راپۆرت: درەو هەمواری بڕگەی (ج) لە ماددەی (12)ی یاسای بودجەی گشتیی عێراق كە تایبەت بە نرخی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتە لە هەرێمی كوردستان، ئەمڕۆ لە پەرلەمانی عێراق خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كرا، هەموارەكە چی دەڵێ؟  دەقی هەموارەكە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەمڕۆ خوێندنەوەی یەكەمی كرد بۆ هەمواری یەكەمی یاسای بودجەی سێ ساڵە (2023-2024-2025). هەموارەكە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقەوە رەوانە كراوە بۆ پەرلەمان، تێیدا تەنیا یەك بڕگە هەموار كراوە كە پەیوەندی بە نەوتی هەرێمی كوردستانەوە هەیە. ئەنجومەنی نوێنەران دەقی پرۆژەی هەموارەكەی بڵاوكردەوە، كە تەنیا بۆ (بڕگەی ج/ دووەم)ی ماددەی 12ی یاسای بودجەیە.  دەقی هەموارەكە بەمجۆرەیە:  ماددەی -1- دەقی بڕگەی (ج) لە بەندی (دووەم)ی ماددەی 12ی یاسای بودجەی گشتیی فیدراڵ بۆ ساڵە داراییەكانی (2023-2024-2025) هەڵدەوەشێتەوەو ئەمەی خوارەوە شوێنی دەگرێتەوە:- ج-1. وەزارەتی دارایی فیدراڵ لە خەرجی سیادی، قەرەبووی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی ئەو بڕە نەوتە دەكاتەوە كە لە هەرێم بەرهەمدەهێنرێت و؛ لەلایەن كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) یاخود وەزارەتی نەوتی عێراقەوە بە گوێرەی هەردوو بڕگەی (ا، ب)ی ئەم بەندە وەردەگیرێت، بەو مەرجەی تێچووی خەمڵێندراوی دادپەروەرانەی بەرهەمهێنان و گواستنەوە لە هەر كێڵگەیەك لەلایەن لایەنێكی راوێژكاری هونەریی نێودەوڵەتیی پسپۆڕەوە، كە وەزارەتی نەوتی عێراق بە رێككەوتن لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم دیاری دەكات، دیاری بكرێت، لەماوەی (60) رۆژدا لە وادەی بەركاربوونی ئەم یاسایەوە، ئەگەر لەماوەی ناوبراودا نەگەیشتنە رێككەوتن، ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵ ئەو لایەنە راوێژكارییە دیاری دەكات كە ئاماژەی بۆ كراوە. 2. ئەو لایەنە راوێژكارییە هونەرییە كە لە خاڵی (1)ی ئەم بڕگەیەدا هاتووە، خەرجی خەمڵێندراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوە پێشكەشی هەردوو وەزارەتی دارایی و نەوتی فیدراڵ و حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات و بۆ مەبەستی ئەم یاسایە پشتی پێدەبەسترێت، ئەو قەرەبووەی كە لە خاڵی (1)ی ئەم بڕگەیەدا هاتووە لەسەر بنەمای تێچووی بەرمیل لێكدانی ژمارەی ئەو بەرمیلی رادەستكراو بەگوێرەی بڕگەكانی (ا، ب)ی ئەم بەندە ئەژماردەكرێت و؛ وەزارەتی دارایی فیدراڵی ئەركی پێدانی ئەو بڕە پارانە بە حكومەتی هەرێم لەئەستۆ دەگرێت.   3. بەشێوەیەكی خێرا دەستدەكرێت بە رادەستكردنی نەوتی بەرهەمهێنراوی هەرێم بە كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوت (سۆمۆ) یاخود وەزارەتی نەوتی فیدراڵ بەگوێرەی بڕگەكانی (ا، ب)ی ئەم بەندە، قەرەبووی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بەشێوەی پێشینە دەبێت لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵەوە، بەبڕی (16) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك، كە دواترو دوای تەوابوونی كارەكانی لایەنە راوێژكارییە هونەرییەكە پاكتاو دەكرێت كە لە خاڵی (1)ی ئەم بڕگەیەدا هاتووە، بە (أپر رجعی) لەوكاتەوە كە دەستكراوە بە رادەستكردن بەپێی ئەم هەموارە.  ماددەی -2- ئەم یاسایە لە رۆژی بڵاوبوونەوەی لە رۆژنامەی فەرمییەوە، دەكەوێتە بواری جێبەجێكردن. ئامانجی دەركردنی ئەم یاسایە، وەكو لە دەقەكەدی هاتووە (دانانی لایەنێكی راوێژكاریی هونەریی نێودەوڵەتییە كە كاربكات بۆ ئەژماركردنی تێچووی خەمڵێندراوی دادپەروەرانەی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی بەرهەمهێنراو لە هەرێمی كوردستان، هەر كێڵگەیەك و بە جیا، لەپێناو پاراستنی سامانی نیشتمانی و بەهێزكردنی داهاتە فیدراڵییەكان ...). ماددەكە پێش هەموار چی دەڵێ؟ لەسەر سكاڵای حكومەتی عێراق و لەسەر بەكارهێنانی بۆری نەوتی عێراق- توركیا بۆ هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بەبێ وەرگرتنی رەزامەندی بەغداد، شوباتی 2023 دادگای باڵای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس، بڕی نزیكەی (ملیارێك و 500 ملیۆن) دۆلار قەرەبووی بەسەر توركیادا سەپاند، ئەمە توركیای ناچاركرد لە 25ی ئازاری 2023دا هەناردەی نەوتی هەرێم رابگرێت. سەرباری ئەوەی لە ئۆكتۆبەری هەمان ساڵدا توركیا كەوتە گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی عێراق بۆ ریككەوتن لەسەر چارەنوسی قەرەبووەكەو ئامادەیی خۆی نیشاندا بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بەوشێوەی كە حكومەتی فیدراڵی عێراق دەیەوێت، بەڵام هەناردەی نەوت دەستی پێنەكردەوە.  حكومەتی فیدراڵی عێراق لەسەرەتاوە بەدوای ئەوەدا دەگەڕا یاسای نەوت و غازی فیدراڵی دەربكات، لەم یاسایەدا چارەسەری ریشەیی بۆ ناكۆكییەكانی نێوان هەولێرو بەغداد سەبارەت بە چۆنیەتی ئیدارەدانی سامانی نەوت و غاز بدۆزێتەوە، ئەم یاسایە كە دەبوو ساڵی 2005و دوای پەسەندكردنی دەستوریی هەمیشەیی عێراق دەربكرایەو هێشتا دەرنەچووە، ئەمجارەش شكستی هێنا، لەسەرەتای ئەمساڵەوە هەردوو حكومەت دەستیان كرد بە تاوتێكردنی رەشنوسێكی نوێی یاسای نەوت و غاز، بەڵام بۆچونیان زۆر لەیەكترەوە دوور بوو، بۆیە ئەمجارە سەری بابەتەكە نرایەوە.   دواجارو رۆژی 5ی ئەم مانگە، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی فیدڕاڵ پرۆژە یاسایەکی پەسەند کرد بۆ هەموارکردنەوەی مادەی (12/دووەم/ج) لە یاسای بودجەی فیدڕاڵیی سێ ساڵەی ژمارە (13ی ساڵی 2013) تایبەت بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان.  ئەمەی خوارەوە دەقی ئەو ماددەی یاسای بودجەیە كە لەسەرەوە هەموارەكەی بە دانراوە: ماددەی 12:  یەكەم: شایستە داراییەكانی نێوان حكومەتی فیدراڵی‌و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ساڵانی 2004 بۆ 2022 پاكتاودەكرێت، دوای وردبینیكردنی لەلایەن دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ بەهەماهەنگیی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی لە هەرێم، پشتبەست بەو ماف‌و پابەندییانەی كە لە یاساكانی بودجەی فیدراڵی تایبەت بە هەر ساڵێكی دارایی هاتووە. دووەم:  ا- حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەندە بە هەماهەنگیكردن لەگەڵ وەزارەتی نەوتی فیدراڵ، لە باركردنی نەوتی خاوی بەرهەمهێنراو لەو كێڵگانەی دەكەونە هەرێم بۆ ئەمبارەكانی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوت (سۆمۆ) لە بەندەری جەیهانی توركیا، بەجۆرێك لە (400 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە) كەمتر نەبێت، بەگوێرەی داتای مانگانەی پێشكەشكراو لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان‌و پەسەندكردنی لەلایەن وەزارەتی نەوتی فیدراڵ‌و دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ بەهەماهەنگیی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی هەرێم، كۆمپانیای سۆمۆ بە هەماهەنگیی لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم، بە هەمان نرخ‌و میكانیزمی پشت پێ بەستراوی فرۆشتن لەلایەن كۆمپانیای ناوبراوەوە، هەناردەكردنی ئەو بڕە لە ئەستۆدەگرێت‌و داهاتەكانی وەكو داهاتی كۆتایی بۆ خەزێنەی فیدراڵ، تۆماردەكرێت.  ب- لە حاڵێكدا نەتوانرا لەرێگەی بەندەری جەیهانی توركی یان هەر دەروازەیەكی فەرمی ترەوە كە وەزارەتی نەوتی فیدراڵ دیاری بكات، هەناردە بكرێت، حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەندە بە رادەستكردنی بڕی نەوتی ئاماژەبۆكراو لە بڕگەی (دووەم/ا)ی ئەم ماددەیە بە وەزارەتی نەوتی فیدراڵ، بەمەبەستی بەكارهێنانی لەناوخۆدا‌و بەگوێرەی ئەو پێداویستییەی كە وەزارەتی نەوتی فیدراڵ دیاری دەكات.  ج- وەزارەتی دارایی فیدراڵ قەرەبووكردنەوەی خەرجییەكانی وەبەرهێنان‌و گواستنەوەی بڕی ئەو نەوتە وەبەرهێنراوەی هەرێم دەگرێتە ئەستۆ، كە رادەستی وەزارەتی نەوتی فیدراڵ دەكرێت بەگوێرەی هەردوو بڕگەی (1)‌و (ب)ی ئەم ماددەیە، بەمەرجێك خەرجی وەبەرهێنان‌و گواستنەوە هاوتای خەرجی وەبەرهێنان‌و گواستنەوەی یەك بەرمیل نەوت بێت لە وەزارەتی نەوتی فیدراڵ‌و بە لێدانی لەگەڵ ژمارەی ئەو بەرمیلانەی كە رادەستدەكرێن، بەگوێرەی حوكمەكانی ئەم ماددەیە.   