درەو: بە پێی دەقی ئەو سكاڵاو داواكارییانەی كە لاهور شێخ جەنگی  لەسەر بافڵ تاڵەبانی تۆماری كردووە و وێنەیەكی دەست (درەو) كەوتووە، سكاڵاكەی لاهور شێخ جەنگی تایبەتە بە بڕیارەكانی بافڵ تاڵەبانی بۆ دوورخستنەوەی لە حزب و خەرجی و پێداویستی تێدانیە، نزیكەكانی دەڵێن پڕوپاگەندەیە. بەهۆی دەسەڵات و هەیمەنەی بافڵ تاڵەبانیشەوە بەسەر پارێزگای سلێمانی، بریكاری لاهور شێخ جەنگی داوای كردووە كەیسەكەی بگوازرێتەوە بۆ پارێزگایەكی تری هەرێمی كوردستان.  بەپێی سكاڵاكەی لاهور شێخ جەنگی كە لە رۆژی 11/5/2022 لە دادگای كەرخی بەغداد لەسەر بافڵ تاڵەبانی تۆماریكردووە هاتووە: بافڵ تاڵەبانی هەستاوە بە دوورخستنەوەی لاهور شێخ جەنگی لە یەكێتی ئەمەش كارێكی نایاساییە، چونكە كۆنگرە بەرزترین دەسەڵاتەو لە كۆنگرەدا دەنگی بەدەستهێناوەو متمانەی پێدراوە، بۆیە بافڵ تاڵەبانی پەیڕەوی حزبی پێشێلكردووە، هاوكات گۆڕانكارییەكان پێچەوانەی بڕیارەكانی فەرمانگەی رێكخراوو حزبە سیاسیەكانی سەربە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی عێراقە، داواكارن ئەو گۆڕانكارییانەی لە حزبدا كراوە رابگیرێت. دوای ئەوەی لەسەر داوای بریكاری یاسایی بافڵ تاڵەبانی كەیسەكە گواسترایەوە بۆ دادگای بەرایی سلێمانی، بریكاری یاسایی لاهور شێخ جەنگیش داوایكردووە كەیسەكە بگوازرێتەوە بۆ پارێزگایەكی تری هەرێم. بە پێی نوسراوی داواكاریی بریكارەكەی لاهور شێخ جەنگی كە دەست (درەو) كەوتووە تیایدا هاتووە:  بریكارەكەم (لاهور شێخ جەنگی) لە دادگای كەرخی بەغداد سكاڵای لەسەر بافڵ تاڵەبانی تۆماركردووە لەبەر ئەوەی لە حزب دووریخستووەتەوە، ئەمەش كارێكە پێچەوانەی پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتیە. پارێزەری بافڵ تاڵەبانی داوایكردووە كەیسەكەی لە بەغدادەوە بگوازرێتەوە بۆ پارێزگای سلێمانی، لەبەر ئەوەی سلێمانی ناوچەی ژێر دەسەڵات و هەیمەنەی بافڵ تاڵەبانیە، هێزە حزبیەكانی بافڵ تاڵەبانی دەوری ماڵی لاهور شێخ جەنگیان گرتبوو، بۆیە داواكارین كەیسەكە بگوازرێتەوە بۆ هەر دادگایەك لە پارێزگایەكی تری هەرێمی كوردستان جگە لە سلێمانی.  لە نوسراوێكی تردا سەرۆكایەتی دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی كوردستان دەستەی شارستانی داوای لە دادگای بەرایی سلێمانی كردووە دۆسیەكە رەوانەی هەولێر بكەن بەمەبەستی پێداچوونەوە. سەرچاوەیەكی نزیك لە لاهور شێخ جەنگی بە (درەو)ی راگەیاند، لە سكاڵاكانی لاهور شێخ جەنگیدا باس لە نایاسایی و ناپەیڕەوی بڕیارەكانی بافڵ تاڵەبانی كراوەو بەهیچ شێوەیەك باسی خەرجی و پێداویستی نوسینگەو پاسەوان نەكراوەو بڵاوكردنەوەی ئەو بابەتە پڕوپاگەندەیەو راست نیە. ئەمڕۆ خشتەیەك لە سۆشیال میدیا بڵاوكرایەوەو باس لە داواكارییەكانی (لاهور شێخ جەنگی) دەكات، كە خەرجی رۆژێكی (150) ملیۆن دینارە بەمشێوەیەك: خەرجی رۆژانەی چێشتخانەكەی (85) ملیۆن دینار  خەرجی رۆژانەی بەنزین (20) ملیۆن دینار خەرجی بۆ غەسلی سەیارە (2 ) ملیۆن دینار  خەرجی چاككردنی سەیارە (5 ) ملیۆن دینار    

(درەو):  دوێنێ لە گردی زەرگەتە مەكۆی سەرەكی بزوتنەوەی گۆڕان لە سلێمانی، عومەر سەید عەلی رێكخەری دەستلەكاركێشاوەی گۆڕان لەگەڵ تیمی گۆڕان لە حكومەتی خۆجێی سلێمانی كۆبووەوە.  بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەدوای ئەم كۆبونەوەیە مشتومڕ تا حاڵەتی پێكهەڵپژان لەنێوان دانا عەبدولكەریمی وەزیری ئاوەدانكردنەوە‌و سەرۆكی تیمی گۆڕان  لە حكومەت‌و دكتۆر (هەڵەت رەشید) سەرۆكی زانكۆی (چەرموو) لەسەر پشكی بزوتنەوەی گۆڕان دروستبووە.  (درەو) زانیویەتی، ناكۆكییەكە پەیوەندی بە بڕیاری لابردنی یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆی چەرموو بۆ كاروباری خوێندكارانەوە هەبووە، ئەو كەسەی ئێستا لەم پۆستەدایە سەربە بزوتنەوەی گۆڕانە‌و دانا عەبدولكەریم داوای لە سەرۆكی زانكۆكە كردووە كار بكات بۆ ئەوەی ئەو مامۆستایە لە پۆستەكەی لانەبرێت.  بەگوێرەی بەدواداچوونەكانی (درەو)، سەرۆكی زانكۆی چەرموو بە دانا عەبدولكەریمی راگەیاندووە، رێگرتن لە لابردنی ئەو مامۆستایە لە پۆستەكەی لە دەسەڵاتی ئەودا نییە، بڕیاری وەزارەتی خوێندنی باڵایە،ئەوە كاری نایاساییەو ئامادە نیە كاری نایاسایی بكات، ئەمە بوەتەهۆی توڕەبوونی وەزیری ئاوەدانكردنەوە‌و  تۆمەتبارىكردووە بەوەی لەژێر هەژموونی یەكێتیدايە، سەرۆكی زانكۆش وەڵامیداوەتەوە‌و  وتوويەتى من ئەوەم باشە وەك تۆ نەبووم بە پارتی.  ئەم مشتومڕەی سەرۆكی زانكۆی چەرموو وای لە دانا عەبدولكەریم كردووە پاسەوانە تایبەتەكانی بانگ بكات، بەڵام دواجار رێگری لە بەریەككەوتنی نێوانیان كراوە.  رۆژی 5ی ئەیلولی رابردوو وەزارەتی خوێندنی باڵا پڕكردنەوەی (7)ی پۆستی زانكۆی چەرموو بەشێوەی سیڤی راگەیاند، بەپێی ئەوەی وەزارەتی خوێندنی باڵا دیاریكردووە، ئەوانەی ئەم پۆستانە پڕدەكەنەوە مەرجە كەسانێك بن كە هەڵگری بڕوانامەی (دكتۆرا)بن‌و نازناوی زانستییان (پرۆفیسۆری یاریدەدەر) بێت‌و خزمەتی زانكۆییان لە (10 ساڵ) كەمتر نەبێت.  بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، ئەو مامۆستایەی كە بەهۆیەوە مشتومڕ لەنێوان سەرۆكی زانكۆی چەرموو و وەزیری ئاوەدانكردنەوە دروستبووە، دووان لە مەرجە داواكراوەكانی تێدا نییە.

(درەو):  دۆسیەی سكاڵا یاساییەكەی لاهور شێخ جەنگی لەسەر بافڵ تاڵەبانی لە سلێمانییەوە گوازرایەوە بۆ هەولێر. سەرچاوەیەكی ئاگادار لە دادگای بەرایی سلێمانی بە (درەو)ی راگەیاند، لەسەر داوای بریكارەكەی لاهور شێخ جەنگیی، دۆسیەی سكاڵا یاساییەكەی لاهور شێخ جەنگیی لە دادگای سلێمانییەوە گواستراوەتەوە بۆ دادگای هەولێر.  سەرۆكایەتی دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی كوردستان داوای لە دادگایی بەرایی سلێمانی كردووە، دۆسیە یاساییەكەی (لاهور شێخ جەنگی و بافڵ تاڵەبانی) بگوازرێتەوە بۆ هەولێر بەمەبەستی پێداچوونەوەی دۆسیەكەیان لەسەر داوای بریكاری داواكار (لاهور جەنگی بورهان). (درەو) زانیویەتی ئەمڕۆ دۆسیەكەی لاهور شێخ جەنگی و بافڵ تاڵەبانی گواسترایەوە بۆ هەولێر.  ئەم دۆسیەیە پەیوەندیی بەتەقینەوەی ناكۆكی نێوان هەردوو هاوسەرۆكەكەی یەكێتی (لاهور شێخ جەنگی‌و بافڵ  تاڵەبانی)یەوە هەیە لە رووداوەكانی 8ی تەموزی 2021وە، كە یەكێك لە هاوسەرۆكەكان ئەوی تری لە حزب دورخستنەوە.   لەم رووداوانەدا بافڵ تاڵەبانی، لاهور شێخ جەنگی ئامۆزای تۆمەتبار كرد بەوەی "ژەهرخوارد"ی كردووە، لاهور شێخ جەنگیش ئەوی تۆمەتبار كرد بە ئەنجامدانی "كودەتا بەسەر شەرعیەت"ی كۆنگرەی چوارەمی یەكێتیدا.  ئەم دۆسیەیە هێشتا لەڕووی یاساییەوە یەكلانەكراوەتەوە، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، ئەم سكاڵا یاساییە كە لاهور شێخ جەنگی لەسەر بافڵ تاڵەبانی تۆماریكردووە، دوو تەوەر لەخۆدەگرێت، تەوەری یەكەم پەیوەندیدارە دەسەڵاتەكانی هاوسەرۆك‌و تەوەری دووەمیش تایبەتە بە راگرتنی خەرجییەكانی هاوسەرۆكێك لەلایەن هاوسەرۆكەكەی ترەوە.  كۆتایی مانگی رابردوو دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە ساڵێك بەسەر رووداوەكانی 8ی تەموزدا، سەركردایەتی یەكێتی كۆبووەوە‌و بە زۆرینەی دەنگ سیستەمی هاوسەرۆكایەتی هەڵوەشاندەوە‌و بافڵ تاڵەبانی وەكو سەرۆكی یەكێتیی جێگیركرد.  لاهور شێخ جەنگیی لەبارەی ئەو گۆڕانكارییە‌و كۆبونەوەكەی سەركردایەتییەوە تائێستا هیچ قسەیەكی نەكردووە. 

مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت)   لەوەتەی سەرۆکی ھەرێمی جاران و سەرۆکی ئێستای پارتی دیموکراتی کوردستان بە فەرمی لەناو دەزگاکانی حوکمڕانیدا نەماوە و ”بارەگای بارزانی“ لە دەرەوەی دەزگا فەرمییەکانی دەسەڵاتدارێتیەکەی ھەرێمدا دروستکردوە، چەندانجار گوێمان لەو دەنگانە بووە کە داوادەکەن ئەم پیاوە بکرێت بە ”مەرجەع“ و کورد ئەو ”مەرجەع“ەی پێویستە. لەمەشدا ئەو مۆدێلە دینییە شیعەیەیان لەبەرچاوە، کە لە ئێران و عێراقدا ھەیە و ئامادەیە. ھەرجارە و کەسێک ئەم بابەتە دەوروژێنێت و لە میدیاکاندا باسیدەکات. ھەمووشیان لە فەلەکی پارتی دیموکراتی کوردستاندا دەجوڵێن و زۆریشیان موچەرخۆری ئەو پارتە یان دەزگایەک لە دەزگاکانی ئەو پارتەن. ئەوەی شوێنی تێڕامانە ئەوەیە خودى بارزانی خۆیشی، بۆ جارێکیش نییە، نەھات و بە خەڵکی ئەم ھەرێمە بڵێت من پێگەی نافەرمیی و نایاسایی لەو شێوەیەم ناوێت، مەرجەعبوون ھەڵەیە و من نامەوێت دەسەڵاتێکی وا گەورە لە وڵاتەکەدا ھەبێت ھیچ کەسێک نەتوانێت لێیبپرسێتەوە و میکانیزمێک بۆ کۆنترۆڵ و بەرپرسیارکردنی، لەئارادانەبێت. نەک ھەر ئەمە ئەوانەی لە دەوری بارزانین و لێوەی نزیکن، زۆرجار خودی بارزانی وەک ”مەرجەع“ی کورد ناودەبەن و وەک ”مەرجەع“ی ھەر چوار پارچەکەش، نمایشیدەکەن، بەبێ ئەوەی ئەم پیاوە ناڕازییەکی بچوکیش بەرامبەر بەو ناونانە، دەرببڕێت.  ئەوەی ئەم دۆخە بەرجەستەی دەکات، لە زۆر ڕووەوە، ئەو دۆخەیە کە لە دونیای کۆندا سوڵتان و پاشا و خەلیفەکانی تێدابووە. لەو قۆناغەی مێژوی مرۆڤایەتیدا ھەمیشە کۆمەڵێک نووسەر ھەبوون، بۆ مەبەستی جیاواز، ئەم جۆرە قسانەیان بۆ پادشا و سوڵتان و خەلیفەکان کردوە. لە ئەدەبیاتی سیاسیی ئیسلامیدا، بۆ نموونە، چوار جۆر کتێب ھەبوون کە باسیان لە چۆنیەتی ڕێکخستنی پەیوەندیی نێوان پیاوانی دین و پادشا و سیاسییە گەورەکان کردوە. تیایدا پادشا مەرجەعی سیاسیی و ئەوانیتر بەدەوریدا ھەموویان بوونەوەری کەمتر و گوێڕایەڵ بوون. ئەو کتێبانەش بریتیبوون لە: یەکەم  نصائح الملوك، ئامۆژگاریی پادشایان. دووھەم، الاداب السلطانیة، ئادابی سوڵتانیانە. سێھەم، ”مرایا الامراء“، ئاوێنەی ئەمیرەکان. چوارھەم، ”اداب الملوک“، ئادابی پادشایان. لە ھەموو ئەو کتێبانەدا پادشا و سوڵتان و ئەمیرەکان مەرجەع بوون و ئەوانیتر ڕەعیەتێکی گوێڕایەڵ، کە لە باشترین دۆخدا توانیویانە ئامۆژگاریی سوڵتان بکەن، بەبێ ئەوەی ئەو ئامۆژگارییانە ھێزی ئەوەیان ھەبووبێت پادشا بە دەرکردنی ئەم یان بەو بڕیار، ناچاربکەن. نووسەرانی ئەم جۆرە کتێبانە لە زیاد لە بوارێکدا کاریانکردوە، ھەیانبووە مێژوونووس بووە، ھەبووە فەقیە یان پیاوانی دین بوون، کەسانێکی تر ئەدەیب و نووسەربوون، ھەشبووە سەر بەو توێژەبوو کە ناویان ”کتاب“ بووە و لەناو حاشیەی سوڵتاندابوون. ئامانج لە نوسینی ئەم جۆرە کتێبانە، یان ھەوڵدانی نووسەرەکە بووە بۆ خۆنزیککردنەوە لە سوڵتان و لەوێوە بەدەستھێنانی ھەموو ئەو دەسکەوتە مادییانەو ئەم نزیکبوونەیە مەیسەری دەکات، یاخود ھەندێکجار خودی سوڵتان خۆی داوای نووسینی کتێبێکی لەو بابەتەی کردوە و لەسەر ئەمری ئەو نووسراوە.  مەبەست لە نووسینی ئەم جۆرە کتێبانە بەھێزکردن و پتەوکردنی پێگەی پادشا یان سوڵتان بووە وەک مەرجەعێکی سیاسیی بێڕکابەر. وەک تاکە بکەرێکی سیاسیی کە ھەموو ئەوانەی حوکمیان دەکات و بەسەریانەوە پادشایە، وەک ”ڕەعیەت“ مامەڵەدەکات. پەیوەندییەکە لە بنەڕەتیشەوە پەیوەندی حوکمڕانە بە ڕەعیەتەوە، ئەوەی غائیبە، لە سەرێکەوە، بیرۆکەی ھاوڵاتیی و مرۆڤی خاوەن مافە، لەسەرێکی دیکەوە، بیرۆکەی بەرپرسیارکردن و لێپرسینەوەیە لە حاکم و دەسەڵاتدار.  کتێبەکان کۆمەڵێک ڕێوشوێنی تایبەت بۆ چۆنیەتی ھەڵسوکەوتی پادشا لەگەل ڕەعیەتەکانیدا، پێشنیاردەکەن. باس لە چۆنیەتی ھەڵبژاردن و مامەڵەکردنی وەزیرەکان و کەسانی دەوروبەرە نزیکەکەی پادشا دەکەن. پێشنیاردەکەن پادشا لەگەڵ کێدا ھەڵسێت و دانیشێت، چۆن مامەڵەی دوژمنەکانی بکات، چۆن لەگەڵ دۆستەکانیدا بجوڵێتەوە، ھتد.. ئەم کتێبانە ھەندێکجار کۆمەڵێک ئامۆژگاریی ئەخلاقیی پادشاشیان کردوە و بۆیان ڕوونکردۆتەوە ئەخلاقیاتی حوکمڕان چۆنبێت، لەوانەش، بۆ نموونە ئەو بەھایانە کامانەن کە پێویستە حوکمڕان ھەیبێت و ھەڵگریانبێت. لەوانە، بۆ نموونە، پێویستە: ئازابێت، بەخشندەبێت، لێبوردەبێت، دڵفراوانبێت، بە زەبر بێت، ڕاڕا و دوودڵ نەبێت، ھتد... بەھیچ شێوەیەکیش نابێت ترسنۆک و بێبڕیار و بەخیل بێت.  