درەو: راپۆرتی: رێكخراوی روونبین بۆ شەفافیەت  حكومەتی هەرێمی كوردستان لە مانگی حوزەیراندا زیاتر لە (12 ملیۆن) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، زۆرترین فرۆشی نەوتی هەرێم بە یۆنان فرۆشراوە بە (26%) و (5%)ی بە ئیسرائیل فرۆشتووە.  بۆ مانگی شەشەممە لە سەر یەک ڕێکخراوی ڕوونبین زانیاری لەسەر نەوتی بارکراوی هەرێم لە بەندەری جیهانی تورکیا بڵاو دەکاتەوە، بە پێی ئەو داتایانەی لەبەردەستی ڕوونبینە لەمانگی حوزەیراندا کڕیارانی نەوتی خاوی هەرێم بڕی ١٢٫٣٧٦٫٠٤٤ بەرمیل نەوتیان لە بەندەری جیهانی تورکیا بارکردووە. ئەم بڕانە تەنها نەوتی بارکراوی کەشتییەکانە، بەمانای کۆی بەرهەم و فرۆشی نەوتی هەرێم نایەت. لەو مانگەدا بڕی ١٨ کەشتی قەبارە جیا بارکراون و لە لایەن چەند کۆمپانیایەکەوە. نەوتی هەرێم بۆ ٧ وڵات ڕۆشتووە کە سەرجەمیان لە ئەوروپا بووە. لە مانگی حوزەیراندا زۆرترین نەوتی هەرێم KBT بەم شێوەیە فرۆشراوە: یۆنان ( ٣,١٩٩,٩٩٠ )بەرمیل بووە دەکاتە ڕێژەی ٢٦٪ و  ئیتالیا بڕی ( ٣,١٧٦,٠٧٥ )بەرمیلی بۆ چووە رێژەی ٢٥٪ .  ئیسپانیا ( ١,٥٩٩,٩٩٥ )بەرمیل ڕێژەی ١٣٪ و کرواتیا بڕی( ١,١٩٩,٩٩٤ )بەرمیل ڕێژەی ١٠٪   بولگاریا بڕی ( ٦١١,٦٤٠)  ئیسرائیل  بڕی ( ٥٩٩,٩٩٧) بەرمیل. ڕۆمانیا بڕی ( ٥٩٩,٩٩٧) بەرمیل.  دوو بار کۆی بڕەکانیان بریتی بووە لە ١,٣٨٨,٣٥٦ ئاراستەکەی نەزانراوە بۆ کوێ چووە. خشتەی نەوتی بارکراوی هەرێم لەبەندەری جیهان- مانگی حوزەیران-٢٠٢١ ڕێکخراوی ڕوونبین بۆ شەفافییەت لە پرۆسەکانی نەوت بەردەوام لە ساڵی نوێ وە مانگانە خشتەی ناوی کڕیارانی نەوت وناوی کەشتی و بڕی نەوتی بارکراو، بەرواری بارکردن و شوێنی گەشتنی نەوتی هەرێم بڵاو دەکاتەوە. هەروەها بە چەند خشتەیەک نەوتی بارکراوی ساڵانی ڕابوردوشی بڵاو کردووەتەوە.  

 (درەو): مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان دەستخۆشی لە فراكسیۆنی حزبەكەی لە پەرلەمانی كوردستان كردووە كە هەفتەی رابردوو ستایلی كاركردنی خۆیان لە بەرگرییەوە گۆڕیوە بۆ هێرشكردن و رەخنەی توند، هەڵوێستێك كە بەهۆیەوە دوو وەزیری حكومەت كە یەكێكیان سەربە بزوتنەوەی گۆڕان و ئەوی تر سەربە یەكێتییە نیگەران بوون و بایكۆتی كۆبونەوەكانی حكومەتیان كرد و سبەینێش كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانە.. سەردانەكەی فراكسیۆن بۆلای بارزانی دوێنی فراكسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی كوردستان سەردانی بارەگای بارزانی سەرۆكی حزبەكەیان كرد. بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، لەم دیدارەدا لەگەڵ فراكسیۆنی حزبەكەی، مەسعود بارزانی دەستخۆشی و ستایشی ئەندامانی فراكسیۆنی پارتی كردووە، بەتایبەت دەستخۆشی لە ئەداو هەڵوێستەكانیان كردووە لە كۆبونەوەكەی 28/6/2021ی پەرلەمانی كوردستان و پەرۆشی و بەرگرییان لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم. بارزانی بە ئەندامانی فراكسیۆنی پارتی راگەیاندووە، هەوڵێك هەیە بۆ شكستپێهێنانی كابینەی نۆیەم، بۆیە داواتان لێدەكەم بەرگریكاری جدی بن لە كابینەكەو ئەزمونی حوكمڕانی هەرێمی كوردستان و چاو لە گەندەڵی و خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات لەلایەن هەركەسێكەوە بێت، مەپۆشن. ئەم دەستخۆشی و بەرزنرخاندنەی بارزانی بۆ فراكسیۆنی پارتی لەكاتێكدایە، هەریەك لە (خالید شوانی) وەزیری هەرێم بۆ پەیوەندییەكان لەگەڵ بەغداد لەسەر پشكی یەكێتی و (ئاوات شێخ جەناب) وەزیری دارایی لە پشكی بزوتنەوەی گۆڕان نیگەرانن لە هەڵوێست و قسەو لێدوانەكانی ئەندامانی فراكسیۆنی پارتی و پێیانوایە پارتی لەو كۆبونەوەی پەرلەماندا بە ئەنقەست ویستویەتی بەرپرسیارێتی هەموو گەندەڵی و شكستەكانی حكومەت بخاتە ئەستۆی ئەوان. بەشداری كۆبونەوەی سبەینێ دەكەن. نزیكەی (١٠) رۆژە ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابوری، سەری نەكردووە بەدیوانی وەزارەتەكەیداو بایكۆتی كۆبونەوەی هەفتەی پێشووی ئەنجومەنی وەزیران و كۆبونەوەی ئەم هەفتەیەی ئەنجومەنی باڵای ئابوری هەرێمی كرد. ئەو دوو كۆبونەوەی كە ئاوات شێخ جەناب بایكۆتی كرد، زۆرینەی تەوەرەكانی پەیوەستن بوون بە لایەنی دارایی و ئابورییەوە. لە كۆبونەوەكەی ئەنجومەنی باڵای ئابوریدا كە (4) بڕگە گفتوگۆی لەسەركرا، زۆرینەی بڕگەكانی تایبەت بوون بە وەزارەتەكەی ئاوات شێخ جەنابەوە: بڕگەی یەكەم: هۆكاری كەمبوونەوەی داهاتەكانی ناوخۆ و چۆنیەتی زیادكردنەوەی داهاتەكان بڕگەی دووەم: وەبەرهێنان و بڕیاری شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكان بڕگەی سێیەم: چۆنیەتی كەمكردنەوەی خەرجیەكانی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت بڕگەی چوارەم: دۆسیەی ئابوری و پلانی ئابوری بڕیارە سبەینێش ئەنجومەنی وەزیران كۆببێتەوە، لەسەر چەند تەوەرێكی تایبەت: تەوەری یەكەم: گفتوگۆكردن لەسەر چونی تیمی حكومەت بۆ پەرلەمانی كوردستان تەوەری دووەم: رێكخستنەوەی داهات و خەرجیەكان و باج و رسومات تەوەری سێیەم: هەمواری یاسای (تەئمین)ی كە سەربە وەزارەتی داراییە بە پێی بەدواداچوونەكانی (درەو) سبەی ئاوات شێخ جەناب و خالید شوانی دەگەڕێنەوە كۆبونەوەكانی ئەنجومەنی وەزیران و سبەینێش بەشداری كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیران دەكەن، یەكێك لەبڕگەكانی كۆبونەوەكەی سبەینێی ئەنجومەنی وەزیران گفتوگۆكردن دەبێت لەسەر ئەنجامی چونی تیمی حكومەت بۆ پەرلەمانی كوردستان.  مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی باڵای ئابوریدا دەستخۆشی لە تیمی حكومەت كردووەو رایگەیاندووە" پێویست نەبوو وەزیری دارایی نیگەران بێت، چونكە رۆژانە قسە لەسەر هەموومان دەكرێت، قسەكردن لەسەر هەریەكێك لەئێوە قسەكردنە لەسەر هەموو حكومەت، ئێمە بەیەكەوە بەرپرسین لە حكومەتە لە باشی و خراپی پێكەوە بەرپرسین".  

شيكاري: درةو لەدوای ڕاگەیاندنی ئابوری سەربەخۆوە لە ساڵی ٢٠١٤ حکومەتی هەرێم زیاتر لە  ( ملیارێك) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، ئەمە لە کاتێکدایە وەک وەزیری سامانە سروشتییەکان دەڵێت: "هەر بەرمیلە نەوتێک (٦٠) ملیۆن ساڵی پێویستە تا درووست دەبێتەوە". ئەو بڕە نەوتەی هەناردەی کردووە،  بەهاکەی نزیکەی (٦٠) ترلیۆن دینار  بووە و  دوای خەرجی نزیکەی (٣٦) ترلیۆن دیناری بۆ هەرێم ماوەتەوە. لە کاتێکدا ئەو پشکەی لە یاساکانی بودجەی ساڵانی (٢٠١٤-٢٠٢١) لە دەستی داوە زیاتر لە (٨٢) ترلیۆن دینار بووە. جیاوازییەکەش زیاتر لە (46) ترلیۆن دینارە. ئەمەش نزیکە لە هەمان ئەو بڕە پارەیەی حکومەتی هەرێم قەرزارەو بڕەکەی (45) ترلیۆن و 873ملیار ) دینارە و بەشی هەرە زۆریشی قەرزی موچە خۆرانی هەرێمی کوردستانە.    سەرەتای قەیرانەکە هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی ناوەندی عێراق ماوەی (14) ساڵە لەسەر پرۆسەی بەرهەمهێنان‌و هەناردەكردنی نەوت ڕووبەڕووی یەكتر دەبنەوە، دوای ئەوەی پەرلەمانی كوردستان لە 2007 یاسای نەوت‌و گازی هەرێمی كوردستانی پەسەندكرد و حكومەتی هەرێمیش دەستی كرد بە ئیمزاكردنی گرێبەستی نەوتی. هەربۆیە لە کۆتاییەکانی تەمەنی کابینەکەی (نوری مالیکی-سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتی عێراق) وەکو فشارێک بۆ سەربەخۆ فرۆشتنی نەوتی هەرێم، پشکی هەرێمی کە بودجەی گشتی عێراق ڕاگرت. دواتر حكومەتی ئەوکاتی عێراق بە سەرۆكایەتی (حەیدەر عەبادی) كە لە 8ی ئەیلولی 2014 پێكهات، هیوایەكی تری بە خەڵكی هەرێمی كوردستان بەخشی، كە دەتوانێت كۆتایی بە بڕینی پشكی بودجەی هەرێم بهێنێت، بەتایبەت كاتێك كە وەزارەتی نەوتی عێراق بە (عادل عەبدولمەهدی) "دۆستی كورد"سپێردرا. عادل عەبدولمەهدی رۆڵی ئیجابی بینی لە ئیمزاكردنی رێكەوتنی 13/11/2014 نێوان هەولێر و بەغدا، كە دواتر ئەو رێكەوتنە لە ناو یاسای بودجەی 2015ی عێراقدا پەسەندكرا. بەپێی ئەو رێكکەوتنە، هەرێمی كوردستان رۆژانە (250) هەزار بەرمیل نەوتی خۆی‌و (300) هەزار بەرمیل نەوتی كەركوك لە رێگەی بۆری كوردستان – جەیهانی توركیەوە ڕادەستی كۆمپانیای بە بازاڕكردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) دەكات. لەبەرامبەردا حكومەتی عێراق لە17%ی بودجەی عێراق (یەك ترلیۆن ‌و 200 ملیار) دینار بۆ هەرێمی كوردستان دەنێرێت. هەر بەپێی رێکكەوتنەكە ئەگەر هەر لایەنێك لەم دوو لایەنە پابەند نەبوو بە رێكەوتنەكەوە، لایەنەكەی تر دەتوانێت رێكەوتنەكە لای خۆیەوە رابگرێت. لە سێ‌ مانگی یەكەمی 2015دا حكومەتی هەرێمی كوردستان بە پاساوی كێشەی تەكنیكی نەیتوانی پابەندبێت بەو بەرپرسیارێتیەی كە بەپێی رێكەوتنەكە لە ئەستۆی بوو، كە بریتی بوو لە رەوانەكردنی (550)هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە. بەڵام دوای ئەنجامدانی چەند كۆبونەوەیەكی هاوبەش، حكومەتی عێراق ڕازیبوو بەوەی رێكکەوتنەكە بەردەوام بێت، بەمەرجێك دوای ئەو سێ‌ مانگە حكومەتی هەرێم نەوتی زیاتر هەناردە بكات، لەو بڕەی كە بۆی دیاریكراوە لەرێكەوتنەكەدا. لەو کات بەدواوە نە حکومەتی هەرێم توانیویەتی پابەندی ئەو ڕێککەوتنە یەک لەدوای یەکانەبێت کە لەگەڵ حکومەتی عێراق ئەنجامی داون، نە حکومەتی عێراقیش وەک پێویست پابەندبووەو بەردەوام هەوڵی ئەوەی داوە ڕێ لە سەربەخۆ فرۆشتنی نەوتی هەرێم بگرێت، تا دۆخەکە گەیشت بە ئەمری واقع. بەڵام هەرگیز حکومەتی هەرێمی کوردستان نەیتوانی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی خۆیەوە ئەو بۆشاییە داراییە پڕ بکاتەوە، کە بەهۆی بڕینی بەشە بودجەی عێراقەوە توشی بوو. گەورەترین زیانە داراییەکانی ئابوری سەربەخۆ یەکەم؛ پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق، قۆناغی (٢٠٠٤-٢٠١٤) پێش بڕیاری ئابوری سەربەخۆ، لەچوارچێوەی پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراقدا مانگانە لە بەغدادەوە بڕێکی گەورەی بودجە لە عێراقەوە ڕەوانەی هەرێمی کوردستان دەکرا بەجۆرێک لە دوای ساڵی 2004 -2014، کە حکومەتی فیدراڵ 17%ی بودجەی ناردووە بۆ هەرێم، بەپێی سەرچاوەکان ئەو پارانەی دەست حکومەتی هەرێم کەوتووە لە ڕێگەی بەشە بودجەی هەرێم لە حکومەتی فیدراڵ، کە لە ساڵی 2004ەوە تا ساڵی 2014 بەردەوام بوو، بریتیبووە لە (بڕوانە چارتی ژمارە (١))؛ چارتی ژمارە (١) ساڵی 2014 بەهۆی شەڕی داعش‌و گرفتەكانی پێكهێنانی حكومەتی ناوەندی هیچ پێشنیارێكی بودجە نەبوو، بەڵكو دەسەڵاتی خەرجییەكان درابوو بەوەزارەتەكان، بەشی هەرێمیش بڕا . هاوکات بەپێی توێژینەوەیەکی (فەرمانگەی توێژینەوەو لێکۆڵینەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق) لە تشرینی یەکەمی 2020 بڵاوکراوەتەوە، هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2005-2019  (96) ترلیۆن و (196) ملیار و(503) ملیۆن دیناری لە بەغدا وەرگرتووە، لە بەرامبەردا تەنها (2) ترلیۆن و (273) ملیار و (430) ملیۆن دینار داهاتی گەڕاندووەتەوە بۆ ناوەند.  دووەم؛ پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق، قۆناغی (٢٠١٤-٢٠٢١) لەدوای سالی (2014)ەوە دۆخەکە بەشێوەیەکی ترە، ئەگەرچی یاساکانی بودجەی (2014-2021) پشکی هەرێمی کوردستان دیاریکراوە، بەڵام بەهۆی ڕادەستنەکردنی نەوتی هەرێم و سەربەخۆیی ئابوری هیچ کات ئەو بڕەی وەک پشکی هەرێم دیاریکراوە، وەک خۆی نەنێدراوە، بۆ نمونە بڕوانە خشتەی ژمارە (1)؛ خشەی ژمارە (1) پشکی هەرێم لە بودجەی عێراق (2021-2014) (دینار) تێبینییەکان دەربارەی خشەی ژمارە (1)  1.    حکومەتی عێراق لە ساڵی 2020 یاسای بودجەی نەبووە. 2.    سێ مانگی سەرەتای 2020، هەموو مانگێک 453 ملیار لە عێراقەوە بۆ هەرێمی کوردستان هاتووە. 3.    تا ئێستا (6) مانگی مانگی ساڵی (2021) تێپەڕیوە، بەڵام حکومەتی عێراق هیچ بڕە پارەیەکی بۆ هەرێم نەناردووە، گریمانەی ئەوەمان کردووە لە (6) مانگی داهاتووشدا هیچ بڕە پارەیەک نەنێرێت. شیکاری خشەی ژمارە (1) 1.    پشکی هەرێمی کوردستان لەماوەی نێوان ساڵی (2014-2021) بریتی بووە لە بڕی (97) ترلیۆن و (540) ملیار و (995) ملیۆن دینار بووە. 2.    تەنها بڕی (14) ترلیۆن و (729) ملیار و (533) ملیۆن دینار ڕەوانەی هەرێمی کوردستان کراوە. 3.    بڕی (82) ترلیۆن و (757) ملیار و (422) ملیۆن دینار لە پشکی هەرێمی کوردستان ڕاگیراوە. سێیەم؛ داهاتی فرۆشی نەوتی هەرێم لە چوارچێوەی ئابوری سەربەخۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی ئابوری سەربەخۆ لەماوەی ساڵی (2004) بۆ نیوەی یەکەمی ساڵی (2021) زیاتر لە (1) ملیار بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕا بەرمیلێکی نەوتی بە بڕی (52) دۆلار فرۆشتووە، بەکۆی گشتی و بەبێ هیچ خەرجی و تێچونێک بەهای ئەو بڕە نەوتەی فرۆشتوویەتی نزیکەی (60) ترلیۆن دیناربووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) خشەی ژمارە (2) فرۆشی نەوتی هەرێم (2014- 6/2021) چوارەم؛ دەرەنجامی فرۆشی سەربەخۆی نەوت ئەگەر بەراوردی ئەو داهاتە بکەین کە حکومەتی هەرێم لە ڕێگەی فرۆشی نەوتەوە دەستی کەوتووە، لە بوجەی گشتی عێراق لە دەستی داوە، ئەوا؛ 1.    حکومەتی عێراق لە دوای ساڵی (2014)ەوە بە بڕی (82) ترلیۆن و (757) ملیار و (422) ملیۆن دینار بودجەی لە پشکی هەرێمی کوردستان ڕاگرتووە. 2.    حکومەتی هەرێمی کوردستان توانیویەتی بڕی (1) ملیار و (34) ملیۆن و (546) هەزار (335) بەرمیل نەوت لە ماوەی (7) ساڵیدا هەناردە بکات بە بەهای (59) ترلیۆن و (709) ملیار دینار، ئەگەر هیچ خەجییەکی نەبووبێت. بەڵام ئەگەر گریمانەی ئەوە بکەین (40%) تەرخان بکرێت بۆ خەرجی کۆمپانیاکان (گەڕان و دەرهێنان و گواستنەوە)، ئەو بەهایە دادەبەزێت بۆ (35) ترلیۆن و (582) ملیار و (400) ملیۆن دینار. 3.    ئەو جیاوازییەی لەو بەراوردی فرۆشی سەربەخۆی نەوت (پێش دەرکردنی خەرجی و و تێچونەکانی) و بودجەی گشتی عێراق دەکەوێتەوە؛ بریتییە لە (23) ترلیۆن و (48) ملیار و (422) ملیۆن دینار. بەڵام ئەگەر (دوای دەرکردنی خەرجی و و تێچونەکانی کە بە 40%) گریمانەمان کردبوو، بریتییە لە (46) ترلیۆن و (932) ملیار و (22) ملیۆن دینار. ئەمەش نزیکە لە هەمان ئەو بڕە پارەیەی حکومەتی هەرێم قەرزارەو بڕەکەی )31( ملیار و )637( ملیۆن دۆلارە و بەرامبەرە بە (45) ترلیۆن و (873) ملیار و (650) ملیۆن دینار و بەشی هەرە زۆریشی قەرزی موچە خۆرانی هەرێمی کوردستانە. سەرچاوەکان 1.    کۆمەڵێک نوسەر(ئەلەند مەحوی)، هەرێمی کوردستان ئاڵنگاری سیاسی و ئابوری، ژوری توێژینەوەی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان، چاپی یەکەم 2018، ل 9-34. 2.    کۆبوونەوەی پەرلەمانی کوردستان و تیمی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە 28/6/2021. 3.    ماڵپەڕی درەو میدیا، زیانەكانی ئابوری سەربەخۆ بەپێی داتاو ژمارەكانی حكومەت؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=5813 قانون الموازنة العامة الاتحادية للسنة المالية2021. ابتسام عبد اللطيف محمد، مستحقات اقليم كوردستان وكميات ومبالغ تصدير النفط خارج اطار شركة (سومو) ومدى تاثيرها على الموازنة الاتحادية للمدة (2005-2019)، دائرة البحوث والدراسات النيابية مكتب بحوث الموازنة. Deloitte, Kurdistan Regional Government of Iraq, Oil production, export, consumption and revenue for the year ended 31 December 2020, 20 June 2021.

