڵا كراینە بەرپرسیاری پەرەنەسەندنی شەڕ بۆ ناو هەولێر، چەندین جار، گیانبازیمان دەكرد، بۆ دامركاندنەوەی شەڕ لەناو گەڕەك‌و بازاڕەكانی هەولێر - چیرۆكی تاڵم لایە، كە فەرماندەی هەردوولا، بۆ تاڵانی‌و دەستكەوتی شەڕ، چۆن شەڕەكەیان گەرمتر دەكرد. دەیانیش كرانە قوربانی تاڵانی * كنەی هەلپەرستی - دەنگی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی، لەهەڵبژاردنەكانی عێراق‌و كوردستاندا، زۆر كەمترە لە رێژەی دەنگی ئەو كاندیدانەی سەركردایەتی نەبون - كاندیدی خزم خزمێنەو، كاندیدی تەكەتولەكان، لە سنوری مەڵبەندەكانداو، لەناو هێزەكانی پێشمەرگەو چەكداری دەڤەری سەوزدا، رێژەی دەنگەكانیان بەڵگەی دابەزینی متمانەی ئەو دەنگدەرانەیە بە لیستی یەكێتی‌و كاندیدی تەكەتول‌و خزم‌و بنەماڵە\ - هیچ كەسێكتان لەخۆتان پرسیووە، لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، لەناو سەنتەری سلێمانیدا، تاقە كاندیدێكی شارەكە، بۆچی متمانەی وەرنەگرتووە؟ هەڤاڵ زیادو سەلمە دەرچون، خەڵكی سەیدسادق‌و چەمچەماڵن - هیچ كەسێكتان لەخۆتان پرسیووە، لەناو تەواوی هێزەكانی پێشمەرگەو ئاساییش‌و پۆلیسدا، بۆچی سەپاندنی كاندیدی كورەكان‌و تەكەتول‌و خزمەكانتان، بەهەوڵی بێوچان‌و پارە هەڵڕشتن‌و فشاری دەرونی، یەكێتی شەرمەزار دەكەن؟ - لەخانەقین كە قەزایەكە دەتوانرێ‌ شێركۆ میروەیس دەربچێندرێ‌ بۆ پەرلەمان‌و پیلانی لایەنەكانیش نەبوایە (تایبەت دەنگەكانی هاودیدەكان!!) سۆزان مەنسوریش دەردەچێنرا. بەڵام لەگەرمیاندا، سێ‌ قەزاو (26) ناحیە‌و سەدان گوند هەن، نەتوانراوە تاقە كاندیدێكی پەرلەمانی عێراق دەرچێنرێ‌! - بۆچی لە هەولێری پایتەختدا، دوو هەڵبژاردنە ناتوانرێ‌ دو كاندید زیاتر سەربخرێ‌؟     دەقی پرۆژەکە لەگەڵ گەڵاڵەی قۆناغەکە: هەڵسەنگاندنێکی رەخنەگرانە مەلا بەختیار بەرێز / جێگری سكرتێری گشتی (ی.ن.ك) بەرێزان/ ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی بەرێزان/ ئەندامانی ئەنجومەنی ناوەند بەرێزان/ ئۆرگانەكانی یەكێتی سڵاوێكی هەڤاڵانەتان پێشكەش بێ‌‌و بەهیوام ئەم بۆچونانەم وەكو پەیامێك بەوردیی بخوێننەوەو بڕیاری پێویستی دەربارە بدەن. پەیامەكە، پەیامی پەرۆشیمە بۆ دەربازكردنی یەكێتی لەم قەیرانەی تێیكەوتووە. بۆیە بەراشكاویی پەنجەم خستۆتە سەر برینەكان، چونكە ئەمە تاقە رێگای دۆزینەوەی چارەسەرە. پینەوپەڕۆ، یان سیاسەتی رازیكردن‌و خاترگرتن، شكستیان خواردو سەرەنجامی رازیكردنی تەكەتولەكانیشمان بینی!! حەوت مانگ پێشتر دەستم بە نوسینی ئەم بۆچونانە كردووە، بەڵام لەبەرئەوەی یەكێتی لەدانوستاندن بوو، رامگرت. بەڵكو بتوانن سیاسەتی هاوسەنگی لەحكومەتی كوردستاندا سەربخەن، ئێستا كە بەوشێوەیە دانوستانی پێكهێنانی سەرۆكی پەرلەمان‌و حكومەتتان دوای (9) مانگ بگرەو بەردە، یەكلاكرایەوە، بەبێ‌ ئەوەی ئەزیەت بكێشن تەنانەت سەیری یەك سیڤی (200) هەڤاڵ‌و خاوەن بڕوانامە بكەن، كە ئومێدەوار بون یەكێتیەكەی مام‌و شەهیدان، پاداشتی خەبات‌و تواناكانیان بداتەوە. لەهەمووش ناخۆشتر ئەوەیە، كۆمیتەیەكی مەكتەبی سیاسی دوو ساڵە تەتەڵەی داخوازی كادرەكان دەكات. بەم كارە، گومانتان لای یەك ئەندامی یەكێتی نەهێشتەوە كە بڕیاری تەكەتولتان، زۆر لە هەموو ئۆرگان‌و كەسانی بەتواناو ئۆرگانە شەرعیەكان لا گرنگترە. كە دۆخی یەكێتیش وای بەسەرهێنرا،  ئیتر كاتی ئەوەیە، منیش، هاوكاتی داوای هەزاران ئەندامانی یەكێتی بۆ بەستنی  كۆنگرە، قسەی خۆم لەفۆرمێكی هەڵسەنگاندن‌و رەخنەدا دەرببڕم. پەیامێك لەبری پرۆژەیەك هەڤاڵان! یەكێتی، توێژینەوەی زۆری ناوێ‌، ساغی بكەینەوە، لە چ دۆخێكی سیاسی‌و جەماوەری‌و حزبایەتیدایە. تەنها ئاماری دەنگدەرانی یەكێتی لەچەندین هەڵبژاردندا، وەكو پێشەكی بەسن هەتا تێبگەین، پێگەی یەكێتی، سەرەنجامی بێزاری خەڵك لەرەفتاری نابەجێ‌‌و سیاسەتی نەخوازراو، چەند لاواز‌و ئایندەشی، چەند مەترسیدارترە. فەرموون دیقەتی رێژەكان بدەن. سامپڵی دوو هەڵبژاردنی عێراق: یەكەم: ساڵی (2014) دەنگی یەكێتی (847711) بووە. دووەم: ساڵی (2018)  دەنگی یەكێتی گەیشتۆتە (617144) واتا (230567 دووسەدو سی هەزارو پێنج سەدو شەست‌و حەوت) دەنگ دابەزیوە. سامپڵی دوو هەڵبژاردنی كوردستان: یەكەم: ساڵی (2013) دەنگی یەكێتی (350500) بووە. دووەم: ساڵی (2018) دەنگی یەكێتی (319912) بووە.  واتا (30588) دەنگ دابەزیوە، ئەمە لەكاتێكدا لەماوەی ئەو چوار ساڵەدا، چوار نەوەی تر مافی دەنگدانیان هاتۆتە سەر كۆی دەنگدەرانی هەرێمی كوردستان‌و عێراق. دیارە، ئەم هەڵبەزو دابەزە، لە رێژەی دەنگدەران، هۆی بابەتی‌و خۆیی هەیە. پێویستە رونیان بكەینەوە. هۆیە بابەتیەكان، پرۆسەیەكە خۆبەخۆ دەخەمڵێ‌‌و كەمتر، كاریگەری فاكتەرە خۆییەكانی لەسەرە. ئەوەی بۆ یەكێتی هەمیشە چارەنوسساز بووە، هۆكارە خۆییەكانی حكومەت‌و سیاسەتی حزب‌و حزبایەتیە. بۆیە جەخت لە هۆكارە خۆییەكان دەكەینەوەو بەس.       لەڕوی ئابوریەوە -   لەباری ئابوریەوە؛ حكومەتەكان، نەك سەركەوتوو نەبون لە دەستەبەری ژێرخانی ئابوری تۆكمە، بەڵكو چەندین كابینە جەزرەبەیان لە بونیاتنانی ژێرخانی ئابوری داوەو كابینەی هەشت‌و ئێستاش كابینەی (9)شیان خستە ژێر باری ملیارەها دۆلار قەرزو بانكەكانیان بەتاڵ كردو پرۆژەكانیان چوار ساڵ راگرت‌و پاشەكەوتی موچەیان بەناچاریی كردە مەینەتی موچەخۆر. لە حكومەت‌و پەرلەمانێكدا یاسا سەروەر بێ‌‌و چاودێری قەیران بكرێ‌، دەبوایە كابینەی (7) بدرێتە دادگا نەك پاداشت بكرێ‌. بەرەنجامی سەرجەم ئەو سیاسەتە ئابوریە شكستخواردووە دەركەوت كە: شكستی حكومەتەكانە لە زیادكردنی داهاتی خۆماڵی، لەچاودێریكردنی بازاڕی ئازاد، لە بەملیاردێربونی توێژێكی مشەخۆر، لەسەر حسابی بەرخۆر. لە سیاسەتی دەروازەی كراوە بۆ هاوردەو لاوازكردنی شمەكی هەناردە، دەستەبەرنەكردنی كارەباو بەرەڵڵایی لە بازاڕی دەرمانی بەسەرچوو..تاد. كورتیەكەی: سیاسەتی ئابوری كوردستان لەدوای رێكەوتنی نەوت بەرامبەر بە خۆراك لەعێراقدا (986) پستبەستن بووە بە وەرگرتنی پارەی مۆڵی عێراق‌و پاشان بودجە‌و سەرفكردنێكی بەبێ‌ پرۆژەی زیادكردنی داهات! بەڵكو وەرگرتنی بودجە، كرایە بنەمای سیاسەتی ئابوری لەسەر حسابی، بوژاندنەوەی بازاڕی ناوخۆیی. بۆیە، یەك چارەكە سەدەیە سەرفیاتی حكومەت، زۆر زیاتر بووە لەداهاتی زێدە مەسرەف. واتا: نەهێشتنی پاشەكەوتی دارایی‌و دەستەبەری دراو. سەرەنجام بینیمان، دوای فشاری حكومەتی ئیتیحادی لەسەر هەرێم‌و داشكانی نرخی نەوت لەبازاڕەكانی جیهاندا، ئابوری كوردستان داڕما. داڕمانەكەش بازاڕی كوردستانی ئیفلیج‌و گیرفانی موچەخۆری بەتاڵ كرد. ئاكام، ناڕەزایی بێڕادەی جەماوەر دژی حكومەت وروژاو ناڕەزاكان هەڵیانكوتایە سەر بارەگاو فەرمانگەو ئەزمونەكەشمان لەروخان نزیك كەوتەوە. بەڵام بە راوێژی پسپۆڕان، سیستەمی بایۆمەتری‌و كۆنترۆڵكردنی موچەو داهات‌و سەرف تاڕادەیەك رێكخرایەوە، كە كارێكی ئیداری‌و ئابوری سەركەوتوو بوو. دۆخەكەش تاڕادەیەك دەرباز كرا. بەڵام دەریشكەوت، گەندەڵی، مشەخۆری، دزی، تەخشان‌و پەخشان، دامەزراندنی سەدان هەزار موچەخۆر بێ‌بنەما، كۆمپانیای گومڕایی‌و بەرتیلخۆریی، بەخشینەوەی پلەو پۆستی (حزبایەتی-خزمایەتی) دەست بەسەرداگرتنی ئەرزی كشتوكاڵ، بەردەڵانی (سەخەری) دارستان..تاد، دەركەوت، ئەو دیاردە قێزەونانە، لەهەناوی حكومەت‌و سیستەمی حوكمڕانیدا، چ كارەساتێكی دوچاری ئابوری وڵات كردبوو. كە سەرەنجام، بەشی زۆری باجی ئەو سیاسەتە ئابوریەو، ئەو نەهامەتیەی حوكمڕانی هاوڵاتی‌و، موچەخۆرو، سەرمایەدارو كۆمپانیاكانی كوردستان‌و پرۆژە خزمەتگوزاریەكان دایان. بەتایبەتی لە دەڤەری سەوزدا. بەڵام مشەخۆرەكانی بەرپرسیار لەو كارەساتە، نەك سزا نەدران، بەڵكو لەو میحنەتە ئابوریەی گەلەكەشماندا، كە سەدان هەزار موچەخۆر لەبەردەمی بانكەكان، داماو داماو بۆ موچەكانیان رێچكەی برسێتیان دەبەست، كەچی دزی‌و فزی، زیاتر دەكرا. دزی بچوك، تەشەنەی سەند بۆ تاڵانی گەورەی نەوت فرۆشتن‌و ژێربەژێر رێكەوتن لەگەڵ ئەم كۆمپانیا‌و ئەو پایتەخت. تا كاریان گەیاندۆتە ئەوەی بەشێكی سەیتەرەكان بە قۆنتەرات دراوون. كۆمپانیا نەماوە سەرانەیان لێنەسێنن. بەمەشەوە نەوەستاوون، ئێستا تاڵانی تریشیان داهێناوە، ئەویش شكاندنی بۆریە نەوتەكان‌و، شەوانیشیان كردۆتە قەڵای فرۆشتنی كاروانی تەنكەرە نەوت بۆ سەر سنورەكان‌و پاڵاوگە ئەهلیەكان. كەچی هەموو ئەو كارەساتانەو كاریگەرییە نالەبارەكانی لەسەر خەڵك، بەبێ‌ كەمترین لێپێچینەوە، سەرانی گەندەڵی  ئەژدیهائاسا، هەر سەری گەندەڵەو لە پەیكەرەی حكومەت‌و كۆمپانیاكاندا زیاد دەكەن. بیرتانە لەكۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی وتم: هیچ نەبێ‌ بەقەد پارتی گەندەڵ‌و دزەكان سزا بدەین، هەر باشە. بەشێكتان پێكەنین‌و بەشێكیشتان بەسەرسوڕمانەوە سەیرتان كردم.       