د- حكومەتی هەرێم پابەندە بە رادەستكردنی داهاتە نانەوتییەكان بە خەزێنەی دەوڵەت بەگوێرەی یاسای ئیدارەی دارایی فیدراڵ، بەمەرجێك دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ بەهەماهەنگیی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی هەرێم وردبینی بكات لەو تۆمارانەی كە تایبەتن بەم داهاتانەوە.  ه- وەزارەتی دارایی فیدراڵ پابەند دەبێت بە پێدانی شایستەكانی هەرێم بەشێوەی مانگانە، بەگوێرەی حوكمەكانی ئەم یاسایە، دوای جێبەجێكردنی بڕگەكانی (ا، ب، ج، د)ی ئەم ماددەیە، دەبێت هەماهەنگیی لەگەڵ وەزارەتی دارایی‌و ئابوری هەرێم بكرێت‌و ئەو وەزارەتە بودجەی پێداچونەوەی مانگانە بۆ فەرمانگەی ژمێریاری بنێرێت، بۆ ئەوەی بخرێتە ناو تێكڕای حساباتی مانگانەی دەوڵەتەوە، بەمەرجێك حسابی تایبەت بە ماف‌و پابەندییە نەوتی‌و نانەوتییەكانی هەردوولا پاكتاو بكرێت، دوای وردبینیكردنی لەلایەن دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵ‌و بەهەماهەنگیی لەگەڵ دیوانی چاودێری دارایی لە هەرێم، لەسەر بنەمای وەرزیی، بەجۆرێك گرەنتی پێدان‌و پاكتاوی ئەو شایستانە بكات بەشێوەیەكی رێكوپێك. و- ئەو پارانەی بانكی بازرگانی عێراق، كە لەئەستۆی حكومەتی هەرێمی كوردستاندایە لە بانكە حكومی‌و تایبەتەكاندا، پاكتاو دەكرێت‌و وەزارەتی دارایی فیدراڵ هەڵدەسێت بە دانانی خشتەی قیستی مانگانە‌و لە پشكی هەرێم دەبڕدرێت، پێدانەوەی قیستەكان لە ساڵی دارایی 2023وە دەستپێدەكات بۆ ماوەی (7) ساڵ. دەقی هەموارەكە:  

راپۆرتی: درەو 🔻 لە (10) ساڵی ڕابردووی هەردوو کابیەنەی هەشتەم و نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا؛ 🔹 موچەخۆران لە (120) مانگی ڕابردودا (58) موچەی تەواوو (44)یشیان بە چارەک و لێبڕینەوە وەرگرتووەو (18) موچەشیان پێ نەدراوە، جگە لە ڕاگرتنی بەرزە موچە (ترفیع) نزیکەی (23 ترلیۆن و 116 ملیار) دیناریان لای حکومەتی هەرێم ماوەتەوە. بەجۆرێک؛ 🔹 کابینەی هەشتەم لە ماوەی (54) مانگدا، تەنها (15) موچەی تەواو و (34) مانگیشی بە کەم و کوڕی و پاشەکەوتەوە خەرجکرد، (5) مانگیشی خەرج نەکردو ناوینا پاشەکەوت. کۆی شایستەی موچەی موچەخۆران لەم کابینەیەدا مایەوە بە (10 ترلیۆن و 597 ملیار و 997 ملیۆن) دینار خەمڵێندرا. 🔹 کابینەی نۆیەم (66) لە مانگی رابردوودا، تەنها (43) مانگیان موچەی تەواوەتی و (10) مانگیشی بە لێبڕینەوە خەرج کردووە، (10) مانگیشی خەرج نەکرد، (3) مانگی کۆتایی (2024)یش چارەنوسی نادیارە، کۆی شایستەی موچەی موچەخۆران لای کابینەی نۆ بە (13 ترلیۆن و 118 ملیار) دینار دەخەمڵێندرێت. قەبارەی پاشەکەوتی موچەی موچەخۆرانی هەرێم لە کاینەی هەشتەم و نۆیەمی حکومەتی هەرێم جگە لە ڕاگرتنی بەرزە موچە (ترفیع)ی موچەخۆران، لە ماوەی (10) ساڵدا، واتا لە (120) مانگدا، هەردوو کابینەی هەشتەم و نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان، تەنها (58) موچەی تەواویان وەگرتووە، (18) موچەیان پێ نەدراوەو (44) موچەشیان بە چارەک و لێبڕین و بەشێک لە پاشەکەوتەوە بۆ خەرج کراوە. کۆی ئەو بڕە پارەیەی وەک شایستەی دارایی موچەخۆران خەرج نەکراوە، قەبارەکەی گەیشتووە بە (23 ترلیۆن و 715 ملیار و 997 ملیۆن) دینار. بەجۆرێک کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێم لە ماوەی (54) مانگدا، تەنها (15) مانگیان موچەی تەواوەتی موچە خۆرانی هەرێمی خەرجکردووە، (34) مانگیشی بە کەم و کوڕی و پاشەکەوتەوە کردووە، (5) مانگیشی خەرج نەکردو ناوینا پاشەکەوت. کۆی شایستەی موچەی موچەخۆران لە سەردەمی کابینەی هەشتەم لای حکومەت مایەوە بە (10 ترلیۆن و 597 ملیار و 997 ملیۆن) دینار خەمڵێندرا. هاوکات لە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (66) مانگی رابردوودا، تەنها (43) مانگیان موچەی تەواوەتی موچە خۆرانی هەرێمی خەرجکردووە، (10) مانگیشی بە کەم و کوڕی و لێبڕین خەرج کردووە، (10) مانگیشی خەرج نەکردووە، موچەی (3) مانگی ساڵی (2024)یش چارەنوسی نادیارە. کۆی شایستەی موچەی موچەخۆران لە سەردەمی کابینەی نۆیەم لای حکومەت دەمێنێتەوە بە (13 ترلیۆن و 118 ملیار) دینار دەخەمڵێندێت. بڕوانە خشتەکانی خوارە تایبەت بە شێوازی خەرجکردنی موچە و بڕو قەبارەی قەرزی کەڵەکەبوی موچەخۆران لە سەر حکومەت. خشتەکان پاشەکەوت و لێبڕین و خەرج نەکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم لە کابینەی هەشتەم قۆناغی پاشەکەوتی مووچە لە سەردەمی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتی نێچیرڤان بارزانی بەڕێوەچوو، لەماوەی نێوان ساڵانی (2015 - 2018) مووچەخۆران (5) موچەی تەواویان پێنەدراوە (23) مانگیش چارەکە مووچەو (11) مانگیش بەشێک لە موچەی موچەخۆران پاشەکەوت کرا. جگە لە ڕاگرتنی بەرزە موچەی فەرمانبەران. بە جۆرێک لە ماوەی (1/1/2015 – 9/7/2019)؛ •    (4) موچەی مانگەکانی (9، 10، 11، 12)ی ساڵی (2015)ەو یەک موچەی مانگی (12ی 2017) بە رێژەی (100%) پاشەکەوت کران. •    تەواوی ساڵی (2016)ەو (2017) جگە لە مانگی (12)ی ساڵی (2017) چارەکە موچە و (11) مانگی ساڵی (2018) بە پاشەکەوتکردنی بەشێک لە موچە ئەم کابینەیە تەمەنی خۆی بەڕێکرد. •    کۆی شایستەی موچەی موچەخۆران لە سەردەمی کابینەی هەشتەم لای حکومەت مایەوە بە (10 ترلیۆن و 597 ملیار و 997 ملیۆن) دینار خەمڵێندرا. بە مانایەکی دیکە، لە کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی (54) مانگدا، تەنها (15) مانگیان موچەی تەواوەتی موچە خۆرانی هەرێمی خەرجکردووە، (34) مانگیشی بە کەم و کوڕی و لێبڕین خەرج کردووە، (5) مانگیشی خەرج نەکرد. پاشەکەوت و لێبڕین و خەرج نەکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم لە کابینەی نۆیەم لەگەڵ دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەم لە (10/7/2019)ەوە تا وا لە کۆتاییەکانی ساڵی (2024) نزیک دەبینەوە، سەبارەت بەو شایستە داراییانەی موچەخۆران کە لە ئەستۆی حکومەتی هەرێمە، تەنها لە کابینەی نۆیەمدا نزیک لە (13 ترلیۆن و 118 ملیار) دینار دەخەمڵێنرێت، جگە لە ڕاگرتنی بەرزە موچەی فەرمانبەران. لەم کابینەیەدا موچەی مانگەکانی (4، 5، 6، 7، 8، 11،12ی ساڵی 2020) خەرج نەکرا (9) موچەش بە لێبڕینی (21%) و موچەیەکیش بە لێبڕینی (18%)ەوە لە ساڵانی (2021 - 2022)ی بۆ فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان خەرجکراوەو هاوکات لە ساڵی (2023) موچەی مانگەکانی (10، 11، 12) خەرج نەکرا، ئێستاش موچەی (3) مانگی کۆتایی (2024) بە چارەنوسێکی نادیار ماوەتەوەو خەرج نەکراوە. کەواتە ئەگەر کۆی خەرجی موچە بە (900 ملیار) دیناری مانگانە بخەمڵێنین _لە دەستپێکی دەستبەکاربوونی کابینەی نۆیەمەوە قەبارەی خەرجی موچە (895 ملیار)بووە، بەڵام بەردەوام خەرجی موچە رووی لە زیادبوون کردووەو بەپێی دواین ئاماری فەرمی وەزارەتی دارایی کە خەرجییەکانی خۆی بۆ شەش مانگی یەکەمی (2023) بڵاوکردەوە بە تێکڕا کۆی خەرجی مانگێکی موچەی موچەخۆران سەرو (941 ملیار) دینابووە_، ئەوا کۆی ئەو شایستە داراییەی موچە خۆران لە کابینەی نۆیەمدا لێیان بڕاوەو بۆیان خەرج نەکراوە بریتیە لە؛ •    (7) مانگ موچەی بڕاو X (900 ملیار) دینار = (6 ترلیۆن 300 ملیار) دینار •    (9) مانگ بە لێبڕینی (21%)  X (189 ملیار) دینار = (1 ترلیۆن 701 ملیار) دینار •    (1) مانگ بە لێبڕینی (18%)  X (162 ملیار) دینار = (162 ملیار) دینار •    موچەی مانگەکانی (10و 11و 12) ساڵی (2023)ی موچەخۆران خەرج نەکرا کە بەرامبەرە بە؛ (3) مانگ X (941 ملیار) دینار = (2 ترلیۆن 823 ملیار) دینار. •    موچەی مانگەکانی (10و 11و 12) ساڵی (2024)ی موچەخۆران چارەنوسی نادیارە کە بەرامبەرە بە؛ (3) مانگ X (944 ملیار) دینار = (2 ترلیۆن 832 ملیار) دینار. کەواتە کۆی ئەو موچانەی لەکابینەی نۆیەمدا خەرج نەکراوە دەکاتە؛ (6 ترلیۆن 300 ملیار) دینار "7 موچەی تەواو"+ (1 ترلیۆن 701 ملیار) دینار "9 موچە بە لێبڕینی 21%" + (162 ملیار) دینار "1 موچە بە لێبڕینی 18%" + (2 ترلیۆن 823 ملیار) دینار "موچەی (3) مانگی کۆتایی 2023" + موچەی (3) مانگی کۆتایی 2024" = (13 ترلیۆن 118 ملیار) دینار. بە مانایەکی دیکە، کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (66) مانگی رابردوودا، تەنها (43) مانگیان موچەی تەواوەتی موچە خۆرانی هەرێمی خەرجکردووە، (10) مانگیشی بە کەم و کوڕی و لێبڕین خەرج کردووە، (13) مانگیشی خەرج نەکردووە.  