درەو: راپۆرتی: kirkuknow   "چاوه‌ڕوانی ئه‌و بڕیاره‌ نه‌بوم، من شایه‌نی ئه‌م سزایه‌ نیم"، ناسیح عه‌بدولڕەحیم، كاتێك له‌ هۆڵی دادگای كه‌تنی هه‌ڵه‌بجه‌ هاته‌ده‌رەوە وای وت. پێشتر له‌و بڕوایه‌دا بووه‌ ئه‌و كاره‌ی ئه‌وی راپێچی دادگا كردووه‌ بێ سزا لێی ده‌ربازدەبێت‌. هه‌ر بۆیه‌ پارێزه‌ریشی نه‌گرت، به‌ڵام ئه‌وه‌ی له‌ دادگا گوزه‌را پێچه‌وانه‌ی پێشبینییه‌كه‌ی بوو. ناسیح عه‌بدولڕەحیم زیاتر لە 10 ساڵە رۆژنامەوانی فریلانسە، ئێستاش کارمەندی تەندروستییە و وه‌ك ره‌خنه‌گرێك ناسراوه‌، لەم ساڵانه‌ی دواییدا، له‌ فه‌یسبوكه‌كه‌ی سه‌رنج و ره‌خنه‌كانی دەخاتەڕوو. 9ی حوزەیرانی 2021، پێشهاتێكی نوێ له‌ ژیانی ناسیحدا رویدا، ئه‌ویش سزادانی بوو به‌ شه‌ش مانگ زیندانی له‌سه‌ر پۆستێكی فه‌یسبوك. ناسیح لەسەر چی زیندانی كرا؟ "بەڕێوەبەری گشتی لەبەر خاتری نەخۆشی هەڵەبجە (کارمەندەکان)ی نەقڵکردون؛ بەڵام ئێستا پەلاماری دەدەن. شوێنی کارەکەیان لە هۆڵی پێشوازی بەجێدەهێڵا، لە چوار کەس تەنیا یەکێکیان دەمایەوە، ئەوانی تر دەچون دەخەوتن، بۆیە مودیر عام لەو شوێنە هەستیارە نەقڵیکردن". ناسیح عه‌بدولڕه‌حیم، ئه‌م نوسینه‌ی له‌گه‌ڵ نوسراوێكی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ته‌ندروستی هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ رۆژی 17ی ئایاری 2020 بڵاوكرده‌وه‌. كۆمێنتێكی ناسیح عەبدولڕەحیم، له‌گه‌ڵ نوسراوێكی به‌ڕێوه‌به‌رایەتی ته‌ندروستی هه‌ڵه‌بجە له‌ رۆژی 17ی ئایاری 2020  نوسراوه‌كه،‌ تایبه‌ت بوو به‌ گواستنه‌وه‌ی سێ كارمه‌ند له‌ نه‌خۆشخانه‌ی فریاكه‌وتنی هه‌ڵه‌بجه‌وه‌ بۆ مه‌ڵبه‌ندی ته‌ندروستی شه‌هید فاتیح و ناوی هه‌ر سێ كارمه‌نده‌كه‌ی تێدا بوو. ئه‌و سێ كه‌سه‌ی له‌ نوسراوه‌كه‌دا ناویان هاتبوو، بڵاوكردنه‌وه‌ی ناوه‌كانیان له‌ فه‌یسبوكی ناسیح به‌ ناوزڕاندن دانا، بۆیه‌ سكاڵایان له‌سه‌ر تۆماركرد. ناسیح له‌لایه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ری ته‌ندروستی هه‌ڵه‌بجه‌وه‌ كرابووه‌ ئه‌ندامی لیژنه‌ی چاودێریی و به‌دواداچون بۆ چاككردنی دەوامی كارمەندانی تەندروستی. دكتۆر ئازاد مستەفا، بەڕێوەبەری تەندروستی هەڵەبجە، به‌ (كەركوك ناو)ی وت "كاك ناسیح بە فەرمانی بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی چووەتە نەخۆشخانەكان و بۆی دەركەوتووە هەندێك لەو كارمەندانە لە خشتەی ئێشكگری شەش خەفارەتیان بۆ خۆیان نوسیووە، بەڵام لەڕاستیدا پێنج رۆژ دەوامیان كردووە، كاك ناسیح سزادانی ئەمانەی لە فەیسبوك بڵاوكردۆتەوە". سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیك له‌و سێ كارمه‌نده‌ی ناویان هاتووه‌، وتی "ناسیح نوسراوەكەی بڵاوكردۆتەوە شتێكی ئیداریی و تایبەت بووە نابێت بڵاوبكرێتەوە، تەنانەت نابێت لە لەوحەی ئاگاداری بڵاوبكرێتەوە"، ئه‌وه‌یان به‌ ناوزڕاندنی خۆیان زانیووه‌. ئەو سێ كەسە دوای پەیوەندیکردن پێیانەوە، كەسیان ئامادەنەبون لەبارەی ئەو كەیسەوە هیچ شتێك بۆ (كەركوك ناو) باس بكەن. رۆژی دادگایكردنه‌كه‌ ناسیح عه‌بدولڕه‌حیم جگه‌ له‌وه‌ی ‌خۆی وه‌ك رۆژنامه‌نوسێكی سه‌ربه‌خۆ ناساندووه‌، له‌ هه‌مانكاتدا به‌ڕێوه‌به‌ری بانكی خوێنی هه‌ڵه‌بجه‌یه‌، به‌جۆرێك له‌ خۆی دڵنیا بووه‌ لەوەی بڵاویكردۆتەوە، تەنانەت پارێزه‌ری بۆ كه‌یسه‌كه‌شی نه‌گرتووه‌. مەریوان عەبدولڕەحیم، برای ناسیح به (كەركوك ناو)ی وت "تا رۆژی دادگایكردنه‌كه‌شی بڕوای وابوو سزا نادرێت، به‌ڵام دادوه‌ر به‌ شه‌ش مانگ زیندانی سزایدا... زۆر بێتاقه‌ت بوو، وتی ئه‌م سزایه‌ شایه‌نی من نییە". مه‌ریوان له‌گه‌ڵ براكه‌یدا بووه‌ تا چووه‌ته‌ ناو هۆڵی دادگا، ناسیح كه‌له‌پچه‌ی له‌ ده‌ستدا نه‌بووه‌ و‌ پۆلیسیش یاوه‌ریان نه‌كردووە. "ناسیح وتی ئه‌م بڕیارە بۆ ئه‌وه‌یه‌ له‌ ئاستی گه‌نده‌ڵی بێده‌نگ بم"، مه‌ریوان برای ناسیح زیاتر وتی "دوای بڕیاره‌كه‌ ناسیحی برام تووڕه‌ نه‌بوو، به‌ڵام زۆر بێتاقه‌ت بوو". ناسیح له‌ رۆژی یه‌كشه‌ممه‌ 13ی حوزەیرانەوە گوازراوه‌ته‌وه‌ بۆ چاكسازی گه‌ورانی سلێمانی. دەقی بڕیاری دادگای هەڵەبجە لە سزادانی ناسیح عەبدولڕەحیم  په‌ڕاوه‌كانی دادگا بەپێی نوسراوێكی دادگای كه‌تنی هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ 11ی كانونی دووەمی 2021دا په‌ڕاوی لێكۆڵینه‌وه‌ تایبەت بە ناسیح عەبدولڕەحیم كراوەتەوە، ئەوەش به‌پێی مادده‌ی دوو له‌ یاسای خراپبه‌كارهێنانی ئامێره‌كانی په‌یوه‌ندیكردن. دادگا 17ی ئایاری 2021ی وەك یه‌كه‌م رۆژی دادگاییكردنی ناسیح دیاریكردووە، به‌ ئاماده‌بونی تۆمه‌تبار و سكاڵاكاران. دادگایكردنەكە روبه‌ڕوو و ئاشكرا به‌ڕێوه‌چووه‌، دادگا به‌ پێویستی نه‌زانیوه‌ وته‌ی شاهیده‌كان وه‌ربگرێت له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و پۆسته‌ی تۆمه‌تبار بڵاویكردۆ‌ته‌وه‌ له‌لاپه‌ڕه‌ی تایبه‌تی خۆی له‌ فه‌یسبوك هاوپێچكراوه‌. به‌پێی په‌ڕاوه‌كه‌ی دادگا، ناسیح دانیبه‌وه‌داناوه‌ كه‌ بەویستی خۆی ئه‌و بابه‌ته‌ی بڵاوكردوه‌ته‌وه‌، به‌ڵام داوای كردووه‌ دادگاییه‌كه‌ دوابخرێت تا پارێزه‌ر ده‌گرێت و پێداچونه‌وه‌یه‌ك به‌ زانیارییه‌كانیدا ده‌كات. دادگا به‌ داواكه‌ی قایلده‌بێت و دادگاییه‌كه‌ بۆ 2ی حوزەیرانی 2021 دوادەخات، له‌م دادگاییه‌دا وه‌ڵامی ناسیح عه‌بدولڕه‌حیم ئه‌وه‌بووه‌ كه‌ "بێتاوانم"؛ له‌سه‌ر داوای داواكاری گشتی جارێكی دیكه‌ دادگاییه‌كه‌ دواخراوه‌ بۆ 9ی حوزەیران و له‌و رۆژه‌دا ناسیح بە شەش مانگ زینیدانی حوكمدرا. له‌ بڕیاره‌كه‌ی دادگادا هاتووه‌ "تۆمه‌تبار ناسیح عه‌بدولڕە‌حیم وه‌ك ئاره‌زویه‌ك و دوور له‌ ئه‌ته‌كێتی وه‌زیفی و پێچه‌وانه‌ی رازگری پیشه‌ی فه‌رمانه‌ كارگێڕییه‌كه‌ی ته‌ندروستی هه‌ڵه‌بجه‌ی بڵاوكردۆ‌ته‌وه‌". دادگا ده‌ڵێت له‌ رێگه‌ی به‌ڵگه‌ به‌ده‌ستهاتووه‌كانەوە كه‌ پێكدێن له‌ وته‌ی سكاڵاكاران، وته‌ی تۆمه‌تبار و به‌ڵگه‌ی لاپه‌ڕه‌ی فه‌یسبوك، هه‌روه‌ها لایك و كۆمێنتی سه‌ر بابه‌ته‌كه‌، هه‌موو ئه‌مانه‌ به‌ڵگه‌ی ته‌واو باوه‌ڕپێكراون و دادگایان گه‌یانده‌ ئه‌و بڕوایه‌ی كه‌ تۆمه‌تبار "تاوانێكی ئه‌نجامداوە". كۆتا بڕیاری دادگا ئه‌وه‌بوو، كه‌ به‌ندكردنی ناسیح عه‌بدولڕه‌حیم بۆ ماوه‌ی شه‌ش مانگ، له‌گه‌ڵ پاراستنی مافی سكاڵاكار بۆ داوای قه‌ره‌بوو له‌ دادگای مه‌ده‌نی. مه‌ریوان برای ناسیح، حكومەكە به‌ زۆر ده‌زانێت و به‌لایه‌وه‌ سه‌یره‌ راسته‌وخۆ دادگا په‌نای بۆ به‌ندكردن بردووه‌، "زۆر نادادپەروەرانە دەبوایە سڕكردنی سزاكە بوایە یاخود غەرامە بوایە، نازانین بۆ یەكسەر حاكم چوو بۆ سزای زیندانی، ناسیح تەسەوری ئەوەی نەدەكرد بۆیە پارێزەری نەگرت". زۆر نادادپەروەرانە دەبوایە سڕكردنی سزاكە بوایە یاخود غەرامە بوایە، نازانین بۆ یەكسەر حاكم چوو بۆ سزای زیندانی سزاكەی ناسیح به‌ ماددەی دووی یاسای ژماره‌ی شه‌شی ساڵی 2008ی قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردن لە هەرێمی كوردستان، سزادراوە. تانە، ناوزڕاندن و بوختانپێكردن لەڕێگەی ئامێرەكانی گەیاندنی وەك (فەیسبوك و مۆبایل ‌و ...هیتر) بەگوێرەی یاسای خراپبەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیکردن بەتاوان هەژماردەكرێن‌ و بكەرانی ئەم تاوانە دوچاری سزای توند دەبنەوە. یاساكه ئێستا لە هەرێمی كوردستان بەركارە و لە ماددەی(2)ی یاساكەدا هاتووە "هەر كەسێك ئەگەر بەخراپی تەلەفۆن یان مۆبایل یان هەر ئامێرێكی پەیوەندیكردنی تەلدار یان بێ‌ تەل یاخود ئینتەرنێت یان پۆستی ئەلكترۆنی بۆ مەبەستی هەرەشەكردن یان تۆمەت هەڵبەستن یان بڵاوكردنەوەی هەواڵی هەڵبەستراو یان كارێك كە شەرەف بریندار بكات... ئەگەر بەهۆی بڵاوكردنەوەیان و دابەشكردنیان سوكایەتی یاخود زیانیان پێ بگات ئەوا بۆ ماوەیەك بەند(حبس) دەكرێت كە لە شەش مانگ كەمتر نەبێت‌ و لە پێنج ساڵیش زیاتر نەبێت‌ و بە غەرامەیەكیش سزا دەدرێت كە لە یەك ملیۆن دینار كەمتر نەبێت و لە پێنج ملیۆن دیناریش زیاتر نەبێت ...". پارێزەر عوسمان شێخ سدیق، لەبارەی ئەو كەیسەوە بە (كەركوك ناو)ی وت "بڵاوکردنەوەی نوسراوی گواستنەوەی کارمەندەکان کە سزای یاسایی دراون، بەبۆچونی من ناچێتە چوارچێوەی سوکایەتی بە کەسەکان، لەگەڵئەوەشدا تەندروستی هەڵەبجە خۆی رونکردنەوەی داوە کە بڵاوکردنەوەی نوسراوەكە زیان بە بەڕێوەبەرایەتییەکەی ئەوان ناگەیەنێت". نوسراوی بەڕێوەبەری تەندروستی هەڵەبجە، بۆ دادگای كەتن كە تیادا جەختدەكاتەوە لەوەی بڵاوكردنەوەی نوسراوی سزادانی فەرمانبەرەكان لەلایەن ناسیح عەبدولڕەحیمەوە هیچ زەرەرێكی بۆ سومعەی بەڕێوەبەرایەتییەكەیان نییە. زیاتر وتی "گواستنەوەی کارمەند تاوان نییە و فەرمانێکی کارگێڕییە و نهێنیش نییە... ناچێتە چوارچێوەی نهێنی شەخسیی و خێزانییەوە. کاتێکیش فەرمانەکە بڵاودەکرێتەوە نابێتە تاوان". لەبارەی ئەوەی ناسیح خۆی فەرمانبەر بووە لە تەندروستی هەڵەبجە و نوسراوەكەی بڵاوكردۆتەوە، عوسمان شێخ سدیق وتی "لەڕوی یاساییەوە بڵاوکردنەوەی فەرمانێکی ئیداری نابێتە تاوان، دەشێت لەڕوی ئینزیباتییەوە لەڕوی وەزیفییەوە ئەم کەسە سزای ئینزیباتی بدرێت لەلایەن بەڕێوەبەرایەتییەکەیەوە، چونکە ئیشی ئەو نییە بڵاویبکاتەوە، بەڵام ناگاتە پلەی تاوان". لەڕوی یاساییەوە بڵاوکردنەوەی فەرمانێکی ئیداری نابێتە تاوان، دەشێت لەڕوی ئینزیباتییەوە لەڕوی وەزیفییەوە ئەم کەسە سزای ئینزیباتی بدرێت سەبارەت بە كۆمێنتەكان كە لەسەر ئەكاونتەكەی ئەو نوسراون لەسەر بڵاوكردنەوەی نوسراوەكە، عوسمان وتی "کۆمێنتەکان لەسەر ناسیح ماڵ نین، هەر کەسێک بابەت بڵاودەکاتەوە بەرپرسە لە بابەتەکە نەک کۆمێنتەکان، بەڵام ئەوەی بەدیدەکەین لەم دۆسیەیەدا ئەوەیە کۆمێنتەکان کاریگەریان هەبووە و سزاکەشی بۆ قورس کردووە". ته‌ندروستكار یان رۆژنامه‌نوس؟ له‌ هه‌ندێك شوێن ناسیح عه‌بدولڕه‌حیم باسیله‌وه‌كردووه‌ زیاتر له‌ 10 ساڵ كاری رۆژنامه‌وانی كردووه‌، به‌ڵام له‌ سه‌ندیكای رۆژنامه‌نوسانی كوردستان ئه‌ندام نییه‌. (كەركوك ناو)، قسه‌ی له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌كه‌ له‌ لێپرسراوی سه‌ندیكا له‌ هه‌ڵه‌بجه سه‌رهه‌نگ عیزه‌ت‌ و لێپرسراوی سەندیکا لە سلێمانی  کاروان ئەنوەر كرد وتیان كه‌ ناسیح ئه‌ندامی سه‌ندیكا نییه‌‌. هەرچەندە رۆژنامەنوس ناچار نییە تا ببێتە ئەندام لە سەندیکایەک بۆئەوەی بتوانێت کاری رۆژنامەوانی بکات، ئەویش بەگوێرەی بڕگەکانی یاسای رۆژنامەگەریی ژمارە (٣٥)ی ساڵی ٢٠٠٧ی هەرێمی کوردستان. كاروان ئه‌نوه‌ر و سه‌رهه‌نگ عیزه‌ت بە (کەرکوک ناو)یان راگەیاند له‌به‌رئه‌وه‌ی ناسیح ئه‌ندام نییه‌ و ئه‌و كاره‌ی كردویه‌تی "په‌یوه‌ندی به‌ پیشه‌ی رۆژنامه‌نوسییه‌وه‌ نییه‌"، ناتوانن پارێزه‌ری بۆ بگرن و كه‌یسه‌كه‌ی بگرنه ‌ئه‌ستۆ. ناسیح، ساڵانێك لە بەشی بیروڕای رۆژنامەی هاوڵاتی و چەند رۆژنامەو ماڵپەڕێكی تر بابەتی بیروڕای نوسیووە، هەروەها پەیامنێری رۆژنامەی خوێندنی لیبراڵ بووە کە رۆژنامەیەكی پەروەردەیی و تایبەت بووە بە پرسەكانی گەنجان. ناسیح لەناو خەڵكدا زیاتر وه‌ك رۆژنامه‌نوس و ره‌خنه‌گرێك ناسراوە، لە كارەكەیشیدا وەک كارمەندی تەندروستی بە "دڵسۆز و سەركەوتوو" ناوی دەهێنن. دكتۆر ئازاد مسته‌فا، به‌ڕێوه‌به‌ری ته‌ندروستی هه‌ڵه‌بجه‌ ستایشی كارەكانی ناسیح دەكات و دەڵێت "كاك ناسیح یەكێكە لە كارمەندە دڵسۆزەكانی تەندروستی هەڵەبجە و بەڕێوەبەری بانكی خوێن بووە، یەكێكە لەو بانكانە بۆ هیچ شتێك پشت بە شوێنەكانی تر نابەستێت... هەموو بەشەكانی خوێنی لێجیادەكرێتەوە و پێداویستی هەڵەبجە دابیندەكات، بەهەوڵی هەموو لایەك كرا، بەتایبەت كاك ناسیح". دكتۆر ئازاد مسته‌فا ده‌ڵێت "پێشتر هەرچەند كارمەندی تەندروستی بووە، بەردەوام رەخنەی گرتووە لە هەموو كایەكان و كەرتی تەندروستی، وەك رەخنەگرێك ناسرابوو. ئەو ئەركانەی پێسپێردراون بەباشی جێبەجێیكردون و كەسێكە قەت چاو داناخات لە كەموكورتی". سزاكه‌ی ته‌ممیز ده‌كرێته‌وه‌ جگه‌ له‌م سكاڵایه، ناسیح عه‌بدولڕە‌حیم به‌پێی په‌ڕاوه‌كانی دادگا پێشینه‌ی تاوانی هه‌یه‌، به‌پێی ماده‌ی 433/1 له‌ یاسای سزادان كه‌ له‌ڕوی سروشتی تاوانه‌وه‌ نزیكه‌ له‌ "تاوانه‌كه‌ی" ئه‌مجاره‌ی. بڕیاره‌ 9ی تەمموزی داهاتوو، سزاكه‌ی سه‌ر ناسیح عه‌بدولڕه‌حیم پێداچونه‌وه‌ی پێدا بكرێت و دوا بڕیاری له‌باره‌وه‌ بدرێت، كه‌سوكاره‌كه‌ی په‌ڕاوی پێداچونه‌وه‌یان به‌ بڕیاره‌كه‌دا ئاڕاستەی دادگا كردووە. مه‌ریوانی برای وتی "داوا ده‌كه‌ین سزاكه‌ی بۆ بكرێت به‌ سڕكردنی جێبەجێكردن، یاخود غه‌رامه‌ی مادیی، چونكه‌ سكاڵاكه‌ی پێشوو كه‌ له‌سه‌ری بووه‌ بۆ ساڵی 2011 ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ و به‌پێی یاساش دوای پێنج ساڵ دۆسییه‌كه‌ داخراوه‌". ناسیح عه‌بدولڕه‌حیم لە ساڵی 2011 له‌لایه‌ن پارتی دیموكراتی كوردستانه‌وه‌ روبەڕوی دادگا كرایەوە بەهۆی وتار و رەخنەكانی و دوای تاوانباركردنی سزاكەی سڕكرا. دكتۆر ئازاد مسته‌فا ده‌ڵێت به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییە‌كه‌ی هەموو هەوڵێك دەدات بۆ ئەوەی بە لێکتێگەیشتن لەگەڵ دادگا ئەو كارمەندە بگەڕێتەوە سەر كارەکەی، چونكە بەدەر لەوەی پێویستیان بە خزمەتەکەیەتی یەكێكیشە لە كارمەندە دڵسۆزەكان. به‌پێی زانیارییه‌كانی (كەركوك ناو)، سێ سكاڵاكه‌ره‌كه‌ به‌نیازنین له‌ ناسیح خۆشبن و بەنیازن داوای قەرەبوو بكەنەوە، بۆ ئه‌وه‌ش له‌ به‌رنامه‌یاندایه‌ سكاڵایەكی دیكە لەسەر ناسیح عه‌بدولڕه‌حیم تۆماربكەن. پارێزەر عوسمان شێخ سدیق، دەڵێت هەموو ئەوەی لەو كەیسەدا دەمێنێتەوە، ئەو دوو دێڕەیە كە لەگەڵ نوسراوەكەدا پۆست كراوە و ناسیح لێی بەرپرسە، "ئایا ئەو دوو دێڕە تاوانی ناوزڕاندنی تیایە یان نا، ئەوە دەبێت کەسێکی شارەزا دیاریبکات، لەم سزایەی ئەودا بۆچونی کەسی شارەزا وەرنەگیراوە، بەڵام لە حاڵەتێکیشدا ئەگەر ساغبوایەتەوە کە ناوزڕاندنە ئەوا ئەو سزایەی دراوە زۆر قورسە، دەکرا لە جیاتی شەش مانگەکە غەرامە بکرایە و یان ساڵێک بوایە و وەقف تەنفیز بوایە، ئەو سزایەی دراوە توندە. ئەگەر بتوانێت تەممیزی بکاتەوە دەتوانێت بڕیارەکە هەڵوەشێنێتەوە".

(درەو): مەسرور بارزانی داواکارییەکی تری یەکێتی لەبارەی لامەرکەزیەتەوە جێبەجێ کردو دەسەڵاتی مۆڵەتی پرۆژەکانی وەبەرهێنانی دایە دەست بەڕێوەبەرایەتی وەبەرهێنانی پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆكان، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی بەردەوامە لەسەر بایکۆتکردنی کۆبونەوەکانی حکومەت، بۆ کۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی باڵای ئابوری، مەسرور بارزانی پەیامی بۆ ئاوا شێخ جەناب ناردووەو پێی وتووە" ئەگەر بەشداریش نەکەی، بەبێ تۆ بڕیاری خۆمان دەدەین".  کۆبونەوەیەک بەبێ وەزیری دارایی نیگەرانییەكانی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و خالید شوانی وەزیری هەرێم لە مەسرور بارزانی بەردەوامە، ئەم دوو وەزیرە هەفتەی پێشوو بەشداری كۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانیان نەكردو کۆبونەوەکە دواخرا. بەڵام بەتەنیا ئامادە نەبوونی ئاوات شێخ جەناب و خالید شوانی کێشە نەبوو لەبەردەم کۆبونەوەی هەفتەی رابردوودا، دوو وەزیری تریش مۆڵەتیان وەرگرتبوو، دارا رەشید وەزیری پلاندانان هاوسەفەری كۆسرەت رەسوڵ عەلی سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای سیاسی یەکێتییە كە چەند رۆژێکە بۆ چارەسەری پزیشكیی گەشتی تورکیای کردووە، پشتیوان سادق وەزیری ئەوقاف لەگەڵ وەفدێكی باڵای پارتی دیموكراتی كوردستان لەئێران بوو، ئامادەنەبوونی ئەم چوار وەزیرە کۆبوەوەی حکومەتی دواخست. هێشتا ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی نیگەرانە، ئەمڕۆ بەشداری كۆبونەوەكەی ئەنجومەنی باڵای ئابوری هەرێمی نەكرد.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دوێنی بە دانا عەبدولكەریم وەزیری ئاوەدانكردەوەدا پەیامی بۆ ئاوات شێخ جەناب ناردووە بەشداری لە كۆبونەوەكەدا بكات، ئەگەرنا "خۆیان بڕیار دەدەن و لەسەر ئەو ناوەستن"، بەڵام ئاوات شێخ جەناب بەشداری كۆبونەوەكەی نەكرد. وەزیری دارایی لە چی نیگەرانە ؟ تەقینەوەی نیگەرانییەکانی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی بۆ دواین کۆبونەوەی پەرلەمانی کوردستان دەگەڕێتەوە. بەگوێرەی بەدواداچونەکانی (درەو)، ئاوات شێخ جەناب پێیوایە له کۆبونەوەکەی پەرلەماندا لەلایەن فراكسیۆنی پارتییەوە كراوەتە ئامانج و لێبڕینی موچەو گەندەڵیەكانی حكومەت خراوەتە ئەستۆی ئەو. ئەمە لەكاتێكدایە بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، بەر لە كۆبونەوەكەی پەرلەمانی كوردستان، وەفدی حكومەت لە رێككەوتنی پێشوەختەی سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی و یەكێتی ئاگاداركراوەو پێیان راگەیەندراوە، بۆ رێگری لە موزایەدەی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان ئەوانیش موزایەدە دەكەن، بەڵام رێگە نادەن بڕیاری كۆتاییهێنان بە لێبڕینی موچە بخرێتە دەنگدانەوە.   بەتەنیا کۆبونەوەکەی پەرلەمان وەزیری دارایی نیگەران نەکردووەو نیگەرانییەکانی ئاوات شێخ جەناب پێشینەی تری هەیە، چونکە لەڕێگەی چەند سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە لەناو حکومەت، (درەو) زانیویەتی سەرچاوەی سەرەکی نیگەرانییەکانی وەزیری دارایی لە مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەت بەگشتی دەگەڕێتەوە بۆ ئەم خاڵانە: - وەزیری دارایی نیگەرانە دەسەڵاتەكانی لە رەشنوسی یاسای بودجەدا كەمكراوەتەوە، ئەو پێی وابووە لەهەموو یاسایەكی بودجەدا، دەسەڵاتی یەکەمی خەرجکردن لای وەزارەتی داراییە، بەڵام سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رازی نەبووە ئەو هەموو دەسەڵاتە لە یاسای بودجەدا لای وەزیری دارایی بێت. -     وەزیری دارایی نیگەرانە لە گوێ پێنەدانی (رابەر سدیق) بریكاری وەزیری دارایی (مەریەم) بەرێوەبەری ژمێریاری وەزارەتی دارایی بەبڕیارەكانی و دروستکردنی بەربەست بۆ بڕیارەكانی لەناو وەزارەتەکەیدا. - وەزیری دارایی نیگەرانە لە دەستوەردانی زۆری    (ئومێد سەباح) سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران لە كاروباری بانك و داراییدا. -     وەزیری دارایی نیگەرانە لەوەی تائێستا پۆستەكانی سەرۆكی سندوقی داهاتە نەوتییەكان و بریكاری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری چاكسازی دانەنراون، كە پشكی بزوتنەوەی گۆڕانن. -     هاتنی بەڕێوەبەری بانكی ناوەندی عێراق بۆ هەرێم و كۆبونەوەی لەگەڵ سەرۆك وەزیران و سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران، بەبێ بینینی وەزیری دارایی. دەسەڵاتی وەبەرهێنان شۆڕکرایەوە لە كۆبونەوەكەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی باڵای ئابوریدا بڕیاردرا هەموو دەسەڵاتێكی بڕیاردانی مۆڵەت و پەسەندكردنی پرۆژەكانی وەبەرهێنان بدرێت بە بەڕێوەبەرایەتی گشتی وەبەرهێنانی پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان.  ئەمە یەکێک لە داخوازییەکانی یەکێتی بوو لە پارتی لەبارەی لامەرکەزیەت و شۆڕکردنەوەی دەسەڵاتەکان. لە راگەیەنراوی ئەنجومەنی باڵای ئابوریدا لەسەر پرسی دەسەڵاتی لامەركەزی بۆ وەبەرهێنان ئاماژە بەوە كراوە" لەپێناو كارئاسانیكردن بۆ وەبەرهێنەران و نەهێشتنی ڕووتین و لە چوارچێوەی كارنامەی كابینەی نۆیەمدا، بڕیاری دابەزاندنی دەسەڵاتەكانی تایبەت بە كەرتی وەبەرهێنان و مۆڵەتدان بە پڕۆژەكانی وەبەرهێنان، بۆ پارێزگاكان و ئیدارە سەربەخۆكان درا".