لە دونیای بەر لە دونیای مۆدێرندا، بوونی ئەم جۆرە ئاکارانە گرنگبوون، چونکە دەسەڵات دەسەڵاتێکی شەخسیی و جەستەیی بووە، دەزگا و یاسا و میکانیزمی تایبەت بۆ دابەشکردنی دەسەڵات و ڕێکخستنی حوکمڕانیی بوونیان نەبوەوە، لە نێوان دەسەڵات و خاوەنی دەسەڵاتدا مەسافەیەک نەبووە، خاوەنی دەسەڵات ھەموو دەسەڵات بووە. ھەموو ئەو ئامۆژگاریی و پێشنیارانە بە مەبەستی بەھێزکردن و درێژکردنی تەمەنی دەسەڵاتی پادشا و باڵادەستبوونی بەسەر ڕەعیەتەکانیدا بووە، خوازیاری پاراستنی پێگەکەی بووە وەک مەرجەعی سیاسەت  و درێژکردنی تەمەنی حوکمڕانییەکەی. لە ڕاستیدا زۆربەی ئەوانەی ئەوجۆرە کتێبانەیان نووسیوە، خۆیان باوەڕیان بەوە نەبووە پادشا یان سوڵتانێک ھەبێت دادپەروەر و پیاوچاکبێت. بۆیە نووسینی کتێبەکان دەکرێت، لە پاڵ تەماحی شەخسیی نووسەرەکانیاندا، وەک ھەوڵدانێکیش بۆ دروستکردنی پادشایەک بەلانی کەمی دادپەروەرییەوە، ببینرێت.  لە دونیای مۆدێرندا ئەم جۆرە نەسیحەت و ئادابی سوڵتانییە سەردەمی بەسەردەچێت و کۆتاییانپێدێت. شتێک بەناوی مەرجەعی سیاسییەوە بوونی نامێنێت. حوکمڕانان لە دونیای ئەمڕۆدا ھەڵدەبژێردرێن، ماوەیەکی دیاریکراو حوکمدەکەن و دوای ئەوە دەڕۆن و وازدەھێنن. شتێک بەناوی مەرجەعی سیاسییەوە بوونی نامێنێت، خۆ ئەگەر ناچاریش وابکات دەستەواژەی مەرجەع بەکاربھێنرێت، ئەوکاتە تەنھا باس لە ”دەستور“ی وڵاتەکە دەکرێت وەک مەرجەع، مەرجەعی ھەمووھێز و کەس و ڕێکخراوێکان، نەک بوونی ئەم یان ئەو سیاسیی و پیاوی دین. دونیای مۆدێرن دونیای سەندنەوەی دەسەڵاتە لە سوڵتان و بەخشینیەتی بە دەزگاکان، دابەشکرنیەتی بەسەر چەندان تەوەرەی جیاوازدا، ھێنانەدەرەوەیەتی لە ژووی حوکمڕان و مەرجەع و گواستنەوەی بۆ ناو ڕووبەری گشتیی کۆمەڵگا.  ئەوەی لە ئێستای وڵاتێکی وەک وڵاتی ئێمەدا پێویستە ڕووبدات گواستنەوەیە لە دەسەڵات و دەوڵەتی سوڵتانەوە وەک مەرجەع، بۆ دەسەڵات و سوڵتانی دەوڵەت خۆی وەک کۆمەڵێک دەزگا و یاسا و میکانیزمی ڕوون و شەفافی حوکمڕانییکردن. لەباتی ئەوەی خەریکی دروستکردنی مەرجەع و دەسەڵاتی شەخسیی بێلێپرسینەوەبین، وەک لە کۆمەڵێک وڵاتی ھەرە خراپی ناوچەکەدا دەیبینین، پێویستە لە خەمی کایەیەکی سیاسیی مۆدێرن و بیناکردنی دەوڵەتدا بین، وەک دەزگایەکی مۆدێرن. ئەوەی کورد و میلەتانی تری ئەم ناوچەیە پێویستیان پێیەتی سوڵتانێکی بەھێز یان عاقڵ یان ناعاقڵ نییە، مەرجەع نییە لە مۆدێلە سیاسیی و دینییەکەیدا، حوکمڕانییەکیش نییە بە نەسیحەت کاربکات، بەڵکو دەوڵەتێکی مۆدێرنە کە تیایدا سێ مەسەلەی سەرەکیی کاردەكەن: یەکەمیان دەستەبەرکردنی ماف، دووھەمیان پاراستنی کەرامەت، سێھەمیان بوونی بەرپرسیاریەت.

درەو: باربارا لیف یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ كاروباری رۆژهەڵاتی نزیك ئەمڕۆ نوێنەری ژمارەیەك لە دەزگاكانی راگەیاندن كۆبوەوە و لە وەڵامی پرسارێكی نێردراوی (درەو) تایبەت بە قوڵبونەوەی ناكۆكیەكانی نێوان هەرێم و بەغداد سەبارەت بە پرسی نەوت و رۆڵی ئەمریكا رایگەیاند: راستە لە چەند مانگی رابردودا ناكۆكییەكانی نێوان هەولێر و بەغداد بەشێوەیەكی بەرچاو قوڵبونەوە.، لە ماوەی ٢٠ ساڵی چاودێری كردنی رەوشی عێراقدا چەندین كێشەو ناكۆكی چارەسەر نەكراو هەن كە ئەمەش یەكێكە لەوانە، ئەم كێشەیە بەراستی پێویستە چارەسەر بكرێت بە جۆرێك سەقامگیری بێنێتە ئاراوە بۆ ئەوەی بتوانرێت پلان و بەرنامەرێژی بكرێت بۆ بەشداری كۆمپانیا ئەمریكیەكان و هەر كۆمپانیایەكی دیكەی بواری نەوت لە كێڵگە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان، هەر بۆیە لە كۆبونەوە تایبەتەكانمان لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان باشترین پێشنیارو ئامۆژگاری خۆمان لەوبارەیەوە پێشكەش كردووە. سەبارەت بە ئازادی رۆژنامەوانوسان و فشارەكانی دەسەڵات لەسەر رۆژنامەنووسان و ئازادی رادەربڕین، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند: دۆخی رۆژنامەوانی لە پاشەكشێدایە ئەوە بەرپرسیاێتی و كاری لە پێشینەی ئێمەیەو لە پەیوەندییەكانماندا بە پەرۆشەوە خستومانەتە ریزبەندی كارە لە پێشەنەكانمان كێشەكە لە گوێگرتنە لە رەخنەكان، كاربەدەستانی حكومەت پێیان خۆش نیە رەخنەیان لێبگیرێت، نایانەوێت گوێیان لە رەخنەگرتن بێت    

شیكاری: درەو # لە هەرێمی کوردستان نزیکەی (1.9 ملیۆن) ئۆتۆمبێل هەیە، کە (51%)ی لە پارێزگای هەولێر و (34%)ی لە سلێمانی و (15%)ی لە پارێزگای دهۆکە. # هەرێم ڕۆژانە پێویستی بە (5 ملیۆن) لیتر هەیە، واتە هەولێر (2.5 ملیۆن) و سلێمانی (1.6 ملیۆن) و دهۆک (754 هەزار) لیتر بەنزینیان دەوێت. # پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێم ئەگەر هەموو هێزی خۆیان بخەنەگەڕ و نەوتی خاویان بدرێتی، دەتوانن ڕۆژانە زیاتر لە (8.6 ملیۆن) لیتر بەنزین بەرهەم بهێنن.  # ئەو نەوتە خاوەی حکومەتی هەرێم لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵ بە پاڵاوگەکانی داوە، تێکڕای ڕۆژانەی (3.9 ملیۆن) لیتر بووە، (21%)ی بەنزینی لێ بەرهەم هاتووە کە تەنها (835 هەزار) لیتر و (17%)ی خواستی ناوخۆ پڕ دەکاتەوە. یەکەم؛ ژمارەی و جۆری ئۆتۆمبێل پێداویستی بەنزین لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان بەپێی ئامارەکانی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی هاتووچۆی هەرێمی کوردستان، لە سێ پارێزگاکەی هەرێم زیاتر لە (ملیۆنێک و 915 هەزار) ئۆتۆمبێل هەن. سەرباری (19 هەزار) ئۆتۆمبێلی بێ سەرەتا و ئۆتۆمبێلەکانی وەزارەتی پێشمەرگە کە لە ئامارەکەدا تۆمارنەکراون، ژمارە و جۆرەکانی ئۆتۆمبێلی تۆمارکراو لە هەرێمی کوردستان بەمشێوەیەیە (بڕوانە خشتەی ژمارە (1)).  بەشی هەرە زۆری ئەو ئۆتۆمبێلانە بە بەنزین و بەشێکی کەمیشیان بە گازوایل کار دەکەن و بەپێی وتەی (وەزیری پێشووی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان/ کەمال ئەتروشی) "هەرێمی کوردستان رۆژانە پێویستی بە (5 ملیۆن) لیتر بەنزینە، لەو بڕە تەنیا نزیکەی (1 ملیۆن) لیتر بەرهەمی نێوخۆییە و ئەوی دیکەی هاوردە دەکرێت". هاوکات بە وتەی (ئەحمەد محەمەد/ گوتەبێژی دەستەی ژینگەی هەرێمی کوردستان) "بەپێی ئەو زانیارییانەی لای ئێمە هەیە، لە هەرێمی کوردستاندا رۆژانە نزیکەی (7 ملیۆن) لیتر بەنزین و گازوایل دەسووتێندرێن". ئەگەر هەرێمی کوردستان ڕۆژانە پێویستی بە (5 ملیۆن) لیتر بەنزین بێت ئەوا پارێزگای هەولێر ڕۆژانە پێویستی بە (2 ملیۆن و 571 هەزارو 409) لیتر بەنزین دەبێت بەو پێیەی زۆرترین ژمارەی ئۆتۆمبێل لە هەرێمی کوردستان دەکەوێتە ئەو پارێزگایەوە، پارێزگای سلێمانیش پێویستی بە (1 ملیۆن و 674 هەزارو 609) لیتر و پارێزگای دهۆکیش ڕۆژانە پێویستی بە (753 هەزارو 981) لیتر بەنزین هەیە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)). دووەم؛ توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بەرهەم هێنانی بەنزین لە ئێستادا پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان ژمارەیان (4) پاڵاوگەی فەرمییە، پێکەوە ڕۆژانە توانای پاڵاوتنی (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاویان هەیە، بۆ بەرهەمهێنانی پێداویستییەکانی سوتەمەنی و وزە، ئەوانیش بریتین لە؛ 1.     پاڵاوگەی کار (کەڵەک یان کەورگۆسک) 2.    پاڵاوگەی بازیان 3.    پاڵاوگەی لاناز  4.    پاڵاوگه‌ی تاوکێ بەڵام لێرەدا دەبێت ئاماژە بەوە بدەین کە ئەو نەوتە خاوەی پاڵاوگەکانی هەرێمی کوردستان دەیپاڵێون بەگشتی هەر بەرمیلێک نەوتی خاو بە ڕێژەی (21.23%) بەنزینی لێ بەرهەم دەهێنرێت _ بەشێوەیەکی ڕێژەیی  و دەکرێت بەپێی جۆری نەوتەکە گۆڕانکاری لەو ڕێژەیە ڕووبدات_  و بەرهەمەکانی دیکەی بریتین لە (دیزڵ، نەوتی ڕەش، نەوتی سپی، بەنزینی و فڕۆکە و گازی ماڵان ...) بەرهەم دەهێنرێت.  کەواتە سەرجەم پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێم کە (4) پاڵاوگەن، ئەگەر بە سەرجەم توانای خۆیانەوە کاربکەن و ڕۆژانە (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو پاڵاوتە بکەن _ئەگەر بەرمیلێک نەوتی خاو بریتی بێت لە (159) لیتر وەک لە ستانداردی جیهاندا دەستنیشان کراوە_ ئەوا پاڵاوگەکان ڕۆژانە توانای پاوڵاتنی (40 ملیۆن و 704 هەزار) لیتر نەوتی خاویان دەبێت، لەو بڕەش ئەگەر (21.23%)ی بەرهەمەکەیان بریتی بێت لە بەنزین، ئەوا دەریدەخات کە دەتوانن بڕی (8 ملیۆن و 641 هەزار و 459) لیتر بەنزین بەرهەم بهێنن  کە بڕی (3 ملیۆن و 641 هەزار و 459) لیتری زیاترە لە خواستی ناوخۆ لە ئەو سوتەمەنییە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) سێیەم؛ پاڵپشتی حکومەتی هەرێم لە پاڵاوگە نەوتییەکان بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ  بەپێی دواین ڕاپۆرتی دیلۆیت بۆ وردبینی نەوتی هەرێم کە لە مانگی (تەموزی 2022) بڵاوی کردەوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی (1ی کانونی دووەمی 2022 تا 31ی ئازاری 2022)، واتە لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا تەنها بڕی (2 ملیۆن و 226 هەزار و 83) بەرمیل نەوتی خاوی ڕادەستی پاڵاوگە نەوتییەکان کردووە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان. واتە ڕۆژانە (24 هەزار و 734) بەرمیل نەوتی خاوی ڕادەستی پاڵاوگەکان کردووە، خۆ ئەگەر هەر بەرمیلێکی نەوتی خاو بریتی بێت لە (159) لیتر بەپێی ستانداردی جیهانی _وەک پێشتریش ئاماژەمان پێدا_ ئەوا پاڵپشتییەکە بە لیتر دەکاتە (3 ملیۆن و 932 هەزار 747) نەوتی خاو، لەو بڕەش ئەگەر (21.23%)ی لە پاڵاوگەکان بەنزینی لێ بەرهەم بهێنرێت، ئەوا تەنها بڕی (834 هەزار و 922) لیتری دەمێنێتەوە بۆ پڕکردنەوەی سەرجەم پێداویستییەکانی ناوخۆ کە یەک لەسەر پێنجی ناکات و و (17%)ی خواست پڕ دەکاتەوە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)) سەرچاوە؛ -    درەو میدیا، نرخی بەنزین گیرفانی شۆفێرانی تەکاندووە، 25/8/2021؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=8788 https://govkrd.b-cdn.net/Government%20Open%20Data/Deloitte%20Reports/Deloitte%20Reports%202022/RCOG%20Q1%202022%20Report%20on%20Oil%20and%20Gas%20review.pdf -    درەو میدیا، پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان، 28/2/2022؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9777 -    درەو میدیا، توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێم بۆ بەرهەمهێنانی نەوتی سپی، 28/2/2022؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=10990 -    دیلۆیت، بەرهەمی نەوت و هەناردە و بەکاربردن و داهات لە ماوەی ١ی کانونی دووەمی ٢٠٢٢ تاکو ٣١ی ئاداری ٢٠٢٢ (وەرزی یەکەم)، تەموزی 2022؛  

