(درەو): مەزڵوم عەبدی بۆ یەكەمجار لیستی ناوی ئەندامانی لیژنەی ناوچەكانی باكورو خۆرهەڵاتی سوریای بۆ گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی دیمەشق رادەستكردو، داوا دەكات بەنداوی تشرین لە هێرشەكان بپارێزرێت. مەزڵوم عەبدی فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات لە شاری حەسەكە لەگەڵ (حسێن سەلامە) سەرۆكی لیژنەی راسپێردراوی حكومەتی دیمەشق بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنی (10ی ئازار) نێوان هەردوولا كۆبووەوە. لە كۆبوونەوەكەدا گفتوگۆ لەسەر ئەم بابەتانە كراوە: • پێویستیی كەمكردنەوەی ئاڵۆزییەكان و راگرتنی شەڕ لە سوریا، لەنێویاندا پاراستنی بەنداوی تشرین لە هێرشە سەربازییەكان. • پێكهێنانی لیژنە بۆ گفتوگۆ لەبارەی گەڕانەوەی زۆرەملێی ئاوارەكان لە سەرجەم ناوچەكانی سوریا. • ناوی ئەندامانی ئەو لیژنەیە ئاشكرا كرا كە نوێنەرایەتی ناوچەكانی باكورو خۆرهەڵاتی سوریا دەكەن لە دیالۆگ لەگەڵ حكومەتی دیمەشق، كە لەماوەیەكی كەمدا ئەم دیالۆگە دەستپێدەكات، ئەندامانی لیژنەی دیالۆگی ناوچەكانی باكورو خۆرهەڵاتی سوریا (كورد) بۆ گفتوگۆ لەگەڵ دیمەشق بریتین لە: - فەوزە یوسف - عەبدولحامید مهباش - ئەحمەد یوسف - سەنحەری بەرسوم - سوزدار حاجی - مەریەم ئیبراهیم لەگەڵ یاسر سلێمان (ئەم دوانە وتەبێژی لیژنەكە دەبن)
.png)
(درەو): لە ناوەڕۆكی گفتوگۆو دەرەنجامی دانوستانی نێوان رێبەر ئاپۆو نوێنەرانی دەوڵەت لە زیندانی ئیمراڵی بێخەبەرین.. لەدۆخی ئێستادا لەژێر فشاردا لە زیندانی ئیمرالی؛ رێبەری ئێمە ناتوانێت بەشداری كۆنگرە بكات و لەم دۆخەدا ناتوانرێت كۆنگرە بكرێت.. ئەگەر بەبێ مەرج چەك دابنێین واتا بەدەوڵەتی توركیا دەڵێن بێن ئێمە لەناوببەن و بمانكوژن، ئەمە خۆكوژییە، هیچ كەسێك ئەم جۆرە خۆكوژییە قبوڵ ناكات، ئامانج لە چەكداماڵین دیاریكراوە، ئەگەر مەرجەكان فەراهەم نەبن ئێمە بەردەوامین دەبین لە بەرگریكردن لە خۆمان، ئەمانە قسەی (جەمیل بایك) هاوسەرۆكی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)یە لە دیمانەیەكدا لەگەڵ كەناڵی (بی بی سی فارسی)، كە لەبەر بایەخی ناوەڕۆكەكەی (درەو) بەشێك لە پرسیارەكانی دیمانەكەی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی و لێرەدا بڵاویدەكاتەوە. دەقی دیمانەكە: بی بی سی: پەیامی ئۆجەلان بۆ چەكدانان و هەڵوەشاندنەوەی پەكەكە چ واتایەكی هەیە بۆ ئێوە؟ جەمیل بایك: رێبەری ئێمە ئاپۆ لە 27ی شوباتی 2025دا مانفێستێكی راگەیاندو داوای ئاشتی و دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی دیموكراتی كرد، لەسەر ئەم بنەمایە داوای راگرتنی چالاكییە سەربازییەكان و هەڵوەشاندنەوەی پەكەكەی كرد، كۆمیتەی ناوەندیی پەكەكە وەڵامی ئەرێنیی ئەم داواكارییەی رێبەر ئاپۆی دایەوەو رایگەیاند ئامادەیە بۆ جێبەجێكردنی داواكارییەكانی؛ لەسەر ئەم بنەمایە فەرماندەیی هێزەكانی پەكەكە (هەپەگە) راگربەستی راگەیاندو وتی ئەگەر هێرشمان نەكرێتەسەر لەژێر هیچ بارودۆخێكدا هێرش ناكەین، بۆ ئەوەی زەمینەی داواكارییەكانی رێبەرمان فەراهەم ببێت، توركیا تائێستا هێرشەكانی رانەگرتووەو رۆژانە بە درۆن و فڕۆكەو تانك و تۆبخانە ئێمە بۆردومان دەكات، لەم بارودۆخەدا توانای جێبەجێكردنی بڕیاری كۆمیتەی ناوەندیی پەكەكە نییە، دەوڵەتی توركیا دەبێت ئەم هێرشانە رابگرێت بۆ ئەوەی كۆنگرە ببەسترێت و لەبارەی داواكارییەكانی رێبەرمان گفتوگۆو بڕیاری پێویست بدرێت، بۆ بەدیهێنانی ئەم بڕیارانە دەبێت دۆخی ژیانی رێبەری ئاپۆش باشتر بكرێت و زەمینەی گونجاو بۆ چالاكی ئەو بڕەخسێت، لەدۆخی ئێستادا لەژێر فشاردا لە زیندانی ئیمرالی؛ رێبەری ئێمە ناتوانێت بەشداری كۆنگرە بكات، لەم دۆخەدا ناتوانرێت كۆنگرە بكرێت، كۆنگرە تەنیا كاتێك دەتوانرێت بكرێت كە دۆخی شەڕ نەمێنێت، لەم دۆخەدا ئێمەش دەتوانین بڕیاری پێویست بۆ ئایندە بدەین. بی بی سی: ئۆجەلان 26 ساڵە لەزنیداندایە، چ گەرەنتییەك هەیە كە لەبارودۆخێكی ئاسایی و لەژێر فشاردا نەبووە كە بانگەوازەی كردووە ؟ بۆچی لەم كاتەدا ئەم بانگەوازەی كردووە؟ جەمیل بایك: رێبەری ئاپۆ هەمیشە رون و ئاشكرا بووە، ئەو خوازیاری چارەسەری كێشەی كورد بووە دور لە توندوتیژیی و لە رێگەی سیاسی و دیموكراتیك و یاساییەوە، دەبێت ئەوەش بەیاد بهێنمەوە رێبەری ئاپۆ ئەمڕۆ ئەم بڕیارەی نەداوە، ئەو لە ساڵی 1993 ئاگربەستی یەكلایەنەی راگەیاند، لەو سەردەمەدا مام جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان لەنێوان ئێمەو دەوڵەتی توركیادا نێوەندگیری كرد؛ ئەو سەردەمە تۆرگوت ئۆزال سەرۆك كۆماری توركیا بوو، ئۆزالیش خوازیاری چارەسەری كێشەی كورد بوو لەرێگەی یاسایی و دیموكراتییەوە، بەڵام سیاسەتی دەوڵەتی توركیا نكولیكردن لە ناسنامەو كۆمەڵكوژی كورد بوو، ئەوان رێگەیان نەدا رێبەر ئاپۆو تورگۆت ئۆزال درێژە بە گفتوگۆ بدەن تا ئەنجامێك بەدی بێت، لەوكاتەوە تائێستا رێبەر ئاپۆ لەهەوڵدا بووە بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەی ئاشتی، ئەو گۆڕانكاریی گەورەی لە جوڵانەوەی پەكەكەدا دروستكردووە، ئەم گۆڕانكارییانە كە لە ساڵی 1993وە دەستیان پێكرد، بووەهۆی دروستبوونی هەڵوێستێكی نوێ كە ئامانجی لێی رێبەرایەتیكردنی خەباتی چەكداریی بووە بەرەو خەباتی سیاسی. ئامانجی ئەو دروستكردنی كۆمەڵگەیەكی دیموكراتیك لەسەر بنەمای پاراستنی ژینگەو ئازادی ژنان هەروەها مامەڵەكردن بوو لەگەڵ كۆمەڵگە دیموكراتیكەكان، ئەم پارادایمە تەواوی میللەت و باوەڕە جیاوازەكان لەخۆدەگرێت تاوەكو لەچوارچێوەیەكی گونجاو و لە زەمینەیەكدا لەسەر بنەمای یەكسانیی، ئازادی و دیموكراسی بە ناسنامەو فەرهەنگ و بیروباوەڕی خۆیانەوە بژین. رێبەر ئاپۆ تاوەكو ساڵی 2025 واتا سەردەمێك كە بەشێوەی ئاشكرا بانگەوازەكەی خۆی راگەیاند، بارودۆخەكەی بەگونجاو نەدەبینی كە دۆزی كورد لەرێگەی سیاسییەوە چارەسەر بكرێت، ئەگەر ئەمڕۆ ئەو بانگەوازەی كردووە بێگومان هۆكارێكی بۆ ئەمە هەیە. بی بی سی: ئایا گۆڕانكارییەك لە هەڵسوكەوتی رێبەرانی سیاسیی توركیا توركیا روویداوە یان نا؟ جەمیل بایك: ئامانجی دەوڵەتی توركیا لە لەناوبردنی كاریگەریی رێبەر ئاپۆو (پەكەكە)یە، لەناوخۆی توركیاش كێشەی زۆر دروستبووە، سیاسەتی ناوخۆیی توركیا گەیشتوەتە بنبەست و نەیتوانیوە كێشە ناوخۆییەكانی چارەسەی بكات. هاوكاتیش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانكاری بنەڕەتی و گەورە روویداوە، ئەم گۆڕانكاری و قەیرانانە دەوڵەتی توركیای ترساندووە، لەم بارودۆخەدا رۆڵ و كاریگەریی كورد دەركەوتووەو چارەنوسی توركیا كەوتوەتە دەستی كوردەوە. دەوڵەتی توركیا ناچار بووە رێبەر ئاپۆ وەكو كەسایەتییەكی كاریگەر قبوڵ بكات تا لەو دۆخە مەترسیدارە دەربچێت، بەڵام بارودۆخێك كە لە توركیاو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە توركیای ناچار كردووە بەرەو لای كورد بڕوات، ئەگەر پشتیوانی كورد بەدەست نەهێنێت ناتوانێت قەیرانەكان چارەسەر بكات و روبەڕووی مەترسی گەورە دەبێتەوە، توركیا پێگەی خۆی لەدەستداوەو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش گۆڕانكاری گەورە روویداوە، هەژموونی ئیسرائیل و هاوپەیمانێتیی ئەو وڵاتە لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی دروستبووەو سەرمایەدارانی جولەكەو عەرەب گەیشتونەتە رێككەوتن، ئێران و توركیا ئیتر كاریگەرییەكانی پێشتریان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نییە، توركیا زۆرێك لە دەستكەوتەكانی خۆی لەدەستداوە بەو هۆكارە ترساوە. پێگەی كوردیش گۆڕانكاری بەسەردا هاتووەو لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیی كەوتوەتە بەر باس، ئێستا هەمووان هەوڵدەدەن كە كورد بەلای خۆیاندا رابكێشن و هەركەسێك لەم كارەدا سەركەوتوو بێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا براوە دەبێت، ئەمانە هۆكاری نزیكبوونەوەی توركیان لە رێبەر ئاپۆو كورد، نەك ئەوەی لەڕووی بیكردنەوەوە گۆڕانكارییەك روویدابێت. بی بی سی: ئایا بەر لە بڵاوكردنەوەی بانگەوازەكەی ئۆجەلان، رێبەرانی پەكەكە ئاگاداری گفتوگۆی ئۆجەلان و دەوڵەتی توركیا بوون؟ جەمیل بایك: رێبەر ئاپۆ لەبارەی پێشنیاری چەكدانان و هەڵوەشاندنەوەی پەكەكە هەرگیز لەگەڵ كەس مامەڵە یان سازشێكی نەكردووە، ئەو باوەڕی بەخۆی هەیەو بەتەنیایی بڕیاریداوە كە ئەم بابەتە بەرەو پێش ببات، بۆچی؟ چونكە دەیەوێت دۆزی كورد بەرەو ئاڕاستەی سیاسی و یاسایی ببات و بەمشێوەیە پرسی كورد چارەسەر بكات. بۆ بەدیهێنانی ئەمە دەبێت دەوڵەتی توركیاش بەرپرسیارێتیی خۆی هەڵگرێت و هەنگاوی پێویست بگرێتەبەر. ئێمە ناپرسین ئایا توركیا لەم پرۆسەیەدا جدییە یاخود نا. ئەوە ئێمەین كە جددین، دەمانەوێت رێگەچارەی سەربازیی بۆ چارەسەری دۆزی كورد بخەینەلاو، لەرێگەی سیاسی و یاسایی چارەسەری بكەین، دەمانەوێت توركیا ناچار بكەین كە چەند هەنگاوێك هەڵگرێت، ئەمە ئەو شتەیە كە ئەمڕۆ هەوڵی بۆ دەدەین. تائێستا هیچ جۆرە پەیوەندیی، دانوستان یان گفتوگۆیەك لەنێوان ئێمەو دەوڵەتی توركیادا نەكراوە. رێبەر ئاپۆ لە زیندانی ئیمرالی لەگەڵ ئەواندا گفتوگۆ دەكات؛ لە دەقی پەیوەندی و خواستەكانی رێبەر ئاپۆوە روونە كە ئەو لەگەڵ نوێنەرانی دەوڵەت لە زیندانی ئیمرالی دانوستانی كردووە، ئێمە لە ناوەڕۆكی ئەو گفتوگۆیانەو دەرەنجامی دانوستان بێخەبەرین، ئەوەی كە دەبوو لەرێگەی خەباتی چەكدارییەوە بەدەستبهاتایە، بەدەستهاتووە، خەباتی چەكداری ئەوكات تاكە بژاردە بوو، ئێستا خەباتی چەكداری ئەتوانێت رابوەستێت و دۆزی كورد دەتوانێت بە رێگای دیموكراتی و سیاسی چارە بكرێت، بەڵام دەوڵەتی توركیا پێداگریی دەكات لەسەر سیاسەتی لەناوبردنی ئێمە. هەركاتێك رێبەر ئاپۆ پێشنیاری ئاگربەستی كردووە ئەوان ئاگربەستیان شكاندووەو نەیانویستووە دۆزی كورد چارەسەر بكرێت، بۆچی؟ چونكە ئەگەر دۆزی كورد چارەسەر ببێ بۆ ئەوان قازانجی نییە، بەڵام ئەگەر جەنگ بەردەوامی پێبدرێت لەو جەنگە قازانج و بەرژەوەندیی بەدەستدەهێنن. بی بی سی: ئایا دوای چەكدانان سەركردەو ئەندامانی پەكەكە ئامادەن بگەڕێنەوە بۆ توركیا؟ جەمیل بایك: لەم بارودۆخەدا ئێمە چۆن بتوانین بگەڕێینەوە بۆ توركیا، لەئێستادا رۆیشتن بۆ توركیا بەواتای رۆیشتنە بۆ زیندان، بێگومان هیچ كەسێك نایەوێت بەمجۆرە زیندانی بكرێت، هەركاتێك توركیا دۆزی كوردی قوبڵكردو بەدوای رێگاچارەوە بێت، بێگومان ئێمەش لەو كاتەدا دەمانەوێت بگەڕێینەوە بۆ خاكی دایكیی خۆمان، ئێمە خاكی میللەتی خۆمانمان خۆشدەوێت، ئەگەر ئەم عیشق و پەیوەندییە نەبووایە بۆچی ساڵەهایەك بۆ ئازادی خەبات و كۆششمان دەكرد، كاتێك بۆ خەبات چوینە شاخەكان عاشقی جەنگ و چەك نەبووین، ئێمە چوینە شاخەكان و خەباتی چەكداریمان دەستپێكرد چونكە هەموو رێگا دیموكراتییەكان بەڕووماندا داخرابوون. هەر بەوجۆرەی كە وتم تاكە مەرجی ئێمە ئەوەیە كە ئەو سنورداركردنانەی لە زیندانی ئیمرالی خراوەتەسەر رێبەر ئاپۆ دەبێت هەڵوەشێندرێنەوە، بۆ ئەوەی ئەو بتوانێت ئازادانە چالاكی بكات. كاتێك كە دەوڵەتی توركیا ئەمە پەسەند بكات، بابەتەكانی تر چارەسەر دەبن. كاتێك كە رێبەر ئاپۆ لە سیستەمی زیندانی ئیمرالی بچێتە دەرەوەو كەشوهەوای چالاكی ئازادانەی بۆ فەراهەم بكرێت ئەمە بەواتای ئەوەیە كە دۆزی كوردو هەوڵ بۆ چارەسەركردنی لەبەرنامەی كاری دەوڵەتدا جێگەی گرتووە، بێگومان دەبێت هاوڕێیانی تری زیندان ئازاد بكرێن، رەنگە بپرسیت ئەوانە كێن لە زیندانەكاندان؟ ئەوانە نوێنەرانی پەرلەمان، سەرۆك شارەوانییەكان، ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانییەكان، چالاكانی سیاسی، رۆژنامەنوسان و هونەرمەندانن، تەواوی ئەو كەسانەی كە ئێستا زیندانین چالاكی سیاسی و دیموكراتییان هەبووە، بۆچی كەوتونەتە زیندانەوە؟ چونكە كورد بوون، چونكە بەناسنامەی خۆیانەوە دەژیان، چونكە خوازیاری چارەسەری پرسی كورد بوون و لەو رێگەدایە تێكۆشین دەكەن. چەكداماڵین واتا ئامادەبوون بۆ مەرگ، ئێمە هێشتا نەمردووین، دەوڵەتی توركیا دەیەوێت كورد لەناو ببات، ئێمەش لەبەرامبەر ئەم سیاسەتەدا راوەستاوین و رادەوەستین، ئەگەر بەبێ مەرج چەك دابنێین واتا بەدەوڵەتی توركیا دەڵێن بێن ئێمە لەناوببەن و بمانكوژن، ئەمە خۆكوژییە، هیچ كەسێك ئەم جۆرە خۆكوژییە قبوڵ ناكات، ئامانج لە چەكداماڵین دیاریكراوە، ئەگەر مەرجەكان فەراهەم نەبن ئێمە بەردەوامین دەبین لە بەرگریكردن لە خۆمان و بەردەوامی دەدەین بە تێكۆشینی خۆمان.