شرۆڤە: د. هەردی مەهدی میکە ( تایبەت بە درەو) ئێراننامە (12) یەکێکی دیکە لەو دامەزراوە سەرەکی و هەستیار و یەکلاکەرەوانەی نێو سیستەمی سیاسیی ئێران، کۆڕبەندی دیارییکردنی بەرژەوەندییەکانە لەئێراندا، کۆی ئەندامەکانی دەزگاکە سەروو ٤٤ ئەندامە و هەر جارە و یەک میوانی پەیوەندیداریش بە تەوەری کۆبوونەوەکان بانگهێشت دەکرێت و دەبێتە ئەندامی کاتی کۆڕبەندەکە، ئەندامە هەمیشەییەکان و ئەندامە یاساییەکان(نوێنەرانی دەسەڵات و دەزگاکانی دەوڵەت)ی کۆڕبەندەکەش ڕاستەوخۆ بە فەرمانێکی ڕێبەری باڵا و بێ هەڵبژاردن دیاری دەکرێن. جیا لە بەرپرسانی چەندین دەزگای گرنگی دەوڵەتی، هەرسێ سەرۆکەکەی حکومەت و پەرلەمان و دادوەریش ئەندامن تێیدا. گرنگترین بەرپرسیارێتی سەرەکیی دامەزراوەکە چارەسەری ناکۆکی و جیاوازیی بۆچوونە لە نێوان هەردوو دەزگای پەرلەمان و ئەنجوومەنی پاسەوان، واتە هەر پرسێک کە بووە مایەی ڕاجیایی لەنێوان پەرلەمانی وڵات (کە هەڵبژێردراوی خەڵکە) و ئەنجوومەنی پاسەوان (کە هەر ١٢ئەندامەکەی هەڵنەبژێردراو و دانراوی ڕێبەر و دەسەڵاتی دادوەریین)، ئەوا دەدرێتە دەست کۆڕبەندی دیارییکردنی بەرژەوەندییەکان تا لەڕێی کۆبوونەوەکانییەوە یەکلایی بکاتەوە، هەر ئەمەشە دەیخاتە سەروو ئەو دوو دەسەڵاتەوە لە ئانی ناکۆکییدا. جگە لەچارەسەری ڕاجیایی و ناکۆکی نێوان پەرلەمان و شورای پاسەوان، هاوکات بەرپرسیارێتیی بڕیاردان لە سیاسەتەگشتییەکانی نێوخۆیی و دەرەکی ئێران، وەئەستۆ دەگرێت. لەڕوانگەی دەستووری ئێرانەوە لە ماددەی ١١٠ دەستووری ئێراندا،(کە لە بەشی دەسەڵات و ئەرکەکانی ڕێبەردایە)،  بڕگەی یەکی باس لە ڕاوێژی ڕێبەر دەکات، لەگەڵ کۆڕبەندەکەدا بۆ یەکلاکردنەوە و داڕشتنی سیاسەتی گشتیی دەوڵەت و بە گوێرەی ماددەی ١١٢ش، باس لەو ئەرکەی کراوە کە تێیدا ڕاجیایی و جیاوازیی نێوان پەرلەمان و شورای پاسەوان یەکلادەکاتەوە، هەروەها بەپێی مادەی ١٧٧ی دەستووریش، لە پرسی ڕێکار و شێوازەکانی هەمووارکردنەوەی دەستووردا، ڕێبەری باڵا پاش ڕاوێژ لەگەڵ ئەم کۆڕبەندەدا و بە فەرمانێک ئەو ماددانەی کە ئەگەری دەستکارییان هەیە، لە نووسراوێکدا ئاراستەی سەرۆک کۆماری وڵات دەکات یاخود هەر پێشنیارێک کە ئەگەری زیادکردنی بۆ دەستوور هەیە ئاراستەی "شورای پێداچوونەوەی دەستوور"ی دەکات، کە لەو شورایەشدا، ئەندامە هەمیشەییەکانی کۆڕبەندی دیارییکردنی بەرژەوەندییەکان ئەندامن تێیدا.(قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، چاپ چهارم، ١٣٩٥) لەڕووی ئەرکەوە، ئەم کۆڕبەندە یانزە ئەرکی پێ سپێردراوە، لە گرنگترینیان: ئامادەکردنی بەرنامەی دیدگای ٢٠ ساڵە (کە لەساڵی ٢٠٠٥ەوە تا ٢٠٢٥ ئامادەیان کردووە) و چاودێریکردنی جێبەجێکردنیشی دیسان لەئەستۆی ئەم دەزگایەدایە. هەروەها چاودێرییکردنی هەرسێ دەسەڵاتی دادوەریی و یاسادانان و جێبەجێکردنی پێ سپێردراوە، گەرچی ئەم دەسەڵاتە بەپێ دەستوور لە ئەستۆی ڕێبەری باڵادا بوو، بەڵام لەساڵی ٢٠٠٦ەوە، خودی رێبەر ئەو دەسەڵاتەی خۆی بەخشیە کۆڕبەند و بەوانی سپارد. بۆ جێبەجێکردنی ئەرکەکانیشی نۆ لیژنەی سەرەکی بۆ ڕووماڵی ئەرک و دەسەڵاتەکانی پێکهیناوە. (بڕوانە: http://maslahat.ir/index.jsp?fkeyid=&siteid=3&pageid=367 ) سروشتی کار و دەسەڵات سروشتی ئەم دەزگایە و چەند دەزگایەکی دیکەی هاوشێوەی، لەڕووی پەیکەربەندیی دەزگاییەوە، سەر بە هیچ یەکێک لە سێ دەسەڵاتە باوەکەی هەر سیستەمێک نیین(یاسادانان، جێبەجێکردن و دادوەریی)، بەڵکو زیاتر دەزگای تێپەڕن و لە ڕووی پێگە و دەسەڵاتەوە سەر بە هیچ یەکێکیان نین، بەڵام دەچنە نێو هەمووشیانەوە، جاری واش هەیە بەهۆی ئەرکەکەیانەوە سەرووتر لە هەرسێ دەسەڵاتەکەش دەنوێنێت و ڕاستەوخۆش پێکهاتن و کارەکانی بەستراوەتەوە بە ڕێبەری باڵای وڵاتەوە. هێڵێکی سوور کە هەمیشە ئەم کۆڕبەندە پێویستە ڕەچاوی بکات، ئەوەیە لە هەر بڕیار و ڕاسپاردە و یەکلاکردنەوەی هەر پرسێکدا، پێچەوانەی ئیسلامێتی ڕژێم و دەوڵەت(مەزهەبی شیعەی ١٢ئیمامی) لەبەرچاو بگرێت و نابێت دژی ئەو پرەنسیپە بجوڵێتەوە. هۆکاری گرنگی و هەستیاری دەزگاکە دەگەڕێتەوە بۆ:  ١. ڕاستەوخۆ بەستراونەتەوە بە دەزگا و دەسەڵاتی ڕێبەریی باڵاوە کە لەسەرووی هەرسێ دەسەڵاتەکەوەیە. ٢. بڕیارەکانی ئەم دەزگایە تەنها بە پەسەندنامەی ڕێبەری باڵا، فۆرمی یاسایی وەردەگرن و پابەندیی بۆ دەزگا پەیوەندیدارەکان درووست دەکات و پێویستە جێبەجێی بکەن. ٣. سروشتی ئەرک و دەسەڵاتەکانی و مەبەستی دامەزراندنی، سروشتێکی نێودەسەڵاتی و سەروو "سێ دەسەڵات"ی هەیە و بڕیارەکانی پەیوەستن بە زیاد لە دەسەڵاتێكەوە. ٤. پێکهاتەی ئەندامێتی و پەیکەربەندی دامەزراوەکە، تێکەڵەیەکە لە سەرجەم دەسەڵاتەکان و دەزگا گرنگەکان و لەوەش زیاتر جیا لە سەرکردەی گشتی سوپا و دەزگاکانی دیکە، سەرۆکی هەرسێ دەسەڵاتەکەش (سەرکۆمار و سەرۆکی پەرلەمان و سەرۆکی دەسەڵاتی دادوەریی)ئەندامن تێیدا. مێژووی دامەزراندن و پەیکەربەندی ئەندامێتی تۆوی سەرەکی ئەم دەزگایە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو لیژنە ڕاوێژکارییەی کە لە ساڵی ١٩٨٤ و لە نێوەراستی جەنگی هەشتساڵەی ئێران-عێراقدا دامەزرا، ئەو کات بەمەبەستی پێشکەشکردنی ڕاوێژ بە ڕێبەری ئەوکاتە پێکهێنرا، بەڵام پاشتر و وەک پێویستی و شێوە فەرمییەکەی بۆ یەکەمجار ئەم دەزگایە بەفەرمانێکی ڕێبەری پێشووی شۆڕش (ڕوحوڵا خومەینی)، لە ٦ی شوباتی ١٩٨٨دا، بڕیاری دامەزراندنی وەشێنرا، بڕیارەکەش مەبەستی هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی و دیاریکردنی ئەوەی چی لەبەرژەوەندیی سیستەمی سیاسیی کۆماری ئیسلامی ئێراندایەی لە پشتەوە بوو، تا دەزگای پەیوەندییدار یان چەند دەزگا و دامەزراوەیەک جێبەجێی بکات یان بکەن، ئەندامەکانی یەکەم خولی کۆڕبەندەکەش هەر خودی ڕێبەر دەستنیشانی کردن و لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ١٩٨٨یشدا دەستی بە کارەکانی کرد. لە هەمووارکردنەوەی ساڵی ١٩٨٩ی دەستووریشدا پێگەکەی لە دەستووردا جێگیرکرا و دەسەڵاتەکانی فراوانتر کران. لە مێژووی دامەزراوەکەدا بەڕیز ئەم پێنج سەرۆکەی بەخۆیەوە دیووە: خامینەیی  ١٩٨٨، ڕەفسەنجانی(٢٧ساڵ سەرۆکی بوو) ١٩٨٨-2017، موەحیدی کرمانی(٢٠١٧- کاتی)، هاشمی شەهرودی(2017-2018) و سەرۆکی ئێستا صادقی لاریجانی (٢٠١٨ تا ئێستا) و هەنووکەش موحسین ڕەزایی سکرتێری کۆڕبەندەکەیە. لەڕووی پێکهاتەی ئەندامێتیەوە لەکۆڕبەندەکەدا، دوو جۆر ئەندام هەیە: ئەندامە یاساییەکان کە نوێنەرایەتی دەزگاکانیان دەکەن و ئەندامە جێگیرەکان کە وەک کەسایەتی دانراون. ئەندامانی ئەم خولە کە خولی هەشتەمییەتی (٢٠١٧-٢٠٢٢)، ٤٧ ئەندامن و بەپێی دوایین فەرمانی ڕێبەر لە 14ی ئابی٢٠١٧دا، بەم شێوەیە دەست نیشانکراوە:  یەکەم ئەندامە یاساییەکان: - هەر سێ سەرۆکەکەی دەسەڵاتەکانی دادوەریی، جێبەجێکردن و پەرلەمان. - شەش ئەندامە فەقیهەکەی ئەندامانی شورای پاسەوان. - سەرۆکی سەرجەم هێزە چەکدارەکان. - سکرتێری ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی. - وەزیر یان سەرۆکی ئەو دەزگایەی کە پەیوەندیدارە بەو پرسەی لە کۆبوونەوەی کۆڕبەندەکەدا تاوتوێ دەکرێت. - سەرۆکی ئەو لیژنە پەرلەمانیەی کە پەیوەندیدارە بەو پرسەی لە کۆڕبەندەکەدا تاوتوێ دەکرێت. دووەم: ئەندامە جێگیرەکان(حەقیقی)یش کە لە ئێستا وەک کەسایەتی لە  ٣٨ ئەندام پێکهاتووە و سەرجەمیان بە فەرمانێکی ڕێبەر دیاریی کراوون. بابەتی پێشتر: ئێراننامە (1) .. هەڵبژاردن لەئێراندا ئێراننامە (2) سەرۆک کۆماری ئێران؛ مێژوو، پێگە و شێوازی هەڵبژاردنی ئێراننامە (3) ..شورای پاسەوان؛ پێگەی لە سیسستەمی سیاسی و ڕۆڵی لەهەڵبژاردنەکاندا ئێراننامە (4): ڕێبەری باڵای کۆماری ئیسلامیی ئێران؛ پێگە و دەسەڵاتەکانی ئێراننامە (5): سێ هەڵبژاردنەکەی ٢٠٢١ی ئێران؛ ئامار و تێبینیی گشتی ئێراننامە (6): سوپا و سیاسەت؛ کاندیدانی سوپایی و سەرکۆمارێتی ئێران ئێراننامە (7): هەڵبژاردنێکی بێڕەنگ بۆ قۆناغێکی سەخت ئێراننامە (8): کورد و هەڵبژاردنی سەرکۆماری ئێران ئێراننامە (9): سەرکۆماری نوێ و یەخانگیرییەکانی سیستەمی سیاسیی ئێران  ئێراننامە (10): هەڵبژاردنی سەرۆککۆماری ئێران؛ براوە و دۆڕاوە ڕاستینەکان لەئەنجامەکانەوە ئێراننامە (11): ئەنجوومەنی شارەزایانی ڕێبەریی؛ پێشینە و ڕۆڵ و شێوازی هەڵبژاردنی  

درەو: راپۆرتی: رێكخراوی روونبیین بۆ شەفافییەت لەپرۆسەكانی نەوت حكومەتی هەرێمی كوردستان شاییستەی دارایی (8) كۆمپانیای نەوتی بۆ مانگی نیسانی 2021 داوە بە بڕی (157 ملیۆن) دۆلار، كە لە (5) کێڵگە لە کۆی (9) کێڵگەی نەوتی هەرێمی كوردستان كاردەكەن.  شایستەکان بەم شێوەیەی خوارەوە وەرگیراوە: ١-  کێڵگەی تاوکی ( تاوکی – پیشخاپور) هەریەک لە کۆمپانیاکانی دی ئێن ئۆی DNO نەرویجی وکۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی تورکی لە کێڵگەی تاوکی خاوەن پشکن. شایستە دارایی ئەو دوو کۆمپانیایە لەو کێڵگەیە بۆ مانگی نیسان بریتی بووە لە ٧٠,٢ ملیۆن دۆلار . تەنها پشکی کۆمپانیا نەرویجییەکە (دی ئێن ئۆ) ٤٨ ملیۆن و ١٠٠ هەزار دۆلارە، لەو بڕە ٣٥,١ ملیۆن دۆلار پشکی فرۆش ی نەوت و شایستەی  مانگی نیسانی کۆمپانیاکە بووە. کۆی شایستەی گەنێڵ ئەنێرجی لە کێڵگەکە بریتی یە لە ٢٢,١ ملیۆن دۆلار لەم بڕە   ١١,٧ ملیۆن دۆلار شایستەی فرۆشی نەوتی نیسانی کۆمپانیاکە بووە و وەرگیراوە،  هەروەها دی ئێن ئۆ بڕی ٥,٢ ملیۆن دۆلاری  داهاتی ٣٪ ی کۆی بەرهەمی کێڵگەکە و کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجیش ٤,٥٪ ی کۆی داهاتی کێڵگەکە کە بریتی بووە لە ٧,٨ ملیۆن دۆلار(بە پێی ڕیکەوتنێک لە  ساڵی ٢٠١٧ دا کۆمپانیاکان لەگەڵ هەرێم کردویانە، لە ناوچەی گرێبەستی تاوکی لەیەکێک لە بڕگەکانیا مافی ئەوە دەدات بە گەنێڵ ئەنێرجی و دی ئێن ئۆ ٧,٥٪ کۆی داهاتی کێڵگەکە بۆ ماوەی  ٥ ساڵ وەربگرن [ ٣٪ بۆ دی ئێن ئۆ و ٤,٥٪ بۆ گەنێڵ] لەبری ئەو قەرزانەی لای حکومەت هەیان بووە تا پێش ئابی ٢٠١٧  ).  هەروەها دی ئێن ئۆ بڕی ٧,٨ ملیۆن دۆلار گەنێڵیش بڕی ٢,٦ ملیۆن دۆلاری ئەو شایستەی دواخراو یان قەرزی ساڵی ٢٠٢٠ وەرگرتووە کە ئەم دوو جۆرە شایستە ٢٣,٤ ملیۆن دۆلار دەکات . ئەمە چوارەم گوژمە یە کۆمپانیاکان وەری دەگرنەوە. بە پێی میکانیزمێک کە حکومەتی هەرێم لە مانگی ئازارەوە پەیڕەوی دەکات بۆ دانەوەی قەرزی کۆمپانیاکان کاتێک نرخی نەوتی برێنت لەسەرو ٥٠ دۆلارەوەبێت بۆ هەر سەنتێکی زیادە ٢٠٪  بۆ ئەو شایستە دوا خراوانە دەبێت. پێشتر لە دوو مانگی سەرەتای ساڵدا ئەم رێژەیە ٥٠٪ بووە .  کۆمپانیای دی ئێن ئۆ خاوەنی ٧٥٪ پشکەکانەو گەنێڵ ئەنێرجی خاوەنی ٢٥٪ ی پشکەکانە. ناوچەی گرێبەستی تاوکی لە پارێزگای دهۆکە و پێک دێت لە کێڵگەی تاوکی بەرهەمی رۆژانە لە کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ دا بریتیی بووە  لە ٥٣٫٨٥٠ بەرمیل و بەرهەمی فیشخاپور ٥٦٫٣٢٠ بەرمیل بەسەریەکەوە هەردوو کێڵگەکە بەرهەمیان  لە ١١٠٫١٧٠بەرمیل نەوت بووە بەڵام بەشێوەیەکی بەردەوام لەساڵی نوێوە بەرهەم لەزیادبوندایە  بەشێوەیەک لە کانوونی دووەمی ٢٠٢١ دا بەرهەمی کێڵگەکە رۆژانە  ١١٠,٩٠٠ بەرمیل و لە مانگی شوباتدا ١١٢,٠٠٠ بەرمیل و لە مانگی ئازاردا بۆ ١١٣,١٠٠ بەرمل نەوت بەرزبووەتەوە تا ئەوەی لەسەرەتای مانگی نیاساندا بەرهەم گەشتوەتەو ١١٥,٥٠٠ بەرمیل نەوتی ڕۆژانە. ٢- کێڵگەی شێخان     لە کێڵگەی شێخان کۆمپانیای ( ئێم ئۆ ئێڵ) ی هەنگاری و گۆڵف کیستۆنی بەریتانی پێکەوە٣٥,١ملیۆن دۆلار یان وەرگرتووە، لەم بڕە کۆمپانیای گۆڵف کیستۆنی بەریتانی  ٢٥,٣ملیۆن دۆلاری وەر گرتووە بۆ شایستەی نیسان ٢٠٢١ لە کێڵگەی شێخان. بڕی ٤,٢٧ ملیۆن دۆلار شایستەی فرۆشی نەوتی ئازار بووە کە ٢١,١ ملیۆن دۆلاری  بۆ گۆڵف کیستۆن و ٥,٩ ملیۆن دۆلار بۆ ئێم ئۆ ئێڵ.  