راپۆرت: درەو دارایی یەكێتی لە (باوڵ)ەكەی دلێری سەید مەجیدەوە دەستیپێكرد، ئێستا كەوتوەتە ناو قاسەكەی شێخ ئەحمەدی نۆكانەوە، سەرۆكی یەكێتی بەدوای هۆكاری كەمبونەوەی داهاتەكانی حكومەتدا دەگەڕێت لە سنوری ئیدارەی سلێمانی، هەڵمەتێكی دەستپێكردووە، زۆرینەی ئەوانەی گیراون كاریان بۆ ئیدارەی گشتی حزبەكەی كردووە. دەستی ئیدارەی گشتی یەكێتی لەناو ئابوری سلێمانیدایە، تۆڕەكەی بافڵ تاڵەبانی تەنیا ماسییە بچوكەكان دەگرێت یان دەگاتە سەر نەهەنگەكانیش ؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا. دۆخی دارایی  بەمدواییە بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان هەڵمەتێكی دەستپێكردووە بۆ دەستگیركردنی ئەوانەی مامەڵە بە زەوی‌و زارەوە دەكەن لە سنوری ئیدارەی سلێمانی، زۆرینەی ئەوانەی لەم كەیسەدا تێوەگلاون ئەوانەن كە كاریان بۆ ئیدارەی گشتی یەكێتیی كردووە. بافڵ تاڵەبانی نیگەرانە لە خراپی دۆخی دارایی سلێمانی‌و دەڵێ داهاتی سنورەكە بەشی خەرجییەكانی ناكات، رۆژی 10ی ئاب لە كۆبونەوەی كەسی یەكەمی حزبە سیاسییەكان لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم ناڕەزایەتی دەربڕی‌و هەڕەشەی كشانەوەی یەكێتی كرد لە حكومەت، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا داهاتی سنورەكە بەشی خەرجییەكانی ناكات یاخود ئیدارەی گشتی یەكێتی ئابوری سلێمانی كون كردووە‌و داهاتەكان ناگەڕێنەوە بۆ خەزێنەی حكومەت؟ رۆژی 4ی ئەم مانگە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت لەگەڵ بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتییەكانی سلێمانی كۆبووەوە، بەرپرسیارێتی راوەستانی پرۆژەكانی لە سنورەكە خستە ئەستۆی بەڕێوەبەرەكانەوە، زۆرینەی بەڕێوەبەرە گشتییەكان لە سلێمانی سەربە یەكێتین‌و زیاتر فەرمان لە ئیدارەی گشتی یەكێتیی وەردەگرن وەك ئەوەی فەرمان لە حكومەت وەربگرن. ئەو هەڵمەتەی كە كوڕەكانی تاڵەبانی بەمدواییە دەستیان پێكردووە وا وێنا دەكرێت تەنیا تۆڕێك بێت بۆ گرتنی ماسییە بچوكەكان‌و كەمپەینێكی میدیایی بێت بۆ راكێشانی سەرەنجی رایگشتی بەلای خۆیاندا، چونكە رزگاركردنی ئابوری سلێمانی لە قۆرخكاری بەر لە هەرشتێك پێویستی بەوەیە دەستی ئیدارەی گشتی‌و بەرپرسانی یەكێتیی لەناو بازاڕو پرۆژەكان بهێنرێتە دەرەوە. ئێستا لە سلێمانی‌و سنوری دەسەڵاتی یەكێتیدا رۆژانە سەرمایەداری نوێ سەردەردەهێنێت، لەبەرامبەریشدا زۆرینەی خەڵك رۆژ لەدوای رۆژ بارودۆخی گوزەرانیان خراپتر دەبێت، ئەمە دۆخێكە لە ناوچەیەكدا كە بەناوچەی ناڕەزایەتی‌و خۆپیشاندانەكان ناوبانگی دەركردووە‌و چارەسەركردنی پێویستی بە گۆڕانكاری ریشەیی هەیە. دەستی یەكێتی لە ئابوری سلێمانیدا بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، تێكڕای داهاتی مەكتەبی دارایی یەكێتی بەر لە رووداوەكانی 8ی تەموزی 2021 مانگانە گەیشتوەتە (7 بۆ 8) ملیۆن دۆلار، زانیارییە نافەرمییەكان باسلەوە دەكەن ئێستا تێكڕای داهاتی مانگانەی مەكتەبی دارایی یەكێتی بۆ نزیكەی (15  ملیۆن) دۆلار بەرزبوەتەوە. ئیدارەی گشتی یەكێتی بەرپرسی سەرجەم پرۆژە ئابورییەكانی یەكێتییە‌و سەربە مەكتەبی داراییە، (شێخ ئەحمەدی نۆكان)ی بەرپرسی مەكتەبی دارایی‌و ئیدارەی گشتییە، ئیدارەی گشتیی  مانگانە داهاتەكان كۆدەكاتەوە‌و رادەستی مەكتەبی دارایی دەكات، مەكتەبی دارایی لەسەر داوای سەرۆكی حزب خەرجییەكان دەكات.  دارایی ئیدارەی گشتی یەكێتی لە چەند سەرچاوەیەكەوە دێت كە ئەمانەن:  •    داهاتی كۆمپانیاو بازرگانەكانی یەكێتی لە دەروازە سنورییەكان •    داهاتی بەكرێدانی موڵكەكانی یەكێتیی •    داهاتی پشكی یەكێتی لە بازرگانی فڕۆكەخانەكان •    داهاتی ئیشوكارەكانی یەكێتی لەناو بازاڕ •    داهات‌و پشكی یەكێتی لە گرێبەستەكانی نەوت‌و غاز‌و بەنزین‌و كارگەكان •    داهات‌و پشكی یەكێتی لە پرۆژەكانی نیشتەجێبوون‌و بەنزینخانەكان‌و مامەڵەی زەوی‌و زار بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، ساڵی 2007 بەهای كۆمپانیای نۆكان بە پارەی كاش‌و موڵك‌و ماڵ‌و پرۆژەكانییەوە بڕی (10 ملیار) دۆلار بووە، بەڵام لە ساڵی 2020دا بەهای كۆمپانیای نۆكان دابەزیوە بۆ (200 بۆ 300) ملیۆن دۆلار. لەسەردەمی هاوسەرۆكایەتییەكەی یەكێتیدا دوو هاوسەرۆكەكە باوەڕیانوابووە لەدوای نەخۆشكەوتن‌و كۆچی دوایی مام جەلالەوە بڕێكی زۆری پارەی یەكێتی دیارنەماوەو رەوانەی (دوبەی- لەندەن- سویسرا- یۆنان) كراوە، ئەمانەش هەموو داهاتی سنوری ئیدارەی سلێمانی پێكدەهێنن. یەكێتی‌و داراییەكەی سەرەتای بە كۆمپانیابوونی حزب لە هەرێمی كوردستان بۆ ساڵی 1992 دەگەڕێتەوە، ئەوكات جەلال تاڵەبانی سكرتێری كۆچكردووی یەكێتیی یەكەم كەس بووە بیری لەوەكردوەتەوە حزب كۆمپانیای هەبێت‌و بتوانێت جیاواز لە حكومەت لەڕێگەی بارزگانییەوە ئابوری خۆی بەهێز بكات، وەكو باسدەكرێت لەم بیرۆكەیەدا تاڵەبانی باوك سەرسام بووە بە رێكخراوی (رزگاریخوازی فەلەستین) كە ئەوكات خاوەنی ئابورییەكی گەورە بووە. یەكێتی لەسەرەتای نەوەدەكانی سەدەی رابردوو كۆمپانیای (نۆكان)ی دروستكرد، (نۆكان) تەنیا كۆمپانیایەك نەبوو، دواتر بوو بە زنجیرەیەك كۆمپانیا، بۆ نمونە لە كەرتی بیناسازیدا نۆكان ژمارەیەك كۆمپانیای دروستكردبوو بەناوەكانی (راز، دەرگەزێن، توژەڵە، رەزگە، قوباد، شكۆفە، رێكۆ، چیا، ئیرۆن)‌و چەندین كۆمپانیای تر كە ساڵانە پارەیەكی زۆریان بۆ مەكتەبی دارایی یەكێتی پەیدا دەكرد. كە نەوتیش دۆزرایەوە، كۆمپانیای نۆكان لە كەرتی وزەدا ژمارەیەك كۆمپانیای تری دروستكرد، لەوانە (مەهد، وزە، زەوی، باوان)‌و چەند كۆمپانیایەكی تر كە لەبواری نەوتدا كاریان دەكرد‌و پارەیەكی زۆریان بۆ مەكتەبی دارایی یەكێتی كۆدەكردەوە. كاتێك قسەوباس لەسەر كۆمپانیاكانی حزب زیادیان كرد، هاوكات لەگەڵ ململانێ ناوخۆییەكان لەسەر دارایی  یەكێتی، كۆمپانیای نۆكان بیری لە دروستكردنی كۆمپانیایەكی ئەمنی كردەوە بەناوی (داهۆڵ) بۆ پارێزكاریكردن لە زنجیرە كۆمپانیاكانی، ئەم هێزە ئەمنییەی ئیدارەی گشتی یەكێتی ئێستاش ماوە‌و دەوترێت هێزەكە لە (300) كەس پێكدێت.  كۆمپانیای نۆكان چووە ناو بواری بازرگانی ئۆتۆمبیلیشەوە، لەم بوارەدا كۆمپانیایەكی دروستكرد بەناوی (كارزۆن)، ئەم كۆمپانیایە ئۆتۆمبیلی بۆ سنوری زۆنی سەوز هاوردە دەكرد‌و ساڵانە پارەیەكی زۆری بۆ مەكتەبی دارایی یەكێتی دابین دەكرد. تاوەكو ساڵی 2016، نۆكان كۆمەڵێك كۆمپانیای تری دروستكرد كە لە بوارە جیاجیاكاندا كاریان دەكرد لەوانە (هوما، كەڕنت، كوردستان، سایكس، نزار، هێزنگ، دیوتی فری، غازكۆ). بەپێی زانیارییە نافەرمییەكان، تاوەكو ساڵی 2016 كۆمپانیای نۆكان (16) كارگەی هەبووە كە لەبواری پیشەسازی لەوانە دروستكردنی (PVC)‌و خشتی سورو بەرهەمهێنانی خوێ‌و دروستكردنی جلوبەرگ‌و چەند بوارێكی تر. نۆكان چەندین پرۆژەی تری لەناو شاری سلێمانیدا هەبوو لە كەرتی هۆتێل‌و چێشتخانەكاندا، لەوانە (ئاشتی، سلێمانی پاڵاس، ئەزمەڕ پاڵاس، میر، گوندی گەشتیاری دابان). لە كەرتی فڕۆكەوانیشدا، كۆمپانیای نۆكانی یەكێتی جێ پەنجەی خۆی دانا‌و دوو كۆمپانیای بەناوەكانی (ئەزمەڕ ئایەر)‌و (هۆما تراڤڵ) دروستكرد. ئەمە جگە لە كۆمپانیاكانی بواری نەوت‌و سكیوریتی‌و هێڵی ئینتەرنێت‌و جگەرەو بوارەكانی تر. كۆمپانیای نۆكان راستەوخۆ لەلایەن ئیدارەی گشتی یەكێتییەوە بەڕێوەدەبرا، گرێبەستی پرۆژەكانی وەردەگرت، ئابورییەكی گەورەی بۆ حزب دروستكرد. ئابوری یەكێتی لەدوای ساڵی 2000‌و دروستبوونی باڵی ریفۆرمەوە لەناو یەكێتی زیاتر سەرەنجی كەوتەسەر وەكو بابەتێكی كێشەلەسەر، دوای نەخۆشكەوتنی جەلال تاڵەبانی سكرتێری گشتی یەكێتی‌و دوركەوتنەوەی لە شانۆی سیاسی، ساڵی 2016 یەكێتی دابەش بوو بەسەر دوو جەمسەردا، جەمسەری هیرۆ ئیبراهیم ئەحمەدی هاوسەری تاڵەبانی‌و جەمسەری كۆسرەت رەسوڵ عەلی جێگری یەكەمی‌و بەرهەم ساڵحی جێگری دووەمی سكرتێر گشتی، دوو جێگرەكەی سكرتێر رەوتێكیان لەناو یەكێتیدا بەناوی "ناوەندی بڕیار" راگەیاند، یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی نێوان هەردوو جەمسەرەكە، دارایی حزب بوو. ئەوكات باڵی ناوەندی بڕیار لە بەیاننامەیەكدا باڵی هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەدو ماڵباتی تاڵەبانییان تۆمەتباركرد بەوەی یەكێتییان كردووە بە هێزێك بۆ "تاڵانكردنی نەوت‌و هەڵلوشینی سەروەت‌و سامانی خەڵك"‌و دارایی یەكێتییان بۆخۆیان كۆنترۆڵكردووە. كۆتا رۆژەكانی 2019، یەكێتی كۆنگرەی چوارەمی خۆی بەست، لەم كۆنگرەیەدا دەستكاری مەكتەبی دارایی حزب نەكراو وەكو خۆی لای (دلێری سەید مەجید) مایەوە، بەڵام دوای كۆنگرە كاتێك سیستەمی هاوسەرۆكایەتیی جێگیركرا، دوو هاوسەرۆكەكە (بافڵ تاڵەبانی‌و لاهور شێخ جەنگیی) كە یەكەمیان كوڕە گەورەی تاڵەبانی‌و دووەمیان برازای بوو، دەستیان كرد بە گەڕان بەدوای دارایی یەكێتیدا، بۆ ئەمەش سەرەتا لیژنەیەكی سێ كەسییان دروستكرد، لیژنە سێ كەسییەكە پێكهاتبوو لە (هاوڕێ دارۆ شێخ  نوری- دانا دۆغرمەچی- هیوا ئاوات)، ئەم لیژنەیە شوێنی ئیدارەی گشتی گرتەوە‌و ئەمە بوو بە سەرەتای دوركەوتنەوەی (دلێری سەید مەجید) لە كاروباری ئیدارەی گشتی.   ئەوانەی ئەو سەردەمە ئاگاداری كاروباری دوو هاوسەرۆكەكە بوون دەڵێن، هێندە مكوڕبوون لە جڵەوكردنی ئابوری یەكێتی لەدەستی خۆیاندا تەنانەت زیندانیان لە قەلاچوالان ئامادەكردووە بۆ دەستگیركردنی بەرپرسانی پێشووی ئیدارەی گشتی‌و ئاشكراكردنی داراییەكانی یەكێتی لەناوەوە‌و دەرەوەی وڵات، یەكێك لەوانەی كە هاوسەرۆكەكان گومانیان لەسەر هەبووە (شێخ ئەحمەدی نۆكان) بووە.  تاوەكو رووداوەكانی 8ی تەموزی 2021 كە ناكۆكی نێوان دوو هاوسەرۆكەكە تەقییەوە، لیژنە سێ كەسییەكە كاروباری ئیدارەی گشتیی یەكێتییان بەڕێوەدەبرد، دوای 8ی تەموز لیژنەكە هەڵوەشایەوە، دوانیان وازیان هێنا‌و یەكێكیان مایەوە‌و بوو بە راوێژكاری بافڵ تاڵەبانی بۆ كاروباری دارایی.  بەپێی بەدواداچونەكانی (درەو)، لەو ماوەیەدا كە كاریان كردووە، لیژنە سێ كەسییەكەی هەندێك سەرەداویان لەبارەی دارایی یەكێتی‌و موڵك‌و ماڵ‌و سامانەكەی كۆكردوەتەوە، بەڵام نەیانتوانیوە جڵەوی دارایی یەكێتی بەتەواوەتی بخەنەوە دەستی هاوسەرۆكەكان، چونكە زۆرینەی مۆڵكەكان بەناوی (دلێری سەید مەجید)ەوە بووە‌و ئەمانە هێشتا هەر بەناوی ئەوەوە ماونەتەوە‌و تەحویل نەكراون.  لە باوڵەكەی دلێرەوە بۆ قاسەكەی شێخ ئەحمەد دلێری سەید مەجید كە لە سەرەتای هەشتاكانی سەدەی رابردووەوە بەرپرسیارێتی دارایی یەكێتی گرتوەتەدەست، سەرەتا دارایی یەكێتی لە (باوڵ)ێكدا هەڵگرتووە، بەڵام دوای راپەڕین‌و شەڕی ناوخۆ كە سەرچاوەی دارایی یەكێتی گەورەتر بووە ئیتر باوڵەكەی فڕێداوە‌و نازناوی "پیاوی پارەكە"ی پێدراوە.  لە كۆنگرەی چوارەمەوە، پەیڕەوی ناوخۆی یەكێتی بەجۆرێك دەستكاریی كرا، ئەو كەسانەی كە پۆستی بەرپرسی مەكتەبەكان  وەردەگرن دەبێت كەسانێك بن كە ئەندامی مەكتەبی سیاسی بن، دلێری سەید مەجید لە كۆنگرەی چوارەمدا بوو بە ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی، بۆیە چاوەڕوانكراو بوو پۆستی بەرپرسی ئیدارەی گشتیی لێوەربگرێتەوە. لەدوای دوركەوتنەوەی (دلێر سەید مەجید)‌و كۆتایهاتنی كاری لیژنە سێ كەسییەكەی دوای كۆنگرەی چوارەم‌و رووداوەكانی 8ی تەموز، سەردەمێكی نوێ دەستیپێكرد كە لەڕووی داراییەوە دەتوانرێت ناوی لێبنرێت سەردەمی (شێخ ئەحمەدی نۆكان). ئێستا شێخ ئەحمەد بەرپرسی مەكتەبی دارایی‌و هاوكات ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتییە، ئەم پیاوە سەرەتای كاركردنی لەناو یەكێتیدا بە كاركردن لە بەشی دابینكردنی (ئازوقە) بۆ فەرماندەیی پێشمەرگە دەستی پێكردووە، دواتر چوەتە ئیدارەی گشتی یەكێتی‌و پەیوەندی بەهێزی لەگەڵ دلێر سەید مەجید هەبووە، لەرێگەی ئەوەوە پەیوەندی لەگەڵ بازرگانانی ناوخۆ‌و دەرەوە دروستكردووە. دوای كۆنگرەی چوارەم چەسپاندنی سیستەمی هاوسەرۆكایەتی ماوەیەك بارودۆخی شێخ ئەحمەد لەناو یەكێتیدا باش نەبوو، لەژێر چاودێری لیژنە سێ كەسییەكەی هاوسەرۆكەكاندا بوو، بەدوای دارایی‌و ئەو موڵك‌و ماڵانەدا دەگەڕان كە هی یەكێتی بوون‌و بەناوی شێخەوە بوون، بەڵام رووداوەكانی 8ی تەموز بە قازانجی شێخ ئەحمەد شكایەوە‌و بافڵ تاڵەبانی بە پێگەیەكی بەهێزترەوە هێنایەوە بۆ ناو دارایی یەكێتیی.  پەیوەندی شێخ ئەحمەد لەگەڵ بافڵ تاڵەبانی نوێ نییە، ئەوانەی ئاگادارن دەڵێن سەرەتای پەیوەندییەكە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوكاتانەی كە هێشتا بافڵ تاڵەبانی لە بەریتانیا بووە‌و نەگەڕاوەتەوە بۆ كوردستان، لەو سەردەمەدا دلێری سەید مەجید لەڕێگەی شێخ ئەحمەدەوە پارەی بۆ بافڵ تاڵەبانی لە لەندەن حەواڵە كردووە.  ئێستا دۆسیەی بازرگانی دەروازە سنورییەكان‌و نەوت‌و گازو بەنزین‌و نەفتا‌و كاروباری بەڵێندەران‌و وەبەرهێنەران لەبوارەكانی خانوبەرەو بینای بازرگانی‌و تانەنەت هەندێكجار ئیفرازكردنی زەویش لای شێخ ئەحمەدە‌و رێژەی سەدی پرۆژەكان دیاریكراون‌و بەفلتەری شێخدا تێدەپەڕن‌و جڵەوی ئەو پرۆژانەشی كە پەیوەستن بە كاروباری كێڵگە نەوتییەكان‌و سكیوریتی‌و دابینكردنی لۆجستی داوەتە دەست كۆمپانیایەك بەناوی (نایترۆن) كە سەرۆكی ئەم كۆمپانیایە لەلایەن شێخ ئەحمەد خۆیەوە دانراوە‌و جگە لەو پارەیەی بۆ یەكێتی كۆیدەكاتەوە، بەپێی ئەوەی باسدەكرێت شێخ ئەحمەد خۆشی خاوەنی سەروەتێكی زۆرەو پرۆژەی تایبەت بەخۆی لەناوخۆی دەرەوەی وڵات هەیە‌و پشكی تایبەت بەخۆی لە پرۆژەكاندا هەیە. دوو بۆچوونی جیاواز هەیە لەبارەی گەڕانەوەی شێخ ئەحمەد بۆناو دارایی یەكێتی، بۆچونی یەكەم پێیوایە بافڵ تاڵەبانی بە گەڕاندنەوەی شێخ ئەحمەد دەیەوێت جارێكی تر سەرەداوی داراییە ونبووەكانی یەكێتی بدۆزێتەوە، بۆچونێكی تر هەیە پێیوایە گەڕاندنەوەی شێخ ئەحمەد بۆ قۆناغی راگوزەری دوای دورخستنەوەی لاهور شێخ جەنگیی بووە‌و بافڵ تاڵەبانی  دەیەوێت سەرلەنوێ مەكتەبی دارایی بە  شێوازێكی دیكە رێكبخاتەوە. 