درەو: بەرپرسێکی باڵای کورد، بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاندووە، کوردانی سوریا بڕیارە داوای سیستمێکی فیدراڵی بکەن لە سوریای دوای ئەسەد، کە ڕێگە بە دەسەڵاتی ئۆتۆنۆمی و سەرپەرشتیكردنی هێزە ئەمنییەکانی ناوچەکە بدات، وەك جەختكردنەوە لەسەر دیدگای نا ناوەندێتی، کە سەرۆکی کاتی سوریا دژایەتی دەکات. داواکاریی بۆ حوکمڕانی فیدراڵی، گوڕوتنێكی گەورەی پەیداكرد دوای بڵاوبونەوەی نیگەرانی لەناو کەمینەکانی سوریا، لەبەرامبەر کوشتنی بە کۆمەڵی عەلەوییەکان لە مانگی رابردودا، ئەوە لەكاتێكدا، گروپە کوردییەکان ئەحمەد شەرع، سەرۆک کۆماری کاتی و گروپە ئیسلامییەکەی تۆمەتبار دەکەن بە پیادەكردنی رێڕەوێكی هەڵە بۆ سوریای نوێ و قۆرخکردنی دەسەڵات. سەرچاوە کوردییەکان رایانگەیاندووە، پارتە کوردییەكانی سوریا، لەنێویاندا هێزی باڵادەست لە باکوری رۆژهەڵاتی وڵاتەكە، کە لەلایەن کوردەکانەوە بەڕێوەدەبرێت، مانگی رابردوو لەسەر دیدێکی سیاسی هاوبەش - لەنێویاندا فیدراڵیزم – رێککەوتوون، كە تا ئێستا بە فەرمی رایاننەگەیاندووە. بەدران چیا کورد، بەرپرسی باڵای ئیدارەی خۆسەر، بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاند، سەرجەم گروپە کوردستانییەکان لەسەر "دیدێکی سیاسی هاوبەش" رێککەوتوون، کە جەخت لەسەر پێویستی "سیستەمێکی پەرلەمانی فیدراڵی، فرەیی، دیموکراسی" دەکاتەوە. لێدوانە نوسراوەکانی چیا کورد لە وەڵامی پرسیارەکانی رۆیتەرزدا، بە یەکەمجار دادەنرێت كە بەرپرسێکی ئیدارەی خۆسە بە رابەرایەتی کورد جەخت لە ئامانجی فیدرالیزم بکاتەوە، دوای ئەوەی لە مانگی رابردودا لایەنە کوردییەکان لەسەری رێککەوتن. ئیدارەی خۆسەری کوردی، بەردەوام خۆی لە وەسفکردنی وشەی "فیدراڵیزم" وەك ئامانج بەدوورگرتووە، لەبری ئەوە داوای نا ناوەندێتی كردووە. شەرع دژایەتی خۆی بۆ سیستمی فیدراڵی راگەیاندووەو، لە مانگی كانونی دووەمدا بە رۆژنامەی ئیکۆنۆمیستی راگەیاندبوو، ئەو سیستەمە لەلایەن جەماوەرەوە پەسەندكراونییەو لە بەرژەوەندی سوریادا نییە. چیا کورد ئاماژەی بەوەکردووە، پرسی بنەڕەتی بۆ سوریا، پاراستنی تایبەتمەندی ئیداری و سیاسی و کلتوری هەر ناوچەیەكە، کە پێویستی بە ئەنجومەنی یاسادانانی ناوخۆیی لەناو ناوچەكە، لەگەڵ دەستە جێبەجێکارەکان بۆ بەڕێوەبردنی کاروباری ناوچەکەو هێزە ئەمنییەکانی ناوخۆش سەر بەوان دەبێت، پێویستە ئەمە لە چوارچێوەی دەستوری سوریادا دابنرێت. مانگی رابردوو، پەیەدە لەگەڵ ئەنجومەنی نیشتمانی کورد (ENKS) کۆبووەوە، کە گروپێکی رکابەری کوردی سوریایە و بە پشتیوانی یەکێک لە پارتە کوردییە سەرەکییەکانی عێراق، پارتی دیموکراتی کوردستان بە سەرۆکایەتی بنەماڵەی بارزانی دامەزراوە، پارتی دیموکراتی کوردستان پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ تورکیا هەیە. سلێمان ئۆسۆ، سەرۆکی ENKS رایگەیاند، پێشبینی دەکات تا کۆتایی مانگی نیسان دیدگای هاوبەشی کورد لە کۆنگرەیەكدا رابگەیەندرێت. وتیشی، پێشهاتەکانی سوریا لەدوای روخانی ئەسەدەوە وایکردووە، زۆرێک لە سورییەکان سیستەمی فیدراڵی وەک "چارەسەرێکی گونجاو" ببینن. ناوبراو ئاماژەی بۆ هێرشکردنە سەر عەلەوییەکان و بەرەنگاربونەوەی دەسەڵاتی ناوەندی لەناو کەمینەی دروزەکان و راگەیاندنی دەستوری حکومەتی نوێ كردووە، کە ئیدارەی کوردی دەڵێت، ناکۆکە لەگەڵ فرەچەشنی سوریا. جاڕنامەی دەستوری دەسەڵاتی فراوانی بەشەرع بەخشیوە و شەریعەی ئیسلامی وەک سەرچاوەی سەرەکی یاسادانان چەسپاندووە، زمانی عەرەبیشی وەک زمانی فەرمی سوریا ناساند، هیچ ئاماژەیەک بە زمانی کوردی نەکراوە. ئۆسۆ وتی: پێمان وایە چارەسەری گونجاو بۆ پاراستنی یەکگرتویی سوریا سیستمێکی فیدراڵییە، بەوپێیەی سوریا وڵاتێکە چەندین نەتەوە و ئایین و مەزهەبی تێدایە. "کاتێک دەچینە دیمەشق، بە دڵنیاییەوە بۆچوون و داواکارییەکانمان دەخەینەڕوو".
.jpg)
راپۆرتی رۆژنامه‌وانی: هێمن خۆشناو لە كۆتایی مانگی رابردوو به سه‌رپه‌رشتی ئه‌مریكا له‌سه‌ر سنووری رۆژئاوای كوردستان و توركیا كۆبوونه‌وه‌ك له نێوان (هه‌سه‌ده) و ده‌سه‌ڵاتداره په‌یوه‌ندیداره‌كانی توركیا ئه‌نجامدراوه‌و وەك هەنگاوی یەكەم هێرشەكانی توركیا بۆسەر بەنداوی تشرین چەند رۆژێكە راگیراوە. له رۆژی سێشه‌ممه (1 – 4 – 2025) ئه‌نجوومه‌نی سوریای دیموكراتی (مه‌سه‌ده) و ده‌سه‌ڵاتدارانی دیمه‌شق له باره‌ی هه‌ردوو گه‌ڕه‌كی كوردنشین (ئه‌شره‌فیه و شێخ مه‌قسود) گه‌یشتنه رێككه‌وتنی كاتی. به گوێره‌ی ئه‌م رێككه‌وتنه هێزه‌كانی سوریای دیموكراتی (هه‌سه‌ده) له‌م دوو گه‌ڕه‌كه ده‌كشێنه‌وه. ئه‌م رێككه‌وتنه وه‌كو یه‌كه‌م لێكه‌وته‌ی رێككه‌وتنی نێوان (مه‌زڵوم عه‌بدی) فه‌رمانده‌ی گشتی هه‌سه‌ده و (ئه‌حمه‌د ئه‌لشرع) سه‌ركۆماری سوریا له قه‌ڵه‌م ده‌درێت، كه له (10 – 3 – 2025) به ناوبژیوانی ئه‌مریكا و فه‌ڕه‌نسا واژوكراوه و تیایدا میكانیزمی یه‌كخستنی (هه‌سه‌ده) له‌ناو سوپای نیشتیمانی سوریا خراوه‌ته‌ڕوو. رێككه‌وتنه‌كه‌ی حه‌له‌ب ته‌نیا په‌یوه‌ست نیه، به كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی (هه‌سه‌ده) له گه‌ڕه‌كه كوردنشینه‌كان، به‌ڵكو ئه‌نجوومه‌نی هه‌ردوو گه‌ڕه‌كه‌كه كاروباری ئیداری به‌ڕێوه ده‌به‌ن و هێزه‌كانی ئاسایش درێژه به‌كاره‌كانیان ده‌ده‌ن، كه هێزی سه‌ره‌كیه له‌ناوچه‌كانی ئیداره‌ی خۆسه‌ر بۆ پاراستنی سه‌قامگیری ناوچه‌كه. له هه‌مان كاتدا هه‌ردوولا بڕیار له‌سه‌ر ئازادكردنی دیله‌كان ده‌ده‌ن، ئه‌م خاڵه‌ش له رۆژی پێنجشه‌ممه (3 نيشانی 2025) كه‌وته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه. تیایدا ده‌سه‌ڵاتدارانی نوێی سوریا (140) به‌ندكراو و دیلی هه‌سه‌ده‌ی ئازاد كرد، له به‌رامبه‌ریشدا هه‌سه‌ده 100 به‌ندكراوی سه‌ر به حكوومه‌تی سوریا ئازاد كرد. به گوێره‌ی سه‌رچاوه‌یه‌كی تایبه‌ت، له كۆتایی مانگی رابردوو، به‌ر له راگه‌یاندنی رێككه‌وتنی (حه‌له‌ب) به‌چه‌ند رۆژێك له نێوان (مه‌سه‌ده) و وه‌زاره‌تی ناوخۆی سوریا، به سه‌رپه‌رشتی ئه‌مریكا له‌سه‌ر سنووری رۆژئاوای كوردستان له‌گه‌ڵ توركیا كۆبوونه‌وه‌ك له نێوان (هه‌سه‌ده) و ده‌سه‌ڵاتداره په‌یوه‌ندیداره‌كانی توركیا ئه‌نجامدراوه. به گوێره‌ی سه‌رچاوه‌كه، كۆبوونه‌وه‌كه له كه‌شێكی ئه‌رێنی به‌ڕێوه چووه، تیایدا گفتوگۆ له‌باره‌ی راگرتنی هێرشه‌كانی توركیا له‌سه‌ر ناوچه‌كانی خۆسه‌ری دیموكراتی كراوه. هه‌روه‌ها گفتوگۆ له‌باره‌ی یه‌كخستنی (هه‌سه‌ده) له‌گه‌ڵ سوپای نوێی سوریا و گه‌ڕانه‌وه‌ی خه‌ڵكی (عه‌فرین) بۆ سه‌ر موڵك و ماڵه‌كانیان دوو ته‌وه‌ره‌ی دیكه‌ی گفتوگۆی نێوان هه‌سه‌ده و توركیا بووه. له‌م كۆبوونه‌وه‌یه‌دا (هه‌سه‌ده) و توركیا ره‌زامه‌ندی خۆیان له‌باره‌ی رێككه‌وتنی (حه‌له‌ب) نیشانده‌ده‌ن. هه‌ر له دوای ئه‌م كۆبوونه‌وه‌یه‌ش رێككه‌وتنی (حه‌له‌ب) له سه‌ره‌تای ئه‌م مانگه بۆ رای گشتی راگه‌یه‌ندرا. لێكه‌وته‌یه‌كی دیكه‌ی كۆبوونه‌وه‌ی نێوان توركیا و هه‌سه‌ده به‌سه‌رپه‌رشتنی ئه‌مریكا، راگرتنی هێرشه ئاسمانیه‌كانی سوپای توركیایه، بۆ سه‌ر به‌نداوی تشرین و ناوچه‌كانی دیكه خۆسه‌ری دیموكراتی. سیاسه‌تمه‌داری كورد و هاوسه‌رۆكی پێشووی (پارتی یه‌كێتی دیموكراتی) ساڵح موسلیم له لێدوانێكی تایبه‌ت، له‌باره‌ی كۆبوونه‌وه‌ی هه‌سه‌ده و توركیا ده‌ڵێت:" ئه‌گه‌ر كۆبوونه‌وه‌یه‌كی له‌م شێوه‌یه كرابێت، ئێمه ئاگامان لێنیه، چونكه ئه‌م جۆره كۆبوونه‌وانه په‌یوه‌ستن به هه‌سه‌ده و لایه‌نی سه‌ربازی". ساڵح موسلیم كه له سه‌رده‌می پڕۆسه‌ی ئاشتی له ساڵانی 2012 تا 2015 چه‌ند جارێك به‌سه‌ركردایه‌تی شاندی رۆژی كوردستان گفتوگۆی له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی تورك كردووه، له‌باره‌ی ئه‌م بارودۆخه‌ی له ئارادایه و ئه‌گه‌ری راگه‌یاندنی ئاگربه‌ست له نێوان هه‌سه‌ده و توركیا ده‌ڵێت:" هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی بۆ به‌رقه‌راركردنی ئاگربه‌ست بره‌و به هه‌وڵه‌كانی ده‌دات. ته‌وه‌ره‌ی سه‌ره‌كی رێككه‌وتنی نێوان به‌ڕێز (مه‌زڵوم عه‌بدی و ئه‌حمه‌د ئه‌لشه‌رع) چۆنیه‌تی گه‌یشتنه به ئاگربه‌ست له سوریادا، كه ئه‌مه‌ش په‌یوه‌سته به توركیا. له‌م سۆنگه‌یه‌وه پێویسته رێككه‌وتن بكرێت له‌باره‌ی بڕیاردان له‌سه‌ر راگه‌یاندنی ئاگربه‌ست". له‌باره‌ی پرسیاری: چه‌ند رۆژێكه سوپای توركیا هێرشه ئاسمانیه‌كانی راگرتووه بۆ سه‌ر به‌نداوی تشرین و ناوچه‌كانی دیكه، ئایا ئه‌مه ره‌نگدانه‌وه‌ی گفتوگۆی نێوان هه‌ردوولایه‌نه یان شتێكی دیكه‌یه؟ موسلیم ده‌ڵێت:" ئه‌مه‌یان نازانم، راسته توركیا چه‌ند رۆژه بۆمبارانی راگرتووه، به‌ڵام به‌دره‌وام درۆن و فڕۆكه‌كانی له‌سه‌ر ئه‌م ناوچانه ده‌فڕن!".