شایستەی دواخراو لە مانگی نیساندا ٣,٩ ملیۆن دۆلار وەرگیراوە هەروەها کۆمپانیاکان بڕی ٤,٢ ملیۆن دۆلاریان وەکو شایستە دواخراواکانی مانگی ئازار وەر گرتووە. بالانسی شایستە دواخراوەکانی گۆلف کیستۆن لەم کێڵگەیە بریتییە لە ٥٨ ملیۆن و ٩٠٠ هەزار دۆلار.  لە کانوونی دووەم دا بەرهەمی رۆژانە بریتی بووە لە ٤٠٥ ,٤٤ بەرمیل نەوت. کێڵگەی شێخان  دەکەوێتە پارێزگای دهۆک،کۆمپانیای گۆڵف کیستۆن ٨٠٪ ی پشکەکان و ( ئێم ئۆ ئێڵ) پشکی ٢٠٪ ی هەیە لە و کێڵگەیەدا. ٣- کێڵگەی ئەتروش کۆی شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکان لە کێڵگەی ئەتروش  لەم مانگەدا بریتی بووە لە ٣٨,٥٩ ملیۆن دۆلار. کۆمپانیای شاماران کە پشکی ٢٧,٦% کێڵگەکەی هەیە بڕی ١٣,٩ ملیۆن دۆلاری وەرگرتووە و کۆمپانیای تاقەی ئیماراتی کە خاوەنی ٤٧,٤%ی پشکەکانە بڕی  ٢٤,٦٩ ملیۆنی وەرگرتووە.. شایستەی فرۆشی نەوتی مانگی نیسان کۆمپانیاکان لەم کێڵگەیە بریتی بووە  لە ٢٧,٨٦ ملیۆن دۆلار، لەم بڕە پشکی شامارەن بریتی بووە لە ١٠,٢٥ ملیۆن دۆلار و تاقە ١٧,٦١ هەروەها بڕی ئەو شایتسە دواخراوانەی لەم مانگەدا  وەرگیراوەتەوە بریتی بووە لە ١٠,٧٣  ملیۆن دۆلار ، کۆمپانیای شاماران بڕی ٣,٦٥ ملیۆن دۆلار و تاقەش ٧,٠٨ ملیۆن دۆلاری وەرگرتووەتەوە. تێکڕای بەرهەمی کێڵگەکە لە کانوونی دووەمی ٢٠٢١ دا بریتی بووە لە ٤٧٫٤٥٠  هەزار بەرمیل. بەرزترین ڕێژەی بەرهەم لە ٢٧/٣/٢٠٢٠دا بووە کە گەشتووەتە ٥٤ هەزار و٥٥ بەرمیل نەوت. .  بالانسی  شایستەی دواخراوی کۆمپانیای شاماران دوای وەرگرتنی ئەم بڕە لەشایستە بریتییە لە ٣٢  ملیۆن و ٩٦٠ هەزار دۆلارە. ٤- کێڵگەی سەرتە کێڵگەی سەرتە پێنجەمین مانگە شایستەی فرۆشی نەوت وەردەگرێت  یەکەم جار  کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی شایستەی دارایی مانگی کانونی یەکەمی کێڵگەی سەرتە وەرگرت. شایستەی کۆمپانیاکان لەم کێڵگەیە بۆ مانگی نیسان بریتی بووە لە ٥,٩٤  ملیۆن دۆلار . پشکی کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی   ٢,٢  ملیۆن بووە و ئەو    ٣,٧٤  ملیۆنەی دەمێنێتەوە پشکی کۆمپانیای شیڤرۆنە ( پشکی شیڤرۆن لەسەر بنەمای پشکی کۆمپانیاکە لە کێڵگەکە وەرگیراوە). ئەم کێڵگەیە لە مانگی تشرینی دووەم ٢٠٢٠ بەفەرمی وەک کێڵگەیەکی بەرهەمهێنی بازرگانی ڕاگەیەنرا، بەرهەمی کێڵگەکە زیاتر لە ١٠٫٠٠٠ بەرمیل نەوتە لەڕۆژێکدا. کێڵگەی سەرتە دەکەوێتە پارێزگای هەولێرەوە و کۆمپانیای شیڤرۆنی ئەمەریکی پشکی ٥٠٪ و گەنێڵ ئەنێرجی ٣٠٪ و هەرێم ٢٠٪ ی هەیە. ٥ – کێڵگەی تەق تەق کۆمپانیاکان لەم کێڵگەیە نزیکەی ٣,٥ ملیۆن دۆلاریان وەرگرتووە. کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی خاوەن پشکی ٤٤% ی کێڵگەی تەق تەقە  بڕی ١,٩ ملیۆن دۆلاری وەکو شایستەی  مانگی نیسان وەرگرتووە و بڕی ٢٠٠هەزار دۆلاری لەبری شایستە دواکەوتووەکان وەرگرتووەتەوە، هەروەها کۆمپانیای ئاداکس پەترۆلیۆم پشکی ٣٦% هەیە بەو پێیە بێت کۆمپانیاکە بڕی شایستەی بۆ مانگی نیسان کردوویەتییە  ١,٢٧ ملیۆن دۆلار و  شایستەی  دواخراویش دەبێت ٠,١٣ ملیۆن بووبێت. بالانسی شایستە دواخراوەکانی کۆمپانیای گەنێڵ ئەنێرجی لای حکومەت بریتییە لە ١٤٥ ملیۆن دۆلار. تێبینی دەکرێت لە گەڵ ئەوەی نرخی نەوت لەمانگەکانی ڕابوردودا بەرزبووە بەڵام داهاتی ئەم کێڵگەیە کەمی کردووە ئەویش بەلێکدانەوەی ئێمە بۆ کەمبوونەوەی بەرهەمی کێڵگەکە دەگەڕێتەوە. بەرهەم لەم کێڵگەیە ٧,٠٠٠ بەرمیل دابەزیوە لە کاتێکدا لە چارەکی سێهەمی ٢٠٢٠ دا رۆژانە بڕی ١١,٢٦٠ بەرمیل بووە واتە بەڕێژەی ٣٧٪ بەرهەم کەمی کردووە. بەرهەمی ئەم کێڵگەیە لەساڵی ٢٠١٥ دا  ڕۆژانە ١٢٨ هەزار بەرمیل  بووە، بەڵام بەهۆی هاتنە ناوەوەی ئاوێکی زۆر بۆ ناو حەشارگە نەوتییەکە بەرهەمی  زۆر کەمی کرد و بەردەوامیش بەرهەمی لەکەم کردندایە. ئەو کێڵگە و کۆمپانیایانەی شایستەکانیان ڕانەگەیاندووە: ١- سەرسەنگ لە کێڵگەی سەرسەنگ هەریەک لە کۆمپانیاکانی ئێچ کەی ئێنی HKN  ئەمەریکی  خاوەنی ٦٢٪ی پشکەکانە و کۆمپانیای تۆتاڵی فەرەنسی ١٨٪ ی پشکەکان .  زانیاری لەسەر شایستەی دارایی مانگی ئازار و نیسانی  ئەم دوو کۆمپانیایەمان لەبەردەست نییە. ڕوونبین پەیوەندی بەهەردوو کۆمپانیاکەوە کرد بۆ زانینی شایستە وەرگیراوەکانیان بەڵام  تا ئامادەکردنی ئەم ڕاپۆرتە وەڵاممان دەست نەکەوتووە. کۆمپانیای HKN  بەشێوەی وەرزی ڕاپۆرتی دارایی و چالاکییەکانی بڵاو دەکاتەوە. کێڵگەی سەرسەنگ لە پارێزگای دهۆکە و ئاستی بەرهەمی لە کانوونی دووەمی ٢٠٢١ دا  رۆژانە بریتی بووە لە ٣١٫٥٠٠ بەرمیل نەوت. ٢- هەولێر   لە کێڵگەی هەولێر و کۆمپانیای فۆرزا پێترۆلیۆم  کاردەکات و پشکی ٦٥٪ لە کێڵگەکەدا هەیە، لە ئێستادا شایستەکانی بۆ مانگی ئازار و نیسان  ٢٠٢١ ی ڕانەگەیاندووە. ئاستی بەرهەمی ئەم کێگەیە لە مانگی شوباتدا ١١٫١٠٠ بەرمیل بووە لە ڕۆژێکدا بەڵام لە مانگی نیساندا بۆ ١٢،٤٠٠ بەرمیلی رۆژانە بەرزبووەتەوە واتە رێژەی ١٠٪ی بەرهەم زیادی کردووە . زۆر جار ئەم کۆمپانیایە بەشێوەی وەرزی ڕاپۆرتی چالاکییەکان و شایستەکانی ڕادەگەیەنێت. کۆمپانیای فۆرزا لە پێش مانگی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ دا  لە ژێر ناوی Orex Petroleum  دا کاری دەکرد و لە ٢٧ ی تشرینی دووەم ناوەکەی گۆڕی بۆ  Forza Petroleum ئێستا لەژێر ئەو  ناوەدا کاردەکات. زانیارییە نافەرمییەکان باس لەوە دەکەن کۆمپانیای کار  بەشێکی زۆری پشکەکانی کۆمپانیای فۆرزای کڕیوە و خاوەندارێتی دەکات، باس لە سەر و ٩٠٪ ی پشکەکان دەکرێت. ٣- خورمەڵە کۆمپانیای کار لە کێڵگەی خورمەڵە کار دەکات و گرێبەستی لە گەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان هەیە بۆ پەرەپێدن لە کێڵگەکەدا. جۆری گرێبەستی ئەم کۆمپانیایە تائێستا ڕانەگەیەنراوە، بەڵام ئەم کێڵگەیەی کاری تێدا دەکات کێڵگەیەکی ئامادەبووە و لە بەرهەمدابووە کاتێک کۆمپانیاکە وەریگرتووە. ئاستی بەرهەم لەکێڵگەی خورمەڵە بە ١٧٠ بۆ ١٨٠ هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە مەزەندە دەکرێت، نزیکەی ٣٧٪ ی هەموو بەرهەمی نەوتی کوردستانە. کۆمپانیاکە تا ئێستا هیج ڕاپۆرتێکی لەسەر ئاستی بەرهەم و شایستە داراییەکانی بڵاو نەکردووەتەوە.  ئەم کۆمپانیایە کۆمپانیایەکی خۆماڵییە و کارکردنی لە بواری نەوتدا نوێ یە و لە گەڵ دامەزراندنی وەزارەتی سامانە سروشتییەکاندا کار ئاسانی بۆ کراوە، ئێستا بە یەکێکە لە گەورەترین کۆمپانیا ناوخۆییەکانی بواری وزە دادەنرێت لە هەرێم. کۆمپانیای کار ئێستا لە گەڵ کۆمپانیای رۆسنەفتی روسیدا خاوەندارێتی  بۆری گواستنەوەی هەرێمیش دەکات و  پشکی ٤٠٪ ی هەیە و کۆمپانیا روسییەکەش ٦٠٪ . کرێی گواستنەوەی بەرمیلێک نەوت بەم بۆرییەدا لە ناو خاکی کوردستاندا بە پێێ ڕاپۆرتی دیلۆیت کە لە ٢٨/٦/٢٠٢١ بڵاوکراوەتەوە  ٤ دۆلار و ٨٦ سەنت بووە لە چارەکی چوارەمی ساڵی ٢٠٢٠ دا، لە کاتێکدا کرێی گواستنەوە  و ئەمبارکردنی بەرمیلێک نەوت لە ناو خاکی تورکیادا ١ دۆلار  و ٢٨ سەنت بووە بەپێی هەمان ڕاپۆرت. هەروەها کۆمپانیای کار خاوەندارێتی گەورەترین پاڵاوگەی هەرێمی کوردستانیش دەکات کە رۆژانە نزیکەی ٢٥ هەزار بەرمیل نەوت بۆ وەزارەتی سامانە سرو شتییەکان دەپاڵێوێت بە نرخێک کە دوو هێندەی ئەو نرخەیە کە پاڵاوگەکە بۆ وەزارەتی نەوتی عێراقی دەپاڵێوێت! ٤- گــەرمـیان ئەم کێڵگەیە کەو تووەتە ناوچەی گەرمیانەوە هەریەک لە کۆمپانیای گازپرۆم روسی  و وێستێرن زاگرۆسی کەنەدی وەبەرهێنانی تێدا دەکەن و هەریەکە خاەنی ٤٠٪ ی پشکەکانن. ئەم کێڵگەیە ئێستا ئاستی بەرهەمی نزیکەی ٣٣ هەزار بەرمیلی ڕۆژانەیە جۆری نەوتی ئەم کێڵگەیە نەوتێکی سوک و شیرینە وAPI  یەکەی لە ٤٥ دایە. بەهەمان شێوەی کۆمپانیای کار ئەو کۆمپانیایەنەی کە لێرە کاردەکەن شایستە داراییەکانیان ڕانەگەیاندووە بەڵام ساڵی چەند جرێک زانیاری لەسەر چالاکی و ئاستی بەرهەمیان ڕادەگەیەنن.  تائێستا چەند جارێک کێشە بۆ گواستنەوەی نەوتی ئەم کێڵگەیە دروست بووە، وەکو ناڕەزایی لە لایەن شۆفێری گواستنەوەی نەوت و خەڵکی ناوچەکەوە. کۆی بەرهەمی نەوتی ئەو کێڵگانەی کە شایستەی مانگی نیسانیان ڕاگەیاندووە بریتییە لە ٢١٩ هەزار بەرمیل نەوت کە دەکاتە ٤٧٪ ی کۆی بەرهەمی هەرێم.  شایستەی دارایی ئەو کۆمپانیایەنە لەو پێنج کێڵگەدا وەرگیراوە بریتییەلە ١٥٧.٥ ملیۆن دۆلار . لەگەڵ دابەزینی نرخی نەوتدا لە مانگی ئازاری ٢٠٢٠ دا حکومەتی هەرێمی کوردستان بە کۆمپانیا نەوتییەکانی ڕاگەیاند کە بەشێوەی مانگانە شایستە داراییەکانیان پێ دەدات، لە وکاتەوە تاوەکو ئێستا هەرێم بەشێوەیەکی بەردەوام هەموو مانگێک و لەکاتی خۆیدا شایستەی کۆمپانیا نەوتییەکان بەبێ دواکەوتن دەدات. تا ئێستا چواردە (١٤ )مانگ لەسەر یەک شایستەکان وەرگیراوە، دواترینیان شایستەی مانگی نیسانە. وەهەر لە مانگی ئازاری ٢٠٢٠دا حکومەتی هەرێم بە کۆمپانیا نەوتییەکانی ڕاگەیاند شایستەی مانگەکانی تشرینی دووەم و کانوونی یەکەم ٢٠١٩ و کانوونی یەکەم و شوباتی ٢٠٢٠ دوادەخات تا ئەوکاتەی نرخی نەوتی برێنت دەگاتە ٥٠ دۆلار.  کۆمپانیا نەوتییەکان لە گەڵ شایستەی کانوونی دووەمی ٢٠٢١دا یەکەمین بڕی شایستە دواخراوەکانیان وەرگرتەوە و ئەم مانگەش بۆ جاری چوارەم شایستە دواخراوەکانیان وەرگرت بەڵام لەبری ئەوەی مانگانە شایستەکان وەربگرن هەر ٦٠ ڕۆژ جارێک وەری دەگرن و رێژەی وەرگرتنەوەکەش کەم کرایەوە بەم شێوەیە؛ کاتێک نرخی نەوتی برێنت لەسەروو ٥٠ دۆلارەوەیە تەنها رێژەی ٢٠٪ ی ئەو  زیادەی نرخە دەدرێتەوە بەقەرزی کۆمپانیاکان لە کاتێکدا لە مانگەکانی پێشودا ئەم رێژەیە ٥٠٪ بوو. بەپێی ئەم میکانیزمە نوێیە کۆمپانیاکان ماوەی وەرگرتنەوەی قەرزەکانیان درێژ دەبێتەوە، پێشتر چاوەڕییان دەکرد تاکۆتایی ساڵی ٢٠٢١ زۆربەی قەرزەکانیان وەربگرنەوە بەڵام ئێستا چاوەڕێ دەکەن لە چارەکی سێهەمی ساڵی ٢٠٢٢ دا قەرزەکانیان بە تەواوی وەربگرنەوە.

درەو: وەفدێكی باڵای پارتی دیموكراتی كوردستان ماوەی سێ رۆژە بە نهێنی لەئێرانەو چەندین كۆبونەوەیان لەگەڵ بەرپرسانی ئەمنی و سەربازی ئەووڵاتەكردووە. سەرچاوەیەكی باڵا لە پارتی دیموكراتی كوردستان بە (درەو)ی راگەیاند وەفدە باڵاكەی پارتی پێكهاتوون لە ( فازڵ میرانی) سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی و ( هۆشیار زێباری ) ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی و پشتیوان سادق ئەندامی سەركردایەتی پارتی و وەزیری ئەوقاف لە 29/6/2021 ەوە چونەتەئێران، ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشكردووە بڕیار بووە مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان سەرۆكایەتی وەفدەكەی پارتی بكات، بەڵام سەردانەكەی ئەو دواخراوەو وەفدێكی باڵا پێكهاتووە. ئەو سەرچاوەیەئاماژەی بەوەشكرد، سەردان و كۆبونەوەكان لەلایەن هەردوولاوە بە نهێنی و دوور لەچاوی كامێراكان بەرێوەدەچێت و كۆبونەوەكانیش لەگەڵ بەرپرسە ئەمنی و سەربازیەكانی ئێرانیەو لەسەر چەند تەوەرێك گفتوگۆ دەكەن:  •    بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی نێوانیان و چارەسەركردنی ئەو كێشانەی كەبووەتە هۆی ساردبوونەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوولایان. •    تەوەری سەرەكی بە نیسبەت لایەنی ئێرانیەوە بوونی هێزەكانی ئەمریكایەلە عێراق و هەڵوێستی پارتیە، كە ئێرانیەكان پێیان وایە پێویستە هاوشێوەی هێزە عێراقیەكانی تر پارتی بەوئاراستەیە كاربكەن كە ئەمریكا لە عێراق و كوردستان نەمێنێت و لە ئێستادا بوونیان پێویست نیە. •    ئێرانییەكان نیگەرانن لە جموجوڵی هێزەكانی حزبی دیموكراتی كوردستان و هێزە كوردیەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، رێگری بكەن لە هەر جموجوڵ و چالاكیەكیان لە سنورییەكانی ئێران. •    شەڕی درۆنەكان كەماوەیەكە ئاراستەی هەولێر دەكرێن و كاریگەری لەسەر ئەمنیەتی هەولێر درووستكردووە.