راپۆرتی: درەو 🔻 رۆژی (26ی 11ی 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ نۆ مانگی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکە؛ 🔹 تا کۆتایی مانگی ئەیلولی ساڵی (2024)، کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتی)یەوە  نزیکەی (114 ترلیۆن و 350 ملیار) دینار بووە. زۆرتر لە (1010 ترلیۆن و 944 ملیار) دیناری بە رێژەی (89.1%) داهاتی نەوت و پتر لە (12 ترلیۆن و 405 ملیار) دیناری بە رێژەی (10.9%) داهاتی نانەوتی بووە. 🔹 کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، زۆرتر لە (94 ترلیۆن و 878 ملیار) دینار بووە، کە (90.1%)ی بۆ خەرجی بەگەڕخستن و (9.9%) بۆ خەرجی وەبەرهێنان بووە. 🔹 دوای لێدەرکردنی سەرجەم خەرجییەکان لە کۆی داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی، بەڕێژەی (11.5%) داهات لە خەرجی زیاتر بووە و زۆرتر لە (19 ترلیۆن 470 ملیار) دینار داهات سەرڕێژی کردووە. 🔹 نزیکەی لە (8 ترلیۆن و 4 ملیار) دینار خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە بووە، ئەنجومەنی نوێنەران زۆرتر لە (441 ملیار) دینارو سەرۆکایەتی کۆمار نزیک لە (43 ملیار و 500 ملیۆن) دینار و ئەنجومەنی وەزیران پتر لە (7 ترلیۆن و 519 ملیار) دینار خەرجیان هەبووە. 🔹 تا کۆتایی مانگی ئەیلول بە نزیکەی (8 ترلیۆن و 859 ملیار) دینار تەمویلی حکومەتی هەرێمی کوردستان کراوە.   داهات و خەرجی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی (2024)دا رۆژی (26ی تشرینی دووەمی 2024) وەزارەتی دارایی عێراق داهات و خەرجی خۆی بۆ سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵ بڵاوکردەوە، بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتەکە؛ یەکەم: داهاتی گشتی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، کە دواترینیانی بۆ مانگەکانی ئاب و ئەیلولی ساڵی (2024) لە (26ی تشرینی یەکەمی 2024) بڵاو کردووەتەوە، کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (114 ترلیۆن و 349 ملیار و 739 ملیۆن و 335 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (101 ترلیۆن و 944 ملیار و 446 ملیۆن و 923 هەزار) دیناری بەڕێژەی (89.1%)ی لە داهاتی نەوتەوە سەرچاوەی گرتووە، بڕی (12 ترلیۆن و 405 ملیار و 292 ملیۆن و 412 هەزار) دیناری بەڕێژەی (10.9%)ی داهاتی نانەوتی پێکیهێناوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر سێ وەرزی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (1)). خشتەو چارتی ژمارە (1) دووەم: خەرجی گشتی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2024 هەر بەپێی بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق، لە مانگی یەک، تا کۆتایی مانگی نۆی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی وەزارەتەکە بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (94 ترلیۆن و 878 ملیار و 893 ملیۆن و 465 هەزار) دینار، بەجۆرێک بڕی (85 ترلیۆن و 313 ملیار و 356 ملیۆن و 159 هەزار) دیناری بەڕێژەی (90.1%)ی لە لەبواری خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (9 ترلیۆن و 565 ملیار و 537 ملیۆن و 314 هەزار) دیناری بەڕێژەی (9.9%)ی بۆ بواری خەرجی وەبەرهێنان تەرخان کراوە. سەبارەت بە وردەکاری هەر نۆ مانگی یەکەمی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (2)). خشتەو چارتی ژمارە (2) سێیەم: بوارەکانی خەرجی وەبەرهێنان لە وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2024 خەرجییە گشتییەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە بواری خەرجی وەبەرهێنان لە تاکۆتایی مانگی تەموزی ساڵی (2024)، کەرتەکانی (کشتووکاڵ، پیشەسازی، گواستنەوەو گەیاندن، بیناسازی و پەروەردەو فێرکردن)ی گرتووەتەوەو بە سەرجەمیان بڕی (9 ترلیۆن و 565 ملیار و 537 ملیۆن و 314 هەزار) دیناری بەڕێژەی (9.9%)ی خەرجییە گشتییەکانی بۆ تەرخان کراوە، بە جۆرێک؛ 1.    کەرتی کشتوکاڵ بڕی (134 ملیار و 321 ملیۆن و 945 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (1.4%) بۆخەرج کراوە. 2.    کەرتی پیشەسازی بڕی (ترلیۆنێک و 763 ملیار و 112 ملیۆن و 370 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (18.4%) بۆ خەرج کراوە. 3.    کەرتی گواستنەوە گەیاندن بڕی (ترلیۆنێک و 982 ملیار و 482 ملیۆن و 702 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (20.7%) بۆ خەرج کراوە. 4.    کەرتی بیناسازی و خزمەتگوای و ڕێگاوبان بڕی (4 ترلیۆن و 833 ملیار و 307 ملیۆن و 546 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (50.5%) بۆ خەرج کراوە. 5.    کەرتی پەروەردەو فێرکردن بڕی (852 ملیار و 312 ملیۆن و 748 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (8.9%) بۆ خەرج کراوە. بۆ وردەکاری خەرجییەکانی وەبەرهێنان لە کەرتە جیاوازەکان لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (3)). خشتەو چارتی ژمارە (3) چوارەم: بەراوردکردنی کۆی داهات و خەرجی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2024 لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی گشتی خەرجییەکانی عێراق بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (94 ترلیۆن و 878 ملیار و 893 ملیۆن و 465 هەزار) دینار. لە کاتێکدا کۆی داهاتی گشتی عێراق بە هەردوو داهاتی (نەوتی و نانەوتییەوە)، بریتی بووە لە (114 ترلیۆن و 349 ملیار و 739 ملیۆن و 335 هەزار) دینار. واتە بڕی (19 ترلیۆن و 470 ملیار و 845 ملیۆن و 870 هەزار) دیناری بەڕێژەی (11.5%) لە داهاتی گشتی ماوەتەوە و سەرڕێژی کردووە. بەڵام لە مانگی تەموزی ساڵی (2024) ڕێژەیەکی بەرزی کوردتهێنان ڕویداوەو گەیشتووە بە (4 ترلیۆن و 41 ملیار و 24 ملیۆن و 233 هەزار) دینار بە ڕێژەی (35%). سەبارەت بە وردەکاری سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (4)). خشتەو چارتی ژمارە (4)   پێنجەم: خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی 2024 لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)، کۆی خەرجییەکانی هەر سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق (ئەنجومەنی نوێنەران، سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی وەزیران)، بە هەردوو خەرجی (بەگەڕخستن و وەبەرهێنان)ەوە، بریتی بووە لە (8 ترلیۆن و 3 ملیار و 972 ملیۆن و 202 هەزار) دینار. بە جۆرێک؛ 1.    ئەنجومەنی نوێنەران بڕی (441 ملیار و 83 ملیۆن و 102 هەزار) دیناری خەرجکردووە، لەو بڕەش تەنها (126 هەزار) دیناری لە بواری خەرجی وەبەرهێنان بووە. 2.    سەرۆکایەتی کۆمار بڕی (43 ملیار و 499 ملیۆن و 304 هەزار) دیناری خەرجکردووە، سەرجەم خەرجییەکانی لە بابی خەرجی بەگەڕخستن بووە. 3.    ئەنجومەنی وەزیران بڕی (7 ترلیۆن و 519 ملیار و 389 ملیۆن و 795هەزار) دیناری خەرجکردووە، بڕی (6 ترلیۆن و 90 ملیار و 558 ملیۆن و 152 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (81%) لە چوارچێوەی خەرجی بەگەڕخستن و بڕی (ترلیۆنێک و 428 ملیار و 831 ملیۆن و 642 هەزار) دیناری بە ڕێژەی (19%) بۆ وەبەرهێنان بەخەرج دراوە. بۆ وردەکاری خەرجی سێ سەرۆکایەتییەکە لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (5)). خشتەی ژمارە (5) شەشەم: تەمویل کردنی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سێ چارەکی یەکەمی 2024 پاڵپشت بە ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)، بڕی (8 ترلیۆن و 858 ملیار و 932 ملیۆن و 312 هەزار) دینار، تەمویلی حکومەتی هەرێمی کوردستان کراوە. بە جۆرێک؛ 1.    لەمانگەکانی (کانونی دووەم، شوبات و ئازار) بە بڕی (ترلیۆنێک و 683 ملیار و 729 ملیۆن و 463 هەزار) دینار، تەمویلی حکومەتی هەرێم کراوە. 2.     لەمانگی (نیسان) بە بڕی (ترلیۆنێک و 541 ملیار و 890 ملیۆن و 682 هەزار) دینار، تەمویلی حکومەتی هەرێم کراوە. 3.    لەمانگی (ئایار) بە بڕی (784 ملیار و 748 ملیۆن و 622 هەزار) دینار، تەمویلی حکومەتی هەرێم کراوە. 4.    لەمانگی (حوزەیران) بە بڕی (ترلیۆنێک و 62 ملیار و 999 ملیۆن و 221 هەزار) دینار، تەمویلی حکومەتی هەرێم کراوە. 5.    لەمانگی (تەموز) بە بڕی (ترلیۆنێک و 497 ملیار و 245 ملیۆن و 486 هەزار) دینار، تەمویلی حکومەتی هەرێم کراوە. 6.    لەمانگی (ئاب) بە بڕی (186 ملیار و 812 ملیۆن و 90 هەزار) دینار، تەمویلی حکومەتی هەرێم کراوە. 7.    لەمانگی (ئەیلول) بە بڕی (2 ترلیۆن و 101 ملیار و 506 ملیۆن و 745 هەزار) دینار، تەمویلی حکومەتی هەرێم کراوە. بۆ وردەکاری تەمویلکردنی حکومەتی هەرێم لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024) بڕوانە (خشتەو چارتی ژمارە (6)). خشتەی ژمارە (6)   سەرچاوەکان؛ ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق -    حساب الدولة لغایة کانون الثاني لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة شباط لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة آذار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة نیسان لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة ایار لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة حزیران لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة تموز لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أب لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة -    حساب الدولة لغایة أیلول لسنة 2024 للموازنە الاتحادیة http://www.mof.gov.iq/pages/MOFPublicReports.aspx  

(درەو):  سودانی هەمواری ماددەی 12ی یاسای بودجەی بردوەتە ناو كۆبوونەوەی ئیئتیلافی (ئیدارەی دەوڵەت)، وتویەتی ئەم هەموارە گرنگە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، هیچ لایەنێك دژی هەموارەكە نەبووە، ئەمە بەپێی قسەی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق. شاخەوان عەبدوڵا جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لە پشكی پارتی دیموكراتی كوردستان ئاشكرایكرد" جیا لە رێككەوتنی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵی، هەفتەی رابردوو، سەرۆك وەزیران بابەتی هەمواری یاسای بوجەی هێناوەتە ناو كۆبوونەوەی ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەت و باسی لەوەكردووە چەند گرنگە ئەم یاسایە هەموار بكرێتەوە بۆ ئەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان هەناردە بكرێتەوە". بەگوێرەی قسەی جێگری سەرۆكی پەرلەمان، لە كۆبوونەوەی ئیئتیلافی ئیدارەی دەوڵەتدا (واتا ئەو لایەنانەی كە پێكەوە كابینەی حكومییان پێكهێناوە)، سودانی باسی لەو بارودۆخە كردووە كە بۆچی نرخی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوت لە كوردستان 16 دۆلارەو وتویەتی:" ئەمە كەمترین نرخە، لەبەرئەوەی ناوچەی كوردستان و گرێبەستەكانیان جیاوازن".  "لە كۆبونەوەی ئیدارەی دەوڵەتدا سودانی زەمینەیەكی دروستكردو هیچ هێزێكی سیاسی دژی نەبوون، تا لەناو پەرلەمان دژایەتی بكرێت" شاخەوان عەبدوڵا وا دەڵێ.  هەمواری مادەی ١٢/دووەم/ ج لە یاسای بودجەی سێ ساڵەی فیدڕاڵی كە تایبەتە بە دەستكاریكردنی نرخی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لە كوردستان، لەلایەن حكومەتەوە رەوانەی پەرلەمان كراوەو ئەمڕۆ لیژنەی دارایی پەرلەمان گفتوگۆی لەسەر كرد.  جێگری سەرۆكی پەرلەمان وتی:" ئەمڕۆ خوێندنەوەی یەكەم بۆ هەموارەكە دەكرێت و رۆژی پێنج شەممە خوێندنەوەی دووەمی بۆ دەكەین، لە هەفتەی داهاتوودا هەوڵدەدەین دەنگی لەسەر بدرێت و بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەمە تاكە بەربەستە كە تائێستا لەبەردەم هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمدا ماوەتەوە".  هەمواری مادەی ١٢/دووەم/ ج لە یاسای بودجەی سێ ساڵەی فیدڕاڵی، تایبەتە بە تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم، كە تێیدا لەبری (6 دۆلار)، بۆ بەرهەمهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێك لە نەوتی هەرێم بڕی (16 دۆلار) دیاریكراوە، ئەمە تا ئەوكاتەی لەماوەی 60 رۆژدا کۆمپانیایەکی پسپۆری نێودەوڵەتی؛ خەمڵاندنێکی راستەقینەو دادپەروەرانە دەکات بۆ تێچووی بەرهەمهێنان لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم و لەسەر ئەم بنەمایە نرخێكی نوێ دەچەسپێندرێت.  ئەم هەموارە كە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵەوە پەسەندكراوەو رەوانەی پەرلەمان كراوە، سەرباریی دڵنیاییەكەی شاخەوان عەبدوڵا، پێشبینی دەكرێت هەموارەكە رووبەڕووی ناڕەزایەتیی پەرلەمانتارانی شیعە ببێتەوە. لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێم لە 25ی ئازاری 2023وە، یەكێك لە ناكۆكییە سەرەكییەكانی نێوان هەولێرو بەغداد بریتی بوو لە نرخی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت، كە لە یاسای بودجەی عێراقدا بڕی 6 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك دیاری كرابوو، حكومەتی هەرێم و كۆمپانیا بیانییەكان بەم نرخە قایل نەبوون.  لەسەر بنەمای ئەم رێككەوتنەو هەمواری یاسای بودجە، وەكو كەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم بە وەكالەت دەڵێ، پێشبینی دەكرێت لەسەرەتای ساڵی ئایندەوە هەناردەی نەوتی هەرێم بە بۆری بۆ بەندەری جەیهانی توركیا دەستپێبكاتەوە.