.jpg)
مەریوان وریا قانع تایبەت بە (درەو) ئەگەر بکرێت مرۆڤ لە نێوان هەڵبژاردنی بەهاکاندا ناچار بەوە بکرێت تەنها یەک بەها لە بەهاکان هەڵبژێرێت و تەنها ئەو بەهایە ژیانی خۆی و ژیانی کەسانی تر ڕێکبخات، دەبێت ئەو بەهایە کام بەها بێت؟ کام بەها لە سەرجەمی بەهاکانی تر بۆ ژیانی تاکەکەسی و ژیانی پێکەوەیی مرۆڤەکان گرنگترینە؟ لەناو ئەو بەهایانەدا کە پێغەمبەران و فەیلەسوفان و شاعیران و پیاوچاکەکان پێشنیاریان کردوە کام بەها لە پێش هەموو ئەوانیترەوەیە؟ بە بۆچونی من پێویستە ئەو بەهایە بەهای «پاراستنی ژیانی مرۆڤ و دەستدرێژی نەکردنە سەر ژیان» بێت. ئەمەش بەو مانایەی مافی ئەوە بە مرۆڤ ببەخشرێت بژیی بەو جۆرە کە دەخوازێت و بەو جۆرە کە حەزدەکات بژی. بەو مانایەی مرۆڤ بتوانێت ئەوەی بوێت کە حەزدەکات و دەخوازێت هەیبێت. مافی ئەوەی هەبێت بەوشێوەیە بیربکاتەوە کە دەخوازێت بیربکاتەوە. مافی داهێنان و دەسکاریکردنی ژیانی خۆی هەبێت و بشتوانێت بیر لە بوونی چوارچێوەی تر بۆ رێکخستنی ژیانی خۆی بکاتەوە. بە کورتییەکەی مافی مرۆڤ لەوەدا کە ژیانێکی کەرامەت پارێزراوی هەبێت و بژیی. بەڵام ژیانێک ژیان و کەرامەتی مرۆڤی تێداپارێزراوبێت، ژیانێک کەس نەتوانێت دەستی بۆبەرێت، مرۆڤ تیایدا ئازادبێت لەوەدا چۆن دەژیی، کام جۆرە ژیانێکە؟ ئایا ئەو جۆرە ژیانەیە کە دیندارەکان بە ئێمە دەڵێن کام ژیانەیە؟ یان ئەو جۆرە ژیانەیە کە بێدینەکان دەیڵێن و باسیدەکەن؟ ژیانێکی فەلسەفیانەی پر تێرامان و بیرکردنەوە بە بڕێکی گەورە لە تەنهاییەوە؟ یان ژیانێکی کەرنەڤاڵ ئامێزە لەگەڵ ئەوانەدا کە مرۆڤ لگەڵیاندا دەژیی؟ ئایا ژیانێکە لەگەڵ بوونی خودادا یان ژیانێکە بەبێ خودا؟ ژیانێکە لە پێناوی چێژ و خۆشحاڵی بەردەومدا، یان ژیانێکە تێوەگلان لە پرسیار و بیرکردنەوەی ئالۆز، ئاراستەی دەکات؟ ژیانێک تیایدا مرۆڤ لە ژینگەیەکی سنوورداریی تەواو ناسراو و جێگیر و بێگۆرانکاریی گەورەدا، دەیگوزەرێنێت؟ یان ژیانە وەک کۆچەرییەک کە هیچ شوێن و سەرزەمین و ماڵ و ژینگەیەک نەتوانێت بیوەستێنێت و دایمەزرێنێت؟ ئایا ژیانێکە پر لە ڕاکردن و جولە یان ژیانێک پڕ لە دانیشتن و جێگیریی؟ بێگومان هیچ یەکێک لەو پرسیارانە لە بۆشاییدا ناکرێن و هیچ یەکێکیشیان لە بۆشاییدا وەڵام نادرێنەوە.لە پشتی هەریەکێک لە وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانەوە، جۆر و مۆدێل و سیستمی سیاسیی تایبەت و جۆر و مۆدێلی تەیباتیش لە کۆمەڵگا ئامادەیە. وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانە هەرچۆنێک بێت ئەوەی گرنگە هەمیشە و هەردەم ئامادەبێت، دوورکەوتنەوەیەکی تەواوەتییە لە یەک بەها و پرنسیپ، کە بەها و پرنسیپی قوربانیدانە بە مرۆڤ لە پێناوی ئەم یان ئەو بۆچوون و ئەم یان ئەو ئایدیای ئەبستراکتدا. بۆ نموونە قوربانیدان بە مرۆڤ لە پێناوی: نەتەوە، چین، دین، دەولەت، حیزب، سەرۆک، تەنانەت خودا خۆیشیدا. ئەوەی لە سەرجەمی وەڵام بەو پرسیارانەدا پێیوستە پرنسیپی سەرەکیی و ژێرخانی رێکخستنی ئەخلاقیی و کۆمەلایەتی و سیاسیی بێت، «بەموقەدەسکردنی ژیان» خۆیەتی. لەناو هەریەکێک لەو چەمکە ئەبستراکتانەی سەرەوەدا کە باسکران، دەریایەک خوێن و گۆڕستان مەرگ و کوشتن و بریندارکردن و بێنخرکردنی ژیان و کەرامەتی مرۆڤ ئامادەیە. قوربانیدان بە مرۆڤ و بەکەم سەیرکردنی ژیان، بەشێکە لە مێژووی مرۆڤ. لە هەندێک کولتوردا تەنانەت قوربایندان بە ئاژەڵ دەگۆڕێت بە قوربانیدان بە مرۆڤ. جەنگەکان، بە باش و خراپیانەوە، هەمیشە بیرۆکەیەک ئاراستەی کردون، بیرۆکەی پاراستنی شتێک گەورەتر و بەنرختر لە ژیان خۆی. جا ئەو بیرۆکەیە دەشێت بەرگریکردنبێت لە نەتەوە، چین، دین، دەوڵەت، حیزب، سەرۆک، یان خودا خۆیشی. زۆرن ئەوانەی بەناوی پاراستن و بەگریکردن لەم بیرۆکە ئەبستراکتانەوە ئامادەن پەلاماری ژیان بدەن و قوربانی بە مرۆڤ بدەن. ئەگەر شتێک هەبێت ناوی ئەخلاق بێت ئەوا کۆی ئەو هەوڵدان و تێکۆشانانەیە کە دەیانەوێت کۆتایی بەم کولتور و خواستی دروستکردنی قوربانییە بهێنن، لە پێناوی ئەو بیرۆکە ئەبستراکتانەدا. بەگژاچونەوەی ئەو هێز و دەزگا و دونیابینیانەیە کە لەسەر دروستکردن و گەورەکردن و پاراستنی ئەم قوربانیسازییە کاردەکات. ئەم خاڵە وادەکات ئەخلاق زۆر بە توندیی بە سیاسەتەوە گرێبدرێت. کە باس لە سیاسەت دەکەم باس لە سیاسەت وەک چالاکی سەرەکیی دروستکردنی ژیانێکی هاوبەش دەکەم، کە تیایدا مرۆڤەکان بتوانن هەم خۆیان بن و هەم لێگەڕێن کەسانیتریش خۆیان بن بەو شێوەیەی دەیانەوێت و خوازیارن کە هەبن. واتە سیاسەت وەک چالاکی رزگارکردنی ژیانی مرۆڤەکان لە ساختەکاریی و فێل و درۆ و گەمەکردن بە یەکتریی و بە ژیان خۆی، لە پێناوی دروستکردنی ژیانێکی هاوبەش و متمانەپێکراودا. لەم دیدگایەدا ئەخلاق و سیاسەت زۆر بە توندی بەیەکەوە گرێدراون، مرۆڤ ناتوانێت «مرۆڤێکی ئەخلاقیی» بێت گەر «مرۆڤێکی سیاسیی» نەبێت، واتە بەشدار نەبێت لە دروستکردن و رێکخستن و ئاراستەکردنی ژیانی گشتیدا. وەکچۆن مرۆڤ ناتوانێت «مرۆڤێکی سیاسیی» بێت، واتە خەریکی دروستکردن ڕێکخستن و ئاراستەکردنی ژیانی گشتیی بێت، بەبێ ئەوەی «مرۆڤێکی ئەخلاقیی» بێت. وەک وتیشم پرنیسیپی ژمارە یەکی ناو ژیانی ئەخلاقیش پرنسیپی قوربانینەدان بە مرۆڤ و قوربانینەدان بە خودی ژیانە. لە هەموو ئەو دۆخانەدا، مرۆڤەکان بەناوی هەر پرنسیپێکی ئەبستراکتەوە بیربکەنەوە و کاربکەن، ئەوەی دەبێت بپارێزرێت وێناکردنی ژیانی مرۆڤە وەک پێدراوێکی پیرۆز. ئەگەر مرۆڤ بوونەوەرێک بێت نەتوانێت بەبێ موقەدەس بژیی، ئەوا موقەدەسی ژمارە یەک وێناکردنی ژیان خۆیەتی وەک پێدراوێکی پیرۆز کە کەس نەتوانێت، بەناوی هیچ ئایدیایەکی ئەبستراکتەو، لە نەتەوە و بۆ نیشتیمانەوە بیگرە بۆ سەرۆک و خودا خۆیشی، دەست بۆ ئەو ژیانە ببات و دەستدرێژی بکاتە سەر. ئەو خەونەی مرۆڤێکی ئەخلاقیی دەتوانێت بیبینێت خەونی دروستکردنی جیهانێکی باشتر و ئینسانیترە، جیهانێک تیایدا خۆشەویستی لە ڕق، هێمنیی لە توڕەبوون، دادپەروەریی لە بێدادیی، ئازادیی لە نائازادیی، ئاسایش لە جەنگ، ماف لە بێمافیی، بەهێزتر و بەرفراوانتر بێت. جیهانێک بێت «سەرجەمی موقەدەسەکان» لە خزمەتی موقەدەسی پاراستنی ژیان و پاراستنی کەرامەتی ئینسانیدا بن. دروستکردنی ئەم جیهانەش پێویستی بە بەشداریی هەمووانە: لە هونەرمەندان و شاعیران و فەیلەسوفانەوە بیگرە، بۆ پێغەمبەران و سیاسەتمەداران و زانایان، بە تێپەرین بەناو بەشداریی کاسبکاران و باوکان و دایکان و منداڵاندا. جیهانێکی لەو شێوەیە شتێک نییە تەنها بە هێزێک لە هێزەکان دروستبکرێت. هەم شاعیرێک و هەم زانایەک، هەم جوتیارێک و هەم بازرگانێک، هەم دیندارێک و هەم بێدینێک، هەم ژنان و هەم پیاوان پێویستن بۆ دروستکردنی.