سیستەمی حوكمڕانی‌و حكومەت یەكێتی، لەدوای یەكەمین هەڵبژاردنەوە، حكومەتی هەڵبژاردو پارتیش سەرۆكایەتی پەرلەمان. لەهەموو كابینەكاندا، یان سەرۆك یاخود جێگری سەرۆك‌و بەشێكی كابینەكەمانمان هەبووە. لەدوو كۆنگرەو سێ پلینیۆمدا، باسی سەرەكیمان، گۆڕینی سیستەمی حوكمڕانی‌و دامەزراندنی حكومەتی توانامەندە. بەڵام بەداخەوە، دوای هەموو ئەو بڕیارانەی كۆنگرەو پلینیۆم‌و راگەیەندراوی كۆبونەوەكانی سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی، هەروەها نوسینی چەندین پرۆژەو نەخشەڕێگا، لەبەر زاڵكردنی جەمسەرەكانی تەكەتول، هێشتا یەكێتی، هەڵوێستێكی راستەقینەی بۆ گۆڕینی سیستەمی حوكمڕانی نەك نەبووە، بگرە نەشمانتوانیووە جومگە سەرەكیەكانی هێزی چەكدارو ئاساییش یەكبخەین، بەڵكو پەرتەوازەتر كراوون‌و هێزی چەكداری تایبەتیش، چەندین بەرامبەر، پەرەیان پێدراوە. تەنانەت رەخنەكانیشمان لە پشكە حكومەتی پارتی، هێندە شەرمنانەیە، كە هەرگیز ناتوانێ‌ جیاوازی‌و پاكی یەكێتی‌و راستگویەتی لە دژایەتی گەندەڵی، بەرامبەر پارتی دەربخات. چونكە سەدان بەڵگە لای پارتی لەسەر گەندەڵەكانی یەكێتی‌و دەڤەری سەوزو شیرینی نەوت هەیە، ئەمانە بەشی زۆری مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتیان ناچار كردووە، تەنها بۆ دەستكەوتی خۆیان پێ دابگرن‌و بەس!! بۆیە: - سیستەمی حوكمڕانی كەمترین گۆڕانكاریان تێدا كراوە. - هێزەكانی چەكدار، پەرتەوازەو پەیوەندی تایبەتیان بەهێزتر بووە. - چەكی هێنراوی قاچاغ‌و، بازاڕی چەكی ناشەرعی، هەتا هاتووە زیادی كردووە. - كەلێنی گەورە گەورەی تێپەڕاندنی تاوان‌و، تاڵان‌و، پەراوێزخستنی یاسا، فراوانتر دەكرێ‌. - یاسا، تەنها لەسەر خەڵكی بێكەس، سەروەرە، وەكوتر، یاساو رێسا، رۆژانە ئەتك دەكرێن، كە حاكم‌و پۆلیسیش بڕیاری گرتنیان دەردەكات، تاوانباران خۆیان دەدەنە پەنای ئەم‌و ئەو بەرپرسیار لەناو حزبەكان. یان لەنێوان هەولێرو سلێمانیدا تەراتێن دەكەن. پشكی یەكێتی لەم دیاردە دزێوەدا،  لەناو رای گشتیدا زەق بۆتەوە. زۆرجار هەوڵمانداوە، دۆخی سیستەم‌و حوكمڕانی‌و سەروەری یاسا، پاكسازی‌و چاكسازی بكەین، لە كۆبونەوەكاندا بڕیارمان لێداوە، پرۆژەو بەرنامەمان نوسیووە، لەكۆبونەوەكانی پارتیدا، باسمان كردوەو پرۆژەكانمان پێشكەش كردوون، تەنانەت بەرنامەی گرتنی تاوانبارانمان هەبوو. بەڵام: - كە لەگەڵ پارتی باسەكانمان دەكردو داكۆكیمان لەسەر پرۆژەكان دەكرد، لەهەمان كاتدا بەتەسریحی نابەجێ‌‌و، كۆبونەوەی لاوەكی‌و، تەكەتولی ناو سەركردایەتی، وەفدی مفاوەزات ناچار رادەوەستاو تەنانەت، لەكۆبونەوەكاندا، بە موزایەدەی زادەی هەلپەرستی، قەرزارباریش دەكراین. حزب نییە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هێندەی یەكێتی بەرپرسەكانی ئاشكراو نهێنی، تەسریح بدەن‌و، رای گشتی چەواشە بكەن‌و، بەرنامەی حزبەكە تێكبدەن‌و، بوختان هەڵبەستن. باوەڕیش ناكەم، حزبێك هەبێ‌، بە پارەی دەزگاكانی، بەئەندازەی یەكێتی سایتی نهێنی‌و پەیچی سەیروسەمەرەی شكاندن‌و تومەت هەڵبەستنی هەبێ‌!! هەمووشی بۆ تەكەتولەكان دەكرێ‌ نەك بۆ یەكێتی. حكومەتێك نەتوانێ‌ لەم دەڤەری سەوزەدا، كۆنترۆڵی ئەم دۆخە ئابوری‌و تەراتێنەی بەشێكی بەرپرسانی یەكێتی لەبواری كۆمپانیاكان‌و بازرگانیدا بكات، هۆكەی تەنها بۆ دەسەڵاتی یەكێتی هاوكات دەسەڵاتی حكومەت دەگەڕێتەوە. ئەگینا هۆی دیكەی نییە. بەشە دەسەڵاتی حوكمڕانی یەكێتی، چ ئەوانەی سەرۆك وەزیران‌و جێگرانی بوون، چ ئەوانەی لە وەزارەتی ناوخۆو پێشمەرگەدا، كاربەدەست بون. بۆ یەك جاریش پێیان لەسەر سزای گەندەڵ دانەگرتووە. لەبەرامبەر روداوە كارەساتبارو چارەنوسسازەكانیشدا، یەك وەزیر دەستبەرداری پۆستەكەی نەبووە. دەسەڵاتی سیاسی یەكێتیش، هاوشانی ئەو دەسەڵاتە حكومییەی هەیە، خۆی لەخۆیدا،  هاودەسەڵاتەو سایەی دیاردە دزێوەكانیشە. نایشارمەوە: لەسایەی حكومەتەكانی كوردستاندا، گەندەڵی بەردەوام پەرەی سەندوەو گەندەڵكارانیش، هەتا ئێستا، بەشێكی دانەبڕاوی تەكەتولن‌و جەمسەری سەیرو سەمەرەی ناو ناكۆكیەكانن!! باندو تاوانبارەكانیشیان، داڵدەدراوی سەرانی تەكەتولن. ئاسایش‌و پۆلیسیش، دادو بێدادێتی بەدەستیانەوە. چۆن رێی تێدەچێ‌، لەناو ئۆرگانە باڵاكانی یەكێتیدا، لەسەر هیچ پێشێلكارییەك، تاقە بەرپرسێك سزا نەدرابێ‌؟ تاقە باندێك نەگیرابێ‌. چۆن دەتوانین، بڕوا بەخەڵك بهێنین، كە یەكێتی، لە (دە-پانزە) ساڵی رابوردودا، تاقە بەرپرسێكی تیادا نەبووە شایەنی سزای حزبی‌و لێپێچینەوەی یاسایی بێ‌؟! كەچی، كاتێك تەكەتولەكان بیانەوێ‌ پۆست‌و پلەكان دابەش بكەن، یان پیلان بگێڕن، بەئاسانی یەكدەگرنەوەو بڕیارەكانیان سەردەخەن! تەنانەت بۆ سزادانیش، بەدەست‌وبردن!! لەناو كۆبونەوەی سەركردایەتیدا بەرتیل دەدرێتە چەندین ئەندامان‌و سەیارەیان بۆ دەكڕن‌و سەفتە دۆلاریان دەدەنێ‌، هەتا دەست هەڵبڕن بۆ بڕیارەكان.       ژیانی حزبایەتی هەموو ئەندامێكی سەركردایەتی‌و ئۆرگانێك، یەكەمین ئەركی، پابەندبونێتی بە پەیڕەوی ناوخۆ لەژیانی حزبایەتیدا. بەداخەوە، لەدوای سێهەمین كۆنگرەوە، مەترسیدارترین پێشێلكاری پەیڕەوی ناوخۆ كراوەو دەكرێ‌. پێشێلكاری، هاوكات شێواندنی ژیانی حزبایەتی، گەیەندراوەتە رادەیەكی ترسناكی، وەكو: - مەرجەعیەتی حزبایەتی‌و مەركەزیەت، نەماوە. - چاودێری كادرو ئۆرگان‌و سەركردەكان، نەماوە. - جێبەجێكردنی پرنسیپی سزا و پاداشت، نەماوە. - لێپرسینەوە لە كەمتەرخەم، هەلپەرست، تاوانبار، ئۆرگان‌و پۆستی سەرنەكەوتوو، نەماوە. - دەستەگەری، هەتا هاتووە تەشەنەی سەندووەو، تەكەتولەكان لەبری سزا، پاداشت دەكرێن. - زۆربەی ئۆرگانەكان، وەكو فەرمانگەی فەرمانبەرانیان لێهاتووەو هەفتەش تێناپەڕێ‌، پلەی تەكەتول‌و پۆستی واسیتە، بەرزنەكرێتەوە. - داخوازی شەخسی جێگەی بەرنامەی پەروەردەكردن‌و ئەرك راپەڕاندنی گرتۆتەوە. - جیاوازی لەنێوان دڵسۆزو هەلپەست، خاوەن پرنسیپ‌و بێ‌ پرنسیپ، مۆڕاڵ‌و رێزی هەڤاڵ، ئەوەندە كاڵ بۆتەوە، نەبێتەوە. - رەوشتی بەرزی حزبایەتی‌و پەیوەندی هەڤاڵانە، كراونەتە قوربانی پیلانگێڕی‌و هەوەسبازی! - موزایەدەی سیاسی جێگەی راستگۆیی لەراگەیاندن‌و رەخنەی بونیاتنەرانەی گرتۆتەوە. - كۆبونەوەكان، پرنسیپ‌و نرخی بڕیاردانیان نەماوە. چونكە پێشوەخت، لەكۆبونەوە لاوەكیەكاندا، هەموو رێكەوتنێكی ژێربەژێر دەكرێ‌‌و تەكەتولەكانی بەرژەوەندییە جۆراوجۆرەكان، بڕیار دەدەن. - ئەندامان بەردەوام واز لە ریزەكانی یەكێتی دەهێنن‌و تاك‌و تەرا دێنە ریزی یەكێتی. ئەویش لە یەك دوو دەڤەرەی تایبەتی ناوچە كێشەلەسەرەكان. - خاوەن سەفتە دۆلارەكان، سەرقاڵی قوڵكردنی گیانی دەستەگەری‌و، كڕینی ویژدانی كادر‌و، كردنەوەی دەیان سایت‌و پەیجی پیاهەڵدانی ئەم‌و ئەون‌و شكاندنی هی ترن. - بۆتە باو لەناو كادراندا، كە هەڵگەڕانەوە لەیەكێتی‌و دژایەتی یەكێتی، سودی زیاترە لەدڵسۆزیی بۆ یەكێتی. - لەهەمووش خراپتر، زۆربەی سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی، نمونەیەكی جوانی پاراستنی پرنسیپەكان‌و بەهای حزبایەتیان، لەساڵانی رابوردودا، پێشكەش نەكردووە. بەڵكو جەزرەبەشیان لێداوە. زیاتر لە (50) جار، لەكۆبونەوەكانی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی‌و دانیشتن لەگەڵ جێگری سكرتێری گشتی‌و كارگێڕدا، باسی ئەو دیاردانەم كردووە. بەڵام نەك گوێم لێنەگیراوە، بەڵكو بە نەخشە، ئەو دیاردە دزێوانە پەرەیان پێدراوە. تەنانەت بە جێگری سكرتێری گشتیم وتووە: یەكێتی وای بەسەردێ‌، نەتوانن هێزەكانیشتان بەكاربهێنن (شایەتەكانم ماوون). ناچار بوم، لە سێ‌ وتاردا، یەكەمیان بەناونیشانی (دۆخێكی ئاڵۆزو ئەنجامێكی نالەباری هەڵبژاردن) لەمێژووی (18/10/2013) لەچاودێر بڵاوكردەوە. سودی نەبوو. دووەمیشیان (2015) بەناونیشانی (ئازادی‌و ئازادی حیزبایەتی) هەر لە چاودێردا بڵاوكرایەوە، بێهودە بوو. سێهەمیشیان هەر لەچاودێردا بەناونیشانی (گوزەرانی كەسوكاری شەهیدان‌و قەیرانی ئابوری‌و یەكێتی) رۆژی (19/12/2016) بڵاوكردەوە.       پەیوەندی یەكێتی‌و لایەنەكان مەخابن، لەژێر فشاری سیاسەتی موزایەدەخوازی، بەڵام لەناوەرۆكدا، هاوئاهەنگ لەگەڵ نەیارانی یەكێتی، چەند هەڤاڵێكی مەكتەبی سیاسی، پێش هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لە(21/9/2013) زانیاری هەڵبەستراویان لەسەر پێگەو كاریگەری یەكێتی دەدایە جەنابی مام، دوای رەتكردنەوەی چەندین جار لەلایەن مام جەلال‌و چەند هەڤاڵێكی مەكتەبی سیاسیش، كە لە هاوپەیمانی پارتی بچینە دەرەوە، دواجار لەكەركوكدا بڕیار درا، لە لیستی هاوپەیمانی لەگەڵ پارتی دووربكەینەوەو سەربەخۆ دابەزین، زۆربەمان سواری شەپۆلی راپۆرتی هەڵە بوین‌و سوربوین لەسەر خەیاڵپڵاوی. سەرەنجامی تەواوی هەڵبژاردنەكانیش، دوای دەرچونمان لەهاوپەیمانێتی پارتی، بینی، كە تا ئێستاش باجەكەی دەدەین. تەنانەت لەناو حكومەت‌و لەهاوكێشە سیاسی‌و ئیقلیمیەكەشدا. هاوسەنگی تێكچووەو یەكێتی پاشەكشەی كردووە. لەبەرامبەردا، نەمانتوانی، هیچ لایەكی دیكە، بەئەندازەی پارتی، سەرەڕای ناكۆكیەكانمان بكەینە دۆستی سیاسیمان. هاوپەیمانی لەگەڵ پارتی سودی بۆ ئەزمونەكەمان‌و پارتی‌و یەكێتیش هەبوو. كەچی دۆستایەتی لایەنەكانی تر، كێشەی جۆراوجۆریان لێدەكەوتەوە. بەڵكو لایەنەكان، لاوازبونی ئێمەیان لەهەڵبژاردندا، دەقۆستەوە، هەتا بەتەواوەتی بمانڕوخێنن. خۆپیشاندانەكانی 17/ی شوبات‌و ناڕەزاییەكانی دوای ئەوەو ئاڕاستەی راگەیاندنی لایەنەكان بۆ نابوتكردنی حكومەتی هەرێم، بەتایبەتی یەكێتی، گومان ناهێڵن، كە دوركەوتنەوەمان لە رێكەوتنی ستراتیژی، هەڵەیەكی ستراتیژی بوو. لەبەرامبەردا، هەر ئەوانەی پێیانوابوو، دوركەوتنەوە لە پارتی، نزیكمان دەخاتەوە لە گۆڕان، لەژێرەوەو لەسەرەوە، رەنجێكی كەمیان نەدا، قسەكانیان بهێننەدی. بەڵام سەرنەكەوتن. بینیمان گۆڕان، لە قۆناغی یەكەمدا، هەر هاوپەیمانییان لەگەڵ پارتیدا هەڵبژارد، نەك یەكێتی. تەنانەت كۆنفرانسەكەشیان بردە هەولێر! بەش بەحاڵی خۆم گومانم نەبوو كە گۆڕان هەر ئەو سیاسەتە پەیڕەو دەكات، بەڵام ترۆتسكیەكانی ناو یەكێتی تێنەدەگەیشتن. لەدوای 17/ی شوبات، هەوڵێكی زۆر درا، سیاسەتێكی هاوسەنگ لەنێوان پارتی‌و گۆڕان پەیڕەو بكەین. ئەم سیاسەتە جیاواز بوو لەوەی، لەگەڵ گۆڕان بەرەیەك بۆ لاوازكردنی پارتی دروست بكرێ‌. یان بەقسەی پارتی بكەین، دژی گۆڕان! هەمیشە وتومانە، نە لەگەڵ پارتی بین دژی گۆڕان‌و نە لەگەڵ گۆڕانیش بین دژی پارتی. باری تایبەتمەندی دەڤەری سەوز، ئەم سیاسەتەی دەویست. هەروەها كوردستانیش. نەدەچووە هزرم، گۆڕان، بتوانێ‌ سیاسەتی خۆی، لە سیاسەتی تێكشكاندنی یەكێتیەوە بۆ هاوپەیمانی ستراتیژی، لەگەڵماندا بگۆڕێ‌. چونكە گۆڕینی ستراتیژی گۆڕان، لەدوژمنایەتیەوە بۆ هاوپەیمانێتی یەكێتی، زەمینە سیاسیەكەی نەڕەخسابوو. تا ئەوكاتەش (90%)ی راگەیاندنیان دژی یەكێتی بوو. كاتێك، لە روداوەكانی 17/ی شوباتیشدا، پارتی شەوێكیان لەپڕ هێزی بۆ سەر گۆڕان نارد، یەكەمین كەس، بەندە، لەكۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی، دژی بوم. بەمەش نەوەستام، سەعات دووی شەو چوومە پارێزگای سلێمانی‌و لەگەڵ ملازم عومەرو نەوزادی نوری بەگ، كۆبونەوە هەبوو، هەڤاڵان كۆسرەت‌و د.