(درەو): "بڕیارەکەی دادگا لەبارەی موچە تەفسیری جیاواز هەڵناگرێ، با كۆبوونەوەیەكی بەپەلە بكرێت" حاكم جاسم عمێری سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ئەمڕۆ لە كۆبوونەوەیەكدا وای بە پەرلەمانتارانی كورد وتووە.  وەفدێكی فراكسیۆنە كوردییەكان لە پەرلەمانی عێراق (پارتی+ یەكێتیی+ نەوەی نوێ+ یەكگرتوو+ كۆمەڵی دادگەریی) سەردانی دادوەر (جاسم عمێری) سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵییان كرد. لەبارەی هۆكارو ناوەڕۆكی ئەم سەردانەوە شاخەوان عەبدوڵا جێگری سەرۆكی پەرلەمانی عێراق لە پشكی پارتی دەڵێ:" باسمان لە كێشەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم کرد، کە ماوەی دوو مانگە موچەیان وەرنەگرتوە بەبیانوی جۆراو جۆرو بێ بنەما  لەلایەن وەزیری داراییەوە، کە ئەمە پێچەوانەی  بڕیاری دادگای ئیتحادییە بەوەی کە نابێت لەژێر هیچ پاساوێک ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دوا بکەوێت".  بەگوێرەی قسەی شاخەوان عەبدوڵا، سەرۆکی دادگای فیدراڵی دوپاتیکردوەتەوە کە "ناوەڕۆکی بڕیاری دادگا بەو شێوەیەو نابێت دەست بۆ موچەی فەرمانبەران ببرێت. کۆبونەوەیەک رێکدەخەن تایبەت بەو پرسەو دەبیت کۆتایی بەو بابەتە بێت و موچەی فەرمانبەرانی هەرێم چارەسەر بكرێت و مانگانە لەگەڵ فەرمانبەرانی ناوچەکانی دیکەی عێراق بگاتە دەستیان". سۆران عومەر لە فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەریی كە بەشداری كۆبوونەوەی كردووە باسلەوە دەكات "بە سەرۆکی دادگای فیدراڵی وتووە خەڵکی کوردستان دەڵێن ئەگەر هەرێم پابەند نیە بە توگین و ڕادەستی داهاتی ناوخۆ، ڕێگایەکی دیکە نیە سزای دەسەڵاتدارانی پێبدرێ هەر موچەی خەڵک دوادەخرێ و نادرێت!؟". سۆران عومەر ئاماژە بەوە دەكات لە كۆبوونەوەكەدا سەرۆكی دادگای فیدراڵی وتویەتی بڕیارەکەی دادگا تەفسیری جیاواز هەڵناگرێ و لە بوونی هەر ناکۆکیەکی سیاسیش پێویستە موچەی خەڵکی هەرێم بەردەوام بێت، بۆیە پێشنیاری کۆبونەوەیەکی بەپەلەی کردووە بۆ چارەسەری دواکەوتنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم. شوباتی ئەمساڵ، لەسەر سكاڵای ژمارەیەك فەرمانبەری هەرێمی كوردستان، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا بەوەی موچەی فەرمانبەرو خانەنشینانی هەرێم بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەلایەن حكومەتی فیدراڵەوە خەرج بكرێت و موچەكانیان لە بانكە فیدراڵییەكانی دەرەوەی هەرێم بۆ (تەوتین) بكرێت، ئەمە هەر لەسەرەتاوە نیگەرانی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی لێكەوتەوە، بەوپێیەی ئەو بەر لەم بڕیارە پرۆسەیەكی بەناوی پرۆژەی (هەژماری من) بۆ بە بانكیكردنی موچە دەستپێكردبوو. دوای سەردانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم بۆ تاران، رۆژی 3ی تەموزی ئەمساڵ، میدیای پارتی دیموكراتی كوردستان دەقی رونكردنەوەیەكی سەرۆكی دادگای فیدراڵییان بڵاوكردەوە كە تێیدا ئاماژەی بەوە كردووە ئەو بانكانەشی كە لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن و مۆڵەتی بانكی ناوەندییان هەیە، دەتوانن پرۆسەی تەوتینی موچە بكەن، ئەمە وا لێكدرایەوە كە سەرۆكی دادگا پرۆژەی (هەژماری من)ی قبوڵكردووە.  بەڵام لەدوای هەڵبژاردنی 20ی ئۆكتۆبەری پەرلەمانی كوردستانەوە، یەكێتیی نیشتمانی كوردستان بەشێوەیەكی كردەیی هەنگاوەكانی بۆ هەڵوەشاندنەوەی پرۆژەی (هەژماری من)و تەوتینكردنی موچە لە بانكە فیدراڵییەكان دەستپێكردووە، رۆژی 31ی ئۆكتۆبەری رابردوو نوێنەرانی یەكێتیی لە دادگای  لێکۆڵینەوەی (کەرخ) لە بەغداد، سکاڵای لەسەر (هەژماری من)و رێگریكردن لە جێبەجێكردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ "تەوتینی" موچە تۆماركرد، لەمەشدا فراكسیۆنەكانی (نەوەی نوێ+ یەكگرتوو+ كۆمەڵ) پشتیوانی یەكێتییان كرد.  رۆژی 4ی ئەم مانگەش، شاهۆ عوسمان جێگری پارێزگاری سلێمانی لە پشكی یەكێتیی بەفەرمی و لەرێگەی نوسراوێكەوە داوای لە پارێزگاری بانكی ناوەندیی كرد "بانكە پەیوەندیدارەكان راسپێرێت بە گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست بۆ تەوتینكردنی موچە هەموو فەرمانبەرانی پارێزگای سلێمانی".  لەنێوان (تەوتین)و (هەژماری من)دا، موچەخۆرانی هەرێم لەكۆتاییەكانی مانگی یانزەدان و هێشتا موچەی مانگەكانی 10و 11 یان وەرنەگرتووە. 

(درەو):  بەگوێرەی ئەنجامی سەرژمێریی گشتیی لە عێراق، ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان گەیشتوەتە (6,370,668) كەس، ژماره‌ی یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون بریتییە لە‌ (2,028,937) یه‌كه‌. دارا رەشید وەزیری پلاندانانی هەرێمی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا، دەرەنجامەكانی سەرژمێریی گشتیی 2024ی عێراقی سەبارەت بە هەرێمی كوردستان راگەیاند. دەقی راگەیەندراوەكەی وەزارەتی پلاندانانی هەرێم:  دوای كۆتاییهاتنی داتابێسی سه‌رژمێریی گشتیی دانیشتوانی عێراق له‌ گشت پارێزگاكان، ئه‌نجامه‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی ئه‌م ده‌ستكه‌وته‌ نیشتیمانییه‌ گه‌وره‌یه‌ ڕاده‌گه‌ینین. ده‌سته‌ی ئاماری هه‌رێمی كوردستان ئه‌ركی كۆكردنه‌وه‌ی زانیارییه‌ ورده‌كانی تایبه‌تمه‌ندییه‌ دیموگرافی، كۆمه‌ڵایه‌تی، ته‌ندروستی، و پیشه‌ییه‌كان و هه‌روه‌ها زانیارییه‌كانی نیشته‌جێبوون و له‌دایكبوون و مردن و باری ئاسته‌نگداری له‌ هه‌رێمی كوردستانی له‌ ئه‌ستۆ گرتووه‌ و ئاماده‌یه‌ بۆ ڕاپۆرتی كۆتایی و ورد بۆ هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ئاستی پارێزگاكان. یه‌كه‌م: تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی دانیشتوان 1- دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان 6,370,668 كه‌سه‌، به‌ خه‌ڵكی خۆجێی و بیانییه‌وه‌‌. (تێبینی: ناوه‌ندی قه‌زای شێخان و ناحیه‌ی زیلكان له‌ قه‌زای شێخان و ناحیه‌ی فایده‌ له‌ قه‌زای سێمێل له‌ پارێزگای دهۆك و  قه‌زای مه‌خمور له‌ پارێزگای هه‌ولێر و ناحیه‌كانی كۆكس و نه‌وجول و  چه‌ندین گوندی ده‌وروبه‌ری چه‌مچه‌ماڵ له‌ پارێزگای سلێمانی له‌گه‌ڵ ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان ئه‌ژمار نه‌كراون. هه‌روه‌ها پێویسته‌ تێبینیی ئه‌وه‌ش بكرێت كه‌ ده‌یان هه‌زار كه‌سیش گه‌ڕابوونه‌وه‌ كه‌ركوك و مه‌خمور و ناوچه‌كانی تری كێشه‌ له‌سه‌ر). 2- ڕێژه‌ی دانیشتوان له‌ شارنشین و گوندنشین به‌م شیوه‌یه‌ دابه‌شبووه‌: - ڕێژه‌ی شارنشین: 84.0% - ڕێژه‌ی گوندنشین: 16.0% 3- ژماره‌ی خێزانه‌كان له‌ هه‌رێمی كوردستان گه‌یشتۆته‌ 1,379,163 خێزان. 4- تێكڕای قه‌باره‌ی خێزان له‌ هه‌رێمی كوردستان ده‌كاته‌ 4.6 كه‌س. 5- له‌ كۆی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان، ژماره‌ی پیاوان 3,200,506 كه‌سه‌و ئافره‌تان ژماره‌یان 3,170,162 كه‌سه‌. به‌م پێیه‌، ڕێژه‌ی پیاوان 50.24% و ڕێژه‌ی ئافره‌تان‌ 49.76% ده‌بێت. 6- ڕێژه‌ی ئه‌و خێزانانه‌ی كه‌ ئافرەت سه‌رۆكی خێزانه‌ 11.86% و ئه‌وانه‌ی كه‌پیاو سه‌رۆكی خێزانه‌ بریتییه‌ له‌ 88.14%. 7- دابه‌شبوونی ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان به‌سه‌ر گروپه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی ته‌مه‌ن به‌م شێوه‌یه‌یه‌: 1- دانیشتوانی ژێر ته‌مه‌نی كاركردن (كه‌متر له‌ 15 ساڵ): 31.9% 2- دانیشتوانی ته‌مه‌نی كاركردن (15-64 ساڵ): 63.7% 3- دانیشتوانی سه‌رووی ته‌مه‌نی كاركردن (65 ساڵ و سه‌رووتر): 4.4% به‌م شێوه‌یه‌ هه‌رێمی كوردستان كه‌وتۆته‌ قۆناغی په‌نجه‌ره‌ی دیموگرافی كه‌ له‌م قۆناغه‌دا پێویسته‌ ڕێژه‌ی دانیشتوانی ته‌مه‌نی كاركردن 60% و سه‌رووتر بێت. 8- به‌راورد به‌ ئه‌نجامه‌كانی گه‌مارۆسازی و ژماره‌دانانی ساڵی 2009 كه‌ ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان 4,389,258 كه‌س بوو، تێكڕای گه‌شه‌ی دانیشتوانی هه‌رێم كوردستان بریتییه‌ له‌ 2.48%. دووه‌م: تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی نشینگه‌ به‌پێی ئه‌نجامه‌كانی گه‌مارۆسازی و ژماره‌دانانی ساڵی 2024، ژماره‌ی یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون له‌ هه‌رێمی كوردستان گه‌یشتۆته‌ 2,028,937 یه‌كه‌.   

