درەو: " لە كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیران لەگەڵ نوێنەرانی كورد لە بەغداد، د. ئومێد سەباح ژمارەكانی خستەڕو وتی بە سودانیمان وت ئێمە هەموو داهاتی نەوتی و نانەوتی رادەیت دەكەین ئێوە موچەو بودجەی هەرێم بدەن، ئاوات شێخ جەناب وتی، باسی كەموكوڕی لیستی موچەی چی دەكەن، خۆ مانگێكیان ئێمە لیستی موچەشمان نەنارد ئەوان پاری موچەیان نارد، د. فوئاد حسێن لە كۆبوونەوەكەدا وتی، بەهاتنی ترەمپ رەنگە شەڕی ئۆكرانیا بوەستێت، ئەوكات نرخی نەوت دادەبەزێت و رەنگە عێراقیش نەتوانێت موچە بدات" ئەمە بەشێكە لە لێدوانی بەرپرسان لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆیە. بەشداربوویەكی كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆی كۆبوونەوەی نائاسایی ئەنجومەنی وەزیران لەگەڵ نوێنەرانی هەرێمی كوردستان لە حكومەتی فیدراڵی و ئەنجومەنی نوێنەران ووردەكاری كۆبوونەوەكەی بۆ (درەو) باسكرد. ئەو سەرچاوەیە وتی لە كۆبوونەوەكەدا هەر وەزیرێكی حكومەتی هەرێم بە ژمارەو داتا راپۆرتی خۆیان سەبارەت بە پشكی وەزارەتەكانیان خستە ڕوو كە چەندیان بۆ نێردراوە: خالید شوانی رایگەیاند ژمارەكان زۆر جیاواز لە میدیا باس دەكرێن، هەریەكەو ژمارەیەك لەسەر بودجەو موچە بڵاو دەكرێتەوە: د. ئومێد سەباح، سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان وەڵامی دایەوەو بەم شێوەیە ژمارەكانی خستەڕوو: * پشكی هەرێمی كوردستان بۆ ساڵی 2024 بریتی بووە لە (16 ترلیۆن و 758ملیار) دینار لەو ژمارەیە: - پشكی موچە ساڵی 2024 بریتی بووە لە (11 ترلیۆن و 758 ملیار) دینارە، ( 9 ترلیۆن و 556 ملیارو 348 ملیۆن و 002 هەزار) دینار بۆ موچەی فەرمانبەران و (2 ترلیۆن و 20 ملیارو 173 ملیۆن و 330 هەزار) دینار بۆ موچەی چاودێری كۆمەڵایەتی و خانەنشین و كاروكاروباری كۆمەڵایەتی - بۆ بودجەی تەشغیلی (2 ترلیۆن و 500 ملیار) دینار بووەو خەرج نەكراوە - بۆ بودجەی وەبەرهێنان (2 ترلیۆن و 500 ملیار) دینار بووەو خەرج نەكراوە لە بەشی موچە كە (11 ترلیۆن و 758 ملیار) دینارە لە بەغدادەوە (10 ترلیۆن و 758 ملیار) دینار بۆ موچە بووە بەڵام (726 ملیار) دیناری لێبڕاوە هی خانەنشینی (10%) و باجی موچە، ئەوەی ماوەتەوە (10 ترلیۆن و 26 ملیار) دینار بووە كە ئەویش بەشی تەنیا (10) موچەی كردووەو لەگەڵ (960) ملیاری داهاتی ناوخۆی هەرێم كە تەرخانكراوە بۆ موچە ئەوجا (11) موچەمان پێداوە. لە كۆبوونەوەكەدا د. ئومێد سەباح وتی: چوینە لای محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق پێمان وت ئێمە هەموو داهاتی نەوتی و نانەوتی هەرێمی كوردستان رادەستی بەغداد دەكەین،  بەس ئێوە موچەو بودجە بدەن واتا ئەو (16 ترلیۆن و 500 ملیار) دینارەی پشكی هەرێمی كوردستان، بەڵام سودانی وتی: ئێمە ئەوە ناكەین بەڵام سودانی ئەوەی وت ئێوە نیوەی داهاتی ناوخۆی هەرێم رادەست بكەن ئێمە موچەتان بۆ دەنێرین" وتمان ئێمە رازین، بەڵام بە سودانیمان وت ئەمەمان بۆ بكە بە نوسراو نەك وەیری دارایی تەیف سامی بیانوو بگرێت، وتی نوسراو ناكەم، دواتریش كە چوینە لای تەیف سامی باسی ئەو بەڵێنەی سودانیمان بۆ كرد وتی كوا نوسراو بۆیە نەیكرد.  ئەو بەشداربووەی كۆبوونەوەكە ئەوەشی بۆ (درەو) باسكرد، د. فوئاد حسێن جێگری سەرۆكی وەزیرانی عێراق وتی رەنگە لەدوای دەستبەكاربوونی دۆناڵد ترەمپ شەڕی ئۆكرانیا - روسیا رابگیرێت، ئەوكات نرخی نەوت دادەبەزێت رەنگە نزیك بێتەوە لە 30 دۆلارو رەنگە عێراقیش موچەی پێنەدرێت، مەسرور بارانی وتی بۆچی لە وەختی دێتە سەر ئێمە عێراق توشی كارەسات دەبێت و  موچە نامێنێت و توشی فڵان و فڵان شت دەبێت. ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی سەڕەرای ئەوەی راپۆرتی وەزارەتەكەی خوێندەوەو باسی ئەوە كرا لە بەردەوام دەوترێت لیستەكان و میان مەراجەعە كێشەی هەیە، وتی، كێشەی چی لە لیستی موچەیەدایە ئەوە هەمووی بیانووە، مانگێكیان ئەسڵەن ئێمە هەر لیستی موچەمان نەنارد بەغداد موچەی رەوانەكرد ئێمە سەیرمان لێهات (وابزانم موچەی مانگی نیسان بوو كە سودانی چوو بۆ ئەمریكا بە وتەی سەرچاوەكە)      

(درەو): تەیف سامی وەزیری دارایی فیدراڵ لەبەردەم لیژنەی دارایی پەرلەماندا وتویەتی لە 2024دا موچەی 12 مانگی بۆ هەرێم ناردووە، بۆیە هیچ بڕە پارەیەكی تر نانێرێت، چارەنوسی موچەی مانگی 12ی موچەخۆرانی هەرێم رادەستی لیژنەیەكی پەرلەمانی عێراق كرا، لیژنەكە پێداچوونەوە دەكات بەو جیاوازییانەی كە لە (تەراووی پێداچوونەوە)ی هەرێم و بەغداد هەیە.  لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەمڕۆ بە میوانداریی (تەیف سامی) وەزیری دارایی فیدراڵ كۆبووەوە. لە بنەڕەتەوە كۆبوونەوەكە تایبەت بوو بە گفتوگۆکردن دەربارەی هەمواری مادەی 12 بڕگەی دووەم/ج لە یاسای بودجەی گشتی، کە تایبەتە بە تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان، بەمەبەستی ئامادەکردنی راپۆرتی لیژنەی دارایی بۆ خوێندنەوەی دووەم لە رۆژی دووشەممەی ئەم هەفتەیەدا.  بەڵام لە پەراوێزی بابەتی هەمواری یاسای بودجەو پرسیار سەبارەت بە چارەنوسی موچەی مانگی 12ی ساڵی 2024ی موچەخۆرانی هەرێم لە وەزیری دارایی فیدراڵ كرا. عەتوان عەتوانی سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق كە سەربە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسای نوری مالیكییە، دوای كۆبوونەوە قسەی بۆ میدیاكان كردو رایگەیاند، دڵنیایی بە هەموو فەرمانبەران دەدەن كە موچەی هەموو فەرمانبەران لەسەرتاسەری عێراق بەتەواوی زامنكراوەو بارودۆخی ئابوری زۆر باشە. "دەنگۆكان راست نین، دۆخی داراییمان زۆر باشە، نرخی نەوت لەوە زیاترە كە پێشبینی كرابوو، جگە لەمە داهاتی نانەوتیش زیادی كردووە، پارەداركردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش بەردەوامە، بەڵام چەند خاڵێكی ناكۆك هەیە، لیژنەیەكمان پێكهێناوە بۆ پێداچوونەوە بە جیاوازییەكانی تەرازووی پێداچوونەوە لەنێوان حكومەتی فیدراڵ و هەرێمی كوردستان" سەرۆكی لیژنەی دارایی وای وت.  ئیخلاس دلێمی ئەندامی لیژنەی دارایی لە فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستانیش سەبارەت بە چارەنوسی موچەی مانگی 12ی هەرێم قسەی كرد، وتی:" هەڵە تێگەیشتن لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمەوە هەیە، حكومەتی فیدراڵی دەڵێ بڕی شایستەی هەرێم بریتییە لە 11 ترلیۆن و 300 ملیارە، ئەگەر ئەمە دابەشی 930 ملیار دینار بكرێت مانگانە 450 بۆ 600 ملیار دینار كورتهێنانی دەبێت، بڕیاری دادگای فیدراڵی روونە، پێوییستە موچە گەرەنتی بكرێت، دادگای باسی ئەوەی نەكردووە گەرەنتیكردنی موچە لەچوارچێوەی بڕگەی قەرەبووكردنەوەی فەرمانبەراندا بێت، بەڵكو لەچوارچێوەی 20 ترلیۆن دیناری پشكی هەرێمی كوردستاندایە لە بودجەدا، ئەوەی خەرجكراوە 10 ترلیۆن و 500 ملیار دینارە".   دلێمی باسی لەوەكرد، وەزارەتی دارایی فیدراڵ بۆ موچەی مانگی 12ی فەرمانبەرانی هەرێم بڕی تەنیا 400 ملیار دیناری ناردووە، واتا زیاتر لە 500 ملیار دینار كورتهێنان هەیە، لە ئەنجامیشدا حكومەتی هەرێم ناتوانێت موچەی مانگی 12 خەرج بكات، رەنگە چەند رۆژێك دوابكەوێت، بەڵام پێموایە میكانیزمێك لەنێوان هەردوو حكومەت دەبێت بۆ خەرجكردنی موچەی مانگی 12. جەمال كۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی لە فراكسیۆنی یەكگرتوو قسەیەكی جیاوازتر دەكات لەبارەی كرۆكی كۆبوونەوەكەو دەڵێ:" كە پرسیاری موچەی مانگی 12ی موچەخۆرانی هەرێم لە تەیف سامی كرا، ئەو وتی: لە 2024دا موچەی 12 مانگی ناردووەو ئەگەر بڕیارێك لەوبارەیەوە نەدرێت هیچ پارەیەکی تر نانێرم". بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لەرۆژی 2ی مانگەوە بڕی پارەی تەرخانكراو بۆ موچەی مانگی (12) رەوانەی هەرێمی كوردستان كراوە، كە (441 ملیارو 900 ملیار) دیناربووەو بەدوو گوژمە هاتووە، یەكێكیان (264 ملیار) و ئەوەی دووەم بە (177) ملیار دینار بووە. ئەم بڕە پارە بۆ موچەی مانگی 12 هاتووە، بەڵام هەرێمی كوردستان بۆ كورتهێنانی موچەی مانگی 11 تەرخانی كردووە؛ ئەو بڕە پارەیەی كە بۆ موچەی مانگی 12 نێردراوە خۆی نزیكەی (ترلیۆنێك)  دینار بووە، بەڵام بڕی نزیكەی (485) ملیار دیناری داهاتای ناوخۆ و بڕی (76) ملیار دیناری لێبڕینی خانەنشینی لێبڕاوە، ئەوەی ماوەتەوە (441 ملیارو 900) ملیۆن دینارە، واتا هەرێمی كوردستان داهاتی ناوخۆی رادەستنەكردووە، بۆیە بەغداد راستەوخۆ لە موچەی مانگی 12یان بڕیوە. ئێستا وەزارەتی دارایی عێراق تەسفیەی تەواوی ساڵی 2024ی لەگەڵ هەرێمی كوردستان كردووەو موچەی هەر (12) مانگەكەی ناردووە، بە لێبڕین و تەسفیەكردنی داهاتی دامەزراوە فیدراڵیەكانی هەرێم، كە مانگانە نزیكەی (78 -80) ملیار دینارەو هەرێم رادەستی بەغدادی نەكردووە، واتا لە نزیكەی (900) ملیار دیناری داهاتی ناوخۆی دامەزراوە فیدراڵیەكانی هەرێم، لە ساڵی 2024دا هەرێمی كوردستان نزیكەی (415) ملیار دیناری ناردووە، بۆیە لە كۆتاییدا بەغداد خۆی راستەوخۆ پارەی داهاتی ناوخۆی لە موچەی مانگی 12 بڕیوە. وەزارەتی دارایی عێراق لە راپۆرتی خۆیدا بڵاوی كردەوە كە لە ساڵی 2024 بڕی (10 ترلیۆن و 901 ملیار) دیناری بۆ هەرێمی كوردستان ناردووە بە بێ ئەو (441) ملیار دینارەی كە بۆ موچەی مانگی (12) ناردوویەتی.  

  راپۆرت: درەو بلۆكی (تاوكێ) دەكەوێتە رۆژهەڵاتی قەزای زاخۆ لە  پارێزگای دهۆك، لەگەڵ كێڵگەی (فیشخاپور) یەك گرێبەستیان بۆ كراوە، بۆیە كاتێك باسی بەرهەمی ئەم كێڵگەیە دەكرێت ئاماژەیە بۆ تێكڕای بەرهەمی هەردوو كێڵگەی (تاوكێ)و (فیشخاپور) كە لەچوارچێوەی یەك بلۆكی نەوتیدان. رێژەی (75%)ی پشكەكانی گرێبەستی كێڵگەی (تاوكێ) بۆ كۆمپانیای (DNO)ی نەرویژی‌و (25%)ی دراوە بە كۆمپانیای (گەنەڵ ئینێرجی) توركی. كۆمپانیای DNO كە زۆرینەی پشكەكانی كێڵگەكەی هەیە، رۆژی 25ی حوزەیرانی 2004 گرێبەستی "هاوبەشی لە بەرهەمهێنان"دا لەم كێڵگەیە لەگەڵ حكومەتی هەرێم واژۆ كردووە. رووبەری ئەم كێڵگەیە (594) كیلۆمەترەو یەدەگی خەمڵێندراوی نەوت لەم كێڵگەیە بە بڕی (1.9 ملیار) بەرمیل خەمڵێندراوە. لە ساڵی 2007ەوە دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت كراوە لە كەم كێڵگەیەدا. 1ی حوزەیرانی 2009 كۆمپانیای DNO گروپ، بۆ یەكەمجار هەناردەكردنی نەوتی لە هەرێمی كوردستانەوە راگەیاند، وەك هەنگاوی یەكەم لە كێڵگەكانی (تەقتەق)و (تاوكی) بە تێكڕای (100 هەزار) بەرمیلی رۆژانە لەڕێگەی هێڵی كەركوك- جیهان‌و لە ڕێگەی تانكەرەوە. 24 ی حوزەیرانی 2011 كۆمپانیای DNOی نەرویجی رایگەیاند، نەوت لە كێڵگەی (تاوكی) لە كوردستانەوە هەناردە ناكات تا حكومەتی هەرێم‌و حكومەتی عێراق وردەكاری رێككەوتنەكەیان لەبارەی هەناردەكردنی نەوت رانەگەیەنن.   وێنەیەك لە گرێبەستی حكومەتی هەرێم و كۆمپانیا نەرویجییەكە لەڕووی ئاستی بەرهەمهێنانەوە، لە كۆی (14) كێڵگەی نەوت لە هەرێمی كوردستان، (تاوكێ) لەدوای (خورمەڵە)وە دووەم گەورەترین كێڵگەی كوردستانەو؛ پێشتر بەرهەمی ئەم كێڵگەیە رێژەی 25،51%ی تێكڕای بەرهەمی نەوتی هەرێمی كوردستانی پێكهێناوە. بەرهەمهێنانی (رۆژانەی) نەوت لە كێڵگەی تاوكی لەماوەی ساڵانی 2015 بۆ 2020 بەمشێوەیە بووە: •    2015: 135 هەزار بەرمیل •    2016: 107 هەزار بەرمیل •    2017: 109 هەزار بەرمیل •    2018: 113 هەزار بەرمیل •    2019: 124 هەزار بەرمیل (بەهۆی سەرهەڵدانی پەتای كرۆناوە بازاڕی جیهانی نەوت شكا، لە كۆتایی ئەم ساڵەوە ئیتر ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لەم كێڵگەیە بۆ 83 هەزار بەرمیلی رۆژانە دابەزیوە) •    2020: 110 هەزار بەرمیل •    2021: 100 هەزار بەرمیل •    2022: 108 هەزار بەرمیل   بەر لە راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم بە بۆری بۆ بەندەری جەیهانی توركیا لە 25ی ئازاری 2023دا بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریسەوە، لە كێڵگەی (تاوكی) رۆژانە بە تێكڕا (107 هەزار و 102) بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنرا، بەڵام بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوت بە بۆریی و دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بە تانكەر بۆ بەكارهێنانی ناوخۆیی و هەناردەكردنی بۆ وڵاتانی دراوسێ، بەرهەمی ئەم كێڵگەیە لە شوباتی 2024دا گەیشتوەتە (90 هەزار) بەرمیلی رۆژانە، واتا بەگشتیی بەراورد بە بەر لە راوەستانی هەناردە لەرێگەی بۆرییەوە، لەسەردەمی هەناردەی نەوتدا بە تانكەر بەرهەمی كێڵگەی تاوكێ بەرێژەی 16% كەمیكردووە. وەكو كۆمپانیای (DNO) خۆی باسی دەكات، لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێم بە بۆریی بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، بەرهەمهێنان لە كێڵگەی تاوكی راوەستاوەو لە مانگی تەموزی 2023دا دەستی بە وەبەرهێنانی نەوت كردوەتەوە لە كێڵەی (تاوكێ)، لە كێڵگەی (فیشخاپور) بەرهەمهێنان لە مانگی ئۆكتۆبەری 2023 دەستیپێكردوەتەوە، لەم ماوەیەدا ئاستی بەرهەمهێنان لە هەردوو كێڵگەكەی ناوچەی گرێبەستی "تاوكێ" بریتی بووە لە (80 هەزار) بەرمیلی رۆژانەو نەوتەكە بە تانكەر رەوانەی پاڵاوگەكانی ناوخۆی كوردستان و بە تێكڕا هەر بەرمیلێكی بە بڕی (30 دۆلار) فرۆشراوە. بەگوێرەی دواین راپۆرتی  (DNO)، لە چارەكی چوارەمی 2024دا تێكڕای وەبەرهێنان لە كێڵگەی تاوكێ رۆژانە بریتی بووە لە (74,163) بەرمیل نەوت، ئەمە لەكاتێكدایە چارەكی سێیەمی 2024 ئاستی بەرهەمهێنان (84,212) بەرمیلی رۆژانە بووە، واتا چارەكی چوارەم رۆژانە ئاستی بەرهەمهێنان لە كێڵگەكە رۆژانە نزیكەی (10 هەزار) بەرمیلی رۆژانە كەمیكردووە. كورتەیەك لەبارەی كۆمپانیای (DNO) کۆمپانیای DNO ASA کۆمپانیایەکی نەوت و غازی نەرویجییەو لە ناوچەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەریای باکور و رۆژئاوای ئەفریقا كاردەكات. ئەم کۆمپانیا لە ساڵی 1971 دامەزراوەو بارەگا سەرەكییەكەی لە (ئۆسلۆ)یەو لە بۆرسەی ئۆسلۆ تۆماركراوە، پشكی لە مۆڵەتەكانی دۆزینەوەو پەرەپێدان و بەرهەمهێنانی نەوتدا هەیە لە چەند ناوچەیەكی جیهان لەوانە (هەرێمی کوردستانی عێراق- نەرویج- بەریتانیا- کۆت دیڤوار- هۆڵەندا- یەمەن). 