بەرهەم‌و دلێری سەید مەجید لەوێ‌ بون، ئەو شەوە بڕیار بوو، بەیانیەكەی گۆڕان، خۆپیشاندانی گەورە بكەن، پێش من چی قسە لەسەر كێشەكان كرابوو، نەگەیشتبونە ئەنجام، ناچار بە ملازم عومەرم گوت: لەگەڵ كاك نەوشیروان قسە بكەن، با رێكەوتنی سەراپایی بكەین. گوتی رێكەوتنی چۆن؟ گوتم: لەسەر هەموو كێشەكان قسە بكەین‌و چارەسەر بدۆزینەوە. تەنانەت گوتم: ئێستا ئامادەم خۆم بچمە لای كاك نەوشیروان (دەشمانزانی ئەو شەوە، لە گردەكە نەماوەو چۆتە ماڵی دۆستێكی خۆی). پەیامیشمان بۆ كاك نەوشیروان نارد كە ناهێڵین پارتی بێتە سەریان. هەڤاڵان زۆربەیان (نەك هەمویان) ئەمەیان پێ خۆشبوو. هەر ئەو شەوە كاك دلێری سەید مەجیدمان ناردە لای كاك نەوشیروان‌و دۆخەكەمان ئارام كردەوە. دوای ئەمە، بەندەو هەڤاڵ هێرۆ و دلێری سەید مەجید، سەردانی رێكخەری گشتی گۆڕانمان كردو زەمینەمان بۆ سەردانی وەفدی گۆڕان بۆ لای مام جەلال خۆشكرد‌و لەو كۆبونەوەیەدا، لەماڵی مام لێكتێگەیشتن ئیمزا كرا. لە نوسینی لێكتێگەیشتنەكەدا، دێڕێكی تیابوو سەبارەت بە یەكخستنی فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستان، رازی نەبوین، چونكە دەمانزانی كێشەكان لەنێوان پارتی‌و هەردوولامان قوڵتر دەكات. بۆیە مام پێیگوتن: ئێمە دەمانەوێ‌ گۆڕان‌و پارتیش ئاشتبكەینەوە. نەك ئێمەش لەگەڵیاندا تێكبچین! بۆ ئەم كۆبونەوەیە بەڕێزان سالار عەزیزو قادری حاجی عەلی رۆڵێكی بەرچاویان لەناو گۆڕاندا هەبوو. ئەوكاتە، باش باش هەستم پێ‌دەكرد، هەبون لەناو یەكێتیدا لێكنزیكبونەوەكەیان پێناخۆشبوو. كەچی پروپاگەندەیان دژم بڵاودەكردەوە، گوایە دژی نزیكبونەوەی گۆڕان‌و یەكێتیم. تەنانەت كە هێزی پارتی دەهاتنە سەر گۆڕان، ئەو جوامێرانە ناڕاستەوخۆ پێیانخۆشبوو!! بەڵام دەشمزانی كە سەردانی رەوانشاد نەوشیروان دەكەن، ماستاویان بۆ خەست دەكردەوە. تاڕادەیەك، متمانە لەنێوان یەكێتی‌و گۆڕان گەڕایەوە، هەتا گەیشتە ئەوەی وەفدی هاوبەش، گەڵاڵەنامەیەكی (19) خاڵییان بۆ رێكەوتن ئامادەكرد. بەڵام مەخابن، شەوی پێش پەسەندكردنی رێكەوتنەكە لەئەنجومەنی سەركردایەتی (5) خاڵ، لەلایەن وەفدەكەی یەكێتیەوە، بەبێ‌ باسكردنی لە مەكتەبی سیاسیش، خرابوەوە سەر رێكەوتنەكە، من ئەمەم بە پیلان دەزانی. تەنانەت لەدانیشتنێكدا بەئامادەبونی دلێری سەید مەجید، كاك نەوشیروان فەرمووی، ئێمەش لەو خاڵانە نیگەرانیمان هەبوو، بەڵام وەفدەكەی یەكێتی سوور بون لەسەر چەسپاندنی. بێگومان گۆڕانیش پێیان خۆشبووە ئەو خاڵانە بخرێنە سەر رێكەوتنەكە، ئەگینا رەتیان دەكردنەوە. لەبەر زیادكردنی ئەم خاڵانە، پاشەكشەم لە رێكەوتنەكە كرد، بەڵكو مەترسیم هەبوو، سەرەنجام، دوو ئیدارەیی‌و دوو هێزی چەكداریش دروستبێتەوە. بۆیە، سەرەڕای هەوڵێكی زۆر، بەشداری مەراسیمی ئیمزاكردنەكە لە(17/5/2016  - گراند میلینیۆم) نەبوم. لێرەدا شایەنی باسە بڵێم: ئەو هەوڵەی دامان بۆ ئاشتەوایی نێوان گۆڕان‌و یەكێتی، هەتا گەیاندمانە لێكتێگەیشتنی دەباشان، پرۆسەكە بەقۆناغ بەردەوام بوایە، دڵنیام هەردولامان یەكمان دەگرت. بەڵام مەخابن، ئەوانەی لەناو هەردوو لادا، رەهەندی ستراتیژی هاوكێشەكانیان نەدەخوێندەوەو بە رق‌و كاردانەوە سیاسەتیان دەكرد. ئەمانە پرۆسەی یەكخستنی هەردوولایان كردە قوربانی تێنەگەیشتنیان لە هاوكێشەكان. تەنانەت دەشترسان، دوای یەكخستنی هەردولامان، پێگەی خۆیان لەق بكرێ‌. لەئاكامیشدا، یەكخستنی پرۆسەی یەكێتی‌و گۆڕانیان لەژێر پەردەی نزیكبونەوە لە گۆڕان لەبار برد، رێكخەری گشتی بزوتنەوەی (گۆڕان)یش گومانی لەتەواوی هەڵپەكان هەبوو، بۆیە لەكۆبونەوەكەی گراند میلینیۆمدا، وتی: (عیبرەت لە جێبەجێكردندایە) لەدوا سەرەنجامیشدا هەردوولامان ناچاربوین، یەكلایەنە لاوازتر لەگەڵ پارتیدا لەم حكومەتەشدا رێكبكەوین. پارتیش، دوای ئەوەی بۆی دەركەوت (حكومەتی بنكەفراوان!!) سەرناكەوێ‌، گۆڕانی وەدەرنا. پێش وەدەرنانی گۆڕانیش، لەكۆبونەوەیەكی داخراوداو لەكۆبونەوەیەكی ئاشكراشدا، بە رێكخەری گشتی گۆڕان‌و وەفدەكەیانم گوت: پارتی دەرتاندەكات. گوتیان ناتوانن. گوتم دەیكەن. كاكە عومەری سەید عەلی گوتی: گەر پارتی وایانكرد ئێوە چی دەكەن، وتم: دژی دەبین. بەڵام لەگەڵ پارتی لەسەر ئێوە تێكی نادەین. دژیشی بوین.       پەیوەندی یەكێتی‌و پارتی پەیوەندی یەكێتی‌و پارتی، لەشۆڕشدا، ئاڵۆز بوو، یەكێتی دوای شەهیدكردنی حەمە غەفور ئاغجەلەری، برایم عەزۆو هاوڕێكانی، حەسەن خۆشناو و هاوڕێكانی، هەروا، كارەساتی هەكاری، هەقی بوو بەرگری لەخۆی بكات. بەڵام كە یەكێتی دوای روخانی شا باڵادەست بوو، هەوڵی چارەسەر كەوتە گەڕ. ئەوەی مایەی قوڵترین نیگەرانییە، تەنانەت لەدوای راپەڕینیش، كە تازە لە كارەساتی ئەنفال‌و كیمیاباران دەربازمان بوبوو، برینە قوڵەكانی شەڕی ناوخۆی شۆڕشمان فەرامۆشكردو هەڵپەی دەسەڵاتخوازی حزبایەتی، ئاگری شەڕێكی دیكەیان خۆشكردو نوسەرانی هەلپەرستیش، لەهەردوولاماندا باوەشێنی گەشانەوەی ژیلەمۆكانی بەرپابونەوەی شەڕەكە بون. شەڕی ناوخۆی دوای راپەڕین، لە شەڕی ناوخۆی شۆڕش، زیانی زۆرتر بە شكۆی نەتەوەكەمان گەیاند. كە شەڕ هەڵگیرسا، زۆر دژی بوم. ساڵی (1994-1995) لەگەڵ عارف تەیفورو شەهید سەعد عەبدوڵڵا كراینە بەرپرسیاری پەرەنەسەندنی شەڕ بۆ ناو هەولێر، چەندین جار، گیانبازیمان دەكرد، بۆ دامركاندنەوەی شەڕ لەناو گەڕەك‌و بازاڕەكانی هەولێر. چیرۆكی تاڵم لایە، كە فەرماندەی هەردوولا، بۆ تاڵانی‌و دەستكەوتی شەڕ، چۆن شەڕەكەیان گەرمتر دەكرد. دەیانیش كرانە قوربانی تاڵانی. بەداخەوە، هەبون ئەوكاتەش بەوە تاوانباریان دەكردم، كە گوایە شۆڕشگێڕێتیەكەی جارانم لەشەڕدا نەماوە. هەروەكو، هەرگیز ویژدانمان لەخوێنی باشترین قوربانیەكانی شەڕدا، لەخوێن نەژەنیبێ‌! بیرمە، كە شەڕ بە قینی حزبایەتی‌و فیتی ئیقلیمی‌و دەسیسەی حكومەتی عێراق، لەگرێژنەی ئەقڵ دەركراو هەولێرمان كۆنترۆڵ كرد، كورتبینەكان پێیانوابوو، تازە یەكێتی سەركەوت‌و پارتی ژێركەوت. من هەر نیگەران بوم. لەدانیشتنێكدا لەكۆیە، عەرزی مام جەلالم كرد كە: سەردانی كاك مەسعود بكەو چارەسەرێك بۆ كێشەی هەولێر بدۆزنەوە. با پارتی هانا بۆ عێراق نەبات‌و جەزرەبەمان لێ نەدەن. ئەوكاتەش زانیاری ورد هەبوو، مەكتەبی سیاسی پارتی، سەردانی بەغدادو موسڵیان گەرمە. مام فەرمووی: مەلا بەختیار كاتی نییە، چونكە زۆرینەی فەرماندەو مەكتەبی سیاسی دژی هەنگاوی وان. بۆ پێكەنین زاراوە نەشیاوەكەی بەكارهێنا، گوتی: پێماندەڵێن باڵە حیزەڵەكە! بەداخەوە، پارتی ئێرانی كردە بیانوو، هانای بۆ عێراق بردو كارەساتی 31/ی ئاب قەوماو دەرس وەرنەگیرا. ئەوانەی مام‌و مەكتەبی سیاسییان تێگەیاندبوو، ئەمریكا بەهانامانەوە دێن، زانیاریەكانیان هەڵە بوو. تەنانەت ئەوكاتە بیرمە داوای سزای مەحكەمەی عەسكەریان دەكرا. كە یەكێتی باسكی ئەستور بوەوە، (1997) شەڕی تریش رویدا. لەو شەڕەشدا من نیگەران بوم لەئاكامە عەسكەرییەكەی. لەسەر نەخشەی شەڕەكەش، كە لە شاخ‌و دێهاتەكانەوە دەویسترا پارتی بشكێندرێ‌، دەمگوت: ئەم نەخشەیە سەرناگرێ‌‌و هێزەكەمان لەشەڕەكەدا دەپروكێن؟ ئەمجارەش پارتی پەكەكەی كردە بیانوو، توركیاشی هێنایە سەرمان، لەكاتێكدا فڕۆكەكانی توركیا سەنگەر سەنگەر لێیدەداین‌و هەڵیدەكەندین، دەركەوت، سیاسەتی ئێرانیش وا نەبوو، شەڕی ئیقلیمی لەبەر یەكێتی بەرپا بكات. دوای ئەم كارەساتانە، ئینجا باڵی شەڕخواز ئارام بونەوەو لەوساوە، كێشەكانی ناو یەكێتی، بەئەقڵیەتی تەكەتول‌و ئۆباڵ خستنە ئەستۆی یەكترو زاڵبون لەناو یەكێتیدا، هەتا هاتووە قوڵتر كراوە. تا رادەی بەهێزكردنی هێزی چەكداری تایبەتی بۆ ستراتیژی تایبەتی.       كنەی هەلپەرستی لەبیرەوەریماندا، هەلپەرستان، لەمێژووماندا، هەمیشە رۆڵێكی ناجوامێرانەیان، لەناو ریزەكانمان‌و لە گەرمتركردنی روداوە نەخوازراوەكاندا، گێڕاوە. ئەوەندەی سەركردە لاوازو كادرەكانی تەكەتول، یەكێتییان دوچاری كێشەی گەورە گەورە كردووە، قەت، دوژمنانی یەكێتی، ئەمەیان بەسەردا نەهێناوە. دەتوانم بەدڵنیاییەوە بڵێم: كنەی هەلپەرستی، هۆیەكی سەرەكی تێكدانی نێوان هەڤاڵانی سەركردایەتی‌و ئۆرگانەكان بون لە شاخ‌و شاردا. بەڵكو هاندەری ئەنجامدانی تاوانی نامرۆڤانەش بون. هەلپەرستان، لەناو قوڵكردنەوەی كێشەكاندا، بەردەوام دەتوانن مەرامەكانیان بەدیبهێنن. ئەمە خەسڵەتی هەلپەرستییە لەناو تەواوی حزب‌و حكومەتەكاندا. هیچ دەرفەتێكیش بەئەندازەی كێشە ناوخۆییەكان، بازاڕی هەلپەرست گەرم ناكات. هەلپەرست لەناو یەكێتیدا، لە پێگەو جێگەی جیاوازدا، خۆیان قایم كردووە. بەڵكو شوێنێك نەماوە پێگەیان پتەو نەكردبێ‌‌و بەرژەوەندییانیان دابین نەكردبێ‌. ئەوەی لەناو هیچ پارتێكی سیاسی ناوچەكەدا روی نەداوە، لەناو یەكێتیدا لە لوتكەوە بۆ دامێن رویدا. ئەمەش، دڵنیام ئاسەواری ترسناكی لەسەر ژیانی حزبایەتی‌و سەنگی یەكێتی لەناو رای گشتی‌و روناكبیراندا دەمێنێتەوە. دڵنیام كە هەموتان دڵنیان، رای گشتی‌و سەرجەم هەڤاڵانی یەكێتی، وردو درشتی رەفتار، كردار، سات‌و سەودای پلەدارو پۆستدارەكان دەزانن، بەڵكو ناسنامەی كەسایەتیان لەویژدانیاندا، وا چەسپیووە، هیچ چەواشەكارییەك، بڕوایان بەرامبەر دیاردە دزێوەكان‌و بەرپرسە دزەكان، ناگۆڕێ‌. باشترین بەڵگەش ئەوەیە كە: با هەموو بەرپرسێك، دیقەت لە رێژەی دەنگەكانی كاندیدە خزمەكانیان‌و، كاندیدە تەكەتولەكانیان‌و، كاندیدە موچە تایبەتیەكانیان بدەن، بزانن رێژەی دەنگەكانیان چەند لەهەڵبژاردنەكاندا، مایەی نەمانی متمانەی دەنگدەرانی یەكێتییە، بەو كاندیدانە!! هەروا، رێژەی دەنگی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی، لەهەڵبژاردنەكانی عێراق‌و كوردستاندا، زۆر كەمترە لە رێژەی دەنگی ئەو كاندیدانەی سەركردایەتی نەبون. كاندیدی خزم خزمێنەو، كاندیدی تەكەتولەكان، لە سنوری مەڵبەندەكانداو، لەناو هێزەكانی پێشمەرگەو چەكداری دەڤەری سەوزدا، رێژەی دەنگەكانیان بەڵگەی دابەزینی متمانەی ئەو دەنگدەرانەیە بە لیستی یەكێتی‌و كاندیدی تەكەتول‌و خزم‌و بنەماڵە. ئایە: - هیچ كەسێكتان لەخۆتان پرسیووە، لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، لەناو سەنتەری سلێمانیدا، تاقە كاندیدێكی شارەكە، بۆچی متمانەی وەرنەگرتووە؟ هەڤاڵ زیادو سەلمە دەرچون، خەڵكی سەیدسادق‌و چەمچەماڵن. - هیچ كەسێكتان لەخۆتان پرسیووە، لەناو تەواوی هێزەكانی پێشمەرگەو ئاساییش‌و پۆلیسدا، بۆچی سەپاندنی كاندیدی كورەكان‌و تەكەتول‌و خزمەكانتان، بەهەوڵی بێوچان‌و پارە هەڵڕشتن‌و فشاری دەرونی، یەكێتی شەرمەزار دەكەن؟ - لەخانەقین كە قەزایەكە دەتوانرێ‌ شێركۆ میروەیس دەربچێندرێ‌ بۆ پەرلەمان‌و پیلانی لایەنەكانیش نەبوایە (تایبەت دەنگەكانی هاودیدەكان!!) سۆزان مەنسوریش دەردەچێنرا. بەڵام لەگەرمیاندا، سێ‌ قەزاو (26) ناحیە‌و سەدان گوند هەن، نەتوانراوە تاقە كاندیدێكی پەرلەمانی عێراق دەرچێنرێ‌! - بۆچی لەهەولێری پایتەختدا، دوو هەڵبژاردنە ناتوانرێ‌ دو كاندید زیاتر سەربخرێ‌؟ ئەو رێژانە، ئاماژەی بێمتمانەیی جەماوەری یەكێتییە، بە دەسەڵاتدارو بەرپرسانی یەكێتی، سەرەنجامی رەفتارو كردارە زیانبەخشەكانیانە بە یەكێتی‌و رێبازی مام جەلال كە هەمیشە فەرمویەتی: (یەكێتییەكان دەبێ‌ دەست‌و دەم‌و داوێن پاك بن).       دیاردە هەرە زیانبەخشەكان دیاردە هەرە زیانبەخشەكان لەدوای راپەڕینەوە، سەریهەڵدابێ‌‌و كرابێتە سیاسەتی باوی چەند بەرپرسێك، ئەمانەی خوارەوەن، كە ژیانی حزبایەتییان نەهێشتووەو بەرە بەرە یەكێتییان گەیاندۆتە ئەم دۆخە ترسناكە. یەكەمیان: لە كۆنگرەكاندا؛ پەیڕەویكردنی سیاسەتی تەسكیەو بە تەسكیە دەرچواندنی چەندین سوپەر سەركردە. بۆ نموونە: لەیەكەمین كۆنگرە، بێ رێساو لەژێر هەڕەشەی جیابونەوەو، (گوایە!) دروستكردنەوەی كۆمەڵەی رەنجدەران‌و، بە پیلانی كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانی مام جەلال، دوای (11) رۆژ لە گوێزە گوێزەی كۆنگرە لەنێوان (هەولێر-سلێمانی) سەرەنجام، چەندین سەركردە كە پێشتر خەونیان بە ئەندام مەڵبەندەوە دەبینی، هەلیان بۆ رەخسا، ناكۆكیەكان بقۆزنەوە بۆ سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی. دووەمین كۆنگرە، سێ‌ جەمسەر، ناكۆكیەكانیان قوڵبوبون، دەستەگەری «هەڤاڵ كۆسرەت، هی رەوانشاد نەوشیروان‌و هێڵی گشتی یەكێتیش (مام)». لەترسی تەقینەوەی كێشەكان، بۆ یەكەمین جار لەمێژووی تەواوی حزبەكانی رۆژهەڵات، سەركردایەتی لەیەكەم دانیشتندا هەڵبژێردراو (7) سەركردایەتیش، بە تەسكییە دەرچێنران! سێهەمین كۆنگرە؛ مام جەلال خۆی لە كێشەكان دووردەخستەوەو تەكەتولەكانیش تەراتێنیان لەناو كۆنگرەدا دەكردو هۆڵی كۆنگرە، لیستباران كرا. سەرەنجام، دیسان، بەتەسكییە، دوو هەڤاڵ دەرچێنران. (5)یشیان بە گزیی (200) دەنگیان بۆ قۆپیە كرا (سەرجەم سیناریۆكە دەزانم). (400) كەسیش بە دەسەڵاتی سكرتێرو جێگرەكەی هێنرانە ناو كۆنگرەو تەلقینیش كرابون دەنگ بە كام لیست بدەن. ئاسەواری نالەباری ئەو سێ‌ كۆنگرانە، ئێستاش بەیەكێتیەوە دیارە. هەرە خراپەكەیان، حەڵاڵكردنی تەكەتولە. تەنانەت (پەیمانی ئاكار)یش، كرایە قوربانی ئاكارە خراپەكانی ناو یەكێتی. دەمانویست بە «پەیمانی ئاكار» لایەنی كەم، رەوشتی هەڤاڵێتی‌و ژیانی حزبایەتی بگێڕینەوە ناو ماڵی یەكێتی؛ یەكەمین جار كە باسی پەیامەكەم لەگەڵ (سەرۆك مام جەلال)دا كرد، بەخەمساردییەكەوە، رازی بوو. تومەزە، جەنابی، باشتری دەزانی، كە تازە پەیمانی ئاكار، ئاكارە خراپەكان راستناكاتەوە.       لەدوای كۆنگرەوە! لەدوای سێهەمین كۆنگرەوە، مام جەلال هێندە فریاكەوت ئۆرگانەكانی لە كارگێڕەوە بۆ مەكتەبەكان، خستەوە سەر رێڕەوی خۆیان. دوای هەڵبژاردنی مەكتەبی سیاسی، كە هەندێكیان بە لەقەلەق متمانەیان لەناو كۆنگرەو لەناو سەركردایەتیدا وەرگرت، بەندە، بەدەنگی حەڵاڵی خۆم لەناو كۆنگرە (بەبێ‌ ئەوەی یەك دەنگی حەرامم وەرگرتبێ‌‌و یەك كەسی ناشەرعیشم هێنابێتە ناو كۆنگرە) پێنجەم دەنگم هێنا. لەناو سەركردایەتیشدا، دەنگێكی زۆرم بۆ مەكتەبی سیاسی‌و، لەناو مەكتەبی سیاسیشدا لە(19) دەنگ (18) دەنگم بۆ بەرپرسیاری كارگێڕ هێنا. ئەركی كارگێڕ، جێبەجێكردنی بڕیارەكانی سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسی بوو. تەواوی بڕیارەكانمان جێبەجێ دەكرد. بەڵكو لەدوای نەخۆشكەوتنی مام جەلال، تەنها كارگێڕ زۆرترین كات دەوامی دەكردو زیاترین ئەركیشی رادەپەڕاند. چ ئەركی ناوخۆی یەكێتی‌و، چ ئەركەكانی پەیوەندی‌و، دیپلۆماسی. جگە لە ئەركەكانی تریش، لەكاتی هەر روداوێكی چاوەڕوانەكراو، یان ئەركێكی لەناكاو. هەڤاڵان! من، لەویژدانی یەكەیەكەتان دەپرسم.. دوای ئەم هەموو ماندوبونە. پاش ئەوەی نەمانهێشت دوای نەخۆشكەوتنی مام جەلال‌و كاك كۆسرەت‌و بێتاقەتی هەڤاڵ هێرۆ، پێشتریش نەخۆشكەوتنی كاك جەبار فەرمان‌و كەمال فوئاد، كارە حزبیەكان پەكیان بكەوێ‌‌و زیاتر لە (11) سەعات رۆژانە ئەركمان رادەپەڕاند. دوای ئەوەی نەمانهێشت، كە «ناوەندی بڕیار» دامەزرا، ناكۆكیەكان بتەقنەوەو كوشتنی ئەندامانی یەكێتیش بخرێتە سەر خەرمانەی بەدبەختیەكانمان. دوای ئەوەی، هەوڵێكی زۆر درا لەلایەن هەندێك هەڤاڵەوە، دوو ئیدارەیی دروست ببێ‌‌و لەمەشەوە، هێزی پێشمەرگە بكرێتەوە دوو هێزو سەرەنجامیش، ئەگەری شەڕی ناوخۆ بقەومێتەوە. دوای ئەوەی رۆڵمان بینی، بۆئەوەی نە لەگەڵ پارتیدا بین دژی گۆڕان‌و نە لەگەڵ گۆڕانیش بین دژی پارتی‌و رەنجی زۆرمان دا، یەكێتی هاوسەنگیی بپارێزێ‌‌و میحوەری چارەسەریش بێ‌.. سەرەنجامی هەوڵی بێوچانی كارگێڕ، توانیمان قەناعەت بە پارتی بكەین، لەگەڵ گۆڕاندا ئاشتبێتەوەو سەرۆكی پەرلەمان‌و وەزیرەكانیان بگێرێتەوە. لەسەر ئەم سیاسەتانەش، ئەمریكاو بەریتانیاو فەرەنساو سۆسیال ئینتەرناسیۆنال‌و نەتەوە یەكگرتوەكان سوپاسیان كردین.. تەنانەت كۆنگرەی پارتە سۆسیالستەكانی دەوڵەتانی رۆژئاواو پارتە سۆسیال دیموكراتەكانی وڵاتانی عەرەبی‌و كۆنگرەی لاوانی وڵاتانی رۆژهەڵاتمان لەبەرئەو متمانەیە هێنایە سلێمانی. دوای ئەو هەموو رەنجە، كە بۆ یەكێتی‌و یەكێتی ناو یەكێتی دامان. هەر ئەوكاتە وتارێكم بەناونیشانی (هەلومەرجی بابەتی‌و یەكێتی ناو یەكێتی) لەژمارە (402)ی چاودێردا لە (7/1/2013) نوسی. كەچی پاداشتی ئەو هەموو پەرۆشی‌و رەنجە ئەوەبوو، ئەوانەی لەدەوری ماڵی (مام جەلال) كۆبوبونەوە دەیانووت: مەلا بەختیار نەبوایە (16) كەسەكەی ناوەندی بڕیارمان دەردەكرد. ئەوانەی ناوەندی بڕیاریش دەیانگوت: مەلا بەختیار نەبوایە، ماڵی مام جەلالمان تەفروتونا دەكرد. هەردوولاش هێزی ئامادەكردبوو، بۆ جێبەجێكردنی بریارەكانیان. قسەی هەردولایان راست بوو. ئێستاش پەشیمان نیم لەو هەڵوێستەم. ئەوانە باجی پیلانەكانیان دەدەن، كە نایانەوێ‌ چوارەمین كۆنگرە ببەستین!! چاكەی هەڤاڵانەو چاكەی پاراستنی گیانی پاكی رێبازەكەی مام جەلال بەوەتان داینەوە، بەشێكی دەوروبەری هەڤاڵ هێرۆ، لەگەڵ گروپەكەی د.بەرهەم‌و بە پەسەندی هەڤاڵ كۆسرەت (كارگێڕی مەكتەبی سیاسی)تان، وەكو تاقە ئۆرگانی باڵا، پیلان لێگێڕا. ماكی ئەم پیلانە ئەوانە گێڕایان كە هاوسۆزی دامەزراندنی (هاوپەیمانی)‌و لایەنگری بردنەوەی (سەرۆكەكەی) بون  بۆ سەرۆكی عێراق لەهەڵبژاردندا. لەكاتی جیابونەوەكەشدا، ئەوانە بە یەك وشەش، بەرگرییان لەیەكێتی نەكرد، بەڵكو هەوڵیشیان دەدا، خەڵك دەنگیان پێ بدات!! ئەرێ‌ گەلۆ! یەكێتی، لەناو ئەم هەموو رەفتارو كرداری ناحزبیانە، لەوپەڕی پێشێلكاری پەیڕەوی ناوخۆ، ئەو هەموو لادان‌و بادانە لە رێبازی مام جەلال. ئەو هەموو گەندەڵییەو شكستەی هەڵبژاردنەكان، لەكاتێكدا ژیانی حزبایەتی نەماوە، ئێوەی باڵادەست، ئەركی ترتان نەبوو جگەلەوەی بە پیلان، كارگێڕ هەڵبوەشێننەوە؟! تەنها ئەوەندە دەڵێم: هەم یار باقی‌و هەم سوعبەت باقی!!       دۆخی دوای كێشەكان چارەسەرنەكردنی ئەو كێشانە، نەك هەر دۆخی حزبایەتی، شێواندووە. بەڵكو مۆراڵی سیاسی‌و پەیمانی هاورێیەتیشی تێك‌وپێك داوە. دیسپلین‌و پرنسیپ نەماوە. كادرو ئۆرگانە ماندوەكان، وشیارەكان، پەرۆشەكان، شێر بە گوێ‌ بگرن، ئەگەر تەكەتول نەبن یان غەدریان لێ دەكرێ‌، یاخود پەراوێز دەخرێن، تەنانەت وایلێهاتووە، لەشارێكی وەكو كەركوك، چاودێریی شۆڤێنیەكی وەكو راكان جبوری، دژی كورد، لەسەر تاوانەكانی ناكرێ‌، بەڵام چاودێریی ئەو كادرو ئەندامانە دەكرێ‌، كە بەبێ‌ پرسی بەرپرسانی كەركوك، سەردانی دۆست‌و هەڤاڵانی تر بكەن. ساڵەهایە لە كێشەی چارەسەرنەكراوی نێوان سەركردە باڵاكانی یەكێتی‌و كوڕەكانیان ترساووم. ئەم كێشانە، رەگەزەكانی بۆ دوای راپەڕین‌و دوای دەسەڵات گرتنەدەست، فۆرمێكی  ستراتیژێكی دیكەی تەكەتولی ناوخۆیی بۆ داڕێژراوە. بەرە بەرە، هێزی جۆراوجۆری بۆ دامەزراوە. پارەو پێگەی بۆ دابینكراوە. بوغزاندن‌و گەوجاندنی بۆ چێندراوە. ناوبەناو، هاوپەیمانیەكانی بۆ گۆڕدراوە. سەرانیشیان، بەپێی دابینكردنی پۆست‌و پارە، ئەمسەرو ئەوسەری تەكەتولەكان تاقیدەكەنەوە.  یەكێك لە زیانبەخشترین ناكۆكیەكان، ناكۆكی نێوان ه.كۆسرەت‌و كوڕەكانی لەلایەك، ماڵی مام جەلالیش لەلایەكی دیكەوە. رەنجی فەرهادم دا نێوانیان چاك‌و چاپوك بكەم. بەڵام هەلپەرستانی دەوروبەریان، زیرەكتر بون لە تێكدانیان. خۆشیان ساز بون گوێ‌ لە هەلپەرستان بگرن. هەمیشە ئەو پرسیارەم لەخۆم كردووە كە بۆچی هەڤاڵان كۆسرەت‌و هێرۆ رێكناكەون؟ سەرەنجام دەگەیشتمە ئەو باوەڕە، مێمڵ‌و هەلپەرستەكان رێگرن. دابەشكردنی پۆستەكان‌و چۆنایەتی هێنانەوەی بەشێكی كەمی (هاودیدەكان!!) ئەو بۆچونەی منیان، زیاتر بۆ بەرجەستە كردم. هەتا سەرۆك مام جەلال مابوو، ئەم كێشە ناوخۆییە، بەریان پێ گیرا. دوای نەخۆشكەوتن‌و مردنی مام، كێشەكانی بن گۆمی تەكەتول سەرئاو كەوتن. لەوساوە، هەتا هاتووە، كێشەكان قوڵتر بون‌و باشترین دەرفەتیش رەخسا، ئەوەی بەدرێژایی مێژووی یەكێتی، هەلپەرست‌و هەڵپەكەر، نەیانتوانی لە بونی مامدا بیكەن، لەدوای مام بۆیان كرا. بەڵام لەسایەی مام جەلالیشدا، ئەم تەكەتولانە كنەیان كردبوو، خۆیان بۆ هەلی دوای مام مەڵاس دابوو. لەخۆڕا نەبوو, كە جاری یەكەم مام نەخۆشكەوت‌و لە عەمان (19) رۆژ چارەسەر دەكرا، لەكوردستان هەڵپە هەڵپە دەستیپێكرد كە شوێنی بگرنەوە. بیرمە مام چاك بوبوەوە، لەژوری چارەسەرەكەی بانگی كردم، فەرموی: مەلا بەختیار بیستوتە جرت‌وفرت بۆ شوێنگرتنەوەم دەستیپێكردووە؟ گوتم: بەڵێ‌. فەرموی: هیچ نەبێ‌ با دوای مردنم ئەمەیان بكردایە، ئاخر بێوەفایی بەم رادەیە؟! ئەوەبوو كە گەڕایەوە، تەواوی پۆستەكانی حكومەتی گۆڕی.       دوای سەرۆك مام جەلال ئێمەی رۆژهەڵاتی، زیاتر لە رۆژئاوایی، كە گەورەمان دەمرێ‌، وەفاو سۆز داماندەگرێ‌. بەڵام لەناو یەكێتیدا، كوت‌و مت پێچەوانەكەی رویدا. جارێ‌ (مام) لەسەرەمەرگدا بوو، جێگرێكی، كە مام دروستیكرد، هاوپەیمانی دامەزراند. دوای بەخاكسپاردنی، كە سەدان هەزار هاوڵاتی ژیانئاواییان لێكرد، یەكێتیەكەی (مام) كەوتە بەر هەڵمەتی پۆپۆلیستی پۆستپەرستی. لایەنی كەمی مۆراڵی تیادا رەچاونەكرا. بەڵام لەم ململانێ‌ سەختەشدا، بۆ دەربازكردنی یەكێتی، لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقدا، ناچار رێگەی جۆراوجۆر گیرایەبەر! هەتا رادەی نیگەرانی كاندیدەكان لەگۆڕینی ریزبەندیی ناوەكانیان لەكاتی ساغكردنەوەی دەنگەكان بۆ سەرخستنی كاندیدی تەكەتولەكان. پۆپۆلیستەكان، كە شكستیان خوارد، واقی سیاسییان ورما!! گۆڕان‌و نەوەی نوێ‌ دەرگای پۆستبازییان بۆ نەكردنەوە. تەنها مایەوە ماڵە بابان. بۆ زۆر كەسی شارەزا، هیچ جێگەی سەرسوڕمان نەبوو، سیناریۆی ژێربەژێر بۆ شكستخواردوترین پرۆسەی یەكخستنی دوو لایەن، رێكبخرێ‌، ئەگەر وا نییە، هیچ نەبێ‌ لایەنی كەمی هاودیدەكان‌و هیچ نەبێ‌ ئەندام پەرلەمانێكی دوو پەرلەمانتارەكەیان دەهاتنە ناو یەكێتی. ئەگەر پرۆسەی یەكخستنەكە، سروشتی ئەنجامبدرایە، وەكو یەكگرتنەوەكانی تر، دڵخۆشی لێدەكەوتەوە. بەراوردی بە پێشوازیەكەی یەكگرتنی (ئاڵای شۆڕش)‌و یەكێتی ناكەم، كە لە یاریگای سلێمانیدا، هەزاران كەس ئاهەنگیان بەئامادەبونی (مام)‌و ئێمەمانان بۆ گێڕا، بەڵكو بەراوردی دەكەم بە، پێشوازیەكەی حزبی (ئایندە) كە هۆڵی شەهید شازاد جمەی دەهات لەباوەش بۆكردنەوەیان. بەڵام رۆژی هاتنەوەكەی سەرۆكی هاودیدەكانمان لە مەكتەبی سیاسی لەبیرە، دەتگوت: تەعزیەیە! بۆیە، سەرجەم پرۆسەكەم پێ هەڵە بوو. ئەنجامەكەشی بە زیان گەڕایەوە. سەرەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش، دوای هاتنەوەی بەشێكی هاودیدەكان بۆ پلەو پۆستەكان (نەك لەبەر بیروباوەڕ) سەلماندی كە یەكێتی لەروی پرنسیپی سیاسی‌و متمانەی حزبیەوە، چ جەزرەبەیەكی بەركەوت! هەر دەشبوو ئاوا بێ‌، چونكە تەواوی سیناریۆی دامەزراندن‌و گەڕانەوەی بەشێكی هاوپەیمانی‌و پۆست پێبەخشینیان، لە گەمەی سێرك دەچوو، نەك یەكخستنی سیاسی!! لە هێنانەوەی بەشێكی كەمی (هاودیدەكان)دا، تەنها دەمەوێ‌ ئەم راستییانە بۆ مێژوو بڵێم: - سەرۆكەكەیان هەتا توانی مانۆڕی كرد، وەكو كاندیدی سەربەخۆ، بكرێتە كاندیدی سەرۆك كۆمار. بەندە پێمداگرت: ئەگەر نەیەتەوە ناو یەكێتی بەرەسمی، بەیاننامەی دژ دەردەكەم.  ئەوەبوو هەڤاڵان: عیماد، ئەرسەلان، بافڵ‌و لاهور، پێیانراگەیاند دەبێ‌ بێتەوە ناو یەكێتی. ناچار، بۆ یەكەمین جار، دوای ئەم هەڕەشەیە، لەناو (هاودیدەكان)یدا، رایگەیاندبوو، دەڕۆمەوە ناو یەكێتی‌و نامەی هاتنە ریزی یەكێتی بە دەست خەت نوسیبوو. بەبێ‌ ئەوەی لەكۆبونەوەی سەركردایەتی‌و مەكتەبی سیاسیش باسی بكات، ناوی جێگری دوەمی  سكرتێریشتان پێدایەوە. پاساوی هێنانەوەیتان بیردەخەمەوە: - ئایە تێزی هێنانەوەكە، وا نەبوو گوایە پێگەی سیاسی‌و دەسەڵاتدارێتی‌و جەماوەری یەكێتی، بەهێز بكرێ‌؟ - ئەوانەی تێزی هێنانەوەیان بەو چەشنە پەسەند دەكرد، نەیاندەگوت: (140) هەزار دەنگدەری هاوپەیمانی دێنە پاڵ دەنگدەرانی یەكێتی؟ دەی با پێكەوە، دوای دەركەوتنی ئەنجامی هاتنەوەكەو ئەو تێزە بێ پێزە، شەن‌وكەو بكەین‌و هەندێ‌ راستی دیكەشی بخەینەسەر، هەتا بزانین، چەند تێزەكە راست دەرچووە؟ چەندیش قرچۆك بووە؟ - لەهەڵبژاردنی دوای هاتنی (هاودیدەكان) لەو (140 هەزار) دەنگەی (هاوپەیمانی) لەعێراقدا هێنابویان، لەهەرێمی كوردستان (114.777) دەنگی بەدەستهێنابوو، نەك دەنگەكان نەچوونە سەر دەنگی یەكێتی بۆ پەرلەمانی كوردستان، بەڵكو لەماوەی چوار مانگ لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستاندا، پەنجا هەزار دەنگیش كەممان كرد. بیریشتانە، كە لەژێر فشاردا هێنامانەوە، نەك خۆی دەنگی نەدایە لیستی یەكێتی، بەڵكو بەیاننامەیەكیشی دەرنەكرد، هاودیدو هاوپلەخوازەكانی دەنگ بەیەكێتی بدەن. - لەسەر ئاستی عێراق؛ نە هێزەكانی شیعە، وەكو جاران لەگەڵماندا ماوون‌و نە سوننەكانیشمان، كردۆتە دۆست. - لەباشوری كوردستان؛ پەیوەندیمان لەگەڵ تەواوی حزبە سیاسیەكانی كوردستان پاشەكشەی كردووە. لەگەڵ پارتی‌و گۆڕان، خراپتریش بووە. - لەبەشەكانی كوردستان؛ باكور سۆزی جارانیان لەگەڵماندا نەماوە، رۆژئاوا لێمان زویرن. رۆژهەڵات بێڕادە ناڕەزاییان بەرامبەرمان هەیە. - لەسەر ئاستی دیپلۆماسی؛ سەرۆكی عێراق یەكێتییە، بەڵام سلێمانی بۆتە هەواری خاڵیی لەهاتنی گەورە دیپلۆماتكاران. لە جەژنی نەورۆزدا، دەویسترا، سەفیرو كونسڵەكان داوەتی سلێمانی بكرێن، ئەویش سەرینەگرت!! - لەسەر ئاستی حكومەتی عێراق، یەكێتی پەیوەندییەكی تۆكمەی لەگەڵ بەغداد نییە. هەتا پارتی رازی نەبوو، وەزیری داد، دانەنرا. ئەویش بەپێی پێناسەی پارتی دانرا. - ناوچە كێشەلەسەرەكان؛ هێشتا، ئاسەواری نالەباری 16/ی ئۆكتۆبەر بەخراپیی ماوە. یەك دەسەڵاتی عەسكەری لەو شارانەدا نەكراونەتە مەدەنی. دەیان هەزار دۆنم ئەرزی جوتیاری كوردستان داگیركراوە. زیاتر لە (11) هەزار خێزانی تەعریب، بەئاشكرا، هێنراونەتە ناو كەركوك‌و دەوروبەری. - سەرۆكی عێراق، چاكی كرد سەردانی لێقەوماوانی موسڵی كرد. بەڵام چاكتر وابوو، پێشتر، سەردانی كەركوكی كردبا. كە تائێستاش نەیكردووە. هیچیشی پێنەكراوە بۆ سارێژكردنی بچوكترین برینی خەڵكەكەی‌و دانانی پارێزگار. ئێستا كاتێتی بڵێین: ئەنجامەكان پێمانناڵێن، هەق بوو ئەو دەستكەوتەی كاك نێچیرڤان بارزانی دابووی بە بافڵ، دوو ساڵ سەرۆكی حكومەت بەرمان بكەوێ‌‌و وەزیرێك‌و پارێزگاری كەركوك‌و، وەزارەت‌و پۆستی زیاتر لەبەغداد‌و كوردستان، ئایە هەق بو یەكێتی باشتر نەبوو هەموو ئەو دەستكەوتانە نەكەینە قوربانی پۆستێك، كە لەدۆخی عێراق‌و ناوچەكەدا، دەسەڵاتەكانیشی ناتوانێ‌ بەكاربێنێ‌. وەكو تر، هەڤاڵان! ئەم زاتە، یەكێتییە، سەردانی توركیا دەكات. دیارە توركیا مافی خۆیانە میوانە باڵاكان بەپێی پرۆتۆكۆڵ ببەنە سەر گۆڕی كەمال ئەتاتورك. بەڵام ئایا میوانەكان مەرجە بچنە سەر گۆڕەكەی؟ سەردانی گۆڕی سەربازی ون‌و ئەم جۆرە گۆڕەی سەرۆكەكان، بەپێی جۆرێك لە پرۆتۆكۆڵی سەردانی سەرۆكەكانە. پێی دەڵێن سەردانی دەوڵەتی (زیارە دولە) نەك هەموو جۆرە سەردانێك، كە سەرۆكی عێراق لەم هەلومەرجە، دەبوایە خۆی لەو جۆرە سەردانە بپارێزێ‌، هەتا بەناچاریی نەیبەنە سەر گۆڕەكەی ئەتاتورك. كە سەدان هەزار كوردی شەهید كردووە. باكوری كوردستانیشی كاول كردووە، شێخ سەعیدی پیران‌و هەڤاڵەكانی لەسێدارە داوە. دەپرسم: - بۆچی نیلسۆن ماندێلا، دەتوانێ‌ خەڵاتی توركیا رەتبكاتەوە، لەبەرئەوەی كورد دەكوژن؟ - بۆچی میر حوسێنی موسەوی، سەرۆك وەزیرانی پێشوتری ئێران، رەتیكردۆتەوە بچێتە سەر گۆڕی ئەتاتورك؟ - بۆچی مام جەلال، وەكو سەرۆك كۆمار، نەچووە سەر گۆڕی ئەتاتورك؟ ئیتر نازانم، بۆ كوت‌ومت لەم دۆخەدا كە فڕۆكەو سوپای توركیا، دوو بەشی كوردستان بۆردومان دەكەن‌و ئازادیخوازانی كوردستان شەهید دەكەن، سەرۆكی عێراق، تاجەگوڵینەی كڕنوشبردن بۆ گۆڕی ئەتاتورك دادەنێ‌. نازانم لەو چركەساتەدا، (سەرۆك!) ئۆجەلان‌و دەمیرتاش‌و زیاتر لە (25) هەزار كوردی زیندانیكراو، سەدان هەزار شەهید، پتر لە (500) هەزار زیندانی سەر بیروباوەڕی توركیا، لەكاتی تاجەگوڵینە دانانەكەدا، لەبیر بوە؟ عەبدوڵڵا پەشێوی شاعیر، تاجەگوڵینە لەسەر گۆڕی سەربازی ونی كوردستان ئاوا دادەنێ: كە وەفدێ‌ دەچێتە شوێنێ‌ بۆ سەر گۆڕی سەربازی ون، تاجە گوڵینەیەك دێنێ‌. ئەگەر سبەی، وەفدێك بێتە وڵاتی من، لێم بپرسێ‌: كوانێ‌ گۆڕی سەربازی ون؟ دەڵێم: (گەورەم! لەكەناری هەر جۆگەیێ لەسەر سەكۆی هەر مزگەوتێ‌ لەبەر دەرگای، هەر ماڵێ‌ هەر كڵێسەیێ، هەر ئەشكەوتێ‌، لەسەر گابەردی هەر شاخێ‌، لەسەر درەختی هەر باخێ‌، لەم وڵاتە، لەسەر هەر بستە زەمینێ‌، لەژێر هەر گەزە ئاسمانێ‌، مەترسە! كەمێك سەرت داخە و تاجە گوڵینەكەت دانێ‌!) ئەم شیعرە، لەویژداندا نەمرە. ئەو سەردانانەش، بۆ سەر گۆڕی تاوانباران، ئازاری ویژدانی نەتەوەیەك دەدات. كە بەشێكی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی، لەبەر ئەم دۆخەی یەكێتی، لەبەرامبەر ئەم هەڵسوكەوتە خۆپەرستیەدا، رازییە.       