(درەو): وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بردنەوەی حكومەتی هەرێمی لە كەیسی هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستی كێڵگە نەوتییەكانی (بینا باوێ)و (میران) راگەیاند. وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان رونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە، تێیدا رایگەیاند، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە دۆسیەی ناوبژیوانی دژی کۆمپانیای گەنێل ئینێرجی میران بینا باوی لیمیتەد (GEMBBL) قەرەبوی بەرچاوی تێچووی یاسایی دەکرێ. وەزارەت ئاماژەی بەوەكردووە، بڕیارەکە دوای بڕیاری دادگای ناوبژیوانی دێت، لە کانونی دووەمی ٢٠٢٤ دا، کە تێیدا دادگاکە بڕیاریدا حکومەت بە شێوەیەکی ڕەوا PSCی (بینا باوی)و (میران)ی هەڵوەشاندەوەو هەموو داواکارییەکانی کۆمپانیای (گەنێل ئینێرجی میران بینا باوی لیمیتەد)ی لە دژی حکومەت ڕەتکردەوە. سامانە سروشتییەكان دەڵێ: لە 4ی نیسانی 2025، دادگای ناوبژیوانی بڕیاری کۆتایی خۆی سەبارەت بە تێچوونەکان دەرکرد، تێیدا بڕیاریدا کۆمپانیای (گەنێل ئینێرجی میران بینا باوی لیمیتەد) بڕی 26,868,905.29$ دۆلاری ئەمریکی بدات بە حکومەت، لەگەڵ سوودی دوای بڕیارەکە.
.jpg)
درەو: ئەمڕۆ لە گردی زەرگەتە بزووتنەوەی گۆڕان (گردی زەرگەتە) سێەمین كۆنفرانسی خۆی بەست، بزوتنەوەی گۆڕان (كوردسات) بڕیاریانداو رۆژی پێنجشەممە كۆنفرانس بكەن لە كۆنفرانسەكەدا بزووتنەوەی گۆڕان (گردی زەرگەتە) ئەندامانی جڤاتی نیشتمانی هەڵبژارد كە (55) ئەندام و (12) ئەندامی یەدەگە.
تۆڕی هاوپەیمانی ١٩، سلێمانی: لە مانگی ئاداردا، ناڕەزایی جەماوەریی بەرفراوان، وەک مانگرتنی مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی، نەبوو. گردبوونەوەی ناڕەزایی بەرامبەر نەدانی مووچە بە رێژەی ٩١٪ کەمی کردووە و هیچ گردبوونەوەیەک لەگەڵ یان دژی پرۆسەی بەبانکیکردن ئەنجام نەدراوە. دیارترین خۆپیشاندان لە سلێمانی بۆ مافی ژنان رێکخراوە و لە هەولێر دوو چالاک دەستگیر کراوون. بەپێی پێوەرەکانی مافەکانی مرۆڤ، پێویستە هەموو کەس بەبێ ترس لە تۆڵەسەندنەوە و دوور لە سانسۆر، بتوانن گوزارشت لە بیروڕای خۆیان بکەن و رێز لە مافی ئازادیی گردبوونەوەی ئاشتیانە و ئازادیی رادەربڕین بگیرێت. ئەمەش نیشاندەری ئاستی پابەندبوونی ئەو کۆمەڵگایەیە بە مافەکانی مرۆڤ بە گشتی. مانگی ئادار کە بە مانگی بۆنەکان لە باشووری کوردستان هەژمار دەکرێت، وەک یادی راپەڕین، رۆژی جیهانیی ژنان، جەژنی نەورۆز، تێیدا (١٢) گردبوونەوە و خۆپیشاندان ئەنجام دراون. ناڕەزاییەکان بەراورد بە مانگی شوبات کە (٥٤) چالاکی بوون، بە رێژەی (٧٨٪) کەمیان کردووە. بەپێی بەدواداچوونی تۆڕەکە، لە شارەکانی هەڵەبجە و دهۆک هیچ چالاکییەکی ناڕەزایی رێکخراو تۆمار نەکراوە. هەر (١٢) چالاکییەکە لە شارەکانی هەولێر و سلێمانی بوون؛ (٧) چالاکی لە سلێمانی و (٥) چالاکی لە هەولێر بوون. داخوازییەکان بەم شێوەیە بوون: (٤) بۆ مافەکانی ژنان، (٣) بۆ خزمەتگوزاری، (٢) بۆ مووچە. ئەو (٣) چالاکییەی دیکە دژ بە سیستمی تەندروستی، بۆ مافی خاوەن پێداویستیی تایبەت، و ئازادیی رۆژنامەگەری بوون. بەپێچەوانەی مانگی رابردوو (شوبات) کە زۆرینەی چالاکیی و ناڕەزاییەکان بۆ مووچە رێکخرابوون و ژمارەیان (٢٢) چالاکی بوو، ئەم مانگە (ئادار) تەنها دوو گردبوونەوەی ناڕەزایی بۆ مووچە رێکخراوە، بەمەش ناڕەزاییەکان لەسەر مووچە بە رێژەی (٩١٪) کەمیان کردووە. هیچ گردبوونەوەیەک (لەگەڵ) یان (دژ) بە پرسی بەبانکیکردن ( هەژماری من) ئەنجام نەدراوە. گەورەترین و فراوانترین خۆپیشاندانی مانگی ئادار لە شاری سلێمانی بەڕێوە چوو، کە لەلایەن رێکخراوەکانی ژنانەوە رێکخرا بوو. بەشداربووان لە سەرەتای شەقامی سالم (باخی گشتی) تا (سەهۆڵەکە) بە رێپێوان دروشمیان بۆ یەکسانی بەرز کردبووەوە و هوتافیان ده‌گوته‌وه، بەبێ روودانی هیچ بەرکەوتنێک لە نێوان بەشداربووان و هێزی ئەمنی. ئێوارەی ٢٠ی ئاداری ٢٠٢٥، ئاسایشی هەولێر چالاکوان (هاوڕێ عەبدوڵا سابیر) ناسراو بە (هاوڕێ کوردی) و پاشان (زیوەر محەمەد) ناسراو بە (زیوەر گەردی) لە گەڕەکی نەورۆز دەستگیر کرد، بەبێ ئەوەی هیچ دەزگایەکی رەسمی روونکردنەوەیەک لەسەر هۆکاری دەستگیرکردنیان بدات. تۆڕی هاوپەیمانی ١٩، بەدواداچوونی بۆ کەیسی دەستگیرکراوان کرد. بەپێی زانیارییەکانی ئێمە، "تۆمەتەکەیان پەیوەندیی بە بانگهێشتکردنی هاونیشتیمانیانەوە بووە لەڕێی تۆڕی کۆمەڵایەتییەوە بە مەبەستی بەشداری لە ئاهەنگی نەورۆز کە ساڵانە لە ٢٠ی ئازار لە چیای قەندیل رێکدەخرێت". هاوڕێ کوردی، وێنەی بانگهێشتنامەی "کۆمیتەی ئامادەکاریی نەورۆزی قەندیل"ی لە لاپەڕەی خۆی لە فەیسبووک بڵاوکردبووەوە و لەسەری نووسیبووی: "خۆشەویستانم لە شاری هەولێر". تێیدا دەڵێت: "بۆ نەورۆزی ئەمساڵ لە شاری هەولێر ئۆتۆمبێلی گواستنەوە (پاس) دابین کراوە بە خۆڕایی، هەر کەسێک دەیەوێت بەشدار بێت لە ئاهەنگی نەورۆز دەتوانێت پەیوەندیم پێوە بکات." تۆڕی هاوپەیمانی ١٩ بۆ بەرەوپێشبردن و پاراستن و چاودێریکردنی مافی ئازادیی ڕادەربڕین لە هەرێمی کوردستانی عێراق بەردەوام دەبێت، جەخت دەکاتەوە لە دەستەبەرکردنی رێزگرتن لەو مافە وەک لە ماددەی ١٩ی جاڕنامەی گەردوونیی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکاندا هاتووە.
(درەو): وەزارەتی نەوتی عێراق وەڵامی كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم "ئەپیكور" دەداتەوەو بە "چەواشەكار" ناویان دەبات، داوای كۆبوونەوەیەكی بەپەلە دەكات بۆ دەستپێكردنەوەی دانوستانەكان بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، بەڵام لەسەر بنەمای هەمواری یاسای بودجە. بەیاننامەی وەزارەتی نەوتی عێراق سەبارەت بە راگەیەندراوی (كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان- ئەپیكور): • ئاماژە بە بەیاننامەی کۆمەڵەی ئەپیكور کە لە 28ی ئازاری 2025 كە تێیدا بانگەشەی ئەوە کراوە وەزارەتی نەوت ئامادە نەبووە خۆی دانوستان لەسەر چارەسەرێک بكات كە پابەند بێت بە گرێبەستی كۆمپانیاكان و حكومەتی هەرێمی كوردستان، وەزارەتی نەوتی كۆماری عێراق بەداخە بۆ بڵاوكردنەوەی ئەم بەیاننامە هەڵەو چەواشەكارانە. • وەزارەتی نەوت کار بۆ دڵنیابوون لە جێبەجێکردنی دروستی هەموارکردنەوەی یاسای بودجە دەكات کە لە 2ی شوباتی 2025 پەسەندکرا، بۆ ئەوەی هەناردەکردن لە ڕێگەی بۆری عێراق- تورکییەوە بە زووترین کات دەستپێبکات. لە هەموارکردنەوەی یاسای بودجەدا هاتووە، وەزارەتی دارایی فیدراڵی قەرەبووی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی خاو دەکاتەوە کە رادەستی كۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) یان بۆ وەزارەتی نەوت دەکرێت. هەروەها مەرجی ئەوەی داناوە کە تێچووی دادپەروەرانەی خەمڵێنراوی بەرهەمهێنان و گواستنەوە بۆ هەر كێڵگەیەك بە جیا لەلایەن راوێژکاری نێودەوڵەتییەوە دیاری دەكرێت، هەروەها ئەو تێچوونانە بۆ دیاریکردنی پارەدان لە وەزارەتی دارایی فیدراڵی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان بەکاردەهێنرێت. هەموارکردنەوەی یاسای بودجە داوا دەکات دەستبەجێ سەرجەم بەرهەمەکانی هەرێمی کوردستان بگوازرێتەوە بۆ كۆمپانیای (سۆمۆ)و وەزارەتی نەوتی فیدراڵی، لەگەڵ جێبەجێكردنی میکانیزمی قەرەبووکردنەوەی کاتیی بۆ پێدانی پارە بە حكومەتی هەرێم لەكاتێكدا كە راوێژكاریی نێودەوڵەتیی بە كارەكەی هەڵدەسێت. • حکومەتی عێراق هەنگاوی کۆنکرێتی و جددی ناوە بۆ نیشاندانی نیەتپاکی خۆی لە دانوستانەکان و دڵنیابوون لە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی بۆری عێراق- تورکیا (ITP) بە خێرایی و بەرپرسیارانە. بەردەوام کار دەکات بۆ دەستەبەرکردن و خزمەتکردنی بەرژەوەندی نیشتمانی وڵات. هەوڵی زۆری داوە بۆ پاراستنی سەرچاوەکانی عێراق و جێبەجێکردنی چارەسەری یاسایی و بەردەوام. • سەرۆک وەزیران ئەندازیار محەمەد شیاع سودانی دووپاتی کردەوە کە فرۆشتنی نەوت لە ڕێگەی چوارچێوەی نایاسایی لە دەرەوەی بەرپرسیارێتی سۆمۆ و میکانیزمەکانی فرۆشتنی، پێشێلکردنی مافەکانی گەلی عێراقە. هەروەها بە ئاشکرا داکۆکی لە هەموارکردنی ئەم دواییەی یاسای بودجەی گشتی کرد- کە لەڕێگەی میکانیزمێکی دیموکراسی شەرعیەوە تێپەڕێندرا- بۆ بەرزکردنەوەی شەفافیەت و حوکمڕانی بەڕێوەبردنی سەرچاوە نەوتییەکان و حکومەت لە بەرزترین ئاستەکاندا سەرقاڵی دۆزینەوەی چارەسەرێکی دادپەروەرانە بۆ ئەم پرسە بووە. • ئاڵنگاریی سەرەکی لەم دانوستانانەدا ئەوەیە کە هەر جارێک پێشکەوتن لەڕێگەی ڕێککەوتنێکی تایبەتەوە ئەنجام دەدرێت، هەنگاوی نەرێنی دەگیرێتەبەر- بەڵام لەلایەن حکومەتی عێراقەوە نا، چونکە داواکارییە ناواقعی و نایاساییەکان ڕێگری لە پێشکەوتنەکان دەکەن بەرەو یەکلاییکردنەوەی کۆتایی، بەتایبەتی لەگەڵ دەركەوتنی گرێ و گۆڵی نوێ کە پێچەوانەی رێککەوتنەکانی پێشوون. وەزارەت جەخت لەوە دەکاتەوە کە ئەم جۆرە داواکاریانە خزمەت بە دانوستانە بنیاتنەرەکان ناکەن کە لەسەر بنەمای نیەتپاکی دامەزراون. • گەیشتن بە چارەسەرێک كە رێككەوتنی لەسەر بێت لە زووترین كاتدا، كارێكی زۆر گرنگە بۆ راگرتنی پرۆسەی فرۆشتنی نایاسایی و نائوسوڵی و پاراستنی سەروەت و سامانی گەلی عێراق. حکومەتی عێراق پابەندە بە پاراستنی بەرژەوەندیی هەموو لایەنەکان و دەستەبەرکردنی بەرژەوەندییە نیشتمانییە باڵاکان، لەوانەش بەرژەوەندی کۆمپانیا نێودەوڵەتییە نەوتییەکان، بەپێی یاسا کارپێکراوەکان و ئەو رێککەوتنانەی كە كۆراون، هەروەها هەوڵەکانی خۆی تەرخان دەکات بۆ دابینکردنی ژینگەیەکی سەرنجڕاکێشی وەبەرهێنان کە پاڵپشتی گەشەپێدانی ئابوریی بکات و چارەسەرێکی دادپەروەرانەو بەردەوام مسۆگەر بکات کە خزمەت بە هەمووان بکات. • وەزارەتی نەوت داوای کۆبوونەوەیەکی بەپەلە لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان دەکات بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستان و دیالۆگ بەمەرجێک دانوستانەکان ملکەچ و بەگوێرەی یاسای بودجەی هەموارکراو بێت، هەروەها بگاتە میکانیزمێکی کارکردنی ڕوون کە مافەکانی عێراق بپارێزێت و پابەندبوونەکانی بەرامبەر وەبەرهێنەران گەرەنتی بکات. • ئامانجی سەرەکی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتە لە ڕێگەی بۆرییەوە دەستبەجێ و بە سەلامەتی و یاسایی، هاوکات دەستەبەرکردنی سەروەری یاسا و پاراستنی سامانی نیشتمانی لە هەر ئیستغلالێکی نایاسایی.
