درەو: شۆڕشنامە  لە گفتوگۆیەكدا لەگەڵ رۆژنامەنوسێكی بەریتانی، نەوشیروان مستەفا، دەڵێت: من كەیفم بە برێمەر نەدەهات. نێچیرڤان بارزانی دەڵێت: برێمەر لەخۆبایی بوو، دەیویست وانیشان بدات كەسێكی توندو بڕیاردەرە، بافڵ تاڵەبانیش دەڵێت: لە كۆبونەوەیەكدا دەمویست لە برێمەر بدەم. پۆڵ برێمەر حاكمی سیاسی ئەمەریكا لە عێراق لە ماوەی ساڵانی (2003 و 2004)، كاتێك بۆ یەكەمجار سەردانی كوردستانی كرد، لە بارەگای مەكتەبی سیاسی پارتی وێنەیەكی مستەفا بارزانی بینی، لە مەسعود بارزانی پرسی: ئەو پیاوە خانەدانە كێیە؟ لەو كاتەدا نێچیرڤان بارزانی لەتەك برێمەردا وەستابوو، هەستی بە شەرمەزاری كرد، بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا خۆی تێك نەدا. نێچیرڤان لەبارەی ئەو كاتەوە دەڵێت: هەستی ئێمە ئەرێنی بوو، بەڵام كاتێك دەركمان بەوە كرد كە برێمەر هیچ شتێك نازانێت، دواتریش ئێمە بەو حاڵە لەگەڵی ئاسوودە بووین" نێچیرڤان ئەو قسانەی بە پێكەنینەوە گێڕایەوە. داڤید ئەكویلا كویل لۆرنس، پەیامنێری كەناڵی بی بی سی، دیمانەو گفتوگۆكانی لەگەڵ سەركردەكانی كوردا لە چوارچێوەی كتێبێكدا بەناونیشانی (نەتەوەیەكی نادیار) بڵاوكردۆتەوە. نەوشیروان مستەفا، كە لەو دەمەدا جێگری سكرتێری گشتیی ی.ن.ك بووە، دەڵێت: من خۆم كەیفم بە برێمەر نەدەهات، بەڵام بەلای منەوە ئەوەی زۆر گرینگ بوو، ئەوە بوو ئەو توانیی سوپای عێراق، بەعس‌و هەواڵگری لەناو ببات، ئەمانەش بەخششی خودا بوون بۆ من، ناتوانی بڕوا بەمە بكەی". بەڵام نێچیرڤان بارزانی دەڵێت: لەڕاستیدا من كەیفم بە برێمەر دێت.. ئەگەر تاكە كوردێك هەبێت كە كەیفی بە برێمەر بێت، ئەوا منم، چونكە ئەگەر لەبەر برێمەر نەبوایە، بارودۆخی عێراق هەرگیز وەك ئەمڕۆ نەدەبوو... لە ئێستا زۆر باشتر دەبوو!". هەروەها دەڵێت: برێمەر لەخۆبایی بوو، بەڵام لەوانەیە دەركی بەوە نەكردبێت كە ئێمە چەند سودمان لێی بینی. برێمەر دەیویست وانیشان بدات كەسێكی توندە، ئەو بەرپرسیارە، ئەو كەسەیە كە بڕیار دەدات، ئێوەیش هیچ نین.. تەنها بە یەك واژۆ برێمەر چوار دامەزراوەی عێراقی تواندەوە، كە گرینگترین دامەزراوەكانی عێراق بوون‌و مایەی چەرمەسەرییەكانی كورد بوون". بافڵ تاڵەبانی دێتەوە یادی كە لە كۆبونەوەیەك لە بەغداد بەشداریی كردوە، كە لەنێوان پۆڵ برێمەرو هەندێك لە سەركردە كوردەكان رێكخرابوو، چەندین ساڵ دوای ئەمە بافڵ نایەتەوە بیری كە ئەو كۆبونەوەیە پەیوەست بوو بە چییەوە. تەنها ژێرەوەی پووتەكەی برێمەری دێتەوە یاد، كە لەسەر ئەژنۆكانی دای نابوو، لەكاتی قسەكردنیشدا نیشانی میوانە بەڕێزەكانی دەدا. بافڵ دەڵێت: دەمویست لە برێمەر بدەم.. ئەو پووتە قوڕاوییەی هێنابوە نزیك ڕوخسارم.. گوتم نا بافڵ لێی گەڕێ‌.. لێی گەڕێ‌...، بەڵام پووتەكان لەناو چاومدا بوون! من ماوەی دوازدە ساڵ لە ئینگلتەرا بووم، نازانم ئەو پیاوە دەتوانێت چی بكات لەبەردەم سەركردەیەكی عەشایەری ئەو وڵاتەدا؟! * سەرچاوە: كویل لۆرنس: نەتەوەیەكی نادیار: هەوڵی كوردەكان بۆ سەربەخۆیی‌و داڕشتنەوەی عێراق‌و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، وەرگێڕانی: هاوكار عەبدوڵا، لە بڵاوكراوەكانی دەزگای ئایدیا، چاپی یەكەم، 2020، لاپەڕەكانی (319 - 322، 360)  

(درەو): رۆژنامەی (الشرق الاوسط): •    دادگای فیدراڵی چوەتە سەر هێڵی ناكۆكییە (حزبی- خێزانییەكانی)ی یەكێتی نیشتمانی كوردستانەوە، كە بەر لە ساڵێك لەنێوان بافڵ تاڵەبانی كوڕی رێبەری كۆچكردوو سەرۆك جەلال تاڵەبانی‌و كوڕە مامەكەی (لاهور شێخ جەنگی)دا تەقییەوە. •    بافڵ تاڵەبانی لەگەڵ كوڕە مامەكەیدا پێكەوە سەرۆكایەتی یەكێتییان دەكرد، ئەمە بەر لەوەی لە كۆتایی مانگی ئایاردا هاوكێشەی هاوسەرۆكایەتی لەبەرژەوەندی یەك سەرۆك هەڵگەڕێتەوە كە ئەویش بافڵ تاڵەبانییە.  •    ئەمە ناكۆكی لەنێوان هەردوو باڵەكەی یەكێتیدا قوڵكردەوە، وای لە لاهور شێخ جەنگی كرد پەنا بۆ دادگای عێراق ببات بەمەبەستی دروستكردنی گرفت بۆ ئەو گۆڕانكارییانەی كە باڵی بافڵ تاڵەبانی لەناو پەیڕەوی ناوخۆی حزبەكەدا ئەنجامیدا،  بەجۆرێك سەرۆكایەتی بەبێ شەریك تەنیا بۆ ئەوبێت. •    ناكۆكی نێوان كوڕە مامەكان (ئامۆزاكان) لەچوارچێوەی بەرتەسكی حزبییەوە گواسترایەوە بۆ (دادگای فیدراڵی)، ئەمە دوای ئەوەی لاهور شێخ جەنگی لەرێگەی بریكارەكەیەوە داوای دەركردنی "ئەمری وەلائی"كرد بۆ راگرتنی ئەو رێوشوێنانەی كە تایبەتن بە هەمواركردنی پەیڕەوی ناوخۆی حزب‌و دورخستنەوەی ئەو لە هاوسەرۆكایەتی.  •    بەگوێرەی نوسراوێك كە دادگا ئاڕاستەی فەرمانگەی كاروباری حزب‌و رێكخراوە سیاسییەكانگی كردووە لە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن، داوا لە بافڵ تاڵەبانی كراوە لە دانیشتنی دادگا ئامادەبێت، ئەم نوسراوە لەلایەن باڵی لاهور شێخ جەنگییەوە دزەی پێكرا بۆ میدیاكان،  بەڵام دواتر یەكێتی نیشتمانی رەتیكردەوە‌و ئەویش لای خۆیەوە دزەی بە نوسراوێكی تری دادگا كرد كە ئاماژە بەوە دەكات دادگا سكاڵاكەی لاهور شێخ جەنگیی رەتكردوەتەوە بۆ دەركردنی "ئەمری وەلائی".  •    تائێستا دادگا هیچ بەیاننامەیەكی دەرنەكردووە لەبارەی پشتڕاستكردنەوە یاخود رەتكردنەوەی دەركردنی "ئەمری وەلائی" لەبارەی ئەم دۆسیەوە.  "ئەمری وەلائی" چییە ؟ مەبەست لە "ئەمری وەلائی" ئەو فەرمانەیە كە دادگا لەسەر بنەمای داوای لایەنێك دەریدەكات بەبێ ئاگاداركردنەوەی لایەنەكەی تر، ئەمە بڕیارێكی "كاتی"یە، دادوەر لەو حاڵەتانەدا دەریدەكات كە لە یاسای بەركاردا بۆی دیاریكراوە، بەمەرجێك لەم بڕیارەدا، بنەڕەتی مافەكان زیانیان بەرنەكەوێت. لەدۆسیەی سكاڵای لاهور شێخ جەنگیدا داواكاری بۆ دەركردنی "ئەمری وەلائی" بۆ ئەوەیە جاری بەر لە بەڕێوەچوونی دانیشتنی دادگا لەسەر سكاڵاكە، پێشوەختە رێوشوێنەكانی بافڵ تاڵەبانی دژی لاهور شێخ جەنگیی‌و دەستكاریكردنی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی رابگیرێت تا ئەوكاتەی بابەتی سكاڵاكە یەكلادەبێتەوە.   

عەلی مەحمود   دوای 22 ڕۆژ لە كیمیابارانكردنی گوندەكانی بالیسان و شێخ وەسانان لە باشووری كوردستان بەهۆی بوونی بارەگای پاسدار لە گوندەكەیان, لە رێكەوتی 16-4-1987لە باشووری كوردستان, شارێكی دیكە كوردستان كەوتە بەر شاڵاوی كیمیابارانكردن لە لایەن فڕۆكە جەنگیەكانی حكومەتی ئێراقەوە, ئەویش شاری سەردەشت بوو لە رۆژهەلاتی كوردستان, بەمەش شاری سەردەشت بووە یەكەم شار كیمیاباران بكرێت لە جیهاندا, وە سێیەم شار دوای هێرۆشیماو ناكازاكی بەر چەكی كۆكوژ بدرێت و خەڵكەكەی كۆمەڵكوژ بكرێت. بۆ حكومەتی عێراقی شاری سەردەشتی هەڵبژارد لەو كات و ساتەدا؟. بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەبێت لە روداوەكانی چەند رۆژ پێشووتری ئەو ناوچەیە بڕوانین, دەستنیشانی روداوەكان و جوڵە سەربازییەكانی بەرەی بەرامبەرعێراق بكەین ئەوانەی گوزەراون, بۆ هۆكاری كیمیابارانكردنی ئەمەش سەرەتا  با لە زمانی شایەد حاڵەكانی خەڵكی شارەكەوە بزانین شاری سەردەشت لەو چركە ساتەدا بۆچوونی ئەوان لەو بارەیەوە چی بووە؟, بۆچی عێراق شاری سەردەشت و خەڵكە سڤیلەكەی كردە نیشانەی خۆی لەو كات و ساتەدا؟؟, بزانین لەم بارەیەوە لە لایەن خڵكی شارەكەوە چی وتراوە: (( لە پاش روودانی ئەو كارەساتە و رۆژێك دواتر لە نێو خەڵكی شاردا بڵاوبۆوە، كە بەرەی كوردستانی (باشووری كوردستان) لە شوێنێكی شاری سەردەشت كۆبوونەوەیان كردووە و رێژیمی عێراق لەو كۆبوونەوەیە ئاگادار بوون. بە واتایەكی دیكە، ئەوكات باسی ئەوە دەكرا، كە كەسانی ئاگادار و تەنانەت بەشدار لە كۆبوونەوەی بەرەی كوردستانی، وەك سیخوڕ بەرپرسانی عێڕاقیان لە شوێن و كاتی كۆبوونەوە ئاگادار كردۆتەوە. شایانی باسە، كە هیچ كام لە بەرپرسی حیزب و رێكخراوە سیاسییەكانی باشووری كوردستان باسیان لە دروستی و ناڕاستی ئەو هەواڵە نەكردۆتەوە و تەنانەت لە راگەیاندنی فەرمی خۆیاندا زۆر بە كەمی باسی ئەو كارەساتە دەكەن.- 22 ساڵەی یادی كارەساتی بۆمبارانكرانی شاری سەردەشت بە بۆمبی شیمیایی -ئا: عەزیز شێخانی )). دیارە لە راستیدا لەو كاتەدا بەرەی كوردستانی دانەمەزرابوو, بگرە بیرۆكەی دامەزراندنیشی هێشتا نەهاتبووە ئاراوە, بۆ زانیاریتان لە 7ی ئایاری 1988 بەرەی كوردستانی راگەیەنراوە,  وە لە كۆی 7 پارتی بەرەی كوردستانی چواریان "شیوعی, پاسۆك, گەل, زەحمەتكێشان" بەشداری هیچ جەنگێكی هاوبەشی  پێشمەرگە -ئێرانی نەكردووە.  لێ لێكۆڵەری بە ناو بانگی هۆڵەندی یۆست هلتەرمان لە بارەی كیمیابارانكردنی شاری سەردەشت و هۆكارەكەی دەڵێت: ((سەردەشت كە شارۆچكەیەكی كورد نشینی سەر سنوور و نزیكی بەرەبوو (مەبەست بەرەی شەڕی عێراق ئێرانە), بوو بووە داڵدە و پەناگای گوندنشینە ئاوارەكان و سەربازگەی هێزەكانی ئێران, كە وەك ناوچەیەكی پشتی بەرە بەكاریان دەهێنا, پێشتر سەردەشت گەلێ جار بە فڕۆكە بۆردمان كرابوو چەند ڕۆژێك پێش هیرشە كیمیاویەكەش, هێزەكانی ئێران و عێراق كەوتبوونە شەڕەوە لە نزیك چیای مامەندە و پاشان لە هێڵەكانی بەرەدا, یەكەمجار ئێرانییەكان بە یارمەتی پێشمەرگەكانی ینك, بەر لە هێرشێكی عێراق بگرن و بیانشكێنن, بەڵام وەك حەمەی حەمە سەعید, كە بەشداربوویەكی ینك بوو لەو شەڕانەدا (چاوپێكەوتنێكی ساڵی2002دا) دەیگێڕێتەوە كە هێزەكانی عێراق خۆیان كۆكردەوە و جارێكیتر هێرشیان كردەوە و كۆنترۆڵی تەواوی ناوچەكەیان كرد, ئا لەم كاتەدا بوو كە عێراق بە كیمیاوی پەلاماری شارۆچكەكەیدا. گەلێ شایەتحاڵ لە سەردەشتدا دەگێڕنەوە كە فڕۆكەكانی عێراق چەندین بۆمبی كیمیاییان خستووەتە خوارەوە و پاشان بۆ ماوەی بیست دەقیقە بە ئاسمانی ناوچەكەدا سوڕاونەتەوە, پێش ئەوەی لە ئاسۆدا لە چاو ونبن - كارێكی ژەهراوی-یۆست هلتەرمان، وەرگێڕانی محەمەد حەمە ساڵەح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنە- ل112)). ئۆپەراسیۆنەكانی نەسری 4 و 5  ئەو جەنگە هاوبەشە كە كاك حەمەی حەمە سەعید باسی كردووە,  ئێران ناوی ناوە ئۆپەراسیۆنی نەسری 5, ئەم ئۆپەراسیۆنە لە رێكەوتی 21-6-1987 قاسم سلێمانی فەرماندەیی  كردووە, بووە هۆی دەیان هەزار كوژراو بریندار, یەكێكە لەو جەنگانەی قاسم سلێمانی سەركردایەتی كردووەو شكستی  تێدا هێناوە.  ئۆپەراسیۆنی نەسری پێنج لە كاتژمێر 0:15 شەوی 22-6-1987بە دروشمی یا زەهرا لە بەرزاییەكانی فەرفەرە لە باشووری خۆرئاوای شاری سەردەشت دەستی پێكرد, ئامانجی سەرەكیش لێی رێگا گرتن بوو لە هاتوچۆی پێشمەرگەی  رۆژهەلات بۆ دەشتی بۆجار لەناوچەی سەردەشت. ئەم ئۆپەراسیۆنە بە دوای ئۆپەراسیۆنی كەربەلا 10 لە رێكەوتی 14-4-1987 بۆ 25-4-1987 لە ناوچەی سەردەشت--بانە لە رۆژهەڵات و  ناوچەی ماوەت بەرەو سوركێو لە باشووری كوردستان بە بەشداری پێشمەرگەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان ئەنجام درا, تیایدا 250 كم چوارگۆشە خاكی عێراق لە لایەن رژێمی ئێرانەوە داگیر كرا, لەم ئۆپەراسیۆنە فەرماندەی تۆپخانەی هێزی زەمینی سوپای پاسداران حەسەن شەفیزادە و چەند فەرماندەیەكی دیكە كوژران. هاوكات لە گەڵ ئۆپەراسیۆنی نەسری پێنج , رۆژی پێشتر ئۆپەراسیۆنی نەسری چوار لە رێكەوتی 21-6-1987 بۆ رۆژی هەینی 26-6-1987 لە میحوەری سەردەشت - بانە بە هاوكاری پێشمەرگەكانی ینك ئەنجامدرا, تیایدا شارۆچكەی ماوەت داگیر كرا وە 6000  كەس لە هێزەكانی عێراق كوژرا وە 557 كەسیش دیل كران بە وتەی كۆماری ئیسلامی  ئێران. ئەدی ئامارەكانی حكومەتی عێراقی چی دەڵێن؟ رژێمی عێراقی لە رێگای نامەیەكەوە كە بە واژۆی عەمیدی روكن بەڕێوەبەری ناوچەی رۆژهەڵاتی هەواڵگری سەربازی نووسراوەو ئاراستەی بەڕێوەبەری هەواڵگری سەربازی یەكەی پێنج  كراوە وەك زانیاری, لە رێكەوتی 4ی ئۆگستۆسی 1987 , بە  ژمارە ش1-ق1-81-ق ص-1654. سەبارەت بە زیانەكانی مانگی نیسان كە ئۆپەراسیۆنی كەربەلای 10, شەڕێكی هاوبەشە  لە نێوان كۆماری ئیسلامی و هێزەكانی ینك وەك ئاماژەمان پێدا, لە ناوچەی سەردەشت -بانە, سەرجەم  18000  كوژراو 24000 بریندار هەبووە, لێ  بە پێی حكومەتی عێراقی زیانەكانی ئێران لە ئۆپەراسیۆنەكانی مانگی یۆنی  كە هەردوو ئۆپەراسیۆنی نەسری 4 و 5 ە, لە هەردوو دیوی باكورو باشووری ماوەت" 12000 كوژراو, 14700 بریندار,8500 دیل ,4600 كوژراو بەهۆی لێدانی چەكی تایبەت"كیمیاوی" ەوە", وە 155  شەهید  و 4600  بریندار لە شاری  سەردەشت بە چەكی كیمیاوی. زیانەكانی خەڵكی شاری سەردەشت ئەوەی شایانی باسە لەم تاوانە دژ بە مرۆڤایەتیەدا كە دەوڵەتی عێراق ئەنجامی دا, بەپێی ئامارە فەرمییەكان، 8025 كەس لە كۆی 12000 دانیشتووانی شاری سەردەشت  شەهید و بریندار بوون, واتا نزیك 67%ی كۆی دانیشتووانی شارەكە, لانی كەم  4500 كەس لەو بریندارانە واتا 56%ی كۆی بریندارەكان پێویستیان بە چارەسەری بەردەوام هەبووە, لەوانە 1500 كەسیان لە نەخۆشخانەكان ماونەتەوە لە دەرەوەی شاری سەردەشت, لە چركە ساتی یەكەم 20 كەس بوونەتە قوربانی و دواتر وردە وردە ژمارەی قوربانیان بۆ 130 كەس بەرزبۆتەوە. داوای  لێبوردن بكەن هەفتەی پێش كیمیابارانكردنی شاری سەردەشت, دوو ئۆپەراسیۆنی گەورەی  ئێران و پێشمەرگەی ینك لە ناوچەی سەردەشت بەناوەكانی نەسری 4 و 5   بەڕێوە چووە, درێژەی ئۆپەراسیۆنی كەربەلای 10 بوونە لە هەمان ناوچە, كە 57 رۆژ پێشتر لە هەمان جوگرافیا ئەنجامدراوە, لە هەموو ئۆپەراسیۆنەكاندا سوپای كۆماری ئیسلامی دەستپێشخەر بووە لە هێرشەكەیاندا. وەك هەموو جارەكان دیكە, نهێنی كیمیابارانەكە ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنەكانی نەسری 4 و 5 ە, قوربانیش بۆ ئەم ئۆپەراسیۆنە هاوبەشانە خەڵكی سڤیلی شاری سەردەشت  و رێگاگرتن لە چالاكی پێشمەرگەی رۆژهەڵات بووە لە رێگای رێگاگرتن لە چوونە ناوەوە لە دەروازەی بێجاڕەوە. واتا شاری سەردەشت بە دەردی دەستەخوشكەكەی هەڵەبجە چوو, گەل كوژەی كورد شەڕی هاوبەش سەرچاوەی دەردە سەرەكییەكەی هەردوو شارەكەو هەشتاكانی گەلی كوردە. خەڵكی شاری سەردەشت لە كۆڕ و كۆبونەوەكان, نەیان شاردۆتەوە ڕاشكاوانە لێرەو لەوێ ئۆباڵی كیمیابارانكردنی شارەكەیان خستۆتە سەر هاوكاری ئێران-پێشمەرگە لەو ئۆپەراسیۆنانەی ئاماژەمان پێی دا ((جێگای ئاماژەكردنە، كە نە ‌ ئێران و بەرپرسانی رێژیمی تاران لە بیری هەزاران برینداری كارەساتی ٧ ی پووشپەڕدان و نە بەرپرسە كوردەكانی باشووری كوردستان، كە هۆكارێك بوون بۆ ئەو پەلامارە بە هیچ جۆر ئاوڕیان لە قوربانییەكان و ئازاردیتوەكانی ئەو رووداوە ژانهێنەرە نەداوەتەوە -22 ساڵەی یادی كارەساتی بۆمبارانكرانی شاری سەردەشت بە بۆمبی شیمیایی-ئا: عەزیز شێخانی )) .  كەواتا ئەركێكی ئەخلاقییە ئەوانەی بڕیاری ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكەیان دا, وە بەشدارییان تێدا كرد, داوای لێبوردن لە خەڵكی شاری سەردەشت و گوندەكانی  بكەن, وە پەیمان بدەن ئەم جۆرە ئۆپەراسیۆنانە لە داهاتوودا دوبارە نەكەنەوە لە گەڵ هەر وڵاتێكی دیكە, بە  هەر شێوازو جۆرێكی دیكە لە هەموو كات و زەمانێكدا, وە مۆنمێنتی تایبەت بۆ قوربانیانی شاری سەەردەشت دروست بكەن, جێگایەك یان چەندێك بە ناویانەوە بكەنەوە, قەرەبووی مادی قوربانیەكانی تاوانەكە بكەنەوەو بە شەهید و برینداری چەكی كیمیاوی دیارییان بكەن, وەك هێمایەكیش پڕۆژەیەكی ئاوەدانی لە شاری سەردەشت ئاوا بكەنەوە لە خزمەت برینداران و قوربانیانی تاوانەكە.

مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) ٢-٢ ھەفتەی پێشو، لە بەشی یەکەمی ئەم نووسینە و لە پەیوەندیدا بە مەسەلەی دەنگۆی دەسکاریکردنی ”پەروەردەی ئیسلامیی“ لە قوتابخانەکانی ھەرێمدا، من بەرگریم لەوەکرد باشترە بۆ منداڵانی ئەم وڵاتە فێری پەروەردەیەکی دینیی کراوە بکرێن کە کورتنەبێتەوە بۆ گێڕانەوەی مێژوی ئەم یان ئەو دین بەتەنھا و ڕوانینێک بۆ دین گەشەپێبدات کە خودا لە موڵکایەتی ئەم یان ئەو دین بەتەنھا ڕزگاربکات و ئەو ناکۆکیی و ڕق و بوغز و جەنگ و کوشتن و بڕیارانە سنوورداربکات کە بەناوی دین و بەناوی خوداوە لەسەر زەوی ئەنجامئەدرێن. پەروەردەیەکی دینی مرۆڤەکان بکات بە ھاوسێ و ھاوڵاتیی و ھاوچارەنووسی یەکتریی، وێنەیەکی خودایان بۆ دروستبکات وەک خودایەکی بەخشندە و میھرەبان و لێبوردە، کە لە خەمی مرۆڤ و مرۆڤایەتیدایە وەک گشتێک، نەک خودای ئەم یان ئەو گروپی دینیی و سیاسیی بە تەنھا، یان خودایەک بەرگریی لەم دین یان لەو دین بە تەنھا، بکات. فرەقەیەک لە فرقەکان بکاتە فرقی ڕزگارکەر و ھەموو ئەوانیتر بۆ ھەتاھەتایە لە ئاگری جەھەنەمدا بسوتێنێت. ئەوەی پێویستە وێنەی خودایەکە دڵی مرۆڤی ئیماندار بداتەوە، چاوگ و سێنتەری خۆشەویستیی بێت بۆی، خودای لێوردن و دۆستایەتی و ئازادییەکانی مرۆڤ بێت، خودایەک بێت لە ساتەوەختە زەحمەت و کارەساتاویەکاندا لە تەنیشت مرۆڤەوە بێت و لەناوەوە ھاریکاریی ئیمانداران بکات و ھێز و وزەی ناوەکییان پێببەخشێت. ھاوکات خودایەک بێت مرۆڤ تووشی سادەیی و تەوازوع بکات.  بەڵام ئەو کاردانەوانەی کە ڕوویاندا نیشانیداین کە بکەرە دینییە سەرەکییەکانی دونیای ئێمە ھێجگار لەو وێناکردنە ئینسانییەوە بۆ خودا و لەو تێگەیشتنە پلورال و ئینساندۆستەوە بۆ دین، دوورن. بۆ نموونە، کاک سەلاحەدین بەھادین، ئەمینداری گشتیی یەکگرتوی ئیسلامی، دەسکاریکردنی وانەی ”پەروەردەی ئیسلامی“ بە ھەوڵدان بۆ ”دابڕانی کورد“ لە ئیسلام ناوبرد و بە زمانێکی ھەڕەشەئامێز باسی لەوەکرد کە ئەوان ئامادەن لە پێناوی ئیسلامدا ”گیانی خۆیان بەختبکەن“. ژمارەیەکی زۆریش لە کادر و چالاکەوانەکانی ئیسلامی سیاسیی لە وەڵامدانەوەی مندا، پێیان لەسەر ئەوەداگرت کە من بۆم نییە باسی دین بکەم، چونکە من مەلا یان خوێندەوارێکی دینیی نیم. ئەوانەی بۆیان ھەیە لەبارەی دینەوە بدوێن، تەنھا ئەوانن کە ئەندامی پارتێکی سیاسیی ئیسلامین، یان کەسانێکن خوێندەواری ڕشتە دینییەکان. ئەوان پێیانوایە تەنھا کەسانی دینیی دەتوانن پێمنابڵێن دین چییە و چۆن سەیربکرێت و لێکبدرێتەوە. لە دەرەوەی ئەواندا، کەسیتر بۆی نییە، قسە لەسەر دین بکات. بەبۆچونی من ئەم ڕوانینە بۆ دین و بۆ قسەکردن لەسەر دین، بەر لە ھەمووشتێک، نیشاندەری چۆنیەتی ئیشکردنی عەقڵیەتێکی دینیی قۆرخکارە، کە بنەمای دامەزراندنی دەسەڵاتێکی قۆرخکارترە. بە حوکمی ئەوەی دین لە دونیای ئێمەدا گۆڕاوە بۆ ھێزێک بۆ کۆنترۆڵکردنی ڕەھەندە جیاوازەکانی ژیانی تاکەکەسیی و دەستەجەمعیی، بۆیە ھەموو کەسێک مافی ئەوەی ھەیە لەبەرامبەر ئەو ئامادەگییە گشتیی و بەرفراوانەی دین لەناو ژیانیدا، قسەی لەسەر دین ھەبێت و بتوانێت دەربارەی دین بدوێت. لەمەش بترازێت قسەکردن لەسەر دین کورتناکرێتەوە تەنھا بۆ قسەکردنی پیاوانی دین لەسەر دین، یان بۆ قسەکردنی دینییانە لەسەر دین. کۆمەڵێک زانستی جیاواز ھەن کە قسەی زۆریان لەسەر دین و لەسەر شێوازەکانی دینداریی ھەیە کە وادەکەن تەنھا خوێندەوارە دینییەکان و چالاکەوانە سیاسییە دینییەکان خاوەنی قسەکردن لەسەر دین نەبن، بەڵکو ھەموو ئەوانەش قسەکەربن کە لەو بوارە زانستییانەدا کاردەکەن، لەوانەش: بوارەکانی کۆمەڵناسیی دین، دەرونناسیی دین، ئەنترۆپۆلۆژیای دین، فەلسەفەی دین، بواری لێکۆڵینەوە کولتورییەکان، ھتد... ئەوەی من بەدرێژایی تەمەنی نووسینم لەسەر دین نووسیومە، نە دژی دینە و نە بەرگریکردنیشە لە دین. بەلای منەوە گرنگ نییە کەسێک دیندار یان بێدین بێت، ئەوەی بەلای منەوە گرنگە مرۆڤ ڕێزی مرۆڤبوونی کەسەکانی دەوروبەری بگرێت و وەک مرۆڤی یەکسان و خاوەن ماف سەیریان بکات. ئەوەی من دەنیوسم نە دژ بە دینە و نە دژ بە نادین، بەڵکو دژ بە دۆگما و چەقبەستنی عەقڵیی و بەستەڵەکی فیکرییە، دژ بە داخرانی بیرکردنەوە و فیکری مرۆڤە بەڕووی کۆمەڵێک کڵێشە و بۆچوون و ڕوانینی سەرپێییدا، کە زۆربەیجار تەواو مەترسیدار و ترسناکن. ئەوەی من دژایەتی دەکەم ئەو ڕوانینەیە بۆ دین کە لە بەرگریکردن لە پێگەیەکی سیاسییەوە سەرچاوەدەگرێت، نەک ڕوانینێک بۆ دین لە خەمی ژیانی گشتیی و لە خەمی دەوڵەمەندکردنی ژیان و بەھێزکردنی پێگەی پاراستنی کەرامەت و مامەڵەکردنی ئینساندا بێت، وەک بوونەوەرێکی خاوەن ماف و جیاواز و یەکسان بەوانیتر. ئەم دژایەتیکردنەی دۆگما و داخرانی فیکریی، تەنھا لە بەرامبەر دین و فیکری دینیدا نییە، بەڵکو لەبەرامبەر ھەموو فۆرمەکانی فیکری نادینیی و دژەدینیشدایە. ئەوەی من بەرگریلێدەکەم ئازادیی عەقڵ و ئازادیی ئینسان و ئازادیی تواناکانی ئینسانە لە خوێندنەوە و ڕاڤەکردن و داھێناندا، نەک سنووردارکردنی بە ناوی دین یان نادینەوە.  ئەو تێگەیشتنانەی ئەمڕۆکە  لە دونیای ئێمەدا بۆ دین ھەن، بەتایبەتی تێگەیشتنی ھێزەکانی ئیسلامی سیاسیی و ھێزە سەلەفییە ڕێکخراو و ڕێکنەخراوەکان، تێگەیشتنی ڕەھا و داخراون، وێناکردنەکانیان بۆ دین بەردەوام دوولایانەن، لە لایەک ئیسلام ھەیە و لە لایەکیتر کوفر، لە لایەک بەرگریکردن لە ئیسلام ھەیە، وەک سەلاحەدین بەھادین دەڵێت، تەنانەت تا ئاستی گیانبەخشین و مردنیش، لەلایەکی ترەوە ھێرش بۆ لەنابردنی ئیسلام و سڕینەوەی ھەیە. لە سەرێکەوە دینداریی ڕەھا ھەیە و لەسەرێکی دیکەوە دژەدینیی ڕەھا. ئەم وێناکردنە ڕەھا و ھەڵانە، کە بەرھەمی بیرکردنەوەیەکی ھەڵە و بەگەڕخستنێکی ھەڵەی لۆژیکی ڕاڤەکردنە، بەدرێژایی مێژوو جگە لە جەنگ و پێکدادانی خوێناوی، جگە لە سوکایەتکردن بە کەسانی جیاواز، جگە لە ئیھانەکردنی ھەمەلایەنە بە ئینسان، شتێکی تری لێ سەوزنەبووە.  بە بۆچونی من بۆ پەیوەندیکردن بە خوداوە، کەس پێویستی بە سەلاحەدین بەھادین و عەبدولەتیفی سەلەفی، یان بە یەکگرتوی ئیسلامی و کۆمەڵەی ئیسلامیی نییە. ئەسڵەن ڕزگارکردنی پەیوەندیکردن بە خوداوە لە ئەمر و نەھیەکانی ئەم بەڕێزانە و لەو لەشکرە لە کادری دینیی سیاسیی کە دروستیانکردوە، کە ژمارەیەکی زۆریان کەسانی جنێوفرۆشی عەیار بیست و چوارن، مەرجی سەرەکیی گەیشتنی ڕاستەقینەی مرۆڤی باوەڕداریی دونیای ئێمەیە، بە خوداکەی. ڕزگارکردنی پەیوەندیی ئینسانی ئێمە بە خوداکەیەوە لە سەرجەمی ئەو دەسەڵاتە دینییانەی ئەمڕۆکە لە کۆمەڵگای ئێمەدا دروستبوون، مەرجێکی گرنگیی دروستبوونی ئیمانداریی و دیندارییەکە کە نرخ بۆ ئیمان و نرخ بۆ دینداریی و نرخ بۆ ئینسان خۆیشی، بگەڕێنێتەوە. ڕزگارکردنی ئیمان لە بکەرە سیاسییە دینییە ئایدیۆلۆژییەکانی دونیای ئێمە و دونیای دراوسێکانمان، یەکێکە لە مەرجە سەرەکییەکانی لەدایکبوونی دیندارییەک بتوانێت بەشێکبێت لە دروستکردنی مرۆڤێکی دینداریی کراوە و ڕێزگر لە خۆی و مرۆڤ. پاراستنی ئیمانی مرۆڤە سادەکەن لەم بکەرە سیاسییە دینییە ڕێکخراو و تەقلیدیانە، ئەرکی یەکەمی ئیماندارێکە بیەوێت لەگەڵ خوداکەیدا بژی بەبێ مەرج، خودایەک ھەم ئەم خۆشیبوێت و ھەم ئەویش ئەمی خۆشبوێت. ئیسلامی سیاسیی ئیسلامی دینداریی و ئیسلامی باوەڕی دینیی تاکەکەسە باوەڕدارەکان نییە، بەڵکو ئیسلامی ھێزێکی سیاسییە کە دەیەوێت دەسەڵاتدارا و حوکمڕان بێت. ئەوەی بەسەریدا پیادەدەبێت خواستە عەقڵیی و ویژدانیی و ڕۆحیەکانی دینداریی نییە، بەلکو خواستە سیاسییەکانی گەشەکردن و بەھێزبوونی سیاسییە. بە بۆچونی من وەک چۆن میلەتان مافی دیاریکردنی چارەنووسیی خۆیان ھەیە، ئاواش موسڵمانان و دیندارانی وڵاتی ئێمە مافی چارەی خۆنوسینی دینیی خۆیان ھەیە. مافی ئەوەیان ھەیە خۆیان مافی چارەنووسی دینیی خۆیان دەستنیشانبکات، نەک ئەوەوەی کۆمەڵێک چالاکەوانی سیاسیی و دینیی بۆیان دەستنیشانبکەن، کە لەپشتی چالاکییەکانیانەوە دنیایەک تەماحی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و شەخسیی ئامادەیە. ئەوەی دینداریی لە دونیای ئێمەدا پێویستیی پێیەتی ئەوەیە تاکەکەسیی موسڵمان ھەم تاکەکەس بێت و ھەم موسڵمان، نەک ئەوەی ئەم یان ئەو گوتاربێژ، یاخود ئەم یان ئەو موچەخۆری بواری موقەدەس، یان ئەم یان ئەو چالاکەوانی سیاسیی، پێیبڵێت دینداریی چییە و کامەیە.