یەكێتی‌و دەسەڵات‌و قۆناغەكە یەكێتی، قۆناغی سەختی زۆر بڕیوە، مێژوویەكی جوانی هەیە (سەرەڕای شكست‌و هەڵەكان). لەقۆناغەكانی رابوردودا، بەحوكمی خەباتی رزگاریخوازی، گەلەكەمان لەهەڵەكانی دەبوارد. بەڵام ئەگەر دیقەت بدرێ‌، لەدوای سەركەوتن‌و حوكمڕانی، ساڵ بەساڵ، لێبوردەیی خەڵك بەرامبەر دەسەڵات، كەمبۆتەوە. چونكە، خەڵك لەشۆڕشدا قوربانی داوە بۆ ئامانجەكان، دوای سەركەوتن، ئامانجی كۆمەڵایەتی‌و ئابوری، دەبێتە پێوەر بۆ دابینكردنی مافەكان. ئەگەر، روداوەكانی دوای راپەڕینی (1991) هەڵبسەنگێنین، دەبینین، هەركاتێك گەلەكەمان، یان یەكێتی، دوچاری شكست، یان پیلانگێڕی هاتبێ‌، خەڵك بەگشتی‌و ئەندام‌و پێشمەرگەكانی بەتایبەتی، ئەركی دڵسۆزانەیان تا رادەی قوربانی بەردەوام راپەڕاندووە. بەڵام كاتێك دۆخەكە ئارام بۆتەوە، داخوازی‌و ناڕەزایی خەڵك پەرەی سەندووە، تا گەیشتە رادەی خۆپیشاندان‌و جیابونەوەو سەرهەڵدانی رەوتی جودا جودا. هۆی سەرەكی دابەزینی رێژەی دەنگدەرانیش لەهەڵبژاردنەكاندا، تۆڵەسەندنەوەیانە لەو بێ‌بەڵێنیەی بەرامبەریان كراوە. هاوكات، دژایەتی ئەو دیاردە ناپەسەندانەشە، كە بونەتە مایەی بێزاری رای گشتی، لەناو دەسەڵاتدارێتیدا گەندەڵی لەهەموو روداوێك زیاتر ناخی خەڵك، دژی دەسەڵات بریندار دەكات. بینیمان، لە (15) ساڵی رابوردودا، زۆرترین ناڕەزایی تەقینەوەو بەرفراوانترین رەخنەش لەیەكێتی‌و بەرپرسانی گیراوون. هۆیەكەش، تەنها رەفتارە نابەجێكان‌و دیاردە قێزەونەكانە. هەرە زەقیشیان، گەندەڵی‌و تاڵانی‌و سەرانەسەندنە لە كۆمپانیاو سەرمایەدارەكان. بەڵام نەمزانیووە لەبەرامبەر ئەو هەموو دیاردە خراپانەدا، راستگۆیەتی هەبێ‌، بۆ چارەسەر، یان بۆ ئاشتكردنەوەی خەڵك، تەنانەت، لەدوای دوو جیابونەوەش (گۆڕان‌و هاوپەیمانی) هێشتا، پێداچونەوە بەهەڵەكان‌و راستكردنەوەی بۆچونەكان، نەكرانە پرۆگرامی هەڵسانەوەی یەكێتی‌و چاكسازی‌و پاكسازی. لەو ماوەیەشدا، زۆرمان وت، بەڵام گوێتان نەگرت‌و زۆریشمان نوسی، بەڵام دێڕێكیشی كاریگەری نەبوو. ئەمە جگەلەوەی هەزاران وتارو چاوپێكەوتن لەلایەن نوسەرو رۆژنامەنوس‌و سایتەكانەوە، دژمان نوسراوون‌و گوتراوون، دیسان، بێهودە بون. تازە یەكێتی متمانەیەكی زۆری لەدەست داوە. ئاسانیش نییە رای گشتی، بەتایبەتی نەوەی دوای راپەڕین، باوەڕ بە راستكردنەوەی هەڵەكان، لە مەودای ئەم ساڵانەدا بكەن. بەراشكاویی دەیڵێم: لایەنی كەم، یەكێتی، دوای بەستنی كۆنگرەی گۆڕانكاری، دوو ساڵ كەمتری ناوێ‌ هەڵەكانی راستبكاتەوە؛ رەخنەلەخۆی بگرێ‌. دژایەتی گەندەڵی بكات. كێشەی خەڵك چارەسەر بكات. بەرپرسە لەبەرچاوكەوتووەكان‌و كاربەدەستە مشەخۆرەكان، دوربخاتەوە.. سەرەڕاش گومانم هەیە، سەنگ‌و سۆزی یەكێتی، بگاتە قۆناغی دڵنیابون. ئەمە جگە لەوەی، هێشتا لەوباوەڕەدا نیم، لێبڕان هەبێ‌ بۆ ریشەكێشكردنی گەندەڵی‌و چاكسازی‌و بەرنامەی دادپەروەری. ئیرادەی وا لەدوریشەوە، لەناو زۆربەی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی یەكێتیدا نابینم. هەتا ئیرادەی گۆڕانكاری‌و چاكسازی‌و دژایەتی راستەقینەی گەندەڵی‌و هەلپەرستی لەناوماندا دروست نەبێ‌، دڵنیابن، خۆری شكۆمەندی یەكێتی، زیاتر ئاوا دەبێ‌. ئیرادەی گۆڕانكاریش، بە هیچ چەشنێك بە پینەو پەڕۆ، یان بە پۆست گۆڕین‌و سەرخستنی تەكەتولێك بەرامبەر تەكەتولێكی دیكە، نایەتەدی. بەڵكو تەكەتولگێڕیی زیاتر متمانەی خەڵك بە یەكێتی لاواز دەكات‌و ریزەكانی یەكێتیش زۆرتر لەیەك دەترازێنێ‌. سەركردەكانی تەكەتول، هەرگیز دڵیان بەو هێزە خۆش نەبێ‌ كە لەبەر پارەو كاری تایبەت لەدەوریاندا ماوون. بەدڵنیاییەوە، یەكێتی وەكو ئێستای بمینێ‌، ئەو هێزانە، بەشێكی بەرچاویان دوردەكەونەوەو بەشێكیشی هەڵدەگەڕێنەوە. بێگومانم كە ئەم هەلومەرجە لەكوردستان‌و عێراقدا دەگۆڕێ‌، ئیتر هیچ بەرپرسێك بە هێزە تایبەتیەكەی، ناتوانێ‌ تەراتێنی تەكەتول بكات‌و هەڕەشەی پێ بكات بڕیارەكانی بسەپێنێ‌. تەنانەت بەدوری نازانم، گەر دۆخی یەكێتی، لەم دۆخەدا بمێنێتەوە، روداوی نەخوازراوی چاوەڕواننەكراویش، رووبەڕوی بەرپرسەكان بێتەوە. ناشیشارمەوە، لەوباوەڕەم، ئەگەر یەكێتی چارەسەری كێشەكانی نەكات‌و، متمانە نەگێڕێتەوەو ریزەكانی تۆكمە نەكاتەوە، بەدەستی خۆمان دەبینە مایەی بەهێزتربونی پارتی‌و لایەنە نەیارەكانی تریشمان. لەحاڵەتی واشدا، تا دوو هەڵبژاردنی ئایندە، یەكێتی پاشەكشە دەكات بۆ چوارەمین لایەن. پارتی لەدەڤەری سەوزیشدا پێشدەكەوێ‌ بۆ یەكەمین لایەن. ئەمە، لەكاتێكدا، ئەگەر كێشەی چاوەڕواننەكراویش، لەناوماندا نەقەومێ‌!!       كۆنگرە؛ چارەسەرە كۆنگرە، ئەگەر لەدوای راپەڕینەوە، ویستگەی پیاچونەوەو داڕشتنەوەی سیاسەتی یەكێتی بوبێ‌. بەدڵنیاییەوە، چوارەمین كۆنگرە، دوڕیانی هات‌ونەهاتی یەكێتییە. یان كۆنگرەی گۆڕانكاری، یاخود كۆتاییپێهێنانی رۆڵی مێژوویی یەكێتی. زۆربەی سەركردەكان، بەشی زۆری تەمەنیان بەخشیوەتە كوردستان‌و یەكێتی. ئێستا، كاتی هاتووە، بێ‌دوودڵی، چارەنوسی یەكێتی، بكرێتە بنەما بۆ بەستنی كۆنگرەی گۆڕانكاری. باوەڕ بكەن، ئاسانە بە پیلان كۆنگرە ببەسترێ‌. دەشتوانرێ‌ سەدان لەو كەسانە بهێنرێنە كۆنگرە، كە پلەیان وەكو پەشمەك، بەبێ‌ شایستەیی خەباتی حزبایەتی پێبەخشراوە، بەڵام ئەم چەشنە كۆنگرەیە، كۆنگرەی رۆبۆتەكانە.. نەك كادرە شایستەكان. كۆنگرەی بێ‌ دیالۆگ، كۆنگرەی بێ ئازادی، كۆنگرەی دەستەمۆكراوی بێ‌ ململانێ‌، تەنها كۆنگرەی پارتە سەرۆك دیكتاتۆرەكان‌و حزبەكانی دەسەڵاتە دژە دیموكراسیەكانە.  وڵاتان‌و دەسەڵاتی چوارەم، چاوی چاودێرییان تێبڕیوین. ئێستا لەسەر هێڵی سوری لەدەستدانی سەنگ‌و متمانەین، ئەگەر بێتو كۆنگرەی مردووش ببەستین، گومانتان نەبێ‌ یەكێتی لەسەر تاتەشۆری شارەوانی، شۆڕدەكەینەوە!! - گوناحە، ئەوانەی لە شەڕو كارەسات نەترساوون، ئێستا، لە كۆنگرەی ئازاد بترسن. - گوناحە، ئەوانەی چەندین جار لە مەرگ گەڕاونەتەوە، ئێستا، لەبەر بەرژەوەندی تایبەتی پاساوی بەستنی كۆنگرەی خۆسەپاندنەوە دابتاشن. - گوناحە، حزبێك، سەرقافڵەی شەهیدەكانی شیهابی شێخ نوری‌و هاوڕێكانی، عەلی عەسكەری‌و هاوڕێكانی، ئارام‌و هاوڕێكانی، شێخ حسێنی یەزیدی‌و هاوڕێكانی‌و هەزاران شەهیدش كەژاوەی نەمریی بێ‌.. ئێستا بەدیار ترسی بێناغەو لێبوكی سیاسیەوە، بۆ بەستنی كۆنگرە، دۆش دامابێ‌!! ساڵێكە، هەڵمەتێكی دەرونی بەرپاكراوە هەتا مەترسی بخرێتە ناو ئۆرگانەكان بۆ بەستنی كۆنگرە. ئەم پروپاگەندە دەرونییە، سەراپا پێچەوانەی راستییە بابەتیەكانەو لەبەرژەوەندی بەرژەوەندخوازەكانە، كە بە هیچ چەشنێك نایانەوێ‌ ئازادی لەناو كۆنگرەدا بۆ گۆڕانكاری هەبێ‌.       مام جەلال‌و كۆنگرە با ئاوڕێك، لە مامی رابەرمان لەسەر كۆنگرە بدەینەوە. مام.. هەرگیز، لە هیچ كۆنگرەیەكدا، لایەنگری لیستی تەوافقی نەبووە. زۆرترین ئازادی لەناو كۆنگرەكاندا هەبووە. تا ئەوڕادەیە، لەیەكەمین كۆنگرەدا، زۆرترین دەسەڵاتیان لێسەندەوە رازی بوو. لە دووەمین كۆنگرەشدا، لیستی تەوافقی قبوڵ نەكرد. بەڵكو هەتا كۆنفرانسە لۆكاڵیەكان نەبەسترا بۆ هەڵبژاردنی نوێنەرانی كۆنگرە، رازی نەبوو، كۆنگرە ببەسترێ‌. لەناو كۆنگرەكانیشدا، دوای خوێندنەوەی راپۆرتی سیاسی، لە لیژنەكان‌و لەناو هۆڵەكەدا، مام مەگەر پرسیاری لێكرابا، ئەگینا ئازادی لە هیچ ئەندامێكی كۆنگرە زەوت نەدەكرد. ئەو سیاسەتەی مام لەناو كۆنگرەكاندا، سیاسەتی زۆرترین بوار رەخساندن بۆ كادرو ئەندامانی كۆنگرە، نابێ‌ دوای مام جەلال، پێچەوانەكەی پەیڕەو بكرێ‌، رێبازی مام جەلال، تەنها هزرو سیاسەت نییە. بەڵكو رێسای خەباتی حزبایەتی‌و رێوشوێنی دیالۆگی ناو كۆنگرەو پلینیۆمەكانیشە. سەیر بكەن، لەناو كۆنگرەكاندا، زیاتر لە (100) ئەندامی نوێی سەركردایەتی هەڵبژێردراوون، لای مام ئاسایی بووە، گەرچی رەنگە نیوەشیانی بە شایستە نەزانیبێ‌. چ مەعقولیەتێكی تێدایە، لە شاخدا بیرمان لە كۆنفرانسی تەوافقی نەكردبێتەوە. لە سێ‌ كۆنگرەی دوای راپەڕین، لە بونی مام دا، كۆنگرەی تەوافقی نەبەسترابێ‌، كەچی لەم سەردەمەی جیهانگیری‌و ئازادی فراواندا، دوای ئەوەی كێشەكانی یەكێتی‌و گرفتەكانی دەسەڵاتدارێتی دەیان بەرامبەر جاران زیادیان كردووەو ریزەكانی یەكێتی لێكترازاوون، تازە تازە، بیر لەوە دەكرێتەوە، بە پینەوپەڕۆ، كۆنگرەی تەوافقی ببەسترێ‌، هەتا سەرجەم سەركردایەتی ئێستاو لەپاڵیشیا، لیستێكی تەكەتولە جیاوازەكان، بخرێنە ناو سەركردایەتیەكی فراوان!! لەكۆتاییدا، دەڵێم: لەگەڵ لێكتێگەیشتنم (تفاهم) دژی پیلانگێڕی‌و دوژمنایەتی ئەم‌و ئەووم.. سەرەڕای ئەوەی ناكۆكی زۆریش لەنێواندا هەبێ‌. با هەموان ئازاد بین. بەڵام هیچ هەڤاڵێكیش، ناكرێ‌، سەروی پرنسیپ‌و بەدەر بێ‌ لە ئیرادەی ئازادی ئەندامانی كۆنگرە. ئەگەر، زۆرینەی كۆنگرە، بە سەركردەیەك یان چەندین سەركردە رازی نابن، چەند شەرمەزاریە، بە فرت‌و فێڵ، یان بەهۆی قۆزتنەوەی كێشەكانی ناو یەكێتیەوە، بەشەرتی چەقۆ لەناو كۆنگرەدا بیانەوێ‌ خۆیان دەربچێننەوە!! بەهیوا، یەكێتی، بەوشیاری سەركردە پەرۆشەكان‌و هەڵوێستی كادرو ئەندامانی، بەرەو كۆنگرەی گۆڕانكاری، دوا بڕیاری مێژوویی بدات. كۆنگرەیەك، خەمی كەسوكاری شەهیدان بڕەوێنێتەوە، پێشمەرگەكان ئاسودە بكات‌و متمانە بۆ یەكێتیەكەی مام جەلال بگێرێتەوە.                لەگەڵ رێزی                           مەلا بەختیار                       20/7/2019                         یادی (42) ساڵەی گەڕانەوەی مام جەلال بۆ كوردستان هاوکات پرۆژەکە گەڵاڵەیەکیش لەخۆدەگرێت کە ئەمەی خوارەوە دەقی گەڵاڵەکەیە: گەڵاڵەی‌.‌.  ئەركەكانی قۆناغمەلا بەختیار گۆڕانکارییەکانی سەردەم، روداوەكان، دیاردەكان، دەركەوتە‌و كێشەكان، گەڵاڵەی ئەركەكانی قۆناغ دەكەنە بنچینەی سیاسەت‌و بیركردنەوە. لەڕوانگەی ئێمەوە، ئەركەكانی قۆناغ، ئەمانەی خوارەوەن: یەكەم ئەركەكانی حوكمڕانی -   نوسینی دەستوری مەدەنی هەمیشەیی گەلپەسەند. -   چەسپاندنی سیستەمی هاوچەرخ بكرێتە سیستەمی پەرلەمانی-دیموكراسی. -   دادپەروەری، بكرێتە بنچینەی یاساو پەرەپێدانی مەدەنیەت‌و ئازادی‌و سەربەستیەكانی ژن. -   ریشەكێشكردنی گەندەڵی‌و لێپێچینەوەی یاسایی، لە گەندەڵكار‌و سزادانیان. -   داڕشتنی سیاسەتی رۆشنبیری بكرێتە سەرچاوەی نەمانی ئەندێشەی توندوتیژی دینی‌و دونیایی. -   گۆڕینی فەلسەفەی پەروەردە، بەرەو فەلسەفەیەكی مۆدێرنی هاوچەرخی تەواو. -   چەسپاندنی سیستەمی بانكی‌و گێڕانەوەی متمانە بۆ بەرهەمهێن‌و بەكاربەر، بەشێوەیەك ئاشتەوایی هاوسەنگی كۆمەڵایەتی دەستەبەر بكات. -   چاودێریكردنی بازاڕو كۆمپانیاكانی كوردستان‌و بێگانە، كە سودیان بۆ ژێرخانی ئابوری بێ‌. -   دەستەبەركردنی تەندروستی كۆمەڵ‌و رزگاركردنی سێكتەری تەندروستی لە قاچاخچیەكانی دەرمانی ئێكسپایەر، كە سەرچاوەی نەخۆشیە كوشندەكانن. -   چەسپاندنی سیستەمی سۆسیال‌و دابینكردنی گوزەرانی هاوڵاتی، لە باشوری كوردستاندا. بەناوچەكانی دەرەوەی سنوری هەرێمیشەوە. دووەم ئەركە كۆمەڵایەتیەكان -   خەبات بۆ دادپەروەری چینایەتی-كۆمەڵایەتی، بكرێتە بنچینەی ئەركە سۆسیالیستیەكان. -   دژایەتی نەریتی باوكسالاری‌و سوربون لەسەر قوڵكردنی خەباتی یەكسانیخوازی. -   پەروەردەكردنی لاوان بە گیانی مەدەنی‌و رەخساندنی هەلەكانی پێگەیاندن‌و تێگەیاندن. -   دوژمنایەتی مادەی هۆشبەرو بەرپاكردنی هەڵمەتی فراوانی ریشەكێشكردنی. -   ژینگەپارێزیی، ئەركێكی چارەنوسسازی هەموو لایەكە، لەپێشەوەیاندا، یەكێتی. سێهەم ئەركەكانی یەكێتی -   گێڕانەوەی ژیانی حزبایەتی‌و پەروەردەی سۆسیال-دیموكرات‌و دژایەتی هەلپەرستی‌و چاودێری چۆنیەتی جێبەجێكردنی بەرنامەو بڕیاری یەكێتی، لە حكومەت‌و لەناو خەڵكدا. -   پابەندبون بە پەیڕەو و پرۆگرامی یەكێتی، لە لوتكەی ئۆرگانەكانەوە، بۆ پۆلەكان. -   دانانی رێسای سزا و پاداشت، بۆ كادرو ئەندامانی چالاك‌و كەمتەرخەم. -   كاراكردنی راگەیاندن، بەپێی رۆژگاری سۆسیال میدیاو شۆڕشی پەیوەندیەكان. -   بەستنی كۆنگرەی رێكخراوە دیموكراتیەكان‌و سەربەخۆیی كاری (رێكخراو-سەندیكا) لەچوارچێوەی ستراتیژی یەكێتی-دیموكراسیداو كۆتاییهێنان بە سیاسەتی بەرەیی. -   كردنەوەی دەروازەكان بۆ توانامەندەكان‌و بەبێ‌ راوێژكردن لەگەڵیاندا، لەسەر پرسەكانی، یاسایی، ئابوری، كۆمەڵایەتی‌و ئەكادیمی، هیچ بڕیارێك نەدرێ‌. چوارەم ئەركی بەستنی كۆنگرە -   (6) ساڵ لە وادەی بەستنی كۆنگرە تێپەڕیوە. پاساوی دواخستن نەما. دەسەڵاتی بەستنیشی لای ئەنجومەنی ناوەندە. -   گرنگیی وادەی بەستنی كۆنگرەو جێبەجێنەكردنی بڕیارەكانی ئەنجومەنی ناوەند، لەمەودوا، ئۆرگانەكان، دەخاتە ژێر بەرپرسیارێتی مێژووییەوە. -   كۆنگرە، دووربخرێتەوە لەهەموو جۆرە رێكەوتن‌و بڕیارێكی نادیموكراسی مەترسیدار! -   هەڵبژاردنی دیموكراسیانەی دیاریكردنی ئەندامانی كۆنگرە، دوور لە تەكەتول. -   لیژنەكانی هەڵسەنگاندنی پەیڕەو، پرۆگرام، ئابوری، سیاسی‌و حوكمڕانی، پێویستە ئاوێتەیەك بێ‌ لە كادری بەتوانای حزبی‌و توانامەندە خاوەن بڕوانامەكان. -   لیژنەی باڵای ئامادەكاری كۆنگرە، لەنوێنەرایەتی ئۆرگانە باڵاكانی یەكێتی پێكبێ‌. -   داوای دادوەری بێلایەن بۆ سەرپەرشتی كۆنگرە بكرێ‌‌و رێگەش نەدرێ‌، هیچ دەزگایەكی تایبەتی لەناو هۆڵی دەنگداندا، چاودێری پرۆسەی دەنگدان بكەن. مەلا بەختیار 20ی تەمموزی 2019

راپۆرت: نامیق رەسوڵ- فازل حەمەڕەفعەت ئەمریكا دوای 16 ساڵ جارێكی تر دەگەڕێتەوە‌و هێزی سەربازی لە سعودیە جێگیردەكات، بەریتانیاش هۆشداری بە ئێران دەدات‌و لە مەترسییەكانی سنورداركردنی جموجوڵی دەریاوانی لە گەرووی هورمز ئاگاداری دەكاتەوە. پادشا رەزامەندی نیشاندا شا سەلمان بن عەبدولعەزیز پادشای سعودیە رەزامەندی نیشاندا لەسەر جێگیربوونی هێزی ئەمریكی لە خاكی وڵاتەكەی. ئاژانسی هەواڵی سعودیە رایگەیاند، نیشاندانی رەزامەندی بۆ "میوانداریكردنی" سوپای ئەمریكا لەلایەن شا سەلمانەوە بۆ پتەوتركردنی ئاسایش‌و سەقامگیرییە لە ناوچەكە. وەزارەتی بەرگری ئەمریكا "پێنتاگۆن" لەبەیاننامەیەكدا لەبارەی ناردنی هیزی سەربازی بۆ سعودیە دەڵێ:" ئەوە بەرپەرچدانەوەی زیاترە بەڕووی هەڕەشەكاندا". ناردنی هێزی سەربازی بۆ سعودیە لەكاتێكدایە ئاڵۆزی نێوان واشنتۆن‌و تاران لەناوچەی كەنداوی عەرەبیدا زیادی كردووە‌و كاریگەری لەسەر بازاڕەكانی نەوتی لە جیهاندا دروستكردووە. هێزی ئەمریكی لە سعودیە ؟ ئاژانسی هەواڵی سعودیە لەزاری سەرچاوەیەكەوە لە وەزارەتی بەرگری ئەمریكا بڵاویكردەوە، بڕیاری ناردنی هێزی ئەمریكی بۆ سعودیە ئامانج لێی "بەرزكردنەوەی ئاستی كاری هاوبەشە بۆ بەرگیركردن لە ئاسایش‌و سەقامگیری‌و زامنگردنی ئاشتی لە ناوچەكەدا". ئاژانسی رۆیتەرز لەزاری بەرپرسێكی تری ئەمریكییەوە كە ناوەكەی ئاشكرانەكردووە، دەڵێ:" زیاتر لە 500 سەربازی سوپای ئەمریكا رەوانەی سعودیە دەكرێن، ئەمە لەچوارچێوەی زیادكردنی ژمارەی سەربازانی ئەمریكادایە لە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاسا كە مانگی رابردوو پێنتاگۆن رایگەیاند". مانگی حوزەیرانی رابردوو پێنتاگۆن رایگەیاند، هەزار سەرباز رەوانەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەكات، بەڵام ئاماژەی بەوەنەكرد سەربازەكان لە چ وڵاتێك جێگیردەكرێن. ساڵی رابردوو پەیوەندییەكانی واشنتۆن‌و تاران جارێكی تر ئاڵۆزی تێكەوتەوە، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لەرێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران كشایەوە كە ساڵی 2015 لەنێوان وڵاتانی زلهێزی جیهان‌و ئێران ئیمزاكرا‌و لەچوارچێوەی ئەو رێككەوتنەدا ئێران قایل بوو بەوەی چالاكییە ئەتۆمییەكان سنوردار بكات لەبەرامبەر هەڵگرتنی ئەو سزا ئابورییانەی كە بەسەریدا سەپێندراوە. گەڕانەوەی ئەمریكا دوای 16 ساڵ رۆژی 26ی ئابی 2003 ئەمریكییەكان لە مەراسیمێكدا بنكەی ئاسمانی "ئەمیر سوڵتان"نیان رادەستی سعودیە كردەوە، ئەمە راگەیاندنی كۆتایهاتنی بوونی سەربازی ئەمریكا بوو لە سعودیە. بنكەی ئاسمانی "ئەمیر سوڵتان" رۆڵێكی گرنگی هەبوو لە ستراتیژیەتی واشنتۆن لە ناوچەكەدا، هەندێك كات ژمارەی سەربازانی ئەمریكی لەم بنكەیەدا دەگەیشتە (60 هەزار) سەرباز. واتە (16) ساڵ ئەمریكییەكان جارێكی تر هێزی سەربازی دەگەڕێننەوە بۆ سعودیە، ئەمەش لەكاتێكدایە پەیوەندییەكانی ئەمریكا‌و ئێران بە قۆناغێكی هەستیاردا گوزەر دەكەن. بەپێی هەواڵی تۆری (CNN)، سەربازانی ئەمریكا بۆ هەمان ئەو شوێنە دەگەڕێنەوە كە بەر لە (16 ساڵ) تێیدا جێگیربوون، واتە بنكەی ئاسمانی "ئەمیر سوڵتان" كە دەكەوێتە ناوچەیەكی بیابانی خۆرهەڵاتی ریازی پایتەختی سعودیە. هەندێك لە راپۆرتە رۆژنامەوانییەكان باسلەوەدەكەن، ئێستا ژمارەیەك سەربازی ئەمریكی لە بنكەی ئاسمانی "ئەمیر سوڵتان"ن بەمەبەستی ئامادەكاریكردن بۆ ناردنی هێزە سەربازییەكە‌و بەكارخستنی سیستمی بەرگری موشەكی پاتریۆت‌و نۆژەنكردنەوەی شوێنی نیشتنەوەی فڕۆكەكان. كێشەیەكی نوێ‌ سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامیی ئێران دوێنێ‌ دەستی بەسەر كەشتییەكی نەوهەڵگری بەریتانیادا گرت لە گەرووی هورمز، ئەمە وەك وەڵامدانەوەیەك بوو بۆ دەستبەسەراگرتنی كەشتییەكی نەوتهەڵگری ئێران لە جەبەل تاریق لەلایەن بەریتانییەكانەوە، كە بەڕێگاوە بوو بۆ سوریا. بە گوێرەی قسەی میدیاكانی ئێران، ئەو  كەشتییە نەوتهەڵگرەی بەریتانیا كە ئێران دەستی بەسەرداگرتووە، ناوی "ستینا ئەمپیرۆ" یە، دوای خۆكێشانی بە بەلەمێكی راوكردندا لە گەرووی هورمز، لەلایەن سوپای پاسدارانەوە دەستی بەسەردا گیراوە‌و لەگەڵ تیمەكەیدا كە (23) كەسن، بۆ بەندەر عەباس گواستراونەتەوە. بەرپرسێكی دەریاوانی ئێران لە پارێزگای هورمزگان رایگەیاند، كەشتییە نەوتهەڵگرە بەریتانییەكە بەپێچەوانەی ئاڕاستەوە لە دەریادا رۆیشتووە‌و یاسای دەریاوانی نێودەوڵەتی پێشێلكردووە. هاوكات موراد عەفیفی پور بەڕێوەبەری بەندەر‌و دەریاوانی ئێران لە پارێزگای هورمزگان لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی "فارس" وتی:" 18 كەسی تیمی كەشتییە بەریتانییەكە هەڵگری رەگەزنامەی هیندستانن‌و پێنج كەسیان هەڵگری رەگەزنامەی روسیا، فلیپین‌و لاتیڤیا-ن". عەفیفی پور ئاشكراشیكرد" كەشتییەكە هیچ بڕە نەوتێكی هەڵنەگرتووە، دەربارەی هەندێك كاروباری تەكنیكیش لەلایەن دەسەڵاتی دادوەرییەوە لێكۆڵینەوە لەگەڵ تیمی كەشتییەكەدا دەكرێت". لەندەن هۆشداری دەدات لە كاردانەوەیدا بەرامبەر دەستبەسەراگرتنی ئەو كەشتییە، وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا بەیانی ئەمڕۆ لە بەیاننامەیەكدا هۆشداریدا لە لێكەوتەی جدیی ئەگەر ئێران بەزووترین كات كەشتییەكە ئازادنەكات، لە هەمان كاتدا جەختیكردەوە "لەندەن بیر لە بژاردەی سەربازیی ناكاتەوە". جێریمی هانت وەزیری دەرەوەی بەریتانیا لە لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامەنوسان وتی:" بە رێگایەكی گونجا‌و و بەهێز وەڵامدەدەینەوە، ئێمە بە روون‌و ئاشكرا دەڵێن ئەگەر ئەو دۆخە بە خێرایی چارەسەرنەكرێت، ئەوا كۆتایی مەترسیداری دەبێت". ئاماژەی بەوەشدا" بەریتانیا لە بژاردەی سەربازیی ناكۆڵێتەوە، بەڵكو لەڕێگەی دیپلۆماتییەوە هەوڵی چارەسەری دۆخەكە دەدات، ئەگەر ئازادی دەریاوانی سنورداربكرێت، ئەوا دۆڕاوی گەورە ئێران دەبێت، لە بەرژەوەندی خۆیاندایە بە خێراترین كات دۆخەكە چارەسەربكەن".  

راپۆرتی: محەمەد رەئوف 10 رۆژ بەسەر پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا تێدەپەرێت، بەڵام تا ئێستا پارێزگاری كەركوك دانەنراوە كە یەكێتی و پارتی لەسەری رێككەوتبون. دانانی پارێزگاری كەركوك ئێستا كەوتوەتە ناو ململانێی توندی ئێران و ئەمریكا و توركیاش ناراستەوخۆ هاتوەتە ناو ئاڵۆزییەكانی كەركوكەوە.  پارتی دیموكراتی كوردستان تەواوی مەرجەكانی خۆی بۆ دانانی پارێزگاری كەركوك بەسەر یەكێتی نیشتمانی كوردستاندا سەپاند، یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش، لەدوای دیاریكردنی ناوی كاندیدی پارێزگاری كەركوك، بێدەنگی هەڵبژاردووە.  رۆژی 11ی تەمموزی رابردوو یەك رۆژ دوای سوێندخواردنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە كۆبونەوەی وەفدی دانوستانكاری پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستاندا لە سلێمانی، لەسەر دیاریكردنی كاندیدێك ( تەیب جەبار) رێككەوتن بۆ پارێزگاری كەركوك، رۆژی دواتر ژمارەیەك هاوڵاتی لە پێكهاتەی عەرەبی كەركوك خۆپیشاندانیان دژی دیاریكردنی پارێزگارێكی كورد بۆ كەركوك ئەنجامدا، ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزاییە پرسی دانانی پارێزگاری كەركوكی لە نێوان یەكێتی و پارتیدا سستكرد.  