درەو: وەزارەتی خوێندنی باڵا لە (10) پۆستی زانكۆی راپەڕین گۆڕینی (9) پۆستی راگەیاندووە، نەگۆڕینی پۆستێك ناڕەزایی لەناو مامۆستایان درووست كردووەو بە ناعەدالەتی لەقەڵەم دەدەن. وەزارەتی خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی لە رۆژی 25ی ئابی رابردوو (9) پۆستی لە زانكۆی راپەڕین راگەیاند، (7) پۆستی راگری كۆلێجەكان و (2) پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ، بەڵام پۆستی یاریدەدەرێكی سەرۆكی زانكۆ رانەگەیەندرا ئەمەش نیگەرانی مامۆستایانی زانكۆی راپەڕینی لێكەوتووەتەوە. ئەو پۆستانەی گۆڕانكارییان تێدا دەكرێت:  1) یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ بۆ كاروباری زانستی و خوێندنی باڵا 2) یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ بۆ كاروباری خوێندكاران  3) ڕاگری كۆلێژی زانست 4) ڕاگری كۆلێژی زانستە ئەندازیارییە كشتوكاڵییەكان 5) ڕاگری كۆلێژی پەروەردە 6) ڕاگری كۆلێژی پەروەردەی بنەڕەتی 7) ڕاگری كۆلێژی زانستە مرۆڤایەتییەكان 8) ڕاگری كۆلێژی پەرستاری 9) بەڕێوەبەری گشتیی سەنتەری توێژینەوەزانست  لە راگەیاندنی پۆستەكاندا، پۆستی یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ بۆ كاروباری كارگێڕی و دارایی تێدا نیە، واتا سەرجەم پۆستی راگرو یاریدەدەرەكانی زانكۆ دەگۆڕدرین جگە لە یاریدەدەرێكی سەرۆكی زانكۆ. مامۆستایەكی زانكۆی راپەڕین كە نەویست ناوی ئاشكرابكرێت، بە (درەو)ی راگەیاند، گۆڕانكاری لەسەرجەم پۆستەكانی زانكۆی راپەڕین كارێكی زۆر باشە، بەڵام لەناو سەرجەم پۆستەكاندا تەنیا یەك پۆست ناگۆڕدرێت ئەوە ناعەدالەتیەو كێشەو ناڕەزایی لەناو مامۆستایانی زانكۆ درووست كردووە، بەجۆرێك راگری كۆلێج هەیە ساڵی دەستبەكاربوونەكەی زۆر لەدوای ئەو یاریدەدەرەوەیە بەڵام ئەو دەگۆڕدرێت و ئەو یاریدەدەرە ناگۆڕدرێت، سەبارەت بە هۆكاری نەگۆڕینی، ئەو مامۆستایەی زانكۆی راپەڕین وتی: پێویستە سەرۆكایەتی زانكۆو  وەزارەتی خوێندنی باڵا وەڵامی ئەوە بدەنەوە، چونكە ئەوە ناعەدالەتی درووست دەكات.  وەزارەتی خوێندنی باڵا لە رۆژی 1ی ئەیلول (3) پۆستی لە زانكۆی كۆیە راگەیاندووە: 1. یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ بۆ كاروباری زانستی و خوێندنی باڵا 2. ڕاگری فاكەڵتی ئەندازیاری 3. ڕاگری فاكەڵتی زانست و تەندروستی  وەزارەتی خوێندنی باڵا لە رۆژی 5ی ئەیلول (7) پۆستی لە زانكۆی چەرمۆ راگەیاندووە: 1) یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ بۆ كاروباری زانستی و خوێندنی باڵا 2) یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ بۆ كاروباری كارگێڕی و دارایی 3) یاریدەدەری سەرۆكی زانكۆ بۆ كاروباری خوێندكاران 4) ڕاگری كۆلێژی زانستە پزیشكی و كردارییەكان 5) ڕاگری كۆلێژی پەروەردە و زمان 6) ڕاگری كۆلێژی كار 7) ڕاگری سێنتەری چەرموو بۆ توێژینەوەو ڕاهێنان و ڕاوێژكاری  

درەو: راپۆرتی: روونبین  حكومەتی عێراق لە مانگی ئابدا (101) ملیۆن بەرمیل نەوتی فرۆشتووەو هەرێم (11) ملیۆن، چین لە پلەی یەكەمی كڕیارانی نەوتی عێراقەو یۆنان لە پلەی یەكەمی كڕیارانەی نەوتی هەرێمی كوردستانە. لە مانگی ئابی 2022دا عێراق و هەرێم زیاتر لە ( 112 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل نەوتیان هەناردە كردووە، حكومەتی هەرێم لە ماوەی مانگی ئابدا ( 11 ملیۆن و 500 هەزار) بەرمیلی هەناردە كردووە و حكومەتی بەغداش ( 101 ملیۆن و 100 هەزار) بەرمیلی هەناردە كردووە، كە كۆی گشتی ( 3 ملیۆن و 630 هەزار) بەرمیل لە رۆژێكدا هەناردە كردووە. هەناردەی هەرێم ( 10.2%)ی كۆی نەوتی هەناردەكراو پێكدەهێنێت. چین لە ریزبەندی یەكەمی كڕیارانی نەوتی حكومەتی فیدراڵە بە (33 ملیۆن و 600 هەزار ) بەرمیل و هیندستان بە ( 26 ملیۆن و 300 هەزار ) بەرمیل و ئەمریكاش بە (6 ملیۆن و 800 هەزار) بەرمیل. لە كاتێكدا یۆنان لە پلەی یەكەمی كڕیارانی نەوتی هەرێمدا هاتووە، دوای ئەو ئیتاڵیا بە دوو ملیۆن و 29 هەزار بەرمیل و ئیمارات بە (748 هەزار) بەرمیل لە پلەی سێیەمدایە.  

درەو:  ئامادەکردنی: ئەنوەر کەریم كۆی داهاتی مانگی ئابی حكومەتی هەرێمی كوردستان دوای دەركردنی خەرجییەكانی نەوت (970 ملیار ) دینار بووە، لە كاتێكدا داهاتی نەوت ( ترلیۆنێك و 480 ملیار) دیناربووەو (830 ملیار) دیناری بۆ خەرجی و ( 650 ملیار) دیناری بۆ حكومەت ماوەتەوە.  پوختە   داهاتی نانەوتی •    داهاتە نانەوتیەکانی هەرێم  بۆ مانگی ئاب = (287 ملیار) دینارە (بەپێی دوا لێداوانی وەزیری دارایی هەرێم) •    یارمەتی هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگە = (31 ملیار 500 ملیۆن) دینار •    پشکی هەرێم لە بەشە بودجەی عێراق = (0) دینار داهاتی نەوت (هه‌نارده‌ی ده‌ره‌کی به‌ بۆری) •    هەرێمی کوردستان  لە مانگی ئابی (2022)دا  بڕی (11  ملیۆن و 560 هەزار) بەرمیل نەوتی هەناردەکردوە لە ڕێگای  بەندەری جیهانی تورکیاوە. •    تێکڕایی نرخی نەوتی برێنت  بۆ مانگی  ئاب (100.45) دۆلارە.  •     لەبەرئەوەی هەرێم نەوتەکەی بە (12) دۆلار کەمتر دەفرۆشیت، واتە تێکڕا نەوتی بە (88.45) دۆلار فرۆشتووە. کەواتە: (11 ملیۆن و 560 هەزار) بەرمیل X (88.45) دۆلار = (1 ملیار و 22 ملیۆن و 482 هەزار ) دۆلار. واتە بە دینار دەکاتە: (1 ملیار و 22 ملیۆن و 482 هەزار) دۆلار X (1450) دینار = (1 ترلیۆن 482 ملیار و 598 ملیۆن و 900 هەزار) دینار. •    بەپێی دواین ڕاپۆرتی دیلۆیت (56%)ی داهاتی نەوت خەرجی تێچوونەکەتی و (44%) دەمێنتەوە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان. -    کەواتە: (1 ملیار و 22 ملیۆن و 482 هەزار) دۆلار  X (56%) = (572 ملیۆن و 589 هەزارو 920) دۆلار دەڕوات بۆ خەرجی پرۆسەی نەوت. واتە بەدینار دەکاتە: (572 ملیۆن و 589 هەزارو 920) دۆلار X ((1450 دینار = (830 ملیار و 255 ملیۆن و 384 هەزار) دینار خەرجی نەوتە. -    (1 ملیار و 22 ملیۆن و 482 هەزار) دۆلار  X (44%) = (449 ملیۆن و 892 هەزارو 80) دۆلار داهات دەمێنێتەوە. داهاتی نەوت بە دینار دەکاتە: (449 ملیۆن و 892 هەزارو 80) دۆلار X (1450) دینار= (652 ملیار و 343 ملیۆن و 516 هەزار) دینار. کۆی داهات لە مانگی ئاب 2022 (دینار) (652 ملیار و 343 ملیۆن و 516 هەزار) داهاتی نەوت + (287 ملیار) داهاتی ناوخۆ + (31 ملیار 500 میلۆن) هاوپەیمانان = (970 ملیار و 843 ملیۆن و 516 هەزار) دینار   

شیكاری: درەو # لە سێ ساڵی تەمەنی کابینەی نۆیەم مۆڵەت بە (206) پرۆژەی وەبەرهێنان بە سەرمایەی (11.6) ملیار دۆلار دراوە. # لە زۆنی زەرد (136) پرۆژە بە ڕێژەی (66%)، لە زۆنی سەوز(70) پرۆژە بە ڕێژەی (34%)، مۆڵەتیان وەرگرتووە. # قەبارەی سەرمایەی بەگەڕخراو لە زۆنی زەرد (9.5) ملیار دۆلار بە ڕێژەی (82%) بووە، لە زۆنی سەوز(2.1) ملیار دۆلار بە ڕێژەی (18%)بووە. یەکەم؛ پرۆژەکانی وەبەرهێنان لە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەپێی داتاکانی فەرمانگەی میدیاو زانیاری، كابینه‌ی نۆیه‌می حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان لە ده‌ستبه‌كاربوونییه‌وه‌ واتە له‌ (٢٨ـی ته‌ممووزی ٢٠١٩ تاوه‌كو ٢٧ـی حوزه‌یرانی ٢٠٢٢)، له‌ سه‌رجه‌م سێكته‌ره‌كان به‌ تایبه‌ت سێكته‌ره‌ خزمه‌تگوزارییه‌ گشتییه‌كان پڕۆژه‌ی تایبه‌ت به‌ وه‌به‌رهێنانی ئه‌نجام داوه‌، لەو‌ ماوه‌یەش دا  مۆڵەت بە (٢٠٦) پرۆژەی وەبەرهێنان بە سەرمایەی (١١ ملیارو ٦٢٩ ملیۆن و ٣٥٥ هەزار) دۆلار لەسەر رووبەری (١٠ هەزار و ٨٢٤) دۆنم زەوی له‌ ناوچه‌ جیاجیاكانی هه‌رێمی كوردستان دراوە كه‌ به‌شێكی زۆری ئەو پڕۆژانه‌ له‌ لایه‌ن وه‌به‌رهێنه‌رانی ناوخۆییەوە ئه‌نجام دراون. بڕوانەی خشتەی ژمارە (1) بە جۆرێک؛ پرۆژەکانی ٢٠١٩ ساڵی ٢٠١٩ كه‌ سه‌ره‌تای ده‌ستپێكی كابینه‌ی نۆیه‌م بوو، (٦٤) پڕۆژه‌ مۆڵەت دراوە بە سەرمایەی (٢ ملیارو ٧٠٦ ملیۆن و ٤١٢ هەزار و ٢٦٤) دۆلار، كه‌ سه‌رجه‌میان له‌ لایه‌ن وه‌به‌رهێنه‌رانی ناوخۆییەوە ئەنجام دراون. بەڵام تەنها (١٦) پرۆژەیان هی کابینەی نۆیەم بوو بە قەبارەی سەرمایەی، (٤٨٥ ملیۆن و ٢٠٤ هەزار و ٢٥٦) دۆلار. ئەوی دی لەسەردەمی کابینەی هەشتەم مۆڵەتیان پێ دراوە. پرۆژەکانی ٢٠٢٠ له‌و ساڵه‌دا (٧٦) پڕۆژه‌ مۆڵەتیان وەرگرتووە، كه‌ له‌ كۆی ئه‌و ژماره‌یه‌ ته‌نیا (٢) پڕۆژه‌ به‌ هاوبه‌شی له‌ نێوان وه‌به‌رهێنه‌رانی خۆماڵی و بیانی ئه‌نجام دراون و (٧٤) پڕۆژه‌کەی دیکە له‌لایه‌ن وه‌به‌رهێنه‌رانی ناوخۆییەوە ئەنجام دراون، كه‌ كۆی گشتی پڕۆژه‌كانیش بە سەرمایەی (یەک ملیار و ٩٧٩ ملیۆن و ٥٢٤ هەزار و ٥٠٠) دۆلار بووه‌. پرۆژەکانی ٢٠٢١ ساڵی ٢٠٢١ دا (٧٠) پڕۆژه‌ی جۆراوجۆر بە سه‌رمایه‌ی (٨ ملیار و ٥١٥ ملیۆن و ٦٤٥ هەزار و ٨٦٤) دۆلار مۆڵەتیان وەرگرتووە،‌ له‌ كۆی ئه‌و ژماره‌یه‌ ته‌نیا یه‌ك پڕۆژه‌ له‌ ڕێگه‌ی وه‌به‌رهێنه‌ری بیانی بووه‌ و یەک پڕۆژه‌ش به‌ هاوبه‌شی بووه‌ و (٦٨) پڕۆژه‌كه‌ی دیکە له‌ لایه‌ن وه‌به‌رهێنه‌ری خۆماڵییه‌وه‌ جێبه‌جێ كراون، بووە.  پرۆژەکانی ٢٠٢٢ له‌ ٦مانگی یه‌كه‌می ساڵی ٢٠٢٢، حکومەتی هەرێمی کوردستان بەردەوام بووە لە پێدانی مۆڵەت بە پڕۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنان، به‌ شێوه‌یه‌ك  کە (٤٤) پڕۆژه‌ی جۆراوجۆر له‌ بواره‌ جیاوازه‌كان بە سه‌رمایه‌ی (٦٤٨ ملیۆن ٩٨٠ هەزار و٤٢٤) دۆلار مۆڵەتیان وەرگرتووە و سه‌رجه‌میان له‌ لایه‌ن كۆمپانیا خۆماڵییه‌كانەوە جێبه‌جێ كراون. دووەم؛ کۆی گشتی پرۆژەکان بەپێی پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆکان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌‌ كابینه‌ی نۆیه‌مدا مۆڵەتی بە (٢٠٦) پڕۆژه‌ی هه‌مه‌جۆری له‌ سێكته‌ره‌ جیاوازه‌كان داوه‌، لەسەر ئاستی پارێزگاو ئیدارە سەربەخۆکان بەم جۆرە بووە (بڕوانە خشتەی ژمارە (2)) پارێزگای هەولێر  پارێزگای هەولێر (٨٨) پڕۆژه‌ به‌ سەرمایەی (٨ ملیار و ٩١١ ملیۆن و ٧٥٨ هەزار و ١١٣) دۆلاری بەرکەوتووە و پرۆژەکانیش لەسەر رووبەڕی (٤ هەزار و ٨٦٤) دۆنم ئه‌نجام دراون. پارێزگای سلێمانی پارێزگای سلێمانی بە پلەی دووەم دێت کە (٥٣) پڕۆژه‌ به‌ سه‌رمایه‌ی (یەک ملیار و ٥٩٤ ملیۆن و ٩١٥ هەزار و ٢١٣) دۆلار له‌ سه‌ر ڕووبه‌ری (هەزار و ٩٢٨) دۆنمی  تێدا ئەنجام دراون. ‌پارێزگای دهۆك  له‌پارێزگای دهۆك (٤٨) پڕۆژه‌ به‌ سەرمایەی (٥٩٨ ملیۆن و ٤١٣ هەزار و ٧٩٨) دۆلار له‌ سه‌ر ڕووبه‌ری (٢ هەزار و ٧٦٠) دۆنم زەوی ئەنجام دراون. پارێزگای هەڵەبجە لە پارێزگای هەڵەبجەش یەک پرۆژە بە سەرمایەی (٦ ملیۆن و ٨٤٦ هەزار) دۆلار لەسەر رووبەری (٧) دۆنم زەوی ئەنجام دراوە. ئیدارەی سەربەخۆی گه‌رمیان  لە ئیدارەی سەربەخۆی گه‌رمیان (١١) پڕۆژه‌ به‌ سه‌رمایه‌ی (٣٩١ ملیۆن و ٩٩٢ هەزار و ٤٣٩) دۆلار و له‌ سه‌ر ڕووبه‌ری (١ هەزارو ١٤٣) دۆنم زەوی ئەنجام دراون. ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین لە ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپه‌ڕین (٥) پڕۆژه‌ بە گوژمەی (١٢٥ ملیۆن و ٤٢٩ هەزار و ٤٨١) دۆلار له‌ سه‌ر ڕووبه‌ری (١١٩) دۆنم زه‌وی پڕۆژه‌ی جیاواز ئەنجام دراون. سێیەم؛ کۆی گشتی پرۆژەکان بەپێی زۆنەکان لە کابینەی نۆیەم مۆڵەت بە (206) پرۆژەی وەبەرهێنان بە سەرمایەی (11 ملیارو 629 ملیۆن و 355 هەزار و 44) دۆلار دراوە. لە زۆنی زەرد (هەولێر و دهۆک) (136) پرۆژە بە ڕێژەی (66%)، لە زۆنی سەوز (سلێمانی، هەڵەبجە، گەرمیان و ڕاپەڕین) (70) پرۆژە بە ڕێژەی (34%)، مۆڵەتیان وەرگرتووە.  قەبارەی سەرمایەی بەگەڕخراو لە زۆنی زەرد (9 ملیار و 510 ملیۆن و 171 هەزار و 911) بە ڕێژەی (82%) بووە، لە زۆنی سەوز(2 ملیار و 119 ملیۆن و 183 هەزار و 133) دۆلار بە ڕێژەی (18%)بووە. (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) سەرچاوە؛ فەرمانگەی میدیاو زانیاری، لە سێ ساڵی کابینەی نۆیەم مۆڵەت بە ٢٠٦ پرۆژەی وەبەرهێنان بە سەرمایەی ١١ ملیار٦٢٩ ملیۆن دۆلار دراوە، ٢ی ئابی ٢٠٢٢.