(درەو):  بەگوێرەی ئەنجامی سەرژمێریی گشتیی لە عێراق، ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان گەیشتوەتە (6,370,668) كەس، ژماره‌ی یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون بریتییە لە‌ (2,028,937) یه‌كه‌. دارا رەشید وەزیری پلاندانانی هەرێمی كوردستان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا، دەرەنجامەكانی سەرژمێریی گشتیی 2024ی عێراقی سەبارەت بە هەرێمی كوردستان راگەیاند. دەقی راگەیەندراوەكەی وەزارەتی پلاندانانی هەرێم:  دوای كۆتاییهاتنی داتابێسی سه‌رژمێریی گشتیی دانیشتوانی عێراق له‌ گشت پارێزگاكان، ئه‌نجامه‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی ئه‌م ده‌ستكه‌وته‌ نیشتیمانییه‌ گه‌وره‌یه‌ ڕاده‌گه‌ینین. ده‌سته‌ی ئاماری هه‌رێمی كوردستان ئه‌ركی كۆكردنه‌وه‌ی زانیارییه‌ ورده‌كانی تایبه‌تمه‌ندییه‌ دیموگرافی، كۆمه‌ڵایه‌تی، ته‌ندروستی، و پیشه‌ییه‌كان و هه‌روه‌ها زانیارییه‌كانی نیشته‌جێبوون و له‌دایكبوون و مردن و باری ئاسته‌نگداری له‌ هه‌رێمی كوردستانی له‌ ئه‌ستۆ گرتووه‌ و ئاماده‌یه‌ بۆ ڕاپۆرتی كۆتایی و ورد بۆ هه‌رێمی كوردستان له‌سه‌ر ئاستی پارێزگاكان. یه‌كه‌م: تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی دانیشتوان 1- دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان 6,370,668 كه‌سه‌، به‌ خه‌ڵكی خۆجێی و بیانییه‌وه‌‌. (تێبینی: ناوه‌ندی قه‌زای شێخان و ناحیه‌ی زیلكان له‌ قه‌زای شێخان و ناحیه‌ی فایده‌ له‌ قه‌زای سێمێل له‌ پارێزگای دهۆك و  قه‌زای مه‌خمور له‌ پارێزگای هه‌ولێر و ناحیه‌كانی كۆكس و نه‌وجول و  چه‌ندین گوندی ده‌وروبه‌ری چه‌مچه‌ماڵ له‌ پارێزگای سلێمانی له‌گه‌ڵ ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان ئه‌ژمار نه‌كراون. هه‌روه‌ها پێویسته‌ تێبینیی ئه‌وه‌ش بكرێت كه‌ ده‌یان هه‌زار كه‌سیش گه‌ڕابوونه‌وه‌ كه‌ركوك و مه‌خمور و ناوچه‌كانی تری كێشه‌ له‌سه‌ر). 2- ڕێژه‌ی دانیشتوان له‌ شارنشین و گوندنشین به‌م شیوه‌یه‌ دابه‌شبووه‌: - ڕێژه‌ی شارنشین: 84.0% - ڕێژه‌ی گوندنشین: 16.0% 3- ژماره‌ی خێزانه‌كان له‌ هه‌رێمی كوردستان گه‌یشتۆته‌ 1,379,163 خێزان. 4- تێكڕای قه‌باره‌ی خێزان له‌ هه‌رێمی كوردستان ده‌كاته‌ 4.6 كه‌س. 5- له‌ كۆی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان، ژماره‌ی پیاوان 3,200,506 كه‌سه‌و ئافره‌تان ژماره‌یان 3,170,162 كه‌سه‌. به‌م پێیه‌، ڕێژه‌ی پیاوان 50.24% و ڕێژه‌ی ئافره‌تان‌ 49.76% ده‌بێت. 6- ڕێژه‌ی ئه‌و خێزانانه‌ی كه‌ ئافرەت سه‌رۆكی خێزانه‌ 11.86% و ئه‌وانه‌ی كه‌پیاو سه‌رۆكی خێزانه‌ بریتییه‌ له‌ 88.14%. 7- دابه‌شبوونی ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان به‌سه‌ر گروپه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی ته‌مه‌ن به‌م شێوه‌یه‌یه‌: 1- دانیشتوانی ژێر ته‌مه‌نی كاركردن (كه‌متر له‌ 15 ساڵ): 31.9% 2- دانیشتوانی ته‌مه‌نی كاركردن (15-64 ساڵ): 63.7% 3- دانیشتوانی سه‌رووی ته‌مه‌نی كاركردن (65 ساڵ و سه‌رووتر): 4.4% به‌م شێوه‌یه‌ هه‌رێمی كوردستان كه‌وتۆته‌ قۆناغی په‌نجه‌ره‌ی دیموگرافی كه‌ له‌م قۆناغه‌دا پێویسته‌ ڕێژه‌ی دانیشتوانی ته‌مه‌نی كاركردن 60% و سه‌رووتر بێت. 8- به‌راورد به‌ ئه‌نجامه‌كانی گه‌مارۆسازی و ژماره‌دانانی ساڵی 2009 كه‌ ژماره‌ی دانیشتوانی هه‌رێمی كوردستان 4,389,258 كه‌س بوو، تێكڕای گه‌شه‌ی دانیشتوانی هه‌رێم كوردستان بریتییه‌ له‌ 2.48%. دووه‌م: تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی نشینگه‌ به‌پێی ئه‌نجامه‌كانی گه‌مارۆسازی و ژماره‌دانانی ساڵی 2024، ژماره‌ی یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون له‌ هه‌رێمی كوردستان گه‌یشتۆته‌ 2,028,937 یه‌كه‌.   

(درەو): ئامانج رەحیم- سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان: دوای ئەوەی کە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقی فیدڕاڵ لە ڕۆژی سێشەممە ٥-١١-٢٠٢٤،  لە چل و پێنجەمین دانیشتنی ئاسایی خۆی پڕۆژە یاسایەکی پەسەند کرد بۆ هەموارکردنەوەی مادەی (١٢/دووەم/ج) لە یاسای بودجەی فیدڕاڵیی سێ ساڵەی ژمارە (١٣ی ساڵی ٢٠٢٣) تایبەت بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان، بڕیارە لە دانیشتنی ژمارە (١٧)ی ئەنجومەنی نوێنەران لە ڕۆژی ٢٦-١١-٢٠٢٤ خوێندنەوەی یەکەم بۆ ئەم پڕۆژە یاسایە ئەنجام بدرێت.  بۆ بەرچاوڕوونی لەم خاڵانەی خوارەوە گرنگترین بڕگە وخاڵەکانی ئەو پڕۆژە یاسایە دەخەمەڕوو:  ١) وەزارەتی دارایی فیدراڵ قەرەبووی حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق دەکاتەوە لە تەرخانکراوی خەرجییە سەروەرییەکان (النفقات السیادیە) لەناو بودجەی عێراقی فیدڕاڵ بۆ پارەی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی ئەو بڕە نەوتەی لە هەرێم بەرهەم دەهێنرێت، کە لەلایەن کۆمپانیای گشتی فیدڕاڵی بۆ بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ)ەوە وەردەگیرێت بۆ هەناردەکردنی بۆ بازاڕە نێودەوڵەتییەکان لەڕێگای بەندەری جیهان و داهاتەکەی دەبێتە داهاتی گشتی خەزێنەی فیدڕاڵیی، یان لە ئەگەری هەناردەنەکردن بەگەر هۆکارێک ئەوا لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراق وەردەگیرێت و بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی بەکاردێت بەپێی بڕگەکانی (أ)و (ب)ی مادەی ١٢/ دووەم. ٢) پێویستە تێچووی دادپەروەرانەی (تعویچ عادل) خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بۆ هەر کێڵگەیەک بە جیا حیسابی بۆ بکرێت ئەویش لەلایەن دامەزراوەیەکی ڕاوێژکاری تەکنیکی نێودەوڵەتی سەربەخۆی تایبەتمەندەوە دەستنیشان دەکرێت، کە لەلایەن وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بە ڕێککەوتن لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێم دیاری دەکات، لە ماوەی (٦٠) ڕۆژدا لە چوونە بواری جێبەجێکردنی ئەم یاسایەوە، و لە ئەگەری ناکۆکی لە ماوەی ئەو ماوەیەی پێشوودا، ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدراڵی ئەو دامەزراوە ڕاوێژکاریە  دیاری دەکات. ٣) ئەو دامەزراوە ڕاوێژکارییە نێودەوڵەتیەی کە وا بڕیارە بەگوێرەی بڕگەی پێشوو دیاری بکرێت، تێچووی خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی ڕاستەقینە پێشکەش بە وەزارەتەکانی نەوت و وەزارەتی دارایی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق دەکات و بۆ مەبەستی ئەم یاسایە پەسەند دەکرێت بە اپری رجعی بۆ هەر بەرمیلێک کەڕەتی ژمارەی بەرمیلەکانی وەرگیراو بەپێی بڕگەکانی (أ) و (ب)، لەم بڕگەیە، و وەزارەتی دارایی فیدراڵی ئەو بڕە پارانە دەدات بە حکومەتی هەرێم. ٤) تاوەکو ساتی جێبەجێکردنی بڕگەی ٣ ی سەرەوەو دیاریکردنی تێچووی ڕاستەقینەی دادپەروەرانە بۆ تێچووی نەوتی هەرێم لەلایەن ئەو دامەزراوە ڕاوێژکاریە، پێویستە دەستبەجێ لە بەرواری کەوتنە بواری جێبەجێکردنی پڕۆژە یاسای هەمواری ماددەی ١٢  دەستبەجێ نەوتی بەرهەم هێنراو لە هەرێم بدرێت بە کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ)، یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵی بەپێی بڕگەی (أ) و (ب)ی ئەم بڕگەیە،و قەرەبووی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی دەکرێتەوە لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵی بەشێوەی سولفە، بە تێکڕای (١٦) شانزدە دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک، کە دواتر چارەسەر دەكرێت دوای تەواوبونی كاری راوێژكاری تەكنیكی تایبەتمەند كە لەسەرەوە باسكراوە لەسەر بنەمای پێشتر گرتنەوە لە بەرواری دەستكردن بە رادەستكردنی نەوت بەگوێرەی ئەم هەموارە.

درەو: پێشبینی دامەزراوە ئابورییە جیهانییەكان هاوڕان لەسەر ئەوەی سەردەمی ترەمپ سەردەمێكی خراپ دەبێت بۆ نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان، دوای "سیتی گروپ" بانكی "جەی بی مۆرگان"نیش، پێشبینی دەكات لەسەردەمی سەرۆكایەتیكردنی دۆناڵد ترەمپدا نرخی نەوت داببەزێت، ئەوەش بەهۆی پابەندی ترەمپ بەكەمكردنەوەی هەڵاوسان لەڕێی كەمكردنەوەی نرخی وزە. ئەو بانكە تایبەتەی بواری وەبەرهێنان پێشبینی زیادەیەكی گەورە دەكات كە بڕەكەی (1) ملیۆن و (300) هەزار بەرمیلی رۆژانەیە،  مامناوەندی نرخی برینتیش (73) دۆلار دەبێت لە ساڵی (2025)، دواتر بۆ خوار (60) دواتر دادەبەزێت لەگەڵ هاتنی ساڵی (2026)دا، لەگەڵ ئەوەشدا، پێشبینی دەكات كە نرخەكان لە ساڵی (2025)دا بگاتە خوار (70) دۆلار و نەوتی تەكساسیش بێتە (64) دۆلار. بەگوێرەی ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز، لەگەڵ هاتنی ساڵی (2026)، چاوەڕوان دەكرێت مامناوەندی نرخی نەوتی خاو بگاتە (61) دۆلارو نەوتی خۆرئاوای تەكساسیش (57) دۆلار بێت، ئەوە بەگریمانەی ئەوەی ئۆپێك پڵس پارێزگاری لە ئاستی بەرهەمهێنانی ئێستای بكات. بانكەكە پێشبینی دەكات داواكاری جیهان لەسەر نەوت لە مساڵدا خاوبێتەوە لە (1)و (300) هەزار بەرمیلی رۆژانەوە بۆ (1) و (100) هەزار بەرمیلی رۆژانە لە ساڵی داهاتوودا.  ئاماژەی بەوەشدەكات: چاوەڕوان دەكرێت چین پێشەنگی گەشەی داواكاری بێت لەسەر نەوت بۆ دواین جار، پێش ئەوەی هیندستان لە ساڵی (2026) جێگەی بگرێتەوە. بانكی جی بی مۆرگان رایگەیاندووە: ئەجێندای ترەمپ  لە بواری وزە مەترسی نەرێنی لەسەر نرخی نەوت دروستدەكات، بەهۆی ئازادكردنی بازاڕەكان و زیادكردنی بەرهەمهێنانی ئەمریكا، هاوكات مەترسی ئەرێنیش دروستدەكات، لەڕێی پیادەكردەنی فشار لەسەر ئێران و فەنزویلاو رەنگە روسیاش، بۆ سنورداركردنی هەناردە نەوتیەكانیان و داهاتەكانیان. لە ساڵی (2026)دا، رەنگە هەندێك لە ئەندامانی ئۆپێك بیر لە زیادكردنی بەرهەمهێنان بكەنەوە، بە لەچاوگرتنی ئەو هەڵبەزو دابەزەی لە دەیەی رابردودا لە بازاڕی نەوت رویداوە، بەتایبەت لە (2014-2024)، رەنگە ئەوەش ببێتە هۆی سەرلەنوێ كۆنتڕۆڵكردنی بازاڕ لەسەرەتای ساڵی (2026)وە. رێكخراوی وڵاتانی هەناردەكاری نەوت و هاوپەیمانەكانی بە سەركردایەتی روسیا، كە بەناوی ئۆپێك پڵەس ناسراوەو نزیكەی نیوەی نەوتی جیهان بەرهەم دەهێنێت، لەم ساڵدا پلانی بەرزكردنەوەی پلەبەندی بۆ چەند مانگێك دواخستووەو، بڕیارە ئەندامانی ئۆپێك پڵەس، لەمانگی كانونی یەكەمدا كۆببنەوە. گرێبەستە دواخراوەكانی نەوتی خاو بەڕێژەی (94) بەرزبووەتەوە كە دەكاتە (1.3%) و نرخی بەرمیلێك نەوت گەیشتووتە (75.17) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك، نەوتی خۆرئاوای تەكساسیش (1.14) دۆلار بەرزبووەتەوە، كە دەكاتە (1.6%) و نرخی بەرمیلێك نەوت  گەیشتوەتە (71.24) دۆلار.