(درەو): بەراورد بە شوباتی ئەمساڵ، لەدوای بانگەوازی ئاشتییەوە، هێرشەكانی توركیا بۆسەر هێزەكانی پارتی كرێكاران لە هەرێمی كوردستان لە مانگی ئازاردا بەرێژەی 21% كەمیكردووە، بەڵام توركیا سوپاكەی لە خاكی هەرێم نەكشاندوەتەوە، ئەمە بەگوێرەی راپۆرتی (تیمەکانی دروستکەری ئاشتی کۆمەڵگە CPT هەرێمی کوردستانی عێراق). دەقی راپۆرتەكە: بەردەوامی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی تورکیا لە هەرێمی کوردستان لەدوای ڕاگەیاندنی ئاگربەستی تاکلایەنەی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) لە ١ی ئاداری ٢٠٢٥دا، لە وەڵامی بانگەوازی ئاشتی ڕێبەری دەستگیرکراوی پەکەکە عەبدوڵڵا ئۆجەلان و لەدوای دەستپێشخەری ئاشتی، دەوڵەت باخچەلی سەرۆکی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەپەرستی مەهەپەو پشتیوانی ڕەجەب تەیب ئەردۆگان، سەرۆک کۆماری تورکیا بۆ پڕۆسەی چارەسەری ئاشتییانە، پارتی کرێکارانی کوردستان ئاگربەستی تاکلایەنەی بەرامبەر بە سوپای تورکیا ڕاگەیاندو ئامادەیی حزبەکەی بۆ خۆهەڵوەشاندنەوە دەربڕی بەمەرجی ئامادەیی عەبدوڵڵا ئۆجەلان لەکۆنگرەی حزبەکەدا بۆ دروستکردنی بڕیار لەبارەی هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە. لە ڕۆژی ڕاگەیاندنی ئاگربەستی تاکلایەنەی پەکەکەو بەدرێژایی مانگی ئادار، سوپای تورکیا ١١٨ بۆردوومان و هێرشی بۆسەر هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە. لەم ژمارەیە، ٨٦ هێرشیان، هێرشی ئاسمانی بوون. ٢١ هێرش لە ڕێگەی تۆپباران و ١٠ هێرش لە ڕێگەی هەلیکۆپتەرەوە بووە. هەر لە مانگی ئاداردا، سوپای تورکیا هێرشێکی بە بەکارهێنانی تی ئێن تی ئەنجامداوە. لەبەرامبەر هێرشەکانی تورکیا لە مانگی ئاداردا، پارتی کرێکارانی کوردستان ٩ جار وەڵامی هێرشەکانی داوەتەوە. لە وەڵامی یەکێک لە هێرشەکاندا، چەکدارانی پەکەکە لە ڕۆژی ١٦ی ئادارادا، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی تورکیان لە جۆری "ئاکنجی"، لە گوندی سۆفیانی سەر بە ناحیەی بنگرد، لە قەزای دوکان لە پارێزگای سلێمانی خستە خوارەوە. داتاو ژمارەی هێرشەکانی سوپای تورکیا لە مانگی ئاداردا، ئەوە نیشاندەدەن کە سوپای تورکیا لە هێرش و بۆردوومانەکانی بۆسەر هەرێمی کوردستان بەردەوام بووەو ڕێژەی هێرشەکان بڕێک کەمی کردووە. هێرشەکانی سوپای تورکیا لە مانگی ئاداردا، بەراورد بە مانگی کانوونی دووەم بە ڕێژەی ١٢٪ کەمی کردوووە. هەروەها بەراورد بە مانگی شوبات، ٢١٪ کەمی کردووە. چاوەڕواندەکرا لەدوای خوێندنەوەی بانگەوازی ئاشتی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، ڕێژەی هێرش و بۆردوومانەکانی سوپای تورکیا بەڕێژەیەکی بەرچاو کەمببێتەوە، بەڵام بە پێچەوانەوە، هەفتەی یەکەمی دوای ڕاگەیاندنی بانگەوازەکە، ژمارەی هێرش و بۆردوومانەکانی سوپای تورکیا بەراورد بە دواین هەفتەی پێش ڕاگەیاندنی بانگەوازەکە، بە ڕێژەی ١٤٥٪ زیادیکرد. بەگشتی هەردوو پارێزگای هەولێرو دهۆک لە مانگی ئاداردا زۆرترین جار بە ئامانجگیراون. سوپای تورکیا ٥٥ هێرشی بۆ سەر سنوری پارێزگای هەولێرو ٥١ هێرشی تری بۆ سەر سنوری پارێزگای دهۆک ئەنجامداوە. سنوری پارێزگای سلێمانیش لە مانگی ئاداردا، ١٢ هێرش و بۆردوومانی کراوەتە سەر. ئەمە لەکاتێکدا لە مانگی ئاداردا، هیچ هێرش و بۆردوومانێک بۆسەر سنوری پارێزگای موسڵ ئەنجامنەدراوە. لە مانگی ئاداردا، ڕێژەی بۆردوومانەکان بۆ سنوری سەرجەم پارێزگاکان بێجگە لە سنوری پارێزگای هەولێر کەمیکردووە. ژمارەی هێرش و بۆردوومانەکان بۆسەر سنوری پارێزگای هەولێر لە مانگی ئاداردا بەراورد بە مانگی شوبات، بە ڕێژەی ١٢٠٪ زیادیکردووە. هەروەها لەگەڵ کەمبوونی ژمارەی هێرش و بۆردوومانەکانیشدا، ڕێژەی بەکارهێنانی هەلیکۆپتەر لە هێرشەکاندا زیادیکردووە بە شێوەیەک لە مانگی ئاداردا، سوپای تورکیا ١٠ جار هەلیکۆپتەری لە هێرشەکانیدا بەکارهێناوە، ئەمە لە کاتێکدا لە مانگی شوباتدا، سوپای تورکیا تەنیا ١ جار هەلیکۆپتەری بەکارهێناوە. سەرباری ئەمانە، سوپای تورکیا لە ساڵی ٢٠٢٥دا، لەڕیگەی بەکارهێنانی ماددەی تەقەمەنی وەکو تی ئێن تی، هەروەها بۆردوومانی ڕاستەوخۆوە ئەشکەوتە سروشتییەکانی نزیک بارەگا سەربازییەکانی لە هەرێمی کوردستاندا بە ئامانجدەگرێت و خاپوریان دەکات، لەکاتێکدا ئەو ئەشکەوتانە لە ژێر دەسەڵات و کۆنتڕۆڵی چەکدارانی پەکەکەدا نین. بۆ نموونە، لە ٢٥ی ئاداردا، سوپای تورکیا، لەڕێگەی بەکارهێنانی تی ئێن تییەوە ٥ ئەشکەوتی لە گوندی سگیرێ لە قەزای ئامێدی تەقاندەوە. ئەو ئەشکەوتانە، سروشتی بوون و تونێلی دەستکردو دروستکراوی چەکدارانی پەکەکە نەبوون، بەڵام بەهۆی مەترسی بەکارهێنانیان لەلایەن پەکەکەوە، سوپای تورکیا هەر پێنج ئەشکەوتە سروشتییەکەی تەقاندەوە. هەر لەم ساڵیشدا و لە ٢٢ی شوباتدا، سوپای تورکیا بۆردوومانی ئەشکەوتی شێخی کرد لە گوندی بەلاڤەی سەر بە قەزای ئامێدی، کە یەکێکە لە شوێنەوارە گرنگەکانی ناوچەکەو وەکو شوێنێکی دێرینی سەردەمی شۆڕشی یەکێک لە سەرکردە دیارەکانی کورد سەیرکراوە. لە ڕۆژی ٢٦ی ئاداردا، هەواڵی کشانەوەی سەربازانی تورکیا لە بنکە سەربازییەکانی گەلی رەشاڤە لە ناحیەی دێرەلوک بڵاوبۆوە. بەڵام ئەمە تەنیا دەنگۆ بوو. سوپای تورکیا لە ڕێگەی ٢٥ کامیۆنی سەربازییەوە ئاڵوگۆڕی سەربازەکانی ئەنجامدابوو و، ئەمەش لەلایەن بەشێک لە میدیاکانەوە وەکو کشانەوەی سەربازانی تورکیا بڵاوکراویەوە، لە کاتێکدا تەنیا ئاڵوگۆڕ بە سەربازەکان کرابوو و سوپای تورکیا لە هیچ بنکەو بارەگایەکی لە هەرێمی کوردستاندا نەکشاوەتەوە. لە ١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٥ەوە تاوەکو ٣١ی ئاداری ٢٠٢٥، سوپای تورکیا بەلایەنی کەمەوە ٤٠٤ هێرش و بۆردوومانی لە هەرێمی کوردستاندا ئەنجامداوە. لە ئەنجامی ئەو هێرش و بۆردوومانانەدا، ٤ هاوڵاتی مەدەنی شەهیدبوون و ٢ هاوڵاتی تری مەدەنیش برینداربوون. بەردەوامی هێرش و ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان ژیانی هاووڵاتییانی مەدەنی ناوچەی کاریگەر بە شەڕو بۆردوومانەکانی خستۆتە مەترسییەوە. بەتایبەت ژیانی ئەو هاوڵاتی و گوندنشینانەی کە بژێوی ژیانیان لەسەر کشتوکاڵکردنە و لە وەرزی بەهاراندا بۆ کۆکردنەوەی گژو گیای خۆڕسک ڕوودەکەنە چیاکان بەردەوام لەمەترسیدایە. تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی CPT، داوای ڕاگرتنی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی دەوڵەتی تورکیا لە هەرێمی کوردستاندا دەکات و بانگەواز لە هەردوولای ئەو شەڕ و ململانێیانە دەکات کە لەڕێگەی بەشداری چالاکانە لە پڕۆسەی ئاشتیدا کێشەو ململانێکانیان کۆتایی پێبهێنن و چیتر ژیان و ئاسایشی هاوڵاتیانی مەدەنی و گوندنشینان، لە هەرێمی کوردستاندا نەخەنە مەترسییەوە. تیمەکانی دروستکەری ئاشتی کۆمەڵگە CPT هەرێمی کوردستانی عێراق ٣ی نیسانی ٢٠٢٥
.jpg)
🔻 کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن پترۆلیۆم (GKP)ی بەریتانی، بەرهەم و داهاتی گشتی بۆ ساڵی (2024) بڵاوکردووەتەوەو ڕایگەیاند؛ 🔹 بە سەلامەتییەکی بەهێزەوە، بەبێ بەفیڕۆدانی کات (790) ڕۆژە بەردەوامین لە کارکردن. 🔹 تێکڕای بەرهەمهێنانی گشتی لە ساڵی (2024) بە ڕێژەی (86%) زیادیکردووە بۆ (40 هەزار و 689) بەرمیل نەوتی خاو لە ڕۆژێکدا، لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) تێكڕای بەرهەم گەیشتبووە (21 هەزار و 891) بەرمیل نەوتی رۆژانە. 🔹 ئەو نرخەی لە ساڵی (2024) بۆ هەر بەرمیلێک نەوت بەدەستهاتووە بە تێکڕا (26.8) دۆلار بووە. 🔹 لە سەرەتای ساڵی (2025) تا (18 ئازاری 2025) تێکڕای بەرهەمهێنانی ڕۆژانە گەیشتووە بە (46 هەزار و 400) بەرمیل نەوت، هەر بەرمیلێکی لە نێوان (27 بۆ 29) دۆلار فرۆشراوە. 🔹 تێکڕای تێچووی گشتی کارکردن بۆ هەر بەرمیلێک بە ڕێژەی (21%) دابەزیوە بۆ (4.4) دۆلار لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) تێچووی بەرهەمهێنانی بەرمیلێک نەوت (5.6 دۆلار) بووە. 🔹 داهات بە ڕێژەی (22%) زیادی کردووەو گەیشتووە بە (151.2 ملیۆن) دۆلار لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) داهاتی کۆمپانیاکە (123.5 ملیۆن) دۆلار بووە. بەرهەم و داهاتی کۆمپانیای (گۆڵف کیستۆن پترۆلیۆم) لە کێڵگەی نەوتی شێخان ساڵی 2024 کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن پترۆلیۆمی بەریتانی ڕایگەیاندووە، بە سەلامەتییەکی بەهێزەوە، بەبێ بەفیڕۆدانی کات (790) ڕۆژە بەردەوامین لە کارکردن، تێکڕای بەرهەمهێنانی نەوتی خاوی کێڵگەکە لە ساڵی (2024) بە ڕێژەی (86%) زیادیکردووە بۆ (40 هەزار و 689) بەرمیل نەوتی خاو لە ڕۆژێکدا، لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) تێكڕای بەرهەم گەیشتبووە (21 هەزار و 891) بەرمیل نەوتی رۆژانە، ئەم بەرزبونەوەیەش کاریگەری و ڕەنگدانەوەی خواستی بەهێزی بازاڕی ناوخۆییە بۆ کڕینی نەوتی خاوی کێڵگەی شێخان. کۆمپانیاکە ئەوەشی ڕاگەیاندووە، ئەو نرخەی لە ساڵی (2024) بۆ هەر بەرمیلێک نەوت بەدەستهاتووە بە تێکڕا (26.8) دۆلار بووە. هاوکات لە سەرەتای ساڵی (2025) تا (18 ئازاری 2025) تێکڕای بەرهەمهێنانی بەرهەمی ڕۆژانە گەیشتووە بە (46 هەزار و 400) بەرمیل نەوت، هەر بەرمیلێکی لە نێوان (27 بۆ 29) دۆلار فرۆشراوە. تێچووی گشتی کارکردن بۆ هەر بەرمیلێک بە ڕێژەی (21%) دابەزیوە بۆ (4.4) دۆلار لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) (5.6 دۆلار) تێچووی بەرهەمهێنان بووە بۆ هەر بەرمیلێک، ئەمەش بە پلەی یەکەم ڕەنگدانەوەی بەرهەمهێنانی زیاترە سەرەڕای بەردەوامبوون و گرنگیدان و کارایی کارکردن. ئەوەشی دەربارەی داهاتی کۆمۆمپانیاکەیە بە ڕێژەی (22%) زیادی کردووەو گەیشتووە بە (151.2 ملیۆن) دۆلار، لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) داهاتی کۆمپانیاکە (123.5 ملیۆن) دۆلار بووە. کێڵگەی نەوتی شێخان کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن پترۆلیۆمی بەریتانی وەبەرهێنان لە کێڵگەی نەوتی شێخان دەکات، کێڵگەکە دەکەوێتە سنوری پارێزگای دهۆک، قه‌زای شێخان ده‌گرێته‌وه بە (60) کم لە پارێزگای هەولێرەوە دوورە، ڕووبه‌ری کێڵگەکە نزیکەی (283) کیلۆمەتر دووجایە، کۆمپانیاکە گرێبەستی هاوبەشی بەرهەمهێنانی لەگەڵ حکومەتی هەرێم هەیە و 80%ی پشکی کارکردنی لە چوارچێوەی گرێبەستی شێخان هەیە. گرێبەستی هاوبەشکردنی بەرهەمهێنانی کێڵگەی شێخان لە ساڵی 2007 لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە بەخشراوە، ساڵی (2009) لە یەکەم بیر لە کێڵگەدا بەناوی (SH-1) دۆزرایەوە، بۆ یەکەم جاریش تەمموزی ساڵی (2013) کێڵگەکە گەیشتە قۆناغی بەرهەمهێنان. لەو کاتەوە، زیاتر لە (100 ملیۆن) بەرمیل نەوت بەرهەم هێنراوە. بەجۆرێک کۆی گشتی تێکڕای بەرهەمهێنان لە ساڵی (2013)دا بریتی بووە لە (هەزار و 361) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا، کێڵگەکە بەردەوام لە گەشەسەندندا بووە تا ساڵی (2021) تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانە گەیشتووە بە (43 هەزار و 440) بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا. کێڵگەکە (18) بیری تێدایە بەرهەمەکانیان دەگوزارێنەوە بۆ دوو وێزگەی عەمبارکردنی نەوتی کێڵگەو لەوێوە بە بۆری نەوتی کوردستان دەگوزارێتەوە. سەرچاوە - Gulf Keystone Petroleum, 2024 Full Year Results Announcement, at 20TH MARCH 2025; https://www.gulfkeystone.com/2024-full-year-results-announcement/
.jpg)