10ی شوباتی 2022، كۆمپانیای  DNOئاشكرایكرد" ریكۆردێكی نوێی لە داهات تۆمار كردووەو بۆ یەكەمجار داهاتەكانی كۆمپانیاكە گەیشتووەتە زیاتر لە (ملیارێك) دۆلار، كە 63% زیاترە لە ساڵی 2021، ئەمەش وەكو خۆی ئاماژەی بۆ كردبوو، لە دەرەنجامی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و گازو بەرزی تواناو ئاستی بەرهەمهێنانی كۆمپانیاكە، كە وایكردووە قازانجی ساڵانەی كۆمپانیا بگاتە 321 ملیۆن دۆلاری ئەمریكی. بێژەن مسافر رەحمانی سەرۆكی جێبەجێكاری (DNO) لە لێدوانێكیدا بۆ سایتی فەرمی كۆمپانیاكەی وتبووی:" لە پەنجاهەمین ساڵیادی دامەزراندنیدا، لەگەڵ بەردەوامی كاریگەری پەتای كۆرۆنا، DNO ساڵی 2021 بوو بە كۆمپانیایەكی (ملیار دۆلاریی)". ئەوەی جێگەی سەرەنجە، لەو ساڵەدا كە خۆی وەكو كۆمپانیایەكی "ملیار دۆلاریی" ناساندووە، هاوكات DNO باسی لەوە كردووە كە زۆرینەی بەرهەمهێنانی كۆمپانیاكە لە هەرێمی كوردستاندا بووە، بەجۆرێك لە 2021دا بە تێكڕا لە هەموو ئەو ناوچانەی كاریكردووە بڕی (94 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی بەرهەمهێناوە، لەمە بە تەنیا (81 هەزار) بەرمیلی رۆژانەی لە هەرێمی كوردستاندا بووەو  تەنیا 12 هەزارو 900 بەرمیلی رۆژانەی لە دەریای باكوردا هەبووە، واتا (86%) تێكڕای بەرهەمی نەوتی ئەم كۆمپانیا نەرویجییە لە هەرێمی كوردستاندا بووە. تاوكێ و ناڕەزایەتیی رۆژی 11ی تشرینی دووەمی 2023 هاوكات لەگەڵ سەردانێكی وەزیری نەوتی عێراق بۆ هەولێر بەمەبەستی گفتوگۆكردن لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، هاوڵاتیانی (11) گوندی سنوری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ لەبەردەم كێڵگەی نەوتی (تاوكێ) دەستیان بە گردبوونەوەی ناڕەزایەتیی كرد. ناڕەزایەتییەكە بەهۆی ئەوە بوو كۆمپانیای DNO تاوكێ گرێبەستی كاركردنی كرێكارەكانی ئەم گوندانەی هەڵوەشاندبووەوە، ئەمە حەوت مانگ دوای راوەستانی هەناردەی نەوتی هەرێم بوو بۆ توركیا، كۆمپانیاكان ترسیان هەبوو زیانی دارایی زیاتر بكەن، بەوهۆیەوە كاركردنیان لە كێڵگە نەوتییەكان رادەگرت یاخود سنورداریان دەكرد بۆ ئەوەی ئاستی خەرجییەكانیان كەمبكەنەوە. ئەوە جاری دووەم بوو خەڵكی ئەو گوندانە بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتیی كۆببنەوە، پێشتریش جارێكی تر گردبونەوەیان كردبوو، بەڵام بێ ئەنجام بووە، ئەم كرێكارانە داوای ئەوەیان دەكرد بچنەوە سەر كارەكانیان.   ئەو رۆژەی ناڕەزایەتییەكە رێكخرا، ژمارەیەك لە میدیاكان بۆ رووماڵی ناڕەزایەتی خەڵكی ئەو گوندانەی نزیك كێڵگەی تاوكێ، پەیامنێری خۆیان ناردە ناوچەكە، بەڵام لەلایەن پۆلیسی كێڵگە نەوتییەكانەوە رێگرییان لێكرا. سەنتەری میترۆ كە پێشێلكارییەكان دژی رۆژنامەنوسان لە هەرێمی كوردستان تۆمار دەكات، ئەوكات لە راگەیەندراوێكدا وتی:" خۆپیشاندان‌و گردبوونەوەی هاوڵاتیان بە یاسای رێكخستنی خۆپیشاندن‌و دەستوری عێراق، رێگە پێدراوەو روماڵكردنیشی بە یاسای رۆژنامەگەریی، پارێزراوە. ئەو هێزەی بۆ پاراستنی یاسا لە داهاتی گشتی موچە وەردەگرن، لەبەرژەوەندی كۆمپانیا نەوتییەكان یاسا پێشێلدەكەن‌و نایانەوێ دەنگی ناڕەزایەتی كرێكارو كارمەندانی  كۆمپانیاكان بگاتە رایگشتی". كانونی یەكەمی 2021 وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم ئاشكرایكرد، زیاتر لە  14 كۆمپانیا لە كەرتی نەوت‌و گازی هەرێمی كوردستان كاردەكەن. بەپێی قسەی وەزارەت، ئەوكات (6 هەزارو 196) كەس لە كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان كاریان كردووە، لەم ژمارەیە (5 هەزارو 44) كەسیان خەڵكی هەرێمی كوردستان بوون، واتا رێژەی زیاتر لە 81%ی كرێكاری كۆمپانیاكانی كەرتی نەوت لە هەرێم دەستی ناوخۆیی بووە. بەر لە راوەستانی هەناردەی نەوت بە بۆری بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان رێژەی 0,5%ی كۆی گشتی هەناردەی نەوتی لەسەر ئاستی جیهان پێكدەهێنا. سەرچاوەكان: •    ناوەندی روپێوی ئابوری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (Mees) https://www.mees.com/country/iraq •    سایتی حكومەتی هەرێمی كوردستان- وەزارەتی سامانە سروشتییەكان https://gov.krd/mnr/publications/%DA%AF%D8%B1%DB%8E%D8%A8%DB%95%D8%B3%D8%AA%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86/ •    سایتی كۆمپانیای DNO https://www.dno.no/en/media-center/ •     پشکی کۆمپانیا بیانییەکان لە بلۆکە نەوتییەکانی هەرێمدا (سایتی درەو)  https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9680 •    کێلگە نەوتیەکانی پارێزگای دهۆک و توانای بەرهەمهێنانیان (سایتی درەو)  https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10264 * ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) * دواین راپۆرتی ئاستی بەرهەمهێنان لەلایەن DNO https://www.dno.no/en/investors/announcements/q4-2024-trading-update-and-invitation-to-earnings-call-2025-01-16/

(درەو): "دیدار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی ئەنجام دەدەن، بەڵام دەوڵەت هێشتا خاوەندارییەکی ڕوونی لێ نەکردووە، زمانی راگەیاندنەكانی توركیا ژەهراوییە، زاراوەی (سەرکردەی تیرۆریست و بکوژی منداڵ) سوکایەتیکردنە بە ئیرادەی گەلی کورد.. لەکوێی دنیا بینراوە، ئاشتی بە شەڕ و هەڕەشە بێتەدی؟" ئەمانە دواین قسەی موراد قەرەیلان ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەریی پەكەكەیە سەبارەت بە هەوڵەكانی ئاشتی لە توركیا.  "بۆ هەمیشە گرێدراوی ڕێبەر ئاپۆین" موراد قەرەیلان ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەریی پارتی كرێكارانی كوردستان "پەکەکە" رایگەیاند" پاش ماوەیەکی درێژ لە گۆشەگیریی، پاش سەردانەکەی عومەر ئۆجالان، شاندی دەم پارتی سەردانی ڕێبەرمانیان کرد. ئەمە لەڕووی ئاگاداربوونمان لە تەندروستی ڕێبەرێتی و وەرگرتنی سڵاو و بڵاوکردنەوەی پەیامەکانی سەبارەت بە پرۆسەکە لە ڕاگەیاندندا، بۆ پارتەکەمان و گەلەکەمان جێی خۆشحاڵی بوو. ئەمە ڕەوشێکی زۆر گرنگە بۆ ئێمە. بە تایبەتی دیداری بەڕێز سری سورەیا ئۆندەر و پەروین بوڵدان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ زۆر گرنگە، بەوپێیەی پێشتر لە ڕابردوودا چەندین جار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ کۆبوونەتەوە بۆ دۆزینەوەی چارەسەر. هەروەها بەوردی چاودێری ئەم پرۆسەیە دەکەین". "ڕێبەر ئاپۆ لە ماوەی ٣٢ ساڵی ڕابردوودا بەردەوام هەوڵی داوە چارەسەری سیاسی-دیموکراتیک بۆ پرسی کورد بدۆزێتەوە، هەوڵیداوە هەموو دەرفەتەکان بۆ ئەم مەبەستە بەکاربهێنێت. تا ئێستا ئەم ئامانجە هەوڵی زۆری داوە. ڕێبەر ئاپۆ، لە دوایین جاردا لەسەر بانگەوازی سەرۆکی مەهەپە دەوڵەت باخچەلی، جارێکی دیکە دەیەوێت هەنگاو بنێت بۆ چارەسەری دیموکراتیکی پرسی کورد. ئێمە دەبینین کە رێبەرمان هەوڵێکی گرنگ لەم ڕووەوە دەدات" لەو چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی فورات، قەرەیلان وا دەڵێ. باسلەوە دەكات" ئێستا دەم پارتی زنجیرە کۆبوونەوەیەک لەگەڵ چەند پارتێک ئەنجام دەدات. ئەمە کارێکی زۆر بەنرخ و گرنگە. ئێمە وەک تەڤگەرەکەمان بە فەرمی ڕامانگەیاندووە کە پشتیوانی ئەو پرۆسەیە دەکەین کە ڕێبەر ئاپۆ پێشی دەخات. تەڤگەرەکەمان و پارتەکەمان بۆ هەمیشە گرێدراوی ڕێبەر ئاپۆیە و باوەڕێکی پتەوی هەیە. لەم ڕووەوە هیچ کێشەیەک نییە". ئەمە بێڕێزییە بە گەلی كورد ! لەبارەی كاردانەوەی دەوڵەتی توركیا سەبارەت بە دەستپێشخەریی عەبدوڵا ئۆجەلان بۆ ئاشتیی، قەرەیلان ئاماژە بەوە دەكات" تائێستا لەلایەن دەوڵەت و دەسەڵاتەوە ئاماژەیەک نییە بۆ پرۆسەی نوێ. بەپێچەوانەوە ڕۆژانە هەڕەشەی لەناوبردن و توندوتیژیمان لێ دەکەن. ئەمە ناکۆکییە. ئێمە لەم پێشهاتانە تێدەگەین کە بەرپرسانی دەوڵەت هەندێک دیدار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی ئەنجام دەدەن، بەڵام دەوڵەت هێشتا خاوەندارییەکی ڕوونی لێ نەکردووە. پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە هەوڵەکانی ڕێبەر ئاپۆ بۆ خوشک و برایەتی تورک-کورد لەم پڕۆسە مێژووییەدا هەوڵی ئاسایی نین، بەڵکو هەوڵی مێژوویین. ئەمە بۆ ئایندە و بەرژەوەندیی هەموو کۆمەڵگەی تورکیا گرنگە. نابێت ئەم هەوڵە گرنگانە بێ وەڵام بمێننەوە. تائێستا هیچ وەڵامێکی فەرمی نەدراوەتەوە. لەبری ئەوەی وەڵامێکی ئەرێنی بدەنەوە، جووڵە و قسەگەلێک دەکەن کە دەبنە مایەی نیگەرانیی و مەترسیی قوڵ". "لە ڕاگەیاندنی ئازاددا، هەندێک نوسەر ئسلوبی ڕاگەیاندنی تورک بە (زمانی ژەهراوی) پێناسە دەکەن. زمانی ئەم ڕاگەیاندنانە، بەتایبەت ئەوانەی سەر بە ئاکەپە، نەوەک هەر ژەهراوی، بەڵکو ئاژاوەسازە. هەڵوێست و مەیلێکی وەهایە، کە هەوڵەکان بۆ چارەسەر بێمانا دەکات و لەناوی دەبات و لەبری چارەسەر بەدوای شەڕدا دەگەڕێت. وەک زۆر جار وتراوە ئەم زمانە زمانی توندوتیژیی و دوژمنایەتیییە، خوشک و برایەتی لەگەڵ کوردو ئاشتی ناوخۆیی بەهێز ناکات. زاراوەی وەک "سەرکردەی تیرۆریست، بکوژی منداڵ" کە تا ئێستاش بۆ وەسفکردنی ڕێبەرمان بەکاریدەهێنن، تەنها زمانی ئاژاوەگێڕیی نین؛ لەڕاستییدا بێڕێزییە بەرامبەر ئیرادەی گەلەکەمان. پێناسەی وەها دژی مرۆڤێک کە گەلی کورد وەک ڕێبەری خۆی قبوڵی دەکات و باوەڕی پێیەتی، بێڕێزیی و سوکایەتیکردنە بە ئیرادەی گەلی کورد. مادام ڕێبەر ئاپۆ کەسێکی ئاسایی نییە، بەڵکو ڕێبەرێکە کە نوێنەرایەتی گەلێکی دێرین دەکات، بۆیە هەر نزیکایەتییەک بەرامبەر ڕێبەر ئاپۆ، نزیکایەتییە بەرامبەر تەواوی گەلەکەمان. بۆیە هەڵوێستی دوورخستنەوەی ڕێبەرێتی و تەڤگەر و گەلی کورد لە یەکتر، سیاسەتی شەڕی تایبەتە، زمانی شەڕی تایبەتە". هەر لەبارەی دەستپێشخەریی ئاشتییەوە، موراد قەرەیلان زیاتر قسە دەكات و دەڵێ: هەمووان دەزانن ئەمە ڕاست نییە و زۆرینەی کورد لەپشتی ڕێبەر ئاپۆن. چونکە ڕاستی دەزانن، بۆیە ڕوو لە ڕێبەر ئاپۆ دەکەن. لەلایەک ئەم تێکۆشانەی دەکرێت، ئەو بەرخۆدانەی پێش دەخرێت، ئەو پێشهاتانەی لەگەڵ جەنگی جیهانیی سێیەم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەرکەوتن، ئەوانی ناچارکرد لە دەرگای ڕێبەر ئاپۆ بدەن. گوتیان ناچارن کە بچنە بەر پێی ڕێبەر ئاپۆ، کەچی لەولاوە هێشتا زمانی ڕق و سوکایەتی بەکاردەهێنن. ڕاگەیاندنی ئۆپۆزیسیۆنیش ڕۆڵی هەیە و لەم ڕووەوە هەڵوێستی جیاواز نیشان دەدات. ئاشتی بە شەڕ دێتە دی؟ قەرەیلان زیاتر قسە دەكات" ئەگەر وەک ئەوان دەڵێن تەڤگەری ئازادیی کوردستان بە قۆناغێکی سەختدا تێدەپەڕێت، یان وەک خۆیان دەڵێن تەڤگەرەکەمان بێکاریگەر کراوە، ئەوا پێویستیان بە شتێکی لەم جۆرە نەدەبوو. لە ڕەوشێکی وەهادا نەدەچوونە بەر دەرگای ڕێبەر ئاپۆ. ئاشکرایە کە تێکۆشانی ئێمە خاوەن هێز و ئیرادەیە و ئەکتەرێکی سەرەکییە لەو پرسەدا کە داهاتووی تورکیا دیاری دەکات. گوایە مەبەست لەمە ڕێکخۆشکردنە بۆ چەند پێشکەوتنێک، بەڵام ئسلوب و زمان و نزیکایەتییەکەیان پێچەوانەی ئەمەیە. هیچ پرۆسەیەک بەم زمان و نزیکایەتییە پێش ناکەوێت. بۆیە دەبێت ئەم ئسلوبە بگۆڕدرێت. ئەگەر لەم ڕووەوە، هەڵوێست و نزیکایەتییەکەیان بەرامبەر گەلی کورد جدی بێت و خواستی خوشک و برایەتی و ئاشتی ناوخۆییان هەبێت، هەر بە قسە نابێت، لانی کەم با سەرەتا زمانی شەڕی خۆیان و هەڵوێستی خۆیان بگۆڕن. لەکوێی دنیا بینراوە، ئاشتی بە شەڕ و هەڕەشە بێتەدی؟". كورد كێشەی متمانەی هەیە ئەم ئەندامەی کۆمیتەی بەڕێوەبەریی پارتی كرێكارانی كوردستان باسلەوە دەكات كە" پێش هەموو شتێک، پێویستە بەرپرسانی تورک ئەمە بزانن: گەلی کورد کێشەی متمانەی لەگەڵ دەوڵەتی تورک هەیە. سەرەتا ڕێوشوێنی دروستکردنی متمانە پێویستە. دەوڵەت دەبێ سەرەتا بە هەڵوێست و زمانی خۆی متمانە پەیدا بکات و دواتر هەنگاوی پراکتیکی بنێت. تا ئێستا گۆشەگیریی ڕێبەر ئاپۆ هەڵنەگیراوە، هێرش لە گۆڕەپانی سەربازی بەردەوامە، هێرشی ئاسمانی ڕۆژانە بەردەوامە، فشار و گرتن لە دژی گەلەکەمان بەردەوامە. بەگوێرەی دوایین زانیارییەکانی ڕاگەیاندنەکان، ٦٥ کەس دەستبەسەر کراون و سیاسەتی فشاری فاشیستی بەردەوامە. لە ڕۆژئاوا ڕەوشی شەڕ هەیە و پێداگرن لەسەر هەڵوێستی شەڕ، بە واتایەکی تر بچوکترین گۆڕانکاری لە سیاسەتی توندوتیژی و لەناوبردن نییە. بۆ نموونە؛ جێگری سەرۆکی گشتی مەهەپە چەندین جار پرسی ئازادکردنی زیندانیانی نەخۆش و بەساڵاچووی وروژاندووە. ئەمە شتێکە کە دەکرێت لە هەر وڵاتێک و بە شێوەیەکی ئاسایی ڕووبدات، بەڵام دەنگێک لە بەرەی ئاکەپەوە هیچ هەڵوێستێک نییە، گوێیان لێی داخستووە. ئایا نیازو نزیکایەتی چارەسەر، بەم جۆرەیە؟ ڕوونە کە هیچ شتێکی لەو جۆرە لە بەرەی ئاکەپەوە نییە". ئیرادەی چارەسەر لەنێوان (مەهەپە)و (ئاکەپە)دا؟ "لە ئێستاوە، لە چەپەوە بۆ ڕاست، زۆربەی سیاسەتی تورکیا، چارەسەری پرسی کورد لەو چارەسەرەدا دەبینن کە ڕێبەر ئاپۆ دەستنیشانی کردووە. بەگوێرەی چاودێرییەکانی ئێمە، سەرەڕای نزیکایەتیی نابوێرانەو هەڵوێستی لاواز، لێدوانی پشتیوانی بۆ پرۆسەکە سەری هەڵداوە. بەڵام لەبەرامبەر ئەمەدا، ئەو لایەنەی بە ئاشکرا هەڵوێست نیشان نادات و دەست لە زمانی شەڕو توندوتیژی هەڵناگرێت و بەردەوامە لە شەڕخوازی، تەیب ئەردۆغان و ئاکەپەن. ڕەوشی ئێستا وا دێتە بەرچاو. ئێستاش لەبری ڕاستی، پەنا بۆ تاکتیک و زمانی شەڕی تایبەت دەبات. بۆ ڕەوشی چارەسەر دەبێت ڕاستییەکان ببینن. دەست لە زمان و هەڵوێست و پراکتیکی پێشوویان هەڵبگرن". "چوار ساڵە نەیانتوانیوە بگەنە زاپ" لە وەڵامی ئەو قسانەی بەرپرسانی توركیادا كە دەڵێن پەكەكە لاواز بووەو هێزی سەربازییان خەریکە تەواو دەبێت، قەرەیلان رایگەیاند" راستییەکان بەو شێوەیە نییەو تەواو پێچەوانەکەیەتی. ئێمە لە باشترین و سەرکەوتووترین قۆناغی مێژووی تێکۆشانمانداین.. ئەندامانی کۆنسەی فەرماندەییمان تائێستاش لە ناوچەکانی سنوری تورکیان، هێزەکانی گەریلامان لە سەرانسەر سنور جێگیربوون. لەم بارەیەوە، ناتوانن بڵێن کۆتاییمان بە تەڤگەرەکە هێناوە. هەروەها ساڵانە چەندین چالاکی و پێکدادان ڕوودەدەن. بۆیە لە باکوری کوردستان، واتە لەناو سنورەکانی تورکیادا شەڕ هەیە. ساڵانە ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجام دەدرێن و ژمارەی سەربازەکانیان لە 10 هەزار سەرباز تێدەپەڕێت. بابەتی هەرە سەیر ئەوەیە، ئەمە چوار ساڵە لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا، واتە لەسەر خاکی باشوری کوردستان، بە پشتیوانی ناتۆ و پەدەکە و دەوڵەتی عێراق، پرۆژەی داگیرکاری هەیە. ئامانجی ئەم پرۆژەیە ئەوە بوو، لەماوەی ٢ بۆ ٣ مانگدا، کۆتایی بە ئێمە بهێنن و هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا نەهێڵن. بەڵام ئەوە چوار ساڵە نەیانتوانیوە بگەنە زاپ. بە هەموو هێزی خۆیان و بە بەکارهێنانی تەکنیک و چەکی قەدەغەکراو و چەتەکانی سوریاو هێزەکانی پەدەکە و دەوڵەتی عێراق، ویستیان لە زاپ و مەتینا ئەنجامێک بەرامبەر گەریلا بەدەست بهێنن. بەڵام کامە ئەنجام، چیان بەدەست هێنا؟ لە كۆتایدا سەبارەت بە هەوڵەكەی عەبدوڵا ئۆجەلان بۆ ئاشتیی لە توركیا، قەرەیلان دەڵێ: گەر دەسەڵاتداری ئاکەپە بە شێوەیەکی دروست نزیکی نەبێتەوە، پێش هەموو شتێک خۆی لە ناودەبات. لەگەڵ ئەم ڕاستیانەدا نزیکایەتییەکی پێچەوانە دەبێتە هۆکاری دۆڕاندنی ئەوان. یانی لەم قۆناغەدا نەک بە تەنها گەلی کورد، گەلانی تورکیاو دەوڵەتی تورکیش پێویستی بە چارەسەری هەیە. لەگەڵ هەموو ئەمانەدە گەر شەڕ هەڵبژێرن، ئەمە دەبێتە شتێکی جیاواز. ڕێبەر ئاپۆ بژاردەی گەلی کوردی دەرخست، بەڵام گەر ئەوان گوێ نەدەنێ و بە کەمی سەیربکەن و لە فریودان و شەڕی تایبەت بەردەوام بن، ئەوان لەناودەچن. ئایدیای ئێمە لەم بابەتەدا ڕوون و ئاشکرایە. ئایدی سەرکەوتنمان لە بواری سەربازییدا لە هەموو هەنگاوەکاندا بەهێزترەو بە ئەزموونی ٤٠ ساڵی قوڵاتی تاکتیکی، پێرفۆرمانسی سەربازیمان، ئاستی تەنکنیکی و ڕوحی فیدایانەی هێزەکانمان لە شەڕی ڕەوای پاراستندا سەردەکەون. ئەزموونێک کە ستراتیژ و تاکتی ئەمە پێش دەخەن لە ئارادایە. بەڵام لە کاتی سەرلەنوێ دیزانکردنەوەی هەرێمدا پرۆسەی چارەسەری لە لایەن ڕێبەرێتیمانەوە پێشخراوە، بۆ هەموو کەسێک زۆر گرنگە. هەڵسەنگاندنی ئەمە زۆر گرنگە. لە دۆخی پێچەوانەدا شەڕ لە هەرێمەکەدا بەهێزتر دەبێ و ئیمکانی سەرکەوتنی دەوڵەتی تورک لەم شەڕەدا نییە. هاوسەنگییەکان گۆڕی. شانس و دەرفەتی سەرکەوتنی گەلی کوردو هێزە شۆڕشگێڕەکانی هەرێمەکە لە هەموو هەنگاوەکاندا زیاتر بووە.  