شیكاری: درەو کۆی ئەو داهاتەی لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا گەڕاوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم لە ڕێگەی فرۆشی نەوتەوە  (1.34 ملیار) دۆلار بووە، بەپێی داتاکان هەربەرمیلێک نەوتی هەرێم لە ماوەی ناوبراودا بە کەمتر لە (11) دۆلار فرۆشراوە، بەراورد بە نرخی سۆمۆو. بەراورد بە نرخە جیهانییەکەش نرخی بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (15) دۆلار کەمتر ساغکراوەتەوە، هەر بەرمیلێک نەوتی هەرێم تەنها (38) دۆلاری گەڕاوەتەوە بۆ وەزارەتی دارایی و موچەی موچەخۆران، لە کاتێکدا بەتێکڕا نرخی نەوت لە بازاڕاکانی جیهان زیاتر لە (100) دۆلار بووەو نەوتی هەرێم بە (85) دۆلار فرۆشراوە. یەکەم؛ داهاتی نەوتی عێراق و پشکی هەرێم بەپێی یاسای بودجەی گشتی عێراق  بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی نەوت، حکومەتی عێراق لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2022) بڕی (292 ملیۆن و 640 هەزار و 250) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 253 هەزار و 570) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ"وە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان کردووە، هەر بەپێی زانیارییەکان بەرمیلێک نەوتی بە تێکڕای (96.26) دۆلار فرۆشتووە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی عێراق لە سێ مانگی یەکەمی ساڵدا بریتی بووە لە (28 ملیار و 196 ملیۆن و 897 هەزار و 810) دۆلار. بە پێی یاسای ژمارە (23)ی ساڵی (2021) یاسای بودجەی گشتی عێراق، ماددەی (11) پشکی هەرێمی کوردستان بە (12.67%)ی بودجەی گشتی عێراق دیاریکراوە، هەر بۆیە بەپێی یاساکە "تەنها لە داهاتی نەوتی عێراق" لە ماوەی چارەکی یەکەمی (2022)دا پشکی هەرێمی کوردستان بریتی دەبێت لە (3 ملیار و 572 ملیۆن و 546 هەزار و 953) دۆلار. ئەمە لە کاتێکدایە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە بەشێوەی سەربەخۆ لەو ماوەیەدا بۆی ماوەتەوە تەنها بریتیە لە بڕی (1 ملیار و 343 ملیۆن و 841 هەزار و 232) دۆلار، واتە بڕی (2 ملیار و 228 ملیۆن و 705 هەزار و 721) دۆلاری کەمترە لەو پشکەی لە داهاتی نەوتی عێراق بەپێی یاسای بودجە بۆی دیاریکراوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)). خشتەی ژمارە (1) دووەم؛ جیاوازی داهاتی نەوتی هەرێم لەنێوان فرۆشتنی سەربەخۆ و کۆمپانیای "سۆمۆ"دا  بەپێی ئەو داتایانەی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (7/7/2022) بڵاوی کردوونەتەوە دەربارەی فرۆشی نەوتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی ساڵی (2022)دا بەهەردووە شێوەی (ناوخۆ و هەناردەکردن بە ڕێگەی بۆری) بڕی (35 ملیۆن و 332 هەزار و 205) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (388 هەزار و 35) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بۆری نەوتی هەرێمەوە هەناردەی بەندەری جیهانی تورکی کردووە، بڕی (4 هەزار و 545) بەرمیلیشی ڕۆژانە لەناوخۆدا فرۆشتووە. (بۆ وردەکاری زیاتر لە بارەی داتاکانی حکومەتی هەرێم بڕوانە چارتی ژمارە (1))  بەپێی داتاکان هەربەرمیلێک نەوتی هەرێم لە ماوەی ناوبراودابە کەمتر لە (11) دۆلار فرۆشتووە، بەراورد بە نرخی سۆمۆو، بەراورد بە نرخە جیهانییەکەش نرخی بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (15) دۆلار کەمتر ساغکراوەتەوە. واتە بە تێکڕای سێ مانگەکە بەرمیلێک نەوتی هەرێم بە (85.48) دۆلار فرۆشراوە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە سێ مانگی یەکەمی ساڵدا بریتی بووە لە (3 ملیار و 63 ملیۆن و 356 هەزار و 891) دۆلار، هەر بەپێی داتاکەی حکومەتی هەرێم (56%)ی داهاتی نەوتی هەرێم ڕۆشتووە بۆ خەرجی پرۆسەکە کە بریتی بووە لە بڕی (1 ملیار و 719 ملیۆن و 515 هەزار و 659) دۆلار و بڕی (44%) ماوەتەوە بۆخەرجی موچە لە ماوەی ناوبراودا بریتی بووە لە (1 ملیار و 343 ملیۆن و 841 هەزار و 232) دۆلار. بەکورتییەکەی هەر بەرمیلێک نەوتی هەرێم تەنها (38) دۆلاری گەڕاوەتەو بۆ وەزارەتی دارایی و موچەی موچەخۆران، لە کاتێکدا بەتێکڕا نرخی نەوت لە بازاڕاکانی جیهان زیاتر لە (100) دۆلار بووەوە نەوتی هەرێم بە کەمتر لە (85) دۆلار فرۆشراوە. لە کاتێکدا ئەو بڕە نەوتەی هەرێم هەرناردەی کردووە، ئەگەر لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆ بە نرخی نەوتی عێراقی بفرۆشرایە کە هەر بەرمیلێکی دراوە بە (96.26) دۆلار، ئەوا کۆی بەهاکەی بریتی دەبوو لە (3 ملیار و 401 ملیۆن و 78 هەزار و 53) دۆلار. واتە ئەگەر نەوتی هەرێم لە ماوەی سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا لە ڕێگەی سۆموە هەناردە بکرایە ئەوا بڕی (2 ملیار و 57 ملیۆن و 236 هەزار و 821) دۆلاری زیاتر دەبوو لەو بڕەی ئێستا حکومەتی هەرێم بۆی ماوەتەوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) چارتی ژمارە (1) خشتەی ژمارە (2) سێیەم؛ نەوتی هەرێم و عێراق لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە و پشکی هەرێم تێیدا   لە تەوەری یەکەمی باسەکەدا تیشکمان خستە سەر پشکی هەرێم لە فرۆشی نەوتی عێراقدا بەپێی یاسای بودجەی گشتی، بەبێ لە بەرچاوگرتنی ئەو بڕە نەوتەی هەرێمی کوردستان هەناردەی دەکات، بۆیە ئەگەر نەوتی هەرێم و نەوتی عێراق پێکەوە لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە هەناردە بکرێت، ئەوا بێگومان ڕێژەی هەناردەکردنی نەوتی عێراق بەرز دەبێتەوە، بۆیە داهاتەکەشی زیاد دەکات، بە هەمان پێوەری پشکی هەرێمیش بەپێی یاسای بودجە لە داهاتی نەوت زیاد دەکات ئەویش بە جۆرێک؛ لە چارەکی یەکەمی (2022)دا هەرێم و عێراق پێکەوە  بڕی (327 ملیۆن و 972 هەزار و 455) بەرمیل نەوتی بەتێکڕای ڕۆژانەی (3 ملیۆن و 279 هەزار و 725) بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی کۆمپانیای "سۆمۆ"وە هەناردە بکردایە، هەر بەپێی زانیارییەکان بەرمیلێک نەوت لەو ماوەیەدا بە تێکڕای (96.26) دۆلار فرۆشراوە، بەم پێیە کۆی بەهای نەوتی فرۆشراوی عێراق و هەرێم لە سێ مانگی یەکەمی ساڵدا بریتی دەبوو لە (31 ملیار و 570 ملیۆن و 628 هەزار و 512) دۆلار. بە پێی یاسای ژمارە (23)ی ساڵی (2021) یاسای بودجەی گشتی عێراق، ماددەی (11) پشکی هەرێمی کوردستان بە (12.67%)ی بودجەی گشتی عێراق دیاریکراوە، هەر بۆیە بەپێی یاساکە "تەنها لە داهاتی نەوت"دا لەم ماوەی ئەم سێ مانگەدا پشکی هەرێمی کوردستان بریتی دەبوو لە (3 ملیار و 999 ملیۆن و 998 هەزار و 633) دۆلار. ئەمە لە کاتێکدایە حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە بەشێوەی سەربەخۆ لەو ماوەیەدا بۆی ماوەتەوە تەنها بریتیە لە بڕی (1 ملیار و 343 ملیۆن و 841 هەزار و 232) دۆلار، واتە بڕی (2 ملیار و 656 ملیۆن و 157 هەزار و 401) دۆلاری کەمترە لەو پشکەی لە داهاتی نەوتی عێراق بەپێی یاسای بودجە بۆی دیاریکراوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) خشتەی ژمارە (3) چوارەم؛ زیانە داراییەکانی فرۆشی نەوتی سەربەخۆ لە چارەکی یەکەمی 2022 بەو پێوەدانگانەی سەرەوە، هەناردەکردنی نەوتی سەربەخۆ لە لایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان زیانی گەورەی دارایی بە هەرێم گەیاندووە هەر یەک لە (خشتەی ژمارە (4) چارتی ژمارە (2)) بە ئاشکرا ئەو زیانە داراییانەی ڕوونکردووەتەوە. بە جۆرێک؛ کۆی ئەو داهاتەی حکومەتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا لە ڕێگەی فرۆشی نەوتەوە دەستی کەوتووە بریتی بووە لە (1 ملیار و 343 ملیۆن و 841 هەزار و 232) دۆلار. لە کاتێکدا ئەگەر هەمان ئەو بڕە نەوتەی بە شێوەی سەربەخۆ هەناردەی کردووە لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە بەبازاڕ بخرایە داهاتەکەی بریتی دەبوو لە (3 ملیار و 401 ملیۆن و 78 هەزار و 53) دۆلار. ئەمە جگە لەوەی ئەگەر بەهۆی سیاسەتی نەوتەوە پشکی هەرێم ڕانەگیرایە، بەپێی یاسای بودجە بڕی (3 ملیار و 572 ملیۆن و 546 هەزار و 953) بەشی هەرێم دەبوو تەنها لە داهاتی نەوتی عێراقدا. زیاتر لەوەش ئەگەر نەوتی هەرێم و عێراق پێکەوە لە ڕێگەی سۆمۆوە هەناردە بکرایە، ئەوا پشکی هەرێم لە سێ مانگی یەکەمی (2022)دا بە پێی یاسا تەنها لە فرۆشی نەوت بڕی (3 ملیار و 999 ملیۆن و 998 هەزار و 633) دۆلار دەبوو. خشتەی ژمارە (4) چارتی ژمارە (2) سەرچاوەکان -    قانون رقم (23) لسنة 2021 الموازنة العامة الاتحادية لجمهورية العراق للسنة المالية 2021؛ https://moj.gov.iq/view.5555/ -    اعلنت وزارة النفط عن مجموع  الكميات والايرادات المتحققة لصادرات النفط، مجموع الصادرات النفطية والايرادات المتحققة لشهر كانون الثاني  الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=909 -    اعلنت وزارة النفط عن مجموع  الكميات والايرادات المتحققة لصادرات النفط، مجموع الصادرات النفطية والايرادات المتحققة لشهر شباط الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=951 -    اعلنت وزارة النفط عن مجموع  الكميات والايرادات المتحققة لصادرات النفط، مجموع الصادرات النفطية والايرادات المتحققة لشهر آذار الماضي؛ https://oil.gov.iq/?page=965 -    هەناردەی نەوتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی 2022، ڕاپۆرتی درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10080 -    زیانە داراییەکانی فرۆشی نەوتی سەربەخۆ لە چارەکی یەکەمی 2022، ڕاپۆرتی درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10123 -    زانیاریی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان، لە سێ مانگی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٢، بەیجی فەرمی فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان؛ https://www.facebook.com/KRG.DMI.Official/photos/a.120385726081618/748741579912693/  

درەو:  شۆڕشنامە  مامۆستا جەعفەر (فازیل كەریم ئەحمەد) لە كتێبەكەیدا ( بە خەونی گەورەوە كەوتینە ڕێ) بەم شێوەیە باس لە گفتوگۆی خوێ و جوتیارێك دەكات سەبارەت بە شۆڕش ئەنجامەكانی شۆڕش:‌ ساڵی (1975 - 1977)، جووتیارێكی هاوڕێم هەبوو لە یەكێك لە گوندەكانی ئالان‌و سیوەیل، بەناوی حەسەن. زۆرجار یەكترمان دەبینی‌و من باسی (شۆڕشی نوێ)م بۆ دەكرد، كە ئەمجارەیان وەكو جارەكانی تر نابێت، هەژاران‌و نەداران رابەرایەتی شۆڕشیان دەكەوێتە دەست‌و رێگە نادرێت ئاغاو دەرەبەگ لەسەرەوە بن، ئە‌وان خاوەن دەسەڵات دەبن. لەمەودوا كەس ناتوانێت بەناوی شۆڕشەوە هەژارو رەنجدەر بچەوسێنێتەوە. ئەوەندەم رست كابرا بەژوو بوو، بەدەستی راستی كڵاوو جامانەكەی بەرەو سەرەوە بردو گوتی: "ئای مامۆستا گیان! خۆزگە ئەوەندە كەر نەبوویتایە!".  من راچەنیم! چونكە ئەو جۆرە سوعبەتەمان لەگەڵ یەكتردا نەبوو.. ئەو لەسەر قسەكانی بەردەوام بوو وتی: تۆ بە هەموو ئەقڵێكتەوە دەتەوێت هەژارو چەوساوەو رەش‌و رووت شۆڕش بكەن، ئاغاو دەرەبەگ‌و دەوڵەمەندیش ببنە ژێر دەستەو كز كز دابنیشن لە سای دیواران‌و دەست بە كڵاوەكەیانەوە بگرن‌و زرتەی چاویان بێت، حەزدەكەم دڵنیا بیت هەژارو رەش‌و ڕووت‌و چەوساوە، هەزار شۆڕش بكەن، لەدوا چركەكانی پێش لەسەر نانی تاجی سەركەوتن، دەرەبەگ‌و دەوڵەمەندەكان دێن‌و تاجی سەركەوتن لەدەستیان دەپچڕێنن‌و تاجەكە لەسەر خۆیان دەنێن، یەكێكی وەكو تۆ هەزاران قوربانیت دابێت‌و هەزاران شۆڕشت كردبێت، بە هەزار عەریزە ناگەیتە لای سەركردایەتی‌و بەلایاندا تێپەڕیت سەگت پێوە دەنێن. ئاغاو دەرەبەگ‌و دەستڕۆیشتو، چەك‌و پارەیان هەیە، سەدان پیاویان هەیە، شارەزایی تەواویان هەیە چۆن دەست بەسەر شۆڕشدا بگرن. من‌و تۆ هەر لەوە شارەزاییمان هەیە قوربانی بدەین‌و خۆمان بە كوشت بدەین‌و خەڵكیتر بكەینە كەڵەگای خۆمان‌و قوڕ بەسەر خۆماندا بكەین!.  * سەرچاوە: مامۆستا جەعفەر (فازیل كەریم ئەحمەد): بە خەونی گەورەوە كەوتینە ڕێ‌، بیرەوەری، بەرگی یەكەم، چاپی دووەم، 2020، لاپەڕەكانی (120‌و 121).    