مەریوان وریا قانع ( هەفتانە تایبەت بە درەو دەینوسێت) ھەر کەسێک بە وردیی لە دۆخی ئەمڕۆکەى کۆمەڵگای ئێمە ڕابمێنێت، چەندان گۆڕانکاریی دەبینێت کە دۆخی ئێستاکەی ئەو کۆمەڵگایە بەشێوەیەکی بەرفراوان، لەوەی نیو سەدەیەک لەمەوبەر لەئارادابووە، دادەبڕێت. ئەوەی ئەمڕۆ ھەیە و دروستکراوە  درێژکراوە و سەرلەنوێ بەرھەمھێنانەوەی ئەوە نییە، کە نیو سەدە لەمەوبەر لە ئارادابووە. تێنەگەیشتن لەم ڕاستییە سۆسیۆلۆژیە سادەیە یەکێکە لە سەرچاوە سەرەکییەکانی ئەو نائومێدییەی لای بەشە چالاک و زیندوەکەی کۆمەڵگای ئێمە ھەیە و ھەستیپێدەکرێت.  بەر لە ھەمووشتێک با سەرنجی سیستمی بەھاکان بدەین. ھەرکەسێک پێیوابێت کۆمەڵگای ئێمە لە ئێستادا کۆمەڵێک بەھا دەژیی، سەدەھا ساڵە ھەن و لەمڕۆشدا بەبێ گۆڕان و بەھەمان ناوەرۆکەوە ئامادەن، بە ھەڵەدا چووە. یاخود پێیوابێت سیستمێکی ئەخلاقیی لەو کۆمەڵگایەدا سەروەرە، کە بەھاکانی سەدەھا ساڵ تەمەنیان ھەیە و وەکخۆیان و بێگۆڕانکاریی لە ڕابردووەوە بۆ ئێستا، گواستراونەتەوە. ئەوەی ئێستا لە ئاستی بەھادا ئامادەیە، بەرھەمھێنانەوە و سەدبارەکردنەوەی بەھای کۆن و دێرین نییە، بەڵکو ئەو دۆخەیە کە چەندساڵێک لەمەوبەر لە نووسینێکمدا ناوی دۆخی ”شڵەژانی پێوانەیی“م لێنا. ”شڵەژانی پێوانەیی“ بەمانای تێکچوونی سەرجەمی ئەو بەھا سەرەکیی و بنەڕەتییانەی لە کۆمەڵگادا باش لە خراپ و دەشێت لە ناشێت و جوان لە ناشیرین و چاکەکاریی لە خراپەکاریی، جیادەکاتەوە. لەم ئاستەدا دۆخێک دروستبووە کە پەنجا ساڵێک لەمەوبەر بوونی نەبووە، کۆمەڵگایەک ھاتۆتەکایەوە جیاواز لەوەی جاران ھەبووە. لەم کۆمەڵگا تازەیەدا، کە بەرخۆریی لەناوەوە بونیادی بەھاکان و پەیوەندییەکانی داڕشتوە، توانای بەرخۆریی و مەسرەفکردن بووە بە بەھای ژمارە یەک و خودی بەرخۆریی خۆیشی بە ناو سەرجەمی کایە و بوار و فەزاکانی ئەو کۆمەڵگایەدا، بڵاوبۆتەوە.  بۆ نموونە پەککەوتنی مانای ئیشکردن و جێگرتنەوەی بە دەوڵەمەندبوونی خێرا لە ڕێگای دزیی و گەندەڵیی سیستماتیک و لە ڕێگای نزیکبوونەوەوە لە بازنە داخراوەکانی دەسەڵاتەوە. ئەم دۆخە مانایەکی بۆ ئیشکردنی ئاسایی، نەھێشتۆتەوە. ئەو بەھا تەقلیدیەی لە کۆمەڵگای ئێمەدا بەرگریی لەوەدەکرد کە ”دەستی ماندوو لەسەر سکی تێرە“ ، لەمڕۆدا گۆڕاوە بۆ ”دەستی دزیی و گەندەڵی لەسەر سک و ناوگەڵی تێرە“.  بەڵام ئابوریی تاڵانیی و بەرخۆریی تەنھا کاری بێمانا نەکردوە، بەڵکو یەکێک لە دەرەنجامە سەرەکییەکانی تری بریتییە لە بەرھەمھێنانی چەندان فۆرمی نارسیزمیی بیمار و ناتەندروست، نارسیزمێک ”من“ێکی بەرخۆری ئاوساو و فوتێکراو، بەڵام دابڕاوی لە لانی ھەرەکەمی خەم و خەون و بەرپرسیارێتی گشتیی، دروستکردوە. ”من“ێکی ئاوساو کە خۆی بەسەرەتا و کۆتایی ھەموو شتەکان دادەنێت و بە ھیچ مانایەک لە خەمی دروستکردنی جیھانێکی ھاوبەش و پێکەوەیی ئینسانیددا بۆ ھەمووان، نییە. لە ئاستە سیاسیەکەیدا، ئەم فۆرمە لە نارسیزم، لە سەرێکەوە لەدرستبوون و گەورەبوونی دەسەڵاتێکی خێزانیی و بنەماڵەیی تایبەتدا بەرجەستەیە، لەسەرێکی دیکەوە، ئەندامانی ئەو بنەماڵانەی والێکردوە خۆیان نەک تەنھا بە تاقە کەسانێکی شایستەی حوکمڕانیی بزانن، بەڵکو سەرجەمی وڵاتەکەش، بە دانیشتوانەکەشییەوە، وەک موڵکی شەخسیی خۆیان و بنەماڵەکانیان ببینن و مامەڵەبکەن. ھەموو کەسێکی ناڕازیی دەرەوەی خۆیشیان، بەر لەوەی وەک ھەڕەشەیەکی سیاسیی ببینن، وەک ھەڕەشە بۆ سەر ئەو نارسیزمە بیمارە تاکەکەسیی و خێزانیی و بنەماڵەییە دەبینن.   خاڵێکی دیکە کە پێویستە ئاشکرابێت ئەوەیە، ئەوە گۆڕانی میزاج و سایکۆلۆژیای تاکەکەسەکان نییە، کە ھۆکاری گۆڕانی بەھاکانە، بەڵکو ئەوەی ھۆکاری گۆڕانی بەھاکانە، ئەو شێوازی پەیوەندیی و جۆری کارلێکردن و کارلێکردنی پێچەوانانەیە، کە لە کۆمەڵگادا لەنێوان پێکھاتە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکانیدا، دێنەکایەوە. نەخشەی کۆمەڵایەتیی کۆمەڵگای ئێمە لە دوای ڕاپەڕینەوە گۆڕانی ھەمەلایەنی بەسەرداھاتوە، پێکھاتی چینایەتی، پێکھاتی نوخبەکان، پێکھاتی پیاوانی دین و ھێزە دینییەکان، ناوەندە میدیایی و ڕۆشنبیرییەکان، ھەموویان بە شێوەیەکی بەرچاو گۆڕانی گەورەیان بەسەرداھاتوە. ئەوەی لە ئێستادا دەیبینین لەدایکبوونی کۆمەڵگایەکە تیایدا سەدەھا دیاردەی نوێ لەدایکبووە، چەندەھا بکەری ئابوریی و سیاسیی و دینیی و فەرھەنگیی و میدیایی نوێی ھاتونەتەکایەوە، جۆری تازە و نوێی ڕۆشنبیر دروستبوون، کە ھیچیان پەنجا ساڵێک لەمەوبەر نەک بونیان نەبووە، بەڵکو لەناو خەیاڵی کۆمەڵایەتیی ئەو کۆمەڵگایەشدا ئامادەییان نەبووە. لە سەرجەمی ئەم ئاستانەدا لەباتی بەردەوامیی و خۆدووبارەکردنەوە، دابڕان ھەیە، دابڕانی گەورەش. ھەر لێرەوە ئەو بەھا تازانەی لە ئێستادا دروستبوون، ھیچ شتێک نایانباتەوە ناو ئەو بەھا تەقلدیی و باڵادەستانەی سەدەیک یان نیوسەدە لەمەوپێش لە کۆمەڵگای ئێمەدا ھەبوون و ئیشیانکردوە.  ئامادەگیی جۆری تازە لە دزیی و جەردەییش، فۆرمی نوێ لە ئابوریی مافیایی، بە کۆمپانیاکردنی حیزب، ھەڵئاوسانی ڕیزەکانی، شێوازی تازەی دەستێوەردانی شێوێنەرانە لە سیستمی بیرۆکراسیی، پەکخستنی دەزگاکان وەک دەزگای خاوەن لۆژیکی تایبەت بەخۆیان، دروستکردنی توانای نوێی کۆنترۆڵ و چاودێریکردن، تا بە چاودێریی وردەکارییەکانی ناو ژیانی شەخسیی کەسەکان دەگات، لە دەرکەوتە تازەکانی ئەو دۆخەیە کە ئێستا سەروەرە. ئینجا بەبازرگانیکردنێکی تەواوی سیستمی تەندروستیی، شێواندنی سیستمی خوێندن بەشێوەیەک سیستمی پەروەردە لەناوەوە تەواو پارچەپارچە ببێت، دروستبوونی ھەندەسەیەکی نوێ بۆ شارسازیی کە ھاتنەکایەی گیتۆی کۆمەڵایەتیی لە دەرەنجامە سەرەکییەکانیەتی، دروستبوونی چەند دنیایەکی لەیەکتری دابڕاو و تەریب بەیەک کە ھێز و توندوتیژیی بەیەکەوە گرێیانئەدات، دروستبوونی پاسەوان، لەدایکبوونی فۆرمی تازەی دەوڵەمەندبوون و فۆرمی تازەی ھەژارکەوتن.  ئینجا لەدایکبوونی کایەیەکی ڕۆشنبیریی و ئەدەبیی و ھونەری نوێ پڕ لە دابەشبوون و تاقمگەرایی و ململانێی خێڵەکییانە، دوور لە لانیکەمی ئەخلاقیاتی نووسین و ئاڵوگۆڕی فیکریی مەنھەجیی و زانستییانەوە.  بوارێکی تر کە گۆڕانکاریی گەورەی تیادا دروستبووە بواری دین و دیندارییە. دروستبوونی فۆرمی تازەی دینداریی کە پێشتر لە دونیای ئێمەدا بوونی نەبووە، گەشەی سەلەفیەتی دینیی، بە سیسیبوونێکی ھەمەلایەنەی دین، ھاتنەکایەی بازاڕی دروستکردنی لاشەی دینیی داپۆشراو، بەھێزبوونی ڕەھەندە نمایشکارەکانی دینداریی، دروستبوونی توریزمی دینیی، ھاتنەکایەی بانگخوازیی دینیی ھەمەجۆر، دروستبوونی دەیان کەناڵی دینیی جیاواز بۆ بڵاوکردنەوەی دین  لە دەرەوەی مزگەوتدا، بەناو کۆمەڵگادا. لەوانەش، بۆ نموونە، دروستبوونی دەیان ڕادیۆ و تەلەفیزیۆن و سایت و ماڵپەڕی دینیی، دروستبوونی کتێبخانە و سێنتەری دینیی تایبەت و جیاواز، دروستبوونی وەزارەت بۆ کاروباری دینیی، دروستبوونی چەندان پارتی سیاسیی دینیی و دروستبوونی دەیان ڕێکخراوی کۆمەڵگای مەدەنیی دینیی. ئەمە جگە لە گەورەبوون و زیادبوونی ژمارە و بڕی مزگەوت و تەکیە و خانەقا دینییەکان خۆیان و زیندوکردنەوە و بەھێزکردنیان بە ئامانجی سیاسیی. لەپاڵ ھەموو ئەمانەدا ھاتنەکایەی گۆڕانکارییە تەکنۆلۆژییەکان، بە تایبەتیی گۆڕانکاریی لە بواری تەکنۆلۆژیای پەیوەندیدا. ئەم تەکنۆلۆژیایە بۆ یەکەمینجار لە مێژووی ئێمەدا توانای قسەکردن و خۆنمایشکردن بە کەسەکانێکی زۆری ئەو کۆمەڵگایە دەبەخشن، کە پێشتر نەبینراو و نەناسراو بوون. دروستبوونی ژینگەیەکی دیگیتاڵی تەریب بە دنیای ناو واقیع. ئەمەش لە ئاستێک لە ئاستەکاندا دابەشکردنی ژیانی کەسەکان بەسەر دوو جیھاندا، کە ھەریەکێکیان لۆژیکێکی جیاواز بەڕێوەیان دەبات و زۆرجار لەناویاندا کەسەکان شتی جیاواز و ناکۆک بەیەک، دەڵێن و دەنووسن و ئەزمووندەکەن.   یەکێک لە دەرەنجامە کۆمەڵایەتیی و سیاسییە سەرەکییەکانی ئەو دۆخەی لەسەرەوە باسکرا، دروستبوونی شێوازی نوێ و ھەمەلایەنەی دابەشبوون و پارچەپارچەبوونی کۆمەڵایەتیی و سیاسیی و دینیی و ئەخلاقیی و ڕەمزییە.  لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا کە دەپرسێت ”ئایا ئێمە پێویستە لە دۆخێکی لەو بابەتەدا چی بکەین“؟ دەبێت سەرەتا لەو خاڵەوە دەستپێبکەین کە شتێک بەناوی ”ئێمە“ەوە لە ئێستای ئەو کۆمەڵگایەدا لەئارادا نییە. ”ئێمە“ وەک ھێز و پرۆژەیەکی مێژوویی ڕێکخراو. ”ئێمە“، ھیچ ”ئێمە“یەک پێدراوێکی کۆمەڵایەتیی و سیاسیی و فەرھەنگیی و دینیی نییە کە بە سروشتی بوونی ھەبێت و ئامادەبێت، بەڵکو یەکەیەکی کۆمەڵایەتییە دەبێت دروستبکرێت. ھاوکات مەرجیش نییە ھەموو ”ئێمە“یەک ئێمەیەکی مێژوویی چالاک و خاوەن خەونی گۆڕانکاریی بێت، یاخود توانا و وزە و خەونی دەسکاریکردنی جیھانی ھەبێت، یان لانیکەم ئەگەری دەسکاریکردنی جیھانی لەناوخۆیدا ھەڵگرتبێت. بە کورتییەکەی، لەناو ئەو دونیا تازەیەدا کە دروستبووە لە پەیوەندیدا بە پرۆژەی گۆڕانکارییەوە، دروستکردنی ئەو ”ئێمە“ مێژووییە پێداویستیی ژمارە یەکی ئەو دۆخە مێژووییە تایبەتەیە. ”ئێمە“یەک بتوانێت دەسکاریی ئەو واقیعە پارچەپارچە و کۆنترۆڵکراوە بکات، یان ئەو ئەگەری دەسکاریکردنەی تێدابێت. بەبێ ھەوڵدان بۆ دروستکردنی ئەو ”ئێمە“یە، ئەوەی دەمێنێتەوە شێوە جیاوازەکانی  ڕەشبینیی و نائومێدییە. ئەوەی دونیای ئێمە پێویستی پێیەتیی دروستبوونی دیدێک نییە بەرگریی لەوەبکات ھەرکەسە و بە تەنھا خۆی ڕزگاربکات، بەڵکو پێویستی بە ”ئێمە“یەکی مێژوویی خاوەن پرۆژە و توانای گۆڕانکارییە. گرەوی ھیچ ساتەوەختێکی مێژوویی لەوەدا نییە ھەر کەسێک بە تەنھا و بە شێوەیەکی شەخسیی خۆی ڕزگاربکات، بەڵکو لەوەدایە ھەوڵی دروستکردنی ئەو ”ئێمە“یەی تێدابێت کە بتوانێت وەک بکەرێکی مێژوویی کاربکات و کاریگەربێت.  تەنھا ئەو ”ئێمە“ مێژووییە وەڵامە بە نائومێدییە گەورەکان. 