دڵشاد شەهاب- پرۆگرامەر و دیڤەلۆپەر ئێمە لە سەردەمێکی گۆڕانکاری بەردەوامدا دەژین. تەکنەلۆژیا لە ماوەی ٢٠ ساڵی ڕابردوودا لە ژیانی ڕۆژانەماندا چەسپاوە و ڕەوتەکە تەنها بەردەوام دەبێت لە زیادبوون. بارودۆخی  کۆرۆنا   و 2018 سیستەمێک ئاشکرا دەکات کە بەدەست پەتای جیهانییەوە دەناڵێنێت کە پێشتر بە ملیۆنان هەلی کار لە سەرانسەری جیهاندا داوای کردووە. بەڵام لەم سیناریۆیەدا، تەکنەلۆژیا وەک بزوێنەری سەرەکی گۆڕانکاری و پێشکەوتن لە ٢٠ ساڵی داهاتوودا پێویستە.  وە ئەمەش دەتوانێت گومانی زۆر بەدوای خۆیدا بهێنێت سەبارەت بەوەی کە داهاتووی هەلی کارەکان چۆن داڕێژراو دەبێت. ئایا ئەو ئیدیعایەی کە دەڵێن هەلی کار کەمتر دەبێتەوە، لەسەر بنەمای بەڵگەیە؟ ئایا تەکنەلۆژیا و AI جێگەی زۆربەی ئەو کارانە دەگرێتەوە کە ئەمڕۆ هەمانە؟ لەم بابەتەدا لێکۆڵینەوە لەو کاریگەرییانە دەکەین کە تەکنەلۆژیا لە ماوەی ٢٠ ساڵی داهاتوودا لەسەر هەلی کار و هێزی کار دەبێت. ژیان لە نێوان ڕۆبۆتەکاندا دوو دەیەی داهاتوو بەڵێنی شۆڕشێکی تەواو دەدات لە ژیانی کارکردنماندا، کە ئۆتۆماتیکیکردن دەبێتە ناوەندی بەرهەمهێنان. بەڵام با چاوێک لە ئێستا بکەین و چۆن تەکنەلۆژیا لە ئێستاوە بەشێکی گەورەیە لە ژیانمان. ئەو چەمکە کە دەڵێن کارەکانمان بە ڕۆبۆت دەگۆڕدرێن و لە کار دەردەچین، ڕاست نییە. ئێمە لە ئێستاوە لە سەردەمی ڕۆبۆتیک لە شوێنی کاردا دەژین، و، پێش پەتاکە، گەیشتبووینە هەندێک لە نزمترین ڕێژەی بێکاری جیهانی لە مێژوودا بە 5.2% لە ساڵی 2018. (لە سەرانسەری جیهان) بە واتایەکی تر، تەکنەلۆژیای بەرز و ڕێژەی بەرزی دامەزراندن پێویست ناکات یەکتر لەیەکتر جیا بن. ئەم پێکەوە ژیانە هۆکارێکمان پێدەبەخشێت بۆ ئەوەی باوەڕمان بەوە هەبێت کە تەکنەلۆژیا هەلی کار زیاتر دروست دەکات لەوەی کە لەناوی ببات. بەڵام دەبێت زۆر وریا بین لە کاتی شیکردنەوەی ئەم دۆخە وەک پێشبینییەک چونکە یەک کێشە هەیە کە سەرهەڵدەدات و پێویستە بە زووترین کات چارەسەری بکەین. ڕاستییەکە ئەوەیە کە کارەکان دەگۆڕدرێن بۆ کارامەیی. لە بەرامبەردا ئەمەش کاریگەری لەسەر ئەو دانیشتووانە دەبێت کە زۆرترین زیانیان بەردەکەوێت کە کەمتر دەستیان بە خوێندن گەیشتوە. بەجۆرێک دەبێت وەک ئەوەی کە هەژاری تەنگیان پێهەڵبچێنێت و ڕۆژ لەدوای ڕۆژ ئەو کۆمەڵگایانەی رێژەی زیرەکی و خوێندن زانیاری پەروەردەیان کەمە لە جیهاندا وەک کۆمەڵگایەکی مشەخۆر دەردەکەون ، پێویستە دایکان و باوکان لە ئێستاوە ڕۆڵەکانیان بەو پەڕی لێهاتوییەوە پەروەردە بکەن و حکومەتەکانی ئەو وڵاتانەی پشت بە نەوت دەبەستن تەرکیز بخەنە سەر کەرتی پەروەردە و تاکەکانی کۆمەڵگە ئاشنا بکەن بە بەکارهێنانی Ai  و فێربونی داهێانان و بونیادنانی تەکنەلۆژیا ئەم گۆڕانکارییە بە شێوەیەکی ناڕێژەیی کاریگەری لەسەر دانیشتوانی لاواز و کرێکارانی کەم لێهاتوو دەبێت. لە ڕاستیدا ئەمە کارەکان لەناو نابات، بەڵکو سەرنجی ئەو شتانە دەگۆڕێت کە لە شوێنی کاردا پێویستە. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە لە کاتێکدا ئۆتۆماتیکیکردن نزیکەی 50%ی کارەکان دەگۆڕێت، بەڵام پێشبینی ناکرێ زیاتر لە 5% لەناوببات. بەڵام ئەم ڕێژەیە جیاوازە بەرامبەر ئەوڵاتانەی کە خۆیان ئامادە نەکردووە بۆ ئەم شۆڕشە نوێیەی تەکنەلۆژیا ئەگەری هەیە بۆ وڵاتێکی وەک و عێراق رێژەکە بگاتە 53% واتا لەناوبردنی کار . بەڵام هێشتا کار لەکار نەترازاوە و دەتوانرێت خۆ ئامادەکردن ئەم ڕێژەیە کەم بکاتەوە ئێمە بەرەو زیادبوونی نایەکسانی دەڕۆین ئەگەر چارەسەری ئەم کێشەیە نەکەین. کۆمەڵگا بەرەو دوو چینی جیاواز دەڕۆن لە وڵاتە دواکەوتوەکان کەواتە چۆن ئەمە چاک بکەین؟ ئۆتۆماتیکیکردن تەنها زیاد دەکات، بۆیە پێویستمان بە ڕاهێنانی ئە کەسانە  دەبێت  کە روبەروی جیهانی کاری مۆدێرن دەبن   ئەو سیستەمی پەروەردەمان بگۆڕین بۆ ئەوەی لەگەڵ کۆمەڵە کارامەییەکانی مۆدێرن لە سەرانسەری جیهاندا بگونجێنین. دووبارە ڕاهێنانی پیشەوەرەکان  کە لە ناوەڕاستی پیشەکەیاندان هەنگاوێکی گەورە دەبێت بەرەو گۆڕانکاری. بزنسەکان ناوەندی دەبن لە پەرەپێدانی دەرفەتەکان بۆ کرێکاران بۆ بەرزکردنەوەی تواناکانیان.   بەپێی ڕاپرسییەکی ئەم دواییەی کە لەلایەن پەیمانگای نیشتمانی گەشەپێدانی هێزی کارەوە ئەنجامدراوە، ژمارەیەکی مەترسیدار لە هەلی کارەکان مەترسی بەسەرچوونیان لەسەرە لە ماوەی دەیەی داهاتوودا. توێژینەوەکە کە ڕاپرسیی لەگەڵ زیاتر لە ٥ هەزار پسپۆڕی پیشەسازی کردووە و ڕەوتی بازاڕی شیکردووەتەوە، دە پیشەی دەستنیشانکردووە کە ئەگەری زۆرە جێگەیان بە ئۆتۆماتیکی و زیرەکی دەستکرد و گۆڕانی داواکارییەکانی بەکاربەران بگرێتەوە.   ئەو کارانەی تا 2030 ئەگەری لەناوچونیان هەیە و شوێنگرەوەی کەی بۆ بونیاد دەنرێت ؟ 1-    کرێکاری 2-    شۆفێری ، بەتایبەت تەکسی 3-    وەرگێران بەتایبەت زمانە بنچینەیەکان 4-    درومانی 5-    کاری ریسێرچینگ 6-    دایەنی منداڵان 7-    دایەنی بەساڵاچوان 8-    وانە وتنەوەی قۆناغە بنەڕەتیەکان 9-    شارەزایانی چاکردنەوەی ئامێرە بەرجەستەیەکان وەک(تیڤی و ئامێرەکانی تری ناوماڵ) 10-    کارگوزار 11-    دیزاینەرانی خانوبەر 12-    پێشکەشکارانی خانوبەرە 13-    نەمانی نێوەندگییری کەسی (کرێن و فرۆشتن) 14-    ڕاوێژکارانی خانوبەرە و ئۆتۆمبێل 15-    دیزاینەرانی جلوبەرگ 16-    ئەوکەسانەی کە کاری مارکێتینگ بە پەیوەندیکردن دەکەن وەک (پەیوەندیەکانی تەلەفوون و وەڵامدانەوەی چاتەکان) 17-     بانک تێلەر (ئەو کەسانەی لەبانک کاردەکەن و پەیوەندی بە بەکارهێنەران و بەکاربەران دەکەن ) 18-    ڕۆژنامەنووسی چاپ 19-    کرێکاری کارگە 20-    کاشێری تاکەکەسی 21-    کرێکاری پۆستە 22-    نووسەری داخڵکردنی زانیاری 23-    کاشێری گازینۆ 24-    تەکنیکاری کتێبخانە        

چاوپێكەوتنی: ئاژانسی هەواڵی فورات (ANF) موراد قەرەیلان ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەریی پەکەکە لە چاوپێكەوتنێكی ئاژانسی فۆرات  رایگەیاند ئاپۆو ئەو چوارچێوەی چارەسەرەی کە دەستنیشانی کردووە، گرنگییەکی مەزنی هەیە، گوتی کە هەرێمەکە سەرلەنوێ دیزاین دەکرێتەوە و بژاردەیەکی مەزن پێشکەش بە هەمووان دەکات، ئەمە بۆ گەلانی تورکیا و گەلانی هەرێمەکە چارەسەرێکی ڕاستە و بە قازانجی گەلان دەشکێتەوە. قەرەیلان دووپاتی کردەوە، تا ئێستە لە ئاستی دەوڵەت و دەسەڵاتدا ئاماژەی پرۆسەی نوێ بەدی ناکرێت، بەپێچەوانەوە ڕۆژانە باس لە هەڕەشە و ڕووخاندن و توندوتیژی دەکرێت، گوتی: "لەوە تێدەگەین کە بەرپرسانی دەوڵەت لە ئیمراڵی چەند دیدارێکیان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ ئەنجامداوە، بەڵام هێشتا دەسەڵات بە فەرمی خاوەنداری لەمە نەکردووە. پێویستە بزانرێت لەم قۆناغە مێژووییە گرنگەدا، هەوڵەکانی ڕێبەر ئاپۆ دەربارەی هەڵوێستی خوشک و برایەتی تورک_کورد ئاسایی نین، بەڵکو مێژوویین. ئەمە بۆ بەرژەوەندی و ئایندە تەواوی کۆمەڵگەی تورکیا گرنگییەکی مەزنی هەیە. پێویستە ئەم هەوڵە گرنگانە بەدرووستی وەربگیرێن. لەبری ئەوەی وەڵامێکی ئەرێنی بدەنەوە، جووڵە و قسەگەلێک دەکەن کە دەبنە مایەی نیگەرانیی قووڵ". ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەریی پەکەک موراد قەرەیلان، بەم جۆرە وەڵامی پرسیارەکانی ئاژانسی هەواڵی فورات (ANF)ـی دایەوە. لە مانگی کانوونی دووەمداین. ئەم مانگە لەڕووی تێکۆشانەوە، مانگی شەهیدانە. بەبۆنەی ئەم مانگەوە دەتانەوێت چ بڵێن؟ موراد قەرەیلان: سەرەتا لە کەسێتی هاوڕێ ساکینە جانسز و لەیلا سورخوێن و ڕووبار دیجلەدا هەموو شەهیدانی مانگی کانوونی دووەم بیردەهێنمەوە. هەڵبەت وەک مانگەکانی تر، لە مانگی کانوونی دووەمیشدا شەهیدی گرنگ و هێژامان هەن. لە پرۆسەی بەرخۆدانی خۆبەڕێوەبەرییدا لە ٤ ی کانوونی دووەم هاوڕێیانمان سێڤێ دەمیر و فاتمە ئویار و پاکیزە نایەر و ئیسلام ئاتاک بەشێوەیەکی دڕندانە شەهیدکران. لە ٦ ی کانوونی دووەم، لە ئەنجامی هێرشێکی دڕندانە هاوڕێیانمان خەلیل (نیهاد ئایاز) و موراد (ئەحمەد کلیچ) لەگەڵ فەرماندەی هێژا و هاوڕێی پێشەنگمان ڕووبار دیجلە (حوسەین پۆیراز) لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا شەهیدبوون. هەروەها شەهیدبوونی هەرە گرنگ لەم مانگەدا، لە ٩ ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ لە پاریس ڕوویدا، لە دامەزرێنەرانی پارتەکەمان و پێشەنگی تەڤگەری ژنانی ئازاد، هاوڕێ ساکینە جانسز و هەڤاڵانمان فیدان دۆغان و لەیلا شایلەمەز لە پاریس لە هێرشێکی تیرۆریستانەی میت بە خیانەت و دڕندانە، شەهیدکران. هێرشێکی وەها دڕندانە لەمیانی پرۆسەی چارەسەردا ڕوویدا. پاش چەند ساڵ ئەندامی بەڕێوەبەری کەجەکە ئەڤین گۆیی هاوڕێیانی عەبدولڕەحمان کزل و میر پەروەر شەهیدکران. ئەوە جێی سەرنجە ئەم هێرشە لە پاریس ڕوویدا، ئەگەر دەوڵەتی فەرەنسا ئەم کۆمەڵکوژییانە ڕوون نەکاتەوە، بە ئاشکرا دەبێتە هاوبەشی ئەم کۆمەڵکوژییانە. لە ساڵی ٢٠٢٣ لە گابار و بەستا شەهیدمان هەبوو. لە ٩ ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ هاوڕێیانم ئەبریم و هۆگر و شەڕڤان و ڕێناس بە بەرخۆدانێکی قارەمانانە شەهیدبوون. لە ٢٣ ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ئەندامی کۆمیتەی ناوەندیی پارتەکەمان و ئەندامی کۆنسەی فەرماندەیی هەپەگە، هاوڕێ لەیلا سورخوێن (هامیەت یاڵچین کایا) و ڕۆژبین دێرسیم (ڕایفعە کوتلاک) و ٤ هاوڕێی دیکەی ژن پاش ٣ ڕۆژ بەرخۆدان لە بەستا شەهیدبوون. هەروەها لە ١٤ ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ هاوڕێ سەبری باگۆک شەهیدبوو، هەر لە پرۆسەی هەڵمەتی شۆڕشگێڕی ساڵی ڕابردوو، لە ١٢ ی کانوونی دووەم هاوڕێیانمان سەرخۆبوون سەرحەد و ڕزگار چاڤڕەش شەهیدبوون. هەڵبەت بێجگە لەمانەش، لەم مانگەدا چەندین شەهیدی گرنگ هەن. هەموو شەهیدانی مانگی کانوونی دووەم بە ڕێز و سوپاسەوە بیردەهێنمەوە و بەڵێن دەدەین لە ڕێپێوانی ڕێبەر ئازاد و کوردستانی ئازاددا یادەوەرییان زیندوو ڕابگرین. پاش سەردانەکەی عومەر ئۆجالان، شاندی دەم پارتیش دیداریان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ ئەنجامدا. ئێستە لە ڕۆژەڤی سیاسییدا، گفتوگۆی جیاواز لەم بارەیەوە دەکرێت. هەرچەند دەگوترێت، پرۆسەی نوێ دەستی پێ کردووە، بەڵام هەندێکیش لە ئاستی گفتوگۆکان دەڕوانن و پێیان وایە هیچ گۆڕانکارییەک نییە. لەم بارەیەوە چ دەڵێن؟ موراد قەرەیلان: بەڵێ، پاش ماوەیەکی درێژ لە گۆشەگیری، پاش سەردانەکەی عومەر ئۆجالان، شاندی دەم پارتی سەردانی ڕێبەرمانیان کرد. ئەمە لەڕووی ئاگاداربوونمان لە تەندروستی ڕێبەرێتی و وەرگرتنی سڵاو و بڵاوکردنەوەی پەیامەکانی سەبارەت بە پرۆسەکە لە ڕاگەیاندندا، بۆ پارتەکەمان و گەلەکەمان جێی خۆشحاڵی بوو. ئەمە ڕەوشێکی زۆر گرنگە بۆ ئێمە. بە تایبەتی دیداری بەڕێز سری سورەیا ئۆندەر و پەروین بوڵدان لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ زۆر گرنگە، بەو پێیەی پێشتر لە ڕابردوودا چەندین جار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ کۆبوونەتەوە بۆ دۆزینەوەی چارەسەر. هەروەها بە وردی چاودێری ئەم پرۆسەیە دەکەین. ڕێبەر ئاپۆ لە ماوەی ٣٢ ساڵی ڕابردوودا بەردەوام هەوڵی داوە چارەسەری سیاسی-دیموکراتیک بۆ پرسی کورد بدۆزێتەوە، هەوڵیداوە هەموو دەرفەتەکان بۆ ئەم مەبەستە بەکاربهێنێت. تا ئێستا ئەم ئامانجە هەوڵی زۆری داوە. ڕێبەر ئاپۆ، لە دوایین جاردا لەسەر بانگەوازی سەرۆکی مەهەپە دەوڵەت باخچەلی، جارێکی دیکە دەیەوێت هەنگاو بنێت بۆ چارەسەری دیموکراتیکی پرسی کورد. ئێمە دەبینین کە رێبەرمان هەوڵێکی گرنگ لەم ڕووەوە دەدات. ئێستا دەم پارتی زنجیرە کۆبوونەوەیەک لەگەڵ چەند پارتێک ئەنجام دەدات. ئەمە کارێکی زۆر بەنرخ و گرنگە. ئێمە وەک تەڤگەرەکەمان بە فەرمی ڕامانگەیاندووە کە پشتیوانی ئەو پرۆسەیە دەکەین کە ڕێبەر ئاپۆ پێشی دەخات. تەڤگەرەکەمان و پارتەکەمان بۆ هەمیشە گرێدراوی ڕێبەر ئاپۆیە و باوەڕێکی پتەوی هەیە. لەم ڕووەوە هیچ کێشەیەک نییە. دەسەڵات هەمان هەستیاری نیشان نادات... موراد قەرەیلان: کاتێک مرۆڤ لە گرنگی پرسەکە و تایبەتمەندییە مێژوویی و کۆمەڵایەتییەکانی دەڕوانێت، دەردەکەوێت کە ناکرێت بە نزیکایەتی یەکلایەنە چارەسەر بکرێت. لەم بارەیەوە، تا ئێستە لەلایەن دەوڵەت و دەسەڵاتەوە ئاماژەیەک نییە بۆ پرۆسەی نوێ. بەپێچەوانەوە ڕۆژانە هەڕەشەی لەناوبردن و توندوتیژیمان لێ دەکەن. ئەمە ناکۆکییە. ئێمە لەم پێشهاتانە تێدەگەین کە بەرپرسانی دەوڵەت هەندێک دیدار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی ئەنجام دەدەن، بەڵام دەوڵەت هێشتا خاوەندارییەکی ڕوونی لێ نەکردووە. پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە هەوڵەکانی ڕێبەر ئاپۆ بۆ خوشک و برایەتی تورک-کورد لەم پڕۆسە مێژووییەدا هەوڵی ئاسایی نین، بەڵکو هەوڵی مێژوویین. ئەمە بۆ ئایندە و بەرژەوەندیی هەموو کۆمەڵگەی تورکیا گرنگە. نابێت ئەم هەوڵە گرنگانە بێ وەڵام بمێننەوە. تا ئێستا هیچ وەڵامێکی فەرمی نەدراوەتەوە. لەبری ئەوەی وەڵامێکی ئەرێنی بدەنەوە، جووڵە و قسەگەلێک دەکەن کە دەبنە مایەی نیگەرانیی و مەترسیی قووڵ. لەم بابەتەدا، ئەو زمانەی ڕاگەیاندن بەکاری دەهێنێت کاریگەرە. لەم ڕووەوە، چۆن دەڕواننە زمان و ئسلوبی دەسەڵات و ڕاگەیاندنی سەر بە دەسەڵات؟ موراد قەرەیلان: لە ڕاگەیاندنی ئازاددا، هەندێک نووسەر ئسلوبی ڕاگەیاندنی تورک بە "زمانی ژەهراوی" پێناسە دەکەن. زمانی ئەم ڕاگەیاندنانە، بەتایبەت ئەوانەی سەر بە ئاکەپە، نەوەک هەر ژەهراوی، بەڵکو ئاژاوەسازە. هەڵوێست و مەیلێکی وەهایە، کە هەوڵەکان بۆ چارەسەر بێمانا دەکات و لەناوی دەبات و لەبری چارەسەر بەدوای شەڕدا دەگەڕێت. وەک زۆر جار وتراوە ئەم زمانە زمانی توندوتیژیی و دوژمنایەتیییە، خوشک و برایەتی لەگەڵ کورد و ئاشتی ناوخۆیی بەهێز ناکات. زاراوەی وەک "سەرکردەی تیرۆریست، بکوژی منداڵ" کە تا ئێستاش بۆ وەسفکردنی ڕێبەرمان بەکاریدەهێنن، تەنها زمانی ئاژاوەگێڕی نین؛ لە ڕاستییدا بێڕێزییە بەرامبەر ئیرادەی گەلەکەمان. پێناسەی وەها دژی مرۆڤێک کە گەلی کورد وەک ڕێبەری خۆی قبوڵی دەکات و باوەڕی پێیەتی، بێڕێزیی و سوکایەتیکردنە بە ئیرادەی گەلی کورد. مادام ڕێبەر ئاپۆ کەسێکی ئاسایی نییە، بەڵکو ڕێبەرێکە کە نوێنەرایەتی گەلێکی دێرین دەکات، بۆیە هەر نزیکایەتییەک بەرامبەر ڕێبەر ئاپۆ، نزیکایەتییە بەرامبەر تەواوی گەلەکەمان. بۆیە هەڵوێستی دوورخستنەوەی ڕێبەرێتی و تەڤگەر و گەلی کورد لە یەکتر، سیاسەتی شەڕی تایبەتە، زمانی شەڕی تایبەتە. هەمووان دەزانن ئەمە ڕاست نییە و زۆرینەی کورد لەپشتی ڕێبەر ئاپۆن. چونکە ڕاستی دەزانن، بۆیە ڕوو لە ڕێبەر ئاپۆ دەکەن. لەلایەک ئەم تێکۆشانەی دەکرێت، ئەو بەرخۆدانەی پێش دەخرێت، ئەو پێشهاتانەی لەگەڵ جەنگی جیهانیی سێیەم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەرکەوتن، ئەوانی ناچارکرد لە دەرگای ڕێبەر ئاپۆ بدەن. گوتیان ناچارن کە بچنە بەر پێی ڕێبەر ئاپۆ، کەچی لەولاوە هێشتا زمانی ڕق و سوکایەتی بەکاردەهێنن. ڕاگەیاندنی ئۆپۆزیسیۆنیش ڕۆڵی هەیە و لەم ڕووەوە هەڵوێستی جیاواز نیشان دەدات. بەردەوام دەڵێن تەڤگەری ئازادیی کوردستان بە قۆناغێکی سەختدا تێدەپەڕێت، بۆیە ناچارە چەک دابنێت. ئەم قسانە تا چەندێک ڕاستن؟ موراد قەرەیلان: ئەگەر وەک ئەوان دەڵێن تەڤگەری ئازادیی کوردستان بە قۆناغێکی سەختدا تێدەپەڕێت، یان وەک خۆیان دەڵێن تەڤگەرەکەمان بێکاریگەر کراوە، ئەوا پێویستیان بە شتێکی لەم جۆرە نەدەبوو. لە ڕەوشێکی وەهادا نەدەچوونە بەر دەرگای ڕێبەر ئاپۆ. ئاشکرایە کە تێکۆشانی ئێمە خاوەن هێز و ئیرادەیە و ئەکتەرێکی سەرەکییە لەو پرسەدا کە داهاتووی تورکیا دیاری دەکات. گوایە مەبەست لەمە ڕێکخۆشکردنە بۆ چەند پێشکەوتنێک، بەڵام ئسلوب و زمان و نزیکایەتییەکەیان پێچەوانەی ئەمەیە. هیچ پرۆسەیەک بەم زمان و نزیکایەتییە پێش ناکەوێت. بۆیە دەبێت ئەم ئسلوبە بگۆڕدرێت. ئەگەر لەم ڕووەوە، هەڵوێست و نزیکایەتییەکەیان بەرامبەر گەلی کورد جدی بێت و خواستی خوشک و برایەتی و ئاشتی ناوخۆییان هەبێت، هەر بە قسە نابێت، لانی کەم با سەرەتا زمانی شەڕی خۆیان و هەڵوێستی خۆیان بگۆڕن. لەکوێی دنیا بینراوە، ئاشتی بە شەڕ و هەڕەشە بێتەدی؟ ئەگەر لە ڕەوشی ئەمڕۆ بڕوانین، پێشبینی چ گۆڕانکارییەک دەکرێت؟ موراد قەرەیلان: پێش هەموو شتێک، پێویستە بەرپرسانی تورک ئەمە بزانن: گەلی کورد کێشەی متمانەی لەگەڵ دەوڵەتی تورک هەیە. سەرەتا ڕێوشوێنی دروستکردنی متمانە پێویستە. دەوڵەت دەبێ سەرەتا بە هەڵوێست و زمانی خۆی متمانە پەیدا بکات و دواتر هەنگاوی پراکتیکی بنێت. تا ئێستا گۆشەگیریی ڕێبەر ئاپۆ هەڵنەگیراوە، هێرش لە گۆڕەپانی سەربازی بەردەوامە، هێرشی ئاسمانی ڕۆژانە بەردەوامە، فشار و گرتن لە دژی گەلەکەمان بەردەوامە. بەگوێرەی دوایین زانیارییەکانی ڕاگەیاندنەکان، ٦٥ کەس دەستبەسەر کراون و سیاسەتی فشاری فاشیستی بەردەوامە. لە ڕۆژئاوا ڕەوشی شەڕ هەیە و پێداگرن لەسەر هەڵوێستی شەڕ، بە واتایەکی تر بچوکترین گۆڕانکاری لە سیاسەتی توندوتیژی و لەناوبردن نییە. بۆ نموونە؛ جێگری سەرۆکی گشتی مەهەپە چەندین جار پرسی ئازادکردنی زیندانیانی نەخۆش و بەساڵاچووی وروژاندووە. ئەمە شتێکە کە دەکرێت لە هەر وڵاتێک و بە شێوەیەکی ئاسایی ڕووبدات، بەڵام دەنگێک لە بەرەی ئاکەپەوە هیچ هەڵوێستێک نییە، گوێیان لێی داخستووە. ئایا نیاز و نزیکایەتی چارەسەر، بەم جۆرەیە؟ ڕوونە کە هیچ شتێکی لەو جۆرە لە بەرەی ئاکەپەوە نییە. واتە ئیرادەی چارەسەر لای مەهەپە لە هی ئاکەپە بەهێزترە؟ موراد قەرەیلان: لە ئێستەوە، لە چەپەوە بۆ ڕاست، زۆربەی سیاسەتی تورکیا، چارەسەری پرسی کورد لەو چارەسەرەدا دەبینن کە ڕێبەر ئاپۆ دەستنیشانی کردووە. بەگوێرەی چاودێرییەکانی ئێمە، سەرەڕای نزیکایەتیی نابوێرانە و هەڵوێستی لاواز، لێدوانی پشتیوانی بۆ پرۆسەکە سەری هەڵداوە. بەڵام لەبەرامبەر ئەمەدا، ئەو لایەنەی بە ئاشکرا هەڵوێست نیشان نادات و دەست لە زمانی شەڕ و توندوتیژی هەڵناگرێت و بەردەوامە لە شەڕخوازی، تەیب ئەردۆغان و ئاکەپەن. ڕەوشی ئێستە وا دێتە بەرچاو. ئێستەش لەبری ڕاستی، پەنا بۆ تاکتیک و زمانی شەڕی تایبەت دەبات. بۆ ڕەوشی چارەسەر دەبێت ڕاستییەکان ببینن. دەست لە زمان و هەڵوێست و پراکتیکی پێشوویان هەڵبگرن. مەبەستتان چییە؟ موراد قەرەیلان: مەبەستم تێگەیاندنی کۆمەڵگەیە، لەم کاتەدا، نەوەک هەر لەنێو کۆمەڵگەی تورکیا، بەڵکو لە ئاستی نێونەتەوەییشدا، زمانی چەواشەکاری بەکاردێت. بە قسەی ناڕاست، هەوڵی پێچەوانەکردنەوەی پرۆسەکە دەدرێت. بۆ نمونە دەڵێن؛ "ئیتر پرسی کورد لەناو تورکیادا نەماوە، بەڵکو دەبێت پرسی کورد لە دەرەوە کە ئامانجی دابەشکردنی تورکیایە چارەسەر بکرێت". ئەم زمانە هەوڵدانە بۆ ئافراندنی تێگەیشتنێک کە بەپێی سیاسەتەکانیان. دەڵێن؛ "پرسی کورد هەبوو، بەڵام ئێمە چارەسەرمان کرد". چۆن چارەسەرتان کرد؟ لە ئێستادا نزیکەی ١٠ هەزار سیاسەتمەدار لە زینداندان. ڕۆژانە بۆردومان هەیە، فڕۆکە جەنگییەکان ڕۆژانە هێرش دەکەن و هەموو ڕۆژێک شەڕ ڕوودەدات. ئەمە چ جۆرە چارەسەرێکە؟ ئایا دەکرێت پرسێکی کۆمەڵایەتی بە قڕکردن و توندوتیژی و کوشتن چارەسەر بکرێت؟ ئەمە چارەسەر نییە، خۆ ئاشکرایە. لە لایەکی تریشەوە دەڵێن تەڤگەرەکەمان لاواز بووە و هێزی سەربازیمان خەریکە تەواو دەبێت. تەنانەت تەیب ئەردۆغان و وەزیری دەرەوەی تورک داەیانگوت؛ "ڕێکخستن کاتی زۆری نەماوە، بەم زووانە کۆتایی دێت و نامێنێت" بەڵام ڕاستییەکان بەو شێوەیە نییە و تەواو پێچەوانەکەیەتی. ئێمە لە باشترین و سەرکەوتووترین قۆناغی مێژووی تێکۆشانمانداین. لە سەرەتای قسەکانم شەهیدبوونەکانی گابار و بەستام بیر هێنایەوە. شەڕی بەستا بۆ ماوەی سێ ڕۆژ بەردەوام بوو، لەوێ ئەندامێکی کۆمیتەی ناوەندیمان شەهید بوو، هاوکات لەگەڵ ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندیمان، ئەندامانی کۆنسەی فەرماندەییمان تا ئێستاش لە ناوچەکانی سنووری تورکیان، و هێزەکانی گەریلامان لە سەرانسەر سنوور جێگیربوون. لەم بارەیەوە، ناتوانن بڵێن کۆتاییمان بە تەڤگەرەکە هێناوە. هەروەها ساڵانە چەندین چالاکی و پێکدادان ڕوودەدەن. بۆیە لە باکوری کوردستان، واتە لەناو سنوورەکانی تورکیادا شەڕ هەیە. ساڵانە ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجام دەدرێن و ژمارەی سەربازەکانیان لە دە هەزار سەرباز تێدەپەڕێت. بابەتی هەرە سەیر ئەوەیە، ئەمە چوار ساڵە لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا، واتە لەسەر خاکی باشووری کوردستان، بە پشتیوانی ناتۆ و پەدەکە و دەوڵەتی عێراق، پرۆژەی داگیرکاری هەیە. ئامانجی ئەم پرۆژەیە ئەوە بوو، لەماوەی ٢ بۆ ٣ مانگدا، کۆتایی بە ئێمە بهێنن و هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا نەهێڵن. بەڵام ئەوە چوار ساڵە نەیانتوانیوە بگەنە زاپ. بە هەموو هێزی خۆیان و بە بەکارهێنانی تەکنیک و چەکی قەدەغەکراو و چەتەکانی سوریا و هێزەکانی پەدەکە و دەوڵەتی عێراق، ویستیان لە زاپ و مەتینا ئەنجامێک بەرامبەر گەریلا بەدەست بهێنن. بەڵام کامە ئەنجام، چیان بەدەست هێنا؟ مانگی تشرینی دووەم، یاشار گولەر ڕایگەیاند قوفڵەکەیان داخستووە... ئەمە شێواندنی ڕاستییەکانە. ڕەنگە ئەم کەسانە ئەو جۆرە ڕاپۆرتانە پێشکەش بە سەرووی خۆیان بکەن و دواتر بە پشت بەستن بەو ڕاپۆرتانە لێدوان بۆ کۆمەڵگا بدەن. بەڵام ئەمانە ڕاست نین و هەموویان درۆن. پێویستە لەو  کەسانە بپرسن کە دەڵێن قفڵەکە داخراوە، چۆن ئەمەیان کردووە؟ ئەوان دەیانویست بە پشتیوانی پەدەکە و دەوڵەتی عێراق لەنێوان ئامێدی و دێرەلووک لە گردی بەهار ڕێگەیەک بکەنەوە، بەڵام نەیانتوانی. بە بەرخۆدانی بێوێنەی گەریلا و سەرەرای هەموو هێرشە ئاسمانی و زەمینییەکان، نەیانتوانی ئەنجامی دڵخوازی خۆیان بەدەست بهێنن. * هەموو ڕۆژێک باسی ئەمە دەکەن، لە ڕێگەی ڕاگەیاندنەوە هەندێک دیمەن بڵاو دەکەنەوە... دەبێت هەموو کۆمەڵگە و گەلی کورد ئەمە بزانن؛ وێڕای بەکارهێنانی هەموو دەرفەتەکانی وا بۆ ماوەی چوار ساڵە سوپای دەوڵەتی تورک هێشتا نەیتوانییوە بکەوێتە ناو زاپ و کۆنترۆڵی بکات. هیچ هێزێکی گرێدراوی دەوڵەتی تورکیش هیشتا نەهاتووەتە سەر ئاوی زاپ. ئەشکەوتی پەڕلەمان کە کامپە سەرەکییەکانمانی لێیە و گردی جودییش هێشتا لەژێر کۆنترۆڵی گەریلاکاندایە. ڕاستە؛ لە ڕۆژئاوای زاپ هەندێک گردی بەرز لە دەستی دەوڵەتی تورکدایە بەڵام گەلێکی دیکەش لەژێر کۆنترۆڵی ئێمەدایە و هێزەکانمان لەو هەرێمەیە. سوپای تورک ئەمە چوار ساڵە نەیتوانییوە هێزەکانمان لەو دەڤەرە تێکبشكێنێت و بێتە دۆڵەکە. لە دۆخی ئێستادا دەوڵەتی تورک لە سەرانسەری ئاوی زاپ توانیوێتی لە دوو جێگە تەماس دروست بکات. یەکێکیان لەسەر هێڵی باکوورە ئەویش دەکەوێتە باشووری چەلێ؛ ئەوی دیکە خاڵێکە لە کەناری بەنداو لە پشتی دێرەلۆکەوە کە ئەویش لە سایەیی پشتیوانی پەدەکەوە پێکهات. بەڵام لە هێڵی ناوەندی هیچ تەماس و کۆنترۆڵێکی ئەوان بوونی نییە. هیچ کەسێک ناتوانێت خۆی بگەیەنێت بەوێ. ئەو دەڤەرە لەژێر کۆنترۆڵی گەریلادایە. مادام ئەوان پرپاگەندەی شتانێکی پێچەوانەی ئەمە دەکەن؛ ئەو کاتە کەسایەتییەکانی شەڕی تایبەت کە ئێوە رۆژنامەوانان لەهەر جێگەیەک دەیبینن، بیهێننە ئاوی زاپ. ناتوانن بیهێنن. لەبەرئەوەی ئەو جێگەیە لەژێر کۆنترۆڵی سوپای تورکیادا نییە. لە دیوی باشوور بە هاوکاری پەدەکە، گوایە ویستییان لەسەر ڕێگە کلیل تەواو بکەن؛ نەیانتوانی ئەوەش بکەن، لە لێدوانەکانی خۆیاندا گوتیان 'کلیلەکە داخرا' ئەمەش ڕاست نییە. ئەمە هەوڵی فریودانی کۆمەڵگەیە. لە ئێستادا هێزەکانی گەریلا لە مەتینا، زاپ، ئاڤاشین و خواکوڕک لەبەرخۆداندان و لەو هەرێمانەدا شەڕ بەردەوامە. گوایە سوپای دووەمی ناتۆیە؛ تەکنیکی هەرە پێشکەوتوو بەکاردەهێنن، بەڵام ئەمە ماوەی چوار ساڵە نەیانتوانیوە گەریلاکانی پەکەکە لەوێ تێکبشکێنن. پەیوەست بەمەوە چۆن دەتوانن بڵێن پەکەکە لە بواری سەربازییەوە لاواز بووە؟ ئەمە ڕاستییەکەیە: گەریلاکانی ئازادی کوردستان بە بڕیارداری، فیداکارییەکی مەزن، بە تاکتیک و پێرفۆرمانسی سەربازی خاوەن سەرکەوتنی مەزنی خۆیەوە ئەمە چوار ساڵە ڕێگەی لە دووەم گەورەترین سوپانی ناو ناتۆ گرتووە. پەیوەست بەم مەسەلەوە گوتنی، 'پەکەکە لاواز بووە' نا ڕاستە. ئەنجامەکانی شەڕی ئێستا ئاشکرایە و لە بەرچاوە. پەیوەست بەم بابەتەوە هەموو کات فاکتەری تەکنیکی شەر لە ڕۆژەڤدایە. بەڵام لەبەرانبەر ئەم تەکنیکە، دەبینین گەریلا چ وەڵامێکی سەرکەوتووانەی داوەتەوە. ئەم دۆخە لە ئامارەکانیشدا ڕوونبووەتەوە. بە کورتییەکەی گەریلا لەبەرانبەر ئەم شەڕەدا زیانی کەمی بەرەکەوێت و لە لایەکی دیکەوە ئێستا خۆی تەکینک بەکاردەهێنێت. ئێوە دەتوانن ئەم بابەتە چۆن هەڵسەنگێنن؟ موراد قەرەیلان: بەڵێ؛ بەرپرسانی دەوڵەتی تورک دوای ئەوەی فڕۆکەی بێفڕکەوانی چاودێری و هێرشبەریان بەدەستهێنا پڕوپاگەندەی ئەوەیان دەکرد ئیدی بەم چەکانە کۆتایی بە گەریلا دێنن. هەتا وەزیری ناوخۆ کە مرۆ پێویست ناکات ناوی بهێنێن لە ساڵی ٢٠١٦دا گوتبووی، "لە ساڵێ ٢٠١٧دا ئیدی کەس ناوی پەکەکە ناهێنێت." بەم شێوەیە کاتییان نیشاندا و بە جەختکردنەوە قسەیان کرد. ئێستا چی هەیە؟ شەڕ بەردەوام بوو و تا ڕۆژی ئەمڕۆش درێژەی هەیە. لە ئێستادا پەکەکە لە دژی ئەو چەکانە کە ئەوەندە جێگەی شانازییانە چارەسەری دۆزیوەتەوە. لە دژی ئەوە گەیشتووەتە ئاستێک کە سیستەمی بەرگری ئاسمانی بەدەست بهێنێت.  تا ئێستا چەندین فڕۆکەی ئاکسنگور، ئاکنجی، بەیراقدار تی بی-٢ و ئانکایی خستووەتەوە خوارەوە. بۆچی وەزیری بەرگری باسی یەک لەمانە ناکات؟ بۆ ڕای گشتی بڵێن، "ئەوەندە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی چاودێری و هێرشبەرمان خراونەتەخوارەوە!" گەر بوێرییان هەبێت ئەم حەقیقەتە دەدەنە ڕای گشتی، بۆ مەگەر ئەمانە درۆن؟ دیمەن هەیە. شاردەنەوەیان ڕاستییەکان ناگۆڕێت. هێزێکی بە ئەزموونی سەرکەوتووی پەکەکە هەیە کە هەمووی لە گۆڕەپانەکانی شەڕەوە بەدەستی خستووە، لەمڕۆدا خاوەنی تەکنەلۆژیایەکە کە دەتوانێت تەکنیکەکانی دەوڵەتی تورک تێکبشكێنێت و لەم بابەتەدا پێشکەوێت. لە ئێستادا خاوەنی ئەو هێزەین لە لایەنی تەکنەلۆژییەوە گورز بدەین لە هەموو دەرفەتەکانی دەوڵەتی تورک لە تەواوی باکووری کوردستان و هەتا هەندێک بەشی ئەنادۆڵی ناوەڕاست و دەریای ناوەڕاستیشی لەگەڵدابێت. گەر تا ئێستا ئەمەمان نەکردووە هۆکاری خۆی هەیە، بەڵام گەر پێویست بکات ئەوا ئەوە دەکەین. خاوەنی ئەو ئاستە تەکنەلۆژییەین کە گورزە لە چەندین ناوەندی گرنگ و کاریگەری ئابووری و سەربازی بدەین. ئەو دەرفەتە تەکنیکییەمان لە دەستدایە. جا بۆیە نابێت بە هیچ شێوەیەک باسی دۆخێکی لاوازبوون بکرێت. بەگوێرەی داتاکانی ئێستا قسەدەکەین. پڕوپاگەندەی زیادە ناکەین. بە گوێرەی داتاکان بە ڕوونی باسی ئەمان دەکەین. گەر وەک ئەوەی پڕوپاگەندەی دەکرێت هێزەکانمان لاواز بووە، ئەوا هەرخۆی تا ئێستا ئیمکانی مانەوەمان نەمابوو. ویستیان لە ماوەی سێ مانگەدا لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا کۆتاییمان پێ بهێنن. بۆ ئەمەش بۆ ئەوەی پشتیوانی و هاوکاری لە ناتۆ، پەدەکە و عێراقەوە بەدەستبهێنن، هەوڵدانی بەفراوانیان دەستپێکرد. وێڕای ئەوەی هەموو فایلاتی دیبلۆماسی و هەوڵدانی سەربازی دژواریان پێکهێنا، بەڵام ئەوەتا دەرنجامەکان دیارە!. ئاشکرایە هەموو دەرفەتەکانی ئابووری، دیبلۆماسی... وە پێگەی جیۆستراتیژی تورکیاشی لەگەڵدا بێت، هەموویان بەکارهێنا، بەڵام دیسانەوە سەرنەکووتن. هیچ دۆخێکی سەرکەوتنیان لە ئارادا نییە، بەڵام نزیکایەتیک گیراوەتە بەر و نیشانی ڕای گشتی دەدرێت وەک بڵێی ڕێکخستن لە بەرانبەرایاندا شکستی هێناوە و لەبەرئەوە ناچارە ملکەچ بێت. ئەم نزیکایەتییە مەترسییە و ڕێگە بۆ دەرنجام گەلێکی زۆر قورس دەکاتەوە. تەیب ئەردۆغان دەڵێت. 'یان چەکەکانتان دانێن، یان لەگەڵ چەکەکانتاندا دەنێژرێن.' باشە ئەو کاتە ئەم پرسیارە ناکرێت 'ئەگەر هێزی ئەوەتان هەیە کە لەگەڵ چەکانیاندا بیان نێژن، خێرە تا ئێستا نەتان کردووە'. پێش هەموو کەسێک ئەردۆغان پێویستە زۆر باوەڕنەکات بەو ڕاپۆرتە فشەڵانە کە ڕادەگەینرێن و دەبێت بزانێت، ئێمە کۆمەڵێک مرۆڤی بە شەرەف و شکۆیین کە بۆ ئەو دۆزەی باوەڕمان پێیەتی، دەتوانین بە بێ دوودڵێ هەموو فیداکارییەک بکەین. ئێمە وەک ئاپۆییەکان هیچ کاتێک لە بەرانبەر هیچ هەڕەشەیەکدا ملکەچ نەبووین و ناشبین. بەڵام گەر هەوڵدانە بەهادارە مێژوویەکانی ڕێبەر ئاپۆ بە شێوەیەکی دروست پێشوازی لێ بکرێت، ئێمەش ئامادەین بە گوێرەی ڕوحی پرۆسەکە بجوڵێینەوە. سەیرکەن، چاو دەبڕێتە چاوی هەمووان دەڵێت، 'وەک چۆن ئەوەی لە خەندەقەکاندا ئێوەمان ناشت، ئێساش ئاوا دەتان نێژین.' لێرەدا بەشێوەیەکی ڕوون هەڵوێستی لە ئامێزگرتنی دڕندایەتی جزیرە و گەورەترین ستەمی مێژوو هەیە. لە جزیرە چی ڕوویدا؟ هیچ کەسێک لە خەندەق یان لە جێگەیەکی دیکەدا نەنێژرا. لەو ژێر زەمینانەدا بەنزینیان ڕژاند بەسەر مرۆڤی برینداردا و بە زیندووی سوتاندیانن. یەکێک لە دڕندایەتییەکانی سەدەی ٢١ ئەنجامدرا. بەڵێ، لە ئێستادا کۆمەڵکوژی لە غەززەدا دەکرێت، بەڵام نەمان بیست لە هیچ یەک لەوانەدا بەنزین بکرێت بەسەر مرۆڤدا و بە زیندووی بسوتێنرێت. بەڵام ئەمان ئەمەیان کرد. مرۆڤی بێتاوان و بێ بەرپرسیارمی سڤیلمانیان کوشت. تەنها دۆخی ئەوان خاوەنداریکردن لە زمان، ناسنامە و حورمەتی خۆیان بوو. لە ژێر زەمینێکدا بە بێ ئەوەی بڵێن ئەمانە ژن، منداڵن، گەورەن... هەموویان بە زیندوی سووتاند. وە ئێستاش خاوەنداری لەمانە دەکەین. کاتێک دەوڵەت دڕندایەتییەکی لەم شێوەیە دەکات، هەموو جۆرە ئەنجامدانێکی کوشتن و کۆمەڵکوژی دەکات کێشەیەک نییە، بەڵام کاتێک ئێمە وەک گەل لە چوارچێوەی پاراستنی ڕەوادا بەرخۆدان دەکەین، وەک تیرۆرست حسابمان بۆ دەکەن. بە کورتییەکەی گەر دڵسۆزی هەبێت، ئەوا کەس بەم شێوە میتۆدەی شەری تایبەت ناگاتە ئەنجامێک. وێڕای ئەوەی بە گوتنی وەک 'کۆتایمان پێهێنان'، 'ئیدی گەیشتووین بە کۆتایی ڕێگەکە و کۆتایی بە هەبوونی ڕێکخستن دێنین'...هتد نەگەیشتوون بە هیچ ئامانجێکی خۆیان. شێوازی شەڕی تایبەتە و دوورە لە ڕاستییەوە. بەم شێوازە هیچ ئەنجامێک بەدەستناهێنن. لەسەر بنەمای ئەم زانیارییە ناڕاستە، هەندێک نوسەری شەڕی تایبەت دەڵێن، 'با بەڕووی تورکیادا هەڵدەکات.' بەڵام پێشکەوتنەکانی هەرێمەکە پێچەوانەی ئەو قسانە دەخاتە بەرچاو. بە هەڵوەشاندەنەوەی ڕژێمی بەعسی ٦١ ساڵە، لە سووریادا پرۆسەیەکی نوێ دەستیپێکرد. لە ڕاستییدا پرۆسە نوێکە تەنها سووریا نەگرتووەتەوە. لە ڕاستییدا لەگەڵ ڕووخانی ڕژێمی بەعس نەک تەنها لە سووریا بەڵکو لەتەواوی هەرێمەکەدا پرۆسەیەکی نوێ پێشکەوت. لە پێش هەموویەوە لە فەلەستین، دواترلە لوبنان و لە کۆتاییشدا لە سووریا، پرۆسەی سەرلەنوێ دیزاینکردنەوەی هەرێمەکە بە شێوەیەکی ڕوون دەرکەوت.