  (درەو): چین یەكەم هەنگاوی رێككەوتنی "نەوت بەرامبەر بە بنیادنان"ی لەگەڵ عێراق جێبەجێكرد، لەكۆی 1000 خوێندنگە (790) خوێندنگەی تەواوكرد. محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق ئەمڕۆ بەشێوەی ئۆنلاین بەشداریكرد لە كردنەوەی (790) خوێندنگەی نمونەیی لە پارێزگاكان. پرۆژەی دروستكردنی ئەم خوێندنگانە لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی نێوان (عێراق) و (چین)دایە كە ناوی لێنراوە رێككەوتنی "چوارچێوەیی چین"  یاخود رێككەوتنی "نەوت بەرامبەر بنیادنان" دروستكردنی (1000) خوێندنگە لەخۆدەگرێت. سودانی پیرۆزبایی تەواوكردنی خوێندنگەكانی كرد، وتی: دروستكردنی هەزار خوێندنگە لە پرۆژە گرنگەكانە كە حكومەتەكانی عێراق كاریان لەسەركردووەو بە دیزانینی نمونەیی هاوچەرخ دروستكراون، ئەمە رۆڵی دەبێت لە چارەسەری كێشەی قەرەباڵغی و سێ دەوامیی لە خوێندنگەكان. لەكۆی (1000) خوێندنگە (790) خوێندنگە تەواو بووەو سەرۆك وەزیرانی عێراق ئومێدەوارە لە ماوەی دوو مانگی ئایندەدا (210) خوێندنگەی تر تەواو بكرێن. "ئەم حكومەتە كاتێك پرۆژەی هەزار خوێندنگەكەی وەرگرت، ئاستی جێبەجێكردنی پرۆژەكە نزیكەی 18% بوو، بۆیە خستمانە ئەولەویەتی كاری كەرتی پەروەردەو فێركردنەوەو گەرەنتی ئەوەكرا بەشێوەیەكی دروست دابەشبوونی جوگرافی لەم پرۆژەیەدا بكرێت" سودانی وا دەڵێ. هەر بەگوێرەی قسەی سودانی، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق نزیكبووەتەوە لە ئیمزاكردنی گرێبەستێك لەچوارچێوەی سندوقی گەشەپێداندا بۆ دروستكردنی (400) خوێندنگە لە بەغدادو پارێزگاكانی تر، ئەم پرۆژەیە لەلایەن كەرتی تایبەتەوە جێبەجێ دەكرێت و لەماوەی گرێبەستەكەدا دەبێت كەرتی تایبەت نۆژەنیان بكاتەوە، وەكو ئەو دەڵێ كێشەی كەمی خوێندنگە لە عێراق چارەسەردەكرێت كە زیاتر لە (8 هەزار) خوێندنگەیە. رێككەوتنی عێراق- چین بۆ یەكەمجار لەسەردەمی سەرۆك وەزیرانی پێشووتر (حەیدەر عەبادی) راگەیەندرا، كاتێك عادل عەبدولمەهدی پۆستی سەرۆك وەزیرانی وەرگرت، لە ئەیلولی 2019دا سەردانی (پەكین)ی كرد رێككەوتنەكە فراوان كرا بۆ ئەوەی بوارەكانی (وزە+ ئاوەدانكردنەوەو پرۆژەی پردو پرۆژەكانی نیشتەجێبوون و پرۆژەی تر) لەخۆبگرێت، بەڵام یەكەمین هەنگاوی كردەیی بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە بە دروستكردنی 1000 خوێندنگە لە ساڵی 2022دا دەستیپێكرد. پێشترو ئێستاش چەندین لێكدانەوەی جۆراوجۆر بۆ ئەم رێككەوتنە دەكرێت، هەندێك دەڵێن بەم رێككەوتنە عێراق نەوتی خۆی وەكو بارمتە خستوەتە دەستی چینەوەو ئەمە سەرەتای تەواوكردنی پرۆژەی (رێگای ئاوریشم)ە كە چین كاری لەسەر دەكات، هەندێكی تر گومانیان هەیە رێككەوتنەكە تاكۆتایی وەكو خۆی جێبەجێ بكرێت.

(درەو): "مژدەی خۆش هەیە لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان" هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا لەبەردەم لیژنەی بودجەی پەرلەمانی وڵاتەكەی وای وت.   هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا لەبەردەم لیژنەی بودجەو پلاندانانی پەرلەمانی وڵاتەكەی لەبارەی دەستپیكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان قسەی كرد. رایگەیاند" توركیا ئامادەكاریی كردووە بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان بۆ بەندەری جەیهان".  وتی: مژدەی خۆش هەیە لەبارەی كردنەوەی بۆری نەوتەكەو لەوبارەیەوە چاوەڕێی پێشهاتی باشین، ئامادەكاری پێویشتیمان بۆ كردنەوەی بۆرییەكە كردووە.  لەسەر بنەمای سكاڵایەكی حكومەتی عێراق، دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس بڕی نزیكەی (ملیارێك و 500 ملیۆن) دۆلار غەرامەی بەسەر توركیادا سەپاند، ئەمە بەهۆی ئەوەی بەبێ وەرگرتنی رەزامەندی بەغداد، بۆری نەوتی عێراق- توركیای بەكارهێنابوو بۆ هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان، بەهۆی ئەم بڕیارەی دادگای پاریسەوە، توركیا بە ناچاری لە رۆژی 25ی ئازاری 2023دا هەناردەی نەوتی كوردستانی بۆ بەندەری جەیهان راگرت، كە ئەوكات رۆژانە 450 هەزار بەرمیل بوو، لەوكاتەوە تائێستا هەناردەی نەوتی هەرێم بە (بۆری) راوەستاوە.  بەمدواییەو بەر لە دەستپێكردنی پرۆسەی سەرژمێریی گشتیی لە عێراق، ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵ بڕیاریدا بڕی 16 دۆلار ئەژمار بكات بۆ بەرهەمهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێك لە نەوتی هەرێم تا ئەوكاتەی كۆمپانیایەكی بیانی نرخی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لە كێڵگە جیاجیاكانی هەرێم دیاری دەكات و دواتر نرخەكە لە یاسای بودجەدا هەموار دەكرێتەوە، حكومەتی هەرێم بەم بڕیارە قایل بووە، بودجەی گشتی عێراق بڕی 6 دۆلاری بۆ بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلێك نەوت لە كوردستان دیاری كردووە، ئەمە لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتەوە یەكێك لە ناكۆكییە سەرەكییەكانی نێوان هەولێرو بەغداد بوو.  ئێستا كە ئیتر لەسەر نرخی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت رێككەوتنێكی بەرایی كراوە، بەپێی قسەی (كەمال محەمەد) وەزیری سامانە سروشتییەكانی هەرێم بەوەكالەت "پێشبینی دەكرێت لەسەرەتای ساڵی 2025وە هەناردەی نەوتی كوردستان بۆ بەندەری جەیهان دەستپێبكاتەوە".  بەر لە راوەستانی، هەناردەی نەوت رێژەی نزیكەی 80%ی تێكڕای داهاتەكانی حكومەتی هەرێمی پێكدەهێنا، لەدوای راوەستانەوە، بۆ پڕكردنەوەی خەرجییەكانی، حكومەتی هەرێم لەچوارچێوەی یاسای بودجەی فیدراڵدا قایل بوو بەوەی ئەگەر هەناردەی نەوت دەستیپێكردەوە، راستەوخۆ داهاتی نەوتی كوردستان بگەڕیتەوە بۆ خەزێنەی عێراق، ئەمە لەبەرامبەر ئەوەی كە حكومەتی فیدراڵ پشكی هەرێم لە موچەو بودجە خەرج بكات.  توركیا لە ئازاری 2023دا هەناردەی نەوتی كوردستانی بەناچاری راگرت، دوای هەندێك گفتوگۆ لەگەڵ لایەنی عێراقی بەمەبەستی پاكتاوكردنی ئەو قەرەبووەی كە بەپێی بڕیاری دادگای پاریس دەبوو بە حكومەتی عێراقی بداتەوە، توركیا لە ئۆكتۆبەری 2023وە ئامادەیی خۆی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان نیشاندا، بەڵام ئەوە لایەنی عێراقی بوو كە لەسەر چۆنیەتی هەناردەكردنەوەی نەوتەكە لەگەڵ حكومەتی هەرێم لە ناكۆكیدا بوو.  توركیا لە چەند روویەكەوە لە هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان سودمەندە، بەپێی زانیارییەکان لەماوەی (18) مانگی (2020 - 2021) حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕی (476) ملیۆن دۆلاری تەنها بۆ کۆمپانیای وزەی تورکی خەرج کردووە لە بری خەرجی گواستنەوەی نەوت کە سنوری تورکیا تا بەندەری جەیهانی تورکی، سەرباری ئەمە ژمارەیەك لە كۆمپانیا نەوتییەكانی توركیا لە كەرتی نەوتی هەرێمدا كاریان پێدراوە. لەنێوان هەرێمی كوردستان و توركیادا رێككەوتنێكی وزە هەیە كە بە "رێككەوتنی 50 ساڵە" ناوبانگی دەركردووە، ئەم رێككەوتنە ساڵی 2013 لە ئەنكەرە لەنێوان نێچیرڤان بارزانی سەرۆك وەزیرانی پێشووی هەرێمی كوردستان‌و رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك وەزیرانی ئەوكات و سەرۆكی ئێستای توركیا ئیمزا كراوە، كۆچكردوو ئاشتی هەورامی وەزیری پێشووی سامانە سروشتییەكان‌ ئامادەی ساتی ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە بووە. دوای ئیمزاكردنی رێككەوتنەكە، جگە لە نێچیرڤان بارزانی‌و ئاشتی هەورامی كەس وردەكاری رێككەوتنەكە نازانێت، ئەم رێككەوتنە تا ئەم ساتە نەخراوەتە بەردەم پەرلەمانی كوردستان‌و رایگشتی، تەنانەت یەكێتی نیشتمانی كە ساڵی 2013 هاوبەشی سەرەكی پارتی بووە لە حكومەت ئاگاداری وردەكاری رێككەوتنەكە نییە، ساڵی 2013 كە ئەم رێككەوتنە ئیمزا كرا، عیماد ئەحمەد لە پشكی یەكێتی جێگری سەرۆك وەزیران بوو، ئەوكات چەند بەرپرسێكی باڵای یەكێتی رایانگەیاند حزبەكەیان ئاگاداری ئەو رێككەوتنە نییە. بەگوێرەی بەدواداچونەكانی (درەو)، لە خولی پێشووی پەرلەمانی كوردستاندا جارێك نێچیرڤان بارزانی كە ئەوكات سەرۆكی حكومەت بووە، بەڵێنی بە سەرۆكایەتی پەرلەمان داوە لە كۆبونەوەیەكدا لەگەڵ سەرۆكی فراكسیۆنەكان باسی ناوەڕۆكی رێككەوتنی پەنجا ساڵەی نێوان هەرێم‌و توركیا بكات، بەڵام رووداوی داخستنی پەرلەمانی كوردستان، ئەو نهێنیەشی تاوەكو ئەمڕۆ لەگەڵ خۆیدا ون كرد. چی لەبارەی رێككەوتنەكەوە دەزانرێت ؟ رێككەوتنی نەوتیی بۆ 25 یان 50 ساڵ دەكرێت، چونكە ئەمانە پرۆژەی دورمەودان، ئەوەی نێچیرڤان بارزانی لەگەڵ ئەردۆغان كردویەتی بۆ (50 ساڵە)‌و جگە لە رەهەندە ئابورییەكەی، رەهەندی سیاسی گەورەی هەیە. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەست (درەو) كەوتوون، ئەوەی تائێستا لەبارەی ناوەڕۆكی رێككەوتنەكەوە دەزانرێت، بەمشێوەیەیە: •     ئەولەویەتی نەوتی هەرێم دەدرێت بە كۆمپانیا توركییەكان كە لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن. •     تا پەنجا ساڵی تر هەر بەرمیلێك نەوتی هەرێم بڕی (1) دۆلاری بۆ توركیا دەبێت. •     پارەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە (هاڵك بانك)ی توركیا دادەنرێت‌و ئاڵۆگۆڕی پێوە دەكرێت. •     بۆری نەوتی هەرێم لەلایەن توركیاوە پاسەوانی دەكرێت‌و كرێی پاسەوانی لە پارەی نەوتی هەرێم دەدرێت. •  (7) خەزانی گەورەی نەوت لە بەندەری جەیهانی توركی بە كرێ دەدرێت بە حكومەتی هەرێم‌و دەبێت لە پارەی نەوتی هەرێم كرێكەی بدرێت. •     هەندێك سەرچاوەی تر هەن باسلەوە دەكەن رێككەوتنەكە هەرێم ناچار دەكات ئەگەر لە داهاتوودا غازی سروشتی هەناردەی دەرەوەی كرد، ئەو كارە بەتەنیا لەڕێگەی توركیاوە بكات، توركیا ئێستا غاز لە روسیا دەكڕێت، نرخی غازەكەی روسیا بۆ توركیا زۆرەو دەسەڵاتدارانی ئەنكەرە بەدوای سەرچاوەی تردا دەگەڕێت جگە لە روسیا، بەڵام ئەم زانیارییە لەلایەن هەندێك لە سەرچاوەكانی ترەوە رەتدەكرێتەوە‌و باسلەوە دەكرێت رێككەوتنەكە تەنیا بۆ نەوتە.  •    لەڕووی ئەمنییەوە دەوترێت رێككەوتنەكە چوارچێوەی داناوە بۆ پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ رۆژئاوای كوردستان‌و پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە). •     ئەوانەی رەخنەیان لە رێككەوتنەكە هەیە دەڵێن رەهەندی سیاسی ئەم رێككەوتنە پەنجا ساڵییە، بۆ پاراستنی دەسەڵاتی پارتی دیموكراتی كوردستان‌و درێژەدانە بە حوكمڕانی سەركردەكانی لە هەرێمی كوردستان بە پاڵپشتی ئەنكەرە. •    زانیاری نافەرمی هەیە لەبارەی ئەوەی خێزانی ئەردۆغان سودمەندی یەكەمن لە داهاتەكانی ئەم رێككەوتنە لە توركیا. لە پرۆسەی بەدواداچونمان بۆ كۆكردنەوەی زانیاری لەبارەی رێككەوتنی پەنجا ساڵەی نێوان هەرێم‌و توركیا، بەرپرسێكی باڵای هەرێمی كوردستان پێی وتین، كرۆكی ئەو رێككەوتنە نەك بۆ ناوخۆی هەرێمی كوردستان، لەناوخۆی توركیاش بابەتێكی شاراوەیە‌و كەس ئاگاداری نییە. وەكو خۆی باسی كرد، ئەو بەرپرسە جارێك لەگەڵ (جەنگیز چاندار) گەورە نوسەرو رۆژنامەنوسی توركیا باسی ئەم بابەتەی كردووە‌و لە چانداری پرسیوە ئایا ئێوە لە توركیا هیچ لەبارەی رێككەوتنی پەنجا ساڵییەوە دەزانن، چاندار وتویەتی:" لە توركیا تەنیا نەفەرو نیوێك ناوەڕۆكی ئەو رێككەوتنە دەزانن، یەكەمیان ئەردۆغانە‌و نیو نەفەرەكەش تەنەر یەڵدز وەزیری پێشووی وزەی توركیایە".