درەو: شۆڕشنامە  دوو نووسەری ئیسرائیلی سەرەتای پەیوەندییەكانی كوردو ئیسرائیل ئاشكرا دەكەن. سەرۆكی دەزگای هەواڵگری ئیسرائیل "مۆساد" دەڵێت: شتێكی باوەڕپێنەكراو بوو كە نێردەی فەرمی ئیسرائیل لە بارەگای سەركردەی كوردەكانی باكوری عێراق جێگیربوو. مایەر ئامیت (1921 - 2009)، لە (1963 - 1968) سەرۆكی مۆساد بووە، لە كۆتایی (1965)دا لە یاداشتنامەی خۆیدا نووسی "خەونەكەمان خەریكبوو بە ڕاستی وەربگەڕێ. شتێكی باوەڕپێنەكراو قەوما. نێردەیەكی فەرمی ئیسرائیلی لە بارەگای مەلا مستەفا بارزانی (سەركردەی كوردە هەڵگەڕاوەكانی باكووری عێراق) جێگیربوو". نووسەرانی كتێبەكە دەڵێن: گەیشتنی ئەفسەرەكانی مۆساد بۆ كوردستان، بە سەركەوتنێكی مەزنی دەزگای هەواڵگری ئیسرائیلی دادەندرا. ئەوە بۆ یەكەمین جار بوو پەیوەندی بە یەكێ لە سێ پێكهاتە سەرەكییەكەی دەوڵەتی عێراقەوە بكرێ كە كورد بوون، ئەوانەی بە پێداگیرییەوەو شەڕێكی لەبنەهاتوویان دژی حكوومەتی بەغدا بەرپاكرد. شۆڕشگێڕەكان كە بارزانی سەركردایەتی دەكردن، ڕوبەرێكی بەرفراوانیان لەنێو عێراقدا لەبن دەستدا بوو. خۆ ئەگەر مۆساد بتوانێ شۆڕشگێڕە كوردەكان بكاتە هێزێكی سەربازی بەهێز، ئەوا سەرانی عێراق ناچاردەبن تیشكۆی هزرو كاریان بخەنە سەر كێشەی ناوخۆیی، ئەوسا توانستیان بۆ شەڕكردن لەگەڵ ئیسرائیلدا لەبەین نامێنێ. هاوپەیمانێتی لەگەڵ كورددا دەبووە دەستكەوتێكی ڕاستەقینە بۆ ئیسرائیل. ئەو دوو مۆسادەی یەكەمین جار، سێ مانگی ڕەبەق لە كوردستان مانەوە. بارزانی لە بازنەی داخراوی خۆیەوە بەخێری هێنان، بۆ هەر كوێیەك چووبا لەگەڵ خۆی دەبردن‌و هەموو نهێنییەكانی خۆیشی بۆ دركاندن. ئەو دیدارە یەكەمینەش بووە مایەی هاوكاریێكی پتەو، كە ساڵانێكی زۆر درێژەی كێشا. بارزانی‌و سەرانی هێزی چەكداری كورد سەردانی ئیسرائیلیان كرد ؛مایەر ئامیت‌و یاریدەدەرانیشی هاتنە كوردستان؛. ئیسرائیل چەكی دایە كوردو بەرگری لە بەرژەوەندییەكانی خۆی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیدا كرد. ئەو نوسەرانە چیرۆكی یەكێك لەو دوو مۆسادە دەگێڕنەوەو دەڵێن: «بێنی زیڤی»، ئاژانێكی پلەباڵای ئیسرائیلی كە سەردانی كوردستانی كردبوو، لەكاتی سەردانەكەیدا «جەلیلە»ی ژنی لە لەندەن بەجێهشتبوو، دووگیان بوو، خانمەكە لە چاوەڕوانی منداڵبووندا بوو. «ناداڤ» كوڕەكەی بێنی زیڤی لە كاتێك لەدایكبوو كە باوكی لە شاخە سەختەكانی كوردستاندا لەگەڵ بارزانیدا بوو. ئەوێ دەمێ بروسكەیەكی كۆدەدار دەگاتە دەست «بینی زیڤی». بروسكەكە لە «ڕیمۆن»وە واژۆ كرابو. ڕیمۆنیش نازناوی كۆدەداری مایەر ئامیت بوو. بروسكەكە وا دەخوێندرایەوە: "دایك‌و منداڵەكە لە تەندروستێكی زۆرباشدان. مازال تۆڤ(بەختێكی باش)"!. كاتێكیش بازرانی هەواڵی منداڵبوونەكە دەبیستێتەوە، چوار بەرد دێنێ‌و زۆریان دەنەخشێنێ. بانگی زیڤی دەكاو پێیدەڵێ: "ئەمە دیاری منە بۆ كوڕەكەی تۆ. هەر كاتێك گەورە بوو، دەكرێ بێتە وڵاتەكەمان‌و داوای پارچە زەوی خۆی بكاتەوە". * میخائیل بار زۆهارو نەسیم میشال: كتێبی (كردە هەرە گرنگەكانی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیلی مۆساد)، وەرگێڕانی: شەفیقی حاجی خدر. لاپەڕەكانی (300 - 302).    

(درەو):  دیاری كونسوڵگەریی سعودیە بۆ پەرلەمانی كوردستان كە (10) ڤیزای حەجكردن بوو، بەشێوەی پشكپشكێنە بەسەر فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستان دابەشكرا، پارتی‌و یەكێتی زۆرینەیان برد، گۆڕان فەریزەی حەجی بەجێنەهێنا. دابەشكردنی ڤیزاكان  زیاتر لە (10) ئەندامی پەرلەمانی كوردستان ئێستا لە سعودیەن بۆ بەجێهێنانی فەرەیزەی حەج.  بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، كونسوڵی سعودیە لەدەرەوەی پشكی هەرێمی كوردستان بۆ فەریزەی حەج، بڕی (10) ڤیزای حەجی ئەمساڵی بۆ پەرلەمانی كوردستان تەرخانكردووە. پەرلەمان بەگوێرەی رێژەی كورسی حزبەكان، (10) ڤیزاكەی كونسوڵی سعودیەی بەسەر فراكسیۆنەكاندا دابەشكردووە، دابەشكردنەكە بەمشێوەیە: •    فراكسیۆنی پارتی: 4 ڤیزا •    فراكسیۆنی یەكێتی: 2 ڤیزا •    فراكسیۆنی گۆڕان: 1 ڤیزا •    فراكسیۆنی یەكگرتوو: 1 ڤیزا •    فراكسیۆنی كۆمەڵ: 1 ڤیزا •    فراكسیۆنی نەوەی نوێ: 1 ڤیزا بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لە فراكسیۆنی پارتی هەر چوار ڤیزاكەی خۆی پڕكردوەتەوە‌و ئەوەی دیارە پەرلەمانتار (مەلا جیهاد)‌و (نزار ملا غەفار)‌و هاوسەرەكەی‌و (مەلا ئیحسان محەمەد) لە پشكەكەی پارتی سودمەندبوون‌و چونەتە سەفەری حەج. لە فراكسیۆنی یەكێتی تەنیا یەك پەرلەمانتار سەفەری حەجی كردووە، یەكێتی دوو ڤیزای بەركەوتووە، پەرلەمانتار (مەلا ناسر) لەگەڵ هاوسەرەكەیدا پشكی یەكێتییان بردووە‌و چونەتە سەفەری حەج.  فراكسیۆنی گۆڕان تەنیا یەك ڤیزای حەجی بەركەوتووە، هیچ ئەندامێكی فراكسیۆنەكە ئامادەی سەفەری حەج نەبووە، ڤیزاكەیان گەڕاندوەتەوە بۆ پرۆتۆكۆڵی پەرلەمان، (عەلی حەمەساڵح) كە ئێستا لە سەفەری حەجدایە، بەپێی زانیارییەكان لەدەرەوەی دابەشكاری پشكەكەی كونسوڵی سعودیە ڤیزای حەجی دەستكەوتووە.  فراكسیۆنی یەكگرتوو یەك ڤیزای بەركەوتووە‌و پەرلەمانتار (سەرچنار ئەحمەد) بردویەتی،  فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەریی بە هەمان شێوە یەك ڤیزای بەركەوتووە‌و پەرلەمانتار (روپاك ئەحمەد) رۆیشتووە، هەر لە فراكسیۆنی كۆمەڵ پەرلەمانتارێكی تر كە (مەلا هەورامان گەچێنەی)یە لە گەشتی حەجە‌و لە دەرەوەی پشكپشكێنەكەی كونسوڵی سعودیە ڤیزای حەجی دەستكەوتووە،مەلا هەورامان خۆی سەرۆكی لیژنەی (ئەوقاف‌و كاروباری ئاینی)یە لەپەرلەمانی كوردستان، دەوترێت ئەم لیژنەیە پشكی خۆیان  هەیە لە سەفەری حەجدا لە  دەرەوەی دیارییەكەی كونسوڵی سعودیە، جوڵانەوەی نەوەی نوێش ڤیزایەكی بەركەوتووە‌و (كاوە عەبدولقادر) سەفەرەكەی كردووە. (درەو) زانیویەتی، خەرجی بەجێهێنانی فەریزەی حەج كەوتوەتە ئەستۆی پەرلەمانتاران خۆیان‌و پەرلەمان هیچ خەرجییەكی بۆ دابین نەكردوون، هەریەكێك لەوانەی سەفەری حەجیان كردووە زیاتر لە (5 هەزار) دۆلاریان دابینكردووە بۆ بەجێهێنانی ئەم فەیزە ئاینییە.  سەفەری پەرلەمانتاران بۆ حەج، لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان كاردانەوەی جۆراوجۆری دروستكردووە، هەندێك ستایش‌و هەندێكی تر رەخنەیان لێدەگرن.  بەپێی یاسای بەركار، ئێستا موچەی هەر ئەندامێكی پەرلەمانی كوردستان مانگانە دەگاتە (8 ملیۆن‌و 183 هەزار) دینار، پەرلەمانی كوردستان لە (111) كورسی پێكدێت، واتا بەتێكڕا خەرجی موچەی پەرلەمانتاران‌و سەرۆكایەتی پەرلەمان لە مانگێكدا بڕەكەی نزیكەی (ملیارێك) دینارە.  پەرلەمان لە پشوودایە لە رۆژی 1ی ئەم مانگەوە پشووی یاسادانانی پەرلەمانی كوردستان دەستی پێكردووە، دواین كاری خولی یاسادانانی رابردووی پەرلەمانی كوردستان پەسەندكردنی هەمواری یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان بوو، یاسایەك كە لەلایەن دادگای باڵای فیدراڵیی عێراقەوە هەڵوەشاوەتەوە‌و هەمواركردنەوەی لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە وەكو تەحەدایەك بۆ دادگای فیدراڵی لێكدرایەوە.  كرنگترین كارێك كە لەمساڵدا كەوتبێتە ئەستۆی پەرلەمانی كوردستان، هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بوو، بەڵام بەهۆی ناكۆكی لایەنەكانی لەسەر چۆنیەتی هەمواركردنەكە، پەرلەمان نەیتوانی بەربەستی بەردەم هەڵبژاردن چارەسەربكات‌و چارەسەری دایەدەست سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان.  هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن لەمساڵدا هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەناچێت، لەم حاڵەتە خولی ئێستای پەرلەمان ناچارە تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە.  

 شیكاری: درەو لە شەش مانگی ڕابردوودا زیاتر لە (74) ملیۆن بەرمیلی نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (8) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، بەجۆرێک؛ کەشتییە ئیتاڵییەکان زۆرترین ڕێژەی نەوتی هەرێمیان بارکردووە کە زیاتر لە (34%) بووە، لە دوای ئیتاڵیاوە کەشتییە یۆنانییەکان زیاتر لە (30%) نەوتی هەرێمیان بارکردووە، کەشتییە ئیسرائلییەکانیش زیاتر لە (11%)، ئیسپانییەکان زیاتر لە (6%)، کەشتییە کراواتییەکان زۆرتر لە (6%)، ڕۆمانییەکان نزیکەی (3%)، کەشتییەکانی وڵاتی تورکیا زیاتر لە (2%) و کەشتییە میسرییەکانیش نزیکەی (1%)ی نەوتی هەرێمیان بارکردووە. یەکەم: کۆی نەوتی بارکراوی هەرێم لە نیوەی یەکەمی 2022 لە شەش مانگی ڕابردوودا (74 ملیۆن و 111 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (8) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، (بڕوانە چارتی ژمارە (1)) بەجۆرێک؛  -    بڕی (25 ملیۆن و 367 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (34.2%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیتاڵیا)وە بارکراوە. -    بڕی (22 ملیۆن و 610 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (30.5%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (یۆنان)ەوە بارکراوە. -    بڕی (8 ملیۆن و 567 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (11.6%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیسرائیل)ەوە بارکراوە. -    بڕی (4 ملیۆن و 923 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (6.6%)ی لەلایەن کەشتییە (ئیسپانیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (4 ملیۆن و 819 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (6.5%)ی لەلایەن کەشتییە (کرواتیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 970 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (2.7%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (رۆمانیا) وە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 652 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (2.2%)ی لەلایەن کەشتییە (تورکیا)یەکانەوە بارکراوە. -    کەشتییە (میسر) یەکان کەمترین بڕی نەوتی هەرێمیان بارکردووە، کە بڕەکەی بریتی بووە لە (630 هەزار) بەرمیل بە ڕێژەی (0.9%) لە کۆی نەوتی بارکراوی هەرێم. -    بڕی (3 ملیۆن و 573 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (4.8%)ی لەلایەن چەند کەشتییەکەوە بارکراوە کە ناسنامەکانیان نەزانراوە. چارتی ژمارە (1) دووەم: نەوتی بارکراوی هەرێم لە شەش مانگی یەکەمی 2022  1.    نەوتی بارکراوی هەرێم لە مانگی کانونی دووەمی 2022  لە (کانونی دووەمی 2022)دا (12 ملیۆن و 863 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (5) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، (بڕوانە چارتی ژمارە (2)) بەجۆرێک؛  -    بڕی (3 ملیۆن و 553 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (27.6%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیتاڵیا)وە بارکراوە. -    بڕی (5 ملیۆن و 281 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (41.1%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (یۆنان)ەوە بارکراوە. -    بڕی (2 ملیۆن و 665 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (20.7%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیسرائیل)ەوە بارکراوە. -    بڕی (650 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (5.1%)ی لەلایەن کەشتییە (رۆمانیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (714 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (5.6%)ی لەلایەن کەشتییە (کرواتیا)یەکانەوە بارکراوە. چارتی ژمارە (2) 2.    نەوتی بارکراوی هەرێم لە مانگی شوباتی 2022  لە (شوباتی 2022)دا (12 ملیۆن و 863 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (5) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، (بڕوانە چارتی ژمارە (3)) بەجۆرێک؛  -    بڕی (4 ملیۆن و 463 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (39.1%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیتاڵیا)وە بارکراوە. -    بڕی (4 ملیۆن و 71 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (35.7%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (یۆنان)ەوە بارکراوە. -    بڕی (647 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (5.7%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیسرائیل)ەوە بارکراوە. -    بڕی (665 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (5.8%)ی لەلایەن کەشتییە (کرواتیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (ملیۆنێک و 558 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (13.7%)ی لەلایەن کەشتییە (ئیسپانیا)یەکانەوە بارکراوە. چارتی ژمارە (3) 3.    