راپۆرتی: درەو لە ساڵی 2024دا لە كێلگەكانی هەرێمی كوردستاندا  رۆژانە (310 -320) هەزار بەرمیل نەوت فرۆشراوە، كۆی داهاتەكەی (4 ترلیۆن و 610 ملیار) دینار بووە، (2 ترلیۆن و535 ملیار ) دیناری بۆ حكومەت و (2 ترلیۆن و 74 ملیار ) دیناری بۆ كۆمپانیاكان بووە. نەوتی هەرێم لە 2024دا لە 25ی ئازاری 2024 ەوە نەوتی هەرێمی كوردستان بە بۆری راگیراوە، لەدوای راگرتنی نەوتەوە بە بۆری بەرهەمهێنانی نەوت لە كێڵگە نەوتییەكان بەردەوام بوو، بەرهەمەكەشی بەشێكی لەناوخۆساغدەكرێتەوەو بەشێكیشی بە تانكەر بۆ توركیا و ئێران رەوانە دەكرێت.  لە ئێستادا لە (14) كێڵگەی هەرێمی كوردستان نەوت بەرهەمدەهێندرێت ئێستا رۆژانە بە تێكڕا لەسەرجەم كێڵگەكانەوە (310 – 320) هەزار بەرمیل نەوت دەفرۆشرێت، بە پێی لێكدانەوەكانی (درەو) لە ساڵی 2024دا بڕی ( 111 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل نەوت فرۆشراوە.  بەپێی چاوپێكەوتنەكەی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی لەگەڵ رۆژنامەنووسان لە (23/3/2024) وتی ( بەرمیلی نەوت بە تێكڕا 31.3 دۆلار دەفرۆشرێت 55%ی داهاتەكەی بۆ حكومەتەو 45%ی داهاتەكەی بۆ كۆمپانیاكانە) لەبەر ئەوەی كۆمپانیاكان خەرجی گواستنەوە نادەن راستەوخۆ دەیفرۆشن. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە ئێستادا پشكی حكومەتی هەرێم زۆر زیاترە لەو (55%)ی وەزیری دارایی ئاماژەی پێكردووە، تەنانەت لە هەندێك كێڵگە (64%) پشكی حكومەتە، بۆیە ئەگەر ئەو بڕە نەوتەی بەرهەمهاتووەو فرۆشراوە بەرمیلی بە تێكڕا (31.3%) كۆی ئەو (111 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیلە داهاتەكەی دەكاتە (3 ملیارو 493 ملیۆن) دۆلار واتا (4 ترلیۆن و 610 ملیار) دینار، لەو پارەیە (55%ی بۆ حكومەت بووە بەپێی وتەی وەزیری دارایی هەرێم دەكاتە ( ملیارێك و 921 ملیۆن) دۆلار واتا (2 ترلیۆن و 535 ملیار) دینار، رێژەی (45%)ی داهاتی نەوت بۆ كۆمپانیاكان بووە واتا (1 ملیار و 571 ملیۆن) دۆلار واتا (2 ترلیۆن و 74 ملیار) دینار. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) ئەو پارەیەی بۆ حكومەت بووە كە ( ملیارێك و 921 ملیۆن) دۆلار واتا (2 ترلیۆن و 535 ملیار) دینار بووە نەگەڕاوەتەوە بۆ خەزێنەی وەزارەتی دارایی بەڵكو راستەوخۆ لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە بەكارهاتووەو تەسەڕوفی پێوەكراوە. لە پارەی نەوت مانگانە (48) ملیار دینار خەرجكراوە بۆ چەند بوارێك: -    بڕی (22) ملیۆن دۆلار بۆ كرێی كارەبا و كرێنی غاز (كۆمپانیای كارو دانەغاز) -    بڕێك پارەی مانگانە بۆ قەرزی كۆمپانیاكان -    بڕێك پارە بۆ پاڵپشتی نەوتی سپی ماڵان -    بڕێك پارە بۆ گواستنەوەی سوتەمەنی نەوتی سپی لەناوخۆ      

درەو: "ئەركی لیژنە تەكنیكیەكەی نێوان یەكێتی و پارتی ئامادەكردنی وەرقەیەكی هاوبەشە بۆ بەردەم لیژنەی دانوستانكاری نێوان هەردوو كە بڕیارە هەفتەی داهاتوو كۆببنەوە، بۆیە باسی هیچ پۆستێك نەكراوە چونكە كاری لیژنە تەكنیكیەكە نیە باس لە پۆستەكان بكەن و یەكلای بكەنەوە" ئەمە وتەی سەرچاوەیەكی ناو كۆبوونەوە هاوبەشەكانە كە بۆ (درەو) قسەی كردووە.  بە وتەی ئەو سەرچاوەیە هەفتەی داهاتوو لیژنە تەكنیەكیە جارێكی تر بۆ سیەغەكردن و ئامادەكردنی وەرقە هاوبەشەكە كۆدەبنەوەو ئامادەی دەكەن بۆ بەردەم  لیژنەی باڵای دانوستانكاری نێوان هەردوو پارتی و یەكێتی كە بڕیارە ناوەڕاستی هەفتەی داهاتوو كۆببنەوە بەمەبەستی پەسەندكردنی ئەو وەرەقە هاوبەشە. ئەو سەرچاوەیە ئەوەی بۆ (درەو) باسكرد: لە كۆبوونەوەكانی لیژنە تەكنیەكیە بەهیچ شێوەیەك باسی پۆستەكان نەكراوە، لەبەر ئەوەی رەك و وەزیفەی ئەم لیژنەیە نیە، ئەركی ئەم لیژنەیە تەنیا ئامادەكردنی ئەو وەرەقە هاوبەشەیە بۆ بەردەم لیژنە باڵاكە، وەرەقەكەش تایبەتە بە شێوازی سیستەمی حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان بابەتە گشتییەكان و شێوازی حوكمڕانی بەتایبەتیش باسی پرسی مەبدەئی شەراكەت كراوە لە حوكمڕانیدا، بۆیە خاڵی هاوبەش هەبووە نوسراوەو خاڵی جیاوازیش هەبووە نوسراوە لەسەر چەند خاڵێك جیاوازییان هەبووە.   هەبووە  ئەمڕۆ بۆ جاری سێیەم لیژنەی تەكنیكی هاوبەشی نێوان پارتی و یەكێتیی بۆ گفتوگۆ لەسەر رەشنوسی رێككەوتنی نێوان هەردوو حزب كۆبوونەوەو هەفتەی داهاتوو دوا كۆبوونەوە دەكرێت بۆ سیاغەی كۆتایی وەرەقە هاوبەشەكە، ئەندامانی پارتی لەناو ئەم لیژنەیەدا بریتین لە هەریەكە لە: 🔹پشتیوان سادق- دڵشاد شەهاب- ئومێد سەباح ئەندامانی یەكێتیش لەناو لیژنەكە بریتین لە: 🔹رێواز فایەق- ئامانج رەحیم- شاڵاو شێخ سەلاح لەدوای هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستانەوە لە 20ی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوو، وەفدی باڵای پارتی و یەكێتیی دووجار كۆبونەتەوە، كۆبوونەوەی یەكەم لە 30ی تشرینی دووەمی 2024 بەڕێوەچوو، كۆبوونەوەی دووەمیش لە رۆژی 17ی كانونی یەكەمی 2024، لەم كۆبوونەوەیەدا هەردوولا رێككەوتن لەسەر ئەوەی هەریەكەیان بەجیا كارنامەی خۆی لەبارەی پێكهێنانی كابینەی دەیەم ئامادە بكات و دواتر گفتوگۆی لەسەر بكەن، لەبەر رۆشنایی ئەمەدا لیژنە تەكنیكییەكە دەستبەكاربوو. دەرەنجانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، كورسییەكانی پەرلەمانی (100 كورسی) بەمشێوەیە دابەشكرد: 🔹پارتی دیموكراتی كوردستان: 39 كورسی 🔹یەكێتیی نیشتمانی كوردستان: 23 كورسی 🔹جوڵانەوەی نەوەی نوێ: 15 كورسی 🔹یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان: 7 كورسی 🔹رەوتی هەڵوێست: 4 كورسی 🔹كۆمەڵی دادگەریی كوردستان: 3 كورسی 🔹بەرەی گەل: 2 كورسی 🔹بزوتنەوەی گۆڕان: 1 كورسی 🔹هاوپەیمانی هەرێمی كوردستان (شیوعی+ سۆسیال دیموكرات+ زەحمەتكێشان): 1 كورسی بۆ هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان، ئەو هاوپەیمانێتییەكەی كە حكومەت پێكدەهێنێت لانی كەم پێویستی بە دەنگی (51) پەرلەمانتار هەیە لە كۆی 100 كورسی پەرلەمان (واتا زۆرینەی رەهای ئەندامان 50+1)، لەدوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانەوە (كە بەهۆی رێكنەكەوتنی پارتی و یەكێتییەوە لە 20ی ئۆكتۆبەرەوە تائێستا پەكی كەوتووە) لەماوەی 30 رۆژدا سەرۆكی هەرێم هەڵدەبژێردرێت، پاشان لەماوەی 30ی دواتردا كاندیدی سەرۆك وەزیران لەناو پەرلەمان ناولێنانی بۆ دەكرێت و ئەویش كابینەكە دەخاتە بەردەم پەرلەمان بۆ ئەوەی متمانەی پێبدرێت.  

راپۆرتی: درەو كۆی داهاتەكانی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2024 نزیكەی (17) ترلیۆن دیناربووە، (10 ترلیۆن و 752 ملیار دیناری پارەی بەغداد، 4 ترلیۆن و 347 ملیار دیناری داهاتی ناوخۆ، 240 ملیار دیناری پارەی هاوپەیمانان، زیاتر لە 2 ترلیۆن دیناری داهاتی نەوت) كۆی پارەی پێویست بۆ موچەی 12 مانگی موچەخۆران ( 11 ترلیۆن و 727 ملیار) دینارە، زیاتر لە (5 ترلیۆن) دینار داهات لە خەرجی موچە زیاترە، چۆن موچەی مانگی 12 لە نزیكەی (ترلیۆنێك) دینارەوە كەمكرایەوە بۆ (442 ملیار) دینار و بۆ موچەی مانگی 11 خەرجكرا؟ راپۆرتێكی وورد لە بارەی داهات و خەرجییەكانی هەرێمی كوردستان لە 2024 بخوێنەوە.  داهاتەكانی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2024 دا حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2024دا بە چوار رێگە داهاتی هاتووەتە بەردەست، (بۆ ژمارەكان پشت بە ئامارە رەسمییەكان بەستراوە) حكومەتی هەرێم بە چەندین رێگای جیاواز داهاتی كۆكردووەتەوەو هاتووەتە بەردەستی: یەكەم: پارەی بەغداد بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی دارایی هەرێم و كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران لە 8/1/2025 كۆی ئەو پارەیەی لە بەغدادەوە گەیشتووەتە هەرێم بۆ موچە: (10 ترلیۆن و 752 ملیار ) دینار بووە. بەڵام بەپێی راپۆرتی بڵاوكراوەی وەزارەتی دارایی عێراق (10 ترلیۆن و 901 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان نێردراوە. دووەم: داهاتی ناوخۆ كۆی داهاتی ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە لە 2024 دا بریتی بووە لە (4 ترلیۆن و 347 ملیار) دینار بە (كاش و چەك و مقاسە)ەوە واتا مانگانە (362 ملیار) دینار. ( ژمارەكە لەسەرچاوەی وەزارەتی دارایی هەرێم وەرگیراوە) سێیەم: پارەی هاوکاری هاوپەیمانان مانگانە هاوپەیمانان بڕی (20 ملیار) دینار دەدەنە هەرێمی كوردستان پێشتر دەدرایە موچەی لیوا هاوبەشەكان ئێستا وەك مینحە پێیان دەدرێت، كۆی ئەو پارەیەی هاوپەیمانان خەرجیان كردووە (240 ملیار) دینارە. چوارەم: داهاتی نەوت لە 25ی ئازاری 2023ەوە نەوتی هەرێمێكی كوردستان بە بۆری راگیراوە، لە ئێستادا كێڵگە نەوتییەكانی هەرێم نەوت بەرهەمدەهێنن و دەیفرۆشن بە پاڵاوگەكان و بەشێكیشی بۆ دەرەوە، بەپێی چاوپێكەوتنەكەی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی لەگەڵ رۆژنامەنووسان وتی (بەرمیلێک نەوت بە تێكڕا بە (31.3) دۆلار دەفرۆشرێت (55%)ی داهاتەكەی بۆ حكومەتەو (45%)ی داهاتەكەی بۆ كۆمپانیاكانە) لەبەر ئەوەی كۆمپانیاكان خەرجی گواستنەوە نادەن راستەوخۆ دەیفرۆشن. ئێستا رۆژانە بە تێكڕا لەسەرجەم كێڵگەكانەوە (310 – 320 هەزار) بەرمیل نەوت دەفرۆشرێت، بە پێی لێكدانەوەكانی (درەو) لە ساڵی 2024دا بڕی (111 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل نەوت فرۆشراوە، بەرمیلی بە (31.3) دۆلار، كۆی داهاتەكەی دەكاتە (3 ملیارو 493 ملیۆن) دۆلار بەرامبەر بە (4 ترلیۆن و 610 ملیار) دینار (ئەگەر 1 دۆلار بەرامبەر هەزار و 320 دینار بێت)، لەو پارەیە (55%)ی بۆ حكومەت بووە (ملیارێك و 921 ملیۆن) دۆلار واتا (2 ترلیۆن و 535 ملیار) دینار، رێژەی (45%)ی داهاتی نەوت بۆ كۆمپانیاكان بووە بە بڕی (1 ملیار و 571 ملیۆن) دۆلار بەرامبەر بە (2 ترلیۆن و 74 ملیار) دینار. كۆی داهاتەكانی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2024)دا -    پارەی بەغداد: 10 ترلیۆن و 752 ملیار دینار -    داهاتی ناوخۆ: 4 ترلیۆن و 347 ملیار دینار -    پارەی هاوپەیمانان: 240 ملیار دینار -    داهاتی نەوت بۆ حكومەت: 2 ترلیۆن و 353 ملیار دینار كۆی گشتی داهاتی هەرێم لە 2024 دا دەکاتە  17 ترلیۆن و 692 ملیار دینار   خەرجییەكانی هەرێمی كوردستان یەكەم: خەرجی موچە بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی دارایی هەرێم و كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران لە ساڵی 2024 حكومەتی هەرێمی كوردستان  (11 ترلیۆن و 712 ملیار)ی دیناری بۆ موچە خەرجكردووە، بڕی (10 ترلیۆن و 752 ملیار) دیناری پارەی بەغداد و (960 ملیار) دیناری داهاتی ناوخۆ بۆ موچە خەركراوە بۆ موچەی (11) مانگی ساڵەکە، هەرچەندە كۆی خەرجی موچەی موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لە 2024 دا كۆی پێویستی بۆ موچە بۆ 12 مانگی 2024: 11 ترلیۆن و 727 ملیار دینارە.   دووەم: خەرجی ناوخۆ بە پێی زانیارییەكانی (درەو) كە لە وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە دەستیكەوتووە داهاتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان لە 2024دا: (4 ترلیۆن و 347 ملیار) دینار بووە بە (كاش و چەك و مەقاسە)ەوە واتا مانگانە بە تێكڕا (362 ملیار) دینار بووە. بەپێی ئەو سەرچاوەیەی وەزارەتی دارایی هەرێم، داهاتی ناوخۆ بەم شێوەیە خەرجكراوە: -    160 ملیار دینار مانگانە بۆ خەرجی بەگەڕخستن (تەشغیلی).  بۆ ساڵی 2024 دەكاتە (2 ترلیۆن) دینار. -    390 ملیار دینار دراوە بەبەغداد بۆ داهاتی دامەزراوە فیدراڵیەكان بۆ (5) مانگ. -    960 ملیار دینار بۆ تەواوكاری موچەخۆران خەرجکراوە. -    350 ملیار – 400 ملیار دینار بۆ پرۆژەكان خەرجكراوە -    400 ملیار دینار ( چەك و مەقاسە) بووە واتا بەكاش نەهاتووەتە وەزارەتی دارایی. سێیەم: خەرجی پارەی هاوپەیمانان مانگانە ئەو پارەیەی كە هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگەی دەنێرن بڕكەی (20 ملیار) دینارەو ساڵانە (240 ملیار) دینار دەکات، تا مانگی ئازاری 2024 وەك موچە دراوە بە لیوا هاوبەشەكان، بەڵام دواتر كراوە بە مینحەو لە موچە دەركراوە.  چوارەم: خەرجی داهاتی نەوت داهاتی نەوت لە ساڵی 2024دا  (4 ترلیۆن و 610 ملیار) دینار بووەو، (55%)ی بۆ حكومەت بووە بە بڕی (2 ترلیۆن و 535 ملیار) دینار. ئەم پارەیە ناگەڕێتەوە وەزارەتی دارایی و بەشێكی راستەوخۆ خەرج دەكرێت، ئەو پارەیەی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان بووە بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە ئەنجومەنی وەزیران بەشێكی بەم شێوەیە خەرجكراوە: -    بڕی (22) ملیۆن دۆلاری بۆ كرێی غازی تەمویلی كارەبا (دانەغاز + کۆمپانیای كار) -    پاڵپشتی نەوتی سپی ماڵان -    دانەوەی قەرز كۆی گشتی داهاتی نەوت بە وتەی (ئاوات شێخ جەناب) نزیكەی (50) ملیۆن دۆلاری مانگانە دەدرێتە حكومەتی هەرێم، بەڵام ناچێتە خەزێنەی وەزارەتی دارایی، لە رێگای ئەنجومەنی وەزیرانەوە خەرجدەكرێت.   موچەی مانگی 12ی2024 بە دوو نوسراو وەزارەتی دارایی عێراق، بڕی (441 ملیارو 493 ملیۆن) گوژمەی یەكەم (264 ملیار و 698 ملیۆن و 348 هەزار و 312 ) دینار بوەو گوژمەی دووەم (176 ملیار و 795 ملیۆن و 250 هەزار و 669) دیناری رەوانەی هەرێمی كوردستان كردووە: بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) كۆی ئەو بڕە پارەیەی بڕیاربوو لە مانگی 12/2024 لەلایەن وەزارەتی دارایی عێراقەوە بنێردرێت بڕی ( ترلیۆنێك و 131 ملیار) دینار بووە، بەشێكی بۆ موچەی مانگی (12) بووە كە نزیكەی (700 ملیار) دیناربووەو بەشێكی (433 ملیار) دیناری گواستنەوە بووە لە خەرجییەكانی ترەوە بۆ خەرجی موچە، لەگەڵ بڕێك پارەی ماوەی مانگی (11)، بەڵام وەزیری دارایی عێراق داوای لە حكومەتی هەرێم كردووە پارەی داهاتی ناوخۆ بنێرن بۆ ئەوەی تەسفیەی ساڵی 2024 بكرێت، بەڵام حکومەتی هەرێم نەیناردووە بۆیە ئەویش تەسفیەی تەواوەتی ساڵی 2024ی كردووە، دوای لێدەركردنی داهاتی ناوخۆی (7) مانگ كە مانگانە نزیكەی (80 ملیار) دینارە، لەگەڵ (76 ملیار) دیناری خانەنشینان لە كۆی گشتی (441 ملیار و 493 ملیۆن) دیناری ماوەتەوەو ناردوویەتی بۆ هەرێمی كوردستان. بۆ مانگی 12 -    كۆی گشتی نزیكەی (ترلیۆنێك و 131 ملیار) دینار بۆ هەرێم تەرخان کراوە، بەجۆرێک؛ -    (700 ملیار) دینار بۆ موچەی مانگی 12 -    (430 ملیار) دینار گواستنەوە بۆ موچە -    كۆی گشتی نزیكەی (ترلیۆنێك و 131 ملیار) دینار بەڵام -    لێبڕینی (7) مانگی داهاتی ناوخۆ: (550 ملیار) دینار -    لێبڕینی خانەنشینی (10%): (76 ملیار) دینار -    پارەی لێبراو = (626 ملیار) دینار -    هەندێك لێبڕینی تر -    پوختەی ئەو پارەیەی بۆ موچەی مانگی  12 دەمێنێتەوە (442 ملیار) دینارە ئێستا وەزارەتی دارایی عێراق دەڵێت؛ سەرجەم موچەی مانگەكانی سالێ 2024ی موچەخۆرانی هەرێمی كورستانی ناردووەو ئەو (442 ملیار) دینارەش دوا پشكی موچە بووە كە بۆ مانگی (12) ناردوویەتی، ئیتر فایلی موچەو پشكی هەرێم بۆ 2024 داخراوە.  

(درەو): "تەهێشتنی بەربەستەكانی بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم" تەوەرێكی گفتوگۆی مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم بوو لەگەڵ سەرۆكی توركیا لە ئەنكەرە. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە كۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیراندا باسی لە ناوەڕۆكی سەردانی رۆژی 7ی ئەم مانگەی خۆی بۆ ئەنكەرەی پایتەختی توركیاو، كۆبوونەوەی لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی ئەو وڵاتەو بەرپرسانی تری توركیا كردووە. بەگوێرەی راگەیەندراوەی كۆبونەوەی ئەمڕۆی حكومەت، مەسرور بارزانی وتویەتی:" لە کۆبوونەوەکاندا، جیا لە پەرەپێدانی پەیوەندیی دوولایەنە، جەخت لە ڕۆڵی گرنگی هەرێمی کوردستان لە ناوچەکەو چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێم و حکومەتی فیدراڵ کرایەوە، بەتایبەتی نەهێشتنی بەربەستەکانی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە زووترین کاتدا". هەناردەی نەوتی هەرێم لەرێگەی بۆرییەوە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا لە 25ی ئازاری 2023وە راوەستاوە، ئەمەش بەهۆی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتیی پاریسەوە دژ بە توركیا، بەهۆی بەكارهێنانی بۆری نەوتی عێراق- توركیا بۆ هەناردەی نەوتی هەرێم بەبێ وەرگرتنی رەزامەندی حكومەتی بەغداد.  كۆتاییەكانی ساڵی رابردوو، هەردوو حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵی عێراق گەیشتنە رێككەوتن لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ توركیا، ئەمەش لەرێگەی رێككەوتنێكی كاتییەوە بۆ دیاریكردنی بڕی 16 دۆلار وەكو نرخی بەرهەمهێنان هەر بەرمیلێك نەوت لە كوردستان تا ئەوكاتەی لە ماوەی 10 رۆژدا كۆمپانیایەكی نێودەوڵەتیی خەمڵاندنی نرخی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان دەكات بۆ هەر كێڵگەیەك بە جیا.  بڕیارە لەسەرەتای ئەمساڵەوە، ئەم نرخە نوێیە كاتییەی بەرهەمهێنانی نەوت لە كوردستان لە خشتەكانی یاسای بودجەدا هەموار بكرێتەوەو لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەنگی لەسەر بدرێت.  بەهۆی راوەستانی هەناردەی نەوتەوە بۆ توركیا، حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2023و لە یاسای بودجەی سێ ساڵەی عێراقدا ملكەچ بوو بۆ ئەوەی پرۆسەی فرۆشی نەوت و داهاتەكەشی بە دۆلار رادەستی حكومەتی فیدراڵ بكات لە بەغداد لەبەرامبەر ئەوەی بەغداد زامنی دابینكردنی موچەو خەرجییەكانی هەرێم بكات، بەڵام هێشتا ناكۆكییە داراییەكانی نێوان هەردوو حكومەت یەكلانەبوونەتەوە، هەروەك پرۆسەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمیش دەستی پێنەكردوەتەوە.  بۆ راگرتنی ناڕەزایەتیی كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوت، لەدوای راوەستانی هەناردەی نەوت بە بۆری، حكومەتی هەرێم رێگەی بە كۆمپانیاكان داوە دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت بكەنەوەو نەوتەكە بە تانكەر رەوانەی وڵاتانی دراوسێ دەكرێت، وەكو سەرچاوەكان بە نافەرمی باسی دەكەن، بەشی زۆری داهاتی تانكەرەكانی نەوت دەچێت بۆ كۆمپانیاكان و هیچ داهاتێك بۆ وەزارەتی دارایی هەرێم ناگەڕێتەوە، سەرباری ئەوەی بەرپرسانی بەغداد ناوبەناو هەولێر تۆمەتبار دەكەن بە بەقاچاغبردنی نەوت، بەڵام حكومەتی هەرێم هێشتا بەفەرمی هیچ زانیارییەكی بۆ رایگشتنی كوردستان سەبارەت بە تانكەرەكانی نەوت و داهاتەكانی ئاشكرا نەكردووە.  