راپۆرتی: درەو 🔻 لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا حەوت گەورە کۆمپانیای نەوت و غازی وەک؛ (ئیکسۆن مۆبیل، شێڵ، شیڤرۆن، تۆتاڵ، بی پی، ئکوینۆر و ئینی) بڕی (84 ملیار و 975 ملیۆن) دۆلار قازانجیان کردووە. 🔹 لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکی بە تەنها زیاتر لە (26 ملیار) دۆلار قازانجی هەبووە. 🔹 لەو حەوت کۆمپانیایە کەمترین قازانج کۆمپانیای ئینی (ENI)ی ئیتاڵی کردووەیەتی کە  بڕەکەی بریتی بووە لە (2 ملیار و 995 ملیۆن دۆلار). قازانجی گەورە کۆمپانیاکانی نەوت لە سێ وەرزی یەکەمی ساڵی (2024)دا لە سێ چارەکی یەکەمی (2024)دا حەوت گەورە کۆمپانیای نەوت و غازی وەک؛ (ئیکسۆن مۆبیل، شێڵ، شیڤرۆن، تۆتاڵ، بی پی، ئکوینۆر و ئینی) لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ (33 ملیار و 890 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (26 ملیار و 325 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ئەمساڵ بڕی (24 ملیار و 760 ملیۆن دۆلار) قازانجیان کردووە، وایە لە نۆ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا هەر حەوت کۆمپانیاکە پێکەوە بڕی (84 ملیار و 975 ملیۆن) دۆلار قازانجیان کردووە، بەجۆرێک؛ یەکەم؛ کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکی لە چارەکی یەکەم بڕی (8 ملیار و 220 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (9 ملیار و 240 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی (2024) بڕی (8 ملیار و 610 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، واتە بە کۆی گشتی هەر سێ وەرزەکە زۆرترین قازانجی تۆمارکردووە، کە بڕەکەی گەیشتووە بە (26 ملیار و 70 ملیۆن) دۆلار. دووەم؛ کۆمپانیای شێڵ (shell) کە کۆمپانیایەکی فرە ڕەگەزە، لە دوای کۆمپانیای ئیکسۆن مۆبیل (ExxonMobil)ی ئەمریکییەوە زۆرترین قازنجی کردووە، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (7 ملیار و 350 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (3 ملیار و 520 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (4 ملیار و 290 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، واتە بە کۆی گشتی هەر سێ وەرزەکە بڕی قازانجەکەی گەیشتووە بە (15 ملیار و 160 ملیۆن) دۆلار. سێیەم؛ کۆمپانیای شیڤرۆن (Chevron)ی ئەمریکی لە نێو کۆمپانیا نەوتییەکانی پڕ قازانجەکاندا پلەی سێیەمی گرتووە، لە سێ چارەکی یەکەمی ئەمساڵد بڕی قازانجەکەی (14 ملیار و 420 ملیۆن) دۆلاربووە، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (5 ملیار و 500 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (4 ملیار و 430 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (4 ملیار و 490 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، چوارەم؛ کۆمپانیای تۆتاڵ ئێنێرجی (TotalEnergies)ی فەرەنسی لە دوای کۆمپانیاکانی (ئیکسۆن مۆبیل، شێڵ و شیفرۆن)ەوە زۆرترین قازنجی کردووە، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (5 ملیار و 720 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (3 ملیار و 790 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (2 ملیار و 290 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، واتە بە کۆی گشتی هەر سێ وەرزەکە بڕی قازانجەکەی گەیشتووە بە (11 ملیار و 800 ملیۆن) دۆلار. پێنجەم؛ کۆمپانیای بی پی (BP)ی بەریتانی، پێنجەم کۆمپانیای نەوتی پڕ قازانج بووە لە نێو حەوت کۆمپانای گەورەی نەوتیدا، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (2 ملیار و 720 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (2 ملیار و 760 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (2 ملیار و 230 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە، واتە بە کۆی گشتی هەر سێ وەرزەکە بڕی قازانجەکەی گەیشتووە بە (7 ملیار و 710 ملیۆن) دۆلار. شەشەم؛ کۆمپانیای ئکوینۆر (Equinor)ی نەرویجی، لە نێو کۆمپانیا پڕ قازانجەکانەو لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا بە پلەی شەشەم دێت، کۆی بڕی قازانجەکەی (6 ملیار و 820 ملیۆن) دۆلار بووە، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (2 ملیار و 760 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (ملیارێک و 870 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (2 ملیار و 280 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە. حەوتەم؛ کۆمپانیای ئینی (Eni)ی ئیتاڵی، کە بە حەوتەم کۆمپانیای نەوتی پڕ قازانج دێت و لە سێ چارەکی یەکەمی ساڵی (2024)دا بڕی (2 ملیار و 995 ملیۆن) دۆلاری دەستکەوتووە، بەجۆرێک لە چارەکی یەکەم بڕی (ملیارێک و 710 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی دووەم بڕی (715 ملیۆن) دۆلار و لە چارەکی سێیەمی ساڵی (2024) بڕی (570 ملیۆن) دۆلار قازانجی کردووە. بۆ بەرچاوڕونی بڕوانە چارت و خشتەی هاوپێچ     سەرچاوەکان -    وحدة أبحاث الطاقة، رجب عز الدين، أرباح شركات النفط الكبرى تهبط بشدة في الربع الأول من 2024 (إنفوغرافيك)، 7/5/2024؛ https://shorturl.at/mKHQw -    وحدة أبحاث الطاقة، أحمد شوقي، أرباح شركات النفط الكبرى في الربع الثاني من 2024 (إنفوغرافيك)، 2/8/2024؛ https://shorturl.at/kxql7 -    وحدة أبحاث الطاقة، رجب عز الدين، هبوط حاد في أرباح شركات النفط الكبرى خلال الربع الثالث من 2024 (إنفوغرافيك)، 2/11/2024؛ https://shorturl.at/OpiNB      

درەو:  كەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتیەکان رایدەگەیەنێت: هەولێر و بەغداد لەسەر زیادکردنی تێچوی نەوت بۆ نزیکەی (20.6) دۆلار ڕێککەوتون، سەرەتای ساڵی داهاتوو هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم دەستپێدەكاتەوە کەمال محەمەد، وەزیری سامانە سروشتیەکانی هەرێم بە وەکالەت بۆ کوردستان (24): 🔹پێشبینی دەکەین سەرەتای ساڵی داهاتوو نەوتی کوردستان هەناردە بکرێتەوە. 🔹لە قۆناغی یەکەمدا(16) دۆلار بۆ تێچووی هەر بەرمیلێک نەوت خەرج دەکرێت. 🔹لە ماوەی ڕابردوودا وەک حکومەتی هەرێم چەندان ڕێککەوتنمان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی ئیمزا کرد بۆ هەناردەکردنەوەی نەوت. 🔹بەڵام خاڵێکی ناو یاسای بودجەی گشتی عێراق کە تێچوی دەرهێنان و گواستنەوەی هەر بەرمیلێک نەوتی بە شەش دۆلار لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان دیاری کردووە، ڕێگر بووە لە جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکان و هەناردەکردنەوەی نەوت. 🔹هەولێر و بەغداد لەسەر هەموارکردنەوەی ئەو خاڵەی ناو یاسای بودجە و زیادکردنی تێچووی تێچووی دەرهێنان و گواستنەوەی نەوت بۆ نزیکەی (20.6) دۆلار ڕێککەوتون و لە قۆناغی یەکەمدا نزیکەی (16) دۆلار بۆ کۆمپانیاکان خەرج دەکرێت. 🔹لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی ڕێککەوتوین، دوای هەموارکردنەوەی ئەو خاڵەی یاسای بودجە، کۆمپانیایەکی ڕاوێژکاریی نێودەوڵەتیی بێلایەن، وردبینی لە دیاریکردنی تێچووی دەرهێنان و هەناردەی نەوت بکات و ماوەی 60 ڕۆژ مۆڵەت بە کۆمپانیاکە دەدرێت ئەو بڕە ڕاستەقینە دیاری بکات. 🔹بە دوری دەزانین لە پەرلەمانی عێراق ڕێگریی لە پەسەندکردنی هەموارکردنەوەی خاڵی تایبەت بە تێچوی بەرهەمهێنان و هەناردەکردنەوەی نەوت لە کێڵگە نەوتیەکانی هەرێمی کوردستان بکرێت، چونکە ڕێککەوتن لەنێوان لایەنە سیاسییەکان بۆ ئەو مەبەستە کراوە. 🔹پێشبینی دەکەین تا کۆتایی ئەمساڵ هەمواری یاساکە پەسەند بکرێت، ئامادەکارییەکان تەواو ببن و سەرەتای ساڵی داهاتوو (2025) هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەست پێ بکاتەوە. 🔹نەوتەکە لە ڕێگەی بۆری نەوتی جەیهانی تورکیاوە هەناردە دەکرێتەوە، چونکە عێراق دوو بۆری نەوتی ئوردن و سووریای هەیە، بەڵام کار ناکەن، ڕێککەوتن کراوە هەر لە ڕێگەی تورکیاوە هەناردەکردنەکە بکرێت.