راپۆرتی: درەو 🔻 بەپێی دواین ڕاپۆرتی کۆمپانیای "گه‌نێڵ ئەنێرجی"ی تورکی بۆ ساڵی (2024)، لە سەرجەم ئەو کێڵگە نەوتیانەی هەرێمی کوردستان کە کۆمپانیاکە تێدا پشکدارە، ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت بەم جۆرە بووە؛ 🔹 ئاستی بەرهەمی نەوتی ڕۆژانە لەناوچەی گرێبەستی تاوکێ بەتێکڕا لە ساڵی 2024 (78 هەزار و 615) بەرمیل بووە، لە کاتێکدا ئاستی تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانە لە ساڵی 2023دا (46 هەزار و 280) بەرمیل بووە. 🔹 بەتێکڕا هەر بەرمیلێک نەوت لە ساڵی 2024 بە (35) دۆلار لە ناوخۆدا فرۆشراوە، لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) بەتێکڕا بەرمیلێک نەوت بە (47) دۆلار فرۆشرابوو. 🔹 داهاتی کۆمپانیاکە لە ساڵی (2024) بڕی (74.7 ملیۆن) دۆلار بووە، بەڵام لە ساڵی (2023) بڕی داهاتی کۆمپانیاکە (78.4 ملیۆن) دۆلار بووە. 🔹 لە ساڵی (2024) کێڵگە نەوتییەکانی (تەق تەق و سارتە) کە کۆمپانیاکە گرێبەستی کارکردنی تێدا هەیە هیچ بەرهەمێکیان نەبووە. داهات و بەرهەمی کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی لەکێڵگه نه‌وتییه‌کانی هه‌رێمی کوردستان بۆ ساڵی (2024) بەپێی دواین ڕاپۆرتی کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی بۆ ساڵی (2024)، لەو کێڵگە نەوتییانەی کاری تێدا دەکات، بە تایبەتیش کێڵگەی نەوتی تاوکێ تێکڕای ئاستی بەرهەمی کێڵگەکە گەیشتووە بە (78 هەزار و 615) بەرمیل نەوتی رۆژانە، ئەمە لە کاتێکدایە ئاستی تێکڕای بەرهەمی ڕۆژانە لە ساڵی (2023)دا (46 هەزار و 280) بەرمیل بووە، بەم پێیەش (70%) و بە بڕی (32 هەزار و 335) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بەرهەمهێنان زیادی کردووە. لە نێو ڕاپۆرتی کۆمپانیاکە ئەوەش هاتووە، ئەو پێشکەوتنە بەرچاوە پەیوەست بووە بە خواستی بەردەوامی بازاڕی ناوخۆیی. لە ساڵی 2024، گرێبەستی تاوکێ زیاتر لە (70 ملیۆن) دۆلاری پارەی بۆ کۆمپانیای گەنێل بەدەستهێنا، کە سوودی لە هەم لە فرۆشتنی ناوخۆیی بەهێز، هەم لە جووڵەی ئەرێنی سەرمایەی کارکردن وەرگرت. سەرەڕای ئەوەی هیچ بیرێکی نوێ لەمساڵدا هەڵنەکەندراوە،هەرچەندە (3) بیر کە ساڵی ڕابردوو کونکرابوون، بەڵام بەهۆی داخستنی بۆری نەوتی هەرێمەوە تەواو نەبوون. هەروەها کۆمپانیاکە ئەوەشی ڕاگەیاندووە، کە داهاتی کۆمپانیاکە لە ساڵی (2024) بڕی (74.7 ملیۆن) دۆلار بووە، بەڵام لە ساڵی (2023) بڕی داهاتی کۆمپانیاکە (78.4 ملیۆن) دۆلار بووە. هەر بە پێی ڕاپۆرتەکەی گەنێڵ ئێنێرجی بەتێکڕا ساڵی (2023) هەر بەرمیلێک نەوت (47) دۆلار لە ناوخۆدا فرۆشرابوو، بەڵام لە ساڵی (2024) تێکڕای فرۆشتنی بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (35) دۆلار فرۆشراوە، ئەمە لە کاتێکدا تێکڕای نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت لە ساڵی (2024) بریتی بووە لە (81) دۆلار. هاوکات لە هەردوو کێڵگەکانی (تەق تەق و سارتە) کە کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی کاریان تێدا دەکات، لە دوای ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە (25/3/2023)ەوە بە پێی بڕیارەکەی دادگای نێوبژیوانی نێودەوڵەتی پاریس دەست بە بەرهەمهێنانی نەوت لەو دوو کێڵگەیە نەکراوەتەوە، بۆیە لە ساڵی (2024) هیچ بەرهەمێکیان نەبووە. گه‌نێڵ ئەنێرجی له کێڵگه نه‌وتییه‌کانی هه‌رێمی کوردستان حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان گرێبه‌ستی له‌گه‌ڵ کۆمپانیای "گه‌نێڵ ئەنێرجی"ی تورکی هه‌یه له هه‌ر یه‌ک کێڵگه‌کانی (تاوکێ، ته‌ق ته‌ق، سارتە و قه‌ره‌داغ)، سێ کێڵگەی یەکەمیان لە پێش بڕیاری ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە بەرهەمهێناندا بوون. بەڵام لە دوای (25/3/2023) بەرهەمهێنان لەو کێڵگانەش ڕاگیراوە، بەڵام تەنها کێڵگەی نەوتی (تاوکێ) بەرهەمێنانی تێدا دەکرێت. یەکەم؛ کێڵگه‌ی تاوکێ هەریەک لە کۆمپانیاکانی دی ئێن ئۆی (DNO)ی نەرویجی وکۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی (Genel Energy) تورکی لە کێڵگەی تاوکێ خاوەن پشکن. کۆمپانیای دی ئێن ئۆ(DNO) خاوەنی (75%)ی پشکەکانەو گەنێڵ ئەنێرجی خاوەنی (25%)ی پشکەکانە. ناوچەی گرێبەستی تاوکێ لە پارێزگای دهۆکە. دووەم؛ کێڵگەی تەق تەق ئەم کێڵگەیە ده‌كه‌وێته ناحیه‌ی "ته‌ق ته‌ق"ەوە لە قه‌زای كۆیه، ڕووبه‌ره‌كه‌ی (951) كیلۆمه‌تر دووجایه، پشكه‌كانی کێڵگەی ناوبراو دابەشبوون بەسەر كۆمپانیای "ئەداکس پیترۆلیۆم" کە (36%)ی پشکەکان و "گه‌نێڵ ئەنێرجی" توركی (44%)ی پشکەکان و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. سێیەم؛ کێڵگەی سارتە کێڵگەی سارتا دەکەوێتە پارێزگای هەولێرەوە، "گنێڵ ئەنێرجی" (30%)ی پشکەکان و (20%)ی پشكی (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستانە. چوارەم؛ کێڵگەی قه‌ره‌داغ دەکەوێتە پارێزگای سلێمانییەوە لە ناوچه‌ی قه‌ره‌داغ و خۆرهه‌ڵاتی چیای سه‌گرمه و ڕۆژئاوای ڕووباری سیروان ده‌گرێته‌وه تا ده‌گاته ده‌ربه‌ندیخان و ڕووبه‌ری ئه‌م بلۆكه (846) كیلۆمه‌تر دووجایه، پێشتر (80%)ی پشكه‌كانی درا بە كۆمپانیای (ئیكسۆن مۆبایل)ی ئه‌مریكی و (20%)ی پشكەکانی بۆ (كیپكۆ)ی حکومەتی هەرێم کوردستان مایەوە. بەڵام دوای کشانەوەی کۆمپانیا ئەمریکییەکە (40%)ی پشکەکانی دراوە بە کۆمپانیای "گه‌نێڵ ئەنێرجی"ی تورکی. بەڵام تا ئێستا ئەم کێڵگەیە نەگەیشتووە بە بەرهەمهێنان و کۆمپانیا تورکییەکە بەردەوامە لە کارکردن تێیدا. سەرچاوە Genel Energy plc - Report on payments to governments for the year 2024, at 18 March 2025; https://irpages2.eqs.com/websites/genel/English/1720/uk-news.html?airportNewsID=e751ba19-0f80-4e8b-90ff-590bddc46025
.jpg)
درەو: 🔻 بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی بۆ چارەکی کۆتایی و تەواوی ساڵی 2024؛ 🔹 داهاتی گشتی کۆمپانیاکە لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024) بریتی بووە لە (34 ملیۆن و 749 هەزار) دۆلار، لە کاتێکدا لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2023) داهاتی کۆمپانیاکە (20 ملیۆن و 320 هەزار) دۆلار بووە، بەم پێیە داهاتەکەی بڕی (14 ملیۆن و 429 هەزار) دۆلار بە ڕێژەی (71%) زیادی کردووە. 🔹 داهاتی گشتی کۆمپانیاکە لە تەواوی ساڵی (2024) بریتی بووە لە (109 ملیۆن و 392 هەزار) دۆلار، لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) داهاتی کۆمپانیاکە (82 ملیۆن و 886 هەزار) دۆلار بووە، بەم پێیە داهاتەکەی بڕی (26 ملیۆن و 506 هەزار) دۆلار بە ڕێژەی (32%) زیادی کردووە. 🔹 تێکڕای بەرهەم لە هەردوو کێڵگەی (ئەتروش و سەرسەنگ) لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024) بریتی بووە لە (66 هەزار و 400) بەرمیل نەوت، لە کاتێکدا لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2023) تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکان (45 هەزار و 400) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکان بەتێکڕای ڕۆژانە (21 هەزار) بەرمیل بە ڕێژەی (46%) زیادی کردووە. 🔹 لە تەواوی ساڵی (2024)دا لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش)، بە تێکڕای کاری رۆژانە (59 هەزار و 500) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، لە کاتێکدا لە ساڵی (2023)دا تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکان (39 هەزار و 400) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکان بەتێکڕای ڕۆژانە (20 هەزار و 100) بەرمیل بە ڕێژەی (51%) زیادی کردووە. 🔹 بەرمیلێک نەوتی خاوی هەردوو کێڵگە نەوتییەکە بە کڕیاریانی ناوخۆ فرۆشراوە، لە چارەکی لە تەواوی ساڵی (2024)دا هەر بەرمیلێک نەوت بە بەتێکڕا فرۆشراوە بە (35 دۆلار و 65 سەنت). بەرهەمی نەوتی کێڵگەکانی (سەرسەنگ و ئەتروش) لە چارەکی سێیەم و کۆی ساڵی (2024) بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیای شاماران پترۆلیۆمی کەنەدی: لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024)دا، داهاتی گشتی کۆمپانیاکە (29 ملیۆن و 425 هەزار) بریتی بووە لە (34 ملیۆن و 749 هەزار) دۆلار، لە کاتێکدا لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2023) داهاتی کۆمپانیاکە (20 ملیۆن و 320 هەزار) دۆلار بووە، بەم پێیە داهاتەکەی بڕی (14 ملیۆن و 429 هەزار) دۆلار بە ڕێژەی (71%) زیادی کردووە. هاوکات داهاتی گشتی کۆمپانیاکە لە تەواوی ساڵی (2024) بریتی بووە لە (109 ملیۆن و 392 هەزار) دۆلار، لە کاتێکدا لە ساڵی (2023) داهاتی کۆمپانیاکە (82 ملیۆن و 886 هەزار) دۆلار بووە، بەم پێیە داهاتەکەی بڕی (26 ملیۆن و 506 هەزار) دۆلار بە ڕێژەی (32%) زیادی کردووە. کۆمپانیای شامارانی پترۆلیۆمی کەندی کە پشکی لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش) هەیە، ڕاگەیاندووە؛ تێکڕای بەرهەم لە هەردوو کێڵگەی (ئەتروش و سەرسەنگ) لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024) بریتی بووە لە (66 هەزار و 400) بەرمیل نەوت، لە کاتێکدا لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2023) تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکان (45 هەزار و 400) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکان بەتێکڕای ڕۆژانە (21 هەزار) بەرمیل بە ڕێژەی (46%) زیادی کردووە. لە تەواوی ساڵی (2024)دا لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش)، بە تێکڕای کاری رۆژانە (59 هەزار و 500) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، لە کاتێکدا لە ساڵی (2023)دا تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکان (39 هەزار و 400) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکان بەتێکڕای ڕۆژانە (20 هەزار و 100) بەرمیل بە ڕێژەی (51%) زیادی کردووە. بەرهەمی کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ کۆمپانیای شامارانی پترۆلیۆمی کەندی کە پشکی لە هەردوو کێڵگەی نەوتی (سەرسەنگ و ئەتروش) هەیە، ئەوەشی ڕاگەیاندووە، لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024) (وەک لە خشتە و چارتی هاوپێچدا هاتووە) لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ، بە تێکڕای کاری رۆژانە (36 هەزار و 400) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە بەهان ئاستی ئەو بەرهەمەی کە لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2023)دا بەرهەم هێنراوەو هیچ گەشە یان پاشەکشیەک ڕووی نەداوە. بەڵام لە تەواوی ساڵی (2024) بەرهەمهێنان لە کێڵگەی نەوتی سەرسەنگ بریتی بووە لە (34 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە لە کاتێکدا لە ساڵی (2023)دا تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە (29 هەزار و 600) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە بەتێکڕای ڕۆژانە (4 هەزار و 400) بەرمیل بە ڕێژەی (15%) زیادی کردووە. بەرهەمی کێڵگەی نەوتی ئەتروش بە گوێرەی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیاکە لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2024) لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش، بە تێکڕای کاری رۆژانە (30 هەزار) بەرمیل نەوت بەرهەمهێندراوە، لە کاتێکدا هەمان ماوەی ساڵی ساڵی (2023)دا تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە (9 هەزار) بەرمیل نەوت بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە بەتێکڕای ڕۆژانە (21 هەزار) بەرمیل بە ڕێژەی (233%) زیادی کردووە. ئەمە لە کاتێکدایە لە تەواوی ساڵی (2024) بەرهەمهێنان لە کێڵگەی نەوتی ئەتروش بریتی بووە لە (25 هەزار و 500) بەرمیل نەوتی رۆژانە، لە کاتێکدا لە ساڵی (2023)دا تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە (9 هەزار و 800) بەرمیل نەوتی ڕۆژانە بووە، بەم پێیە بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە بەتێکڕای ڕۆژانە (15 هەزار و 700) بەرمیل بە ڕێژەی (160%) زیادی کردووە. چارت و خشتە نرخی نەوتی فرۆشراو بەپێی ڕاگەیەندراوی کۆمپانیا نەوتییەکە، فرۆشی نەوت کێڵگەکانی (سەرسەنگ و ئەتروش) بۆ بازاڕی ناوخۆیی هەرێمی کوردستان بووە، لە چارەکی چوارەمی ساڵی 2024 بە تێکڕای نرخی هەر بەرمیلێک (33.74) دۆلار لە هەردوو کێڵگەکە، بە کۆی گشتی (15%) کەمترە لە (39.77) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک لە چارەکی چوارەمی ساڵی (2023)، (35.65) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک بۆ ساڵی دارایی 2024 (27%) کەمترە لە (48.87) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک لە ساڵی دارایی (2023)دا.