راپۆرتی: درەو 🔹 سبەی چوارشەممە، محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق بەرەو تارانی پایتەختی ئێران بەڕێدەکەوێت، ئەم سەردانە لە کاتێکدایە پێشتر ئیسماعیل قائانی فەرماندەی سوپای قودس لە سوپای پاسدارانی ئێران سەردانی بەغدای کردووە، لە سەردانەکەدا باسیان لە گرنگترین دۆسییەکانی نێو ئەجێندای سەردانەکەی سودانی کردووە، لەسەروو هەمووشیانەوە مەلەفی هێزە هاوبەشەکان کە گرنگترینیان میلیشیا چەکدارەکانن. 🔹 پێکهاتەی شیعە 85%ی ئەندامانی هێزەکانی حەشدی شەعبی و 15%ی پێکهاتەی سوننە پێکیدەهێنێت. سەبارەت بە ئاستی سەرکردایەتیش پێکهاتەی شیعە بە ڕێژەی 100% کۆنتڕۆڵی هێزەکانی کردووە. 🔹 خەرجی پێویستی هێزەکانی حەشدی شەعبی ساڵانە (2 ملیار و 880 ملیۆن) دۆلارەو ژمارەی ئەوانەی لە ڕووی مادییەوە سودمەندن لەو خەرجییانە (238 هەزار) کەسە. سودانی سەردانی تاران دەکات سبەی چوارشەممە، محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق بەرەو تارانی پایتەختی ئێران بەڕێدەکەوێت، ئەم سەردانە لە کاتێکدایە پێشتر ئیسماعیل قائانی فەرماندەی سوپای قودس لە سوپای پاسدارانی ئێران سەردانی بەغدای کردووە، لە سەردانەکەدا باسیان لە گرنگترین دۆسییەکانی نێو ئەجێندای سەردانەکەی سودانی کردووە، لەسەروو هەمووشیانەوە مەلەفی هێزە هاوبەشەکان کە گرنگترینیان میلیشیا چەکدارەکانن. چاودێرانی سیاسی بۆیان دەرکەوتووە کە هۆکارەکانی سەردانەکەی قائانی پەیوەندی بە هەوڵی ساڕێژکردنی ئەو درزەی نێوان سودانی و چوارچێوەی هەماهەنگییە سەبارەت بە چارەنووسی میلیشیا چەکدارەکانی عێراقە کە ڕووبەڕووی فشاری ئەمریکا بوونەتەوە بۆ هەڵوەشاندنەوەیان، سودانیش هیچ بژاردەیەکی نییە جگە لە سەرکەوتن لە دۆسیەی کۆنترۆڵکردنی چەک لە دەستی دەوڵەتدا، ئەمە لەکاتێکدایە سەرچاوەیەکی نزیک لە سەرۆکوەزیران ئەوەی ئاشکرا کردووە، کە قائانی هۆشداریی داوەتە کوتلەکان لە پەرەسەندنی چەک لە دژی ئەمریکا. هەر لەم بارەیەوە سەرۆکی ناوەندی بیرکردنەوەی سیاسی، ئیحسان ئەلشەمەری لەمیانی چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ "ئەلعالەم ئەلجدید" ڕایگەیاندووە، “سەردانە نهێنییەکەی قائانی بۆ عێراق چەند فایلێکی لەخۆگرتبوو، لەوانە بابەتی سیاسی و ئەمنی و ئابووری، بەڵام کاتی سەردانەکە سیمایەکی ئەمنی زیاتری پێدەبەخشێت لە چاو ئەوانی تر، بەڵام لە فایلەکانی تر جیا نەکراوەتەوە". فەرماندەی سوپای قودس لە سوپای پاسدارانی ئێران، ئیسماعیل قائانی، ڕۆژی یەکشەممە، بە سەردانێکی "نهێنی" گەیشتووەتە بەغدای پایتەخت، لەو ماوەیەدا چاوی بە ژمارەیەک لە سەرکردەکانی کوتلە چەکدارەکانی عێراق و سەرۆک وەزیران (محەمەد شیاع سودانی) کەوتووە. ئیسان ئەلشەمەری ئەوەشی وتووە "نزیکبوونەوەی دۆناڵد ترەمپ لە وەرگرتنی دەسەڵات و هەڕەشەی لێدان لە کوتلەو میلیشیا چەکدارەکان، جگە لە پرسی هەڵوەشاندنەوەیان و لێکۆڵینەوە لە سەروەت و سامانە داراییەکانیان و کۆنترۆڵکردنی هەندێک دامەزراوەی دەوڵەت، هەمووی بوونەتە بابەتی زەق و زەق لە عێراق، بەتایبەتی نەگەیشتن بە کۆدەنگی سەرۆک وەزیران و ئەو کوتلانە و هەروەها لەگەڵ چوارچێوەی هەماهەنگیدا، دەرخەری ناکۆکی و جیاوازەی نێوانیانە". ئەو ئاماژەی بەوەش کردووە، کە "قائانی ویستویەتی ئەو ناکۆکییەکانی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی چارەسەربکات بۆ ئەوەی بگەن بە هەڵوێستێکی یەکگرتوو، هەڵوێستێک کە لەسەر بنەمای هەڵوەشاندنەوەی کوتلە چەکدارەکان نەبێت، بەڵکو زیاتر دۆزینەوەی ڕێگایەکی دیکەیە کە هاوپەیمانەکانی ئێران لە ڕێگەیەوە بتوانن پارێزگاری لە چەکەکانیان بکەن، بەڵام لەژێر پەردەیەکی دیکەدا ڕووپۆش بکرێن". لە لایەکی دیکەوە ئەلشەمەری باس لەوە دەکات کە "قائانی لە ژێر ڕۆشنایی ئەو سەردانەی کە سودانی بۆ تاران دەیکات، ڕەنگە ئەو فایلانەی لەگەڵیدا تاوتوێ کردبێت کە لەوێ پێشکەشی ڕێبەری ئێرانی، عەلی خامنەیی دەکات، بەتایبەتی کە لە خشتەی سەردانەکەیدا کۆبوونەوە لەگەڵ خامنەیی لەخۆدەگرێت و ئەمەش پێشەکییەکە بۆ سەردانەکە، بەتایبەتی کە قائانی بەرپرسە لە مەلەفی عێراقی لە ئێران". دەزگاکانی ڕاگەیاندن بە پشتبەستن بە سەرچاوەکان ڕایانگەیاندووە، کە قائانی پەیامێکی بە بەغدا گەیاندووە، کە وڵاتەکەی (ئێران) نایەوێت بەشێک بێت لەو شەڕە، هەروەها هیچ ڕەخنەیەکی نییە لە هیچ بڕیارێک سەبارەت بە کوتلە چەکدارەکانی عێراق، هاوکات میلیشیا چەکدارەکانی لە پێویستی پابەندبوون بە بڕیارەکانی حکومەتی عێراق ئاگادار کردەوەتەوە. دەزگاکانی ڕاگەیاندن ئاماژەیان بەوە کردووە، کە ڕەنگە ئامانجی سەردانەکەی سودانی گرتنەبەری ڕێگا و میکانیزم بێت بۆ گۆڕینی بەشێک لەو کوتلەیانە بۆ هێز یان بەرەی سیاسی، سەردانەکە هاوکاتە لەگەڵ کشانەوەی “لیوای ئەلتەفوف” لە دوو خاڵی ئەمنی ستراتیژی لە سنووری ئەلقائیم ناوچەی نزیک سوریا، و ڕادەستکردنی ئەرکەکانی ئەو دوو خاڵە بە فەرماندەیی پۆلیسی ئەنبار. پێش ئەوە میدیاکان باسیان لە کشانەوەی بەشێکی کەتیبەکانی حزبوڵڵا کردبوو لە شاری جرف سەخار لە پارێزگای بابل کە لە ساڵی ٢٠١٤ەوە کۆنترۆڵی کردووە.   حەشدی شەعبی... هێزێک بە تەنیشت سوپای عێراقەوە هێزەکانی حەشدی شەعبی دوای دەرکردنی فەتوای (جیهادی کفائی) لەلایەن مەرجەعی باڵای شیعە "عەلی سیستانی"یەوە، لە ساڵی (2014)، لە کاتی کۆنترۆڵکردنی سێیەکی خاکی عێراقدا لە لایەن "داعش"ەوە پێکهێنرا. دواتر یاسای هێزەکانی حەشدئ شەعبی پەسەندکرا دوای ئەوەی ئەنجومەنی نوێنەران لە 26ی تشرینی دووەمی 2016 دەنگی لەسەردا و کردییە هێزێکی فەرمی ژێر فەرمانی سەرۆکوەزیرانی عێراق. هێزەکانی حەشدی شەعبی لەلایەن فالح فەیاز سەرۆکایەتی دەکرێت، جێگری سەرۆکی هێزەکانی حەشدی شەعبی عەبدولعەزیز ئەلمحەممەداوی (ئەبو فەداک)ە. بەپێی ئامارەکانی ناوەندی داڕشتنی سیاسەت، پێکهاتەی شیعە 85%ی ئەندامانی هێزەکانی حەشدی شەعبی  و 15%ی پێکهاتەی سوننە پێکیدەهێنێت. سەبارەت بە ئاستی سەرکردایەتیش پێکهاتەی شیعە بە ڕێژەی 100% کۆنتڕۆڵی هێزەکانی کردووە. بەڕێوەبەرایەتییەکانی حەشدی شەعبی -    بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی حەشد (ئەبو زەینەب ئەللامی) -    بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگریی حەشد (ئەبو ئیمان ئەلباهیلی) -    بەڕێوەبەرایەتی ڕاگەیاندنی حەشد (موهەنەد ئەعقابی) -    بەڕێوەبەرایەتی پەیوەندییە گشتییەکان (محەمەد ڕەزا) -    بەڕێوەبەرایەتی قەڵاچۆکردنی تەقەمەنی (ئەبو شەمس ئەلعەگیلی) -    بەرێوەبەرایەتی حەرەکات (جەواد کازم ئەلربیعاوی) -    بەرێوەبەرایەتی ئاراستەکردن عەقائدی (سەید محەمەد ئەلحەیدەری) لیواکانی حەشدی شەعبی و شێوازی دابەشبوونیان ڕێکخراوی بەدر ڕێکخراوێکی چەکداریە هادی عامری سەرۆکایەتی دەکات. ڕێکخراوەکە (15) لیوای هەیە لە چوارچێوەی "حەشدی شەعبی" هەیە، کە لە سەرانسەری پارێزگاکانی سەلاح الدین، نەینەوا، دیالە، کەرکوک بڵاوبوونەتەوە. لیواکانیش بریتین لە؛ 1.    لیوای یەک (لیوای ئیمام محەمەد ئەلجواد) 2.    لیوای سێ (تەشکیلەی ئەسەدی ئامرلی) 3.    لیوای چوار (سەبازانی پێشڕەو) 4.    لیوای پێنج (تەشکیلەی ئەلکەرار) 5.    لیوای نۆ (لیوای کەربەلا) 6.    لیوای دە (لیوای بەدر) 7.    لیوای شانزە (هێزی تورکمان) 8.    لیوای بیست و یەک (رێکخراوی بەدر) 9.     لیوای بیست و دوو (رێکخراوی بەدر) 10.    لیوای بیست و سێ (ڕێکخراوی بەدر) 11.    لیوای بیست و چوار (ڕێکخراوی بەدر) 12.    لیوای بیست و حەوت (هێزەکانی ئەبو مونتەزەر ئەلمحەممەداوی) 13.    لیوای پەنجاو دوو (فوجی ئامرلی) 14.    لیوای پەنجاو سێ (لیوای ئەلحسێن) 15.    لیوای سەدو دە (لیوای کوردانی فەیلی) حزبی دەعوەی ئیسلامی یەکێکە لە پارتە سیاسییەکانی عێراق، بە سەرۆکایەتی نوری مالیکی، چەندین کوتلەی چەکداریی هەیە، لەنێویاندا چوار لیوای لەناو هێزەکانی حەشدی شەعبییە، لە پارێزگاکانی دیالە و سەڵاح الدین و… نەینەوا. لیواکانی حیزبی دەعوەی ئیسلامی بریتین لە؛ 1.    لیوای پانزە (هێزەکانی سەدر) 2.    لیوای بیست و پێنج (هێزەکانی سەدری یەکەم) 3.     لیوای سی و یەک (کەتائبی رسالیون) 4.    لیوای سی و پێنج (هێزەکانی سەدر) ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی (مەجلیسی ئەعلای ئیسلامی) لە ساڵی 1982 لە ئێران بە سەرکردایەتی جەلال الدین ئەلسەغیر دامەزراوە و چوار لیوای لە ناو هێزەکانی حەشدی شەعبیدا هەیە کە لە پارێزگاکانی ئەنبار و دیالە جێگیرکراون. لیواکانی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی بریتین لە؛ 1.    لیوای حەوت (هێزەکانی المونتەزەر) 2.    لیوای هەشت (سەرایا عاشورا) 3.    لیوای بیست و هەشت (سەرایا ئەنسار ئەلعقیدە) 4.    لیوای شەست و شەش (سەرایا ئەنسارولعەقیدە) ڕەوتی سەدری لە ساڵی 2003 بە سەرکردایەتی موقتەدا سەدر سەرۆکی ڕەوتی سەدری دامەزراوە و سێ لیوای ناو هێزەکانی حەشدی شەعبی لەخۆدەگرێت، کە لە سەرانسەری پارێزگاری سەلاحەدین بڵاوبوونەتەوە، لیواکانی ڕەوتی سەدری بریتین لە؛ 1.    لیوای 313 (سەرایا ئەلسلام) 2.    لیوای 314 (سەرایا ئەلسلام) 3.    لیوای 315 (سەرایا ئەلسلام) ئەو لیوایانەی لە ڕەوتی سەدری جیابونەتەوە لە سەرانسەری پارێزگاکانی ئەنبار و سەڵاحەدین بڵاوبوونەتەوە؛ 1.    لیوای 99 (سوپای موئەمەل) 2.    لیوای 19 (ئەنسار اللەی ئەلئەوفیا) کەتائبی حزبوڵای عێراق لیواکانی حزبوڵای عێراق لە ساڵی 2003 بە سەرکردایەتی ئەبو حسێن محەممەداوی و کۆمەڵێک سەرکردەی ڕانەگەیەنراو چالاکییەکانی دەستپێکردووە، چوار لیوای ناو هێزەکانی حەشدی شەعبی لەخۆدەگرێت، و لە سەرتاسەری پشتێنەکانی بەغدا و ئەنبار و سەلاحەدین بڵاوبووەتەوە، ئەوانیش؛ 1.    لیوای 45 (سەرایای بەرگری شەعبی) 2.    لیوای 46 (سەرایای بەرگری شەعبی) 3.    لیوای 47 (سەرایای بەرگری شەعبی) 4.    لیوای 17 (سەرایای جیهاد) 5.    لیوای 12 (بزووتنەوەی نوجەبا) عەسائیب ئەهلی حەق لە ساڵی ٢٠٠٦ دەستی بە چالاکییەکانی کرد، دوای ئەوەی قەیس خەزعەلی و ئەکرەم کەعبی، لە "سوپای مەهدی"ی سەرکردەی ڕەوتی سەدری موقتەدا سەدر جیابوونەوە بۆ ئەوەی هێزێکی چەکداری تایبەت بۆ خۆی دابمەزرێنێت. عەسائیب سێ لیوای لەناو هێزەکانی حەشدی شەعبیدا هەیە و لە باشووری سەلاحەدین و ئەنبار و پشتێنەی بەغدا بڵاوبوونەتەوە. لیواکانیش بریتین لە؛ 1.    لیوای 41 (ئەساعیب ئەهلی حەق) 2.    لیوای 42 (هێزەکانی ئەبو موسا ئەلعامری) 3.    لیوای 43 (سەبع ئەلدوجەیل) حەشدی عەتەبات لیواکانی "حەشدی عەتەبات" لە پارێزگاکانی نەینەوا، کەربەلا، نەجەف، ئەنبار و سەڵاح الدین جێگیرکراون. بریتین لە؛ 1.    لیوای 44 (ئەنسار ئەلمرجەعیە _ ئەلعەتەبە لە نەجەف) 2.    لیوای دوو (فیرقەی شەڕی ئیمام عەلی) 3.    لیوای 26 (فیرقەی عباسی ئەلقتالی – ئەلعەتەبەی ئەلعباس) 4.    لیوای 11 (عەلی ئەکبر - مەزارگەی ئەلحسێنیە) مقاوەمەی ئیسلامی لە عێراق کوتلە چەکدارە جۆراوجۆرەکان کە خۆیان بە "مەقاوەمەئ ئیسلامی لە عێراق" ناودەبرد لە ساڵانی جیاوازدا پێکهاتن و بەشدارییان لە دامەزراندنی هێزەکانی حەشدی شەعبیدا کرد. لە پارێزگاکانی بەغدا و سەڵاحەدین و ئەنبار بڵاوبووەتەوە، لیواکانیشتان بریتین لە؛ 1.    لیوای شەش (کەتیبەکانی جوند ئەلئیمام) 2.    لیوای 13 (لیوای التفوف - جیابوونەتەوە لە عەتەبەی ئەلحوسێنیە) 3.    لیوای 14 (کەتیبەکانی سەید ئەلشودا) 4.    لیوای 18 (سارایا ئەلخوراسانی) 5.    لیوای 20 (لیوای ئەلتفوف) 6.    لیوای 29 (کەتیبەکانی ئەنسار ئەلحجه) 7.    لیوای 39 (بزووتنەوەی ئەلئەبدال) 8.    لیوای 40 (کەتیبەکانی ئیمام عەلی) حەشدی کەمینەکان 1.    حەرەکەی بابلیون بزووتنەوەیەکی مەسیحیە کە لە ساڵی 2014 دوای کۆنتڕۆڵکردنەوەی یەک لەسەر سێی عێراق پێکهێنرا، لیوایەکی لەناو هێزەکانی حەشدی شەعبیدا هەیە بە سەرۆکایەتی ڕایان ئەلکیلدانی، کە لە پارێزگای نەینەوا جێگیرکراون، بە ناوی؛ لیوای 50 (کەتایبەکانی بابلیون)، بە سەرۆکایەتی ڕەیان ئەلکیلدانی. 2.    هێزەکانی دەشتی نەینەوا هێزەکانی سەر بە پێکهاتەی شەبەک، گروپێکی دانیشتووانی کورد کە لە نزیکەی 60 گوندی دەشتی نەینەوا لە ڕۆژهەڵاتی شاری موسڵ بڵاوبوونەتەوە، لە ساڵی 2014 هێزێکی چەکداریان پێکهێنا دوای ئەوەی داعش ناوچەکانیان کۆنترۆڵکرد و بەشدارییان کرد لە دامەزراندنی هێزەکانی حەشدی شەعبی، ئەویش؛ -    لیوای 30 (هێزەکانی دەشتی نەینەوا) بە سەرۆکایەتی زەین ئەلعابیدین جەمیل خدر حزبی فەزیلەی ئیسلامی پارتێکی سیاسییە کە لە ساڵی ١٩٩١ دامەزرا، سەرکردەی ڕۆحی ئەو پارتە محەممەد موسا ئەلیاقوبییە، پارتەکە لەلایەن عەبدولحسێن عەزیز حەمەد جەلیل موسەویەوە سەرۆکایەتی دەکرێت، لیوایەکی لەناو هێزەکانی حەشدی شەعبیدا هەیە کە لە سەرانسەری پارێزگاکانی نەینەوا و ئەنباردا بڵاوبووەتەوە، ئەویش؛ -    لیوای 33 (هێزەکانی وەعوالله)، بە سەرۆکایەتی حەقیقی ئیسماعیل ئەمین. حەشدی عەشائری لە ساڵی 2014 پێکهێنرا، دوای ئەوەی داعش سێیەکی ناوچەی عێراقی کۆنترۆڵکرد، لە هۆزە سوننەکانی عێراق، و بەشداری لە دامەزراندنی هێزەکانی حشدی شەعبیدا کرد لەڕێگەی کۆمەڵێک لیوا و فەوجەوە، جگە لە بوونی (21) فەوجی سەربازی، لیواکانیش بریتین؛ 1.    لیوای 86 (لیوای ئەحرار ئەلعێراق) 2.    لیوای 91 (نەوادر شەمر) 3.    لیوای حەشد ئەلیاوەر 4.    لیوای 51 (لیوای صلاح ئەلدین) 5.    لیوای 56 (لیوای حەشدی شەهیدانی کەرکوک) 6.    لیوای 88 (هێزی ئومەوی ئەلجەبارە) 7.    لیوای 90 ( فورسان ئەلجبور) 8.    لیوای سێ (حەشدی ئەنبار) 9.    لیوای نیدائی دیالە 10.    لیوای حەشدی فەللوجە 11.    لیوای عامریەت ئەلسمود 12.    لیوای 92 (لیوای ئەللویزیین) 13.    لیوای 201 (حەرەس نەینەوا) ژمارەی موچەخۆران و بوجەی تەرخانکراوی حەشدی شەعبی بەپێی ڕاپۆرتێکی (ئەمواج میدیا) خەرجی پێویستی هێزەکانی حەشدی شەعبی ساڵانە (2 ملیار و 880 ملیۆن) دۆلارەو ژمارە ئەوانەی لە ڕووی مادییەوە سودمەندن لەو خەرجییانە ژمارەیان (238 هەزار) کەسە، وەک لە خشتەو چارتەکەی خوارەوەدا هاتووە.     سەرچاوەکان؛ -    الفصائل والسوداني.. من يحدد مصيرها؟ ، العالم الجدید، 7/1/2025؛ https://al-aalem.com/%d8%a7%d9%84%d9%81%d8%b5%d8%a7%d8%a6%d9%84-%d9%88%d8%a7%d9%84%d8%b3%d9%88%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%8a-%d9%85%d9%86-%d9%8a%d8%ad%d8%af%d8%af-%d9%85%d8%b5%d9%8a%d8%b1%d9%87%d8%a7%d8%9f/ -    تشكيلات الحشد الشعبي العراقي، موقع الساعة، 8/8/2023؛ https://alssaa.com/post/show/8654 -    نزاع حول إدارة مديرية أمن الحشد الشعبي يكشف عن صراع على السلطة بين العراقيين الشيعة، موقع امواج میدیا، 2/8/2024؛ https://amwaj.media/ar/media-monitor/clash-over-pmu-security-directorate-exposes-iraqi-shiite-power-struggle  

درەو: بە وتەی جوانڕۆ محەمەد ئەندامی پەرلەمانی كوردستان، نزیكەی (3) ترلیۆن دینار لە داتاكانی وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان نادیارە، بەو پێیەی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2024 بڕی (110) ملیۆن بەرمیل نەوتی فرۆشتووەو نزیكەی (3) ترلیۆن دیناری داهاتی نەوت بەر حكومەتی هەرێمی كوردستان كەوتووە، بەڵام پارەی ئەو (110) ملیۆن بەرمیل نەوتە دیار نیە كە بەهاكەی (4) ملیار دۆلار زیاتر لە (6) ترلیۆن دینارە. دەقی نوسینگەی جوانڕۆ محەمەد ئەندامی پەرلەمانی كوردستان: نزیكەی سێ ترلیۆن دینار لە داتاکانی وەزارەتی دارایی نادیارە تائێستا چارەنوسی موچەی مانگی (12) نادیارە و موچەخۆرانیش تەماشاکاری شەڕی ژمارەکانی وەزارەتەکانی دارایی عێراق و هەرێمن و خەسارەتمەندی یەکەمیشن. وەزارەتی دارایی هەرێم بۆ سپیکردنەوەی ڕوی حکومەت لیستێکی داهات و خەرجی و ئەو پارانەی بڵاوکردەوە کە لە عێراقەوە بۆی نێردراوە، بەڵامن بەبێ ئاماژەدان بە یەک دیناری داهاتی نەوت کە لە ساڵی 2024ەوە بەلانی کەمەوە ڕۆژانە (300) هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوەو فرۆشراوە، لە ساڵێکدا بە تكڕا زیاتر لە (110،000،000) سەدو دە ملیۆن بەرمیل نەوت لە كێڵگە نەوتییەكانی هەرێمەوە بەرهەمهاتوە و فرۆشراوە، هەرێم خۆی دەڵێت:٪45ی داهاتی نەوت بۆ کۆمپانیاکانە و 55%ی بۆ حكومەتە. لە 2024 بە تێکڕا نرخی نەوتی برێنت (81) دۆلار بوە لە جیهاندا، بەڵام هەرێم بەتێکڕا نەوتی بە (35 بۆ 40) دۆلار فرۆشتوە و لەو بڕەش نزیكەی (چوار ملیار دۆلار) داهاتی هەبوە کە دەکاتە نزیكەی (شەش ترلیۆن دینار)، لەكۆی ئەو (چوار) ملیار دۆلارە (2 ملیارو 200 ملیۆن) دۆلاری بۆ حكومەت بەرێژەی (55%) و (ملیارێك و 800 ملیۆن) دۆلاری بۆ كۆمپانیاكانە بەرێژەی (45%). واتە حكومەتی هەرێم بڕی (2 ملیار و 200 ملیۆن) دۆلاری دەستکەوتوە کە دەکاتە نزیكەی (3 ترلیۆن ) دینار، ئەم داهاتە تائێستا دیار نیەو حکومەت و وەزارەتی دارایش خۆیان لێی بێدەنگ کردوە و نەخراوەتەوە چوارچێوەی موچەو دابینکردنی موچەی موچەخۆران. بەو داهاتانە و بەپارەی نێردراوی عێراق و داهاتی ناوخۆ، هیچ بەهانەیەک بۆ دابەشنەکردنی موچەی مانگی 12 نەماوە، عێراق دەڵێت: تەواوی موچەی 12 مانگی 2024 مان ناردوە، لێكدانەوەی ژمارەكانیش ئەوە دەسەلمێنێت كە پارەكەی بەغداد و داهاتەكانی بەردەست هەرێم دەتوانێت بە ئاسانی موچەی مانگی 12ش بدات، بەڵام قسەو لێدوان و نیەتی حكومەت وایە كە موچەی مانگی 12 نەدات. جوانڕۆ محەمەد - ئەندامی پەرلەمانی كوردستان