نەوتی بارکراوی هەرێم لە مانگی ئازاری 2022  لە (ئازاری 2022)دا (12 ملیۆن و 193 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (4) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، (بڕوانە چارتی ژمارە (4)) بەجۆرێک؛  -    بڕی (553 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (4.5%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (یۆنان)ەوە بارکراوە. -    بڕی (2 ملیۆن و 270 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (18.6%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیسرائیل)ەوە بارکراوە. -    بڕی (5 ملیۆن و 502 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (45.1%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیتاڵیا)وە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 320 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (10.8%)ی لەلایەن کەشتییە (کرواتیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (2 ملیۆن و 548 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (20.9%)ی لەلایەن چەند کەشتییەکەوە بارکراوە کە ناسنامەکانیان نەزانراوە. چارتی ژمارە (4) 4.    نەوتی بارکراوی هەرێم لە مانگی نیسانی 2022  لە (نیسانی 2022)دا (13 ملیۆن و 616 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (6) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، (بڕوانە چارتی ژمارە (5)) بەجۆرێک؛  -    بڕی (627 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (4.6%)ی لەلایەن کەشتییە (تورکیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 400 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (10.3%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیسرائیل)ەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 400 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (10.3%)ی لەلایەن کەشتییە (کرواتیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 675 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (13%)ی لەلایەن کەشتییە (ئیسپانیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (3 ملیۆن و 675 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (27%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (یۆنان)ەوە بارکراوە. -    بڕی (4 ملیۆن و 749 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (34.9%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیتاڵیا)وە بارکراوە. چارتی ژمارە (5) 5.    نەوتی بارکراوی هەرێم لە مانگی ئایاری 2022  لە (ئایاری 2022)دا (12 ملیۆن و 730 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (6) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، (بڕوانە چارتی ژمارە (6)) بەجۆرێک؛  -    بڕی (4 ملیۆن و 310 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (33.9%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (یۆنان)ەوە بارکراوە. -    بڕی (4 ملیۆن و 85 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (32.1%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیتاڵیا)وە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (12.6%)ی لەلایەن کەشتییە (ئیسپانیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 385 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (10.9%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیسرائیل)ەوە بارکراوە. -    بڕی (720 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (5.7%)ی لەلایەن کەشتییە (کرواتیا)یەکانەوە بارکراوە. -    کەشتییە (میسر) یەکان کەمترین بڕی نەوتی هەرێمیان بارکردووە، کە بڕەکەی بریتی بووە لە (630 هەزار) بەرمیل بە ڕێژەی (4.9%) لە کۆی نەوتی بارکراوی هەرێم. چارتی ژمارە (6) 6.    نەوتی بارکراوی هەرێم لە مانگی حوزەیرانی 2022  لە (حوزەیرانی 2022)دا (11 ملیۆن و 305 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێم لە بەندەری جەیهانی تورکی لە لەلایەن کەشتی (5) وڵاتی جیاوازەوە بارکراوە، (بڕوانە چارتی ژمارە (7)) بەجۆرێک؛  -    بڕی (4 ملیۆن و 720 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (41.8%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (یۆنان)ەوە بارکراوە. -    بڕی (3 ملیۆن و 15 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (26.7%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیتاڵیا)وە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 320 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (11.7%)ی لەلایەن کەشتییەکانی وڵاتی (رۆمانیا) وە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 25 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (9.1%)ی لەلایەن کەشتییە (تورکیا)یەکانەوە بارکراوە. -    بڕی (200 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (1.8%)ی لەلایەن کەشتییەکانی (ئیسرائیل)ەوە بارکراوە. -    بڕی (1 ملیۆن و 25 هەزار) بەرمیلی بە ڕێژەی (9.1%)ی لەلایەن چەند کەشتییەکەوە بارکراوە کە ناسنامەکانیان نەزانراوە. چارتی ژمارە (7) سەرچاوەکان -    درەو میدیا؛ هەناردەی نەوتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی 2022؛  https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10080 -    ڕێکخراوی ڕوونبیین بۆ شەفافییەت لە پرۆسەکانی نەوت، نەوتی بارکراوی هەرێم، کانونی دووەمی 2022؛  http://www.roonbeen.org/wp-content/uploads/2022/02/%D9%86%DB%95%D9%88%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%88-%D8%AC%DB%8C%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%83%D9%A2-%D9%A2%D9%A0%D9%A2%D9%A2.pdf -    ڕێکخراوی ڕوونبیین بۆ شەفافییەت لە پرۆسەکانی نەوت، نەوتی بارکراوی هەرێم، شوباتی 2022؛  http://www.roonbeen.org/wp-content/uploads/2022/03/%D9%86%DB%95%D9%88%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%88-%D8%AC%DB%8C%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D9%A2%D9%A0%D9%A2%D9%A2.pdf -    ئەنوەر کەریم؛ داهاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی  نیسانی ساڵی 2022، درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10230 -    ئەنوەر کەریم؛ داهاتی مانگی ئایاری حكومەتی هەرێم (ترلیۆنێك و 213 ملیار) دینارە، درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10409 -    ئەنوەر کەریم؛ داهاتی حکومەتی هەرێم بۆ مانگی  حوزەیرانی ساڵی 2022، درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10593   

شیكاری: درەو شەش مانگی یەكەمی (2022) تێپەڕیوەو ڕێکخراوی "دیلۆیت" هیچ وردبینییەکی لەبارەی فرۆش و داهاتی نەوتی هەرێمەوە بۆ ئەو ماوەیە بڵاو نەکردووەتەوە،  بەڵام بەپێی زانیارییە نافەرمییەكان حکومەتی هەرێمی کوردستان لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2022)دا زیاتر لە (74) ملیۆن بەرمیل نەوتی لە ڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکییەوە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان کردووە، بەهاکەی دوای فرۆشتنی هەر بەرمیلێک بە کەمتر لە (11) دۆلار بەراورد بە نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهان، زیاتر لە (7) ملیار دۆلار بووە ، بە ڕێژەی (56%) و نزیکەی (4) ملیار دۆلاری چووە بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت، زیاتر لە (3) ملیار دۆلاری بە ڕێژەی (44%) گەڕاوەتەوە بۆ حکومەتی هەرێم. یەکەم: هەناردەی نەوتی هەرێم لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2022 شەش مانگی تەواو بەسەر ساڵی (2022)دا تێپەڕیوەو ڕێکخراوی "دیلۆیت" هیچ وردبینی و زانیارییەکی لەبارەی فرۆش و داهاتی نەوتی هەرێمەوە بۆ ئەو ماوەیە بڵاو نەکردووەتەوە. ئەمە لەکاتێکدایە بەپێی زانیارییەکانی درەو حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سەرەتای ساڵی (2022)ەوە تا کۆتایی مانگی حوزەیرانی هەمان ساڵ بری (74 ملیۆن و 111 هەراز) بەرمیل نەوتی لەڕێگەی بەندەرەی جەیهانی تورکییە بە بۆری نەوتی هەرێمی کوردستان هەناردە کردووە، واتە تێکڕای ڕۆژانەی نەوتی هەناردەکراو بریتی بووە لە (409 هەزار 479) بەرمیل، (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (1)) بەجۆرێک؛  -    لە مانگی کانونی دووەمی ساڵی (2022) ڕۆژانە بڕی (414 هەزار و 839) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە بە کۆی مانگەکە (12 ملیۆن و 860 هەزار) بەرمیل بووە. -    مانگی شوباتی هەمان ساڵ (11 ملیۆن 400 هەزار) بەرمیل نەوت هەناردە کراوە بە تێکڕای ڕۆژانەی (407 هەزار و 143) بەرمیل نەوت، لە کاتێکدا مانگی شوبات (28) ڕۆژ بووە.  -    هاوکات لە مانگی ئازاری ساڵی (2022) حکومەتی هەرێم بڕی (12 ملیۆن و 200 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕای (393 هەزار و 548) بەرمیل لە ڕۆژێکدا.  -    لە مانگی نیسانی ساڵی (2022) حکومەتی هەرێم بڕی (13 ملیۆن و 616 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕای (453 هەزار و 867) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. -    مانگی ئایاری ئەمساڵ حکومەتی هەرێم بڕی (12 ملیۆن و 730 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕای (410 هەزار و 645) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. -    لە مانگی حوزەیرانیشدا حکومەتی هەرێم کەمترین بڕی نەوتی هەناردە کردووە بەراورد بە مانگەکانی پێش خۆی و  بڕەکەی بریتی بووە لە (11 ملیۆن و 305 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕای (376 هەزار و 833) بەرمیل لە ڕۆژێکدا. خشتەی ژمارە (1) چارتی ژمارە (1) دووەم؛ نرخی نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە بازاڕەکانی جیهان لەو کاتەوە هەرێمی کوردستان دەستی بە هەناردە کردنی نەوت کردووە، بازاڕی نەوت نرخی لەو جۆرەی بەخۆوە نەبینیوە، بەجۆرێک، بە تێکڕای شەش مانگی ڕابردوو هەر بەرمیلێک نەوت لە بازاڕەکانی جیهان بە بە نزیکەی (107) دۆلار بووە.  بەڵام بەپێی زانیاری ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت لە ساڵی (2021) دا بە تێکڕای ساڵەکە حکومەتی هەرێم بەردەوام بە (11 - 12) دۆلار کەمتر نەوتەکەی خۆی ساغ کردووەتەوە. بۆیە؛ -    لە مانگی کانونی دووەمی ساڵی (2022) کە تێکڕای نرخی نەوت بە (86.51) دۆلار تۆمار کراوە، ئەگەر حکومەتی هەرێم بە (11) دۆلاری کەمتر هەر بەرمیلە نەوتێکی فرۆشتبێت ئەوا بۆ هەر بەرمیلێک بڕی (75.51) دۆلاری بۆ ماوەتەوە. -    بەڵام لە مانگی شوباتی هەمان ساڵ تێکڕای نرخی نەوت بەرزبوونەوەی تۆمار کردووە و گەیشتوو بە (97.13) دۆلار، بۆیە بە هەمان پێوەر حکومەتی هەرێم نەوتەکەی بە (86.13) دۆلار فرۆشتووە. -    لە کاتێکدا لە مانگی ئازاردا بەرزبوونەوەی بەرچاو تۆمار کراوە و نرخی نەوت بە تێکڕا گەیشتووە بە (117.7) دۆلار، بۆ دەکرێت بڵێین حکومەتی هەرێم هەر بەرمیلە نەوتێکی بە زیاتر لە (106) دۆلار فرۆشتووە.  -    ئەمە بۆ مانگەکانی (نیسان، ئایار و حوزەیران)یش ڕاستە، کاتێک نرخی نەوت لەمانگی نیسان (104.58) دۆلار بووە گریمانەی ئەوە کراوە بەهای بەرمیلێکی نەوتی هەرێم بە (94) دۆلار و لە مانگی ئایار (101.73) دۆلار بووە و نەوتی هەرێم بە (91) دۆلار و لەمانگی حوزەیرانیش بە تێکڕا (122.86) دۆلار بووەو ئەوەی هەرێمی کوردستانیش بەرمیلێکی بە بڕی (111) دۆلار فرۆشراوە. (چارتی ژمارە (2)) چارتی ژمارە (2) سێیەم: داهات و خەرجی نەوتی هەرێم لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2022 1.    کۆی گشتی داهاتی نەوتی هەرێم حکومەتی هەرێمی کوردستان لە نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) بڕی (74 ملیۆن و 111 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بە تێکڕا هەر بەرمیلێک نەوتێکی بە نزیکەی (96) دۆلار فرۆشتووە، لە کاتێکدا تێکڕای نرخی بەرمیلێک نەوت لەو ماوەیەدا نزیکەی لە (106) دۆلار بووە، بۆیە کۆی ئەو داهاتەی لە ڕێگەی فرۆشتنی نەوتەوە بە بۆری بەدەستهاتووە بریتی بووە لە (7 ملیار و 88 ملیۆن و 466 هەزار و 80) دۆلار. (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (3)) بە جۆرێک؛ -    لە مانگی کانونی دووەم، کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (971 ملیۆن و 58 هەزار 600) دۆلار. -    لە مانگی شوبات، کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (981 ملیۆن و 822 هەزار) دۆلار. -    لە مانگی ئازاردا کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 301 ملیۆن و 740 هەزار) دۆلاری ئەمریکی. -    لە مانگی نیسان، کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 274 ملیۆن و 185 هەزار 280) دۆلار. -    لە مانگی ئایار، کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 295 ملیۆن و 22 هەزار و 900) دۆلار. -    لە مانگی حوزەیران، کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 264 ملیۆن و 577 هەزار و 300) دۆلار. 2.    