شكاری: درەو   پوختە بۆ سێ ساڵ دەڕوات حکومەتی هەرێمی کوردستان نەیتوانیوە نەوتی سپی بەسەر هاوڵاتیان و خێزانیانی هەرێمی کوردستان دابەشبکات، کە ئەمەش گرفتی گەورەی بۆ بەشێک لە خەڵکی هەرێمی کوردستان دروست کردووە. تا دێت نرخی نەوتی سپی لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان ڕوو لە بەرزبوونەوە دەکات،  زۆرێک لە خێزانەکان توانای کڕینی ئەم پێداویستییە سەرەتاییەیان لەدەست داوە. لەم ڕاپۆرتەدا، ژمارەی خێزانەکانی هەرێمی کوردستان و بەشە نەوتی پێویستیان و توانای پاڵاوگە ناوخۆییەکانی هەرێم بۆ بەرهەمهێنانی نەوتی سپی و پاڵپشتییەکانی حکومەتی هەرێم بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆ دەخەینەڕوو، کە پوختەکەی بەم جۆرەیە؛ # ژمارەی خێزان لە هەرێمی کوردستان زیاتر لە (1 ملیۆن و 200) خێزانەو ساڵانە پێویستیان بە (240 ملیۆن و 200 هەزار) لیتر نەوتی سپی یە،  بۆ پڕکردنەوەی پیداویستییەکانیان ئەگەر تەنها (1) بەرمیلی (200) لیتری بەکاربەرن. # چوار پاڵاوگەی نەوتییەکەی هەرێم لە توانایاندایە ساڵانە (446 ملیۆن و 508 هەزار) لیتر نەوتی سپی بەرهەم بهێنن، ئەمەش نزیکەی دوو هێندەی پێداویستی ناوخۆیە. # پاڵپشتی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان بۆ پاڵاوگەکان ئەگەر تا کۆتایی ساڵ بە هەمان بڕو قەبارەی ئێستا بەردەوام بێت، ئەوا لە سەرجەم ساڵەکەدا، ئەو بڕە نەوتەی بەرهەم دەهێنرێت بریتی دەبێت؛ لە (44 میلۆن و 455 هەزار) لیتر نەوتی سپی و (19%)ی پێداویستی هەرێمی کوردستان دابین دەکات و بڕی (195 ملیۆن و 744 هەزار) لیتری کەمتر دەبێت لە پێداویستیی ماڵان. یەکەم؛ قەبارەی خێزان و پێداویستی نەوتی سپی لە هەرێمی کوردستان بەپێی دواین زانیارییەکانی دەستەی ئاماری هەرێم، کە لە شوباتی ساڵی (2021) بڵاوی کردووەتەوە، ژمارەی دانیشتوانی هەرێم و دابەشبونیان بەسەر پارێزگاکاندا بەم شێوەیە بووە؛  -    کۆی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم بریتی بووە لە (6 ملیۆن و 171 هەزار و 83) کەس. -    زۆرترین ژمارەی دانیشتوان لە سنوری پارێزگای هەولێر بوو کە ژمارەیان (2 ملیۆن و 254 هەزار و 422) کەس بووە. -    ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی بریتی بووە لە (2 ملیۆن و 152 هەزار و 595) کەس. پارێزگاى هەڵەبجەش ژمارەی دانیشتوانەکەی، گەیشتبووە (115 هەزار و455) کەس. واتە هەردوو پارێزگاکە پێکەوە ژمارەی دانیشتوانیان بریتی بووە؛ لە (2 ملیۆن و 268 هەزار و 50) کەس. -    دانیشتوانی پارێزگای دهۆکیش ژمارەکەی (1 ملیۆن و 648 هەزار و 611) کەس بووە. لە سەرەتای مانگی چواری ئەمساڵ "سیروان محەممەد - سەرۆکی دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان" لە لێدوانێکدا راگەیاندووە: "بەپێی رووپێوێک کە لە ساڵی 2017 ئەنجاممان دا، قەبارەی خێزان لە هەموو هەرێمی کوردستان رووی لە بچووکبوونەیە، بەجۆرێک، قەبارەی خێزان لە پارێزگای سلێمانی (واتە پارێزگای هەڵەبجەش دەگرێتەوە) لە (5.8) ەوە دابەزیوە بۆ (4.6). لە پارێزگای هەولێریش قەبارەی خێزان لە (6.4) ەوە دابەزیوە بۆ (5.1). هەروەها لە پارێزگای دهۆک قەبارەی خێزان لە (7) ەوە دابەزیوە بۆ (6.2). کەواتە بە هەمان ئەو پێودانگەی سەرەوە پێداویستی هەرێم و پارێزگاکان بۆ نەوتی سپی بەم جۆرەیە؛ -    ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای هەولێر (2 ملیۆن و 152 هەزار و 595) کەسە، ئەگەر دابەشی قەبارەی خێزانی بکەین کە (5.1) کەسە، ئەوا ژمارەی خێزان لە پارێزگاکە دەکاتە (442 هەزار و 44) خێزان، کە لە ساڵێکدا پێویستیان بە (442 هەزار و 44) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (88 ملیۆن و 408 هەزار و 706) لیتر (ئەگەر بەرمیلک یەکسان بێت بە (200) لیتر). -    ئەگەر ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە یەکسان بێت بە (2 ملیۆن و 268 هەزار و 50) کەس دابەشی قەبارەی خێزانی بکەین کە (4.6) کەسە، ئەوا ژمارەی خێزان لە هەردوو پارێزگاکە دەکاتە (493 هەزار و 54) خێزان، کە لە ساڵێکدا پێویستیان بە (493 هەزار و 54) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (98 ملیۆن و 610 هەزار و 870) لیتر. -    هەروەها ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای دهۆکیش (1 ملیۆن و 648 هەزار و 611) کەسە، ئەگەر دابەشی قەبارەی خێزانی بکەین لەو پارێزگایە کە (6.2) کەسە، ئەوا ژمارەی خێزان لە پارێزگاکە دەکاتە (265 هەزار و 905) خێزان، کە لە ساڵێکدا پێویستیان بە (265 هەزار و 905) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (53 ملیۆن و 181 هەزار) لیتر. -    بەم پێیەش ئەگەر ژمارەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان کە (6 ملیۆن و 171 هەزار و 83) کەسە دابەشی تێکڕای قەبارەی خێزانی بکەین کە (5.3) کەسە، ئەوا کۆی ژمارەی خێزان لە هەرێمی کوردستان بریتیە لە (1 ملیۆن و 201 هەزار و 3) خێزان. کەواتە بەلانی کەمەوە لە ساڵێکدا دانیشتوانی هەرێمی کوردستان پێویستان بە (1 ملیۆن و 201 هەزار و 3) بەرمیل نەوتی سپی هەیە کە بەرامبەرە بە (240 ملیۆن و 200 هەزار و 575) لیتر (ئەگەر بەرمیلک یەکسان بێت بە (200) لیتر) بۆ پڕکردنەوەی پیداویستییەکانیان بەتایبەت لە وەرزی زستان و سەرمادا.  لەم بارەیەوە بڕوانە؛ (خشتەی ژمارە (1))   دووەم؛ توانای پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بۆ بەرهەم هێنانی نەوتی سپی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەساڵی (2009)ەوە، دەستی کردووە بە پەرەدان بە پاڵاوگەی نەوت لە هەرێمی کوردستان، لە (28/8/2013) ڕایگەیاند؛ "بەپێی رێککەوتنێک کە لە ئەیلولی 2012 دا لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی عێراقدا ئەنجامدرا، هەرێمی کوردستان مافی بەدەستهێنانی 17% ی بەرهەمە پاڵێوراوەکانی عێراقی هەیە، لەگەڵ 17% ی نەوتی خاوی عێراق بۆ سوتەمەنی وێستگەکانی کارەبا. بەڵام حکومەتی فیدراڵی ئەم مافەی بەرهەمە پاڵێوراوەکان بە تەواوەتی دابین ناکات بۆ هەرێم". بۆیە لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە "لەپێناو بەدیهێنانی خواستی ناوخۆییمان و یارمەتیدان بۆ خزمەتکردنی پێویستیی ناوچەکانی تر، هەرێمی کوردستان گەشە بە کەرتی پاڵاوتن دەدات. لەگەڵ ئەنجامدانی وەبەرهێنانی زیاتردا، توانای پاڵاوتنی هەرێمی کوردستان". لە ئێستادا پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان ژمارەیان (4) پاڵاوگەی فەرمییە، پێکەوە ڕۆژانە توانای پاڵاوتنی (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاویان هەیە، بۆ بەرهەمهێنانی پێداویستییەکانی سوتەمەنی و وزە، ئەوانیش بریتین لە؛ 1.     پاڵاوگەی کار (کەڵەک یان کەورگۆسک) لە نزیک شاری هەولێر، لەلایەن کۆمپانیای (کار گروپ)ەوە بەڕێوە دەبرێت کە کۆمپانیایەکی ناوخۆییە، لە ئێستادا توانای بەرهەمهێنانی (110 هەزار) بەرمیلی هەیە لە رۆژێکدا، بەڵام هەموو توانای خۆی بەکارناهێنێت و ڕۆژانە (50 هەزار) بەرمیل نەوت دەپاڵێوێت. 2.    پاڵاوگەی بازیان؛ لە پارێزگای سلێمانی، پاڵاوگەکە لە سەرەتادا بۆ نەوتی خاوی کەرکوک دروستکرا بوو، بەڵام ئەو کۆمپانیا بیانیەی کە جێبەجێکردنی پرۆژەکەی  پێسپێردرا بوو نەیتوانی کارەکانی تەواو بکات دواتر پرۆژەکە درا بە کۆمپانیای (وزە پێترۆلیەم)ی کوردی سەر بە کۆمپانیای "قەیوان" لە کۆتایی (2009) دا بە سەرکەوتوویی جێبەجێکرا. ئەم پاڵاوگەیە یەکێکە لە پاڵاوگە گرنگەکان لە هەرێمی کوردستاندا، لە ڕۆژێکدا پاڵاوگەی بازیان (40) هەزار بەرمیل نەوت دەپاڵێوێت، چەندین بەرهەمی جیاواز لە نەوتی خاو بەرهەم دەهێنێت. 3.    پاڵاوگەی لاناز؛ یەکێکی دیکەیە لە پاڵاوگە گەورەکانی هەرێمی کوردستان و لە پارێزگای هەولێر و لە ساڵی (2008)ەوە دەست بە ئاست و تەکنیکێکی بەرز بونیاد نراوە،  بەپێی داتاکان لە ئێستادا ڕۆژانە توانای پاڵاوتنی (100 هەزار) بەرمیل نەوتی خاوی هەیە لە ڕۆژێکدا، بەڵام لە ئێستادا (30%) ئەو توانایە بەکاردەهێنێت و کە پاڵاوتنی (30 هەزار) بەرمیل نەوتە لە ڕۆژێکدا و چەندین بەرهەمی جیاوازی نەوت بەرهەم بهێنێت.  4.    پاڵاوگه‌ی تاوکێ؛ لە کێڵگەی تاوکێ لە پارێزگای دهۆک، کۆمپانیای DNO ی نەرویجی خاوەنی پاڵاوگەیەکی بچووکە کە نەوتی خاو ئامادە دەکات لەپێناو دەستکەوتنی خەسڵەتی هەناردەکردندا، لە ئێستادا توانای بەرهەمهێنانی (6 هەزار) بەرمیلی هەیە لە رۆژێکدا. بەڵام لێرەدا دەبێت ئاماژە بەوە بدەین کە ئەو نەوتە خاوەی پاڵاوگەکانی هەرێمی کوردستان دەیپاڵێون بڕێکی کەمی نەوتی سپی و بڕەکانی تری بریتییە لە بەرهەمەکانی دیکەی نەوت، وەک لە خشتەی ژمارە (2) بەشێوەیەکی ڕێژەیی _واتە دەکرێت بەپێی جۆری نەوتەکە گۆڕانکاری لە بەرهەمەکان ڕووبدات_ ڕوونکراوەتەوە.  کەواتە سەرجەم پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێم کە (4) پاڵاوگەن، ئەگەر بە سەرجەم توانای خۆیانەوە کاربکەن و ڕۆژانە (256 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو پاڵاوتە بکەن، ئەوا لە ساڵێکدا دەتوانن بڕی (93 ملیۆن و 440 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو بپاڵێون _ئەگەر بەرمیلێک نەوتی خاو بریتی بێت لە (159) لیتر وەک لە ستانداردی جیهاندا دەستنیشان کراوە_ ئەوا لە ساڵەکەدا پاڵاوگەکان توانای پاوڵاتنی (14 ملیار و 856 ملیۆن و 960 هەزار) لیتر نەوتی خاویان دەبێت، لەو بڕەش ئەگەر (3.14%)ی بەرهەمەکەیان بریتی بێت لە نەوتی سپی ماڵان، ئەوا دەریدەخات کە دەتوانن بڕی (446 ملیۆن و 508 هەزار و 544) لیتر نەوتی سپی بەرهەم بهێنن (بڕوانە خشتەی ژمارە (3)) کە نزیکەی دوو هێندەی پێداویستی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانە لە ساڵێکدا. (وەک لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا (240 ملیۆن و 200 هەزار و 575) لیتر نەوتی سپی پێداوستی هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستانە). سێیەم؛ پاڵپشتی حکومەتی هەرێم لە پاڵاوگە نەوتییەکان بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ  بەپێی دواین ڕاپۆرتی دیلۆیت بۆ وردبینی نەوتی هەرێم کە لە مانگی (تەموزی 2022) بڵاوی کردەوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ماوەی (1ی کانونی دووەمی 2022 تا 31ی ئازاری 2022)، واتە لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا تەنها بڕی (2 ملیۆن و 226 هەزار و 83) بەرمیل نەوتی خاوی ڕادەستی پاڵاوگە نەوتییەکان کردووە بۆ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان. ئەم پاڵپشتییەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ئەگەر تا کۆتایی ساڵ بە هەمان بڕو قەبارە بەردەوام بێت ئەوا لە سەرجەم ساڵەکەدا، پاڵپشتییەکە دەگاتە (8 ملیۆن و 904 هەزار و 332) بەرمیل نەوتی خاو، خۆ ئەگەر هەر بەرمیلێکی نەوتی خاو بریتی بێت لە (159) لیتر بەپێی ستانداردی جیهانی _وەک پێشتریش ئاماژەمان پێدا_ ئەوا پاڵپشتییەکە بە لیتر دەکات (1 ملیار و 415 ملیۆن و 788 هەزار 788)، لەو بڕەش ئەگەر (3.14%)ی لە پاڵاوگەکان نەوتی سپی لێ بەرهەم بهێنرێت، ئەوا تەنها بڕی (44 میلۆن و 455 هەزار 768) لیتری دەمێنێتەوە بۆ پڕکردنەوەی سەرجەم پێداویستییەکانی ناوخۆ (بڕوانە خشتەی ژمارە (4)) بەم پێیەش بەپێی پاڵپشتییەکانی ئێستای حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئەو بڕە نەوتەی بەرهەم دەهێنرێت (19%)ی پێداویستی هەرێمی کوردستان دابین دەکات و بڕی (195 ملیۆن و 744 هەزار و 808) لیتری کەمترە لە پێداویستییەکانی ناوخۆ، ئەگەر تەنها بۆ پێداویستی ماڵان بەکاربهێنرێت و هەر ماڵیک (200) لیتر نەوتی سپی پێ بدرێت. سەرچاوەکان -    دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان، ڕاپۆرتی شیکاريی دانیشتوانى هەرێمى كوردستان – عێراق، شوباتی 2021؛  https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/kurdistan-population-analysis-report-kurdish-v6-final-corrected-29052022.pdf -    دیلۆیت، بەرهەمی نەوت و هەناردە و بەکاربردن و داهات لە ماوەی ١ی کانونی دووەمی ٢٠٢٢ تاکو ٣١ی ئاداری ٢٠٢٢ (وەرزی یەکەم)، تەموزی 2022؛ https://govkrd.b-cdn.net/Government%20Open%20Data/Deloitte%20Reports/Deloitte%20Reports%202022/RCOG%20Q1%202022%20Report%20on%20Oil%20and%20Gas%20review.pdf -    ڕاپۆرتی درەو میدیا، پاڵاوگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان، 28/2/2022؛ https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=9777 -    ئاسۆ فیشەگی، دەستەی ئامار: ژمارەی لەدایکبوون لە هەرێمی کوردستان لە کەمبوونەوەدایە، 1/4/2022؛ https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/0104202221