.jpg)
درەو: لەدوای جەنگی دووەمی جیهانیەوە و دابەشكردنی ئێران بەسەر وڵاتانی روسیا و ئەمریكا و بەریتانیا كە كوردستان دەكەوتە ژێر دەسەڵاتی روسیاوە، بۆیە هەر لە ساڵی 1941 ەوە بۆشاییەكی ئیداری لە ناوچەكە درو=وست بوو دەسەڵاتی حوكمی ئێران لەناوچەكەدا لاواز بوو، هەربۆیە بەسود وەرگرتن لە بارودۆخەكە و كۆبونەوەی ژمارەیەكی زۆری فەرماندە و سەركردەی كوردی پارچەكانی دیكەی كوردستان لە مهاباد لە رۆژی 22/1/1946 كۆماری كوردستان راگەیەنرا بەڵام لە 23/12/1946 واتا لەدوای 11 مانگ و یەك رۆژ سوپای ئێرانی گەیشتە ناو شاری مهاباد و سەركردەكانی كۆمارەكە دەستگیركران و دوای سێ مانگ لە دەستگیركردن و زیندانیكردنی قازیەكان بەرەبەیانی 31 ی ئازاری 1947 دوای نزیكەی یەك ساڵ لە دامەزراندنی كۆماری كوردستان لە مهاباد، پێشەوا قازی محەمەد سەرۆك كۆماری كوردستان, حەمەحوسێن خانی (سەیفی قازی ) وەزیری جەنگ و ئامۆزای پێشەوا قازی محەمەد و ئەبولقاسم سەدری قازی( برای پێشەواقازی محەمەد و نوێنەری مهاباد لە تاران) لە مەیدانی چوارچرای مهاباد لە سێدارەدان، لەو شوێنەی كە لە 22/1/1946 كۆماری كوردستانی لێراگەیەنرا. ئەو تاوانانەی كە لای رژێمی پادشایەتی درابوونە ئەستۆی قازیەكان: ـ گۆڕین و دەستكاریكردنی نەخشەی وڵاتی ئێران. ـ ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی و داگیركردنی بەشێك لە خاكی ئێران بە ناوی كوردستان. ـ بازرگانیكردنی نەوت لەگەڵ سۆڤیەت بەبێ ئاگاداری و ڕەزامەندی دەوڵەتی ناوەندی. ـ سازكردنی نەخشەی كوردستانی گەورە بەلكاندنی كوردستانی ئێران، عێراق، توركیا و سوریا. ـ هێنانەناوەی بێگانە و بەشێك لە خاكی ئێران خستنەژێردەستی (مەبەست مەلا مستەفا بارزانی)یە. ـ دانانی ئاڵای جیاواز بۆ كوردستان بە ئاڕمی چەكوش و داس بەشێوەی ئاڵای سۆڤیەت. ـ لێدانی سكەی پووڵ بۆ كوردستان بە وێنەی ڕووپیەی ڕوسی لەدوای جەنگی دووەمی جیهانیەوە و دابەشكردنی ئێران بەسەر وڵاتانی روسیا و ئەمریكا و بەریتانیا كە كوردستان دەكەوتە ژێر دەسەڵاتی روسیاوە، بۆیە هەر لە ساڵی 1941 ەوە بۆشاییەكی ئیداری لە ناوچەكە درو=وست بوو دەسەڵاتی حوكمی ئێران لەناوچەكەدا لاواز بوو، هەربۆیە بەسود وەرگرتن لە بارودۆخەكە و كۆبونەوەی ژمارەیەكی زۆری فەرماندە و سەركردەی كوردی پارچەكانی دیكەی كوردستان لە مهاباد لە رۆژی 22/1/1946 كۆماری كوردستان راگەیەنرا بەڵام لە 23/12/1946 واتا لەدوای 11 مانگ و یەك رۆژ سوپای ئێرانی گەیشتە ناو شاری مهاباد و سەركردەكانی كۆمارەكە دەستگیركران و دوای زیاتر لە سێ مانگ لە بەرەبەیانی 31/3/1947 قازی محەمەد و سەیفی قازی و سەدری قازی لە مەیدانی چوارچرای شاری مهاباد لەسێدارەدران. قازی محەمەد پێش لەسێدارەدانی وەسێتنامەیەك دەنوسێت كە ئەمە دەقەكەیەتی بسم‌اللە الرحمن الرحیم رۆڵە و برا عەزیزەكانم! برا بەش خوراوەكانم, میللەتە زوڵم لێكراوەكەم! وام لە دوایین ساتەكانی ژیانم‌دا, چەند ئامۆژگاری‌یەكتان دەكەم, وەرن بە خاتری خوا چیتر دوژمنایەتیی یەكتری مەكەن؛ یەك بگرن‌و پشتتان وەیەكتری بدەن, لە بەرابەر دوژمنی زۆردار‌و زاڵم بوەستن, خۆتان بە خۆرایی بە دوژمن مەفرۆشن, دوژمن هەر ئەوەندە ئێوەی دەوێ, تا كاری خۆتان پێ‌جێبەجێ دەكا‌و قەت بەزەیی پێتان‌دا نایە؛ لە هەر هەلێك‌دا بێ, قەت لێتان نابوورێ. دوژمنانی گەلی كورد زۆرن, زاڵمن, زۆردارن؛ بێ‌بەزەیین؛ رەمزی سەركەوتنی هەر گەل‌و نەتەوەیەك, یەكگرتن‌و یەكبوونە؛ پشتگیریی تەواوی میللەتە. هەر میللەتێك یەكیەتیی‌‌و تەبایی نەبێ, هەر دەم ژێردەستی دوژمنانی دەبێ, ئێوە گەلی كورد! هیچتان لە گەلانی سەر ئەم گۆی زەویە كەمتر نیە, بەڵكوو لە پیاوەتی‌‌و غیرەت‌و لێهاتوویی؛ لە زۆر لەو گەلانەی رزگار بوون لە پێشترن. ئەو میللەتانەی كە لە چنگی دوژمنە زۆردارەكانیان رزگاریان بوو, وەك ئێوەن؛ بەڵام ئەوانەی خۆیان رزگار كردوە, یەكیەتییان لە نێوان‌دا هەبووە؛ با ئێوەش وەكوو هەموو گەلانی رووی زەوی, چیتر ژێردەست نەبن؛ هەر بە یەكگرتن‌و حەسوودی بەیەك نەبردن‌و خۆنەفرۆشتن بە دوژمنان لە دژی نەتەوەكەمان دەتوانن رزگار بن. براكانم! چیتر فریوی دوژمن مەخۆن؛ دوژمنی كورد لە هەر رەنگ‌و دەستە‌و قەومێك بێت, هەر دوژمنە, بێ‌روحمە, بێ‌ویژدانە؛ روحمتان پێ‌ناكا, بەیەكترتان بەكوشت دەدا؛ تەماحو وەبەر دەنێ؛ بە درۆ‌و فڕ‌وفێل بەگژ یەكترودا دەكا؛ لەناو هەموو دوژمنەكانی گەلی كورد, دوژمنی عەجەم لە هەموویان زاڵمتر‌و مەلعوونتر‌و خوانەناستر‌و بێبەزەییترە؛ لە هیچ تاوانێك بەرانبەر بە گەلی كورد دەست ناگێڕێتەوە؛ هەر بە درێژایی مێژوو لەگەڵ گەلی كورد, غەرەز‌و كینەی ریشەداری هەبووە‌و هەیەتی. = تەماشا كەن, بڕوانن تەواوی گەورە پیاوانی گەلەكەتان, لە سمایل ئاغای شكاكەوە بگرە؛ تا جەوهەر ئاغای برای‌‌و هەمزە ئاغای مەنگور‌و چەند‌و چەندین مرۆڤی دیكە, هەر هەموویان بە فریودان, ئارامیان كردنەوە‌و خەڵكیان لە پشت كردنەوە‌و ئینجا زۆر نامەردانە, كوشتیانن؛ هەموو ئەوانەیان بە سوێند‌و قورئان فریو دان كە گویا عەجەم نییەتی خێری لە گەڵیان‌دا هەیەو چاكەیان لەگەڵ‌‌دا دەكات, بەڵام هەر كوردە خۆش باوەڕە‌و بە سوێند‌و سۆزی عەجەم فریوی خواردوە‌و باوەڕی پێ هێناون؛ كەچی تا ئێستاش بە درێژایی مێژوو, كەس نەیدیوە تاكوو جارێكیش عەجەم بە سوێند‌و وادە‌و ئەو پەیمانانەی كە بە سەرانی كوردی داوە, وەفای پێ‌بكا‌و وادەكانی لەگەڵ كورد بەجێ بگەیەنێ؛ هەر هەمووی درۆ‌و فڕ‌وفێڵ بووە. جا وا من وەكوو برایەكی چووكەی ئێوە, لە رێگای خوادا, بۆ خاتری خودا پێتان دەڵێم: یەكتر بگرن‌و قەت پشتی یەكتر بەرمەدەن. دڵنیا بن ئەگەر عەجەم هەنگوینتان بداتێ, دیارە ژەهری تێ‌كردوە. بە سوێند‌و بەڵێنی درۆی عەجەم فریو مەخۆن؛ كە ئەگەر هەزار جار دەست لە قورئانی پیرۆزیش بدا‌و بەڵێنتان پێ‌بدا, دڵنیا بن مەبەستی فریودانی ئێوەیە, تاوەكوو فێڵێكتان لـێ‌بكا. وا من لە دوایین ساتەكانی ژیانم‌دا بە خاتری خودای گەورە ئامۆژگاریتان دەكەم, پێتان دەڵێم‌و خوا بۆ خۆی دەزانێ كە من ئەوەی لە دەستم هات, بە سەر‌و بەگیان‌و تێكۆشان, بە ئامۆژگاری‌‌و رێنوێنی‌‌و رێگەی راست نیشاندانی ئێوە, درێغیم نەكردوە. ئێستاش لەو ساتەدا‌و لەو بارودۆخەدا, دیسان پێتان رادەگەیەنم كە چیتر فریوی عەجەم نەخۆن‌و باوەڕ بە سوێند‌و دەست لە قورئان دان‌و بەڵێن‌و سۆزەكانیان مەكەن. چونكە عەجەم نە خوا دەناسن‌و نە باوەڕیان بە خوا‌و پێغەمبەر هەیەو نە باوەڕیان بە رۆژی قیامەت‌و حساب‌و كیتاب هەیە. لە لای ئەوان ئێوە هەر لەبەر ئەوەی كە كوردن, با موسڵمانیش بن, تاوانبار‌و مەحكوومن, بۆ وان دوژمنن؛ سەر‌و ماڵ‌‌و گیانتان بۆ ئەوان حەڵاڵە‌و بە غەزای دەزانن, بەڵێنم وانەبوو من بڕۆم‌و ئێوە بە دەست ئەو دوژمنە دڵڕەشانەوە بەجێ بهێڵم, زۆر جاریش بیرم لە رابردوو‌و گەورە پیاوانمان كردۆتەوە, كە عەجەم بە فریو‌و سوێند‌و درۆ‌و حیلە گرتوویانن‌و كوشتوویانن, چونكە لە مەیدانی نەبەردیدا پێیان نەوەستان‌و نەیان توانیوە لە بەرانبەریان‌دا رابوەستن, ناچار بە درۆ‌و فڕ‌وفێڵ هەڵیان خەڵەتاندوون, كوشتوویانن. من ئەوانم هەر هەموویان لەبیر بوو؛ قەتیش باوەڕم بە عەجەمان نەكردوە؛ بەڵام عەجەم لە پێش گەڕانەوەیان بۆ ئێرە چەندین جار وەڵام‌و راسپاردەیان بە نامە‌و بە ناردنی كەسی ناوداری كوردو فارس بە دانی بەڵێن‌و پەیمانی یەكجار زۆر‌و بۆرەوە كە دەوڵەتی عەجەم‌و شا خۆی نیەتی خێریان هەیەو ئامادە نین تەنانەت دڵۆپێك خوێن لە كوردستان بڕژێ. ئێستا ئێوە ئەنجامی بەڵێنەكانیان بە چاوی خۆتان دەبینن؛ ئەگەر سەرانی هۆز‌و عەشیرەتە كوردەكانمان خیانەتیان نەكردبا‌و خۆیان بە حكوومەتی عەجەم نەفرۆشتبا, ئێمەو ئێوە‌و كۆمارەكەمان وای بەسەردا نەدەهات. ئامۆژگاری‌‌و وەسیەتم ئەوەیە: با منداڵەكانتان بخوێنن, چونكە ئێمەی میللەتی كورد هیچمان لە میللەتانی دیكە كەمتر نیە, ئیللا خوێندن نەبێ؛ بخوێنن بۆ ئەوەی لە كاروانی گەلان دوا نەكەون, هەر خوێندن چەكی كوشندەی دوژمنە. دڵنیا بن‌و بزانن ئەگەر تەبایی‌‌و یەكگرتن‌و خوێندەواریتان باش بێ؛ زۆر باشیش بەسەر دوژمنانتان‌دا سەردەكەون, ئێوە نابێ بە كوشتنی من‌و برا‌و ئامۆزاكانم چاوتان بترسێ, هێشتا دەبێ زۆر كەسی دیكەی وەكوو ئێمە لەو رێگایەدا ]گیانی خۆیان[ بەخت بكەن؛ تا دەگەنە ئاوات‌و مەبەستتان. دڵنیام لە دوای ئێمەش زۆر كەسی دیكە هەر بە فێڵ‌‌و دووڕوویی لە بەین دەبرێن. دڵنیام زۆر لەوانەی لە دوای ئێمەش دەكەونە داوی فڕ‌وفێڵی عەجەمان, لە ئێمەش زاناتر‌و لێهاتووتر دەبن, بەڵام هیوادارم كوشتنی ئێمە ببێتە پەند‌و عیبرەت بۆ دڵسۆزانی گەلی كورد. وەسیەتێكی دیكەم بۆ ئێوە ئەوەیە كە لە خوای گەورە داوا بكەن, هەر چیەكتان بۆ سەرفرازیی ئەو گەلە كرد, كۆمەكتان لە ئەو بۆ بێ؛ دڵنیام خوای گەورە سەرتان دەخا‌و كۆمەكتان دەكا. رەنگە بڵێن ئەی بۆ من سەرنەكەوتم, لە وەڵام‌دا دەڵێم: بەو خوایە من سەركەوتووم؛ چ نیعمەتێك‌و چ سەركەوتنێك لەوە گەورەترە كە ئێستا وا من لە رێگەی گەل‌و میللەت‌و وڵاتەكەم‌دا, سەر‌و ماڵ‌‌و گیانم لە پێناوی ئەودا دادەنێم, باوەڕ بكەن من خۆم لە دڵمەوە ئارەزووم بوو, ئەگەر مردم بە مەرگێك بمرم كە لە حزووری خوا‌و رەسووڵی خوا‌و گەل‌و میللەتەكەم‌دا, روو سوور بم؛ بۆ من ئەو مەرگە سەركەوتنە. خۆشەویستەكانم! كوردستان ماڵی هەموو كوردێكە؛ هەر وەكوو لە ماڵەوەدا ئەندامانی ئەو ماڵە هەر كەس لە هەر جۆرە كار‌و كردەوەیەك‌دا دەیزانێ, ئەو كارەی پێ‌دەسپێرن, ئیتر كەس مافی چاوچنۆكیی پێ‌نیە, كوردستانیش هەر ئەو ماڵەیە؛ ئەگەر زانیتان كەسێك لە ئەندامانی ئەو ماڵە كارێكی لە دەست دێ؛ لێی گەڕێن با بیكا. ئیتر نابێ بەرد بخەنە سەر رێی‌‌و نابێ بەوە دڵگیر بن كە یەكێك لە ئێوە بەرپرسیارەتیی گەورەی بەدەستەوەیە. ئەگەر كاری گەورە كەوتۆتە سەر شانی كەسێك‌و بەڕێوەی دەبا, دیارە لێی دەزانێ‌‌و بەرپرسیارەتیی گەورەتریش ]ی[ لە بەرانبەر ئەو ئەركەدا هەیه. دڵنیابە برا كوردەكەت هەر چاكترە؛ دوژمن كینەی لە دڵە‌و ئەگەر من بەرپرسیاریەتیی گەورەم لە سەرشانی نەبوایە, ئێستا لەژێر داری سێدارەدا رانەدەوەستام. بۆیە نابێ لەگەڵ یەكتری‌دا چاوچنۆك بن. ئەوانەی فەرمانی ئێمەیان بەجێ نەدەگەیاند, نەك هەر فەرمان جێبەجێ نەكردن, بەڵكوو بە تەواوی دوژمنایەتییان دەكردین, لەبەر ئەوەی خۆمان بە خزمەتكاری خەڵكی خۆمان دەزانی, ئێستا ئەوان لەنێو ماڵ‌‌و منداڵی خۆیان, لە شیرین خەودان, بەڵام ئێمە بە ناوی خزمەتكردن بە میللەت, وا لە ژێر داری سێدارەین‌و خەریكم دوایین ساتەكانی ژیانم بەم وەسیەت نامەیە تەواو دەكەم؛ جائەگەر منیش بەرپرسیارەتی گەورەم لەسەر شان نەبووایە, ئێستا منیش وەك ئێوە لە ناو خاوخێزان‌و ماڵی خۆم لە شیرین خەودا دەبووم, ئەوەی كە ئامۆژگاریتان بۆ دوای خۆم دەكەم, ئەمەش یەكێكە لەو بەرپرسیارەتیانەی كە لەسەر شانمە, دڵنیام ئەگەر كەسێكی دیكە لە ئێوە؛ بەرپرسیارەتیی‌یەكانی منی وەئەستۆی خۆی گرتبا, ئێستا ئەو لە شوێنی من لە ژێر سێدارە دەبوو. وا من بە مەبەستی رەزایەتی خودا‌و بە پێی بەرپرسیارەتی سەرشانم, وەكوو كوردێكی خزمەتكاری گەل‌و لە رێگای كاری چاك‌دا (امر بالمعروف) ئەو چەند ئامۆژگارییەم كردن كە هیوادارم لەمەودوا عیبرەت وەربگرن‌و بە تەواوی گوێ لە ئامۆژگارییەكانم بگرن. بە هیوای خوای گەورە بەسەر دوژمنانتان‌دا سەركەون. 1ـ باوەڕتان بە خودا‌و (ماجاْ من عنداللە)و پەرستنی خودا‌و پێغەمبەر (د.خ)و بەجێگەیاندنی ئەركی ئایینی پتەو بێ. 2ـ یەكیەتی‌‌و تەبایی لە نێوان خۆتان‌دا بپارێزن, كاری نەشیاو لە بەرانبەر یەكتردا مەكەن‌و چاوچنۆك مەبن؛ بە تایبەت لە بەرپرسیاریەتی‌‌و خزمەت كردن‌دا. 3ـ خوێندن‌و زانست‌و پلەی زانیاریتان بەرنە سەرەوە؛ بۆ ئەوەی كەمتر فریوی دژمنان بخۆن. 4ـ باوەڕ بە دوژمنان مەكەن, بە تایبەت بە دوژمنی عەجەم, چونكە بە چەند هۆ‌و رێگاوە عەجەم دوژمنی ئێوەیە, دوژمنی گەل‌و نیشتمان‌و ئایینتانە. مێژوو سەلماندویەتی كە بەردەوام لە كورد بە بەهانەیە‌و بە كەمترین تاوان دەتانكوژێ‌‌و لە هیچ تاوانێك بەرانبەر بە كورد دەست ناگێڕیتەوە. 5ـ بۆ چەند رۆژێك ژیانی بێ قیمەتی ئەم دنیایە خۆتان مەفرۆشن بە دوژمن, چونكە دوژمن دوژمنە‌و جێگەی هیچ باوەڕ پێكردنێك نیە. 6ـ خیانەت بە یەكتری مەكەن, نەخیانەتی سیاسی‌‌و نە گیانی‌‌و ماڵی‌‌و نامووسی, چونكە خیانەتكار لای خودا‌و مرۆڤ سووك‌و تاوانبارە, خیانەت بە رووی خیانەتكاردا دەگەڕێتەوە. 7ـ ئەگەر یەكێك لە ئێوە توانی كارەكانی ئێوە بە بێ خیانەتكردن ئەنجام بدا, هاوكاری بكەن, نەوەك لە پێناوی چاوچنۆكی‌‌و بەخیلیدا دژی بوەستن, یان خوا نەكا لەسەری ببن بە جاسووسی بێگانە. 8ـ ئەو شوێنانەی لە وەسیەتنامەكەدا نووسیومە بۆ مزگەوت‌و نەخۆشخانە‌و قوتابخانە؛ ئێوە هەمووتان داوای بكەن تا دەكرێ‌‌و سوودیان لـێ‌وەردەگیرێ. 9ـ ئێوە لە خەبات‌و هەوڵ‌‌و تێكۆشان مەوەستن؛ تا وەك هەموو گەلانی دیكە لە ژێر چەپۆكی دوژمنان رزگارتان دەبێ, ماڵی دنیا هیچ نیە, ئەگەر وڵاتێكو هەبێ, سەربەستی‌یەكو هەبێ؛ ماڵ‌‌و خاك‌و نیشتمانەكە‌و هی خۆتان بێ, ئەو كاتە هەموو شتێكتان هەیە, هەم ماڵ, هەم سەروەت, هەم دەوڵەت‌و ئابڕوو‌و نیشتمانیشتان دەبێ. 10ـ من پێم وا نیە حەقی خودا نەبێ, حەقی دیكەم لەسەر بێ؛ بەڵام ئەگەر كەسێك لای وابوو, لە كەم تا زۆر شتێكی لای منە, سەروەتی زۆرم جێ هێشتوە, با بچێ لە واریسانم داوا بكا‌و وەری بگرێتەوە. تا ئێوە یەكتر نەگرن, سەرناكەون؛ زوڵم‌و زۆر لە یەك مەكەن, چونكە خوا زۆر زوو زاڵم لەبەین دەبا‌و نابوودی دەكا, ئەوە بەڵێنی خواوەندە بێ‌كەم‌و زیاد, زاڵم دەڕووخێ‌‌و نابوود دەبێ, خوا تۆڵەی زوڵمی لـێ‌دەكاتەوە. هیوادارم ئەوانە لەگوێ بگرن و خوا سەركەوتووتان بكا خزمه تگوزاری گه ل و نیشتمان قازی محەممەد كۆماری كوردستان
.jpg)
درەو: لە راگەیەندراوێكدا كۆمپانیای پیشەسازی نەوتی كوردستان “ئەپیكۆر” رایگەیاندووە: کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی بواری نەوت و حکوومەتی ھەرێمی کوردستان بە نیازێکی پاکەوە دەستیان بە گفتوگۆ کرد لەگەڵ حکومەتی عێراق و نوسینگەی سەرۆکوەزیرانی فێدراڵ محەممەد شیاع سوودانی، بە ئامانجی گەیشتن بە بڕیارێک بۆ دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوت لەرێگەی بۆری عێراق-تورکیا، بەشێوەیەک ئەو بڕیارە ھاوتەریب و گونجاو بێت لەگەڵ رێککەوتنە یاساییەکانمان و بوودجەی عێراق. ئەمڕۆ بۆمان روونبوویەوە وەزارەتی نەوتی عێراق ئامادە نیە گفتوگۆ لەسەر چارەسەرێک بکات کە تێیدا رێز لە گرێبەستەکانی ئێمە بگرێت، ھەوڵدەدات پرۆسە و رێگەیەک بگرێتەبەر کە بەشێوەیەکی تاکلایەنە جێگرەوەیەک بۆ چوارچێوە یاساییەکە و گرێبەستە بەرکارەکانمان لەگەڵ حکوومەتی ھەرێمی کوردستان دابنێت. ئەم ھەنگاوانەی وەزارەتی نەوتی حکومەتی عێراق قبوڵکراو نین، کۆمپانی ا ئەندامەکانی کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان (ئەپیکور)، ئامادە نین دەستبە ھەناردەکردنەوەی نەوت بکەن، ھەتا ئەوکاتەی پابەندبوونێک لە حکومەتی عێراقەوە نەبێت و تێدا رێز لە گرێبەستەکانمان بگرێت، لەگەڵ ئەوەشدا پابەندبوون و دڵنیایی ھەبێت لەبارەی شێوزای وەرگرتنی پارەی فرۆشی نەوت، لە رابردوو و بۆ داھاتووش.
.png)
.png)
.png)