سلێمان مستەفا حەسەن یاسایی و شارەزای هەڵبژاردن هەڵبژاردنی داهاتوو بۆ خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پێویستی به گرنگیدانی جدی و به پەله هەیە کاتی بەردەست پەنجەرەیەکی گرنگ دەڕەخسێنێت بۆ چارەسەرکردنی نیگەرانیە گرنگەکان و کەمکردنەوەی مەترسییەکانی پارتە سیاسیەکان، کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕای گشتی. ئەمەش پێویستی بە دوو لایەنە هەیە: بەهێزکردنی چوارچێوەی یاسایی و بەهێزکردنی دەستپاکی لە بەرێوەبردنی هەڵبژاردن. دەستووری عێراق لە ماددەکانی 5 و 6 و 20 دا جەخت لەسەر بنەما بنەڕەتییەکانی سەروەری گەل و هەڵبژاردنی ڕاستەوخۆ و نهێنی و گواستنەوەی ئاشتیانەی دەسەڵات لەڕێگەی دیموکراسیەوە کردووە. مافی هەموو هاووڵاتییەک بۆ بەشداریکردن لە کاروباری گشتی، لەوانە مافی دەنگدان، هەڵبژاردن و خۆ کاندیدکردن بۆ پۆستەکان دەستەبەر دەکات. پێویستە ئەم بڕگە دەستووریانە بپارێزرێن و بەهێز بکرێن بۆ دەستەبەرکردنی هەڵبژاردنێکی ئازاد و دادپەروەرانە و باوەڕپێکراو ئەم ساڵ هەڵبژاردن دەکرێت ئەندامانی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەران لە ٩ی کانونی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٢سوێندی یاساییان خوارد ،بەپێی ماددەی (٥٦) ی دەستور بڕگەی یەکەم ماوەى خولى هەڵبژاردنى ئەنجومەنى نوێنەران چوار ساڵى ڕۆژ ژمێريى دەبێت، ماوەكە لە يەكەم دانيشتنەوە دەست پێدەكات و بە كۆتايى هاتنى ساڵى چوارەم كۆتاي دێت. هەروەها بەپێی بڕگەی دووەمی هەمان ماددەو بڕگەی یەکەمی ماددەی ٧ ی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران دا هاتوە : هەڵبژاردنى ئەنجومەنى نوێنەرانى نوێ چل و پێنج ڕۆژ پێش بەروارى كۆتايى هاتن بە خولى هەڵبژاردنى ئەنجومەن دەست پێدەكات. بەپێی ئەم شیکاریە بێت پێویستە پێش ٩ی کانونی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٦ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەران ئەنجام درابێت ، بۆیە پێویستە وەک لە بڕگەی دووەمی ماددەی ٧ ی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە ٩ی ساڵی ٢٠٢٠ ی هەموارکراودا هاتوە ئەنجومەنی وەزیران بە هەماهەنگی لەگەڵ ئەنجومەنی کۆمسیاران (٩٠) رۆژ بەر لە رۆژی هەڵبژاردن وادەکە ربگێنن و لە هۆکانی راگەیاندن بڵاوی بکەنەوە ،  بۆیە بەپێی ئەم شیکاریەبێت رۆژی هەڵبژاردن دەکەوێتە ٢٥ی تشرینی دووەمی ساڵی ٢٠٢٥  ، وەک لە برگەی دووەمی ماددەی ٥٦ دەستور و بڕگەی یەکەمی ماددەی ٧یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەراندا هاتوە . "ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران  " دەبێت پابەندی بە بڕگەی یەکەمی ماددەی (٤٩) دەستورەوە بکرێت ، کە تیادا هاتوە (ئەنجومەنى نوێنەران لە ژمارەيەك ئەندام پێكدێت بە ڕێژەى يەك كورسى بۆ سەدهەزار كەس لە دانيشتوانى عێراق، نوێنەرايەتى گەلى عێراقى دەكەن بە گشتى. هەڵبژاردنيشيان بە ڕێگەى دەنگدانى ڕاستەوخۆو نهێنى دەبێت، ڕەچاوى نوێنەرايەتيكردنى سەرجەم پێكهاتەكانى گەلى عێراقيش دەكرێت) . لەخولەکانی پێشوو ئەم ماددە دەستوریە بەهۆی نەبونی سەرژمێری فرامۆشکرابوو ، بۆیە بڕیارێکی داداگای فیدرڵی کرایە بنەما بۆ دیارکردنی ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران کە گەشەی دانیشتوانی ساڵانە بە (٢.٨) تەخمین کردوە ، لە ماددەی (١٣)ی یاسای ئەنجومەنی نوێنەران جەخت لەوە دەکاتەوە تا ئەنجامدانی سەرژمیری گشتی ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەن لە(٣٢٩ ) پێکدێت ، هەروەها  لە ماددەی (٩ ) یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ژمارە (٤)ی ساڵی ٢٠٢٣ هاتوە( ئەنجومەنی نوێنەران لە( ٣٢٩ ) ئەندام پێک دیت و خشتەی ژمارەی ئەندمانی هەر پارێزگاێکیش هاوپێچی یاساکە کراوە. داوای ئەنجامدانی سەرژمێری گشتی لەساڵی ٢٠٢٤ هیچ بەهانە و دەرچەیەکی یاسایی نییە کە ئەنجومەنی نوێنەران پێشێلی ئەم ماددە دەستوریە بکات ، بۆیە دەبێت لەبەر رۆشنایی دەرنجامی سەرژمێری گشتی ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران دیاربکرێت ، بێگومان ئەمەش پێویستی بە هەمواری یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانە . تۆماری بایۆمەتری کارتی نیشتیمانی بکرێتە بنەمای دروست کردنی تۆماری بایۆمەتری دەنگدەران بەپێی مادەى (٢٠) ی دەستور ،هەموو هاوڵاتيەك بە ژن و پياوەوە مافى بەشداريكردني لە كاروبارى گشتى و شاد بوون بە مافە سياسيەكان هەيە لەوانە مافى دەنگدان و هەڵبژاردن و خۆپالآوتن ، بێ گومان دەستور مافی دەنگدانی بۆ هاوڵاتیان دەستە بەر کردوە ، کاری رێکخستنی تۆماری دەنگدەرانێش بە کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان سپێردراوە ،وەک لە یاسای کۆمسیۆن دا هاتوە، ئەنجومەنی نوێنەران مافی داوە بە کۆمسیۆن داتای وەزارەتی بازرگانی بکاتە بنەما بۆ تۆماری دەنگدەران ،لە بڕگەی دەیەمی ماددەی (١٠) ی یاسای هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران و پارێزگاکان دەسەڵاتی داوە بە کۆمسیۆن سود لە داتای کارتی نیشتیمانی وەربگرێت ، لێرەدا جێگەی خۆیەتی پێشنیاری ئەوە بکەین کە بۆ ئامادەکردنی تۆماری دەنگدەران دەسەڵات بدرێتە کۆمسیۆنی هەڵبژاردن وە کۆمیسیۆن پابەند بکرێت کە داتای کارتی نیشتیمانی بکاتە بنەمای ئامادەکردنی تۆماری بایۆمەتری دەنگدەران و کارتی نیشتیمانیش لەگەڵ کارتی دەنگدان تاگە بەڵگەبن بۆ ناساندی دەنگدەر ، بۆ رزگار بوون لە تۆماری ئێستا و گێڕانەوەی متمانە کارکردنە بەیاسای کارتی نیشتیمانی ژمارە (٣)ی ساڵی ٢٠١٦  . "بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا و تەکنەلۆژیا لە داهاتوودا." لە سەردەمی پێشکەوتنی خێرای تەکنەلۆژیادا، زۆر گرنگە بە ئەوپەڕی وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا بکەین. ئەزموونی هەڵبژاردنەکانی پێشوو مەترسییەکانی ئامێری جیاکردنەوە و ئەژمارکردنی دەنگەکانی ئەلیکترۆنی نیشان داوە. بۆ پاراستنی متمانەی خەڵک و ڕێگریکردن لە ساختەکاری لە هەڵبژاردنەکاندا، پێویستە لە هەڵبژاردنەکانی داهاتووی ئەنجوومەنی نوێنەراندا لە بەکارهێنانی ئامێری ئەلیکترۆنی ژماردنەوە و جیاکردنەوە دوور بخرێنەوە. پرسیارەکە ئەوەیە: چی گرنگە و چی بکرێت؟ لە داهاتوودا، پێویستە جەخت لەسەر جێبەجێکردنی ڕێوشوێنی بەهێزی ناسینەوەی دەنگدەران بکرێت. ئەمە دەتوانرێت بە دروستکردنی تۆماری بایۆمەتری لەسەر بنەمای داتای ناسنامەی کارتی نیشتیمانی و پەنجەمۆر وێنە و بەکارهێنانی ئەم تۆمارانە بۆ سەلماندنی دەنگدەران بەدەست بهێنرێت. ئەم شێوازە شەفافییەت بەرز دەکاتەوە و متمانەی خەڵک بە پرۆسەی هەڵبژاردن دەگەڕێنێتەوە. تەحەدایەکی تری گرنگ ماوە: چۆن دەنگەکان بە شێوەیەکی کارا و ورد بژمێرین بەبێ پشت بەستن بە ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان. دۆزینەوەی شێوازی جێگرەوە، پارێزراو و شەفاف بۆ ژماردنەوەی دەستیی زۆر گرنگە بۆ دڵنیابوون لە ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی دادپەروەرانە و باوەڕپێکراو. پرسیارێک حسابی و گرنگە ئەی چی بکرێت ؟؟ ئایا چۆن بەبێ بەکارهێنانی ئامێری ئەلکترۆنی ئەژمارکردن و جیاکردنەوەی دەنگەکان لەماوەی (٢٤ ) کاتژمێر ئەنجامە بەراییەکان ڕادەگێنرێن ؟ ئەزموونی ولاتان و خوێندنەوەی شێواز و سیستەماکانی هەڵبژاردن ئەو ڕاستیەیان ساغ کردەوە ، کە هەر سیستەم و شێوازێک لایەنی ئەرێنی و نەرێنی خۆیت هەیە ؟ کەواتە لەڕێگای هەمواری یاساوە دەکرێت شێووازی لست و سیستەمی هەڵبژاردن بگۆڕین ، خوێندنەوەی ئێمە بۆ ئەزموونی خولەکانی پێشوو بۆ ئەنجومەنی نوێنەران و پەرلەمانی کوردستان ئەوەی دووپاتکردەوە ، عێراق و هەرێمی کوردستان لە پەیرەوکردنی شێوازی لیستی نیمچەکراوە زەرەرمەندبوە  بۆیە "پەیرەو کردنی شێوازی لیستی داخراو "لەسەر بنەمای ١٩ بازنەی هەڵبژاردن باشترین بژاردەیە بۆ ئێستا و گێڕانەوەی سەنگ و قورسای بۆ ماڵی یاسا دانان ، بەمەش کار ئاسانی دەکرێت بۆ دەنگدەران ، کار ئاسانی دەکرێت بۆ کۆمسیۆن ، ئەنجامەکان لەماوەیەکی زۆر کەمدا را دەگێنرێن ، دەرفەتی تەزویر زۆر کەم دەبێتەوە ، کەسیاتیە خاون دەسەڵاتەکان دەگەرێنەوە ناو ئەنجومەنی نوێنەران ، کەسانی پسپۆرو شارەزا چانسیان زیاتر دەبێت ، بۆیە پەیرەو کردنی سیتەمی نوێنەرایەتی رێژەیی و ١٩ بازنەی هەڵبژاردن و لیستی داخراو ، بژاردەی سودمەند دەبن بۆ ئایندەی ئەنجومەنی نوێنەران ، هەر کاندیدێکێش ئازاد بە تەنها خۆی کاندی بکات ئەو مافەش فەراهەم کراوە . دەرەنجام: ڕێگایەک بەرەو هەڵبژاردنی شەفاف لەئێستاو کات بەردەستە بۆ چاکسازی لەرێگای هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران ، لەریگای تۆماری بایۆمەتری کارتی نیشتمانی و دوورخستەنوەی ئامێری ئەژمارکردن وجیاکردنەوەی ئەلکترۆنی ، پێداچونەوە بە ژمارەی کورسیەکانی ئەنجومەنی نوێنەران و پەیروکردنی شێوازی لیستی داخراو دابەشکردنی وڵات بۆ ١٩ بازنەی هەڵبژاردن . خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەران دەرفەتێکە بۆ چارەسەرکردنی پرسە دێرینەکانی چوارچێوەی هەڵبژاردنەکانی عێراق. عێراق بە پابەندبوون بە بنەما دەستوورییەکان و بەرزکردنەوەی سیستەمی تۆماری دەنگدەران و یەکخستنی تەکنەلۆژیای گونجاو و پەسەندکردنی سیستەمی لیستی داخراو، دەتوانێت ڕێگە خۆش بکات بۆ پرۆسەیەکی هەڵبژاردنی شەفافتر و گشتگیرتر و دیموکراسیتر. ئەم ڕێوشوێنانە نەک هەر متمانەی گشتی دەگەڕێننەوە بەڵکو مومارەسەی ئاشتیانە و کاریگەرانەی دەسەڵات لە دامەزراوە دیموکراسیەکانی وڵاتدا مسۆگەر دەکەن، شاراوە نییە گۆرانکاریەکانی ناوچە دەخوازن پارتە سیاسیەکان بە حساباتی خۆیاند بچنەوە ، چونکە گۆرانکاریەکان خێران و هاوڵاتیان نیگەرانن لە ئەزموونی حوکمرانی و بەهەلە پەیرەو کردنی دیموکارسی و بنەماکانی دەولەتی یاسا و ماف .  

درەو: لە رۆژی پێنجشەممەوە بڕی (441 ملیارو 900 ملیۆن) دیناری موچەی مانگی 12 گەیشتووەتە هەرێم كە بە دوو گوژمە بووە (264 ملیار) و ئەوەی دووەم (177) ملیار دیناربووە، موچەی مانگی 12یە بۆ موچەی مانگی 11 خەرج دەكرێت . بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو) لە رۆژی پێنجشەممە 2ی مانگەوە بڕی پارەی تەرخانكراو بۆ موچەی مانگی (12) رەوانەی هەرێمی كوردستان كراوە كە (441 ملیارو 900 ملیار) دیناربووەو بەدوو گوژمە هاتووە، یەكێكیان (264 ملیار) و ئەوەی دووەم بە (177) ملیار دیناربووەو ئەو بڕە پارەیە بۆ موچەی مانگی 12 هاتووە بەڵام هەرێمی كوردستان بۆ كورتهێنانی موچەی مانگی 11 تەرخانكراوە ئەو بڕە پارەیەی كە بۆ موچەی مانگی 12 نێردراوە خۆی نزیكەی (ترلیۆنێك)  دینار بووە، بەڵام بڕی نزیكەی (485) ملیار دیناری داهاتای ناوخۆ و بڕی (76) ملیار دیناری لێبڕینی خانەنشینی لێبڕاوە، ئەوەی ماوەتەوە (441 ملیارو 900) ملیۆن دینارە، واتا هەرێمی كوردستان داهاتی ناوخۆی رادەستنەكردووە بۆیە ئەوان راستەوخۆ لە موچەی مانگی 12یان بڕیوە. ئێستا وەزارەتی دارایی عێراق تەسفیەی تەواوی ساڵی 2024ی لەگەڵ هەرێمی كوردستان كردووەو موچەی هەر (12) مانگەكەی ناردووە، بە لێبڕین و تەسفیەكردنی داهاتی دامەزراوە فیدراڵیەكانی هەرێم كە مانگانە نزیكەی (78 -80) ملیار دینارەو هەرێم رادەستی بەغدادی نەكردووە، واتا لە نزیكەی (900) ملیار دیناری داهاتی ناوخۆی دامەزراوە فیدراڵیەكانی هەرێم، لە ساڵی 2024دا هەرێمی كوردستان نزیكەی (415) ملیار دیناری ناردووە، بۆیە لە كۆتاییدا بەغداد خۆی راستەوخۆ پارەی داهاتی ناوخۆی لە موچەی مانگی 12 بڕیوە.   وەزارەتی دارایی عێراق لە راپۆرتی خۆیدا بڵاوی كردەوە كە لە ساڵی 2024 بڕی (10 ترلیۆن و 901 ملیار) دیناری بۆ هەرێمی كوردستان ناردووە بە بێ ئەو (441) ملیار دینارەی كە بۆ موچەی مانگی (12) ناردوویەتی تەمویلی وزارەتی دارایی عێراق بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (10 مانگی یەکەمی 2024) بەپێی ڕاپۆرتەکانی وەزارەتی دارایی عێراق کە دواترینیانی بۆ کۆتایی تشرینی یەکەمی 2024 لە (24/12/2024) بڵاو کردووەتەوە، لە سەرەتای ساڵەوە بۆ کۆتایی تشرینی یەکەمی 2024، وەزارەتی دارایی عێراق لە چوارچێوەی خەرخییەکانیدا ئاماژەی بەوە کردووە، بە بڕی (10 ترلیۆن و 901 ملیار و 261 ملیۆن و 957 هەزار و 875) دینار تەمویلی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە، بەجۆرێک؛ 1.    بە بڕی (7 ترلیۆن و 687 ملیار و 867 ملیۆن و 216 هەزار و 132) دینار و بە ڕێژەی (71%)ی خەرجییەکانی وەزارەتەکە لە چوارچێوەی خەرجییەکانی هەرێمی کوردستاب بۆ موچەی فەرمانبەران نێردراوە. 2.    بڕی (251 ملیار و 699 ملیۆن 449 هەزار و 667) دینار بە ڕێژەی (2%)ی خەرجییەکان بۆ بواری خزمەتگوزاری (المستلزمات الخدمیة) نێردراوە. 3.    بڕی (285 ملیار و 143 ملیۆن و 528 هەزار و 433) دینار بە ڕێژەی (3%)ی خەرجییەکان بۆ بواری شمەک (المستلزمات السلعیة) نێردراوە. 4.    بڕی (130 ملیار و 825 ملیۆن و 557 هەزار و 26) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بواری چاکسازی (صیانة الموجودات) نێردراوە. 5.    زیاتر لە (485 ملیار و 831 ملیۆن و 378 هەزار) دینار بە ڕێژەی (4%)ی خەرجییەکان بۆ بواری هاریکای و یارمەتی و خەرجی دیکە (المنح والاعانات والفوائد والمصروفات الاخری) نێردراوە. 6.    زیاتر لە (ترلیۆنێک و 973 ملیار و 246 ملیۆن و 384 هەزار) دینار بە ڕێژەی (18%)ی خەرجییەکان بۆ چاودێری کۆمەڵایەتی (الرعایة الاجتماعیة) نێردراوە. 7.    زیاتر لە (86 ملیار و 648 ملیۆن و 443 هەزار) دینار بە ڕێژەی (1%)ی خەرجییەکان بۆ بوار و خەرجی سەمایەگوزاری (النفقات الرأسمالیة) نێردراوە. بۆ وردەکاری زیاتر لە بارەی تەمویلە داراییەکانی عێراق بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سەرەتای ساڵەوە تا کۆتایی مانگی (10ی 2024) بەپێی مانگەکانی ساڵەکە، بڕوانە خشتەکەی خوارەوە؛ خشتە     لینكی راپۆرتەكانی وەزارەتی دارایی عێراق  