درەو: دامەزراوەی میدیایی درەو توێژینەوەیەكی زانستی سەبارەت بە  سەرژمێری ئەنجامدا بە ناونیشانی (سەرژمێری گشتی دانیشتوان، توێژینەوەی زانستی بۆ پێشبینی ژمارەی دانیشتوانی عێراق و شیکاری سەرژمێرییەکانی  ساڵانی 1884 بۆ 1997 ) كەلەلایەن پ.ی.د.هەندرێن عبدللە طاهر مامۆستا لە زانکۆی سلێمانی و  م.ی. ئاریان عمر محمد رسول مامۆستا لە زانکۆی سلێمانی، ئەنجامدراوە. پوختەی توێژینەوە لەم تووێژینەوەیەدا سەرنجمان خستۆتە سەرمێژووی قۆناغەکانی سەرژمێریکردنی دانیشتووانی عێراق، بە پێی ئەو داتا فەرمییانەی کە لە دەزگای ئاماری عێراقیدا بڵاو کراوەتەوە سەرژمێریکردن 10 ساڵ جارێك ئەنجامدراوە، بەپێی سەرچاوە بەردەستەکان لەسەردەمی فەرمانڕەوایی عوسمانیەکان، ساڵی 1884 ژمارەی دانیشتووانی عێراق 1,400,000٠ کەس بووە، بەڵام یەکەم سەرژمێری فەرمی لە عێراقدا ساڵی 1920 ئەنجامدراوە، دەنیشتووانی عێراق ژمارەی دانیشتووانی عێراق بەگوێرەی ئەم سەرژمێرییە(2،849،282) کەس بووە. هەروەها کۆتا سەرژمێری فەرمی لە ساڵی 1997 کە بەدەر لەسێ پارێزگای هەرێمی کوردستان ( هەولێر،سلێمانی و دهۆک) ئەنجامدراوە، دانیشتووانی عێراق ( 22،046،244) کەس بووە. ئامانجمان لەم تووێژینەوەیە خستنەڕوویەکی زانستیانەی سەرژمێرییەکانی ڕابردووە کە لەعێراقدا ئەنجامدراون هەروەها پێشبینیکردنی ژمارەی دانیشتووانی عێراقە بۆ سەرژمێری 2024 و ژمارەی دانیشتوان لە ساڵی 2027 و دەرخستنی گاریگەری هەریەکە لە کەلتور و کات لەسەر زیادبوونی ژمارەی دانشتووان، لەسەر بنەمای ئاماری ساڵانی 1884 بۆ 1997 بە بەکارهێنانی مۆدێلی 'چەماوەیی' ڕوو لە زیادی ڕێژەیی دوای ئەنجامدانی تێستی پێویست بۆ مۆدێلی ناوبراو بۆمان دەرکەوت کە ژمارەی پێشبینیکراوی عێراق بۆ ساڵی 2027 بریتیە لە 48،960،820 هەروەها 'کاریگەری کلتور' کە دەرخەری زیادبوونی ژمارەی دانیشتووانە بەپێی کلتور ئەنجامەکەی بریتی بووە لە ( 138،239) کەس لەهەر ملیۆن کەسێکدا، وە نرخی لاری (سلۆپ) کە دەرخەری زیادببونی ژمارەی دانیشتووانە لەژێر کاریگەری کات، ئەنجامەکەی بریتی بووە لە (16،342) کەس بۆ هەر ملیۆن کەسێک. دەقی توێژینەوەكەی تایبەت بە سەرژمێری

(درەو): یەكێتیی لەرێگەی جێگری پارێزگاری سلێمانییەوە، بەفەرمی داوای لە بانكی ناوەندیی عێراق كردووە رێوشوێن بگرێتەبەر بۆ "تەوتینكردنی" موچەی هەموو فەرمانبەرانی سلێمانی، ئەمە لەكاتێكدایە هێشتا دادگای (كەرخ) قسەی كۆتایی خۆی نەكردووە سەبارەت بە چارەنوسی (هەژماری من).  شاهۆ عوسمان جێگری پارێزگاری سلێمانی رۆژی 4ی ئەم مانگە نوسراوێكی ئاڕاستەی نوسینگەی پارێزگاری بانكی ناوەندیی عێراق كردووە. لەو نوسراوەكەدا، جێگری پارێزگاری سلێمانی كە لە پشكی یەكێتیی نیشتمانی كوردستانە، پاڵپشت بە بڕیاری شوباتی 2024ی دادگای باڵای فیدراڵی داوا لە بانكی ناوەندی عێراق دەكات، موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان "تەوتین" بكات. جێگری پارێزگاری سلێمانی بەدیاریكراوی داوای ئەوەی لە پارێزگاری بانكی ناوەندیی كردووە "بانكە پەیوەندیدارەكان راسپێرێت بە گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست بۆ تەوتینكردنی موچە هەموو فەرمانبەرانی پارێزگای سلێمانی".  شوباتی ئەمساڵ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لەسەر بنەمای سكاڵای ژمارەیەك فەرمانبەری هەرێم، بڕیاریدا بە "تەوتین"كردنی موچەی فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لە بانكە فیدراڵییەكانی دەرەوەی سنوری ئیدارەی هەرێم، ئەم بڕیارە لە كاتێكدا بوو پێشتر حكومەتی هەرێم پرۆسەیەكی بۆ بە بانكیكردنی موچە دەستپێكردبوو بەناوی "هەژماری من". جیاوازی "تەوتین" لەگەڵ "هەژماری من" ئەوەیە لە تەوتیندا موچەی موچەخۆرانی هەرێم راستەوخۆ لەلایەن بەغدادەوە دەخرێتە بانكەكان و موچەخۆران لە بانكەكان وەریدەگرن، بەڵام لە (هەژماری من)دا، وەزارەتی دارایی فیدراڵ خەرجی موچەی موچەخۆرانی هەرێم دەدات بە حكومەتی هەرێم و حكومەتی هەرێم لە هەولێرەوە موچەی موچەخۆران دەخاتە سەر حسابەكانیان لە بانكەكان. بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان لە 20ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵدا، میدیاكانی نزیك لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت نوسراوێكیان بڵاوكردەوە كە دادوەر (جاسم عمێری) سەرۆكی دادگای باڵای فیدراڵی ئیمزای لەسەر كردووەو تێیدا ئەوەی روونكردوەتەوە (ئەو بانكانەشی كە دەكەونە هەرێمی كوردستان و مۆڵەتی بانكی ناوەندییان هەیە، دەتوانن تەوتینی موچە بكەن). ئەم نوسراوە لەلایەن میدیاكانی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە وا لێكدانەوەی بۆ كرا كە دادگای فیدراڵی لە بڕیارەكەی شوباتی خۆی پاشگەزبووەتەوەو پرۆژەی (هەژماری من)یش هەر (تەوتین)ەكەی بەغدادە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرەنجە، نوسراوەكەی حاكم جاسم تائێستا لەسەر سایتی دادگای باڵای فیدراڵی بڵاونەبووەتەوە. سەرباری ئەمە، ئەوانەی شارەزای یاسان دەڵێن ئەو رونكردنەوەی كە حاكم جاسم دەریكردووە بەواتای "پاشگەزبوونەوە" لە بڕیارەكەی شوبات نییە، چونكە بەگوێرەی پەیڕەوی ناوخۆی دادگای فیدراڵی هەر جۆرە پاشگەزبوونەوەیەكی دادگا لە هەر بڕیارێكی خۆی دەبێت زۆرینەی دادوەرەكانی دادگا رەزامەندی لەسەر بدەن، نەك سەرۆكی دادگا بەناوی خۆیەوە نوسراو دەربكات.  رۆژی 31ی ئۆكتۆبەری رابردوو، یەكێتیی بە فەرمی و لەرێگەی فراكسیۆنەكەیەوە لە پەرلەمانی عێراق، لە دادگای لێكۆڵینەوەی (كەرخ) لە بەغداد سكاڵای دژی پرۆژەی (هەژماری من) تۆماركردو داوایكرد "تەوتین"ی موچە وەكو ئەوەی لە بڕیاری شوباتی دادگای فیدراڵیدا هاتووە جێبەجێ بكرێت.  بۆ ئەم سكاڵایە،  فراكسیۆنەكانی (نەوەی نوێ+ یەكگرتووی ئیسلامی+ كۆمەڵی دادگەریی) بەفەرمی پشتیوانی لە یەكێتیی نیشتمانی دەكەن، ئەمەش لە دۆخێكدا كە ئەم رۆژانە پارتی و یەكێتیی لە كێبركێی تونددان سەبارەت بە راكێشانی دەنگی لایەنەكانی بەلای خۆیانداو هەریەكەیان دەیەوێت بەر لە ئەوەی تر (50+1)ی یەكەم دانیشتنی خولی شەشەمی پەرلەمان كۆبكاتەوە. جگە لە سكاڵاكەی لە دادگای (كەرخ)، لەسەر ئاستێكی تر بەرپرسانی یەكێتیی سەرقاڵی ئەوەن لقی بانكە فیدراڵییەكانی عێراق لە سلێمانی بكرێتەوە، بۆ ئەمەش هەندێك هەنگاویان هەڵگرتووە. ناكۆكی پارتی و یەكێتیی لەبارەی (تەوتین)و (هەژماری من)ەوە گەیشتوەتە بەردەم سەرۆك وەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سودانی چەند رۆژی رابردوو كە سەردانی هەولێری و سلێمانی كرد یەكێك لە تەوەری گفتوگۆكانی لەگەڵ هەردوو حزبەكە بابەتی موچە بوو، ئەویش داوای كردبوو بڕیاری دادگای فیدراڵی جێبەجێ بكرێت، بەڵام باسی لەوە نەكردبوو كام بڕیار، ئەوەی شوبات یاخود رونكردنەوەكەی رۆژی (3ی تەموز)ی سەرۆكی دادگای فیدراڵی كە (هەژماری من) هەر بە (تەوتین) حساب دەكات. ئێستا ئەوەی یەكلای دەكاتەوە ئایا بڕیاری شوباتی دادگای فیدراڵی لەبارەی (تەوتین)ی موچە وەكو خۆی ماوە یاخود سەرۆكی دادگا گۆڕیویەتی، تەنیا دادگای (كەرخ)ە كە یەكێتیی سكاڵای تێدا تۆماركردووە، تا یەكلابوونەوەی ئەم سكاڵایەش پارتی و یەكێتیی بەردەوام دەبن لەسەر كێشمەكێشەكەیان لەبارەی چارەنوسی پرۆسەی بە بانكیكردنی موچەوە.  ناكۆكی پارتی و یەكێتیی لەبارەی پرۆسەی بەبانكیكردنی موچەوە لە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستاندا دەركەوت، لەو كەمپەینەدا بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی وتی:" داوا لە فەرمانبەران دەكەم هەژماری من نەكەن، تەوتین بكەن، چونكە هەژماری من هەژماری مەسرورە".  پارتی لە وەڵامی بانگەشەكانی سەرۆكی یەكێتیدا جەختی لەسەر بەردەوامی پرۆژەی (هەژماری من) كردو رایگەیاند، بڕیاری پرۆژەی (هەماری من) لە ئەنجومەنی وەزیران دەرچووەو قوباد تاڵەبانیش كە جێگری سەرۆكی حكومەتە رەزامەند بووە لەسەری، بەڵام سەرۆكی یەكێتیی دواترو پاش هەڵبژاردن رایگەیاند، پرۆژەی (هەژماری من) لە ئەنجومەنی وەزیران نەخراوەتە دەنگدانەوە.  ئەگەر دادگای كەرخ جەخت لەسەر جێبەجێكردنی بڕیاری شوباتی دادگای فیدراڵی بكاتەوە، دەبێت پرۆسەی تەوتینی موچە هەر لە بانكە فیدراڵییەكانی عێراق بێت و پرۆژەی (هەژماری من) شكستی دەهێنێت، یاخود لانی كەم یەكێتیی دەتوانێت لە سنوری سلێمانی جێبەجێی نەكات، چونكە بڕیارەكەی شوبات رێگەی بەوە داوە هەر فەرمانگەیەك لە پارێزگاكان خۆیان لیستی موچەخۆرەكانی خۆیان ئامادە بكەن و رەوانەی وەزارەتی دارایی فیدراڵی بكەن بەمەبەستی خەرجكردنی موچەكانیان. ئەم ناكۆكییە كە لەبارەی موچەی موچەخۆرانەوە لەنێوان پارتی و یەكێتیی دروستبووە لەكاتێكدایە لە دوو هەفتەی داهاتوودا پەرلەمانی كوردستان ئیتر دەبێت ئامادەكاری بۆ سازدانی یەكەم دانیشتنی خۆی بكات و دواتریش رێوشوێن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم و پێكهێنانی كابینەی دەیەم لە كوردستان بگرێتەبەر. پارتی و یەكێتیی وەكو براوەی یەكەم و دووەم، هێشتا تای هەڵبژاردن بەری نەداون و لەدوای 20ی ئۆكتۆبەرەوە نەیانتوانیوە لەسەر مێزێك دابنیشن بۆ بڕیاردان لەسەر چۆنیەتی پێكهێنانی كابینەی دەیەم، هەردووكیان لە دوورەوەو لە میدیاكانەوە پەیامی هەڕەشەئامێز بۆ یەكتر دەنێرن، سەرۆك وەزیرانی عێراق هاتە كوردستان بۆ ئەوەی دەرگای گفتوگۆ لەنێوان پارتی و یەكێتیی بە پلەی یەكەم و دواتر لایەنە براوەكانی تری هەڵبژاردن بكاتەوە بەمەبەستی پەلەكردن لە پێكهێنانی كابینەی نوێ، بەڵام هێشتا دۆخەكە وەكو خۆی ماوەتەوە.