راپۆرت: درەو پەرلەمانی كوردستان تەمەنی (30) ساڵە، لەم تەمەنەدا بەهۆكاری شەڕی ناوخۆ‌و ناكۆكی نێوان پارتی‌و یەكێتییەوە پەرلەمان (7) جار تەمەنی خۆی درێژكردوەتەوە‌و ئێستا دەیەوێت بۆ جاری (هەشتەم) درێژكردنەوە بكات، هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان كەی بەڕێوەدەچێت ؟ پەرلەمان بۆ ماوەی چەند مانگ تەمەنی خۆی درێژدەكاتەوە‌و سیناریۆكانی درێژكردنەوە چۆنن ؟ وردەكاری زیاتر لەم راپۆرتەدا.  سێ كۆبونەوەی بێ ئەنجام  لەماوەی سێ مانگی رابردوودا، كەسی یەكەمی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بۆ گفتوگۆ لەسەر هەڵبژاردن سێ كۆبونەوەیان كردووە:  •    كۆبونەوەی یەكەم: رۆژی 26ی ئایاردا لە بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكان لە هەولێر بەسەرپەرەشتی خاتوو (جینین پلاسخار) نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق بەڕێوەچوو، لایەنەكان نەگەیشتنە رێككەوتن.  •    كۆبونەوەی دووەم: رۆژی 9ی حوزەیران لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێم لە هەولێر بەڕێوەچوو، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێم سەرپەرەشتی كرد‌و خاتوو پلاسخارت ئامادە بوو، جارێكی تر لایەنەكان لەسەر چۆنیەتی‌و وادەی بەڕێوەنی هەڵبژاردن نەگەیشتنە رێككەوتن، بەپێی زانیارییەكانی (درەو)، لەم كۆبونەوەدا نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان داوایكردووە بەر لە جەژنی (نەورۆز)ی داهاتوو بەدیاریكراوی لە رۆژی (4ی ئازار)دا هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان بەڕێوەبچێت، لەم كۆبونەوەیەدا بڕیاردرا لیژنەیەك لە سەرۆكایەتی هەرێم بە سەرپەرەشتی (مستەفا سەید قادر) دروست بكرێت بۆ لێكنزیككردنەوەی بۆچونی لایەنەكان لەبارەی هەڵبژاردن‌و لە رۆژی 1ی تەموزدا لیژنەكە راپۆرتی خۆی بۆ سەرۆكایەتی هەرێم بگەڕێنێتەوە، لیژنەكەی مستەفا سەید قادر چەند كۆبونەوەیەكی لەگەڵ بەرپرسی ژوری دەزگاو ژوری هەڵبژاردنی لایەنەكان كرد، بەڵام نەیتوانی بیانگەیەنێتە رێككەوتن.  •    كۆبونەوەی سێیەم: رۆژی 10ی ئاب جارێكی تر كەسی یەكەمی حزبە سیاسییەكان بەئامادەبوونی نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان‌و بە سەرپەرەشتی نێچیرڤان بارزانی كۆبونەوە، ئەم كۆبونەوەیە ئاڵۆزی تێیدا دروستبوو، بافڵ  تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی لەبەرچاوی نوێنەرەكەی نەتەوە یەكگرتووەكان وتی: دوای گەڕانەوەی لەسەردانێكدا بۆلای بارزانی لە پیرمام، رۆژی 4ی ئاب كەسێكی "جاش" بەقەناس چاودێری كردووە‌و هەوڵیداوە تەقە لە فڕۆكەكەی بكات، هەروەها باسی لە دۆخی خراپی دارایی سلێمانی كرد، ئەمە كەشوهەوای كۆبونەوەكەی ئاڵۆز كرد‌و كەسی یەكەمی لایەنەكان بەبێ رێككەوتن لەسەر هەڵبژاردن كۆبونەوەكەیان بەجێهێشت، ئەم كۆبونەوەیە خاتوو پلاسخارتی نیگەران كرد‌و وتی" من جارێكی تر بەشداری كۆبونەوەكانتان ناكەم"، بۆ راگرتنی دڵی خاتوونی نوێنەر، نێچیرڤان بارزانی بەڵێنی پێدا كۆبونەوەی مانگی ئەیلول (واتە ئەم مانگە) رێككەوتنی كۆتایی لەنێوان لایەنەكاندا بكرێت لەبارەی هەڵبژاردنەوە.  لەم سێ كۆبونەوەیەدا مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی بەشداری نەكرد‌و لەبری خۆی نوێنەری نارد، شاسوار عەبدولواحید سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێش بەشداری هیچ كۆبونەوەیەكی نەكرد‌و تەنیا بۆ كۆبونەوەی یەكەم نوێنەری خۆی نارد.  كۆبونەوەی چوارەم‌و رێككەوتن  بڕیارە لە هەفتەی داهاتوودا بۆ كۆتا جار كەسی یەكەمی لایەنە سیاسییەكان لە بارەگای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان كۆببنەوە بۆ بڕیاردان لەسەر دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان.  نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بەڵێنی بە خاتوو (جینین پلاسخارت)داوە ئەمە دوا كۆبونەوە بێت‌و بڕیاری كۆتایی لەبارەی هەڵبژاردنەوە بدەن. بەگشتی لایەنە سیاسییەكانی هەرێم لەبارەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانەوە دابەشبوون بەسەر دوو بەرەی ناكۆكدا، پارتی‌و یەكێتی وەكو دوو هێزی باڵادەستیی سەرەكی پێكەوە نین‌و هەریەكەیان سەركردایەتیی بەرەیەكی ناكۆكییەكە دەكەن، پارتی بەزۆرینەی پەرلەمانیی لەتوانایدا بوو بەبێ لایەنەكانی تر یاسای هەڵبژاردن بەوشێوەیە تێپەڕێنێت كە خۆی دەیەوێت، بەڵام ئەمەی نەكرد، چونكە زانی بەبێ رەزامەندی یەكێتی وەكو دەسەڵاتداری ناوچەی سلێمانی هەڵبژاردن بەڕێوەناچێت، بۆیە بابەتەكە بۆ دانوستان‌و رێككەوتن بەجێهێڵدرا.  كرۆكی ناكۆكی لەبارەی هەڵبژاردن لەنێوان لایەنەكان پەیوەندی بە (چۆنیەتی كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و پشكی لایەنەكان لە كۆمسیۆن)‌و (هەمواری یاسای هەڵبژاردن)ەوە هەیە، لەناو هەمواری یاسای هەڵبژاردندا سێ بابەت ناكۆكی سەرەكی لەسەرە كە بریتین لە بابەتەكانی (بازنەكانی هەڵبژاردن)‌و (تۆماری دەنگدەران)‌و (كورسی كۆتای پێكهاتەكان)، بەڵام زیاتر ناكۆكییەكە لەسەر شێوازی هەڵبژاردن چڕبوەتەوە، بەرەیەك داوا دەكات شێوازی هەڵبژاردن وەكو هەڵبژاردنەكانی پێشوو بمێنێتەوە‌و كوردستان (یەك بازنەی) هەڵبژاردن بێت، بەرەكەی تر داوا دەكەن هاوشێوەی دواین هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق سیستەمی هەڵبژاردن بكرێت بە (فرە بازنە)‌و هەر پارێزگایەكی كوردستان بازنەیەكی هەڵبژاردن بێت.  •    بەرەی یەكەم: ئەم بەرەیە پێكدێت لە (یەكێتی+ كۆمەڵی دادگەریی+ یەكگرتووی ئیسلامی+ نەوەی نوێ+ سێ پەرلەمانتاری گۆڕان‌+ چەند پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ)، ئەم بەرەیە مانگی ئازاری ئەمساڵ پرۆژەیەكیان پێشكەشی سەرۆكایەتی پەرلەمان كردو داوادەكەن هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەی "فرە بازنە" بەڕێوەبچێت، واتە هەر پارێزگایەك بازنەیەكی هەڵبژاردن  بێت‌و هەرێمی كوردستان بكرێت بە چوار بازنە، هەروەها كورسی كۆتاكان دابەشبكرێت بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا، ئەم بەرەیە پێیوایە پارتی بە سودوەرگرتن لە شێوازی یەك بازنەیی هەڵبژاردن توانیویەتی زۆرینەی پەرلەمانیی مسۆگەر بكات‌و لەرێگەی گۆڕینی شێوازی هەڵبژاردنەوە دەتوانرێت ئەو  زۆرینەیەی لێ وەربگیرێتەوە كە لە خولی پێنجەمدا دروستی كردووە. ئەم بەرەیە لەكۆی (111) كورسی پەرلەمانی كوردستان خاوەنی (53) كورسی پەرلەمانن، زۆرینەی رەها لە پەرلەمانی كوردستان بۆ تێپەڕاندنی بڕیارو یاسا هەستیارەكان بە پشتیوانی دەنگیی (56) پەرلەمانتار پێكدێت، واتە ئەم بەرەیە لەڕووی زۆرینەوە توانایان نەبوو بەبێ پارتی‌و بەرەكەی تر بۆچونەكانی خۆیان بەیاسایی تێپەرێنن.   •    بەرەی دووەم: ئەم بەرەیە پێكدێت لە (پارتی+ 11 كورسی كۆتاكان+ پارتی سۆشیال دیموكرات+ حزبی شیوعی+ حزبی زەحمەتكێشان)، ئەم بەرەیە داوا دەكات هاوشێوەی هەڵبژاردنەكانی پێشتری كوردستان شێوازی هەڵبژاردن (یەك بازنە) بێت، ئەم بەرەیە بە تێكڕا ئێستا لەكۆی (111) كورسی پەرلەمان خاوەنی (58) كورسییە‌و پارتی بەتەنیا خۆی (45) كورسی هەیە. پارتی لەرێگەی شێوازی (یەك بازنەیی)ەوە دەیەوێت لە خولی شەشەمی پەرلەمانیشدا زۆرینەی بەدەستەوە بێت، لایەنەكانی تریش كە  ژمارەی دەنگدەرانیان سنوردارە، ترسیان هەیە بەهۆی شێوازی فرەبازنەییەوە دەنگەكانیان دابەش ببێت‌و نەتوانن كاندیدی خۆیان بۆ پەرلەمان سەربخەن. بەمدواییانە پەیوەندی نێوان بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی‌و مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی گەرموگوڕی بەخۆوە دەبینێت، چەندجارێك یەكتریان بینیوە‌و لەرێگەی نوێنەریشەوە پەیامیان بۆ یەكتر ناردووە، چەند رۆژی رابردوو بافڵ تاڵەبانی لەكۆبونەوەی سەركردایەتی حزبەكەیدا باسی لەوەكردووە لەگەڵ بارزانی هەنگاوی باشیان ناوە بۆ چارەسەری كێشەكان.  سەرچاوە نافەرمییەكان باسلەوە دەكەن، بارزانی‌و بافڵ تاڵەبانی گەیشتونەتە رێككەوتن لەسەر یاسای هەڵبژاردن‌و پۆستی سەرۆك كۆمارو پرسی دەستوری هەرێم، ئەگەر ئەمە راست بێت‌و رێككەوتنی كۆتایی كرابێت، پارتی‌و یەكێتی بەبێ گوێدانە هاوپەیمانەكانیان بەوشێوەیە یاسای هەڵبژاردن تێدەپەڕێنن كە خۆیان رێككەوتنیان لەسەر كردووە.  پەرلەمان بۆ خۆی درێژ دەكاتەوە  نێچیرڤان بارزانی وەكو سەرۆكی هەرێم رۆژی 1ی ئۆكتۆبەری ئەمساڵی وەكو وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان دیاریكرد، بەڵام بەهۆی ناكۆكی لایەنە سیاسییەكان بەدیاریكراویش پارتی‌و یەكێتی لەسەر چۆنیەتی هەمواری یاسای هەڵبژاردن‌و كاراكردنەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردن‌و راپرسی، نەتوانرا لەوادەی دیاریكراودا هەڵبژاردن سازبدرێت.  ئێستا كە لەژێر فشارەكانی ناوخۆو دەرەوەدا پارتی‌و یەكێتی نزیكبونەتەوە لەرێككەوتن لەبارەی هەڵبژاردنەوە، بەپێی بەدواداچوونەكانی (درەو)، بڕیارە هەڵبژاردن بۆ مانگی ئازاری ساڵی داهاتوو دوابخرێت، چونكە بۆ ئامادەكاریكردن بۆ پرۆسەكە كۆمسیۆنی هەڵبژاردن لانی كەم پێویستی بە ماوەی (6) مانگ هەیە، ئەگەریش هەیە هەڵبژاردنەكە بۆ ماوەی ساڵێك دوابخرێت. لەحاڵەتی دواخستنی وادەی هەڵبژاردن بۆ ئازاری داهاتوو، پەرلەمانی كوردستان هیچ رێگایەكی لەبەردەمدا نامێنێت‌و بۆ ئەوەی نەكەوێتە بۆشایی یاساییەوە ناچارە تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە.  پەرلەمان چەندێك تەمەنی خۆی درێژ دەكاتەوە ؟ هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كورستان واتە ئەو خولی ئێستای پەرلەمان لە رۆژی 30ی ئەیلولی 2018 بەڕێوەچوو، بەڵام رۆژی 6ی تشرینی دووەمی 2018 پەرلەمان سوێندی یاسایی خواردو بە فەرمی دەستبەكاربوو، هەر خولێكی پەرلەمانی كوردستان بۆ چوار ساڵە،  واتە رۆژی 6ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ تەمەنی یاسایی خولی ئێستای پەرلەمان كۆتایی دێت.  ئەگەر هەڵبژاردنی خولی شەشەم بۆ مانگی ئازاری ساڵی داهاتوو دوابخرێت، ئەوا پەرلەمانی كوردستان دەبێت لەدوای 6ی تشرینی دووەمی ئەمساڵەوە بۆ (یەك وەرز)ی یاسادانان تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە، هەر وەرزێكی یاسادانان ماوەكەی چوار مانگە لەگەڵ دوو مانگ پشوو.  ئەگەر هەڵبژاردن بۆ ماوەی ساڵێك دوابخرێت، ئەوا پەرلەمان ناچارە بۆ ماوەی (2) وەرزی یاسادانان تەمەنی خۆی درێژبكاتەوە.  پەرلەمان‌و درێژكردنەوە پەرلەمانی كوردستان ئێستا تەمەنی دەبێت بە (30 ساڵ)، لەم تەمەنەدا پەرلەمان (7) جار بەهۆكاری شەڕی ناوخۆیی‌و ناكۆكی سیاسی پارتی‌و یەكێتییەوە تەمەنی خۆی درێژكردوەتەوە‌و ئێستا ئامادەكاری بۆ درێژكردنەوەی (هەشتەم) دەكات.  