 درەو: ✍️ سەرتیپ جەوهەر لە 9ی ئاداری 2011 بەهۆی گرتنی ژمارەیەك مێرد منداڵ بەهۆی نوسین لەسەر دیواری خوێندنگەكەیان لەشاری درعای باشوری سوریا، بڵێسەی ناڕەزایەتی دژی رژێمی ئەسەد دەستی پێكرد. لەبەرامبەردا رژێمی ئەسەد دڕندانە رووبەرووی كەسوكاری ئەو خوێندكارانە بوویەوەو بووەهۆی كوژرانی ژمارەیەك هاوڵاتیی. ئەم رووبەرووبونەوانە بووە هۆی كڵپەی بەهاری عەرەبی لەسوریا. رۆژانی یەكەم خۆپێشاندەران داوای چاكسازیی لەحوكمڕانیی دەكرد، بەڵام زۆر خێرا گروپی چەكداریی دروستبوون و ئیدی دروشمی خۆپێشاندانەكان گۆڕا بۆ رووخان و رۆیشتنی رژێمی ئەسەد. دوای ماوەیەكی كەم خۆپێشاندان و ناڕەزایەتیەكان شارە كوردستانیەكانیشی گرتەوە. بڵێسەی ئەو خۆپێشاندانانە دوای چەند هەفتەیەك گەیشتە رۆژئاوای كوردستان و لەیەك كاتدا لەشاری قامیشلۆو عامودا سەریهەڵدا. بەماوەیەكی زۆر كەم دوای خۆپێشاندانەكان توركیا چوارچێوەیەكی سیاسی و چەندین گروپی تیرۆرستی بەناوی ئۆپۆزسیۆن دروستكرد بۆ دەستبەسەرداگرتنی ناوچە كوردستانیەكانی سوریا. هاوكات چوارچێوەیەكی سیاسیشی بەناوی هاوپەیمانێتی ئیئتیلافی سوریا لەناوەڕاستی 2011 بۆ دروستكردن گوایە ژمارەیەك حزب و لایەنی ئۆپۆزسیۆنن كار بۆ رووخاندنی رژێمی سوریا دەكەن. لەگەڵ دروستكردنی ئەو چوارچێوەیە لەلایەن توركیا، چوارچێوەیەكی دیكە لەهەولێر بەناوی ئەنجومەنی نیشتیمانیی كورد لەسوریا (ئەنەكەسە) لە 26 ئۆكتۆبەری 2011 لەلایەن پارتی دیموكراتی كوردستان راگەیەنرا كە ژمارەیەك حزب و لایەنی رۆژئاوای كوردستانی لەخۆدەگرت كە نزیكی پارتی بوون. ئەو ئەنجومەنە بووە ئەندام لەو هاوپەیمانێتیەی كە توركیا پێشتر دروستیكردبوو بەناوی ئیئتیلافی ئۆپۆزسیۆنی سوریا. سەرەتای دروستبوونی ئاڵۆزییەكانی سوریا، پارتی یەكێتیی دیموكرات (پەیەدە) كە لەكۆتایی 2003 و سەرەتای 2004 لەلایەن پەكەكەوە بۆ سوریا دروستكرابوو، گروپی گەنجان و رێكخستنی لەشارەكانی رۆژئاڤا دروستكردبوو بۆ خۆپێشاندان و كۆنترۆڵكردنی ناوچە كوردستانیەكان. واتە پێشوەختە رێكخستنەكانی پەیەدە دەستیان بەجموجۆڵ كردبوو، بەفیعلیش دەستیانكرد بەخۆپێشاندان و جوڵاندنی خەڵك، ئامادەبوون بۆ رزگاركردنی ناوچە كوردستانیەكان. حكومەتی سوریا بۆ دوورخستنەوەی مەترسی توركیاو داگیركردنی سنورەكان و كەمكردنەوەی فشاری داواكاری خەڵك بۆ رووخانی رژێمی ئەسەد، سەرەتا لەڕێی ئێران گفتوگۆی لەگەڵ پارتی و یەكێتیی كرد بۆ ئەوەی 10 بۆ 15 هەزار پێشمەرگەی باشوری بهێننە شارە كوردستانیەكان بۆ پاراستنی ئەمنیەت و دوای ماوەیەك بگەڕێنەوە، بەڵام توركیا بەو پلانەی زانی و رێگری لەو پلانەكرد. بەپێی ئەو زانیاریانەی هەبوون ئەوكاتە، ئێران پلانی (B)ی خستەكار ئەویش بەناچاریی گفتوگۆكردن بوو لەگەڵ پەكەكە بۆ ئەوەی بتوانن هاوكاربن. ئەوەبوو ئاسانكاریكرد بۆ پەیەدە بۆ كۆنترۆڵكردنی ناوچە كوردستانیەكان لەلایەن رێكخستنەكانیانەوە. چونكە پێیانوابوو دەتوانن گفتوگۆ لەگەڵ ئەو هێزەدا بكەن، لانیكەم هەندێك شت بپارێزن. سەرەتای خۆپێشاندانەكان گروپە نزیكەكانی توركیا واتە گروپە عەرەبییە شۆڤینیەكان لە قامیشلۆو شارە كوردیەكان جگە لەبەرزكردنەوەی دروشمی رووخاندنی رژێمی ئەسەد دەیانویست پشێوی لەگەڵ كورد بنێنەوە. خۆپێشاندەرانی كوردیش جگە لەداواكاری چاكسازیی لەحوكمڕانیی، داواكاری گەیشتن بەمافی نەتەوەییان دەكرد ئەمەش جیاواز بوو لەدروشمی گروپەكانی نزیك توركیا، ئەمە وایكرد سوریا حكومەتی سوریا بیر لەوەبكاتەوە گفتوگۆ لەگەڵ كورد بكات تاوەكو لایەنی كەم لەڕێی كوردەوە پەرژینێك یان ناوچەیەكی تامپۆن لەبەرامبەر توركیا لەناوچە سنوریەكان دروستبكات و رێگە لەتوركیا بگرێت دەستوەربداتە سوریا، لەبەرامبەردا هەندێك مافی كلتوریی بداتە نەتەوەی كورد. چونكە ئەسەد دەیزانی كە كورد بەرگری لەخاكی خۆی دەكات. سەرەتا ئەو رێكخستنەكانی پەیەدە چەكی سوكیان بەردەست بوو. رێكخستنەكانیان ناونابوو ئەنجومەنی لاوان و گەنجان كە ئەوكاتە ئەوان پێیان دەگوتن (تنسیقیات). حكومەتی سوریا چاوپۆشی لەرێكخستنەكانی ئەو حزبە كرد. دوای زیادبوونی فشاری توركیاو زیادبوونی ناڕەزایەتیەكان و گەشەكردنی گروپە ئیسلامیی و عەرەبیە شۆڤینیە توندڕەوەكان حكومەتی سوریا لەناوچە سنوریەكان كشایەوە، دواتر چەندین ناوچەی دیكەی بەبێ‌ شەڕ و بەڕێككەوتنی رانەگەیەنراو رادەستی ئەو رێكخستن و هێزەكرد كە پەیەدە دروستیكردبوو دواتر ناونرا یەكینەی پاراستنی گەل (یەپەگە)، جگە لەچەند ناوچەیەك لەناوەڕاستی قامیشلۆو ناوەڕاستیی حەسەكە كە ناونرابوون (مربع الامنی) كەرژێم تێیاندا مایەوە. ئیدی ئەو هێزەی كورد بووە هێزی سەردەست لەرۆژئاوای كوردستان و ئاسایشی هەموو ناوچەكانی گرتە دەست، ئەمەش ترسێكی زۆری لای توركیا دروستكرد. بۆ سەرەتای 2012 پەیەدە لەڕێی ئەو هێزەی دروستیكردبوو زۆربەی ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستانی كۆنترۆڵكرد كە زۆرینەی كوردنشین بوون، بەڵام ئەو ناوچانەی عەرەبنشین یان زۆرینەی عەرەب بوون كەوتە دەست هێزەكانی بەناو ئۆپۆزسیۆن، لە سەرێ‌ كانیەوە تا دەگاتە گرێ سپی بەرەو كۆبانیی كە لێوارو لێواری سنوری كوردستانی باكورە. لە ساڵی 2012 بەپیشتیوانی توركیا، هێزێكی ئۆپۆزسیۆن هەوڵیاندا پەلاماری چەند شارۆچكەو گوندێك لە سەرێكانیەوە بدەن، بەڵام خێرا بەرپەرچ درانەوەو سەركەوتوو نەبوون. لەپاڵ بوونی ئیدارەی دەوڵەت كە سەر بەرژێمی سوریابوو، لە 21ی كانونی دووەمی 2012 پەیەدە ئیدارەی رۆژئاوای كوردستانی بەناوی رێڤەبەری خۆسەر راگەیاند،. واتە هەم دامودەزگاكانی دەوڵەتی دیمەشق هەبوون و هەمیش ئەو رێڤەبەرایەتیەی كورد هەبوو. لە 2013 بەرەی تیرۆرخوازی نوسرە لەڕێگەی چەند هۆزێكی عەرەبیی بەتایبەت هۆزی (تەی) هەوڵیدا پەلاماری چەند ناوچەیەكی رۆژئاوای كوردستان بدەن، هێزەكانی یەپەگە روبەڕویان بونەوەو رێگەیان لەو هەوڵە گرت. لە 2014 هێرش و پەلاماری یەپەگە بەرەو كۆبانی دەستی پێكردو توانیان لەسەرێكانیەوە تا كۆبانیی ئازاد بكەن و دەریان بكەن.  دواتر ئاراستەی پەلامارەكانیان بەرەو باشوری قامیشلۆ گۆڕیی و توانیان چیای كەزوان كە عەرەب كردبویان بە جەبەل عەبدولعەزیز بەرەو رۆژهەڵات تا سنوری باشوری كوردستان ئازاد بكەن. ئەو ناوچانە لەژێر هەژموونی هێزەكانی كورد (یەپەگە) مانەوە. دواتر گروپی تیرۆرستی داعش دروست بوو، دەستیگرت بەسەر رووبەرێكی بەرفراوانی سوریا، بەڵام ئەو هێزانەی یەپەگە رووبەروویان بوونەوەو هێدی هێدی ناوچەی جیاوازیان لێ دەستاندن و كۆنترۆڵیان دەكرد. سەرەتای راپەڕینەكان، لەرۆژئاوای كوردستان چوارچێوەیەكی دەستوریی دانپێدانراو نەبوو، هەروەك سازانی نیشتیمانیی و چوارچێوەیەكی سیاسی بۆ لەخۆگرتنی حزب و لایەنە سیاسیە كوردییەكانیش نەبوو. ململانێی پەیەدەو ئەنەكەسە بووە دەستپێكی كێشەوململانێی سیاسی رۆژئاوای كوردستان. لە 2012 بۆ 2014 چەندین دیدارو رێككەوتننامەكران، بەڵام هیچی سەرینەگرت و جێبەجێی نەبوون. دوای چەند ساڵێك ئەو هێزەی رۆژئاوای كوردستان (یەپەگە) پەیوەندی لەگەڵ دامودەزگا موخابەراتیەكانی فەرەنساو ئەمریكاو ئەڵمانیا چەند وڵاتێكی دیكەی عەرەبی و ناوچەكە بۆ دروستبوو. فەرەنسیەكان لەكۆتایی 2014 یەكەم تیمی پشكنین و بەدواداچوونیان رەوانەی رۆژئاوای كوردستان كرد، ئەمە سەرەتایەك بوو بۆ پەیوەندی پەیەدەو رێڤەبەری خۆسەر لەگەڵ وڵاتان لەسەر ئاستی ئەمنی دژ بەداعش و گروپە چەكدارە تیرۆرستەكان. لە 10 اوكتوبر 2015 هێزێكی نوێ‌ بەناوی هێزەكانی سوریای دیموكرات دروستكرا، ئەم هێزە سەربازییە جگە لەكورد عەرەب و پێكهاتەكانی دیكەشی لەخۆگرت بەفەرماندەیی مەزلوم عەبدێ. دروستكردنی ئەم هێزە، سەرەتایەكی نوێ‌ بوو بۆ رۆژئاوای كوردستان، چونكە هێزەكە رۆڵی هێزێكی سەربازیی یەكگرتووی بینی و فەرماندەكەشی (مەزلوم عەبدێ) جگە لەرۆڵی فەرماندەیەكی سەربازیی سەربازیی، هاوكات رۆڵی رابەرێكی سیاسیشی بینی، ئەمەش وەك دیفاكتۆ باری رۆژئاوای كوردستانی كەمێك سوككرد بەهۆی نەبوونی چوارچێوەیەكی سیاسی و نیشتیمانیی كە لایەنەكان كۆبكاتەوە. دوای ئەوە ئەمریكاو وڵاتان وەك دیفاكتۆ لەغیابی هەڵبژاردن و چوارچێوەیەكی سیاسی ، مامەڵەیان لەگەڵ مەزلوم عەبدێ دا دەكەن كرد وەك مەرجەع و رێبەری رۆژئاوای كوردستان. ئەو هێزەی چەكدارەی كورد  رۆڵی زۆر كاریگەری بینی لەرزگاركردنی شاری كۆبانیی لەناوەڕاستی 2015 كەببوە تەحەدایەكی گەورە بەرامبەر توركیاو تیرۆرستان. كەوتنی كۆبانیی سەرەتایەك بوو بۆ لەناوبردنی قۆناغ بەقۆناغی داعش و بەرفراوانبوونی سنوری جوگرافی رۆژئاوای كوردستان تا لەئازاری 2019 گەیشتنە شارۆچكەی باغۆز لەباشوری رۆژهەڵاتی فورات. بەرزگاركردنی باغۆز لەتیرۆرستانی داعش، نزیكەی تەواوی رۆژهەڵاتی فورات كەوتە دەست هێزەكانی سوریای دیموكرات. لەماوەی 12 ساڵی رزگاركردنی رۆژئاوای كوردستان، سەرەتا ناوی ئەو رێڤەبەرییە (رۆژئاوای كوردستان) بوو، دواتر رێڤەبەری خۆسەر گۆڕی بۆ (ئەنجومەنی فیدرالی رۆژئاوا/ باكوری سوریا) دواتر لە لە 6ی ئەیلولی 2018 بەڕێوبەرانی ئەو ناوچەیە دروشمێكی نوێیان بەرزكردەوەو ناوی ناوچەكەیان كردە (رێڤەبەری خۆسەری باكورو رۆژهەڵاتی سوریا) هەردوو وشەی (فیدرالیی و رۆژئاڤا)یان هەڵگرت. دوای زیاتر لە 13 ساڵ بەردەوامبوون لەدۆخی دیفاكتۆی سوریا، بەڕێككەوتنی وڵاتانی زلهێزو ناوچەكە، دەستەی تەحریری شام بەسەرۆكایەتی محەمەد جۆلانیی (ئەحمەد شەرع) دەستیكرد بەپەلاماردنی رژێمی ئەسەدو لە 8ی كانونی یەكەمی ئەمساڵ رژێمی بەعس روخاو بەشار ئەسەدی سەرۆكی رژێمەكە بەرەو روسیا هەڵات. هێزەكانی سوریای دیموكراتیش تەواوی ناوچەكانی رۆژهەڵاتی فوراتیان خستە ژێر كۆنترۆڵی خۆیان و ئازادیان كرد. . رووبەرو ژمارەی دانیشتوانی رۆژئاوای كوردستان.. ئێستا ئەو رووبەرەی لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكراتە لەنێوان 45 بۆ 48 هەزار كیلۆمەترە كە دەكاتە نزیكەی 26% خاكی سوریا. ئەو ناوچانەی لەژێر كۆنترۆڵی جۆلانیدایە بە ناوچەی سوەیداوە 127 هەزار كیلۆمەترە واتە نزیكەی لە 69%ی خاكی سوریا، ئەمە لەكاتێكدا پێشتر هێزەكانی جۆلانی (دەستەی تەحریری شام) لەنێوان 4 بۆ 4.5 هەزار كیلۆمەتر چوارگۆشەیان لەژێر كۆنترۆڵ بوو كە دەیكردە نزیكەی 2.5%ی خاكی سوریا. هاوكات ئەو ناوچانەی ئێستا لەلایەن توركیاو گروپە تیرۆرستەكانی سەربەتوركیا لەناو سوریا داگیركراوە دەگاتە 9 بۆ 10 هەزار كیلۆمەترە كە دەكاتە نزیكەی 5.5% رووبەری سوریا. بەپێی ئاماری ناڕەسمیی، ئێستا ژمارەی دانیشتوانیی سوریا سەرو 25 ملیۆن كەسە. ژمارەی دانیشتوانیی رۆژئاوای كوردستان لەنێوان 4.5 ملیۆن بۆ 4.8 ملیۆن كەس دەبێت واتە لەنێوان 18% بۆ 19%ی دانیشتوانی سوریا. لەبیریشمان نەچێت كورد لەسوریا، بەشێوەیەكی سەرەكیی لەناوچە سنورییەكانی نێوان باكورو رۆژئاوای كوردستانن كە لەمێژوودا پێی گوتراوە (بن خەت) لەشاری دێركەوە دەستپێدەكات تا دەگاتە رۆژئاوای عەفرین. زۆربەی شارەكان بەسنورەكانەوە نوساون یاخود چەند كیلۆمەترێك لەسنورەكانەوە دوورن بەتایبەتیش حەسەكە. ژمارەی دانیشتوانی كورد لەسوریا بەتەواوی دیار نییە، بەڵام دابەشبوون بەسەر سێ‌ ناوچە: یەكەم: سنوری رۆژئاوای كوردستان، واتە ئەو سنورەی كە لەدێركەوە دەستپێدەكات تا دەگاتە شاری كۆبانیی و گەورەترین شاریش حەسەكەیە كە ناوەندی پارێزگای حەسەكەیە. ژمارەی دانیشتوانی كورد لەوناوچەیە نزیكەی 2 ملیۆن كەس دەبێت. بەهۆی ئاوارەبوونی ژمارەیەكی زۆری كوردی عەفرین و ناوچەكانی رۆژهەڵاتی عەفرین، كورد لەرۆژئاوای كوردستان لەوە زیاترە كە دەخەمڵێنرێت بۆیە بەپێی خەمڵاندنی ناڕەسمیی ژمارەی كورد لەنێوان 28% بۆ 33% باكوری رۆژهەڵاتی فورات دەبێت. دووەم: كورد لەشام. لەوێش ژمارەی كورد روون نییە، بەڵام باس لەوەدەكرێت كە ژمارەی كورد دەگاتە نزیكەی یەك ملیۆن. لەشام دوو دانیشتوانیی كورد هەن. یەكەمیان ئەوانەن كە لەمێژە لەشام نیشتەجێن و مێژووی نیشتەجێبوونیان دەگەڕێتەوە سەردەمی سەلاحەدینی ئەیوبیی و كۆنتر. ئەوانە لەگەڕەكی كوردان (روكنەدین) نشتەجێن، ئەوانە زۆربەیان زمان و فەرهەنگی كوردییان لەبیرچۆتەوە تەنها ناوی خێزان و باوانیان بەكوردی ماوەتەوە. بەشەكەی دیكەیان ئەو كوردانەن كە مێژووی نیشتەجێبوونیان دەگەڕێتەوە بۆ ماوەی بەر لە 70 ساڵێك. ئەو كوردانە بەهۆی راگوێزانی بەزۆر لەسەردەمی بەعس و بەهۆی نەبوونی و كاركردن و خوێندن هاتوونەتە شام. ئەوانە زمان و فەرهەنگی كوردەوارییان بیرنەچۆتەوەو پەیوەندییەكی توندیان لەگەڵ شارە كوردستانیەكان هەیە هاتوچۆی كەسوكاریان هەیە لەشارە كوردستانیەكان. سێیەم: حەلەب و باكوری حەلەب. ئەو كوردانەی لەهەردوو گەڕەكی گەورەی حەلەب (شێخ مەقسودو ئەشرەفیە) نیشتەجێن، هاوكات ئەو كوردانەی لە عەفرین و دەوروبەری و بەشێكیشیان لەرۆژئاوای عەفرین لەچیای كوردان (جەبەل ئەكراد) نیشتەجێن. بەپێی خەمڵاندن ژمارەی كورد لەو ناوچەیە دەگاتە نزیكەی یەك ملیۆن. سەرئەنجام ژمارەی كورد لە سوریا بەپێی خەمڵاندنی ناڕەسمیی، بەهەر سێ‌ ناوچە دەگاتە نزیكەی 4 ملیۆن كورد لە سوریا واتە ژمارەی كورد لەسوریا دەگاتە نزیكەی 12%ی دانیشتوانی سوریا. چارەنوسی رۆژئاوای كوردستان دوای رووخانی ئەسەد.. بەدڵنیاییەوە گرنگترین پرسیار هەموومان بیكەین چارەنوسی رۆژئاوای كوردستانە دوای رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد. وڵامی ئەم پرسیارە زووەو زەحمەتە، بەڵام دەكرێت كورتەی شیكارییەك بخەینە روو، واتە ئەگەرو پێشیهاتەكان بخەینە روو. بەپێی ئەو بارودۆخ و گۆڕانانەی دەیبینین، رێكخستنەوەی سوریا زۆر زەحمەتترە لەوەی پێشبینی دەكرا. ئەو گرفتانەی بەردەم سوریای دوای ئەسەدو حوكمڕانانی نوێی ئەو وڵاتەن بریتیە لە: یەكەم: چارەسەركردنی گرفتی ناوچە داگیركراوەكانی توركیا. ئاسان نییە توركیا بەمزوانە دەستبەرداری ئەو گروپە چەكدارانە بێت كە نزیكەی لە 5.5% خاكی سوریایان بەدەستە. دووەم: چارەسەركردنی پرسی كورد كە ئێستا زیاتر لە چارەكی خاكی سوریای بەدەستەو خاوەنی هێزێكی 120 هەزار چەكدارییەو پشتیوانییەكی گەورەی ئەمریكاو ئەوروپای هەیە. سێیەم: چارەسەركردنی گرفت و داخوازیی دروزەكان كە نزیكەی لە 5%ی سوریا پێكدێنن. ئێستا هێزی چەكدارو ناوچەی جوگرافیی و رابەرێكیان هەیە بەناوی شێخ حیكمەت هیجری. چوارەم: چارەسەركردنی  گرفتی عەلەوییەكان دوای رووخانی ئەسەد. ئەو پێكهاتەیە كە نزیكەی لە 11% بۆ 12%ی دانیشتوانی سوریا پێكدێنن. هەم ئێران پشتیوانیان دەكات و هەمیش خاوەنی مەرجەعیەتێكی داخراوی عەلەوین. پێنجەم: پرسی نوسینەوەی دەستور یەكێك دەبێت لەكێشە زۆر ئاڵۆزەكانی داهاتووی ئەو وڵاتە، چونكە پێویستی بەلێزانیی و وردەكاریی زۆر هەیە، بەتایبەتیش ئەو گروپەی ئێستا سەردەستن، ئیسلامیی رادیكاڵن، رێككەوتن لەسەر شێوەی بەیەكەوە ژیانی گروپە ئیتنی و سیاسیەكان زۆر زەحمەت دەبێت. سەرباری ئەو گرفتانەی بەردەم سوریا بەگشتیی و حوكمڕانانی ئێستای دیمەشق، بەڵام گەشبینیەك سەبارەت بەداهاتووی كوردستان هەستی پێدەكرێت لەبەر ئەم هۆكارانە: یەكەم: رووخانی ئەسەد بەپێی رێككەوتنێكی پێشوەختە بوو. دوای رووخانی ئەسەدیش هەڵسوكەوتی جۆلانیی و گروپی تەحریری شام گۆڕانی زۆر گەورەی بەسەردا هاتووە، پێدەچێت سنورێكیان بۆ دانرابێت و رێنەدرێـت دەربازی ناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكرات بن. هەرچەندە هەموو چاودێران پێیانوایە جۆلانیی گورگە لەپێستی مەڕ، نایەوێ ئێستا هیچ لێدوانێك یان جموجۆڵێك بكات دەرگای كێشەی زیاتر لەخۆی بكاتەوە، بەڵام ئەگەر هێزی هاتەوە بەر ئەوا دەیەوێت هەموو سوریا بخاتە ژێر ركێفی خۆی و ئایدۆلۆژیای رادیكاڵانەی خۆی جێبەجێبكات. لەچەند رۆژی رابردوو لەفرۆكەخانەی زومێر لەگوندەواری دیمەشق كۆبونەوەیەكی رانەگەیەنراو لەنێوان مەزلوم كۆبانیی و جۆلانیی بەئامادەبوونی ئەمریكاییەكان ببوو، بەڵام ئەنجامەكەی باش نەبوو، چونكە لەلایەك جۆلانی بڕوانەبوونی خۆی بەفیدرالیی بەئاشكرا دەربڕی بوو، لەلایەكی دیكە بەعەقڵیەتی دەوڵەتێكی مەركەزیی تێروانینی خۆی بۆ ئایندەی سوریا دەربڕیبوو. دەكرێت وردەكاریی كاتێكی دیكە باس بكرێت. دووەم: ئەو هێزەی كۆنترۆڵی دیمەشقیكردووە هێزێكی ئیسلامیی سیاسیی رادیكاڵە، وڵاتانی ئەمریكاو ناوچەكە بەتایبەت ئیسرائیل لێی دڵنیا نین بۆیە پێویستیان بەهێزێكی دیكەی هەیە لەناو سوریا بۆ پارسەنگكردنی هێزو دڵنیایی لەهەڵسوكەوتی تاكڕەوی دەسەڵات لەدیمەشق، بۆیە بەهەموو ئەگەرێك دەست بەكورد یان هێزەكانی سوریای دیموكرات دەگرن كە هێزێكی علمانی چەپە. سێیەم: رێگریكردن لەتوركیاو ناردنی هێز بۆ كۆبانیی تا توركیا لەرووباری فورات نەپەڕێتەوە، ئاماژەیەكی روونە كە سنوری ئێستای رێڤەبەری خۆسەر، ناوچەیەكی فیدراڵیی یان رێڤەبەری خۆسەرەو سنورەكەشی رۆژهەڵاتی فوراتە. خستنەخوارەوەی فرۆكەی بێفرۆكەوانی بەیرەقداری تورك لەماوەی چەندرۆژی  رابردوو لەلایەن هێزەكانی سوریای دیموكرات و گواستنەوەی هاوكاریی سەربازیی لەڕێی دەروازەی قائیم لەعیراقەوە ئاماژەیەكی روونە كە ئەمریكا رێگا بەتوركیا نادات سنوری روباری فورات ببەزێنێت و ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان داگیربكات. چوارەم: هێزەكانی سوریای دیموكرات وەك باشترین هێزی هاوبەش و شەریكی ئەمریكا دەبینرێن، ئەمریكا پێویستی بەو هێزە هەیە تاوەكو لانیكەم بەشێكی سوریا لەهەژموونی توركیا بپارێزێت كە ئێستا خەریكە دەست بەسەر دیمەشقدا بگرێت. پێنجەم: بەنزیكەی لە 90%ی نەوت و گازی یەدەگ و دۆزراوەی سوریا دەكەوێتە رۆژهەڵاتی فورات كە ئێستا لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكراتدایە، بۆیە ئەمریكا هەم بۆخۆی و هەمیش بۆ ئەوەی نەكەوێتە ژێر دەستی دیمەشق پێویستی بەپاراستنی ئەو ناوچەیە هەیە. بەكورتی چارەسەربوونی پرسی كورد لەسوریا كاتێكی زۆری دەوێت. لەلایەك كورد پێویستی بەوە هەیە لەدەستوری نوێی سوریا بەروونی جێگەی بكرێتەوەو مافەكانی بەروونی دەستنیشان بكرێت و دەسەڵات و هێزە سەربازییەكەی (هەسەدە) بپارێزێت. لەلایەكی دیكە پێویستی بەیەكلاییكردنەوەی ئەو سنورە جوگرافیە هەیە كە ئێستا لەژێر هەژموونی ئەودایەو هێشتا دەسەڵاتدارانی دیمەشق هیچ لێدوانێكی یەكلاكەرەوەیان نەداوە سەبارەت بەتێگەیشتنیان بەچۆنیەتی ژیان لەگەڵ كورد. لەبیریش نەكەین توركیا بەهەموو شێوەیەك هەوڵدەدات هەرچی هەوڵ هەیە لەباری ببات كە بەئاراستەی داننان بەمافی كوردو فیدرالیەتی رۆژهەڵاتی فوراتدا بنێت.