بارزانی كەركوكی بە هەولێر و بەغداد سپارد وتەبێژی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و بەرپرسانی ئەو حزبە چەندینجار جەختیان لەسەر ئەوە دەكردەوە دەبێت پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەت و دانانی پارێزگاری كەركوك هاوتەریب بێت، بەڵام ئێستا كابینەی نۆیەم پێی نایە دەیەمین رۆژیەوەو چارەنوسی كاندیدە دیاریكراوەكەی پارێزگاری كەركوكیش تا ئێستا نادیارە. مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لە پەیامێكدا كە رۆژی 13ی تەموز بڵاویكردەوە، پێچەوانەی رێككەوتنی نێوان یەكێتی و پارتی چارەسەری كێشەی پارێزگاری كەركوكی لە رێككەوتنی نێوان ئەو دوو حزبەوە گواستەوە بۆ رێككەوتنی نێوان هەولێر و بەغداد، بارزانی لە پەیامەكەیدا زۆر بە رونی ئاماژەی بەوە كردووە" كێشەی كەركوك تەنیا گرفتی سیاسیی نێوان دوو حزب یان ململانێی سیاسیی نێوان چەند لایەن نییە، لە ڕاستیدا كێشەی كەركوك بابەتێكی مێژوویی و سیاسیی و كۆنە لە هەمانكاتیشدا فرەڕەهەند و گەورەیە.... ئێمە لەگەڵ ئەوەداین كە ڕێككەوتن و هاوڕایی لایەنە كوردییەكان، هەنگاوێكی گرنگە بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا پێویستە كێشەكانی كەركوك بە پارێزگاریشەوە سەرەتا لە نێوان هەولێر و بەغدا یەكلایی بكرێتەوە و چارەسەربكرێت"   بارزانی لەژێر فشاری ئێران و ئەمریكا! پەیامەكەی بارزانی پێچەوانەی رێككەوتنەكەی نێوان یەكێتی و پارتی  بوو، بەتایبەتیش پرسی دانانی پارێزگای کەرکوکی لە رێككەوتنی پارتی و یەكێتیەوە سپارد بە رێككەوتنی نێوان هەولێر و بەغداد لەسەر ئەو پرسە، ئەمەش لەلایەك خۆی لە فشار و ململانێی ئەمریكا و ئێران لەسەر چارەنوسی ئەو شارە رزگاركردو لەلایەكیش پەیامێكی دا بە یەكێتی كە یەكلاكردنەوەی پرسی ئەو شارەو دانانی پارێزگاری كەركوك تەنها لەدەستی ئەودا نیەو خۆی لە پرسی دانانی پارێزگاری كەركوك دزیەوە كە یەكێتی زۆر جەختی لەسەر دەكردەوە. زانیارییەكانی ( درەو میدیا) ئاماژە بەوە دەكەن كە مەسعود بارزانی ئێستا لەژێر چوار فشاردایە بۆ ئاساییکردنەوەی كەركوك و دانانی پارێزگارێك بۆ ئەو شارە.  یەكەم/ سەرچاوەیەكی باڵا بە (درەو میدیا)ی راگەیاند" لە چەند رۆژی رابردوودا وەفدێكی باڵای ئێران سەردانی مەسعود بارزانیان كردووەو پێیان راگەیاندووە، ئێستا لەگەڵ هەڵبژاردن و دانانی پارێزگاری كەركوكدا نین و دەیانەوێت بارودۆخی كەركوك وەک خۆی بمێنێتەوەو نایانەوێت بە دانانی پارێزگارێكی كورد بۆ ئەو شارە ئاڵۆزی لە نێوان پێكهاتەكانیدا دروست بێت" دووەم/ لەبەرامبەر ئەو فشارەی ئێراندا زانیارییەكانی ( درەو میدیا) ئاماژە بەوە دەكەن ئێستا ئەمریكیەكانیش  بە بەردەوامی لەگەڵ بارزانیدا لە گفتوگۆدان بۆ ئاساییكردنەوەی بارودۆخی كەركوك و دانانی پارێزگارێك بۆ ئەو شارە لە زوترین كاتدا، ئەمریكییەكان دەیانەوێت بارودۆخی ئەمنی لە كەركوك ئاسایی بكەنەوەو بۆ ئەو مەبەستەش فشارەكانیان لەسەر عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراقیش چڕكردوەتەوە.  سێیەم/ هەریەك لە پێكهاتەی عەرەب و توركمان ئێستا لەگەڵ دانانی پارێزگاری كەركوكدا نین و دەیانەوێت ئەم بارودۆخە تا هەڵبژاردنی داهاتوو بەردەوام بێت، چونكە پێیانوایە بە دانانی پارێزگارێكی كورد بۆ ئەو شارە، كاریگەری دەبێت لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنی داهاتوو، لەم هەنگاوەدا توركیا و ئێران و بەشێك لە لایەنە عێراقییەكانیش دەستیان هەیە، لەم بارودۆخەشدا بەشێك لەلایەنە عێراقیەكان و توركیاش دەستیان هەیە لەوبارودۆخەدا. چوارەم/ بەپێی رێككەوتنی نێوان یەكێتی و پارتی دانانی پارێزگاری كەركوك هاوتەریب دەبێت لەگەڵ پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، بەڵام ئێستا بارزانی لەبەرامبەر یەكێتی جۆرێك لە ئیحراجی بۆ دروست بووە، بۆیە ئەو چارەنوسی ئەو پرسەی سپارد بە هەولێر و بەغداد، لەلایەكیش بەڵێنەكانی خۆی بردە سەر كە هەمیشە جەختی دەكردەوە هەتا بارودۆخی كەركوك ئاسایی نەبێتەوە پارتی دیموكراتی كوردستان ئەندامەكانی ناگەڕێنێتەوە كەركوك و پارێزگاری كەركوك هەڵنابژێرن، ئەمە سەرەرای ئەوەی رێگەی گرت لە كاندیدكردنی ئەوەی خۆیان ناوی دەنێن" ئۆكتۆبەرچیەكان" بۆ دانانی پارێزگاری كەركوك.  دانانی پارێزگاری كەركوك ئێستا مەسعود بارزانی روبەروی ئیحراجیكردووە، لەلایەك لە ژێر فشاری ئێران و ئەمریكادایەو  لەلایەكیش حزبەكەی رێككەوتنی لەگەڵ یەكێتیدا هەیە بۆ دانانی پارێزگاری كەركوك، ئەوەی لەم بارودۆخەدا روبەروی ئیحراجی دەبێتەوە یەكێتی نیشتمانی كوردستانە كە هەمیشە جەختیان دەكردەوە بەبێ دانانی پارێزگاری كەركوك بەشداری كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم ناكەن.      

راپۆرت: بی بی سی فارسی وەرگێڕانی: فازل حەمەڕەفعەت بەمدواییە ئەپلیكەیشن یاخود بەرنامەیەكی موبایل بەناوی "فەیس ئەپ" زۆر بەربڵاوبوەتەوە، كە گۆڕانكاری لە روخساری كەسەكاندا دەكات، وێنەكانی ئەوان پیر یاخود گەنج دەكاتەوە. هەزاران كەس لە بەكارهێنەرانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، وێنەی روخساری خۆیان لە حاڵێكدا كە پیربوون یاخود گەنج بونەتەوە، بڵاودەكەنەوە. بەڵام لە چەند رۆژی رابردوودا كە بابەتی سودوەرگرتن لە ئامرازی گۆڕینی روخسار خرایەبەرباس، نیگەرانییەكان لەبارەی مەرج‌و حوكمەكانی بەكارهێنانی ئەو پرۆگرامە زیادی كرد. رەخنەگرانی ئەم ئەپلیكەیشنە دەڵێن كۆمپانیای بەرهەمهێنەری ئەپلیكەیشنەكە كە كۆمپانیایەكی روسیە، لەبارەی زانیاری بەكاربەرانەوە "تێڕوانینێكی ناجێگیر"ی هەیە، بەڵام فەیس ئەپ لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند، زۆرینەی ئەو وێنانەی كە لەناو پرۆگرامەكەدا ئەپلۆد دەكرێن دوای 48 كاتژمێردا دەسڕێنەوە. ئەم كۆمپانیایە هاوكات دەڵێ تەنیا ئەو وێنانە لەناو ئامێری بەكاربەردا ئەپلۆد دەبن، كە بەمەبەستی گۆڕانكاریكردن تێیدا هەڵبژێردراون‌و وێنەی تر ئەپلۆد نابێت.  ئەم ئەپلیكەیشنە تەنانەت لەسەر وێنە پۆرترێتییەكانیش كاری خۆی دەكات‌و روخساریان دەگۆڕێت فەیس ئەپ چییە ؟ فەیس ئەپ ئەپلیكەیشنێكی نوێیە. بەر لە دوو ساڵ كۆپییەكی كەوتە بازاڕەەوە كە "فیلتەری نەتەوە‌و رەگەزی جیاواز"ی بە وێنەكان دەدا. بەڵام ئەم ئامرازە كە شێوەی روخساری نەتەوەیەكی دیاریكراوی دەگۆڕی بۆ نەتەوەیەكی تر، روبەڕووی رەخنەی توندبووەوە، بەجۆرێك دیزاینەرەكانی ناچاربوون بەرنامەكە راگرن. ئەپلیكەیشنە تازەكە، نەك تەنیا دەتوانێت كەسەكان گەنج یان پیر بكاتەوە، تەنانەت دەتوانێت بزەو پێكەنین بخاتەسەر روخساریان یان وێنەكان ئارایشت بكات‌و شێوازی قژیان بگۆڕێت. ئەم گۆڕانكارییە بەیارمەتی زیرەكییەكی دەستكرد (artificial intelligence) ئەنجام دەدرێت، ئەم ئەپلیكەیشنە لۆگاریتمێك لە وێنەی روخساری تۆ دەگرێت‌و بەپشتبەستن بە وێنەكانی تر، وێنەیەكی نوێ بەرهەم دەهێنێت. ئەم پرۆگرامە دەرفەتی ئەوە دەڕەخسێنێت بەجۆرێك روخساری كەسەكان خەندەئامێز بكرێت كە ددانەكانیان دەركەوێت‌و لەهەمانكاتدا هێڵەكانی دەوروبەری لێو، چەناگە‌و گۆناكان بەتەواوەتی سروشتی بن. كەواتە كێشە چییە ؟  نیگەرانییەكان كاتێك زیادیان كرد كە یوشۆ نوزی (Joshua Nozzi) یەكێك لە دیزاینەرەكانی ئەپلیكەیشنەكە لە تویتێكدا نوسی" ئەپلیكەیشتنی فەیس ئەپ بەبێ مۆڵەتی بەكارهێنەرانی هەموو وێنەكانی ئەوان لەناو موبایلە زیرەكەكانیان كۆدەكاتەوە". ئەڵبەتە ئەو رۆژێك دواتر تویتەكەی خۆی سڕییەوە‌و لە بانگەشەكەی پاشگەزبووەوە، بەڵام هەر ئەو ئاماژەیە بەس بوو بۆ وروژاندنی مەترسییەكە.  بەهەرحاڵ، پسپۆڕێكی فەرەنسی بواری ئاسایشی ئینتەرنێتی كە نازناوی خوازراوی (ئەلیوت ئەندەرسۆن) بەكاردەهێنێت، دەربارەی بانگەشەكانی نوزی لێكۆڵینەوەی كردووە‌و بۆی دەركەوتووە ئەو پرۆسەی ئەپلۆدكردنی وێنەیە رونادات‌و تەنیا ئەو وێنە تایبەتانە ئەپلۆد دەبن كە بەكاربەران خۆیان بڕیاری لەسەردەدەن‌و لەڕێگەی فەیس ئەپە ئەپلۆد دەبێت. بەڕێوەبەری جێبەجێكاری فەیس ئەپ بە (بی بی سی) وت:" تەنیا ئەو وێنانە ئەپلۆد دەبن كە بەكاربەران خۆیان داخڵی ناو سێرڤەرەكەی دەكەن". فەیس ئەپ هەر تەنیا دەسكاری تەمەنی كەسەكان ناكات، ئەتوانێت بزەو پێكەنینیش بخاتەسەر روخساری وێنەكانیان داوای FBI بۆ لێكۆڵینەوە چاك شومەر رێبەری كەمینەی دیموكراتەكان لە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا لە تویتێكدا لەبارەی بەكارهێنانی بەربڵاوی فەیس ئەپ داوای لە پۆلیسی فیدراڵی ئەمریكا (FBI) كرد لەبارەی ئەو ئەپلیكەیشنە لێكۆڵینەوە بكەن. ئەو لە پەیامێكدا كە لە تویتەر بڵاویكردەوە، نیگەرانی قوڵی خۆی لەو جۆرە پرۆگرامانە نیشاندا كە زانیاری تایبەتی هاوڵاتیانی ئەمریكا دەخاتە بەردەم "هێزە نەیارە بیانییەكان"ەوە.  فەیس ئەپ لە بەیاننامەكەی خۆیدا ئەو تۆمەتانەی رەتكردەوە. سودوەرگرتن لە تەكنەلۆژیای ئاشكراكردنی روخسار هاوكات نیگەرانیش دروستبووە لەبارەی سودوەرگرتنی ئەم ئەپلیكەیشنە لە تەكنەلۆژیای ناسینەوەی روخسار‌و پاسۆرد، كە لە موبایلی هۆشمەندی نوێدا هەیە. رەخنەگران دەڵێن لەم بارودۆخەدا تەنانەت ئەگەر وێنەی كەسەكەش لە سێرڤەرەكەدا بسڕێتەوە، بەڵام هەر لۆگاریتمی روخسار دەمێنیتەوە‌و بۆ ئەو مەبەستە سودی لێدەبینرێت. سەرۆكی جێبەجێكاری فەیس ئەپ ئەم بابەتەی رەتكردەوە‌و وتی:" لۆگاریتمی وێنەكان تەنیا بۆ ئیدیت‌و ئەنجامدانی گۆرانكاری سودی لێ دەبینرێت".   سێرڤەرەكەی لە ئەمریكایە نەك روسیا ! فەیس ئەپ كۆمپانیایەكی روسییە كە بارەگاكەی لە شاری سان پترسبۆرگە، بەڵام لە چەندین ناوچەی جیهانیش ئوفێسی هەیە‌و دەڵێ سێرڤەرەكانی لە ئەمریكایە. هەندێك پرسیار هەن لەبارەی ئەوەی بۆچی فەیس ئەپ گۆڕانكاری وێنەكان لەسەر روی موبایلی بەكاربەران ئەنجام دەدات، پێویستە لە بنەڕەتەوە وێنەكان لەسەر سێرڤەری خۆی ئەپلۆد بكات. لێكۆڵەرێكی ئاسایشی ئینتەرنێتیی باوەڕی وایە ئەم بابەتە بۆ فەیس ئەپ تەنیا تایبەتمەندییەكی بازرگانی‌و كێبڕكێی هەیە. ئەو پسپۆڕە باسلەوەدەكات بەهیچ جۆرێك فێڵی لەو ئەپلیكەیشنەدا نەدیوە، بەڵام جەختی كردووە ئومێدەوارە بژاردەیەك هەبێت كە بەكاربەران بتوانن دوای گۆڕانكاریكردن، وێنەكانیان لە سێرڤەردا بسڕنەوە. نیگەرانیش هەیە لەبارەی سودوەرگرتنی بازرگانی فەیس ئەپ لە وێنەی بەكاربەكارن‌و كۆتوبەندكردنی ئەم بابەتە لە مەرجەكانی بەكارهێنانی ئەپلیكەیشنەكەدا خراوەتەڕوو، مەرجێك كە زۆربەی بەكاربەران بەبێ ئەوەی بیخوێننەوە قبوڵی دەكەن. بەڵام لانسی ئۆلانۆڤ سەرنوسەری سایتی تەكنەلۆژی "لایڤ وایر"، لە كاردانەوەی ئەم نیگەرانییانەدا نمونەی بە مەرجەكانی تویتەر هێنایەوە كە "بەدیاریكراوی هەمان مەرجی بەكارهێنانی تێدایە". ئاسایشی ئینتەرنێتی یەكێك لەو بابەتانەیە كە لەم ساڵانەی دوایدا بایەخی زۆری پێدراوە، بە تەماشاكردنێكی هەواڵەكانی جیهانی تەكنەلۆژیا كەم مانگ هەیە كە هەواڵی هاككردن‌و بڵاوكردنەوەی تایبەتمەندی بەكاربەران بڵاونەبێتەوە.