شیكاری: درەو لە ساڵی (2016)ەوە پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەران و مامۆستایان ڕاگیراوە، نە لە یاسای چاکسازی و نە لە کۆبونەوەکەی حکومەت و پەرلەمان جێگەی باس نەبوو، ( درەو) زانیویەتی لە پرۆژە یاسای بودجەی 2021 شدا جێگەی نەکراوەتەوە. بەپێی خەمڵاندنەکان حکومەت زیاتر لە (2 ترلیۆن) دیناری (بەرزە موچە) قەرزاری موچەخۆرانە و بەقەرزیش لەسەر خۆی هەژماری نەکردووە، ئەمە لە کاتێکدایە لە ساڵی 2014ەوە تائێستا نزیکەی (40) هەزار موچەخۆر خانەنشین بوون کە بەشێکیان لە شایستەبوونی ئەو مافە بێ بەش بوون و هەتاهەتایە کاریگەری بەسەر موچەکانیانەوە دەبێت.  سەرە موچە (عەلاوە) و بەرزە موچە (تەرفیع) چییە؟ لە یاسای موچەی فەرمانبەرانی میری و كەرتی گشتی ژمارە 22ی ساڵی 2008 هەموارکراو بە ڕوونی باس لە هەردوو بابەتی سەرە موچە (عەلاوە) و بەرزە موچە (تەرفیع) کراوە، بەجۆرێک لە؛  (مادەی سێیەم) بڕگەی یەکەم: پلەکانی فەرمانبەران و سەرمووچەی ساڵانەیان و ماوەی پلە بەرزکردنەوەیان بەم شێوەیە دەبێت کە لە خشتەی مووچەکان و سەرمووچەی ساڵانە هاتووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (1))  سەرمووچەی ساڵانە لە (مادەی پێنجەم)ی یاساکەدا هاتووە: سەرەمووچەی ساڵانە دەدرێت بە فەرمانبەر لە کاتی تەواو کردنی (1) ساڵ لە خزمەتی وەزیفی بە رەچاو کردنی مادە 9ی ئەم یاسایە. هەروەها لە (مادەی نۆیەم)دا هاتووە؛ یەکەم: ئەگەر نەتوانرا فەرمانبەر پلەی بەرز بکرێتەوە بۆ پلەی دواتر یان پێدانی سەرمووچەی ساڵانەی بۆ گەیشتن بە بەرزترین رادەی مووچەی پلەکەی، دەکرێت بەردەوام سەرمووچەی ساڵانەی پێ بدرێت لە پلەی دواتری پلەکەی خۆی. دووەم: فەرمانبەری پایە 11ی پلە یەکی وەزیفی سەرمووچەی بەردەوام دەبێت کە تێپەڕ نەبێت لە نزمترین رادەی پلە باڵاکان (ب) پلە بەرز کردنەوەی فەرمانبەر لە (مادەی شەشەم)ی یاساکەدا هاتووە؛ یەکەم: پلە بەرز کردنەوە بریتییە لە گواستنەوەی فەرمانبەر لەو وەزیفەیەی کە تێیدایە بۆ وەزیفەیەک کە راستەوخۆ دەکەوێتە پلەیەکی بەرزتر دوای پلەی پێشتری لە پلەبەندنی وەزیفی.  سەبارەت بە مەرجەکانی پلە بەرز کردنەوەی فەرمانبەر هەر لە (مادەی شەشەم) و بڕگەی  (دووەم) هاتووە: هەبوونی ئەم مەرجانەی کە لە خوارەوە هاتوون لە کاتی پلە بەرز کردنەوە: ا. هەبووونی پلەی بەتاڵ یان وەزیفەی بەتاڵ لە پلەیەکی بەرزتر لەو پلەیەی کە تێیدایە لەنێو میلاکی وەزیفی فەرمانگەکەی. ب. تەواوکردنی ماوەی بڕیاردراو بۆ پلە بەرزکردنەوە کە هاتووە لە خشتەی ژمارە (١). ج. دەبێت فەرمانبەر مەرجەکان و توانای پێویستی هەبێت بۆ ئەو وەزیفەیەی بۆی کاندید دەکرێت بۆ پلە بەرز کردنەوە. د. سەلماندنی تواناکانی فەرمانبەر بۆ وەرگرتنی ئەو وەزیفەیەی کە  نیاز وایە پلەکەی بۆی بەرز بکرێتەوە بە راسپاردەی سەرۆکی راستەوخۆ و پەسند کردنی سەرۆکی باڵا. لە بەشێکی تری یاساکە تایبەت بە (پێکهێنانی لیژنەی پلە بەرزکردنەوە). لە (مادەی حەوتەم)دا هاتووە؛ یەکەم: بە فەرمانی وەزیر یان سەرۆکی لایەنی نەبەستراو بە وەزارەت یان کەسی راسپێردراو لیژنەیەکی پسپۆر پێک دەهێندرێت بە سەرۆکایەتی فەرمانبەرێک کە پلە وەزیفیەکەی لە یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی خوارتر نەبێت و دوو ئەندام کە پلەی وەزیفییان لە بەڕێوەبەر کەمتر نەبێت بۆ  بینینی داواکارییەکانی پلە بەرزکردنەوە لە ماوەی 60 رۆژ لە رێکەوتی وەرگرتنی داواکارییەکە و کاندید کردنی فەرمانبەر بۆ پلە بەرز کردنەوە پاش دڵنیابوون لە هەبوونی مەرجەکانی بڕیاردراو بۆ پلە بەرزکردنەوە کە هاتووە لە بڕگە دووەم لە مادە 6ی ئەم یاسایە. دووەم: فەرمانی پلە بەرزکردنەوە دەردەچێت لە لایەن وەزیری تایبەتمەند یان سەرۆکی لایەنی نەبەستراو بە وەزارەت و پلە بەرزکردنەوەکەشی جێبەجێ دەکرێت لە رێکەوتی شایستە بوونی، ئەگەر خودی فەرمانبەر رۆڵی نەبووبێت لە دواکەوتنی پلە بەرزکردنەوەکەی. مادەی هەشتەم یەکەم: ئەگەر مووچەی فەرمانبەری پلە بەرزکراو هاوتا بوو لەگەڵ یەکێک لە پایەکانی پلەی بەرزکراوەکە، ئەوا مووچەی پایەتی دواتری پێ دەدرێت کە لەگەڵ مووچەکەی هاوتا بێت. دووەم: ئەگەر مووچەی فەرمانبەری پلە بەرزکراو کەوتە نێوان دوو پایە (مەرتەبە) لەو پلەیەی کە بۆی بەرز کراوەتەوە، ئەوا مووچەی پایەی بەرزتری پێ دەدرێت.   ڕاگرتنی بەرزە موچەو کاریگەرییەکانی لەسەر فەرمانبەران مامۆستایان لە 1-1-2016ەوە پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران، كە مافێكی یاساییە بەپێی یاسای (موچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت‌و كەرتی گشتی ژمارە 22ی ساڵی 2008)ی عێراق جێگیركراوە، ئەم یاسایە لە هەرێمی كوردستان كاری پێدەكرێت. ڕاگیراوە و تا ئێستا هیچ بڕیارێكی حكومەتی هەرێم نییە بۆ پێدانەوەی ئەو مافە بە فەرمانبەران، ئەم پرسە دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە (5) ساڵ نە لە یاسای چاکسازی باسی لێوە کراو نە لەسەردانەکەی تیمی حکومەت بۆ پەرلەمانی کوردستان لە ڕۆژی  28ی6ی2021 بووە جێی گفتوگۆی جدی.  هاوکات بە پێ  زانیارکانی ( درەو) پڕۆژە یاسای  بودجەی 2021ی هەرێمی کوردستان کە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان ئامادەیکردووە پلانی پلە بەرزکردنەوەی فەرمانبەران و مامۆستایانی تێدا نییە. ئەمە لە کاتێکدایە پلە بەرزکردنەوەی هێزەکانی ناوخۆ نەوەستاوەو، هاوکات لە ئێستاشدا پلە بەرزکردنەوە لە وەزارەتی پێشمەرگە دەستی پێکردووەتەوە کە لەم وەزارەتەش لە ساڵی ٢٠١٧ەوە ڕاوەستاوە، بەڵام بەپێی نوسراوی ژمارە (7797)ی وەزارەتی پێشمەرگە کە لە رۆژی 15-06-2021 دەرچووە و لەلایەن شۆڕش ئیسماعیل، وەزیری پێشمەرگەوە واژۆ کراوە، بڕیاردراوە بە بەرزکردنەوەی پلەی ( 5 هەزار و 995 ) پلەدار و پێشمەرگەی سەر بە دیوانی وەزارەت و لیواکان.  لە نوسراوەکەی وەزارەتی پێشمەرگەدا ئەوەش هاتووە، پلە بەرزکردنەوەکە بەپێی خشتەیەک و بەپێی خزمەتی سەربازی و بڕوانامەکانیان رێکخراوە و بەسەر دوو لیستدا دابەشکراون، بەمشێوەیە: - لیستی یەکەم لە 5 هەزار و 874 پلەدار و پێشمەرگە پێکدێت. - لیستی دووەم لە 121 پلەدار و پێشمەرگە پێکدێت. بڕیاردراوە پلەبەرزكردنەوە بۆ هێزەكانی پێشمەرگە بەردەوام بێت و سەرەتا پلەبەرزكردنەوەی ھێزی پێشمەرگە بۆ ساڵی ٢٠١٧ جێبەجێ دەكرێت و پلەبەرزكردنەكانی ٢٠١٨ و ٢٠١٩ و ساڵەكانی داھاتووش، بە پێی میكانیزمی نوێ و دوای وردبونەوەی زیاتر بڕیاری پێویستی لەبارەوە بدرێت. کەواتە فەرمانبەرانی مەدەنی و مامۆستایانی هەرێم زەرەرمەندی یەكەمن، کە پیێ داتاکانی بایۆمەتری ژمارەی فەرمانبەرانی مەدەنی و مامۆستایان 710 هەزار و 282 کەسە. جگە لەوەی ڕاگرتنی پلەبەرزکردنەوە کێشەی زۆری کارگێڕی وەزیفی دروستکردووە، تەنانەت بە هەزاران فەرمانبەر و مامۆستا هەیه خانەنشین کراون، بەبێ ئەوەی پلەبەرزکردنەوەیان بکرێت، بەمەش ئەو فەرمانبەرانەی مافی پلە بەرزکردنەوەیان هەبووە و پیش وەرگرتنی پلەکەیان خانەنشین بوون بە درێژایی ژیان باجی بڕیاری ڕاگرتنی پلەبەرزکردنەوە دەدەن. بەپێی دواین زانیاری و ئامار کە لە 26ی حوزەیرانی 2021، ‎حازم گۆران، به‌ڕێوە‌به‌ری گشتی خانه‌نشینی هه‌رێم كه‌ سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی داراییه ڕایگەند، ساڵانه‌ له‌ یه‌كی ته‌مموزدا ده‌ست به‌ خانه‌نشین بوون ده‌كرێت، بۆ ئه‌م ساڵیش فه‌رمانبه‌رانی له‌دایكبووی ساڵی  1958 خانه‌نشین  ده‌كرێن. ئەوەشی ڕوونكردۆتەوە، لە ئێستادا (242 هه‌زار) كه‌س، كه‌ (90 هه‌زار)یان پێشمه‌رگه‌ن و (152 هه‌زار)یشیان كارمه‌ندی مه‌ده‌نی و پۆلیس و مامۆستان خانەنشینكراون بە پێی تەمەن و ئەو ھۆكارانەی پێی خانەنشین بوون. لە ژمارەیەش (40 هه‌زار) كه‌سیان خانه‌نیشین  له نێوان 2014 بۆ 2021 له‌هه‌رێمی كوردستان خانەنشین بوون. سەبارەت بەو بڕە پارەیەی کە بەهۆی بڕیاری ڕاگرتنی پلە بەرزکرنەوەی فەرمانبەرانەوە لەسەر حکومەت کەڵەکە بووەو دەبێت، هیچ زانیارییەکی ورد لەبەردەست نییەو حکومەتیش هیچ ڕونکردنەوەکی لەو بارەیەوە نەبووە لەبەرئەوەی؛ 1. بەشێک لە فەرمانبەران و مامۆستایان دوو پلە بەرزکردنەوەیان لای حکومەت کەڵەکە دەبێت، بەتایبەت ئەوانەی لەدوای 2012 ەوە دامەزراون، یان کاتی پلە بەرزکردنەوەیان کەوتووەتە کۆتاییەکانی ساڵی 2016ەوە کاتێک مافی پلە بەرزکردنەوەیان هەبووە و بەهۆی بڕیارەکەی حکومەتەوە سودمەند نەبوونە. پلە وەزیفییەکانیان لە نێوان (٦-١٠) دایەو (4) ساڵ جارێک پلەکانیان بەرز دەکرێتەوە (بۆ بەرچاوڕوونی بڕوانە خشتەی ژمارە (1). 2.    بەشێک لە فەرمانبەران و مامۆستیان یەک پلە بەرزکردنەوەیان لای حکومەت کەڵەکەبووە، بەتایبەت ئەوانەی لە ساڵانی (2011 بۆ 2015) لەو مافە سودمەند بوونەو پلەی وەزیفیان لە نێوان (١-٥) دایەو (٥) ساڵ جارێک پلەکانیان بەرز دەکرێتەوە (بۆ بەرچاوڕوونی بڕوانە خشتەی ژمارە (1)). 3.    زانیاری ورد نییە لەبارەی کۆی ئەوەی فەرمانبەران و مامۆستایان (هەڵگری چی بڕوانامەیەکن، لە چ پلە و پلکانەیەکی وەزیفیدان، لە ج پۆستێکی ئیداریدان) چونکە دەرماڵەماڵەکان کاریگەری گەورە لەسەر ڕێژەی بەربوونەوەی موچەکانیان جێ دەهێڵێت. کەواتە بەهای ئەو قەرزەی بەرزەموچە كە دەبێت حكومەت بۆ فەرمانبەرانی بگەڕێنێتەوە بەدیاریكراوی نازانرێت، ئەگەر تێكڕای بەرزەموچە بە (50 هەزار) دینار ئەژماربكرێت، كە بۆ هەندێك پلەی وەزیفی لەم بڕە زیاتر‌و بۆ هەندێك تر كەمترە، لە حاڵی دەستپێكردنەوەی خەرجكردنی بەرزەموچە بۆ فەرمانبەران کە ژمارەیان (710 هەزار و 282 ) موچەخۆرە، کە بۆ هەر مانگێک دەکاتە (35 ملیار) و (514) ملیۆن و (100) هەزار دینار دەبێت. بەمەش ئەگەر تەنها بۆ فەرمانبەرێک تەنها یەک پلە بەرزکردەنەوە هەژمار بکەین بەم جۆرە؛ 710 هەزار و 282 موچەخۆرX  60 مانگ X 50 هەزار دینار= (2) ترلیۆن و (130) ملیار و (846) ملیۆن دینار بەرزە موچە لە دەرەوەی قەرزو پابەندییەكانی حکومەت  سەرۆكی حكومەتی هەرێم لە دانیشتنی رۆژی 5/10/2020 لە پەرلەمان رایگەیاند، قەرزەکانی سەر حکومەتی هەرێم زیادیان کردووە و بونەتە نزیکەی (28 ملیار9 دۆلار و نیو لە ماوەی چەند مانگی رابردوو ملیارو نێوێک زیاد بووە  . هەروەها سەرۆکی حکومەت ئاماژەی بەوەكرد، حكومەت لە ئێستادا زیاتر لە (7) ملیار دۆلاری قەرزی دەرەكی و ناوخۆیی لەلایە و زیاتر لە (8) ملیاری قەرزی موچەخۆران و (8) ملیاری پابەندیە داراییەكان  قەرزدارە. نزیكەی (4) ملیار دۆلاری هەردوو بانكی بازرگانی عێراقی و بانكی نێودەوڵەتی كوردستان قەرزدارە، بە گوێرەی ئەو راپۆرتەی مەسرور بارزانی كۆی قەرزەكانی حكومەت زیادیان كردووە بەراورد بە سەرەتای دابەزینی نرخی نەوت لەم كابینەیەی حكومەتدا.  لەم خشتەیەی خوارەوەدا پوختەی قەرازەکانی سەر حکومەتی هەرێم ڕونکراوەتەوە پێش خەرنەجکردنی موچەی مانگەکانی (4، 5، 6، 7، 8، 11،12) ساڵی 2020ی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان؛   ڕۆژی 28/6/2021 ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران لە پەرلەمانی کوردستان ڕایگەیاند؛ كۆی قەرزو پابەندییەكانی هەرێمی كوردستان لەمانگی 3ی 2020 •    (28 ملیار و 476 ملیۆن و 675 هەزار) دۆلارە بووە، بەڵام لە مانگی 3ی 2021 گەیشتووەت بە: (31 ملیار و 637 ملیۆن) دۆلار كە پابەندیە دارایی پێنج مانگی (4،5،6،7،8)ی 2020ی موچەی موچەخۆرانە. •    بەم پاكتاوكردنەشەوە كە حكومەت كردویەتی، ئێستا چارەنوسی موچەی فەوتاوی دوو مانگی ساڵی 2020ی فەرمانبەران نادیارە كە بڕەكەی (ترلیۆنێك‌و 788 ملیار) دینارە. •    كابینەی نۆیەم ماوەی (10) مانگ بە لێبڕینەوە موچەی دابەشكردووە: كۆی پارەی لێبڕاوی موچەی فەرمانبەران بڕەكەی (ترلیۆنێك‌و 880 ملیار) دینارە. بەڵام بە هیچ شێوەیەک باس لەو بڕە پارەیە وەک قەرز نەکراوە لەسەر حکومەت کە بەهۆی ڕاگرتنی پلە بەرزکردنەوەی فەرمانبەران لەسەر حکومەت کەڵەکە بوون.  

 (درەو): بەرێككەوتنێكی نوسراوی نێوان هەردوو فراكسیۆنی پارتی‌و یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان، بڕیاری كۆتاییهێنان بە لێبڕینی موچەی فەرمانبەران نەخرایە دەنگدانەوە، فراكسیۆنی گۆڕانیش ئەمەی قبوڵ كرد. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە لە چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەست (درەو) كەوتوون، بەر لە كۆبونەوەكەی رۆژی دووشەممەی پەرلەمانی كوردستان لەبارەی كۆتاییهێنان بە لێبڕینی موچە، فراكسیۆنەكانی پارتی‌و یەكێتی رێككەوتنیان كردووە.  بەگوێرەی رێككەوتنی فراكسیۆنی پارتی‌و یەكێتی كە سەرۆكی هەردوو فراكسیۆن ئیمزایان كردووە‌و كۆپییەكیان داوە بە سەرۆكایەتی پەرلەمان، هەردوولا لەسەر ئەم دوو خاڵە رێككەوتوون: یەكەم: هەڵوەشاندنەوەی لێبڕینی موچەی فەرمانبەران نەخرێتە دەنگدان‌و نەكرێت بە بڕیاری پەرلەمان، چونكە ئەمە حكومەت ناچار دەكات كۆتایی بە لێبڕین بهێنێت‌و حكومەت لەم کاتەدا ئەم كارەی پێناكرێت. دووەم: پەرلەمانتارانی هەردوولا رەخنە‌و هەڵوێستی خۆیان لەبارەی بارودۆخی موچەوە بە توندی دەرببڕن‌و رێگەنەدان بابەتەكە لەلایەن پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆنەوە بقۆزرێتەوە.  (درەو) زانیویەتی، گوڵستان سەعید سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان ئاگاداری رێككەوتنەكەی فراكسیۆنی پارتی‌و یەكێتی بووە‌و داوای لێكراوە ئەویش رێككەوتنەكە ئیمزا بكات، بەڵام سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان رەتیكردوەتەوە‌و وتویەتی:" تەنیا لە دەركردنی بڕیاری كۆتاییهێنان بە لێبڕینی موچەدا ئیمزا دەكات". بەڵام لە دانیشتنی پەرلەماندا، بەپێچەوانەی هەڵوێستی خۆیەوە، گوڵستان سەعید سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان دەنگی بۆ ئەوەداوە، كۆتاییهێنان بە لێبڕینی موچە نەكرێت بە بڕیارو قسەی پەرلەمانتاران لەوبارەیەوە بكرێت بە راسپاردە بۆ حكومەت بۆ ئەوەی وەكو نەخشەرێگا كاری لەسەر بكات. كۆبونەوەی دووشەممەی پەرلەمان، كێشەی لەناو حكومەت دروستكردووە، رەخنە‌و هێرشی توندی پەرلەمانتارانی پارتی‌و یەكێتی، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی‌و سەرۆكی تیمی حكومەتی لەو كۆبونەوەیەدا نیگەران كردووە. ماوەی دوو رۆژە ئاوات شێخ جەناب وەكو وەزیری دارایی نەچوەتەوە بۆ كاركردن لە وەزارەتەكەی، خالید شوانی وەزیری هەرێم بۆ كاروباری بەغداد بەهەمان شێوەی وەزیری دارایی نیگەرانە‌و بەگوێرەی زانیارییەكانی (درەو) هەردوو وەزیرەكە كە یەكەمیان سەربە بزوتنەوەی گۆڕان‌و دووەم سەربە یەكێتییە هەڕەشەی دەستلەكاركێشانەوە دەكەن، بەهۆی نیگەرانی ئەم دوو وەزیرەوە كۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیران دواخرا. سەرباری ئەوەی رۆژی دووشەممە لە پەرلەمانی كوردستان روویدا، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی خۆی لە بنەڕەتەوە لەباری بودجەو دەسەڵاتەكانی نیگەران بوو لە سەرۆكی حكومەت، بەو پێیەی دەسەڵاتی یەكەمی جێبەجێكردنەن بەڵام سەرۆكی حكومەتی رازی نەبووەو بەشێك لە دەسەڵاتەكانی كەمكردووەتەوە، سەرباری تەداخولاتی سەرۆكی دیوان و بەشێك لەستافی سەرۆكی حكومەت لە كاروباری بانكەكان و دارایی. گوڵستان سەعید سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان ئەمڕۆ رەتیكردەوە، ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی نیگەران بوبێت‌و وەزارەتی بەجێهێشتبێت، بەڵام لەدوای ئەم لێدوانەوە سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان تەلەفۆنەكەی داخستووە‌و ئامادە نییە وەڵامی میدیاكان بداتەوە.  بۆیە پێشبینی دەكرێت سەرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان لەسەر پێشنیازی سەركردایەتی حزبەكەی ئەم لێدوانەی دابێت، بۆ رێگریكردن لە درووستبوونی ناكۆكی نێوان گۆڕان و پارتی، بەتایبەت كە لەئێستادا پارتی نیگەرانە لە گۆڕان بەهۆی رێككەوتنەكەی لەگەڵ یەكێتی بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق.