خەرجی نەوتی هەرێم بەپێی دواین ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی دیلۆیت بۆ وردبینی پرۆسەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی (2021)دا، (56%)ی داهاتی نەوت بۆ خەرجی پرۆسەکە دەڕوات، بۆیە  کۆی ئەو داهاتەی لە ماوەی نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) لە پرۆسەی نەوتدا بە خەرج دراوە، بریتی بووە لە (3 ملیار و 969 ملیۆن و 541 هەزار و 5) دۆلاری ئەمریکی (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (3))، بە جۆرێک؛ -    لە مانگی کانونی دووەم کە کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (971 ملیۆن و 58 هەزار) دۆلار، بڕی (543 ملیۆن و 792 هەزار و 816) دۆلاری چووە بۆ خەرجی بە ڕێژەی (56%). -    لە مانگی شوبات کە کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (981 ملیۆن و 822 هەزار) دۆلار، بڕی (549 ملیۆن و 853 هەزار و 920) دۆلاری چووە بۆ خەرجی بە ڕێژەی (56%). -    لە مانگی ئازاردا کە کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 301 ملیۆن و 740 هەزار) دۆلار، بڕی (728 ملیۆن و 974 هەزار و 400) دۆلاری چووە بۆ خەرجی بە ڕێژەی (56%). -    لە مانگی نیسان، کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 274 ملیۆن و 185 هەزار 280) دۆلار، بڕی (713 ملیۆن و 543 هەزار و 757) دۆلاری چووە بۆ خەرجی بە ڕێژەی (56%). -    لە مانگی ئایار، کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 295 ملیۆن و 22 هەزار و 900) دۆلار، بڕی (725 ملیۆن و 212 هەزار و 824) دۆلاری چووە بۆ خەرجی بە ڕێژەی (56%). -    لە مانگی حوزەیران، کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 264 ملیۆن و 577 هەزار و 300) دۆلار، بڕی (708 ملیۆن و 163 هەزار و 288) دۆلاری چووە بۆ خەرجی بە ڕێژەی (56%). 3.    داهاتی ماوەی نەوت بۆ حکومەتی هەرێم بەپێی ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی دیلۆیت (44%)ی داهاتی نەوت لە دوای لێدەرکردنی خەرجییەکانی پرۆسەکە بۆ حکومەتی هەرێم دەمێنێتەوە، بۆیە کۆی ئەو داهاتەی لە ماوەی نیوەی یەکەمی ساڵی (2022) لە پرۆسەی نەوت بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە کەمترە لە کۆی خەرجییەکانی پرۆسەکە و بریتییە لە (3 ملیار و 118 ملیۆن و 925 هەزار و 75) دۆلاری ئەمریکی، بەرامبەر بە (4 ترلیۆن و 522 ملیار  و 441 ملیۆن و 359 هەزار) دیناری عێراقی (بڕوانە خشتەی ژمارە (1) و چارتی ژمارە (3 + 4))، بە جۆرێک؛ -    لە مانگی کانونی دووەم کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (971 ملیۆن و 58 هەزار) دۆلار، بەڵام دوای لێدەرکردنی خەرجییەکان بە ڕێژەی (56%)، بڕی (427 ملیۆن و 265 هەزار و 784) دۆلار بە ڕێژەی (44%) بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، کە بەرامبەرە بە (619 ملیار و 535 ملیۆن و 386 هەزار و 800) دیناری عێراقی.  -    لە مانگی شوبات کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (981 ملیۆن و 822 هەزار) دۆلار، بەڵام دوای لێدەرکردنی خەرجییەکان بە ڕێژەی (56%)، بڕی (432 ملیۆن و 28 هەزار و 80) دۆلار بە ڕێژەی (44%) بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، کە بەرامبەرە بە (626 ملیار و 440 ملیۆن و 716 هەزار) دیناری عێراقی.  -    لە مانگی ئازار کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 301 ملیۆن و 740) دۆلار، بەڵام دوای لێدەرکردنی خەرجییەکان بە ڕێژەی (56%)، بڕی (572 ملیۆن و 765 هەزار و 600) دۆلار بە ڕێژەی (44%) بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، کە بەرامبەرە بە (830 ملیار و 510 ملیۆن و 120 هەزار) دیناری عێراقی. -    لە مانگی نیسان کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 274 ملیۆن و 185 هەزار 280) دۆلار، بەڵام دوای لێدەرکردنی خەرجییەکان بە ڕێژەی (56%)، بڕی (506 ملیۆن و 641 هەزار و 523) دۆلار بە ڕێژەی (44%) بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، کە بەرامبەرە بە (812 ملیار و 930 ملیۆن و 208 هەزار و 640) دیناری عێراقی. -    لە مانگی ئایار کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 295 ملیۆن و 22 هەزار و 900) دۆلار، بەڵام دوای لێدەرکردنی خەرجییەکان بە ڕێژەی (56%)، بڕی (569 ملیۆن و 810 هەزار و 76) دۆلار بە ڕێژەی (44%) بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، کە بەرامبەرە بە (826 ملیار و 224 ملیۆن و 610 هەزار و 200) دیناری عێراقی. -    لە مانگی حوزەیران کۆی داهاتی نەوت بریتی بووە لە (ملیارێک و 264 ملیۆن و 577 هەزار و 300) دۆلار، بەڵام دوای لێدەرکردنی خەرجییەکان بە ڕێژەی (56%)، بڕی (556 ملیۆن و 414 هەزار و 12) دۆلار بە ڕێژەی (44%) بۆ حکومەتی هەرێم ماوەتەوە، کە بەرامبەرە بە (806 ملیار و 800 ملیۆن و 370 هەزار و 400) دیناری عێراقی. چارتی ژمارە (3) چارتی ژمارە (4) سەرچاوەکان -    ڕاپۆرتەکانی دیلۆیت لە ساڵی (2021)، ماڵپەڕی حکومەتی هەرێمی کوردستان. -    درەو میدیا؛ هەناردەی نەوتی هەرێم لە چارەکی یەکەمی 2022؛  https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10080 -    ڕێکخراوی ڕوونبیین بۆ شەفافییەت لە پرۆسەکانی نەوت، نەوتی بارکراوی هەرێم، کانونی دووەمی 2022؛  http://www.roonbeen.org/wp-content/uploads/2022/02/%D9%86%DB%95%D9%88%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%88-%D8%AC%DB%8C%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%83%D9%A2-%D9%A2%D9%A0%D9%A2%D9%A2.pdf -    ڕێکخراوی ڕوونبیین بۆ شەفافییەت لە پرۆسەکانی نەوت، نەوتی بارکراوی هەرێم، شوباتی 2022؛  http://www.roonbeen.org/wp-content/uploads/2022/03/%D9%86%DB%95%D9%88%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%88-%D8%AC%DB%8C%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D9%A2%D9%A0%D9%A2%D9%A2.pdf -    ئەنوەر کەریم؛ داهاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی  نیسانی ساڵی 2022، درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10230 -    ئەنوەر کەریم؛ داهاتی مانگی ئایاری حكومەتی هەرێم (ترلیۆنێك و 213 ملیار) دینارە، درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10409 -    ئەنوەر کەریم؛ داهاتی حکومەتی هەرێم بۆ مانگی  حوزەیرانی ساڵی 2022، درەو میدیا؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10593 

مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) (١-٢) ھەفتەی ڕابردوو دەنگۆیەک بڵاوبووەوە گوایە وەزارەتی پەروەردە بەنیازە وانەی ”پەروەردەی ئیسلامی“ لە بەرنامەی خوێندنی قوتابخانەکاندا دەربھێنێت. ئەگەرچی ئەو وەزارەتە دەستبەجێ ھاتەسەرخەت و دەنگۆکەی ڕەتکردەوە، بەڵام بڵاوبوونەوەی دەنگۆکە شەپۆلێک کاردانەوەی توڕە و ھێرشبەرانەی بەرامبەر بە پلانێکی لەوبابەتە ھێنایەکایەوە. لەسەر تۆڕە کۆمەڵایتییەکان کەسانێک نووسیان: ”بە ھەمو نەوعێک دەيانەوێ دينی ئيسلام لهناو ببەن“،  یەکێکیتر نووسیی: ”دەیانەوێت كەنج و لاوەکانمان ئاگایان لە خوا و حلال و حرام و ویژدان نەمێنێت، نە اهلی دونیابن نە اهلی قیامەت بن“. کەسێکێکتر لەسەر ھەمان ھێڵ نووسیی: ئەمە ”سوکایەتیە بە ئیسلام و دینی ئەم مییلەتە، ئەمە هەنگاونانە بۆ دابرێنی دینی ئیسلام لەم میللەت و کۆمەڵگایە“. یەکێکیش لابردنی ئەو وانەیەی بە بەدئەخلاقییەوە گرێدا و نووسیی: ”نەخير توزێ اخلاق ماوه ئەويش به واسطه ى ئەو كەمه پەروەردەى ئيسلاميەوەيه، ئەم پەروەردەی ئیسلامییە لاببرێت ئیتر ئەخلاق نامێنێت.“ موسڵمانێکی تر نووسیی: ”ئەم بەچەکە مولحیدانە هەرچی دژی دین و ژینی ئەم گۆمەڵگە بێت دەیھێننە ناو مەنهەجی خوێندنەوە، زۆر بەداخەوە.“ کەسێکی تر لەپاڵ ئەو لۆژیکە دینییەدا کە باڵادەستە نووسیی: ”ئیسلام ئاینی هەقە و ئاینی لەسەدا ٩٧ ی کوردستانە. چۆن دەبێت لە کتێبێکدا یەکسان بکرێت بە ئاینی درۆینەی لەسەدا سێی خەڵکانی تر“. یەکێکی تر بە توڕەییەکی زیاتر و بەزمانێک نووقم لەناو تاوانباربووندا نووسیی:”ئێمەی موسڵمان لەئایینی پیرۆزی ئیسلام و قورئانی پیرۆز پێناسەی ئایینەكانی ترمان بۆكراوە و هەموویان ئەناسین، بۆیە پێویست ناكات قبوڵمان نیە بەپێشنیاری هەندێك كەسی كافرو مەلعون (...) كتێب بۆ نەوەكانمان بنوسنەوە بەناوی ئایین ناسی، مناڵەكانم ئەو كتێبە بێننەوە ماڵەوە بەدەستی خۆم ئەیسوتێنم.“ ئینجا سەلاحەدین بەھادینیش، ئەمینداری گشتیی یەکگرتوی ئیسلامیش، ھاتەقسە و لابردنی وانەی پەروەردەی ئیسلامی وەک پیلانێک دژ بە میلەت ناساند و وتی: ”دەستبردن بۆ ئەو بابەتە مەترسیدارە لەسەر شناس و پێناسەی ئاینی گەلەكەمان  قبوڵ نەكراوە"، ھیواداریشە ”دەزگا پەیوەندیدارەكان ڕێگەبگرن لەو جۆرە پیلانە نابەرپرسانە و سەرەئێشەیەكی دیكە بۆ كۆمەڵگەكەمان زیاد نەكەن.“ ھەموو ئەم کاردانەوەدا بە یەک زمان قسەدەکەن و خاڵی ھاوبەشیان پێداگرتنە لەسەر پیلانگێڕیی و ھەوڵدان بۆ لەناوبردنی ئیسلام وەک بنەمای ویژدان و ئەخلاق و شوناس. زمانەکەش زمانی ھەڕەشە و تاوانبارکردن و نزیککەوتنەوەیە لە تەکفیرکردن. ھیچ یەکێکیان، لە خوێنەرێکی ئاساییەوە تا بە سەلاحەدین بەھادین دەگات، بەدوای دۆزینەوەی ئەگەری مەعقولیەتێک، چەندیش بچووکبێت، لە پشتی بڕیارەکەوە ناگەڕێن. ھەموویان کاردانەوەی ڕاستەوخۆی حازربەدەست و زمانێکی کڵێشەیی پڕ تۆمەت و ھەڕەشەیان لەبەردەمدایە، کە بێ لانی ھەرەکەمی بیرکردنەوە و ھەوڵدانی تێگەیشتن، لە ھەموو ئەگەری گۆڕانکارییدا، پەنای بۆدەبەن.  بە بۆچوونی من یەکێک لە گرنگترین ئەو گۆڕانکاریانەی کە دەبێت ڕووبدات گۆڕانی ڕوانین و تێگەیشتنمانە بۆ دین و ئەرکەکانی. ئەرکی ژمارەیەکی دین، ھەر دینێک، لە دونیای پڕ لە مرۆڤ و پڕ گروپی جیاوزی ئەمڕۆدا ئەوەیە، مرۆڤەکان لەیەکتری نزیکبکاتەوە، وایان لێبکات ھەستبکەن ئەندامی یەک کۆمەڵگا و یەک مرۆڤایەتیی ھاوبەشن. کۆمەڵگا و مرۆڤایەتییەک، کە لە ڕوانینە دینییەکەدا خودا دروستیکردوە و خوداش دەیانپارێزێت. ئەنجامدانی ئەم ئەرکەش بەوەنابێت بەو زمانەی سەرەوە قسەبکرێت، بەتایبەتی باس لە دین بکرێت، بەڵکو بەوە دەبێت زمانێک دابھێنرێت ھاریکاری مرۆڤ بکات  ھەم حەز بە ژیان بکات، ھەم حەز بەوەش لەگەڵ ئەوانیتردا لە دۆخی ھارمۆنیەت و دۆستایەتیی و ڕێزگرتنێکی ھەمەلایەندا بێت. دین پێویستە مرۆڤەکان لەیەکتری نزیکبکاتەوە نەک دووریان بخاتەوە و لەیەکتریان داببڕێت، مرۆڤەکان بکات بە ھاوسێ، نەک بە دوژمن و ناحەزی یەکتریی. لە ڕاستیدا ئەرکی دین ئەوەیە تۆڕێکی گەورە لە پەیوەندیی ھەمەلایەن لەنێوان مرۆڤەکاندا دروستبکات کە لەسەر بنەمای ماف و بەرپرسیاریەت بەرامبەر بە یەکتری، دروستبووبێت،. وابکات ھەم ئاگایان لەیەکتری بێت و ھەم ھاوخەمی یەکتربن. لەم ڕوانینەدا بۆ دین خودا تەنھا فیکرەیەکی موجەرد نییە، بەڵکو کەسایەتییەکی ھەمە دەسەڵات و فرەقودرەتە کە ئینسانیەتی بە ھەموو جیاوازیی و لەیەکنەچونەکانییەوە دروستکردوە. ئەو تەنھا موسڵمانی دروستنەکردوە، بەڵکو ھەموو دیندار و ھەموو دینەکانی تریشی دروستکردوە، وەکچۆن ھەم بێدین و ھەم نادین و ھەم دژەدینیشی دروستکردوە. وێنەی خودا وەک خودایەک کە ھی ھەمووانە، جیاوازە لەو وێنەیەی بزاوتە سیاسییە دینییەکانی ئەم ساتەوەختە، چ ئیسلامیی و چ غەیرە ئیسلامیی، لە بەشێکی گەورەی جیھان و ناوچەکەدا، دروستیانکردوە. لەناو ئەم ڕوانینەدا بۆ دین، ئەو کەسەی کە دژی دینە و ھەڵە دەکات، ئەو کەسەی کە دەبێتە گوناھبار، ئەو کەسە نییە کە باوەڕی بە خودا، یان بەم یان بەو دەقیی دینیی نییە، یان لەق دەبێت، بەڵکو ئەو کەسەیە کە خۆی لە مرۆڤایەتی دابڕیوە و نرخی پێویست بۆ مرۆڤایەتیی دانانێت کە خودا بەھەموو جیاوازییەکانیی ناویەوە، دروستیکردوە. وەکچۆن نرخی ڕاستەقینە بۆ مرۆڤ خۆیشی دانانێت کە خودا  لەسەر وێنەی خۆی دروستیکردوە. بە مانایەکی دیکە، لەم دیدەدا بۆ دین، مرۆڤی گوناھبار ئەو کەسەیە کە پەیوەندیی نێوان کەسەکان و گروپەکان و میلەتەکان و کۆمەڵگاکان تێکئەدات، درزی گەورە یان بچووک دەکاتە دیواری مرۆڤایەتییەوە کە چوارچێوەی ژیانی ھەموو مرۆڤەکانە لەسەر زەوی بەیەکەوە. مرۆڤایەتی، لە دیدی ئەم جۆرە ئیماندارە نوێیانەدا، یەکێکە لە داھێنانە ھەرە گەورەکانی خودا، تێکدان و پەلاماردان و بریندارکردنی، گونھاباربوونە بەرامبەر بە خودا. دین لەم ڕوانینەدا ئەو ھێزە تایبەتەیە کە دوورەپەرێزیی  نێوان مرۆڤەکان لەگەڵیەکتریدا دەسڕێتەوە، نەک خۆی وەک دروستکەری درز و بەربەست و شورا و دیوار تر لەنێوان مرۆڤەکاندا، کاربکات.  ھەر لەم ڕوانگەیەوە ئەو دینەی پێویستە فێری منداڵانی وڵاتی ئێمە بکرێت، دینێک نییە خەریکی ترساندنی ئەو منداڵانە بێت بە قیامەت و سزا و ئاگر و جەھەنەم، وێنەی خودایەکیان بۆ دروستبکات لەسەر وێنەی باوک و سوڵتانێکی دڵڕەق. ھەروەھا دینێک نییە خەریکی دروستکردنی بەھەشتێکبێت، ڕووبەرەکانی بە ژن و سێکس و ڕابواردن و چێژی جەستەیی، دروستکرابێت. بەڵکو دینێکە ھاریکاریی منداڵان دەکات و فێریان دەکات، کەسانی ھێمن و عەقڵانی و لێبوردە و ئیشکەر و کراوە بن بەسەر جیھان و جیاوازییەکاندا، باوەڕیان بە ئیرادەی ئینسان و ئازادییەکانی ھەبێت، کەسانی لەخود نەچوو بە کەمتر و نزمتر و ناحەز نەزانێت، ڕۆحی ھاریکاریی و بەدەمەوەچوونی تیادا بەھێز و بەنرخ بێت. وەکچۆن کەسێک دروستبکات باوەڕی بە خۆی و بە تواناکانی خۆی بێت لە باشترکردنی ژیانی خۆی و ژیانی ئەو کۆمەڵگایەی تیایدا دەژیی، باوەڕی بەوەبێت یەکێک لە ئەرکە ئەخلاقییەکانی مرۆڤ باشترکردن و جوانترکردنی جیھانە.  بەم مانایە دین نەک مەحفوزات و لەبەرکردنی بەزۆری ئەم یان ئەو پەرەگرافی ناو کتێبە دینییەکا نییە، نەک تەنھا گێڕانەوەی بەسەرھات و مێژووی یەک دین لە دینەکان بە تەنھا نییە، نەک بەشەیتانیکردنی ئەم یان ئەو مرۆڤی جیاواز نییە، نەک بێنرخکردنی ئەم یان ئەو دین و دونیایبینی ڕۆحیتر نییە کە خودا لەناویدا، لە ھەر فۆرمێکدا بێت، ئامادەبێت، بەڵکو دینێکە ھەڵگری ڕوانینێک پێچەوانەی ئەم ڕوانینانە. گەر نیازە وانەیەک بۆ منداڵانی ئەم ھەرێمە لەسەر ”پەروەردەی دینیی“ ھەبێت، پێویستە لەم دیدگا و گۆشەنیگایەوە بۆ دین بنووسرێت، نەک ئەو ”پەروەردە ئیسلامیی“ەی لە ئێستادا ھەیە، کە دیدێکی ئیخوانیی و سەلەفیی ئاراستەی دەکات.