تەنیا خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستان (4) جار پەرلەمان تەمەنی خۆی درێژكردوەتەوە.  •    یەكەم درێژكردنەوە: یەكەم درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان لە سەردەمی شەڕی ناوخۆدا بوو، بە بڕیاری ژمارە (1)و بەواژۆی (جەوهەر نامیق سالم) سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان، لە رۆژی 27/5/1995، تەمەنی پەرلەمانی كوردستان درێژكرایەوە (ئەوكات پەرلەمانی كوردستان ناوی ئەنجومەنی نیشتمانی بوو).  لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە:  -    خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق یەك ساڵ درێژ دەكرێتەوە لە بەرواری (4/6/1995)ەوە. * دووەم درێژكردنەوە: لە كۆبونەوەی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان لە رۆژی 3/6/1996 بە واژۆی (نەژاد ئەحمەد عەزیز ئاغا) لە جیاتی سەرۆكی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بۆ ماوەی (3) مانگ تەمەنی ئەنجومەنی نیشتمانی درێژكراوەتەوەو لەمادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: - خولی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان لە رۆژی 4/6/1996ەوە بۆ ماوەی (3) مانگ درێژ دەكرێتەوەو قابیلی درێژكردنەوەی دیكەشە. * سێیەم درێژكردنەوە: مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ (3) رۆژ دوای رووداوەكانی 31ی ئابی 1996، پەرلەمانی كوردستان بە واژۆی (جەوهەر نامیق سالم) بەبڕیاری ژمارە (2) لە رۆژی 3/9/1996 تەمەنی پەرلەمانی بۆ ماوەی (2) ساڵ درێژكردەوە، لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: - دەوری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستانی عێراق تاكو 4/6/1998 درێژ دەكرێتەوە. * چوارەم درێژكردنەوە: ئەمجارە تەمەنی پەرلەمانی كوردستان بۆ ماوەیەكی نادیار تا ئەنجامدانی هەڵبژاردن درێژكرایەوە، پەرلەمان بە بڕیاری ژمارە (9) لە رۆژی 15/4/1998 كە واژۆی (جەوهەر نامیق سالم)ی لەسەرە تەمەنی  خۆی درێژكردەوە تا ئەوكاتەی هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت‌و لە مادەی یەكەمی پڕیارەكەدا هاتووە: - ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان لەكاردا دەبێت تا هەڵبژاردنی تازەو بەستنی یەكەم دانیشتنی خۆی. لەدوای پرۆسەی ئاشتی، یەكێتی‌و پارتی رێككەوتن لەسەر ئەوەی سەرۆكی پەرلەمان‌و جێگرەكەی بە دەوری دەبێت‌و ناوی خولی پەرلەمانی كوردستانیشان نا خولی گواستنەوە، هەر لەوكاتەشەوە ناوی (ئەنجومەنی نیشتمانی) گۆڕدرا بە (پەرلەمانی كوردستان). ئەنجومەنی نیشتمانی كوردستان بە سەرۆكایەتی (د. رۆژ نوری شاوەیس) بەبڕیاری ژمارە (21) لە 15/10/2002 بڕیاریدا: - ماوەی ئیشوكاری ئەنجومەنی نیشتمانی سەرەتا لە 4/10/2002ەوە تا هەڵبژاردنی خولی دووەمی ئەنجومەن دانیشتنی یەكەمی بەناوی (خولی گواستنەوە) دەبێت. - سەرۆك و جێگر پلە یان مەنسەبیان دەگۆڕنەوە ئەم ئاڵوگۆڕە بەم شێوەیە بەردەوام دەبێت تاكاتی هەڵبژاردنی خولی دووەم. • پێنجەم درێژكردنەوە: لە رۆژی 13/5/2009 پەرلەمانی كوردستان لە خولی دووەمدا تەمەنی خۆی درێژكردەوە لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: خولی دووەمی پەرلەمانی كوردستان لە 4/6/2009 كۆتایی پێدێت بەردەوام دەبێت و پەرلەمان دەمێنێتەوە تاكو هەڵبژاردنی پەرلەمانێكی نوێ •    شەشەم درێژكردنەوە: پەرلەمانی كوردستان لە خولی سێیەمداو لە دانیشتنی رۆژی 30/6/2013 خولی هەڵبژاردنی بۆ ماوەی نزیكەی (3) مانگ درێژكردەوە، لە مادەی یەكەمی دانیشتنەكەدا هاتووە: -    خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كە لە 20/8/2013 تەواو دەبێت بەردەوام دەبێت و پەرلەمان تا 1/11/2013 لەسەر كاری خۆی دەمێنێت و هەڵبژاردن لە 21/9/2013 ئەنجام دەدرێت. •    حەوتەم درێژكردنەوە: پەرلەمانی كوردستان لە دانیشتنی خۆیدا لە 24/10/2017 تەمەنی خۆی بۆ ماوەی یەك ساڵ درێژكردەوە، لە مادەی یەكەمی بڕیارەكەدا هاتووە: خولی هەڵبژاردنی چوارەمی پەرەلمانی كوردستان دوو خولی گرێدانی تر لەكاردا دەبێت لە بەرواری 6/11/2017 ەوە.      

(درەو)- رۆیتەرز راپۆرت: روینا ئیدواردز ئەو كۆمپانیا نەوتییانەی كە لە هەرێمی كوردستانی عێراق كاردەكەن داوایان لە ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كردووە یارمەتیدەر بێت لە كەمكردنەوەی گرژییەكانی نێوان حكومەتی ناوەندی عێراق‌و ناوچەی خۆبەڕێوەبەری، ئەمە بەگوێرەی قسەی سێ سەرچاوە‌و نامەیەك كە (رۆیتەرز) بینیویەتی.  سەرچاوەكان رایانگەیاند، ئەو بابەتە پێویستی بە دەستوەردان هەیە بەمەبەستی گەرەنتیكردنی بەردەوامبوونی رۆیشتنی نەوتی باكوری عێراق بۆ توركیا، ئەمەش بۆ ئەوەی ئەنكەرە ناچار نەبێت هاوردەی نەوتی خۆی لە ئێران‌و روسیاوە زیاتر بكات. وتیان"ئابوری هەرێمی كوردستان روبەڕووی داڕمان دەبێتەوە، ئەگەر داهاتی نەوت لەدەستبدات". مانگی شوبات بارودۆخەكە ئاڵۆز بوو، ئەمەش كاتێك كە دادگای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا بەوەی ئەو یاسایەی كە كەرتی نەوت لە هەرێمی كوردستان رێكدەخات، یاسایەكی نادەستورییە.  حكومەتی فیدراڵی كە دەمێك بوو دژی ئەوە بوو هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی سەربەخۆ نەوت هەناردە بكات، لەدوای ئەو بڕیارەوە  هەوڵەكانی چڕكردەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی داهاتی هەناردەی نەوت لە هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستانەوە.  بەر لە دەرچوونی بڕیارەكەش، بەگوێرەی نوسراوێك كە (رۆیتەرز) بینیویەتی، كۆمپانیای (HKN)ی بواری وزە كە بارەگاكەی لە داڵاسە، لەمانگی كانونی دووەمدا نامەیەكی بۆ باڵیۆزەكانی ئەمریكا لە بەغدادو ئەنكەرە نوسیوە‌و داوای نێوەندگیرییان لێدەكات لەبارەی دۆسیەیەكی ترەوە كە مێژووەكەی بۆ ساڵی 2014 دەگەڕێتەوە‌و پەیوەندیدارە بە هێڵی بۆری نێوان عێراق‌و توركیا.  بەغداد؛ توركیا تۆمەتبار دەكات بەوەی رێككەوتنی تایبەت هێڵەكەی پێشێلكردووە كاتێك رێگەی داوە بەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان بە بۆرییەكەدا بۆ بەندەری جەیهانی توركیا بڕوات، ئەمە بەكارێكی نایاسایی ئەژماردەكات.  وەزارەتی وزەی توركیا ئامادە نەبوو لەمبارەیەوە قسە بكات.  دواین دانیشتنی تایبەت بەم دۆسیەیە لە پاریس لەمانگی تەموزدا بەڕێوەچوو، ژوری بازرگانی نێودەوڵەتی لەچەند مانگی داهاتوودا بڕیاری كۆتایی خۆی لەبارەی ئەم دۆسیەیە دەردەكات، ئەمە بەپێی قسەی وەزارەتی نەوت عێراق.  هێشتا روون نییە ئەو هەنگاوانە چین كە توركیا دەیگرێتەبەر ئەگەر حوكمەكە لەبەرژەوەندی عێراق دەربچێت، كە ئەمەش بەگوێرەی قسەی سێ سەرچاوە كە بەشێوەیەكی راستەوخۆ ئاگاداری بابەتەكەن، شتێكی پێشبینیكراوە. بەپێی وتەی نوێنەری كۆمپانیایەك كە قسەی بۆ (رۆیتەرز) كردووە‌و داوایكردووە ناوەكەی بڵاونەكرێتەوە، لانی كەم كۆمپانیایەكی تری بواری نەوت لەسەر ئاستی باڵا پەیوەندی كردووە بەچوار حكومەتی پەیوەندیدارەوە بەشێوەی راستەوخۆ‌و ناڕاستەوخۆ، بەمەستی هاندانیان بۆ دەستوەردان.  كۆمپانیاكانی تر كە لە كوردستانی عێراق كاردەكەن لەنمونەی (جینێڵ ئینێرژی- شیفرۆن) ئامادە نەبوون قسە لەبارەی دۆسیەی ناوبژیوانییەكە بكەن، هەردوو كۆمپانیای (DNO)‌و (گڵف كیستۆن)یش تائێستا وەڵامی داواكارییەكانیان بۆ ئەم بەدواداچونە نەداوەتەوە.  سەرچاوەكان لە مەترسیدان بەپێی نامەكەی (HKN) بۆ نوێنەرەكانی ئەمریكا، هەرجۆرە راوەستانێكی هەناردەی نەوت بە بۆری نێوان عێراق‌و توركیا دەكرێت سەربكێشێت بۆ داڕمانی ئابوری كوردستان‌و هاندانی توركیا بۆ ئەوەی نەوتی خاوی زیاتر لە ئێران‌و روسیا بەدەستبهێنێت. وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی كوردستان‌و وەزارەتی نەوت لە بەغداد هیچ یەكێكیان وەڵامی داواكارییان بۆ قسەكردن لەسەر ئەم بابەتە نەدایەوە. عێراق بەتەواوەتی سودی لە بەرزبونەوەی نرخی نەوت نەبینیوە كە دوای هێرشی روسیاوە بۆسەر ئۆكرانیا لەمانگی شوباندا، بەرزترین ئاستی لەماوەی 14 ساڵدا بەخۆوە بینی‌و هێشتا نزیكەی (100) دۆلارە بۆ هەر بەرمیلێك.  هێڵی بۆری نێوان عێراق‌و توركیا توانای هەناردەكردنی (900 هەزار) بەرمیل نەوتی هەیە لە رۆژێكدا لەلایەن كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق‌و حكومەتی كوردستانی عێراقەوە، ئەم بڕە رێژەی نزیكەی (1%)ی تێكڕای خواستی رۆژانەی جیهانی بۆ نەوت پێكدەهێنێت. بەڵام ئێستا بۆرییەكە (500 هەزار) بەرمیل نەوتی كێڵگەكانی باكوری عێراق دەگوازێتەوە، بۆیە ئەگەر وەبەرهێنانی نوێ نەبێت توشی كێشە دەبێت لە زیادكردنی ئاستی هەناردەكردندا.  شیكەرەوەكان پێشبینی دەكەن ئەگەر بارودۆخەكە باش نەبێت كۆمپانیاكان لە كوردستان بكشێنەوە، بەشێوەیەكی كردەیی زۆرێك لە كۆمپانیا بیانییەكان بایەخیان بۆ ناوچەكە نەماوە.   ئەم كۆمپانیایانە لەسەردەمی سەددام حسێنی سەرۆكی پێشوودا بە كوردستان ناسێندران، ئەوەش كاتێك بوو كە وەكو سەقامگیرترین‌و ئارامترین شوێن بە بەراورد هەموو شوێنەكانی تری عێراق تەماشای ناوچەكە دەكرا. لەگەڵ تێكچوونی دۆخی ئەمنی، ئەو ژمارە كەمەی كۆمپانیاكان كە مابونەوە‌و زۆربەیان كۆمپانیای بچوك‌و مامناوەند بوون، بەدوای رۆڵی ئەمریكادا دەگەڕان بۆ یارمەتیدانیان‌و رێگریكردن لەو هێرشانەی دەكرانەسەر ژێرخانی وزە‌و باشكردنی دۆخی ئەمنیی بەشێوەیەكی گشتیی.  بەپێی قسەی ئەو سەرچاوانەی كە بەشێوەیەكی راستەوخۆ ئاگادارن، كۆمپانیاكان پشتیوانی ئەو نامەیان كردووە كە لە مانگی ئابدا ژمارەیەك لە ئەندامانی كۆنگرێس بۆ ئەنتۆنی بلینكنی وەزیری دەرەوەی ئەمریكایان ناردووە، لەبەر هەستیاری بابەتەكە سەرچاوەكان داوایانكرد ناویان ئاشكرا نەكرێت.  لەنامەكاندا داوا كراوە لەسەر ئاستێكی باڵا لەنێوان هەولێرو بەغداد راوێژبكرێت بەمەبەستی پاراستنی سەقامگیری كوردستان‌و رێگریكردن لە دەستوەردانی ئێران لە عێراقدا.  كەمبونەوەی بایەخی ئەمریكا نید پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رۆژی 16ی ئاب رایگەیاند، ناكۆكییەكانی نێوان بەغدادو هەولێر پەیوەندی بەخۆیانەوە هەیە، بەڵام دەكرێت ئەمریكا هانی دیالۆگ بدات.  مانگی تەموز، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كۆمپانیای راوێژكاری یاسایی ئەمریكیی (فنسۆن ئەند ئیلكنز) كە لە بەغداد نوێنەرایەتی وەزارەتی نەوتی عێراق دەكات بانگهێشت كرد بۆ ئەوەی لە واشنتۆن رونكردنەوە بدات لەبارەی ناكۆكی نێوان عێراق‌و توركیا سەبارەت بە هێڵی بۆری نەوتەكە.  بەگوێرەی قسەی سەرچاوە ئاگادارەكان، پێدەچێت كۆمپانیاكە دوو رونكردنەوەی تر بدات لە بەغدادو واشنتۆن.  جیمیس لوفیتس بەشدار لە (فنسۆن ئەند ئیلكنز) وتی:" بەدڵنیایی بەغداد پێشوازی دەكات لەهەر  قسەیەكی ئەمریكا بۆ سەركردایەتی كوردستانی عێراق لەبارەی ئەوەی پابەند بن بە رێوشوێنە دەستورییەكانی عێراقەوە كە پەیوەندیداربێت بە كەرتی نەوتەوە لە عێراق".  وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا خۆی پاراست لە هەرجۆرە لێدوانێك، بەڵام پسپۆڕانی كەرتەكە پێشبینی ناكەن ئەمریكا هیچ دەستوەردانێك بكات‌و ئەگەر دەستوەردانیش بكات بەدوری دەزانن هیچ سودێكی هەبێت.  رەعد قادری ئەندامی گروپی ئۆراسیا بۆ وزەو كەشوهەوا وتی:" لەماوەی یەك دەیەی رابردوودا ئەمریكا دەستی لە عێراق كێشاوەتەوە. هەر جۆرە فشارێك لە واشنتۆنەوە یان هەر وڵاتێكی ترەوە ناكۆكییەكانی نێوان بەغدادو كورد چارەسەر ناكات". مانگی ئاب بەرپرسێكی كورد بە (رۆیتەرز)ی راگەیاند، حكومەتی كوردستان داوای لە ئەمریكا كردووە پشتیوانی تواناكانی بكات لەبواری بەرگریدا، بەڵام ئەوان وتویانە كاری لە پێشینەیان ئێستا بریتییە لە زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێراندا.