شیكاری: درەو

عێراق لە ڕێگەی دەیان کێڵگەی نەوتی دەوڵەمەند و سەدان بیرەوە، دەتوانێت بەرهەمی نەوتەکەی لە دەیان ڕێگە  و بۆری جیاوازەوە هەناردە بکات و  پێداویستییە نەوتییەکانیشی لە ڕێگەی دەیان پاڵاوگەی ناوخۆییەوە ئامادەی بازاڕەکانی ناوخۆ بکات، بۆیە رەنگە پێویستی بە بەكارهێنانی نەوتی هەرێمی كوردستان نیە.
# بەگوێرەی ئامارەکانی "سۆمۆ" عێراق (4 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرهەمدەهێنێت، کە هاوتەریبە لەگەڵ پشکی بەرهەمهێنانی عێراق بەپێی ڕێککەوتنی "ئۆپێک پڵەس".  ئەمەش ئەوە دەردەخات عێراق پێویستی بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم نیە، لە قەبارەی هەناردەکردن و بەکاربردنی ناوخۆشدا سەرڕێژی بەرهەمی هەیە.
# وەزیرانی هاوپەیمانی "ئۆپێک پڵەس" لە (5/6/2023) پشکی عێراقیان لە بەرهەمهێنانی نەوت لە ماوەی ساڵی (2024)دا دیاری کردووە بە (4 ملیۆن و 431 هەزار) بەرمیل/رۆژانە و عێراقیش خۆبەخشانە دەستهەڵدەگرێت لە بەرهەمهێنانی (210 هەزار) بەرمیل/رۆژانە لە پێناوە سەقامگیری و پاراستنی نرخی نەوت.
# بەپێی یاسای بودجەی ساڵی (2023)، عێراق لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە هەناردەکردنی (3 ملیۆن و 500 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی جێگیرکردووە، بەم پێیەش دوای دەستهەڵگرتن لە بەشێکی بەرهەم و جگە لە (400 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بڕی (721 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی عێراق هەناردە ناکرێت و بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆ بەکاردەهێنرێت، ئەمەش هاوتا دەبێت لەگەڵ پشکی بەرهەمهێنانی عێراق بەپێی ڕێککەوتنی "ئۆپێک پڵەس".

قەبارەی و بەرهەمهێنانی نەوتی عێراق و بەبێ نەوتی هەرێمی کوردستان
نەوت بە شادەمار و بزوێنەری سەرەکی ئابووری عێراق دادەنرێت، سەباری بوونی ژێرخانی گەورەی بیر و پاڵاوگە و هێڵی گواستنەوەی نەوت. چونکە خاکی عێراق سامانێکی زۆری نەوتی تێدایە و لە قەبارەی یەدەگی نەوتدا پلەی پێنجەمی جیهانی گرتووە بە بوونی (148 ملیار و 800 هەزار) بەرمیل نەوت و دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتی خاوە لە ڕێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوتی "ئۆپیک" لە دوای وڵاتی سعودییەوە.
لە بارودۆخی ئاساییدا عێراق توانایەکی گەورەی بەرهەمهێنانی هەیە بە تێکڕای بەرهەمی (4.6 ملیۆن) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئابوری وڵاتیش بە پلەی هەرە باڵا پشت بە داهاتەکانی نەوت دەبەستێت بۆ دابینکردنی بودجەی گشتی وڵات تا ئاستی پڕکردنەوەی (95%)ی خەرجییەکانی دەوڵەت، پلانی ئەوەشی هەیە تا ساڵی (2027)دا ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی وڵاتەکە بگەیەنرێتە (7 ملیۆن) بەرمیل لە ڕۆژێکدا.
بەڵام لە (17/11/2022) عەلا ئەلیاسیری سەرۆکی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) بە رۆیتەرزی ڕایگەیاندووە؛ "توانای بەرهەمهێنانی نەوتی خاوی عێراق نزیکە لە (5 ملیۆن) بەرمیل لە ڕۆژێکدا، بەڵام بەگوێرەی ئامارەکانی "سۆمۆ" لە مانگی تشرینی یەکەمی (2022)دا (4 ملیۆن و 651 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرهەمهێنراوە، ئەمەش هاوتەریبە لەگەڵ پشکی بەرهەمهێنانی عێراق بەپێی ڕێککەوتنی "ئۆپێک پڵەس".
هاوکات بەپێی ڕاپۆرتێکی "شەفەق نیوز" لە (5/6/2023) پشکی عێراق لە بەرهەمهێنانی نەوت لە ماوەی ساڵی (2024) دەگاتە (4 ملیۆن و 220 هەزار) بەرمیل، لە هەواڵەکەدا ئەوە هاتووە کە؛ "وەزیرانی هاوپەیمانی "ئۆپێک پڵەس" بڕیاریاندا مانگی بنەڕەتی هەموار بکەنەوە - کە لەڕێگەیەوە ڕێژەی بەرهەمهێنانی وڵاتانی "ئۆپێک پڵەس" دیاری دەکرێت، کە لە (1ی 1 تا 31ی کانوونی دووەمی 2024) دەستپێدەکات".
بەپێی خشتەی ڕێژەی بەرهەمهێنانی نەوت بۆ وڵاتانی "ئۆپێک پڵەس"، پشکی عێراق لە بەرهەمهێنانی نەوت بۆ ساڵی (2024) دەگاتە (4 ملیۆن و 431 هەزار) بەرمیل/ رۆژانە، بەڵام عێراق ڕەزامەندی نیشانداوە لەسەر کەمکردنەوەی خۆبەخشانەی خۆی بە بڕی (210 هەزار) بەرمیلی رۆژانە کە دەگاتە (4 ملیۆن و 220 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە.
بەم پێیە و پاڵپشت بە داتاکانی سۆمۆ عێراق بەبێ نەوتی هەرێمی کوردستان لە توانایدایە رۆژانە (4 ملیۆن و 600 هەزار) بەرمیل نەوت بەرهەم بهێنێت و بەپێی ڕێککەوتنی وەزیرانی هاوپەیمانی "ئۆپێک پڵەس" عێراق پابەند دەبێت بە بەرهەمهێنانی (4 ملیۆن 431 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە جگە لە دەستهەڵگرین لە بەرهەمهێنانی رۆژانەی (210 هەزار) بەرمیل لە پێناوە سەقامگیری و پاراستنی نرخی نەوت.
هاوکات بەپێی یاسای بودجەی ساڵی (2023) عێراق لە ڕێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە هەناردەکردنی (3 ملیۆن و 500 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی جێگیرکردووە، بەم پێیەش دوای دەستهەڵگرتن لە بەشێکی بەرهەم و جگە لە (400 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەی کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بڕی (721 هەزار) بەرمیل بەرهەمی نەوتی رۆژانەی عێراق هەناردە ناکرێت و بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆ بەکاردەهێنرێت.
هەربۆیە ئەو ئامارانە ئەو راستییە پشتڕاست دەکەنەوە کە عێراق خەمساردە لە وەرگرتن و دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم. لەم بارەیەوە "وەزیری نەوتی عێراق، وەزارەتی دارایی ئاگادار دەکاتەوە کە بە حکومەتی هەرێمی کوردستانی گوتووە، دەتوانن لەنێوان (120 بۆ 150 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان وەربگرن بۆ بەکارهێنانی ناوخۆ"، لەکاتێکدا بەگوێرەی یاسای بودجە دەبێت (400 هەزار) بەرمیل نەوت رادەستی بەغدا بکەن.
ئاماژەی بەوەشداوە بەگوێرەی زانیارییەکان کە لە وەزارەتی نەوتی عێراقەوە دەستکەوتوون، لە (22ی حوزەیرانی 2023)، حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق نوسراوێکی ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عێراق کردووە و تێیدا ئاماژەی بەوە داوە، کە لەسەر بنەمای یاسای بودجەی گشتیی عێراق، دەبێت هەرێمی کوردستان رۆژانە (400 هەزار) بەرمیل نەوت لەسەر بنەمای نرخی (70) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک و هەژمار کردنی هەر دۆلارێکی بە (هەزار و 300) دینار رادەست بکات و داهاتەکەی وەک بەشێک لە خەزێنەی دەوڵەت مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت.
وەزیری نەوت لەو نووسراوەدا ئاماژەی بەوە داوە، هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لە رێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە هێشتا راوەستاوە، ئەوەیان بە بەرپرسانی هەرێمی کوردستان راگەیاندووە کە وەزارەتی نەوت دەتوانێت رۆژانە لەنێوان (120 بۆ 150 هەزار) بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان وەربگرێت بۆ ئەوەی بە گوێرەی یاسای بودجەی گشتیی عێراق بۆ بەکارهێنانی نێوخۆیی بەکاری بهێنین.
بۆیە نووسراوەکەی وەزارەتی نەوتی عێراق مەترسیەکی گەوره بۆ جێبەجێکردنی بودجەی عێراق پەیوەست بە پشکی هەرێم و شایستە داراییەکانی دروست دەکات و بەو پێیەی دەکرێ ببێتە بیانووەکی یاسایی بۆ نەناردنی بودجەی هەرێم و لە دادگای باڵای فیدڕاڵی تانەی لێبدرێ، لەگەڵ ئەوەی پێشتر بڕیاری دادگای فیدڕاڵی هەرێم پابەند دەکات کە تێکڕای نەوتی خاوی بەرهەم هاتووی بداتە وەزارەتی نەوتی عێراق .

پایە بنچینەییەکانی نەوتی عێراق
کێڵگە نەوتییەکانی عێراق
کێڵگە نەوتییە بەرهەمهێنەرەکان لە پارێزگاکانی بەسرە و کەرکوک چڕبوونەتەوە. لە رووی گرنگیشەوە بەدوای ئەواندا کێڵگەکانی پارێزگاکانی میسان، بەغدا، سەڵاحەدین، دیالە و نەینەوا دێن.
دیارترین کێڵگە نەوتییەکانی باشوری عێراق
1.    کێڵگەی نەوتی رومێلە
کێڵگەی نەوتی رومێلە لەسەر ئاستی عێراق بە زەبەلاحترین کێڵگەی نەوتی وڵاتەکە دادەنرێت. روبەرەکەی (هەزار و 600) کیلۆمەتر چوارگۆشەیەو (663) بیری نەوتی تێدایەو توانای بەرهەمی (ملیۆنێک و 300 هەزار) بەرمیلی نەوتی رۆژانە تێیدا وایکردووە لەسەر ئاستی جیهان لەنێو گەورە کێڵگە نەوتییەکان بێتە هەژمار و نزیکەی (40%) بەرهەمی نەوتی عێراق پێکبهێنێت.
لە رووی جوگرافییەوە لە ڕۆژئاوای شاری بەسرەوە درێژدەبێتەوە تا بەشی باشووری کێڵگەکە دەچێتە نێو وڵاتی کوەیتەوە، لە رووی پێکهاتەو چینەکانیشییەوە لە باشترین جۆرەکانی نەوتی جیهانە. لە تشرینی دووەمی ساڵی 1970 کار لەم کێڵگەیە دەکرێت و لە ئێستادا لە ژێر سەرپەرشتی (کۆمپانیای نەوتی باشوور) نەوتی لێ دەردەهێنرێت.
2.    کێڵگەی نەوتی مەجنون
کێڵگەی نەوتی مەجنون بە پانتایی (هەزار و 458 کم چوارگۆشە) کێڵگەیەکی زەبەلاحی نەوتە، کە دەکەوێتە دووری (60 کم) لە شاری بەسرە لە باشووری عێراق. کێڵگەی مەجنون یەکێکە لە دەوڵەمەندترین کێڵگە نەوتییەکانی جیهان کە یەدەگەکەی بە (38 ملیار) بەرمیل نەوت مەزەندە دەکرێت. ناوی کێڵگەکەش کە بە مانای (شێتی) دێت ئاماژەیە بۆ ئەو بڕە زۆرەی نەوت لە سنوری کێگەکەدا چڕ بووەتەوە.
لە ئێستادا بەرهەمی نەوتی کێڵگەکە (100 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانەیەو وەزارەتی نەوتی عێراق لە پلانیدایە بە گەشەپێدانی کێڵگەکە لە رێگەی نزیکەی (170) بیرەوە لە ماوەی چوار ساڵی داهاتوودا بەرهەمی کێڵگەکە بگەیەنێتە (600 هەزار) بەرمیل نەوتی رۆژانە.
3.    کێڵگەی نەوتی نەهر عومەر
کێڵگەی نەهر عومەر کێڵگەیەکی زەبەلاحی نەوت و غازی عێراقە لە پارێزگای بەسرە لە نزیک شەتولعەرەب لە گوندی نەهر عومەر لە باکووری شاری بەسرەو مەودای نێوان کێڵگەکە و شاری بەسرە (25 کیلۆمەتر)ە، کێڵگەکە لە ساڵی (1948) دۆزرایەوە، لەو کاتەوە خەریکی لێکۆڵینەوە و پشکنین بوونەو سەرەتا پێیان وابووە کە بەشێکە لە کێڵگەی مەجنون، دواتر دەرکەوت کە کێڵگەیەکی سەربەخۆیە، لە ساڵی (2008)ەوە بەرهەمهێنان تێیدا دەستی پێکردووە.
نەهر عومەر کێڵگەیەکی هایدرۆکاربۆنە کە گازی سروشتی و نەوتی خاوی لێ بەرهەم دەهێنرێت، یەدەگی کێڵگەکە بە (ملیارێک) بەرمیل نەوت و یەدەگی غازی (780 ملیار مەتر سێجا) مەزەندە دەکرێت، پانتاییەکەشی نزیکەی (300 کیلۆمەتری چوارگۆشە)یە، لەبارەی بەرهەمی ئەم کێڵگەیە وەزیری پێشووی نەوتی عێراق عەبدولجەبار لعێبی لە (22ی 1ی 2018) ڕایگەیاند؛ "کێڵگەی نەهر عومەر ڕۆژانە زیاتر لە (40 هەزار) بەرمیل نەوتی خاو و (25 ملیۆن) پێ سێجا ستاندارد لە ڕۆژێکدا غازی خاو بەرهەم دەهێنا بەڵام بەهۆی دەردانی گازی پیسکەرەوە بەرهەمی کێڵگەکە بۆ کەمترین ئاست کەمدەکرێتەوە".
4.    کێڵگەی قوڕنە
یەکێکیترە لە گەورە کێڵگە نەوتییەکانی عێراق لە پارێزگای بەسرە. ئەم کێڵگەیە بە درێژکراوەی کێڵگەی رومێلە دێتە هەژمار مەزەندە دەکرێت بە بوونی (24 ملیار) بەرمیل نەوتی یەدەگ تێیدا. لە ساڵی (1973)ەوە بەرهەمهێنان لەم کێڵگەیە دەستیپێکردووە، ئاستی بەرهەمی رۆژانەی (300 هەزار) بەرمیل نەوتەو لە حاڵەتی پەرەپێدانیشیدا دەتوانرێت بگەیەنرێتە نزیکەی (700 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێکدا.

بەناوبانگترین كێڵگە نەوتیەكانی ناوەڕاست و باكوری عێراق
1.    كێڵگەی كەركوك
كێڵگەی كەركوك دادەنرێت بە پێنجەم گەورەترین كێڵگەی نەوتی لە جیهاندا، لە ڕووی تواناو گەورەییەوە، كە ڕووباری زێی بچووك دەیكاتە دوو بەشەوە. قوڵی بیرەكانی لەنێوان 450 مەتر بۆ 900 مەتردایە، تێكڕای بەرهەمی بیرێكی نزیكەی (35 هەزار) بەرمیل ڕۆژانەیە. بڕی یەدەگی نەوتیش لە كەركوك بە نزیكەی (13 ملیار) بەرمیل دەخەمڵێنرێت. بەشێوەیەك ڕێژی (12%) هەموو یەدەگی نەوتی عێراق پێكدەهێنێت.
2.    كێڵگەی بای حەسەن
دەكەوێتە ڕۆژئاوای كێڵگەی كەركوكەوە و تەریبە لەگەڵیدا و بیرەكانی ئەم كێڵگەیە قوڵترن لە بیرە نەوتەكانی كێڵگەی كەركوك. پڕۆسەی بەرهەمهێنان تیایدا دەگەڕێتەوە بۆ مانگی حوزەیرانی ساڵی1959.
3.    كێڵگەی جەمبور
دەكەوێتە باكوری ڕۆژهەڵاتی شاری كەركوك، كە تەریبە بە هەردوو كێڵگەی كەركوك و بای حەسەن. پڕۆسەی بەرهەمهێنان تیایدا دەگەڕێتەوە بۆ 1959.
4.    كێڵگەی ڕۆژهەڵاتی بەغداد
لە باكورەوە درێژكراوەی هەیە لەگەڵ پارێزگای صلاح الدین، درێژكراوەی باشووریشی هەیە لە پارێزگای واست، بڕی بەرهەمەكەی دەگاتە (20 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێكدا، لەكاتێكدا بڕی بەرهەمی گشتی دادەنرێت بە نزیكەی (120 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێكدا گەر گەشەی پێبدرێت.
ئەمە جگە لە کێڵگە بچوک مامناوەندەوکانی وەک؛ (كێڵگەی نەوتی خەباز لە پارێزگای كەركوك و  كێڵگەکانی عەین زالە، بەتمە، سەفیە، گەیارە لە پارێزگای نەینەوا، هەروەها كێڵگەکانی تكریت، عجێل، بەلەد لە پارێزگای صلاح الدین و كێڵگەی نەفتخانە لە پارێزگای دیالە لە ناوەڕاستی عێراق).

پاڵاوگەكانی نەوت لە عێراقدا
پاڵاوگەكانی نەوتی عێراقی دابەش دەبن بەسەر ژمارەیەك پارێزگا، لەنێوانیاندا پارێزگاكانی بەغداد، نەجەف، كەربەلا، كەركوك، هەولێر، سلێمانی و دهۆك، كە ژمارەیان دەگاتە 19 پاڵاوگە كە ژمارەیەك كۆمپانیا سەرپەرشتیان دەكەن. بڕی بەرهەمی گشتیان دەگاتە (1 ملیۆن و 336) هەزار بەرمیل لەڕۆژێكداو نەوت بۆ پڕکردنەوەی پێداویستییەکانی ناوخۆ دەپاڵێون و بەشێک لە پاشماوەو بەرهەمە نەوتییەکانیش هەناردەی دەرەوەی عێراق دەکەی گەورەترین پاڵاوگەکانیش بریتین لە؛
كۆمپانیای پاڵاوگەكانی بێجی كە لەساڵی 1980وە دامەزراوە، ئەم كۆمپانیایە (4) پاڵاوگەی گەورەی هەیە كە لەنێوان گەورەترین پاڵاوگەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدان. كە بریتین لە:
-    پاڵاوگەی سەلاحەدین 1: كە توانا بەرهەمی دەگاتە (70 هەزار) بەرمیل ڕۆژانە.
-    پاڵاوگەی سەلاحەدین 2، كە هەمان توانای بەرهەمی (سەلاحەدین 1)ی هەیە.
-    پاڵاوگەی باكور كە توانای بەرهەمهێنانی (150 هەزار) بەرمیل ڕۆژانەی هەیە.
-    پاڵاوگەی ڕۆنەكان كە توانای بەرهەمی دەگاتە (250 هەزار) بەرمیل ڕۆژانە.
كۆمپانیاكە بەرهەمەکانی وەكو بەنزین، سووتەمەنی فڕۆكە، نەوتی سپی، گازۆیل، نەوتی ڕەش و جۆرەها ڕۆنیش بەرهەمدەهێنێت وسەرپەرشتی ژمارەیەك پاڵاوگەی تریش دەكات. وەك پاڵاوگەی سینیە، حەدیسە، كەركوك، گەیارە، كسك و پاڵاوگەی جزیرە.
كۆمپانیای پاڵاوگەی ناوەڕاستیش سەرپەرشتی ژمارەیەك پاڵاوگە دەكات، لەوانە: پاڵاوگەی دۆرە، كە بە گەورەترین پاڵاوگەی عێراق توانای بەرهەمی دەگاتە (110 هەزار) بەرمیل لە ڕۆژێكدا، هەروەها سەرپەرشتی پاڵاوگەی سەماوە دەكات، لە پارێزگای دیالەش لەناوەڕاستی عێراق سەرپەرشتی پاڵاوگەی ئەڵوەند دەکات، كە كۆنترین پاڵاوگەی نەوتی عێراقەو لە ساڵی (1932) ەوە دامەزراوە، توانای بەرهەمی دەگاتە نزیكەی (12 هەزار) بەرمیل/نەوتی ڕۆژانە.
كۆمپانیای پاڵاوگەكانی باشوریش سەرپەرشتی ژمارەیەك لە پاڵاوگە دەكات، کە دیارترینیان؛ پاڵاوگەی موفتیە، شوعەیبە، پاڵاوگەی زیقار و پاڵاوگەی میسانە.
ئەمە سەرباری پاڵاوگەکانی هەرێمی کوردستان، کە دووانیان نەوت بۆ وەزارەتی نەوتی عێراق دەپاڵێون، ئەوانیش بریتین لە پاڵاوگەکانی؛
-    پاڵاوگەی کار (کەڵەک یان کەورگۆسک) لە نزیک شاری هەولێر، لە ئێستادا توانای بەرهەمهێنانی (110 هەزار) بەرمیلی هەیە لە رۆژێکدا.
-    پاڵاوگەی بازیان لە پارێزگای سلێمانی، لە ڕۆژێکدا پاڵاوگەی بازیان (40) هەزار بەرمیل نەوت دەپاڵێوێت، چەندین بەرهەمی جیاواز لە نەوتی خاو بەرهەم دەهێنێت.
-     پاڵاوگەی لاناز: یەکێکی دیکەیە لە پاڵاوگە گەورەکانی هەرێمی کوردستان و لە پارێزگای هەولێر لە توانایە (30 هەزار) بەرمیل نەوتە لە ڕۆژێکدا بپاڵێوێت و چەندین بەرهەمی جیاوازی نەوت بەرهەم بهێنێت.
-    پاڵاوگه‌ی تاوکێ لە کێڵگەی تاوکێ لە پارێزگای دهۆک، کلە ئێستادا توانای بەرهەمهێنانی (6 هەزار) بەرمیلی هەیە لە رۆژێکدا.

هێڵی بۆری گواستنەوەی نەوتی عێراق
عێراقیش وەك وڵاتێكی بەرهەمهێنی نەوت لەساڵی (1930)یەوە دەستیكرد بە ڕاكێشان و دامەزراندنی تۆڕێكی بەرفراوان لە بۆری گواستنەوەی نەوتەكەی کرد، ئەوانیش بریتین لە:
1.    هێڵی بۆری گواستنەوەی نەوتی لە كێڵگەكانی باكورەوە بۆ سەر دەریای سپی ناوەڕاست لەڕێگەی حەیفای فەلەستینەوە. دواتر بەهۆی داگیركردنی خاكی فەلەستین لەلایەن ئیسڕائیلەوە کارکردن تێیدا ڕاگیرا.
2.    هێڵی بۆری گواستنەوی نەوت لە بانیاسی سوریا  بۆ لوبنان و لەوێشەوە بۆ سەر دەریای سپی ناوەڕاست و بەندەری تەڕابولس.
3.    لەساڵی (1977)دا لە ڕێگەی توركیاوە بۆ بەندەری جەیهان هێڵی بۆری ڕاكێشرا بۆ كەناری دەریای سپی ناوەڕاست. لەگەڵ تەواکردنی پرۆژەکە عێراق هەناردەی نەوتی لەڕێگەی بۆری نەوتی سوریاوە ڕاگرت.
4.    تا ساڵی (1979) عێراق سێ‌ هێڵی بۆری نەوت گواستنەوەی هەبوو لەسەر كەنداوی عەرەبی كە بریتی بوون لە بەندەرەكانی بەكر و خۆر عەمیە و خۆر زوبێر.
5.    لەساڵی (1985)دا عێراق هێڵێكی بۆری نەوتی دامەزراند كە بەخاكی سعودییەدا تێپەڕ دەبوو تا دەگەیشتە سەر دەریای سوور لە بەندەری یەنبوع.
6.    لەساڵی (1988)دا،عێراق هێڵێكی بۆری نوێی تری دامەزراند لە جیاتی ئەو هێڵەی پێشتر، بەڵام نەگەیشتە توانای تەواوی خۆی.
7.    لەساڵی (1996 و 1998)دا عێراق هەستا بە كردنەوە و چاكردنەوەی هەردوو هێڵی بۆری توركی و سوری و بەندەری بەكر كە پێشتر ڕاگیرابوون و لەكاركەوتبوون.
بەم شێوەیە عێراق خاوەنی (10) هێڵی بۆری نەوت گوێزەرەوەیە كە بە وڵاتانی ناوچەكەدا تێپەڕ دەبن.
* ئەو هێڵی بۆریانەی كە كۆمپانیای نەوتی عێراقی IPC دایمەزراندوون:
1.    هێڵی بۆری كركوك - تەڕابولس 12 ئینج – بەندەری تەڕابولس.
2.    هێڵی بۆری كەركوك - حەیفا – بەندەری حەیفا.
3.    هێڵی كەركوك - تەڕابولس بە تیرەی 16 ئینج.
4.    هێڵی كەركوك –بانیاس بەتیرەی 30-32 ئینج.
5.    هێڵی كەركوك- تەڕابولس بە تیرەی 30-32 ئینج
6.    هێڵێكی بۆری كە بەسراوەتەوە بە تۆڕی ئارامكۆ لە ڕۆژهەڵاتی سعودیە بە توانای 650 هەزار بەرمیل/ڕۆژ.
7.    هێڵێكی تر كە لە عێراقەوە دەگاتە سەر دەریای سوور بە توانای 1650 ملیۆن بەرمیل/ڕۆژ لە بەندەری یەنبوع.
8.    لە ئێستاشدا عێراق دەیەوێت هێڵێكی بۆری تر ڕابكێشێت لە بەسرەوە بۆ ئوردون لە بەندەری عەقەبە.
لەهەرێمی كوردستانیشدا لە ئێستادا چەند هێڵی گواستنەوەی نەوتی خاو و غازی سروشتی هەن وەك:
1.    هێڵی بۆری گواستنەوەی نەوت لە كێڵگەكانی نەوتی تەق تەق لە كۆیەوە بەدرێژی 81 كم بۆ كێڵگەی خۆرمەڵە لەهەولێر و لەوێشەوە بۆ فیشخابور.
2.    بۆری گواستنەوەی غازی سروشتی لە قادركەرم/ كۆرمۆری ناوچەی سەنگاو - چەمچەماڵەوە بۆ وێسگەی غازی بەرهەمهێنانی كارەبای چەمچەماڵ و بازیان و هەولێر بە درێژایی 180كم.

چارەنوسی نەوتی هەرێمی كوردستان
لە 25ی ئازاری رابردووەوە نەوتی هەرێم راگیراوە، كە رۆژانە زیاتر لە 400 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە دەكرد، لە ئێستادا بەرهەمهێنان لە زۆرێك لە كێڵگەكانی نەوتی هەرێم وەستاوە، لە هەندێك كیڵگەش بەرهەمهێنان بەردەوامەو بۆ پاڵاوگە ناوخۆییەكان بەكاردەهێندرێت كە رۆژانە نزیكەی (100 بۆ 120) هەزار بەرمیل دەبێت.
لە ئێستادا چارەنووسی نەوتی هەرێم لە نێوان بەغداد و ئەنقەرە بە نادیاری ماوەتەوە، توركیا بە بێ رەزامەندی بەغداد ئامادە نیە رێكە بە هەناردەی نەوتی هەرێم بدات، بەغدادیش زۆر بەتەنگ نەوتی هەرێمەوە نیە، لەبەر ئەوەی نەوتی بەرهەمهێنراوی خۆی لە هەناردەی رۆژانەو بەكارهێنانی ناوخۆی زیاترە.