راپۆرتی: تیمی کوردستانی عێراقی CPT تیمی کوردستانی عێراقی CPT و هاوبەشە نێودەوڵەتییەکانی، لە ساڵی ٢٠١٥ەوە تاوەکو ئێستا، سوپای سەربازی تورکیا، لە ئۆپەراسیۆنەکانیدا بۆ سەر خاکی هەرێمی کوردستانی عێراق، نزیکەی ١٢٩ هاوڵاتی مەدەنی شەهیدکردووە و نزیکەی ١٨٠ هاوڵاتی مەدەنی تریشی بریندارکردووە. ئۆپەراسیۆنی چنگی-قفڵ'یش یەکێکی ترە لە ئۆپەراسیۆنە یەک لە دوایەکەکانی تورکیا کە بووەتە مایەی مەرگ و ئاوارەیی بۆ هاوڵاتیانی نیشتەجێی ئەو ناوچانە.  تیمی کوردستانی عێراقی CPT و هاوبەشە نێودەوڵەتییەکانی، سەرکۆنەی کوشتنی منداڵان و بریندارکردنی جوتیاران و بە ئامانجگرتنی گوندەکانی باکوری عێراق "هەرێمی کوردستان" لەلایەن سوپای تورکیاوە لە ژێر ناوی ئۆپەراسیۆنی چنگی - قفڵ، دەکەن. لە ١٧ی نیسانی ٢٠٢٢دا، سوپای تورکیا، بە ئامانجی دەستبەسەرداگرتنی تەواوەتی ناوچە شاخاوییەکان بە درێژایی ١٨٠ کیلۆمەتر لە ڕۆژئاواوە بۆ ڕۆژهەڵات و بە قوڵایی زیاتر لە ١٥ کیلۆمەتر بۆ باشوری سنوری نێوان تورکیا و عێراق ئۆپەراسیۆنی سەربازی چنگی- قفڵ'ی  لە خاکی هەرێمی کوردستانی عێراقدا ڕاگەیاند. لەماوەی تەنها یەک مانگی نێوان ٢١ی ئایاری ٢٠٢٢ بۆ ٢١ی حوزەیرانی ٢٠٢٢، ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکەی دەوڵەتی تورکیا بووە هۆی گیان لەدەستدانی ٣ منداڵ و ٢ پیاو و برینداربوونی ١٥ هاوڵاتی مەدەنی لە باکوری عێراق "هەرێمی کوردستان"دا. ئامانج لە ئۆپەراسیۆنی سەربازی چنگی - قفڵ'ی تورکیا، کۆنتڕۆڵکردنی تەواوەتی ناوچە شاخاوییەکانی سنوری نێوان تورکیا و عێراقە کە بەر لە دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنەکە بە تەنها ٢٠٪ی سنوری نێوان تورکیا و عێراق مابوو کە تورکیا کۆنتڕۆڵی نەکردبێت. ئۆپەراسیۆنەکەی تورکیا بە بۆردوومانی ئاسمانی چڕ و دابەزاندنی هێزی تایبەتی سوپای تورکیا بە قوڵایی ١٢-١٥ کیلۆمەتر لە سنوری نێوان تورکیا و عێراقە وە بۆ ناوچەکانی زاپ و ئاڤاشین دەستیپێکرد، کە پێشتر ئەو ناوچانە لە خەڵکی مەدەنی چۆڵکرابوون. لەکاتێکدا تورکیا لەو ناوچانەدا لەگەڵ گەریلاکانی پارتی کرێکارانی کوردستان پەکەکە لە جەنگدابوو، بەڵام لە هەمانکاتدا فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا لە ناوچەکانی تری هەرێمی کوردستان هێرشیان ئەنجامدەدا و تەنانەت یەکێک لە هێرشەکان بە ئامانجگرتنی گەریلاکانی پەکەکە بوو بە قوڵایی ٢٨٠ کیلۆمەتر بۆ ناو خاکی هەرێمی کوردستان،  لە قەزای کەلار. لە ئەنجامی دوو هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیادا، چەند هاوڵاتییەکی مەدەنی بوونە قوربانی کە لە ناویاندا منداڵێک هەیە. یەکەمین دوو هاوڵاتی مەدەنی کە بەهۆی ئۆپەراسیۆنی چنگی-قفڵ'ی تورکیاوە شەهید بوون، ئارام حاجی کاکە خان'ی ٤٣ ساڵ و هاوسەری خوشکەکەی، ئیسماعیل ئیبراهیم'ی ٥٠ ساڵ بوون لە گوندی "تووتەقەڵ" کە ١٤٠ کیلۆمەتر دوورە لە سنوری نێوان تورکیا و عێراقەوە. لە کاتژمێر ٥:١٥ خولەکی سەر لەبەیانی ڕۆژی ٢١ی ئایاردا، ئارام حاجی موختاری گوندی تووتەقەڵ گوێبیستی هێرشێکی ئاسمانی تورکیا بوو بۆ سەرگوندەکەیان. چەند کاتژمێرێک لە دوای هێرشەکە، ئارام و ئیسماعیل دەچنە شوێنی ڕووداوەکە بۆ ئەوەی بزانن کە دەنگی ئەو تەقینەوانە چی بووە کە گوێبیستی بوون. کاتێک دەگەنە شوێنی ڕووداوەکە، چەند گەریلایەکی پەکەکە دەبینن کە بەسەختی برینداربوون و هەوڵدەدەن بریندارەکان بگوازنەوە بۆ نەخۆشخانە. لەوکاتەی کە ئارام و ئیسماعیل هەوڵیاندەدا  بریندارەکان بگوازنەوە بۆ نەخۆشخانە، فڕۆکەیەکی تری بێفڕۆکەوانی تورکیا ئۆتۆمبێلەکەیانی بە موشەکێک بە ئامانج گرت و لە ئەنجامدا، ئارام و ئیسماعیل و چەکدارە بریندارەکانی پەکەکش گیانیان لەدەستدا. بە بەئامانجگرتنی ئۆتۆمبێلی مەدەنی کە سەرنشینی مەدەنی و چەکداری برینداری تێدابووە، سوپای تورکیا تاوانی جەنگی ئەنجامداوە. ئارام و ئیسماعیل، هەردووکیان ڕزگاربووی پڕۆسەی ئەنفالی ساڵانی ١٩٨٠کانن لە گوندەکەیان کە ڕژێمی پێشووی عێراق بە شێوەیەکی دڕندانە لە گوندی تووتەقەڵ و گوندەکانی تری دەووربەری و زۆر ناوچەی تری کوردستانی عێراقدا جینۆسایدی دژ بە کوردەکان ئەنجامدا. لەدوای ڕووداوەکەی ٢١ی ئایار، لە کۆی ١٠ خێزان، ٨ خێزان لە ترسی دووبارەبوونەوەی بۆردوومانەکانی تورکیا گوندی تووتەقەڵیان بەجێهێشت. لە ١٥ی حوزەیراندا، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی تورکیا، بارەگایەکی یەکینەکانی پاراستنی شەنگال "یەپەشە" کە گروپێکی چەکداری سەر بە پەکەکە'یە لە ناحیەی سنونێ لە قەزای شەنگال بە ئامانجگرت. هێرشەکە بووە هۆی داڕووخان و زیانگەیاندن بە ماڵ و بینا و باڵەخانەکانی دووروبەری بارەگاکە و لە ناویشیاندا دووکانێکی کتێب فرۆشی. لەناو دووکانەکەدا، منداڵێکی ١٢ ساڵی یەزیدی بەناوی سەڵاح خچر، کە یارمەتی باوکی دەدا لە دوکانە کتێبفرۆشیەکەدا، بەر هێرشەکە دەکەوێت و گیان لەدەستدەدات. هەر لەو هێرشەدا، باپیری سەلاح  و ٨ هاوڵاتی تری مەدەنی ناوچەکە برینداربوون. بۆردوومانەکەی تورکیا بۆسەر گەڕەکێک کە خەڵکی مەدەنی تێدا نیشتەجێیە، بە تاوانی جەنگ هەژماردەکرێت. ناحیەی سنونێ کە هێرشەکەی تورکیای تێدا ئەنجامدراوە، شوێنی نیشتەجێبوونی زۆرینەی ڕزگاربووانی ئێزیدیە لە جینۆسایدەکەی داعش بۆسەرهاوڵاتیانی ئێزیدی لە ساڵی ٢٠١٤-٢٠١٥. لە ساڵی ٢٠١٨ەوە تاوەکو ئێستا، هێزەکانی تورکیا سەرقاڵی دروستکردنی بنکە و بارەگای سەربازین  لەسەر لوتکەی چیا و زنجیرە شاخەکانی سەر سنوری نێوان تورکیا و عێراق، لە ناوچەی سیدەکانەوە بۆ حەفتانین لە قەزای زاخۆ. لەسەرەتای دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنی چنگی قفڵ لە ١٧ی نیسانەوە تاوەکو ٢٥ نیسان، سوپای تورکیا ٤ بارەگای سەربازی نوێی دامەزراندووە، بەشێوەیەک دوو بارەگا لە ئاڤاشین و دوو بارەگای تر لە زاپ. وە لە ١٦ی حوزەیرانەوە، دروستکردنی بارەگایەکی تری سەربازی لەسەر چیای کوڕەژارۆ کە بەسەر ناحیەی شیلادزێ'دا دەڕوانێت، دەستیپێکردووە. هەروەها، سوپای تورکیا پەرەی بە دروستکردنی تۆڕی ڕێگاوبان داوە بۆ بەستنەوەی بارەگا سەربازییەکانی بەیەکترییەوە لە خاکی هەرێمی کوردستاندا و بەستنەوەیان بە ناوچەکانی سنوری تورکیاوە بەمەبەستی ئاسانکاریکردن لە هێنانی پاڵپشتی و پڕچەککردنی بارەگاکان و بەهێزکردن و مانەوەی ئەو ناوچە داگیرکراوانە لەژێر کۆنتڕۆڵی خۆیاندا. لەو ناوچە شاخاویانەوە کە تورکیا بارەگای سەربازی تێدا دامەزراندووە، تۆپخانەکانی تورکیا، ئەو هاوڵاتیانەی کە لەگوندەکاندا دەژین و ئەو جوتیارانەی کە لە زەویە کشتوکاڵییەکانیاندا جوتیاری دەکەن بە ئامانج دەگرن. لە ١٥ و ١٧ی حوزەیراندا، سەربازانی سوپای تورکیا لە بارەگا سەربازییەکانیانەوە، ٥ هاوڵاتی مەدەنیان لە گوندەکانی سەر سنور بە ئامانج گرتوو برینداریان کردن. گوندی پەرەخێ، لە ناحیەی دەرکار، بە دووری ٨ کیلۆمەتر لە سنوری تورکیا-عێراق'وە دەکەوێتە دۆڵێکەوە و بە کشتوکاڵ بە ناوبانگە. ٣٠ خێزان لەو گوندەدا دەژین و چەند خێزانێکی تریش تەنیا بۆ دوو وەرز دەگەڕێنەوە بۆ گوندەکە بەمەبەستی کشتوکاڵی و جوتیاریکردن لە زەوییەکانیاندا. لە کاتژمێر ٣:٤٩ خولەکی دوانیوەڕۆی ڕۆژی ١٥ی حوزەیراندا، نەزیر عومەری ٥٣ ساڵان و محەمەدی ٢٤ ساڵانی کوڕی، کە سەرقاڵی ئاودانی دار هەنجیر و دار هەنارەکانی باخەکەیان بوون لە گوندی پەرەخێ، بەهۆی بەرکەوتنیان بە تۆپێکی تورکیا کە لە بارەگایەکی سەربازی تورکیاوە لە یەکێک لە لوتکە چیاکانی دوروبەری گوندەکەوە ئاراستەکرابوو، هەردووکیان برینداربوون. نەزیر عومەر بە CPT گووت، لەکاتی بەرکەوتنیان بە تۆپەکە، ئەو دەستبەجێ بێهۆش دەبێت و لە نەخۆشخانە هۆشی دێتەوە و دەزانێت کە دوو پارچەی تۆپ لە پشتیدایە. کوڕەکەی نەزیر عومەر کە ناوی محەمەدە، ئەویش بەهۆی بەرکەوتنی پارچە تۆپێک بەر لەپی دەستی برینداردەبێت. لە دوای ڕووداوەکە، کەسوکاری بریندارەکان، هەردوو بریندارەکە بە بێهۆشی ڕزگار دەکەن و دەیانگەیەننە نەخۆشخانەی فریاکەوتنی زاخۆ.   نەزیر عومەر لە نەخۆشخانە بە CPT گووت کە لە تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠٢١دا، نزیکەی ١٥٠ سەربازی سوپای تورکیا، لە بارەگا سەربازییە نوێیەکانیان لە چیاکانی دەوروبەری گوندەکەوە هاتنە خوارەوە بۆ ناو گوندی پەرەخێ. سەربازەکان ماڵ بە ماڵ بە گوندەکەدا گەڕابوون و هەڕەشەیان لە گوندنشینان کردبوو کە ئەگەر هەر جۆرە هاوکاریەکی پەکەکە بکەن، ئەوا سەربازانی تورکیا لە بارەگاکانیانەوە تەقە بە ڕووی گوندەکەدا دەکەن. لەکاتێکدا دانیشتوانی گوندی پەرەخێ ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە چەکدارانی پەکەکە لە گوندەکەیاندا نین، بەڵام لەماوەی چەند مانگێک پێش ئەم ڕووداوە، گوندنشینان دوو جار گووێیان لە دەنگی تەقینەوەی تۆپ بووە لە دەوروبەری گوندەکەیان. تۆپبارانەکەی ڕۆژی ١٥ی حوزەیران، یەکەمین جار بوو کە ڕاستەوخۆ گوندی پەرەخێ بە ئامانج بگیرێت و وە نەزیر عومەر و محەمەدی کوڕیشی یەکەمین قوربانی گوندی پەرەخێن بەهۆی ئۆپەراسیۆن و لەشکرکێشییەکانی تورکیاوە. سەرباری ئەوەی کە تیمی کوردستانی عێراقی CPT نیگەرانی خۆی دەردەبڕێت لەو تاوانە جەنگیانەی کە سوپای تورکیا لەڕێگەی بەئامانجگرتنی ڕاستەوخۆی هاوڵاتیانی مەدەنی ئەنجامیدەدات، CPT مەترسی نیازی تورکیا ڕادەگەیەنێت لە فشار خستنە سەر دانیشتووانی گوندی پەرەخێ بۆ چۆڵکردنی گوندەکەیان و دواتریش پاککردنەوەی ناوچەکە و دەورووبەری بارەگا سەربازییەکانی تورکیا لە گوندنشینان. پێشتر ئەو مامەڵەیەی تورکیا لە چەند گوند و ناوچەیەکی تری هاوسێی گوندی پەرەخێ و هەموو ناوچە و گوندەکانی دەوروبەری دەیان بارەگای سەربازی تورکیا بە درێژایی سنور بەدیکراوە. ئاوارەکردنی بە زۆرەملێی هاوڵاتیانی مەدەنی و ئابڵوقە خستنەسەر سەرچاوەکانی بژێوی ژیانی خەڵکی سڤیل، پێشێلکردنی ئاشکرای یاسای نێودەوڵەتی مرۆیی International Humanitarian Law'ە. لە کاتژمێر ٥:١٠ خولەکی ڕۆژی ١٧ی حوزەیراندا، سەربازانی تورکیا بە چەکی قورس چەند دەستڕێژێکیان بەڕووی گوندی کێستەدا کرد. گوندی کێستە بە دووری ٩ کیلۆمەتر لە سنوری نێوان عێراق-تورکیاوە، دەکەوێتە ناحیەی کانی ماسێ لە قەزای ئامێدی. لە ئەنجامی تەقەکردنەکانی سوپای تورکیادا، ٣ ئافرەتی خەڵکی گوندەکە بە ناوەکانی کاژین تەها سەعیدی ٢٨ ساڵ و نەزیرە عەبدولستار ئەحمەدی ٤٩ ساڵ و بووکەکەی، فەوزیە دیار عومەری ٢٤ ساڵ کە بۆ بەسەربردنی پشوی هەینی گەڕابوونەوە گوندەکەیان برینداربوون. دەستڕێژی گولەکان لە بارەگایەکی سەربازی تورکیاوە لەسەر زناری کێستە کە بەسەر گوندی کێستەدا دەڕوانێت، ئەنجامدرابوون. هەر لەدوای دروستکردنی بارەگای سەربازی زناری کێستە لە نیسانی ساڵی ٢٠٢١وە، سەربازانی تورکیا چەندین جار تەقەیان بەڕووی گوندەکەدا کرد و خەڵکەکەیان ناچار کرد کە بە تەواوی گوندەکەیان چۆڵبکەن. لەم ساڵدا، چەند خێزانێک دەستیان کردووە بە گەڕانەوە بۆ گوندەکەیان یاخود سەردانیکردنی ڕەز و باخەکانیان لە پشووەکانی کۆتایی هەفتەدا.   لە ٢٦ی ئایادا، نزیکەی ١٠٠٠ هاوڵاتی مەدەنی خەڵکی گوندی زێوا سەری، لە فیستیڤاڵی ساڵانەی گوندەکەیاندا لە ناحیەی بامەرنێ بەشداربوون. لەدوای سێ ساڵ لە لەیەکتری دابڕان و ئەنجامنەدانی فیستیڤاڵی گوندەکەیاندا بەهۆی پەتای کۆڕۆناوە، ئەمە یەکەمین جار بوو کە خەڵکی گوندی زێوا سەری بۆ جارێکی تر فیستیڤاڵەکەیان ڕێکخستبوو. مەبەست لە ڕێکخستنی فیستیڤاڵەکە بۆ کۆبوونەوەی خزم و کەسوکار و یەکتر ناسینی خەڵکی گوندەکە بوو کە لەساڵی ١٩٩٠ەکانەوە بەهۆی شەڕ و پێکدادانەکانی تورکیا و پەکەکەوە ناچار بەوە کراون کە گوندەکەیان چۆڵبکەن. لە درەنگانێکی ڕۆژەکەدا، ٣ منداڵ سەرقاڵی یاری تۆپی پێ بوون لە قەراغی بازنەی فیستیڤاڵەکە. بەبێ هیچ زەنگێکی ئاگادارکردنەوە، بەلایەنی کەمەوە ٣ تۆپی هاوەن بەدووری چەند مەترێک لە منداڵەکانەوە، بە دوای یەکدا بەر زەوی کەوتن و تەقینەوە. لەئەنجامی ئەو هێرشەدا، یوسف کۆڤانی ١٣ ساڵان و ئاڤەند هۆشیاری ١١ ساڵان گیانیان لەدەستدا و سیپان فەرهادی ٨ ساڵانیش بەسەختی برینداربوو.   بەگوێرەی ڕاگەیاندراوی، بەڕێوەبەرایەتی دژە تیرۆری کوردستان کە لەلایەن زۆرێک لە میدیاکانی کوردستان بلاوکرایەوە، ئەو هێرشە لەلایەن گەریلاکانی پارتی کرێکارانی کوردستان پەکەکەوە ئەنجامدراوە. بەڵام بە پشت بەستن بەو بەڵگانەی کە دەست CPT کەوتوون و بە شیکردنەوەی جوگرافیای ئەو ناوچەیەی کە هێرشەکە تێیدا ڕوویداوە، بە ئەگەری زۆرەوە هێرشەکە لەلایەن تورکیاوە ئەنجامدراوە. کەسوکاری سێ منداڵەکە بە CPT'یان گووت، ئەو ڕۆژەی کە هێرشەکە ڕوویدا، ئەوان بە بەردەوامی گوێیان لە دەنگی سوڕانەوەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا بوو بە سەر ئاسمانی ناوچەکە و شوێنی فیستیڤاڵەکەدا. شوێنی ئەنجامدانی فیستیڤاڵەکە ، تەنیا ٨٠٠ مەتر دوور بووە لە گەورەترین بارەگای سەربازی تورکیا لە بامەرنێ، ووردیەتی "دەقیقی" هاوەنەکە لە پێکانی شوێنی یاری منداڵەکان لەگەڵ سوڕانەوەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی چاودێریکردن بە ئاسمانی ناوچەکە لە هەمانکاتدا، ئاماژەن بۆ ئەوەی کە فیستیڤاڵەکە بە ئەنقەست بە ئامانج گیراوە و هێرشەکە بۆ مەبەستی ئاگادارکردنەوە یاخود گەیاندنی زیانی گیانی بووە بە بەشداربووانی فیستیڤاڵەکە. سەرباری هەموو ئەوانەش، چیای مەتینا کە دەگوترێت شوێنی هاوێشتنی هاوەنەکانە لەلایەن پەکەکەوە، لە ئێستادا لە ژێر دەسەڵاتی سەربازی سوپای تورکیا و حکومەتی هەرێمی کوردستاندایە. لە ساڵی ٢٠١٥ەوە تاوەکو ئێستا، سوپای سەربازی تورکیا، لە ئۆپەراسیۆنەکانیدا بۆ سەر خاکی هەرێمی کوردستانی عێراق، نزیکەی ١٢٩ هاوڵاتی مەدەنی شەهیدکردووە و نزیکەی ١٨٠ هاوڵاتی مەدەنی تریشی بریندارکردووە. ئۆپەراسیۆنی چنگی-قفڵ'یش یەکێکی ترە لە ئۆپەراسیۆنە یەک لە دوایەکەکانی تورکیا کە بووەتە مایەی مەرگ و ئاوارەیی بۆ هاوڵاتیانی نیشتەجێی ئەو ناوچانە.  تیمی کوردستانی عێراقی CPT، هاوشان لەگەڵ هاوبەشەکانی تریدا لە کەمپەینی "کۆتاییهێنان بە بۆردوومانەکانی سەر سنور"، سەرکۆنەی کردە سەربازییەکانی تورکیا دەکات لە کوشتنی هەر هاوڵاتییەکی مەدەنی و زیان گەیاندن بە گوند و ڕەز و باخ و ماڵ و حاڵی هاوڵاتیانی مەدەنی. ژیانی هاوڵاتیانی مەدەنی بپارێزن! ژیان بۆ گوندەکانی سەر سنور بگەڕێننەوە - لێگەڕێن هاوڵاتیانی مەدەنی بگەڕێنەوە بۆ گوندەکانیان!