درەو: بەپێی راپۆرتی دیوانی چاودێری دارایی، حكومەتی هەرێم لە ساڵی 2020دا ( 27 ملیار و 549 ملیۆن) قەرزدار بووە، ئێستا كۆی قەرزەكان گەیشتووەتە (31 ملیارو 637 ملیۆن) دۆلار، واتا قەرزو پابەندییە داراییەكان لەكابینەی نۆیەمدا زیاتر لە (4 ملیار) دۆلار زیادیان كردووە. بە گوێرەی راپۆرتێكی دیوانی چاودێری دارایی هەرێمی كوردستان، كە لە 5/7/2020 ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیران كراوە، كۆی قەرزو پابەندییەكانی سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان ( 27 ملیار و 549 ملیۆن) دۆلار بووە، قەرزو پابەندییەكانیش بە ووردی رونكراوەتەوە، بەم شێوەیە: -    قەرزی دەرەكی: (4 ملیارو 288 ملیۆن) دۆلار -    قەرزی ناوخۆیی: 2 ملیارو 267 ملیۆن) دۆلار -    پابەندیە داراییەكانی وەزارەتی سامانە سروشتیەكان: (3 ملیارو 281 ملیۆن) دۆلار -    پابەندیە داراییەكانی وەزارەتی كارەبا: (3 ملیارو 882 ملیۆن) دۆلار -    پابەندیە داراییەكانی وەزارەتەكانی تر: (948 ملیۆن) دۆلار -    پاشەكەوت و شاییسە داراییەكانی موچەخۆران: ( 8 ملیارو 966 ملیۆن) دۆلار -    قەرزی بانكی بازرگانی عێراق و كوردستان (TBI) و ) KIB): ( 3 ملیارو 914 ملیۆن) دۆلار. -    كۆی گشتی قەرزەكان: ( 27 ملیارو 549 ملیۆن) دۆلار. ئەم قەرزە هەمووی هی كابینەی پێشویی حكومەتی هەرێمی كوردستانە و هیچ قەرزو پاشەكەوت و لێبڕینێكی كابینەی نۆیەمی تێدا نیە. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە وتارێكدا رایگەیاند كۆی قەرزەكانی سەر شانی حكومەت (28 ملیار) دۆلارە، دواتر حكومەتی هەرێم ووردەكاری قەرزەكانی خستە روو بەم شێوەیە: -    كۆی گشتی قەرزی دەرەكی و ناوخۆیی: (7 ملیارو 256 ملیۆن) دۆلار -    كۆی گشتی پابەندیە داراییەكان: (8 ملیارو 337 ملیۆن) دۆلار -    پاشەكەوت و شاییستە داراییەكانی موچەخۆران: ( 8 ملیارو 966 ملیۆن) دۆلار -    قەرزی بانكی بازرگانی عێراق و كوردستان (TBI) و ) KIB): ( 3 ملیارو 914 ملیۆن) دۆلار. -    كۆی گشتی قەرزەكان: ( 28 ملیارو 476 ملیۆن) دۆلار واتا قەرزەكانی حكومەتی هەرێم لە (27 ملیارو 549 ملیۆن) دۆلارەوە بۆ (28 ملیارو 476 ملیۆن) دۆلار زیادی كرد بە نزیكەی ( ملیارێك) دۆلار.  لە كۆبونەوەی 28/6/2021 ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا رایگەیاند، مانگی 3ی ساڵی 2020، كۆی قەرزەكانی سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان (28 ملیارو 476 ملیۆن) دۆلار بووە، مانگی 3ی 2021 كۆی قەرزەكان بووە بە (31 ملیارو 637 ملیۆن) دۆلار. بە لێكدانەوەیەكی سادە دەردەكەوێت قەرزەكان لە كابینەی نۆیەمدا زیاتر لە (4 ملیار) دۆلار زیادیان كردووە. -    كابینەی پێشوو قەرزەكان: ( 27 ملیارو 549 ملیۆن) دۆلار. -    كابینەی ئێستا گەیشتووەتە: (31 ملیارو 637 ملیۆن) دۆلار. -    جیاوازییەكە: ( 4 ملیار و 88 ملیۆن) دۆلار. -    واتا كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ( 4 ملیار و 88 ملیۆن) دۆلار واتا (6 ترلیۆن‌و 50 ملیار) دینار قەرزی خستووتە سەر شانی هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان، ئەمە سەرەرای پارەی موچە نەدراوەكان و لێبڕینی موچە.       راپۆرتی پەیوەندیدار: لە كابینەی چاكسازییەوە بۆ كابینەی قەرزكردن  حكومەتێكی قەرزار ! پاشەكەوتی موچەخۆران (8 ملیارو 966 ملیۆن) دۆلارە

راپۆرت: درەو لە كۆبونەوەی دوێنێی پەرلەمانی كوردستاندا فراكسیۆنی پارتی ئۆپۆزسیۆن بوو، هەموان ناڕازین لە بارودۆخەكە، تەنانەت پارتیش چیتر بەرپرسیارێتی حكومەت هەڵناگرێت، ئێستا ئۆپۆزسیۆنی ناو حكومەت لە ئۆپۆزسیۆنی دەرەوەی حكومەت‌و شەقام بەهێزترە، ئەمە دۆخی كابینەی سیقۆڵی (پارتی+ یەكێتی+ گۆڕان)ە بەر لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق. پارتیش رەخنەی هەیە پارتی هەموو جومگە گرنگەكانی لە هەرێمی كوردستان بەدەستەوەیە، تەنیا جومگەی ناڕەزایەتی‌و توڕەیی شەقام نەبێت، دوێنێ شەو ئەم جومگەیەشی كۆنترۆڵ كرد. پەرلەمانی كوردستان تا درەنگانێكی شەو لەبارەی كێشەی موچەی فەرمانبەرانەوە لە كۆبونەوەدا بوو، وەزیرەكانی (نەوت، دارایی، سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران، سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران، وەزیری هەرێم بۆ كاروباری بەغداد، سەرۆكی لیژنەی چاكسازی) لەبەردەم پەرلەماندا ئامادە بوون. ئەمە كۆبونەوەیەكی یەكلاكەرەوە بوو لەبارەی كێشەی لێبڕینی موچەی فەرمانبەرانەوە، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان‌و هەندێك لە پەرلەمانتارانی یەكێتی‌و گۆڕان وەكو دوو لایەنی بەشدار لە دەسەڵات، خوازیاربوون لەم كۆبونەوەیەدا پەرلەمان بە بڕیارێك حكومەت ناچار بە كۆتایهێنان لە لێبڕینی موچە بكات، هەموان خۆیان بۆ روبەڕووبونەوەیەكی سەخت لەگەڵ حكومەت ئامادە كردبوو، ئەمە وەكو هەڵمەتێكی بانگەشەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق بوو، دەبوو هەموان ئەسپی خۆیان لەبەردەم موچەخۆراندا تاو بدەن، ئەو موچەخۆرانەی كە چەند مانگی داهاتوودا دەبن بە دەنگدەر‌و پێگەی لایەنەكان لە هەڵبژاردنەكەی عێراقدا دیاری دەكەن.  پارتی بۆ یەك شەو دەبێت ئۆپۆزسیۆن ! پەرلەمانتارانی پارتی لە كۆبونەوەی دوێنێ شەوی پەرلەماندا، لە دەربڕینی ناڕەزایەتی‌و رەخنەگرتن لە حكومەت، پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن‌و ئۆپۆزسیۆنی ناو حكومەتیشیان تێپەڕاند.  بەگوێرەی زانیاریی (درەو)، رەخنە توندەكانی دوێنێ شەوی پەرلەمانتارانی پارتی لە كابینەی مەسرور بارزانی، چەند رۆژێك بەر لە كۆبونەوەی پەرلەمان لەلایەن مەسرور بارزانی خۆیەوە گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵكراوە. پەرلەمانتارانی پارتی گلەییان لە حزبەكەیان كردووە، كە كاری نوێنەرایەتی ئەوان لە پەرلەمانی كوردستان تەنیا بووە بە بەرگریكردن لە حكومەت‌و ئەمەش پێگەی ئەوانی لەناو شەقامدا لاواز كردووە، لەسەر ئەم بنەمایە، پارتی بڕیاریداوە پەرلەمانتارەكانی هاوشێوەی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان قۆناغی بەرگریكردن بگۆڕن بۆ هێرشكردن، بەڵام رەخنە توندەكانیان لە حكومەت تەنیا لەسەر ئاستی وەزیرەكان مایەوەو هێڵی سوری تێنەپەڕاندو نەگەیشتە سەر مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت.   پارتی زۆرینەی پەرلەمانی بەدەستەوەیە، حكومەتی مەسرور بارزانی هەر لە سەرەتاوە بەم زۆرینەیە گرەنتی ئەوەی كردووە، روبەڕووی لێسەندنەوەی متمانە نابێتەوە، بۆیە رەخنەگرتن بەتەنیا سەر بۆ لێسەندنەوەی متمانە لە حكومەت ناكێشێت‌و چیتر پارتییەكانیش دەتوانن رەخنە بگرن.  رێبوار كەریم وەلی نوسەرو رۆژنامەنوس لەبارەی ئەم پەرەسەندنە نوێیەی فراكسیۆنی پارتییەوە نوسی:" ئەو قسانەی ئەندام پەرلەمانەكانی پارتی كردیان یەك خاڵی كافییە كە بتوانی متمانەی پێ لە حكومەت بستێنییەوە !".  سەرباری قسەو رەخنە توندەكانی پارتی وەكو لایەنی سەرەكی پێكهێنەری حكومەت، پەرلەمانی كوردستان نەیتوانی بە بڕیارێك‌و بە زۆرینەی دەنگ لێبڕینی موچەی فەرمانبەران هەڵوەشێنێتەوە، لێبڕینێك كە تائێستا مەسرور بارزانی ئامادە نییە وەكو قەرز لەسەر شانی حكومەتەكەی ئەژماری بكات‌و ناوی لێناوە "خۆگونجاندن لەگەڵ دۆخی دارایی". تیمی پارتی لە حكومەت‌و پەرلەمان، لە كۆبونەوەكەی دوێنێی پەرلەماندا بەیەك ئاڕاستە كاریان كرد، وێنەیەكی نوێیان لەسەر خۆیان لەبەردەم خەڵكدا كێشا، كەمال ئەتروشی وەزیری نەوت كە كەمترین دەركەوتنی هەیە بۆیەكەمجار ئەستێرەی درەوشایەوە، بەتوندی لەبارەی گەندەڵییەوە قسەی كرد، چەپڵەڕێزانی پەرلەمانی بۆ خۆی مسۆگەر كرد، ئەمە لەكاتێكدا بوو هەموو سەرەنجەكان لەبارەی كۆتایهێنان بە لێبڕینی موچە لەسەر ناشەفافی داهاتی نەوت بوو.  لە كاتێكدا پارتییەكان بەبەرنامەوە داخڵی دانیشتنەكەی پەرلەمان بوون، لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان كە بەردەوام رەخنەیان لە دۆخی ئابوری هەبوو، وەكو پێویست ئامادەكارییان بۆ كۆبونەوەكە نەكردبوو، بەهەمان ئەو ستایلە رەخنەیان لە حكومەت دەگرت، كە بۆ رایگشتی ناسراو و ئاشكرابوو. پارتی دوێنێ شەو چەكی رەخنە‌و ئۆپۆزسیۆنبونیشی لە لایەنەكانی تر وەرگرتەوە‌و لە پێگەی دەسەڵاتەوە رۆڵی ئۆپۆزسیۆنی گێڕا، ئەم رۆڵە نوێیەی پارتی رەنگە لە كورت مەودادا لەبەرژەوەندی پارتی بشكێتەوە، بەڵام بۆ داهاتوو ئەگەری هەیە ناكۆكییەكانی نێوان نێچیرڤان بارزانی‌و مەسرور بارزانی قوڵبكاتەوە، سەرەتای ئەم ئەگەرە لە كۆبونەوەی دوێنێی پەرلەمان بەدی كراوە، لەناو پەرلەمانتارانی پارتی ناكۆك دروستبوو لەبارەی تۆمەتباركردنی كابینەكانی نێچیرڤان بارزانی بە بەرپرسی هەموو ئەو شكستە داراییانەی كە ئێستا رووبەڕووی كابینەی مەسرور بارزانی بوەتەوە.    لەسەر ئاستی دەرەوەی پارتیش، ئەم شێوازە كاركردنەی فراكسیۆنی پارتی ئەگەر بۆ داهاتووش بەردەوام بێت، رەنگە بنەمای یارییەكە بگۆڕێت‌و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان ناچار بكات بەدوای شێوازێكی نوێی كاركردندا بگەڕێن، كە لە رەخنەكانی پارتی‌و یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان جیایان بكاتەوە. ئۆپۆزسیۆنی ناو حكومەت ئێستا لە هەرێمی كوردستان سێ جۆر ئۆپۆزسیۆن خۆی نمایش دەكات كە ئەمانەن: •    ئەو لایەنانەی كە بەشێوەیەكی فەرمی ئۆپۆزسیۆنن‌و بەشدار نین لە حكومەت كە بریتین لە (كۆمەڵی دادگەریی، یەكگرتووی ئیسلامی، جوڵانەوەی نەوەی نوێ، حزبی شیوعی لەگەڵ بزوتنەوەی ئیسلامی كە هیچ كورسییەكی لە پەرلەمان نییە). •    ئەو لایەنانەی كە لەناو حكومەتن‌و لە پەرلەمان رۆڵی ئۆپۆزسیۆن دەگێڕن (یەكێتی نیشتمانی‌و بزوتنەوەی گۆڕان)، ئێستاش پارتی دێتە سەر هێڵی ئەم جۆرە كاركردنە سیاسییە. •    ئۆپۆزسیۆنی دەرەوەی حزبە سیاسییەكان، كە لە هەڵبژاردنەكاندا بە بایكۆتكردن‌و كارتی سپی گوزارشت لە ناڕەزایەتی خۆیان دەكەن.  فراكسیۆنی پارتی دواین لایەنە كە دەچێتە سەر هێڵی ناڕەزایەتییەكان، چونكە فراكسیۆنی یەكێتی‌و بزوتنەوەی گۆڕان كە حزبەكانیان بەشدارن لە حكومەت، لە سەرەتای ئەم كابینەیەوە‌و تاڕەدەیەكیش لە كابینەی رابردووی حكومەتدا وەكو ئۆپۆزسیۆن مامەڵە دەكەن‌و بەرپرسیارێتی بڕیارەكانی حكومەت ناگرنەئەستۆ، وا دەردەكەوێت قۆناغی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان دەنگی ناڕەزایەتی دەبێتە زۆرینە، بەڵام ناڕەزایەتییەك كە بۆ چەواشەكردنی رایگشتییە‌و هەرگیز سەرناكێشێت بۆ سەندنەوەی متمانە لە حكومەت‌و ئەنجامدانی چاكسازی ریشەیی.     

راپۆرت: درەو كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە كابینەی سیقۆڵی نێوان (پارتی+ یەكێتی+ بزوتنەوەی گۆڕان)ە، بڕی زیاتر لە (6 ترلیۆن) دینار قەرزی گشتی‌و زیاتر لە (3 ترلیۆن) دیناری قەرزی لێبڕینی (10) مانگی موچە‌و نەدانی موچەی (2) مانگی موچەخۆرانی كەوتوەتە سەر شان، كۆی گشتی قەرزەكانی حكومەت لە كابینەی نۆیەمدا گەیشتوەتە نزیكەی (10 ترلیۆن) دینار. قەرزەكان چۆنن ؟ نێچیرڤان بارزانی كابینەی هەشتەمی حكومەتی بە (27 ملیارو 549 ملیۆن) دۆلار قەرزەوە رادەستی مەسرور بارزانی سەرۆكی كابینەی نۆیەم كرد. بە هەمان میكانیزمی كابینەی هەشتەم، كابینەی نۆیەم كە مەسرور بارزانی سەرۆكایەتی دەكات، بەفۆرمی جیاوازەوە قەرزی هێناوەتە سەر شانی حكومەت. ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران لەبەردەم پەرلەمانی كوردستاندا رایگەیاند، مانگی 3ی ساڵی 2020، كۆی قەرزەكانی سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان (28 ملیارو 476 ملیۆن) دۆلار بووە، مانگی 3ی 2021 كۆی قەرزەكان بووە بە (31 ملیارو 637 ملیۆن) دۆلار. بەپێی ئەم قسەی سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران، حكومەتی هەرێمی كوردستان لەماوەی یەك ساڵدا قەبارەی قەرزەكانی بەبڕی (3 ملیارو 161 ملیۆن) دۆلار زیادی كردووە، واتا كابینەی نۆیەم بۆ هەر مانگێك بڕی (263 ملیۆن) دۆلار قەرزی كردووە.  لە كابینەی نۆیەمدا كە ناوی "كابینەی چاكسازی" لەخۆی ناوە، قەرزەكانی هەرێم بەشێوەیەكی خێرا هەڵدەكشێت، پێش دەستبەكاربوونی ئەم كابینە سێقۆڵییە لە 10ی تەموزی 2019دا، كۆی گشتی قەرزەكانی حكومەت (27 ملیارو 549 ملیۆن) دۆلار بوو، دوای چەند مانگێك لە دەستبەكاربوونی كابینە نوێیەكە، ساڵی رابردوو مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەت وتی قەبارەی قەرزەكان بۆ (28 ملیارو 476 ملیۆن) دۆلار بەرزبووەتەوە. ئێستا كە كابینەی مەسرور بارزانی دوو ساڵی تەمەنی تەواو كردووە، قەبارەی قەرزەكان بۆ  (31 ملیارو 637 ملیۆن) دۆلار بەرزبوەتەوە، واتە تەنیا لە دوو ساڵی تەمەنی ئەم كابینەیەدا قەبارەی قەرزەكانی بەبڕی (4 ملیارو 88 ملیۆن) دۆلار زیادی كردووە.  31 ملیاری قەرز بڕی ئەو (31 ملیار) دۆلارەی كە سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران خستیە روو پێكهاتووە لە: -    12 ملیار دۆلار قەرزی پاشەكەوتی موچە -    3 ملیارو 966 ملیۆن دۆلار قەرزی (TPI) -    4 ملیار و 288 ملیۆن دۆلار قەرزی دەرەكی  -    2 ملیارو 267 ملیۆن دۆلار قەرزی ناوخۆیی  -    8 ملیار و 703 ملیۆن دۆلار پابەندییە داراییەكان  -     قەرزێكی ئەژمارنەكراو ! سەرەڕای ئەم قەرزانە، كابینەی سێقۆڵی بڕێكی زۆری پارەی موچەی فەرمانبەرانی نەداوە‌و ئەم پارانەی بە قەرز لەسەر شانی خۆی ئەژمار نەكردووە. بەپێی قسەی سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران لە كۆی ئەو (31 ملیار) دۆلارەی قەرز كە كەوتوەتە سەرشانی حكومەت، بڕی (12 ملیار) دۆلاری بەتەنیا پارەی پاشەكەوتكراوی موچەی موچەخۆرانە، ئەم (12 ملیار) دۆلارەی پارەی پاشەكەوتكراوی موچەخۆران، بڕی (9 ملیار) دۆلاری پارەی پاشەكەتی موچەی كابینەی پێشوو بووە‌و لەم كابینەیەشدا موچەی فەوتاوی پێنج مانگی ساڵی 2020 بۆسەر قەرزی موچە پاشەكەوتكراوەكان زیاد كراوە‌و قەرزی موچە لە (9 ملیار) دۆلاری كابینەی پێشووەوە بەرزبوەتەوە بۆ (12 ملیار) دۆلار.  بەم پاكتاوكردنەشەوە كە حكومەت كردویەتی، ئێستا چارەنوسی موچەی فەوتاوی دوو مانگی ساڵی 2020ی فەرمانبەران نادیارە كە بڕەكەی (ترلیۆنێك‌و 788 ملیار) دینارە.  * كابینەی نۆیەم ماوەی (10) مانگ بە لێبڕینەوە موچەی دابەشكردووە: كۆی پارەی لێبڕاوی موچەی فەرمانبەران بڕەكەی (ترلیۆنێك‌و 880 ملیار) دینارە * كۆی گشتی پارەی فەوتاوی پێنەدان‌و لێبڕینی موچە بڕەكەی (3 ترلیۆن‌و 668 ملیار) دینارە قەرزو موچە پێكەوە ئێستا كۆی گشتی قەبارەی قەرزو پارەی موچە لەسەر شانی حكومەتی هەرێم بەمشێوەیە:   * نەدان‌و لێبڕینی موچە: (3 ترلیۆن‌و 668 ملیار) دینار (2 مانگ موچەی نەداوە مانگانە 894 ملیار دینار) * قەرزی گشتی: (6 ترلیۆن‌و 50 ملیار) دینار * كۆی گشتی قەرزو نەدان‌و لێبڕینی موچە: (9 ترلیۆن‌و 718 ملیار) دینار   راپۆرتی پەیوەندیدار: حكومەتێكی قەرزار ! پاشەكەوتی موچەخۆران (8 ملیارو 966 ملیۆن) دۆلارە    

 (درەو): خەڵكی گوندی "چیا سورخ" لە سنوری ئیدارەی گەرمیان رێگریان كرد لەو تانكەرانەی كە نەوتی كێڵگەی "چیا سورخ" دەگوازنەوە بۆ پاڵێوگەی (بازیان). ئەم رێگریكردنە ئەمڕۆ رویدا، خەڵكی گوندەكە داوا دەكەن هاوڵاتیانی ناوچەكە سودمەند بن لە دامەزراندن‌و كاری شۆفێریی ئەو كۆمپانیا كە نەوتی كێڵگەكە دەگوازێتەوە.  ئێستا رۆژانە (800 تەن) بەرهەمی نەوتی كێڵگەی "چیا سورخ" لەڕێگەی (15) تانكەرەوە دەگوازرێتەوە بۆ پاڵاوگەی نەوتی بازیان (قەیوان)، لەوێ دەپاڵێورێت. كۆمپانیای (كیپ ئۆف ئۆیل) نەوتەكە دەگوازێتەوەو كۆمپانیای (پێت ئۆیل)ی توركی كاری فراونكردن‌و بەرهەمهێنان كێڵگەكە دەكات.  بلۆكی نەوتی (چیا سورخ) دەكەوێتە رۆژهەڵاتی روباری سیروان لەسنوری ناحیەی قۆرەتوو، ئەم ناوچەیە لەڕووی ئیدارییەوە سەر بە ئیدارەی گەرمیانە.  

شرۆڤە: د. هەردی مەهدی میکە ( تایبەت بە درەو) ئێراننامە (11)   مەبەستی پێکهێنانی یەکێک لەو دەزگا  هەستیارانەی لەئێراندا (بەهۆی ئەرکە دەستوورییەکەیەوە هەیەتی، دەزگای ئەنجوومەنی شارەزایانە(مجلس خبرگان رهبری) کە ڕاستەوخۆ ئەرک و کار و مەبەستی دامەزراندنی پەیوەستە بە دەزگای ڕێبەرایەتییەوە کە لوتکەی هەموو دەسەڵاتەکانی دادوەری، یاسادانان و جێەجێکردنە. گەرچی ئەرکی ئەم دەزگایە سنووردارە و کەمترین کۆبوونەوە دەکەن، بەڵام لەدەسەڵاتییاندایە چاودێریی ڕێبەر و ئەرکەکانی بکەن و تەنانەت دەتوانن ڕێبەریش لابدەن یاخود لێپێچینەوەشی لێ بکەن، گەرچی ئەمە هیچکات لەمێژووی کۆماری ئیسلامی ئێراندا ڕووی نەداوە، بەڵام لە توانای دەزگاکەدا (بالقوە) ئەم دەسەڵاتەی هەیە و (بالفعل) بەکاری نەهێناوە. گەرچی وەک هەر وڵاتێکی دیکە، (لە قۆناغی ڕاگوزەردا) ئەم دەزگایە سەرەتا کاتی و تەنها بۆ قۆناغیک دانرا، بەڵام پاشتر بەهۆی ئیسلامیزەکردن و بەشیعەکردنی دەسەڵاتەوە لەسەر بنەمای ویلایەتی فەقیه، وردەوردە ئەرکەکەی لە کاتییەوە کرا بەهەمیشەیی و بنەما و ڕەوایەتی هەبوونیشی (کە بریتی بوو لە پێداچوونەوەی دەستوور) گۆڕدرا بۆ بنەمایەکی ئاینی-دەوڵەتی، لە بەرایی یاسای ئەنجوومەنی شارەزایاندا هاتووە: "بە ئیلهاموەرگرتن لە ڕیوایەتی یەعقوبی کوڕی شوعەیب کە لە ئیمام سادقەوە گێڕاویەتییەوە لەبارەی زەمینەی ناساندن و دیارییکردنی جێنشینی پایەی ڕێبەری و وەلی موسڵمانان لەهەر زەمەنێکدا، بۆ پێشگرتن لە دەرکەوتنی فتورەت لە سیستەمی کۆماری ئیسلامیی ئێراندا و زەمانەتی بەردەوامی حکومەتی شەرعی لەسەر بنەمانی ویلایەتی فەقیه، لە میانەی جێبەجێکردنی ماددەی ١٠٧ و ١٠٨ی دەستووردا، یاسای هەڵبژاردن، ژمارەی ئەندامان، مەرج و پێڕەوی نێوخۆیی ئەنجوومەنی شارەزایانی ڕێبەری بەمشێوەیە ڕێکخراوە".(سایت شورای نگهبان: قانون انتخابات مجلس خبرگان رهبری: https://bit.ly/3xXjlq1 ) لەو بەراییەی یاسای هەڵبژاردنی ئەندامانی ئەنجوومەنی شارەزیانەوە دەردەکەوێت، کە بنەمای بەردەوامی و هەبوونی، بنەمایەکی ئاینی-شیعی-دوانزەئیمامی-ویلایەتی فەقیهیە و پشتی بە چیرۆکێکی نێو ئەدەبیاتی نێو ئەو مەزهەبە بەستووە و بنەمایەکی وا لای دەوڵەتێکی هاوچەرخی سیکۆلار تەنانەت لای پێڕەوانی وەک سوونەمەزهەبەکانیش ڕەتکراوەیە. ئەمە لەکاتێکدا لەئیراندا گەر دابنێین سەرجەمیشی موسڵمانن (کە ئاین و پێڕەوی دیکە و بێ ئاینیشی تێدایە)، بەگوێرەی هەندێک ئامار ٢٠ ملیۆن لە کۆی ٨٥ ملیۆن دانیشتووان تەنها سوننەمەزهەبن و زۆرینەیان کورد و بەلوچ و تورکەکان و هەندێک لە فارسەکانیش دەگرێتەوە و بە باوەڕی ئاینییان بڕوایان بە ویلایەتی فەقیه و ئەنجوومەنی شارەزیان نییە. لەدامەزراوەیەکی کاتییەوە بۆ دەزگایەکی هەمیشەیی ئەم دامەزراوەیەی کۆماری ئیسلامی ئێران، سەرەتاکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی یەکەمی شۆڕش(١٩٧٩)، ئەرکی لەپێشینە و مەبەستی دامەزراندنی سەرەتا تەنها بۆ پێداچوونەوەی ڕەشنووسی دەستوور بوو کە لەو ئانەدا بۆ گشتپرسی ئامادە کرابوو. بەڵام زۆری نەخایاند و لە ساڵی ١٩٨٢دا جارێکی دیکە یاساکەی هەمووار کرایەوە و کۆی دەزگاکە و ئەرکەکانی تایبەتمەند کرا بە دیاریکردنی ڕێبەری باڵا و چاودێرییکردنی ئەرک و ڕەفتارەکانی(کە بەپێی بەندی ١٠٩ی دەستوور دیارییکراوە)، هاوکات ئەو دەسەڵاتەشی پێدرا کە لەتوانایدا بێت لە کاتی لەدەستدانی شایستەیی بۆ ڕاپەڕاندنی ئەرکەکانی، ڕێبەری باڵا لە ڕێبەرایەتی لابدات. هەروەها لە کاتی مردن یا هەر ڕووداوێکیشیدا کە بەسەر ڕێبەردا بێت، بە گوێرەی دەستووری وڵات، ئەنجوومەنی شارەزایان، ئەنجومەنی ڕێبەرایەتیی کاتیی پێکدەهێنن تا ئەوکاتەی ڕێبەری نوێ دیارییدەکەن، ئەم ئەنجوومەنە لەکارەکانی بەردەوام دەبێت و دەسەڵاتەکانی ڕێبەر بە دابەشکراوی بەسەر ئەندامەکانییدا جێبەجێ دەکەن.(بڕوانە: ئێراننامەی ٤،ڕێبەری باڵای کۆماری ئیسلامیی ئێران، بۆ زانیاریی زیاتر و چۆنێتی پێکهێنانی ئەم لیژنەیە و ئەندامانی و پشئەستوورییە دەستوورییەکانی، لەوێدا ڕوونکراوەتەوە). ئەندامانی ئەم ئەنجوومەنە هەر لەخۆکاندیدکردنیانەوە و شایستەیی و پەسەندکردنیان پاش هەڵبژاردن و پرۆسەی هەڵبژاردنیان بەگشتی و بەپێی دەستوور لە ئەستۆی شورای پاسەوان دایە، کە خۆی دەزگایەکی هەڵنەبژێردراوە (بڕوانە: ئێراننامەی ٣، شورای پاسەوان) بەگوێرەی دوایین هەموواری یاسای ئەنجوومەنی شارەزیانی ڕێبەری لە ٢/٩/٢٠١٥دا (١١/٦/١٣٩٤هەتاوی)، بەپێی ماددەی یەکەمی یاساکە: ئەندامانی ئەنجوومەنەکە لە هەشتاوهەشت(٨٨)ئەندام پێکدێت.(پێشتر ٧٣ ئەندام بوو)، ماوەی هەر خولێکی ئەندامانی هەشت(٨) ساڵە و لەلایەن خەڵکەوە هەڵدەبژێردرێن، پێویستە شەش مانگ بەر لە کۆتایی هەر خولێک هەڵبژاردن بۆ ئەندامانی نوێی خولی نوێ ئەنجام بدرێت. (پاش پەسەندنامەی کاندیدبوونیان لەلایەن شورای پاسەوانەوە).  شێوازی هەڵبژاردنی ئەندامانی ئەنجوومەنی شارەزیان بازنەییە و بەپێی پارێزگاکانی ئێران دابەشکراووە:  پایتەخت (تاران): ١٦ نوێنەر. خۆراسانی ڕەزەوی و خوزستان هەریەکە ٦ نوێنەر. پارێزگای ئەسفەهان، ئازەربایجانی ڕۆژهەڵات، و فارس هەریەکە ٥ نوێنەر. پارێزگاکانی گیلان و مازنداران یەکی ٤ نوێنەر. پارێزگاکانی ئازەربایجانی ڕۆژئاوایی(ورمێ) و کرمان هەریەکە و ٣ نوێنەر. هەرچی ئەردەبیل، ئەلبورز، سیستان و بەلوچستان، قەزوین، سنە، کرماشان، گولستان، لوڕستان، مەرکەزی و هەمەدان هەریەکە و ٢ نوێنەریان بەردەکەوێت. پارێزگاکانی ئیلام، بوشەهر، چوارماڵە و بەختیاری، خۆراسانی باشوور، خۆراسانی باکوور، زنجان، سمنان، قوم، کەهگیلویە و بویرئەحمەد، هورمزگان و یەزد، هەریەکە یەک(١) نوێنەری ئەنجوومەنی شارەزایانیان بەردەکەوێت. (سایت شورای نگهبان: قانون انتخابات مجلس خبرگان رهبری: https://bit.ly/3xXjlq1 ) مەرجەکانی ئەندامێتیی لەئەنجوومەندا هەر ئەندامێکی ئەنجووومەنەکە پێویستە ئەم مەرجانەی تێدا بێت، کە شایستەیی و مەرجەکانی خۆپاڵاوتووان، شورای پاسەوان یەکلایی دەکاتەوە: - ناوبانگی بۆ دیانەت و متمانەداری و شایستەیی ڕەوشتی هەبێت. - توانای ئیجتیهادی لە ئاستێکدا هەبێت کە بتوانێت هەڵێنجان بۆ هەندێک بابەتگەلی ئاڵۆزی فیقهی و بتوانێت ڕێبەرێک کە نیشانە و مەرجەکانی ڕێبەرایەتی تێدا بێت دەستنیشان بکات. -دیدگای سیاسیی و کۆمەڵایەتی و ئاشنایی بە بابەتی هەنووکەیی و ڕۆژ هەبێت. - باوەڕی بە سیستەمی کۆماری ئیسلامیی ئێران هەبێت. - پێشینەی خراپی سیاسی و کۆمەڵایەتی نەبێت. - مەرج نییە نوێنەرەکانی هەر بازنەیەک دانیشتوو یان لەدایکبووی ئەو بازنەیە بن. واتە دەکرێت بۆ نمونە مەشهەدی یان تارانییەکی شیعەمەزهەب بە نوێنەرایەتی شاری سنە یان بەلوچستان ببێتە ئەندامی ئەنجوومەنەکە و ئەمەش ڕوویداوە. سەرجەمی ئەم مەرجانە و دروستییان شورای پاسەوان یەکلایی دەکاتەوە. (بڕوانە ئێراننامەی ٣: شورای پاسەوان). بەڵام بەپێی بڕگەی دووی یاسای ئەنجوومەنەکە، کەسانێک کە ڕێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران، ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ پشتیوانی یان پەسەندی کردبن لە بۆنەیەکدا، پێویستی بە هەڵسەنگاندنی شورای پاسەوان نابێت و ڕاستەوخۆ پەسەندکراوون. (بڕوانە: یاسای ئەنجوومەنی شارەزایانی ڕێبەری ١٣٩٤). ئەرک و بەرپرسیارێتی لەبارەی ئەرک و بەرپرسیارێتیی ئەنجوومەنی شارەزایانەوە، دەستووری ئێرانی، لە بەشی هەشتەمی پەیوەست بە ڕێبەری باڵا و شێوازی هەڵبژاردنی و لە ماددەی ١٠٧ و  ١٠٨دا، ئاماژە بە ئەرکی ئەنجوومەنی شارەزایان کراوە، کە بریتییە لە هەڵبژاردنی ڕێبەری نوێ، پاش مردن، یان لادان یان بێتوانایی و لەدەستدانی مەرجێک لەمەرجەکانی ڕێبەریی. بەڵام وردەکاریی ڕۆڵ و پێڕەو و ژمارەی ئەندامان و ماوەی هەر خولێکیان بە گوێرەی یاسایەک ڕێکخراوە، کە یەکەمین جار لەلایەن شورای پاسەوانەوە، ئامادەکراوە و بەزۆرینەی دەنگی ئەوان کە (١٢)ئەندامن دەنگی لەسەردراوە و پاشتر لەلایەن ڕێبەری باڵای شۆڕشەوە پەسەندکراوە و وەک یاسایەک کاری پێکراوە و دەکرێت، بەڵام هەر بەپێی ماددەی ١٠٨ ئاماژە بەوەش کراوە، تەنها یەکەمجار شورای پاسەوان یاساکە ئامادە دەکات و هەمووار و چاکسازیی لەیاساکەدا، لەوەپاشتر ئەنجوومەنی شارەزایان خۆیان ئامادەی دەکەن و بە ئەرک و بەرپرسیارێتیی خۆیان هەژمار دەکرێت.(بڕوانە دەستووری کۆماری ئیسلامی ئێران، ماددەی ١٠٧ و ١٠٨) بابەتی پێشتر: ئێراننامە (1) .. هەڵبژاردن لەئێراندا ئێراننامە (2) سەرۆک کۆماری ئێران؛ مێژوو، پێگە و شێوازی هەڵبژاردنی ئێراننامە (3) ..شورای پاسەوان؛ پێگەی لە سیسستەمی سیاسی و ڕۆڵی لەهەڵبژاردنەکاندا ئێراننامە (4): ڕێبەری باڵای کۆماری ئیسلامیی ئێران؛ پێگە و دەسەڵاتەکانی ئێراننامە (5): سێ هەڵبژاردنەکەی ٢٠٢١ی ئێران؛ ئامار و تێبینیی گشتی ئێراننامە (6): سوپا و سیاسەت؛ کاندیدانی سوپایی و سەرکۆمارێتی ئێران ئێراننامە (7): هەڵبژاردنێکی بێڕەنگ بۆ قۆناغێکی سەخت ئێراننامە (8): کورد و هەڵبژاردنی سەرکۆماری ئێران ئێراننامە (9): سەرکۆماری نوێ و یەخانگیرییەکانی سیستەمی سیاسیی ئێران  ئێراننامە (10): هەڵبژاردنی سەرۆککۆماری ئێران؛ براوە و دۆڕاوە ڕاستینەکان لەئەنجامەکانەوە