لە ئێستادا چەند رێگەیەك هەیە بۆ هەناردەی نەوتی هەرێم:
•    هەناردەی نەوتی هەرێم لە رێگەی توركیاوە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا، ئەم رێگایە بەهۆی رێگری توركیاو رەزامەند نەبوونی بەغدادەوە راگیراوە، تەنانەت رەهەندێكی سیاسی وەرگرتووەو ئەگەری دەستپێكردنەوەی كەمە.
•    رێگەی كەركوك – حەدیسە – بانیاس، ئەم رێگەیە ئاسان نیە چونكە بۆریەكە لەناو خاكی سوریا بەتەواوی وێران بووەو چارەنووسی بۆریە نەوتیەكە لە سوریا نادیارەو رون نیە بۆیەو ئەو رێگایە ئەستەمە.
•    رێگای كەركوك – حەدیسە – بەسرە، ئەم رێگایە گونجاوە، لەبەسرە هەتا حەدیسە هیچ كێشەی نیە بەڵام لە كەركوك بۆ حەدیسە بۆرییەكان كێشەی هەیەو توانای گواستنەوەی تەنیا (150) هەزار بەرمیل نەوتی هەیە بۆیە ئەو رێگایەش زەحمەت بووە.
•    بەكارهێنانی لەناو خۆدا ئەم رێگایە تا ئاستێك گونجاوە.
•    

سەرچاوەکان
-    نەوزادی موهەندیس، پاڵاوگەكان، درەو میدیا، 30/11/2022
https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=11488
-    هەستیار قادر؛ وەزارەتی نەوتی عێراق: دەتوانین 150 هەزار بەرمیل نەوتی کوردستان بۆ بەکارهێنانی ناوخۆ وەربگرین، ماڵپەڕی روداوو، 28/6/2023؛
https://www.rudaw.net/sorani/middleeast/iraq/28062023
هەروەها؛
-    وەزارەتی نەوتی عێراق: دەتوانین تەنها بڕی 120 بۆ 150 هەزار بەرمیل نەوتی ڕۆژانە لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم وەربگرین و لەناو خۆ ساغی بکەینەوە، گروپی تایبەت بە "گرێبەستەکانی نەوت گازی حکومەتی هەرێ" لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیس بووک، 28/6/2023؛
https://www.facebook.com/groups/krgoilandgas/permalink/6219019374812329/?sfnsn=wa&ref=share&mibextid=KtfwRi
-    أحمد فحص، النفط العراقي.. كل ما تريد معرفته عن الحقول والإنتاج والبنية التحتية، المیادین، 8  تشرين اول 2021؛
https://www.almayadeen.net/news/economic/%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B7-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A-%D9%83%D9%84-%D9%85%D8%A7-%D8%AA%D8%B1%D9%8A%D8%AF-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%B9%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%84-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%AC-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D8%A7
-    حصة انتاج العراق من النفط خلال عام 2024 ستبلغ 4.220 مليون برميل، شفق نیوز؛
https://shafaq.com/ar/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D9%80%D8%A7%D8%AF/%D8%AD%D8%B5%D8%A9-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B7-%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%B9%D8%A7%D9%85-2024-%D8%B3%D8%AA%D8%A8%D9%84%D8%BA-4-220-%D9%85%D9%84%D9%8A%D9%88%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%85%D9%8A%D9%84
-    العراق يخطط لرفع إنتاج النفط إلى 7 ملايين برميل يوميا في 2027، الجزیرة، 17/11/2022؛
https://www.aljazeera.net/ebusiness/2022/11/17/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%8A%D8%B3%D8%B9%D9%89-%D9%84%D8%B1%D9%81%D8%B9-%D8%B7%D8%A7%D9%82%D8%A9-%D8%A5%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%81%D8%B7-%D8%A5%D9%84%D9%89-7