 ئامادەکردنی: ئەنوەر کەریم داهاتی مانگی حوزەیرانی هەرێمی كوردستان (995 ملیار) دینار بووە، حكومەتی هەرێم لە مانگی رابردوودا ( 11 ملیۆن و 305 هەزار) بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، كۆی داهاتی نەوت ( ملیارێك و 253 ملیۆن) دۆلاربووە، ( 702 ملیۆن) دۆلار بۆ خەرجی كۆمپانیاكان و (551 ملیۆن) دۆلار بۆ خەزێنەی حكومەت ماوەتەوە. پوختە داهاتی نانەوتی •    داهاتە نانەوتیەکانی هەرێم  بۆ مانگی حوزەیران = (164 ملیار) دینارە (کە بۆ موچە خەرج دەکرێت ئەگەر نا بەپێی زانیارییەکان بڕەکەی نزیکەی دوو هێندەیە) •    یارمەتی هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگە = (31 ملیار 500 ملیۆن) دینار •    پشکی هەرێم لە بەشە بودجەی عێراق = (0) دینار داهاتی نەوت (هه‌نارده‌ی ده‌ره‌کی به‌ بۆری) •    هەرێمی کوردستان  لە مانگی حوزەیرانی (2022)دا  بڕی (11  ملیۆن و 305 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردەکردوە لە ڕێگای  بەندەری جیهانی تورکیاوە. •    تێکڕایی نرخی نەوتی برێنت  بۆ مانگی  حوزەیران (122.86) دۆلارە.  •     لەبەرئەوەی هەرێم نەوتەکەی بە (12) دۆلار کەمتر دەفرۆشیت، واتە تێکڕا نەوتی بە (110.86) دۆلار فرۆشتووە. کەواتە: (11  ملیۆن و 305 هەزار) بەرمیل X (110.86) دۆلار = (1 ملیار و 253 ملیۆن و 272 هەزار  و 300) دۆلار. واتە بە دینار دەکاتە: (1 ملیار و 253 ملیۆن و 272 هەزار  و 300) دۆلار X (1450) دینار = (1 ترلیۆن 817 ملیار و 244 ملیۆن و 835 هەزار) دینار. •    بەپێی دواین ڕاپۆرتی دیلۆیت (56%)ی داهاتی نەوت خەرجی تێچوونەکەتی و (44%) دەمێنتەوە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان. -    کەواتە: (1 ملیار و 253 ملیۆن و 272 هەزار  و 300) دۆلار  X (56%) = (701 ملیۆن و 832 هەزارو 488) دۆلار دەڕوات بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت. واتە بەدینار دەکاتە: (701 ملیۆن و 832 هەزارو 488) دۆلار X ((1450 دینار = (1 ترلیۆن و 17 ملیار و 657 ملیۆن و 107 هەزار و 600) دینار خەرجی نەوتە. -    (1 ملیار و 253 ملیۆن و 272 هەزار  و 300) دۆلار  X (44%) = (551 ملیۆن و 839 هەزارو 812) دۆلار داهات دەمێنێتەوە. داهاتی نەوت بە دینار دەکاتە: (551 ملیۆن و 839 هەزارو 812) دۆلار X (1450) دینار= (799 ملیار و 587 ملیۆن و 727 هەزار و 400) دینار. کۆی داهات لە مانگی حوزەیران 2022 (دینار) (799 ملیار و 587 ملیۆن و 727 هەزار و 400) داهاتی نەوت + (164 ملیار) داهاتی ناوخۆ + (31 ملیار 500 میلۆن) هاوپەیمانان = (995 ملیار و 87 ملیۆن و 727 هەزار و 400) دینار 

درەو: شۆڕشنامە  مامە غەفە لە كتێبی (لەوەتەی هەم پێشمەرگەم) بەم شێوەیە باس لە رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر دەكات ڕێكەوتی 16ی 10ی (2017) بارەگامان لە (پەلكانە) بوو، بەرەبەیان بوو تەلەفۆنیان بۆ كردین‌و ئاگاداریان كردمەوە لەوەی حكوومەتی عێراق هێزو هێرشی هێنا بەرەو كەركووك، ئێمەش دەستبەجێ‌ شەڕگەی (گڕاو)مان توندوتۆڵ كردو هێزمان دابەشكرد. كەمێكی پێچوو شەڕەكە كەوتە ناو كەركووك، بەڵام ئێمە لە شەڕی ناو كەركووك بەشداریمان نەكرد، لەبەرئەوەی شەڕگەی خۆمان هەبوو، هێزم لە شەڕگەكەی خۆمان دابەش كردبوو. برادەرانی پارتی هێزێكی زۆر باش‌و حەوت دەبابەیان لە بای حەسەن دانابوو، كە شەڕەكە كەوتە ناو كەركووك‌و وا بڵاوبووەوە، كە وا هێزەكەی حكوومەت بەرەو بای حەسەن هێرش دەكەن، هەر لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ئەو هەواڵە برادەرانی پارتی دەبابەكانیان گواستەوە بەرەو (دیبەگە)‌و ئەوێیان چۆڵكرد. لەو كاتەدا تەلەفۆنێكم بۆ كراو ئاگاداركرامەوە لەوەی: هێزەكەی پارتی بەبێ‌ هیچ بەرگری‌و ڕووبەڕووبوونەوەیەك دەبابەكانیان لە بای حەسەنەوە بەرەو دیبەگە گواستەوە. شەڕەكە گەرمتر دەبوو، هێزەكانی حكوومەت زیاتر لە كەركووك دەهاتنە پێش، منیش هێزێكم بردو چووم هێزەكەی گڕاوم بەسەركردەوە، بۆ ئەوەی دڵنیابم لە دروستیی دابەشبوونی هێزەكانی ئەوێ‌. لەو كاتەدا تەلەفۆنێكم بۆ دكنۆر كەمال كەركووكی كردو پێم گووت: بەرنامەتان چییە؟ "دكتۆر كەمال كەركووكی، بەرپرسی ئەو میحوەرە بوو" دكتۆر كەمال كەركووكی، لە وەڵامی تەلەفۆنەكەی مندا گوتی: دوایی ئاگادارت دەكەمەوە! كەمێكی تری پێچوو، تەلەفۆنم بۆ كاك كۆسرەت كرد، هەمان پرسیارم لە كاك كۆسرەت كردو كاك كۆسرەت گوتی: تەلەفۆن بۆ شێخ جەعفەر بكە، قسەی لەگەڵدا بكەو زانیاری لەو وەربگرە. تەلۆفۆنم بۆی كرد، شێخ جەعفەر گوتی: تەلەفۆن لەگەڵ دكتۆر كەمال كەركووكی بكە، چونكە دكتۆر كەمال كەركووكی بەرپرسی میحوەرەكەتانە! منیش بۆ دووەم جار تەلەفۆنم بۆ دكتۆر كەمال كەركووكی كردو وەڵامی تەلەفۆنەكەی نەدامەوە. جیهانگیری كوڕم‌و هێزەكەی لەناو (گڕاو) بوون، جێگری لیوای 10 بوو، لیوای 10ش لیوایەكی تێكەڵ بوو لە یەكێتی‌و پارتی. تەلەفۆنی بۆ كردم‌و گوتی: بابە ئەوە برادەرانی پارتی (تی. ئێن. تیی)یان هێناوەو لە پردەكەی (چەڵت)ی دەخەن‌و دەیانەوێت پردەكە بتەقێننەوە، دەستەی لیوای دەش لە (غەڕڕە) بوون، مامۆستا خالید بەرپرسیان بوو، منیش گوتم: ئەگەر پردەكە بتەقێننەوە، كەواتە هێزەكەی مامۆستا خالید لەوبەر گیردەبن! بە جیهانگیرم گوت: بەپەلە پێوەندییان پێوە بكەو پێیان بڵێ‌ زوو بە زوو بێنەوە ئەمدیوی پردەكە. مامۆستا خالید دەستبەجێ‌ دوای پێوەندییەكەی جیهانگیر، هێزەكەی هێناو هاتە ئەمبەری پردەكە. بۆ مێژوو دەیڵێم: لەو ماوەیەدا بە بەردوامی تەلەفۆنم بۆ دكتۆر كەمال كەركووكی دەكردو دكتۆر كەمال هیچ وەڵامێكی نەبوو، ئاخر دكتۆر كەمال كەركووكی، دەبوو زانیاریمان پێ‌ بدات بەوەی چی بكەین‌و بەرنامەكانمان پێ‌ بڵێت. دیسان قسەم لەگەڵ كاك كۆسرەت‌و شێخ جەعفەر كرد، ئاگاداریان كردمەوە لەوەی لەناو كەركوك پاشەكشێیان كردووە! قسەم لەگەڵ ئەیووب یوسف كرد، هێزەكەی ئەیووب لەناو سەربازگەكە بوون، ئەیووبیش گوتی: پاشەكشێم بە هێزەكەم كردووە. تەلەفۆنم بۆ مام سیامەند كرد لە (مەلا عەبدوڵا) بوو، گوتی: پاشەكشێم بە هێزەكەم كردووە. هێزەكانی ئەوبەرمان هەموویان پاشەكشێیان كردبوو، ئێمەش لەم بەر مابووینەوە. جیهانگیر تەلەفۆنی كردو گوتی: بابە! پارتییەكان جوێن دەدەن‌و نیگەرانی ئەوەم ببێتە شەڕمان. منیش گوتم: مەهێڵە هێزەكەت تووشی شەڕ ببن لەگەڵ پارتییەكان، هێزەكەی خۆمان بهێنەو وەرە (پەلكانە) من لە پەلكانە دەبم. شەو داهات‌و جیهانگیر هێزەكەی هێنا پەلكانەو هاتە لامان. هەر لە پەلكانە ماینەوە، هەتاكوو كات درەنگی كرد، ئێمە وەك هێزەكەی خۆمان لەو شەڕگەی بۆمان دانرابوو ماینەوە بەبێ‌ ئەوەی هیچ بەرپرسێك تەوجیهاتمان بداتێ‌‌و ئاگادارمان بكاتەوە لەوەی چی بكەین‌و چی نەكەین، هەر لەبەر ئەو هۆكارەش بوو، بەناچاری لەدوای ئەوەی هیچ شوێنێك لە ناوچەكەدا جگە لە هێزەكەی ئێمە هیچ هێزێكی تری پێشمەرگەی لێ‌ نەما، پاشەكشێمان كردو چووینە گۆپتەپەو لە گۆپتەپە بارەگامان داناو دوای ماوەیەك هێزەكەمان لەگەڵ پارتی، تێكەڵ كردەوە. بەڕاستی ڕۆژێكی ڕەش‌و ناخۆش بوو، هەر بابا بوو ئەوەی دیكەی تۆمەتبار دەكرد‌و خۆی بە فریشتە نیشان دەدا. سەرچاوە: بیرەوەرییەكانی مامەغەفە (غەفوور ئەحمەد ئەحمەد مەحموود): لەوەتەی هەم پێشمەرگەم، چاپی دووەم، 2021، لاپەڕەكانی (387 - 389).      

(درەو):  ئەنجامی لێكۆڵینەوەی هاوبەشی وەزارەتی پێشمەرگە‌و سوپای عێراق دەریدەخات ئەو هێرشە موشەكییانەی كە كراونەتەسەر كێڵگەی غازی (كۆرمۆر)، لەناو قوڵایی خاكی هەرێمی كوردستانەوەو لەپشت لیوای (16)ی هێزی پێشمەرگەوە ئاڕاستە كراون.  لیژنەی هاوبەشی وەزارەتی پێشمەرگە‌و سوپای عێراق ئەنجامی لێكۆڵینەوەی خۆی سەبارەت بەو سێ هێرشە موشەكییە راگەیاند كە بەمدواییە كرایەسەر كێڵگەی (كۆرمۆر) لەنزیك ناحیەی (قادر كەرەم).  بەپێی ئەوەی لە ئەنجامی لێكۆڵینەوەكەدا هاتووە‌و كۆپییەكی  دەست (درەو) كەوتووە، هێرشەكە لەناو قوڵایی خاكی هەرێمی كوردستاندا ئەنجامدراوە. (درەو) لەچوارچێوەی بەرپرسیارێتی میدیایی خۆیدا، وردەكاری ئەنجامی لێكۆڵینەوەكە بڵاوناكاتەوە، بەڵام پۆختەی ئەنجامی لێكۆڵینەوەكە دەڵێ:  •    بەپێی شیكاری ئەو چاڵانەی بەهۆی هێرشەكەكانەوە دروستبوون، دەركەوت هەموو ئەو موشەكانەی ئاڕاستەی (كۆرمۆر) كراون، لە یەك ئاڕاستەوە هاتوون واتە لە خۆرهەڵاتەوە بە ئاڕاستەی خۆڕئاوا، هێرشەكان لەناو قوڵایی هەرێمی كوردستان‌و لە پشت كەرتی لیوای 16ی پێشمەرگەوە روویداوە.   •    نزیكترین خاڵی شوێنی كەوتنەخوارەوەی موشەكەكان نزیكەی (29 بۆ 30) كیلۆمەتر لە هێزەكانی حكومەتی فیدراڵەوە دوورە، ناوچەی بۆشایی ئەمنیی لەنێوان هێزە فیدراڵییەكان‌و پێشمەرگە نزیكەی (9 بۆ 10 كیلۆمەترە) لە شوێنی كێڵگەكەوە. •    كێڵگەی كۆرمۆر بە سێ بازنەی ئەمنیی دەورە دراوە، بازنەی یەكەم‌و دووەم كۆمپانیایەكی ئەمنیی تایبەتە، بازنەی سێیەم پێشمەرگەیە. كۆرمۆر گەورەترین كێڵگەی غازی ژێر كۆنترۆڵی حكومەتی هەرێمی كوردستانە كە پێداویستی وێستگەكانی كارەباو غازی ماڵان دابین دەكات، سەرباری ئەمە (كۆندێنسەیت)ی بەرهەمهێنراوی ئەم كێڵگەیە دەكرێتە ناو بۆری نەوتی هەرێمی كوردستان بەمەبەستی بەرزكردنەوەی كوالیتییەكەی.  بەمدواییە كۆمپانیای نەوتی باكور كە سەربە وەزارەتی نەوتی عێراقە سكاڵای تۆماركردووە‌و دەڵێ ئەم كێڵگەیە سەربە كۆمپانیای باكورە. لەدوای هێرشە موشەكییەكانی ئەمدواییەوە بۆسەر كێڵگەكە، پەنجەی تۆمەت ئاڕاستەی گروپەكانی حەشدی شەعبی كرا، بەڵام تائێستا هیچ گروپێك بەرپرسیارێتی هێرشەكانی نەگرتوەتە ئەستۆ، هەندێكیش گومانی گەورەتریان هەبوو لەبارەی ئەوەی ئێران لە هێرشەكەدا تێوەگلابێت، ئەمەش بەبەهانەی دۆسیەیەكی یاسایی دادگای پاریس لەنێوان كۆمپانیای (دانەغاز)‌و (كۆمپانیای نەوتی ئێران).  كۆمپانیای (دانەغاز)ی ئیماراتی كاری بەرهەمهێنانی لە كێڵگەی (كۆرمۆر) پێدراوە، ئەمە گەورەترین كاری كۆمپانیایەكە لەسەر ئاستی جیهان. ئەم رۆژانە لە هەموو كاتێك زیاتر كەرتی نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستان لەژێر فشاری حكومەتی ناوەندی عێراقدایە، شوباتی ئەمساڵ دادگای باڵای فیدراڵی عێراق یاسای نەوت‌و غازی هەرێمی كوردستانی هەڵوەشاندەوە، حكومەتی هەرێم بڕیارەكەی دادگا‌و داددگاكە خۆشی بەنادەستوری ناودەبات‌و پابەندنییە بە بڕیارەكەوە، وەزارەتی نەوتی عێراقیش بەبێ هەماهەنگیی لەگەڵ حكومەتی هەرێم بەشێوەیەكی تاكلایەنە كەوتوەتە جێبەجێكردنی بڕیارەكەی دادگا‌و نامە بۆ كۆمپانیا نەوتییەكانی هەرێم دەنێرێت‌و هەڕەشەیان لێدەكات.  ئەم بارودۆخە نوێیە، كێشەكانی نێوان هەرێم‌و بەغداد بردوەتە قۆناغێكی نوێوە كە زۆر ئاڵۆزترە لە پەیوەندییەكانیان بەر لە دەرچوونی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی.