.gif)
کارزان سه‌باح هه‌ورامی به‌ئامانج گرتنی بنکه‌و باره‌گاکانی هاوپه‌یمانان له فرۆکه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی هه‌ولێر، دوای ٧ جار له هێرشکردن ئه‌م جاره جیاوازتر بوو، ئه‌م جاره به تاکتیکی نوێ و ته‌قه‌مه‌نی زۆرتر بنکه‌و باره‌گاکانی ئه‌مه‌ریکا کرایه ئامانج، به‌شێکی ئامانجی ئه‌م هێرشه، په‌یوه‌ندی به لێدوانی به‌رپرسانی ئه‌مه‌ریکاوه هه‌بوو که چه‌ند رۆژپێش ئێستا باسیان له‌وه‌کرد له عێراق و کوردستان ناکشێنه‌وه، به‌شێکی دیکه‌شی په‌یامی روون بوو بۆ ئه‌مه‌ریکا که مانه‌وه‌یان له عێراق و کوردستان پارێزراو نابن، نیگه‌رانی حکوومه‌تی هه‌رێم له ئاستێکدایه که هه‌رچی زووه ده‌بێت له‌گه‌ڵ به‌غدا رێککه‌وتنی ئه‌منی رابردوویان به‌زوویی بخه‌نه‌بواری جێبه‌جێکردنه‌وه، تاکتیکی هێرشه‌که و وه‌ڵامی ئه‌مه‌ریکاش ئه‌م جاره دوو پرسی جیاوازبوون، چونکه نیشانه‌و ئامانجی سه‌ره‌کی هێرشه‌که وه‌ک خۆی جێبه‌جێکراوه ئه‌وه‌تا موشه‌کێک به‌ر سنووری بنکه‌ی هاوپه‌یمانان که‌تووه، گوته‌بێژی هێزی هاوپه‌یمانانیش ده‌لێت: سه‌رکه‌وتووبون له تێکشکاندنی ئه‌و درۆنانه‌ی که ئه‌وانیان کردوه‌ته ئامانج، تادێت مه‌یدانی جه‌نگ له‌نێوان گروپه میلیشیاکان و هاوپه‌یمانان له هه‌ولێر بازنه‌که‌ی فراوانتر ده‌بێت، له‌ماوه‌ی یه‌کساڵدا ٧ هێرشی گه‌وره‌کراوه، دیوی دووه‌می سیاسی ئه‌م پرسه ره‌نگبێت په‌یوه‌نداربێت به‌وه‌ی که فشار له‌سه‌ر هه‌ولێر بکرێت وه‌ک ناوه‌ندی دیپلۆماسی ناوچه‌که که خۆی له‌و جه‌مسه‌ر به‌ندیه یه‌کلا بکاته‌وه، قسه‌کانی سه‌رۆک بارزانی له بانگه‌شه‌ی پارتی دیموکراتی کوردستان له هه‌ولێر روون بوو که گوتی: جۆ بایدن ئه‌وکات جێگری سه‌رۆکی ئه‌مه‌ریکا بوو پێی گوتم ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ریکا چه‌کتان بۆ بنێرێت ئێوه ئاماده‌ن به‌رگری له‌خۆتان بکه‌ن، له‌وه‌ڵامدا سه‌رۆک بارزانی پێی گوتووه که ئه‌گه‌ر ئه‌وان چه‌کیش نه‌نێرن هه‌ر به‌رگری له خۆیان ده‌که‌ن، قسه‌کانی سه‌رۆک بارزانی ته‌وقیتکراوی ئه‌و کاته‌بوو که هێرشی به‌رده‌وام له‌سه‌ر هه‌ولێر هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی له‌نێوان سیاسه‌تی ناوچه‌که خۆی یه‌کلا بکاته‌وه، به‌ڵام به‌و په‌یامه جارێکی دیکه روون بویه‌وه که ئاسته‌مه هه‌ولێر بچێته چوار چێوه‌ی هیچ یه‌کێک له‌به‌ره‌ی جه‌نگه‌وه به‌ڵکو به‌رگری له خۆی ده‌کات. له به‌رپرسێکی باڵای دیپلۆماسی کوردستانه‌وه پرسیم که هۆکاری ئه‌م هێرشیه دوایی به‌م تاکتیک و ئاسته‌وه چی بوو، گوتی: دروستکردنی ئاژاوه‌بووه له‌ناوشاری هه‌ولێر و لێدان بووه له‌و رێککه‌وتنه‌ی که له‌نێوان هه‌ولێرو به‌غدا هه‌بووه که به‌زووترین کات ده‌بێت بچێته بواری جێبه‌جێکردنه‌وه. ئاراسته‌یه‌ک به‌داخه‌وه له‌به‌غدا دروست بووه ئه‌م ئاراسته‌یه خۆی به‌گه‌وره‌تر له دامه‌زراوه‌کانی حکوومه‌تی عێراق ده‌بینیت، ئه‌م ئاراسته‌یه له شه‌نگال و که‌رکووک و ناوچه‌کانی مووسڵ به‌ئاشکرا ده‌بینرێت، له ناوچه‌ش سه‌وزیش په‌یامێکی دایه مسته‌فا کازمی که خۆی حوکم ده‌کات، لێره بابه‌تێکی ترسناک هه‌یه ئه‌گه‌ر بێت و رێککه‌وتنی کۆنکرێتی نه‌کرێت له‌و ناوچانه‌ی که به ناوچه‌ی گه‌رم ناسراوه ئه‌وه دوورنییه له داهاتوو پیلانی دیکه‌ی ترسناک له‌دژی هه‌ولیر ئه‌نجام نه‌درێت، هه‌روه‌ک چۆن له‌یه‌ک کاتدا چه‌ند گروپی تیرۆرستی له هه‌ولێر ده‌ستگیرکران که ده‌یانه‌ویست شوێنه هه‌ستیاره‌کان بکه‌نه ئامانج، له‌و کاته‌شدا هێرشی درۆن ئه‌نجامدرا. حکوومه‌تی هه‌رێم له‌گه‌ڵ به‌غدا و ئه‌مه‌ریکا رێکاری خێرا دانه‌نێنن دۆخه‌که خراپترده‌بێت، ده‌ستی ده‌ستی ئه‌مه‌ریکا له دواخستنی ئه‌م پرسه، دواجار هه‌ولێریش ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه، بۆیه چاره‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که ته‌واوی میلیشیاکان و گروپه چه‌کداره‌کان له سنووری هه‌ولێر بکشێنه‌وه و هێزی هاوبه‌ش له‌و ناوچانه جێگیر بکرێت. جیاواز له هێرشه‌کانی دیکه ئه‌م جاره حکوومه‌تی عێراق لێژنه‌یه‌کی لێکۆڵینه‌وه‌ی پێکهاناوه بۆ دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و هێرشه و ئه‌نجامده‌رانی، به‌م لێژنه‌یه مسته‌فاز کازمی په‌یامێکی دایه ئه‌مه‌ریکا و حکوومه‌تی هه‌رێم که ئه‌وه‌ی روویداوه له ده‌ره‌وه‌ی ویستی ئه‌وان بووه، هاوکات به‌شێکه له پابه‌ندبوونی عێراق به‌ناوه‌رۆکی ئه‌و رێککه‌وتنه‌ی له‌گه‌ڵ واشنتۆن کردوویه‌تی له پێناوی مانه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی دیپلۆماسی عێراق و ئه‌مه‌ریکا دوای کشانه‌وه‌شیان له خاکی عێراق، پرسیاری زۆر گرنگ و جدی دێته پێشه‌وه که له‌کاتێکدا شاندی پارتی دیموکراتی کوردستان ماوه‌یه‌ک پێش ئێستا سه‌ردانی ئێرانیان کردو په‌یامی نیگه‌رانی هێرشکردنه سه‌ر هه‌ولیریان پێی گه‌یاندن و رێککه‌وتنێکی نافه‌رمیش له‌نێوان به‌غدا و ئه‌و گروپه میلیشیایانه هه‌بوو که هیچ کاردانه‌وه‌یه‌ک نه‌که‌ن تا ئه‌و کاته‌ی له ٣١ی ١٢ هێزه شه‌رکه‌ره‌کانی ئه‌مه‌ریکا له عێراق ده‌چنه ده‌ره‌وه، ئایا بۆچی دوای ئه‌م دوو هه‌وڵه هێشتا هێرشکردنه سه‌ر فرۆکه‌خانه‌ی هه‌ولێر به‌رده‌وامی هه‌یه؟ ئایا ئه‌مه هه‌وڵیکه بۆ ئه‌وه‌ی که ئه‌مه‌ریکا بکرێته ئامانج یان په‌یامێک بدرێته هه‌ولێر که ناچار بکرێت به هه‌ڵبژاردنی زیاتر له بژارده‌یه‌ک؟ له‌نێوان ئه‌م ئاراستانه‌دا هه‌ڵبژارده‌ی دروست ئه‌وه‌یه که ئه‌م گروپانه سه‌رجه‌م هێرشه‌كانیان بۆ سه‌ر بنكه‌و باره‌گاكانی ئه‌مه‌ریكا له (عه‌ین ئه‌سه‌د و ناوچه‌ی سه‌وز) له‌به‌غدا راگرتووه و باڵانسی شه‌ڕیان له هه‌ولێر قورستركردووه، په‌یامی پشته‌وه‌ی ئه‌م هاوكێشه‌یه ئه‌وه‌یه كه له ناوچه‌كانی سنووری ده‌سه‌ڵاتی عێراق ئه‌م كردانه ناكه‌ن چونكه نایانه‌وێت ده‌سه‌ڵاتی حكوومه‌تی عێراق تووشی شه‌رمه‌زاری بكه‌ن له‌به‌رانبه‌ر ئه‌مه‌ریكا و رێككه‌وتنه‌كه‌یان(چونكه پێشووتر ئۆكه‌ی دراوه بۆ ئه‌م مه‌به‌سته)، دووه‌م بابه‌تی هه‌ڵبژاردنه ئه‌م گروپانه به‌و هێرشانه شه‌قامی خۆیان پێ گه‌رم ده‌كه‌نه‌وه و ده‌یكه‌نه ده‌سكه‌وتی هه‌ڵبژاردن له‌م نێوه‌نده‌دا هه‌ولێر كراوه‌ته ئامانج. په‌یامی ئه‌مه‌ریکاش له دووپاتکردنه‌وه‌ی هاوکاری حکوومه‌تی هه‌رێم ده‌رچه‌یه‌کی به‌هێزه بۆ ئه‌وه‌ی که هه‌وڵ بدرێت ئه‌و پشتیوانیه‌ی له هه‌رێمی کوردستان هه‌یه فراوانتر بکرێت، به‌تایبه‌ت له ئاستی دیپلۆماسی به‌ده‌مه‌وه هاتنی فه‌ره‌نسا و به‌ریتانیا له‌سه‌ر هێرشه‌که‌ی هه‌ولێر ده‌رخه‌ری ئه‌وه‌یه که کۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی پشتیوانی ته‌واوی هه‌ولێر ده‌کات به‌شێکی دیکه‌ی په‌یامی پشتیوانی له هه‌ولێر په‌یوه‌ندیداره به گۆرانکاری هاوکێشه‌ی ناوچه‌که به‌تایبه‌ت له ئه‌گه‌ری کشانه‌وه‌ی هێزه شه‌رکه‌ره‌کانی ئه‌مه‌ریکا له عێراقدا چونکه مه‌ترسی ده‌کرێت گروپه میلیشیاکان ده‌ستکراوه‌بن بۆ ئه‌وه‌ی له سنووری ناوچه جێ ناکۆکه‌کان زیاتر ده‌سه‌ڵات وه‌ربگرن و ببنه مه‌ترسی بۆ سه‌ر ئارامی ناوچه‌که.
.gif)
د. شێركۆ عه‌بدوڵڵا- رۆژانه تایبه‌ت له (دره‌و) ده‌ینوسێت خۆشەویستی بێ گلەیی قسەی قۆڕە بێ لێبوردن هەرزۆر قۆڕتر کەوای مەلا ئەگەر شۆڕبێ هی موستەعید بستێ شۆڕتر عیلم وەهمە و تەئریخ درۆ ڕێوی دۆستی کەو وکۆتر زوڵف وەکو خەیاڵ خاوە ئیسعاف خاو و لەسەرخۆتر قاوە ئەیخۆیتەوە تاڵە نایخۆیتەوە یەکجار تاڵتر ناخ مناڵێکی لاسارە بەڵام ئەقڵ زۆر مناڵتر خیانەت کارێکە ناخۆش دڵسۆزی لەویش ناخۆشتر کە تەماشای کاروان ئەکەی ئاخ ئەخۆی بۆ میزی حوشتر بێدەنگی شەرمەزاری یە قسەلەڕوو شەرمەزارتر ڕۆژگارێکی قنگەولووچە دارا لە هەژار بێزارتر سەرباز وێڵ و ئەفسەر وێڵتر سەرێ بۆگەن ، خوارێ ڕزیو عەینەک لێڵ و ئاسۆ لێڵتر
.gif)
عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا پێشه‌كی تا ئێستاش سوورین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه هه‌ڵوێستوه‌رگرتنی سه‌ركردایه‌تی و كادرو ئه‌ندامانی یه‌كێتی، له دۆخی ناوخۆیی حزبه‌كه‌یان و داشكانه‌وه‌ی پێشوه‌ختیان به‌لای ئه‌م هاوسه‌رۆك و ئه‌و هاوسه‌رۆكدا، به‌بێ ساغكردنه‌وه‌ی یاساییانه‌ی ناكۆكییه‌كان له دادگایه‌كی سه‌ربه‌خۆ و بێلایه‌ن و شه‌فافداو، به‌بێ سه‌لماندنی تۆمه‌ته‌كان له‌به‌رامبه‌ر یه‌كتردا، هه‌ڵوێستوه‌رگرتنێكی هه‌ڵه‌یه، له بنه‌ڕه‌تیشدا، مومكینه زیاتر بۆ پاراستنی په‌رژه‌وه‌ندی و ئیمتیازات بێ، یان جۆرێك بێ له دیارده‌ی شه‌خسپه‌رستی، یان مامه‌ڵه‌كردنی هه‌لپه‌رستانه له‌گه‌ڵ دیفاكتۆدا، یان مه‌ترسیی نانبڕین و سزادانی تر، یان هه‌ڵوێستێكی سۆزدارانه‌و و كاریگه‌ر به میدیاو سۆشیال میدیاكان. نزیكبوونه‌وه‌ی واده‌ی رووداوی هه‌ڵبژاردن و دۆخی ئه‌م حزبه له‌گه‌ڵ ئه‌م پێشهاته‌دا، وا ده‌كه‌ن كه، له‌ده‌ره‌وه‌ی كاریگه‌ربوون به‌و هه‌ڵوێستانه، به زمانی شیكاری و، زمانی ره‌خنه‌گرانه‌ی بابه‌تی، له‌سه‌ر دۆخی ئه‌م هێزه بدوێین. ئه‌وه‌ی لێره‌دا ده‌یخوێننه‌وه، هه‌وڵێكه بۆ بیرخستنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك فاكت، سیناریۆ، بژارده‌و ئه‌گه‌ر، بگره پێشنیارو رێگه‌چاره‌ش بۆ ئه‌و دۆخهی كه یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستانی تیایه، ئه‌مه‌ش هه‌م له روانگه‌ی بایه‌خی گێڕانه‌وه‌ی هاوسه‌نگیی هێز له باشووری كوردستاندا، هه‌م له ئه‌نجامی ده‌ركه‌وتنی ئاماژه‌كانی تێكچوونی زیاتری ئه‌و هاوسه‌نگییه كه ره‌نگه بۆ دیموكراسی و فره‌یی و ئازادییه‌كان، باش نه‌بێت. ئه‌م نووسینه، به‌نده به‌وه‌ی چه‌ند فاكته‌رێك بخاته ده‌ره‌وه‌ی ره‌چاوكردنه‌وه، چونكه له‌به‌رچاوگرتنیان، بیرۆكه‌ی جڵه‌وكردنی ئاشتییانه‌ی ئه‌و دۆخهی یه‌كێتی ته‌واو ئاڵۆز ده‌كات، له‌وانه، بوونی ده‌ستی ده‌ره‌كی له‌ناو رووداوه‌كاندا، چ له‌ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتی و چ له ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمدا!، دووه‌م، بوونی بڕیارێك له‌ناوخۆی حزبه‌كه‌دا كه به مه‌نتقی ده‌ستبادان و شكاندنی ئیراده‌ی یه‌كتری، كاربكات، كه ئه‌مه‌ش هه‌موو هه‌وڵێك بۆ چاره‌سه‌ری دۆخی حزبه‌كه، له‌بار ده‌بات. پێگه‌ی پارتی به‌سروشتی حاڵ و ئه‌و دۆخهی كه ئێستا ئه‌گوزه‌رێ، وا ده‌رده‌كه‌وێت كه پارسه‌نگی هێز له باشووری كوردستاندا، به پێچه‌وانه‌ی بانگه‌وازو چاوه‌ڕوانییه‌كان، خول له‌دوای خولی هه‌ڵبژاردن، لاسه‌نگتر ببێت. له‌ناو ئه‌م هاوكێشه‌یه‌دا، پارتی دیموكراتی كوردستان وه‌كچۆن زیاتر له 12 ساڵه هێزی یه‌كه‌می گۆڕه‌پانه‌كه‌یه، بۆ ئه‌م هه‌ڵبژاردنه‌ش هه‌روا ئه‌مێنێته‌وه، ئه‌مه ئه‌گه‌ر رێكۆردی نوێ و گه‌وره‌تر تۆمار نه‌كا!، له‌مه‌شدا، دۆخی هه‌ریه‌كه له یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان و بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان، هۆكارێكی بابه‌تی و یارمه‌تیده‌ره بۆ پاراستن و بگره به‌هێزبوونی زیاتری پێگه‌ی پارتی له باشووری كوردستاندا. جگه له‌وه، پارتی، ره‌نگه ئه‌مجاره ده‌رفه‌ت بقۆزێته‌وه‌و باڵاده‌ستیی خۆی ته‌نها له ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی خۆیدا نه‌وێت. ئه‌و له‌م هه‌لومه‌رجه بابه‌تییه‌ی كه هه‌ڵكه‌وتووه، له لێدوان و جوڵه‌ی به‌رپرس و ئۆرگان و راگه‌یاندنه‌كانییه‌وه دیاره كه هه‌وڵی هه‌یه له سنوری پارێزگاكانی سلێمانی، كه‌ركوك، هه‌ڵه‌بجه، ئیداره‌كانی گه‌رمیان و راپه‌ڕینیشدا، ده‌نگده‌رێكی زۆر به‌لای خۆیشدا رابكێشێت و له‌پێگه‌یه‌كی به‌هێزتره‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ یه‌كێتی و هێزه‌كانی تردا بكات. بۆ ئه‌و مه‌به‌سته، هه‌ر له ئێستاوه ده‌بینرێ كه به مرونه‌تێكی سیاسی، ته‌نانه‌ت ده‌ستبه‌رداری هه‌ندێ هه‌ڵوێستی رادیكاڵانه‌ی پێشووتری خۆی بووه‌و گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن له‌ناو شاری كه‌ركوكیشدا!. راسته له به‌رامبه‌ردا یه‌كێتیی نیشتمانی و بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان_یش هاوپه‌یمانێتییه‌كیان پێكهێناوه كه ئامانج تیایدا ئه‌وه‌یه ته‌رازووی هێز له كوردستاندا بگۆڕن، به‌ڵام دۆخی ناوخۆیی ئه‌مڕۆی یه‌كێتی و، پاشه‌كشێی پێگه‌ی گۆڕان به به‌راورد به قۆناغی ره‌وانشاد نه‌وشیروان مسته‌فا، ئه‌و ئامانجه‌یان، له ئێستادا، سه‌خت كردووه. دۆخیی ناوخۆیی، به چ مانایه‌ك؟ ده‌سته‌واژه‌ی(دۆخی ناوخۆیی یه‌كێتی) لێره‌دا، ئه‌وه‌نده‌ی په‌یوه‌سته به هه‌ڵه‌ی ته‌وقیتی ته‌قاندنه‌وه‌ی ناكۆكییه‌كانی ناو ئه‌م حزبه‌وه، ئه‌وه‌نده گرێدراوی ناكۆكیی په‌تیی نێوان هاوسه‌رۆكه‌كان نییه، چونكه ئه‌و ناكۆكییه هه‌م هه‌بووه به‌ڵام به چه‌پێنراوی!، هه‌م چاوه‌ڕوانكراویش بووه له‌به‌ر زیاتر له‌هۆكارێك كه دیارترینیان خودی سیستمی هاوسه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌یانه كه نه رێكخراو Systematic بوو و نه ببووه دامه‌زراوه‌ش. دیوی دووه‌می ده‌سته‌واژه‌ی دۆخی ناوخۆیی یه‌كێتی، هه‌ر به‌ته‌نها په‌یوه‌ندیی به كاریگه‌ریی دیارده‌ی شه‌خسپه‌رستیشه‌وه نییه، مه‌سه‌له‌كه ته‌نها ئه‌وه نییه به‌شێك له هه‌وادارانی ئه‌م حزبه له‌گه‌ڵ ئه‌م هاوسه‌رۆكن‌و له‌دژی ئه‌ویتریان، له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ش، به باش و خراپ، هه‌ڵوێست له هه‌ڵبژاردن و حزبه‌كه وه‌رده‌گرن، نا، به‌ڵكو دۆخه‌كه، به‌گشتی، په‌یوه‌سته به جۆرێك له نائومێدبوونی جه‌ماوه‌ری حزبه‌كه‌شه‌وه له‌وه‌ی كه هێزێكی سه‌قامگیرو یه‌كڕیزیان هه‌بێت، هه‌ر جاره‌و له‌تێكی لێ نه‌بێته‌وه، یان ناته‌باو ده‌سته‌و تاقم نه‌بێ و په‌نجه‌كان تیایدا یه‌كتر نه‌شكێنن و وێنه‌ی حزبه‌كه له‌به‌رده‌م رای گشتیی وڵات و دنیادا هێنده‌ی تر ره‌ش و ناشیرین نه‌بێت. كاتی وروژاندنی ناكۆكییه‌كان به مانایه‌كی روونتر، ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندیی به یه‌كێتییه‌وه هه‌بێت، بۆ ئه‌وه‌ی له‌و دۆخهی ئه‌مڕۆیدا نه‌بووایه، ده‌یتوانی كێشه‌كانی ناوخۆی خۆی ساڵێك له‌مه‌وپێش بوروژاندایه نه‌ك له سه‌روه‌ختی رووداوێكی چاره‌نووسسازی وه‌ك هه‌ڵبژاردنی عێراق، به‌تایبه‌تی كه هاوسه‌رۆكی ده‌سه‌ڵاتداری ئێستای یه‌كێتی، له دیدارێكی ته‌له‌فزیۆنیدا له‌گه‌ڵ میدیاكانی ناوخۆ، ئاماژه‌ی به‌وه دابوو كه(دۆخی حزبه‌كه‌یان هیچ كاتێك هێنده‌ی ئه‌و دوو ساڵه‌ی رابردوو خراپ نه‌بووه)، ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌یه كه، پێشتریش، بۆ چوونه‌سه‌ر ناكۆكی و كێشه‌كان، كات له‌به‌رده‌ستدا بووه، به‌ڵام بۆ سوودی لێوه‌رنه‌گیراوه‌و دواخراوه بۆ سه‌روه‌ختی هه‌ڵبژاردنه‌كان، ئه‌مه به دیاریكراوی ئه‌و پرسیاره‌یه كه نه میدیاكاران، له‌و دیداره‌دا كردیان، نه وه‌ڵامه‌كه‌شی، به ره‌سمی وتراوه‌و ئه‌زانرێ. جگه له‌وه، بژارده‌یه‌كی تر ئه‌وه‌بوو، كه وه‌ك زووتر، یان دوورتر له واده‌ی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه، ئه‌م كاره نه‌كرا، لانیكه‌م، ده‌توانرا باسكردنی ئه‌و كێشانه بخرانایه‌‌ته دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه، به‌ڵام ئه‌مه‌ش دیسان هه‌ر رووینه‌دا. ره‌نگه ئێستا به حوكمی دابه‌شبوونه ئاشكراو نهێنییه‌كانی ناوخۆی حزبه‌كه‌وه، هه‌ندێك پێیان وابووبێت كه سه‌رۆكی پێشووی هاوپه‌یمانێتیی كوردستان، كه جه‌مسه‌رێكی ناو ناكۆكییه ناوخۆییه‌كانه‌و بریتییه له هاوسه‌رۆكه‌كه‌ی تر، له‌گه‌ڵ ئه‌م ههڵبژاردنهدا پێگه‌ی به‌هێزتر ببووایه‌و ئه‌وكات سه‌ختتر بوایه كه له‌گه‌ڵیدا ناكۆكییه ناوخۆییه‌كان باس بكرێن، به‌ڵام ئه‌م گریمانه‌یه ورد نییه، چونكه ئه‌گه‌ر، وه‌ك ده‌وترێ، تاوانی حزبی و سیاسی روویدابێ، بۆ سه‌لماندنیشیان به‌ڵگه‌ی پێویست له‌به‌رده‌ستدا بێت، ئه‌وا له هه‌موو سه‌رده‌مێكدا ده‌توانرێ هه‌م له دادگای ده‌وڵه‌تدا، هه‌م له‌دادگای حزبدا كه په‌یڕه‌وه‌كه‌یه‌تی، ئه‌و كه‌یسانه یه‌كلابكرانایه‌ته‌وه، واته به‌و شێوه هه‌ڵواسراوه‌ی ئێستا نه‌مایه‌ته‌وه كه وا ده‌رئه‌كه‌وێ له‌م ههڵبژاردنهدا كاریگه‌ریی له‌سه‌ر بانگه‌شه‌ی جه‌ماوه‌ریی حزبه‌كه هه‌بێت. پرسیاری رێگه‌چاره یه‌كێتی، وا دیاره كه به دیراسه‌ی پێشوه‌خته‌وه مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌و دۆخه هه‌ستیاره‌ی خۆیدا نه‌كردووه‌و ئێستاش نزیكه له‌وه‌ی ئه‌نجامی سلبی له‌سه‌ر دابنێت ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ر نه‌دۆزێته‌وه. ئه‌و، وه‌كچۆن كۆنگره‌ی 4ی به نه‌فه‌سێكی ماراسۆنی كۆتایی پێهێناو هیچ دیارده‌و لادان و قه‌یرانێكی چاره‌سه‌ر نه‌كرد، ئه‌م ناكۆكییه كه‌ڵه‌كه‌بووانه‌شی له ته‌وقیتێكی گونجاودا نه‌وروژاندووه، بۆیه ئێستاو له‌م گه‌رمه‌ی ئاماده‌كارییانه‌دا بۆ هه‌ڵبژاردنی عێراق بۆی ده‌ركه‌وتووه كه ئه‌و ناكۆكییانه، كه‌م و زۆر، ره‌نگدانه‌وه‌یان له‌سه‌ر كه‌شی بانگه‌شه‌كردنێكی دڵخواز هه‌یه بۆ هه‌ڵبژاردن به‌بێ ئه‌وه‌ی تائێستا به‌لایه‌كدا خرابن. لێره‌شدا پرسیار ئه‌وه‌یه، ئایا هیچ رێگه چاره‌یه‌ك هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ناكۆكییه‌كانی دوای رووداوه‌كانی 8ی ته‌مووز نه‌بنه هۆی زیاندان له پێگه‌ی ئه‌م حزبه؟ وه‌ڵام ئه‌وه‌یه هێشتا چه‌ند سیناریۆ و بژارده‌یه‌ك ماون. سه‌ره‌تا رێگه‌چاره‌ی سه‌ره‌كی ئه‌وه‌یه كه له‌م مانگه‌دا، هه‌وڵی نوێی رێككه‌وتنێكی سیاسی له‌نێوان هه‌ردوو هاوسه‌رۆكه‌كه‌دا بدرێت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه پێش هه‌ر شتێك حزبه‌كه‌یان ئینقاز بكه‌ن، یه‌كێتی له خۆیان به گه‌وره‌تر بیبینن و نه‌یكه‌نه قوربانی ته‌ماحه تایبه‌تییه‌كانیان و، پێكه‌وه پاڵپشتیی له دوو هه‌فته‌ی كۆتایی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌كه‌و هاوپه‌یمانی كوردستان بكه‌ن، هاوكات یه‌كلاكردنه‌وه‌ی ناكۆكییه‌كانیش كه تا ئێستا له سنوری ئاڵوگۆڕی تۆمه‌ت و هێرشی سۆشیال میدیا بۆ سه‌ر یه‌كتر به‌ولاوه هیچیان نه له دادگای حزب و نه له دادگای ده‌وڵه‌تیشدا یه‌كلا نه‌كراونه‌ته‌وه، بخه‌نه قۆناغی دوای ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌وه. ئه‌م رێكه‌وتنه، وا پێویسته، دوو هه‌فته پێش كۆتایی هاتنی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق بكرێت، به زووییش بخرێته كۆبوونه‌وه‌یه‌كی نائاسایی ئه‌نجوومه‌نی سه‌ركردایه‌تییه‌وه‌و په‌سه‌ند بكرێ، له‌وه‌ش زیاتر بۆ رای گشتیی خه‌ڵكی كوردستان بڵاو بكرێته‌وه‌و وێنه‌شی بۆ هێزه سیاسییه‌كانی هه‌رێم و عێراق و حكومه‌تی به‌غداو نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان و باڵوێزو قونسڵی وڵاتان له به‌غداو هه‌رێم بنێردرێت به پاشكۆی ده‌قی رێككه‌وتنه‌كه‌شه‌‌وه، به‌تایبه‌تی كه له‌سایه‌ی شۆڕشی زانیارییه‌كان و سه‌رده‌می به‌جیهانیبووندا Globalization هیچ هێزو ده‌وڵه‌تێك نه‌ماوه له‌و دۆخه ناوخۆییه‌ی ئێستای یه‌كێتی ئاگادار نه‌بێت و به‌هۆی ئه‌و دۆخه‌شه‌وه، به جۆرێك له جۆره‌كان، نێوبانگی یه‌كێتی له‌لا نه‌زڕا بێت. مه‌حاڵ نییه بێگومان، رێكه‌وتنێكی وه‌ها، له‌سیاسه‌تدا، مه‌حاڵ نییه. یادی به‌خێر، تاڵه‌بانی(1933-2017ز) كه بۆ ده‌ستپیشخه‌ریی ئاشتیی حزبه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ پارتیدا، به ریسكێكی مێژوویی و به ئۆتۆمبێلێكه‌وه خۆی كرد به باره‌گای بارزانیدا، 4 بۆ 5 هه‌زار پێشمه‌رگه‌و فه‌رمانده‌ی حزبه‌كه‌ی له شه‌ڕی نه‌گریسی ناوخۆدا له‌ده‌ستدابوو، پارتیش هه‌روا، به‌ڵام ئه‌وه‌ی بۆ مێژوو مایه‌‌وه، ده‌ستپێشخه‌رییه‌كه بوو. هه‌ردوو هاوسه‌رۆكی یه‌كێتی-یش، تا ئێستا له كۆمه‌ڵێك تووڕه‌یی و هه‌ڵچوون له‌به‌رامبه‌ر یه‌كترو هه‌ندێ زیانی مادی و مه‌عنه‌وی و هێرشی میدیایی هه‌وادارانیان به‌ولاوه بۆ سه‌ر یه‌ك، گۆشتی یه‌كتریان نه‌خواردووه‌و ئێسقانی یه‌كدیشیان نه‌شكاندووه. جگه له‌وه، به‌پێی زانیاریی ئێمه، ته‌نانه‌ت ئیعتیباری خزمایه‌تی هه‌ندێ هه‌ڵوێستی توندیشی له‌به‌رامبه‌ر یه‌كتردا راگرتووه!، هه‌ر بۆیه له رووی سیاسی و مه‌نتقییه‌وه، رێككه‌وتنیان ئه‌سته‌م نییه‌و ته‌نها زاڵبوونیان ئه‌وێ به‌سه‌ر ئه‌و بیركردنه‌وانه‌دا كه مومكینه خراپبوونی زیاتری دۆخی حزبه‌كه‌یانی لێ بكه‌وێته‌وه. له‌لایه‌كی تر، وا پێویسته له چوارچێوه‌ی ئه‌و رێكه‌وتنه‌دا كه باسی ده‌كه‌ین، تا ئه‌و كاته‌ی ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌ی یاسایی له ناكۆكییه‌كان و پێدانی په‌راوێزی به‌رگری بۆ هه‌موو جه‌مسه‌ره‌كانی ناو ناكۆكییه‌كه له دادگاكان و پێشكه‌شكردنی به‌ڵگه‌نامه‌كانیان له به‌رامبه‌ر یه‌كتردا ده‌رده‌چێت، دۆخی یه‌كێتی ئاسایی بكرێته‌وه ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به شێوه‌یه‌كی كاتی و له‌پێناوی ته‌نها بردنه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنیشدا بێت، چونكه ئه‌و كه‌یسانه‌ی كه هه‌ن و باسكراون و ئه‌وانه‌شی كه هێشتا جاڕنه‌دراون و زانیارییه‌كی كه‌میان له‌باره‌وه دزه‌ی كردۆته ده‌ره‌وه، به فعلی كه‌یسی ئاسایی و ئاسان نین، ناشكرێ بۆ حزبێكی(سۆشیال دیموكرات) به رێككه‌وتنێكی عه‌شائیری كۆتاییان پێ بهێنرێت، به‌ڵكو پێویست وایه، هه‌ر جه‌مسه‌رێكی ناو ناكۆكییه‌كه، هه‌رچ تاوان و لادانێكیان هه‌بێ و به‌به‌ڵگه‌وه له‌سه‌ریان ساغ ببێته‌وه، سزای یاسایی و حزبی خۆیان وه‌ربگرن، بۆ ئه‌وه‌ش پێویسته ده‌رفه‌تی یاسایی ته‌واویان له‌به‌رده‌ستدا بێت هه‌م بۆ به‌رگریكردن له خۆیان، هه‌م بۆ سه‌لماندنی تۆمه‌ته‌كان له‌به‌رامبه‌ر یه‌كتردا. مافی گشتی له‌م رووداوانه‌دا ئه‌م مافه‌ش، هه‌ر به‌ته‌نها مافی یه‌كێتییه‌كان نییه، به‌ڵكو مافێكی گشتییه‌و داواكاریی گشتیشی دێته‌سه‌ر، به جۆرێك كه، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر هاوسه‌رۆكه‌كانیش ده‌ستی لێ هه‌ڵبگرن، ئه‌وا مافی خه‌ڵكه كه به‌دوایاندا بچن، چونكه كه‌یسه‌كان، ئه‌وانه‌ی كه دركێنران و ئه‌وانه‌شی كه تا ئێستا ماون و ئاماده ده‌كرێن!، ئه‌وه‌نده گشتگیرو مه‌ترسیدارن، هه‌ر به ته‌نها په‌یوه‌ست نین به ناوخۆی حزبێكه‌وه، به‌ڵكو په‌یوه‌ندیدارن به چۆنیه‌تی به‌ڕێوه‌بردنی وڵات و ده‌سه‌ڵات و مامه‌ڵه‌كردنه‌وه له‌گه‌ڵ ژیانی گشتیشدا، ئه‌مه جگه له‌وه‌ی به هۆی ئه‌و ناكۆكییانه‌وه، كۆمه‌ڵێك دیارده‌و رووداو و دیمه‌نی ئه‌منی له زۆنی سلێمانیدا هه‌ن كه خه‌ڵكی پارێزگاكه‌و زۆنه‌كه‌یان به‌گشتی نیگه‌ران كردووه. به پێچه‌وانه‌شه‌وه، ئه‌گه‌ر بویسترێ ئه‌و دۆخه ته‌نها له قاوغی ئاڵوگۆڕی تۆمه‌تدا درێژه‌ی پێ بدرێت به‌بێ یه‌كلاكردنه‌وه‌ی یاساییانه‌و حزبییانه، ئه‌وا بێگومان هه‌م به‌دگومانیی گه‌وره‌تر به‌دوای خۆیدا ئه‌هێنێت، هه‌م مومكینه سه‌ر بۆ رووداوی نه‌خوازراویش بكێشێت، به‌تایبه‌تی دوای ته‌واوبوونی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق!. ئه‌م ئه‌گه‌ره‌ش كراوه‌یه، به تایبه‌تی كه پێده‌چێت، له‌م ماوه‌یه‌دا، هه‌ردوو لایه‌نی ناو ناكۆكییه‌كه، زۆر دۆسییه‌و كه‌یسیان، به به‌ڵگه‌وه، له‌دژی یه‌كتر ئاماده كردبێت و وروژاندنیان له به‌رژه‌وه‌ندیی هیچ لایه‌كیاندا نه‌بێت!، ئه‌وه جگه له‌وه‌ی مومكینه ئاشكراكردنیان به زیانی گه‌وره‌ترو زیاتری نێوبانگی حزبه‌كه‌و كاراكته‌رانی ناوی، بشكێته‌وه‌و، رای گشتیی خه‌ڵكی كوردستانیش له‌سه‌ر كۆی جه‌مسه‌ره‌كانی ناو حزبه‌كه، خراپتر بكات. له چاوه‌ڕوانیی ده‌ستپێیشخه‌ریدا له‌ده‌ره‌وه‌ی بیرۆكه‌ی رێككه‌وتن بۆ فریاكه‌وتنی حزبه‌كه له‌م ههڵبژاردنهدا، تاقه رێگه چاره‌ی تر، ده‌ستپێشخه‌ریی یه‌كلایه‌نه‌ی هاوسه‌رۆكه‌كان خۆیانه. ده‌ستپێشخه‌ریی واش، له‌ئێستادا جوامێری و خۆ نه‌ویستییه‌كی گه‌وره‌ی ده‌وێت كه روون نییه رووده‌دات یان نا. هاوكات سیناریۆی تر ئه‌وه‌یه كه یه‌كێتی، به‌شێوه‌یه‌كی قه‌ده‌ری و به لۆژیكی جۆرێك له موجازه‌فه‌كردن، له‌گه‌ڵ دۆخی ئێستای خۆیدا بڕواو رازی بێت به‌وه‌ی به چ ئه‌نجامێك له‌م ههڵبژاردنهدا دێته ده‌ره‌وه!، ئه‌گه‌ر پێگه‌ی دابه‌زی، ئه‌وا بچێته ژێر باری ئاقیبه‌ته سیاسی و ده‌ره‌نجامه ترسناكه‌كانییه‌وه له‌سه‌ر تێكچوونی زیاتری هاوسه‌نگیی هێز له كوردستاندا، ئه‌گه‌ر به‌هێزیش بووه‌وه كه روون نییه چۆن و به‌چی؟!به‌تایبه‌ت له‌سایه‌ی ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ی ئێستایدا، ئه‌وا، عه‌ره‌ب وته‌نی:(شاف الخیر!).. به كوردی و به كورتی، هه‌موو ئه‌مانه، له‌شیكاریی ئێمه‌دا، كۆمه‌ڵێك سیناریۆ، یان بژارده، یان پێشنیارو رێگه‌چاره‌ن، خۆشیان(ئازادن) له‌وه‌ی دۆخی حزبه‌كه‌یان به كوێی تر و به كام نادیاری ده‌گه‌یه‌نن!.
د. شێركۆ عه‌بدوڵڵا- رۆژانه تایبه‌ت له (دره‌و) ده‌ینوسێت پیاو لە خۆشیدا جێ بەخۆی ناگرێ چونکە وەزعەکە بەرەو باشی ئەچێ . وەزعەکە بەرەو باشی ئەچێ چونکە حەلیتری نی یە . وەزعەکە حەلی تری نی یە چونکە گەیشتۆتە بنبەست . وەزعەکە گەیشتۆتە بنبەست چونکە هەریەکە لەئاوازێک ئەخوێنێ.هەریەکە لە ئاوازێک ئەخوێنێ چونکە مایسترۆمان نی یە. مایسترۆمان نی یە چونکە کەسمان ئەویتر بە هیچ نازانین . کەسمان ئەوی تر بە هیچ نازانین چونکە ڕقی دنیامان لە یەکتری یە. ڕقی دنیامان لە یەکتری یە چونکە پەیوەندییەکانمان تەڕ و بڕ نین . پەیوەندییەکانمان تەڕ و بڕنین چونکە هەر خولە ناخولەیەک وشکە ساڵی یە. هەرخولەناخولەیەک وشکە ساڵی یە چونکە داخەکەم شێخ دارا لە کەشناسی نەماوە. شێخ دارا لە کەشناسی نەماوە چونکە کەوتۆتە ساڵەوە. کەوتۆتە ساڵەوە چونکە شتی تر نەبوو تێی بکەوێ . شتی تر نەبوو تێی بکەوێ چونکە هەموویداگیر کرا. شتی تر هەمووی داگیرکرا چونکە زەمانەکە زەمانی ئاخۆران و بخۆرانە. زەمانی ئاخۆران و بخۆرانە چونکەبرادەران جوان جوان دەستیان لێ شتووە. برادەران جوان جوان دەستیان لێ شتووە چونکە شوکور ئاو زۆرە. ئاو زۆرەچونکە بەنداوەکانمان ئەوندە پڕن لێیان دەڕژێ. بەنداوەکانمان لێیان دەڕژێ چونکە چەم و ڕووبارەکانمان بەم ئاخر وئۆخری هاوینەش هێشتا خوڕەیان دێ . هێشتا خوڕەیان دێ چونکە درواسێکانمان ناوێرن تۆپەوانەیان بۆ دانێن . دراوسێکانمان ناوێرن تۆپەوانە بۆ چەم و ڕووبارەکانمان دانێن چونکە لێمان ئەترسن . دراوسێکانمان لێمان ئەترسن چونکە شەق ئەزانێ قۆناغ لە کوێ یە. شەق ئەزانێ قۆناغ لە کوێ یە چونکە مەناعەتمان نی یە دۆو دۆشاو تێکەڵ بکەین . دۆ و دۆشاو تێکەڵ ئەکەین چونکە شتەکانی تریش هەموویان تێکەڵ بوون .
شوان داودی قسە بکە تا بتبینم كەسێکی بەویقار و وجل بەرگێکی شاهانەوە بە پۆزەوە بەرەو لای سوقرات دەڕوشت ،سوقرات تەماشای کردو ڕستە بەناوبانگەکەی پێ وت کە دواتر بوو بە پەند : قسە بکە تا بتبینم .. قسە گوزارشت لە ناخ و سروشتی مرۆڤەکان دەکات نەک جل و بەرگ و ڕیزە ئۆتۆمبیل و کۆشک و تەلار ، دەتوانرێت لە ڕێگەی قسە کردنیانەوە هەڵسەنگاندن بۆ کەسایەتی رەفتار و ئاکاری کەسەکان بکرێت .. پەندێکی کوردیش لەو بارەیەوە هەیە دەڵێت : کورد بدوێنە شەرحی خۆی دەکات . لە چەند مانگی رابردودا دوو قسەم لەدوو کەسەوە بیست کە هەردوکیان لە لاشعوروە دەریانبڕی ، هەردوو قسەکە لای بەندە جێی هەڵوەستە کردن بوو ، بەڵام من سوقرات نەبووم ڕاستەوخۆ لێیان تێبگەم . ئێستا دوای کەتنەکەی هەشتی تەمموز بەراوردێکی ئاکارو رەفتاری ئەو دوو کەسە لە گەڵ قسەکانیان دەکەم زیاتر دەیانناسیم ، چونکە خۆیان قسەیان کردوە گوزارشتیان لە خۆیان کردوە و ڕاستگۆش بونە لە دەڕبڕینەکانیاندا ، کەسیش وەکو خۆی خۆی ناناسێت . یەکەم : دوای ساردییەکی زۆر لە نێوانمان چەند مانگێک پێش ئێستا لە سەر دەستپێشخەری بەندە لەگەڵ کاک قوباد تاڵەبانی لە هەولێر و لە ماڵەکەی بەڕێزیان دانشتین ، دوای هەندێ گلەیی کردن لەیەکتر گفتوگۆیەکی چڕوپڕمان کرد و هەندێ بیروڕامان لە سەر هەندێ پرس گۆڕییەوە .. لە باسی هەمیشە زیندوو جەنابی مام جەلال و چۆنیتی کار کردنی ، کاک قوباد وتی : خەڵک زۆر هەڵەن بە من دەڵێن مامی بچوک ، من هیچ شتێکم لە مام ناچێ ، حەقە پێم بڵێن دادەی بچوک ، چونکە هەموو شتێکم دەچێتەوە سەر دادە نەک مامە ! . ڕاستی کرد و دوای هەشتی تەموز بە کردەوە سەلماندی کە هیچ شتێکی لە مام ناکات . دووەم : کاتێ سەرپەرشتیاری دەزگای میدیایی کەرکوک بووم ، لە سەروبەندی یادی یەکێتیدا چەند هەڤاڵێک لە گەڵ سەرپەرشتیاری مەکتەبی ڕاگەیاندن گفتوگۆی چۆنێتی یادەکەمان دەکردەوە ، باسی ئەوە هاتە پێشەوە کە کۆنگرە چۆن توانی ئەو هەڤاڵانەی پێشوو کە هەر یەکێکیان بۆ خۆی حکومەتێک بوو لە کونفەیەکونێکدا هەمووی نێردرانە ماڵەوە ، سەرپەرشتیاری مەکتەبی ڕاگەیاندن کاک ستران عبداللە قسەیەکی کردە وتی : ئەوە چواردەی تەموز بوو هێشتا حەڤدەی تەموز ماوە ! . وابزانم روداوەکانی چواردە و حەڤدەی تەموز لە مێژوی عێراقدا وجیاوازی نێوانیان شی کردنەوەی ناوێ چونکە لای هەموان روونە. کاک ستران زۆر زوو بە دەستەواژەی حەڤدەی تەموز گوزارشتی لە خۆی و هەشتی تەموزیش کرد و ڕاستشی کرد . ...................................................... ئیتر دەنوسم ........ ( 1 ) سەروەرییەکانی مام بپارێزن دۆستەکانمان لە دەست مەدەن ✍️ شوان داوی هیچ سەرکردەیەکی سیاسی لە عێراقدا بە قەد هەمیشە زیندوو جەنابی مام جەلال ئاگاداری مێژوی بزوتنەی سیاسی و رۆشنبیری و هونەری لە عێراق نەبووە ، هەموو تێکۆشەر و رموزەکانی تێکۆشان و فکر و هونەری ئەم عێراقەی دەناسی و دۆستایەتیانی دەکرد و ڕێزی لێ دەگرتن و بەردەوام کاتی بۆیان تەرخان کردوەو لینکێکی پەیوەندی لە گەڵیان هەبووە و پشتیوانی لێکردن و دەستی هاوکاریشی پێگەیشتوون چی لە قۆناغی شاخ و چی لە قۆناغی دوای ڕاپەڕینی 1991 و پێکهێنانی دەسەڵاتی کوردی لە هەرێمی کوردستان و چی لە قۆناغی دوای پرۆسەی ئازادی عێراق و سەرکۆماریدا . کاتێ پەرلەمانتار بووم لە خولی سێهەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و بڕیاردەری لیژنەی رۆشنبیری و ڕاگەیاندن بووم ، لەو راستیە تێگەیشتم کە جەنابی مام چی سامانیکی نیشتمانی لە دۆست بۆ بزوتنەوەی نیشتمانی لە عێراق و دۆزی کورد و یەکێتی نیشتمانی کوردستانیش پەیدا کردوە لە ناو دەستەبژێری عێراقی و عەرەبیدا و لە هەموو پێکهاتەکان و چۆن سەرکەوتووانە توانیەتی تواناکانیان دەستەبەر بکات لەخزمەت دیموکراتیزە کردنی عێراق و پشتیوانی دۆزە رەواکەی کورد لە دیدێکی عێراقی نشتیمانیەوە . حکومەتی هەرێمی کوردستان بە ناوی چاکسازییەوە مووچە و هاوکاری کۆمەڵێ لەو تێکۆشەر و خاوەن فکر وڕۆشنبیرانەی بڕیوە کە جەنابی مام جەلال بۆی دابین کردبوون ، نامەوێ ناوی کەس بێنم بەڵام نەک کورد بەڵکو هەموو عێراق قەرزاری خەبات و تێکۆشان و ماندوو بونیانە لە پێناو ئەم نیشتمانەدا . ئەوەی جێی داخە چی لە عێراق و چی لە کوردستانیش نەوەیەکی سیاسی حوکمڕانی بێ ئاگا لە ڕابردووی بزوتنەوەی نیشتمانی عێراق هاتۆتە مەیدان لەبری ڕێزگرتن لە تێکۆشەران سوکایەتیشیان پێ دەکەن . ئەم هەنگاوەی حکومەتی هەرێم زەرەرێکی زۆری ماددی و مەعنەوی گەورەی لەو تێکۆشەرانە داوە کە شایستەی ئەو زەرەرو زیانە نین ، لە کاتێکدا لە هەرێم موچەکانیان براوە ، لە عێراقیش دەمیان لێکراوەتەو هەرچی هەڵدەستێ پێیاندا دەڕشێتەوە . هەر گەل و وڵاتێک مێژوی نەبێ ئێستا و ئایندەشی نابێت ئەو بەڕێزانەی کە ئێستا بە هۆی ئەو هەنگاوەی حکومەتی هەرێم سوکایەتیان پێ دەکرێت ..ئەوانە مێژوی بزوتنەوەی نیشتمانی ئەم وڵاتەن . کەس دژی چاکسازی نیە ، ئێوە گەر چاکسازی دەکەن ، لە سێکتەری نەوت و گومرک و ئیدارەدان و ئابوری کۆمپانیایا و سیستەمی حوکمڕانیدا بیکەن ، تەخشان و پەخشان کردنی زەوی ئەم وڵاتە ڕاگرن ، تاڵان و بڕۆی ژێر خان و سەرخان بوەستێنن ، هاوکاری کچە مۆدیل و گۆرانیبێژەکانی ژووری نوستن و سەر سییەم ڕابگرن کە مێژوی هونەر ومیزاجی گشتییان شێواندوە ، گەر چاکسازی دەکەن قافڵەی ئۆتۆمیلەکانتان کەم بکەنەوە خەرجیە تایبەتیەکانی خۆتان و منداڵەکانتان ،گەشت و سەیران و دەعوەتەکانتان بەوەسڵ مەگەڕێیننەوە بۆ حکومەت هتد..... نەک پەلاماری قوتی ئەو تێکۆشەرانە بدەن کە هەموو تەمەنیان لە خزمەت ئەم نیشتمانەدا خەرج کردوە . لێرەوەو لە کۆتاییدا رووی دەمم دەکەمە کاک قوباد تاڵەبانی بەو حوکمەی کە هەم کوڕی مام جەلالە هەمیش نمایندەی یەکێتی نیشتمانی کوردستانە لە حکومەتی هەرێم ، کە پێویستە پارێزەری سەروەرییەکانی مام جەلال بێت لە حکومەتی هەرێم و ئەو دەسکەوتانەی مام بەدەستی هێناون ، بەقەولی مام کە دەیگوت وەک بیلبیلەی چاوەکانتان بپارێزن ، بپارێزێت، پێش هەر هەنگاوێکتان دەبێ هەزار حساب بکەن و ڕەچاوی مێژوی ئەو پیاوە گەورەیەی مێژوی ئەم وڵاتە بکەن کە ناوی مام جەلال بوو، پێویستە مێژوی مام بخوێننەوە تا دەسکەوتەکانی بزانن و دۆستەکانی بناسن بۆ ئەوەی چی تر هەڵەی لەو جۆرە دوبارە نەکەنەوە و سەروەرییەکانی مام لەکەدارنەکرێن و دۆستەکانمان لە دەست نەدەن . 2021/9/12
.gif)
ئەنوەر حسێن (بازگر) كوردەكانی ڕۆژهەڵات و باكور دەركەن؛ دەریانكەن پێیان بڵێن "بڕۆنەوە بۆ سنە، سەقز، بانە، بۆكان و مهاباد، بۆ وان، جەزیرە، هاكاری و ئامەد...؟!". دەریانكەن و پێیان بڵێن "ئێوە چی دەكەن لە سلێمانی و هەولێر، تووشی سەر ئێشەمان دەكەن؟!". دەریانكەن و پێیان بڵێن "بابە ئێوە بە هەڵە لە وەزعەكە تێگەیشتوون، گەر وادەزانن كوردستان، یەك كوردستانە و جیاوازی نییە لە نێوان باشور و ڕۆژهەڵات و باكور، ئەوە هەقیقەتێكی نییە، یان وابزانن ئێوە ماڵی خۆتانە و كەس نییە پێتان بڵێت بەر چاوتان بە كلە، هەڵە تێگەیشتوون...؟!". پێیان بڵێن "خێر و بێری ئێوە چییە، جگە لەسەر ئێشە بۆمان، گەر باسی شۆڕشگێڕی و قارەمانی و باوەشی گەرم و پڕ لە تاسەی ڕابردوویان بۆ كردن، كە چ هاوكاری باشور و باشورییەكانیان كردوە، بڵێن ئەو زەمانە گوزەشت...؟!". پێیان بڵێن "گەر تا دوێنی ڕێگامان داون لەناو ماڵە سارد و سڕ و بێ موحبەتی ژێر سەرمای دەرزی ئاژنی زستان و گەرمای تاقەت پڕوكێنی هاوین لە زرگوێز، كۆیە و تۆپزاوا دانیشتوون، ئیتر فەرموو بپێچنەوە و خواتان لەگەڵ". پێیان بڵێن "كاكە، دادە گیان، میوان ڕۆژێ، دوو ڕۆژ خۆشە، چیتان داوە لە كوردایەتی و شۆڕشگێڕی، بۆچی ناڕۆن بۆ ئەوروپا، ئێمەش و خۆشتان لە گێر و كێشە نەجات بدەن؟". ئەوانەیان پێ بڵێن بە ڕوو قایمیتانەوە، وەكو لێدوانی هەندێك لەو بێ وەفایانەی، كە بە ڕوو قایمیانەوە، ڕوویاندێت هەندێك شت بڵێن، ئینسان هەست بە عارەق كردنەوە دەكات، شەرم مەكەن، لەوەی ئەوان دڵیان عاجز دەبێت، دڵی پڕ لە غرور و غوربەتییان دەشكێت، لەو وڵاتە خاوەن ماڵەی كە وەكو نیشتمان و ماڵی عەزیزانیان بۆی هاتن، تا پەنایان بدەن و باوەشی گەرمی موحەبەتییان بۆ بكەنەوە، ئێستا بە ناڕاستەوخۆ دەریان دەكەن. بەڵام ئیتر نابێ وێنەكانی قازی و شێخ سەعیدی پیران لە مۆزەخانە و شوێنە گشتییەكان هەڵواسن و ئیتر دەبێت بیانهێننە خوارەوە، با لەوە زیاتر شەرمەزار نەبین بەرامبەرییان. ئیتر ناوی ئەو شەقام و گۆڕەپانانە بسڕنەوە، كە بە ناوی ئۆجەلان، دەمیرتاش، قاسملۆ، كاك فوئاد، شێخ نەهری، شێخ عیزەدین، شێخ جەلال و شۆڕشی ئاگری داغەوەیە، چەند ساڵە لافی كوردایەتی و هاوخەباتی لێدەدەن. ئیتر گەر ڕیفراندۆمێكی تر كرا، دڵنیابن وەكو پێشوو لە سنە و ئامەد، خەڵكی پشتیوانی نایەنە خیابان. گەر شەڕێكی تری داعش بوو، پێشمەرگەكانیان نانێرن بۆ مەخموور و k1 و كەركوك. گەر (31)ی ئاب بوو، داڵدەی خەڵك و كەلوپەك و پێداویستییە زەرورییەكانتان نادەن و بۆتان ناشارنەوە. گەر ئەنفال ڕوویدایەوە و كیمیاباران كراین، چاوەڕێی شاردنەوەی ڕۆڵەكانتان مەبن لەژێر چادر و خێمەی نهێنی ئەوان، گەر داوایانكردەوە بۆ پشتیوانی ڕۆژئاوا هێز بنێرن، وەكو پێشوو دەستگیریان بكەن. ئیتر مەڵێن؛ خزم، كەس، هاوڕێ، هاوخوێن و دۆستەكانمان لەو دیوون. ئیتر مەڵێن؛ سنە لە سلێمانی و ئامەد لە هەولێر دەچێت و سەقز و جولەمێرگ دەستە خوشكی سلێمانی و هەولێرن. ئیتر مەڵێن؛ سنە و ئامەدیش شاری خۆمانن. ئیتر شانازیكردن بە سەید عەلی ئەسغەر و حەسەنی كامكار و شڤان پەروەر، بە ناسر، نەجمە، كاڵێ و دینۆ كۆتایی پێبهێنن. ئیتر باسی ئەوە مەكەن، كە ئەوان خاوەنی شۆڕش و خەبات و قوربانیدانی گەورەن و ئەوان بەشێكن لە مێژووی شۆڕشگێڕی. بەڵام ئەوەشتان لە یاد بێت، گەر ئەمجارە لێتان قەوما بۆ سەر سنوورەكان، چاوەڕێی ئەوە مەكەن، خەڵكی جەزیرە، شێرناخ، سلۆپی، بانە، مەریوان، سنە، سەردەشت و حاجی ئۆمەران، باوەشی گەرمتان بۆ بكەنەوە، ماڵی خۆیانتان بۆ چۆڵبكەن و بە كۆڵ نانی گەرمی سەر تەنووری گوندەكانی سەر سنوورتان بۆ بكەنە توێشوو، باوەشی میهرەبانیتان بۆ بكەنەوە و لەسەر چاویان داتانبنێن. چاوەڕێی ئەوە مەكەن، بە قاچاخ و هەزار دەردە سەری لە لادێیەكانی خۆیان حەشارتان بدەن، تا توركێك، یان عەجەمێك سوكایەتیتان پێ نەكەن. چاوەڕێی ئەوە مەبن، گەر لێتان قەوما، هێلكە و ڕۆنی چەورتان بۆ بخەنە سەر سفرە. چاوەڕێی ئەوە بن، ژنێك، گەنجێك لەسەر سنوری (سڵۆپی یان مەریوان) بێنە دەنگ و پێتان بڵێن "فەرموون، ئاغای باشوری"، سوخنرانی بێ ئاگا: ئەوە ئێوەن ..... (ڕۆژێك پێتان دەوتین فاصۆڵیا خۆرەكانی كۆیە، زرگوێز و تۆپزاوا، ڕۆژێك دەتانووت بەڕەڵاكانی سنە و سلۆپی، ڕۆژێك دەتانووت جاسوس، ڕۆژێك دەتانووت لات و پاتەكانی باكور و ڕۆژهەڵات". ناو و ناوتۆرە نەما لێمان بنێن، دیارە بیرتان چۆتەوە. ئەوكات چ جوابێكتان پێیە بۆیان؟ پێتان دەڵێن "ئێوە نەبوون، هەرچی خزمایەتی، هاوسێیەتی، كوردایەتی و شۆڕشگێڕی بوو، ریعایەتتان نەكرد"، بە زەییتان بەو كوڕ و كچە جەوانانەی ئێمەدا نەدەهاتەوە، كە شەو و ڕۆژ لەژێر زرمەی خومپارە و فرۆكەی بێ فرۆكەوان ڕۆژیان دەكردەوە، هەرگیز وەكو كوڕ و كچی خۆتان سەیرتان نەكردن، كە دەتانزانی لە غەریبین و لە باوەشی میهرەبانی دایك و باوكیان دوورن، دەستێكی میهرەبانیتان بەسەردا نەهێنان، كەچی كە هاتە سەر مەترسی و لێ قەومان، كە دەبوو قسە بكەن، نەتانكرد و لەوەش خراپتر هەندێكتان بە ناوی حیزبی و حكومەتەوە، دڵتان شكاندین، هەندێكیشتان بە وەفا و گەورە بوون بەرامبەرمان و ئەوەشمان لەبەرچاوە. كورتی و كرمانجی؛ قەیناكا گلەیی بكەن، كە ئەم كوردە بەڕێزانەی ڕۆژهەڵات و باكور، جاروبار سەرئێشەیەكی بچووك دروستدەكەن، كە بە پاراسیتۆڵێك چاك دەبێت، بەڵام نەك ئەوەی هەندێك كەس، قسە گەلێك دەكەن، دڵ كوندەكات، وەكو ئەم كوردستانە هی باوك و باپیری ئەوان بێت، هەڵوێستی حكومەت و حیزبی باش و سیاسی باشیش دەشێوێنێ و كەس نییە بڵێت "كاكە، ئەو قسانە مەكە"، ئەوەیان بیرچۆتەوە، كە لەسەر ورگی ئەوان دەژیان، ئینسان شەرم دەكات، كە هەندێك كەس لێرە قسە دەكەن، لە پێناو شتێكی بچووك، یان دەستكەوتێكی شەخسی، كە لەسەر حكومەت و حیزبی كوردی باشور دەكەوێت، ئەی نابێت وەڵامێكی ئەوانە بدرێتەوە، كە ئەوە قسەی پڕ مەنفەعەتی خۆیانە، نەك هەر كەسی تر. ئەم ماوەیە و ئەم چەند ساڵە، هێندێ لێدوان و قسەی وا بەرامبەر كوردەكانی ئێران، توركیا و سوریا دراوە و وتراوە، ئینسان شەرم دەكات، بە ناوی كورد و كوردبوونەوە بۆ هاوسێ، هاوخوێن، هاوخەبات و مێژووی هاوسنور بیكات، خۆ ڕەنگە بێدەنگی باشتر بوایە، بەڵام دڵنیابن، ڕۆژان ڕۆژی لە دوایە، ئەوانیش تاسەر لێیان ناقەومێت، بەڵام هەڵوێست و ویژدان گرنگە بۆ ئینسان، وەختێك دەبینی هەموو ڕۆژ، بۆردومان دەكرێن و دەكوژرێن و هەراسان دەكرێن و سوكایەتییان پێدەكرێت. دەی باشە، گەر هیچ ناكرێت بەرامبەر ئەو كارانە، خۆ دەتوانن بێدەنگ بن و قسەی ناهەق نەكەن.
.gif)
سەلاح رەشید کۆچی دوایی مام جەلال تەنها کاریگەری نەخستە سەر یەکێتی نیشیمان کوردستان و ئەو هێزەی نەخستە بۆشاییەکی سیاسی و حیزبیەوە، بەڵکو هەمو کوردستان بە گشتی و ناوچەی سلێمانی بێ باوک و بێ رابەر و بێ لێپرسراو کرد. کۆنگرەی چوارهەمی یەکێتی، تەنها کێشەکانی ناو یەکێتی قوڵ و فرە رەهەند نەکردەوە، بەڵکو ئەو ناکۆکیانەی لەناو ریزەکانی و هاوسەرۆکەکانیدا هەبو، شۆڕ بۆوە بۆ ناو شار سلێمانی و کاریگەری کردە سەر هەمو بوارەکانی ژیان و گوزەرانی زوربەی تاکەکانی ئەم شارە. کەم رۆژ هەیە لەم شار و لەم زۆنەدا، کێشەیەک و روداوێکی ناخۆش رونەدات، هەر هەموشی دەزگا دەسەڵاتدارەکانی یەکێتی راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ دەستیان تێیدا هەیە و بەرپرسن لێی. بێگومان ئەم دەزگایانە ( کە پێویستە لە ژێر دەسەڵاتی حکومەتدا بن) بەڵام هەموی بە فەرمانی راستەوخۆی کەسی یەکەمی یەکێتی بەرێوە دەبرێت. ئێستا قارەمانانی شار، ئەو کەسانەن بە جل و چاویلکەی رەشەوە و کە کڵاوی زرێپۆشیان لەسەردایە و بە چەکی نوێ بە خێرایی بەلادا لێدەخورن و پێویستە شەقامیان بۆ چۆڵ کەی، هەر ئەوانەن دێنە سەرت و بێ ئەوەی کەس بیانناسێ و ماوە بدەن خۆت بناسیت، ئەتخەنە پشت ئۆتۆمبیلەکایانە و ئەتفرێنن. هەر ئەوانەن فەرمان بە بەرێوەبەری فەرمانگا حکومیەکان ئەکەن بۆ هەمو کارێکی نا یاسایی و کەسی یەکەمن لە دەروازە سنوریەکان و بە ئارەزوی خۆیان چیان بوێت ئەمدی وئەودیوی دەکەن. هەر ئەوانن و کەسوکاریانن کە بەریز تەقە بەسەر هاوڵاتیاندا دەکەن و (ئیجازە)ی ئەوەیان هەیە کە هاوڵاتی ئەم شارە بترسێنن و پشێوی و نا ئارامی بڵاوبکەنەوە و بە ئارەزوش بچنە سەر هەر شوێنێک کە بیانەوێت و ئەوەی خۆیان ئەیانەوێت و یاسا قەدەغەی کردوە بیکەن. هاوڵاتی ئەپرسێت، ئەمانە بۆ وا دەکەن؟ زوربەی هەر زۆریان ئەوانەن کە بەم بارودۆخەی ئێستاوە ماندو نەبون و هی نەوەی دوای راپەرین و کەسانێکن نە ئاشنای دوێنێن و نە کەسایەتیەکانی دوێنێ دەناسن، هاتونەتە سەر حازری. باشە هیچ عاقلێک ئەو کارە دەکات کە ئەم گروپانە بە فەرمانی سەرۆکەکەیان رۆژی پێنج شەمەی رێکەوتی ٩/٩ کردیان بەرامبەر بە کۆمپانیای تالۆن کە کورێکی کاک فاروقی مەلا مستەفا خاوەنێتی؟ ئەگەر تالۆن کاری نایاسایی کردوە ئەوا پێویستە لێپرسینەوەی لەگەڵدا بکرێت، بەڵام ئایە نەتان ئەتوانی بە رێگایەکی هێمن تر و لەسەرخۆ تر ئەنجامی بدەن؟ نەتان ئەتوانی لە رێگای ترەوە کارەکە بە ئەنجام بگەیەنن؟ یاخود هەر ئەبو بە چەندەها سەیارەی شەڕەوە هەڵکوتنە سەریان و بە ناشیرینترین شێوە مامەڵەیان لەگەڵدا بکەن! یان ئێوە تەنهافێری ئەمانە بون! ئێوە و هەمو دانیشتوانی سلێمانی دەزانێت کە فاروقی مەلا مستەفا کێیە؟ ئەمە جگە لەوەی کە پێشمەرگەیەکی دێرین و سیاسیەکی بەهەڵوێست و هاورێی تەمەنی جەنابی مام جەلال و کاک نەشیروان و زوربەی زۆری سەرکردەکانی دوێنێ یەکێتی بوە، ئەم یەکێکە لە گەورەترین سەرمایەدارەکان کە هەلی کاری بۆ هەزارەها هاوڵاتی رەخساندوە، تەنها سەمایەدارە کە هەمو سەرمایەکەی لە کوردستان و لە سنوری یەکێتیدایە. نە کوری فاروقی مەلا مستەفا و نە هیچ کەسێکی تر نابێت لە سەروی یاساوە بێت، بەڵام ئەگەر کێشەیەک روبدات، ئایە تەنها لە رێگای ناردنی هێزی چەکدارەوە چارەسەر دەکرێت؟ ئایە پارتی بەو شێوەیە مامەڵە لەگەڵ سەرمایەدارەکانی سنوری دەسەڵاتی خۆی دەکات؟ ئایە ئەم هێزە ئازایانە چونە سەر چەند لادەر لە یاسا لەم دەڤەرەدا؟ چەند زەوی و موڵک و ماڵی داگیرکراوی دەوڵەتیان بۆ حکومەت گەرانۆتەوە و دەستیان بەسەر چەند لۆری قاچاغدا گرت؟ چەند دز و گەندەڵیان دا بە دادگا؟ بۆ ناکۆکیە حیزبیەکانتان دەهێننە ناو هاوڵاتیانەوە، لە ئەنجامدا خەڵکی سلێمانی و ئەم ناوچەیە زیاتر و زیاتر لێتان تورە و بێزار دەبێت. ئێوە ئەگەر رەحم بە خەڵکی شارەکە ناکەن، رەحمێ بە رابوردوی یەکێتی بکەن، رەحم بە مێژوی مام جەلال و شەهیدان بکەن و زیاتر تورەیان مەکەن، ئەوان ئێوە ناناسنەوە، خاڵی هاوبەش لە نێوان یەکێتی مام جەلال و ئەم یەکێتیەی ئێوەدا تەنها ناوەکەتانە، هەمو ئەزانن کە چەقی چالاکی ئێوە سلێمانیە، بۆ وا لەم شار و ناوچەیە دەکەن؟ بە پلان ئەتانەوێت هاوڵاتی لێتان تورە و بێزار بێت؟ بە ئەنقەست ئەتانەوێت یەکێتی لە بەها جوانەکانی جارانی روت بکەنەوە. لە جیاتی هەڵکوتنە سەر هاوڵاتیان، بۆناچن پێشمەرگە دێرینەکان، زیندانیانی سیاسی و کەس و کاری شەهیدان، رۆشنیران و دڵسۆزانی ئەم خاکە ئاشتبکەنەوە. بۆ ناپرسن، هۆی چیە باوکی چوار شەهیدی یەکێتی ئامادە نیە دەنگتان بداتێ؟ یان ئەو پێشمەرگەیەی هەمو گەنجی خۆی لە شاخ بردە سەر، یان ئەو لاوانەی لە رۆژە سەخت و دژوارەکاندا لە ریزەکانی رێکخستن لە شارەکاندا لەگەڵ مەگدا یاریان دەکرد،ئێستا نایانەوێت ناوتان ببیستن؟ کاتی ئەوە نەهاتوە، پێش ئەوەی باسی چاکسازی لە دەرەوە بکەن، چاکسازی لەناو ریزەکانی یەکێتیدا بکەن و بە وردی بەسەر کار و هەڵسوکەتاندا بچنەوە، دەستبکەن بە ئاشتکردنەوەی راستەقینەی هەر هەموان، ئەگینا نە ئەبن بە خاوەنی سەروەریەکانی رابوردو، وە ئایندەش لە دەست ئەدەن.
د. شێركۆ عه‌بدوڵڵا- رۆژانه تایبه‌ت له (دره‌و) ده‌ینوسێت *ئەوەی کە دووی شەویش بەخەبەرە من نیم، موشکیلەکانمە. *ئەوەی کە بەشیعری حساب ئەکەین ، زەمانی نالی قسەی ناو حەجرەش نەبووە. *ئەوی کە ئێستا ئەیبینی کوردایەتی نی یە ، تارماییەکەیەتی. *ئەوەی کە ژیانی تاڵ کردویت شیرینترین کەست بووە. *ئەوەی کە ناوێرین ددانی پێدا بنێین قەزوان نی یە ، هەقیقەتە. *ئەوەی کە دەستی لەناوگەڵی ئێمەدایە خەیاڵی لای کەسێکی ترە. *ئەوەی کە دوعاش کاری تێ ناکات حیزبی کوردی یە. *ئەوەی کە پێمانی ئەفرۆشن یان مەوقیفە یان شەڕە. *ئەوەی کە بە خولە چەخماخەی تێ گەیشتبوین ، خولەی چەخماخسازیش دەرنەچوو. *ئەوەی کە سومعەی سەرمایەداریی پارستووە سۆشیالیستە بێ سومعەکانن. *ئەوەی کە خەمی ئەفغانستانی قورسترکردووە خەمساردیی بەشەرییەتە
.gif)
د. عادل باخەوان بیست ساڵ بەسەر هێرشە تیرۆریستیەکانی ١١ی سێپتەمبەردا تێئەپەڕێ و چاوی جیهان بەتەنها لەسەر پاشەکشەی ئەمەریکا لە ئەفغانستانە. ڕاستە گەڕانەوەی تالیبان بۆ کابول شکستێکی گەورەیە بۆ ئەمەریکا، بەڵام لەڕاستیدا، شکستە هەرە گەورەکەی ئەمەریکا لە عێراقدایە و چیرۆکی ئەم شکستەش هەر لە سەرەتای ٢٠٠١ وە دەستپێدەکات و تا ئێستاش بەردەوامە و هەوڵدەدەم لەم خاڵانەی خوارەوەدا و بەشێوەیەکی کورت و چڕ چەن سەرە قەڵەمێکیان لەسەر بنوسم و درێژەکەی تەرخاندەکەم بۆ ئەو کۆنفرانسەی کە ٢٥ ی ئەم مانگە لە کوردستان پێشکەشی دەکەم. 1. ئەو سیستمی شەرعیەتەی کە ئەمەریکا بەکاریهێنا بۆ داگیرکردنی عێراق هەر لەسەرەتاوە لەسەر سێ درۆی بیناکرابوون. یەکەمیان بریتیبوو لەوەی کە عێراق خاوەنی چەکی کۆمەڵکوژیە و ئەکرێ لە ساتەوەختێکدا دژ بە ئەمەریکا بەکاریبێنێت. ڕاستە عێراقی هەشتاکان خاوەنی چەکی کۆمەڵکوژیبوو، بەڵام ئەوەش ڕاستە کە خودی ڕۆژئاوا ئەو چەکانەیان پێدابوو، هەروەها خودی ڕۆژئاوا لە نەوەدەکاندا کۆی ئەو چەکانەیان لە عێراقدا لەناوبردبوو، باشترین بەڵگەش ئەوەیە کە لە ٢٠٠٣ وە تا ئێستا هیچ ئاسارێکی ئەو چەکانە نەدۆزارنەتەوە. دووهەم بریتبوو لەوەی کە عێراقی سەدام حوسەین پەیوەندی لەگەڵ ڕێکخرای ئەلقاعیدەی بن لادن دا هەبووە، لەکاتێکدا جۆرج بۆش، سەرۆکی ئەمەریکا، سێ مانگ پاش داگیرکردنی عێراق دانبەوەدا دەنێت کە هیچ بەڵگەیەکی یەکلاکەرەوەیان بەدەستەوە نیە لەسەر پەیوەندی نێوان سەدام و بن لادن. درۆی سێیەمیش بریتیبوو لەوەی کە عێراق وڵاتێکی نادیمۆکراتیە ! گەر ئەم حیکایەتە بسەلمێنین، ئەبوو ئەمەریکا میسری حوسنی موبارەک و یەمەنی عەلی عەبدوڵا و تەنانەت عەرەبی سعودیە و چەندین وڵاتی دیکەی دۆستی واشنتۆنی داگیربکردایە. 2. بیست ڕۆژ پاش داگیرکردنی بەغداد، ئەم حیکایەتە بە تەواوی کۆتایی پێدێت و چیتر لە واشنتۆن کەسێک نادۆزیتەوە باس لە چەکی کۆمەڵکوژ و پەیوەندی نێوان سەدام و بن لادن و دیکتاتۆریەتی بەعس بکات. لێرە بەدواوە واشنتۆن حیکایەتێکی دیکە بۆ داگیرکردنی عێراق دروستدەکات کە بریتیە لە : بیناکردنی نەتەوەیەک لە عێراقدا، بیناکردنی نەتەوەی عێراقی "nation building" ! 3. لە ١٠ مایسی ٢٠٠٣ دا پۆل بریمەر دەگاتە بەغداد و کۆی مێژووی عێراق بە هەموو ئاڵۆزیەکانیەوە دەخاتە نێوان دوو کەوانەوە و هەوڵدەدات لە سفەرەوە دەستپێبکات و نەتەوەیەک بۆ عێراقیەکان دروستبکات. پۆل بریمەر پێیوابوو ئەو مەسیحەیە کە لە دوورەوە هاتوە و عێراقیەکان لەگەڵ خۆیدا دەباتە نێو مێژووی بەشەریەتەوە. ساڵێک دواتر خودی ئەو نوخبە عێراقیانەی کە بریمەر پەراوێزی دەخستن، گورزی پۆڵاینیان لێدا و ناچاریانکرد بە جوتێک پۆستاڵەوە بە غداد بەجێبێڵێت. 4. پاش دەرکردنی پۆل بریمەر، دیسانەوە ستراتیژیەتی ئەمەریکا لە عێراقدا دەگۆڕێت و پێدەنێتە نێو حیکایەتێکی دیکەوە کە بریتیە لە سپاردنی عێراق بە زۆرینەی شیعە و کوردیش وەک پەراوێزێک بۆ تەواوکردنی شانۆگەریەکە. ڕێک وەک دوو حیکایەتەکەی پێشو، حیکایەتی سپاردنی عێراق بە شیعەش هیچ بیرکردنەوە و ڕامانێکی قوڵ و ستراتیژی لە پشتەوە نەبوو، ئەو نوخبەیەی کە لە کۆشکی سپیدابوو، وەک پێویست دەرەنجامە تراژیدیەکانی ئەم بڕیارەی لە مەودای مامناوەندی و دورە مەودادا هەڵنەسەنگاندبوو. بۆیە دواتر خودی واشنتۆن بوو بە ژێر لافاوەکانیانەوە. 5. لە ٢٠١١ دا ئەمەریکا دیسانەوە بڕیارێکی هەڵە ئەدات کە بریتیە لە کشانەوە لە عێراق و بەدوای خۆیدا بۆشاییەکی گەورە بەجێدەهێڵێت. دوو ئەکتەری نادەوڵەتی بەخێرایی ئەم بۆشاییە پڕدەکەنەوە. یەکەمیان بریتیە لە ڕێکخراوی داعش و دوهەمیشیان بریتیە لە میلیشیا شیعەکان. لە ٢٠١٤ دا داعش دەوڵەتەکەی خۆی لە موسڵ ڕادەگەنێت و لە هەمان ساڵیشدا میلیشیا شیعەکان پێکەوە حەشدی شەعبی دروستدەکەن. لەنێوان ٢٠١٤ بۆ ٢٠١٧ دا ئەمەریکا ناچار ئەبێ بگەڕێتەوە بۆ عێراق و ڕوبەڕوی هەڕەشەی داعش ببێتەوە. لە ٢٠١٧ شەوە تا ئێستا کۆشکی سپی پێیوایە کە حەشدی شەعبی، زیاتر لە داعش، مەترسیە بەسەر ئاسایشی نیشتمانیەوە ! 6. ڕاستە هەموو سیاسەت لەسەر میسداقیەت بیناناکرێ و پەیوەندیەکانی هێز هاوکێشەکان ئەگۆڕن، بەڵام ئەوەش ڕاستە کە سیاسەت بەبێ میسداقیەت هەمیشە پەڵەیەکی ڕەشی بەسەرەوەیە. کۆی ئەم هەڵە کوشندانەی ئەمەریکا لە عێراقدا، واشنتۆنیان خستوەتە دۆخی لە دەستدانی میسداقیەتەوە لای سووننە، لای کورد، لای لیبراڵەکانی شیعە، تەنانەت لای وڵاتانی کەنداویش کە بەشێکیان پێیانوایە چیتر گرەو لەسەر ئەمەریکا ناکرێ و باشتر وایە ڕاستەوخۆ لەگەڵ ئێراندا دانوستانبکرێت، بۆنموونە عەرەبی سعودیە، یان هاوپەیمانی لەگەڵ ئیسرائیلدا بکرێت، بۆنموونە ئیمارات. 7. بیست ساڵ دوای ١١ی سێپتمەبەر، ئەمەریکا شکستی هێنا لەوەی کە چەکی کۆمەڵکوژیی لە عێراقدا بدۆزێتەوە، شکستی هێنا لەوەی کە نەتەوەیک لە عێراقدا بینابکات، شکستی هێنا لەوەی کە کۆتایی بە داعش بێنێت و تا ئێستاش نەیتوانیوە کۆنترۆڵی حەشدی شەعبی بکات. 8. زۆر خراپتر، هەژدە ساڵ پاش داگیرکردنی عێراق، لە ئێستا و ئێرەدا، عێراق لە هەموو ئاستەکاندا هەڵوەشاوەتەوە، ئاستی ئیداری، کۆمەڵایەتی، سیاسی، سەربازی، ئەمنی، گەشەی ئابوری، دەزگایی، ئابوریی و ئەوەی ماوەتەوە تەنها سنورە نێودەوڵەتیەکانیەتی ! 9. هەفتەی ڕابوردوو، بۆ ماوەی سەعاتێک و چل و پێنج خولەک لەگەڵ گەورە دیپلۆماتێکی ئەورپیدا و لەسەر داوای خۆی، لەسەر عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گفتوگۆم هەبوو، ئەو بەزمانێکی ڕاشکاو و ڕاستەوخۆ پێیگوتم : هەموومان باجی شکستەکانی ئەمەریکا دەدەین، هەم لە ئەورپا و هەم لە ڕۆژهەڵات و هەم لە خودی ئەمەریکاش. ئەمە تەواو ڕاستە. هەر هەڵەیەکی ئەمەریکا دەبێت بە هەڕەشە بەسەر جیهانەوە. 10. کاتێک عێراق داگیرکرا، جۆرج بۆش وتی : ئێستا دنیا بەبێ سەدام حوسەین ئارام و ئاسایشترە ! کاتێک بن لادن کوژرا، باراک ئۆباما وتی : ئێستا دنیا بەبێ بەبێ بن لادن ئارام و ئاسایشترە ! کاتێکیش ئەبوبەکر بەغدادی کوژرا، دۆنالد ترامپ گوتی : ئێستا دنیا بەبێ ئەبوبەکری بەغدادی ئارام و ئاسایشترە ! بەڵام لەڕاستیدا، دنیای پاش گەڕانەوەی تالیبان بۆ کابول و دنیای پاش بەمیلیشیاکردنی عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هیچ ئارامتر و ئاسایشتر نیە لە دنیای پێشوتر.
.gif)
عەلی مەحمود محەمەد "موچەكەی كاك عەلیش 17 جاری موچەی مامە ریشەو ئەبو ڤیانە!!!" لەبەر ئەوەی 12 ساڵە وەك دەستپێشخەرییەك خۆم و هاوڕێیانم لە هەڵمەتی دادپەروەری كارمان لەسەر ئەو دۆسیەیە كردووە, ئاراستەی رای گشتی و بڕیارەكانمان گۆڕیوە, بیرۆكەكەمان هێناوەتە كوردستانەوە, وە ئەم لیستەشمان زۆر زووتر بڵاو كردۆتەوە, بۆیە ئەم چەند دێرە دەنووسم . رۆژی 10 سەپتەمبەر, وەك هەموو رۆژەكانی دی, كاك عەلی حەمە ساڵەح بابەتێكی بلاو كردەوە بەناوی " لەم نادادیە تاڵە-چوار عەرەب بەوەزیرو بریكاری وەزیر خانەنشینن لە هەرێم" , لە سەردێری بابەتەكەوە دەردەكەوێت ناوبراو بێدادییەكە تەنها لەوەوە دەبینێت ئەم كەسانە عەرەبن, ئەگەر كورد بونایە وەك ئێستا بەلایەوە ئاسایی بوو, وەك لە 33 وەزیرو 37 وەكیل وەزیر, كە پیشەكانیان نەبینیوە وە زۆریشیان دەناسێت باسیان ناكات, تەنها ئەم 4 كەسەی هەڵنابژارد, دەنا خۆ 4 شیوعی دیكەی كوردیش لە لیستەكەدا هەن, ئەمانە لانی كەم كۆی گشتی 70 كەسن, تەنها وەزیرو وەكیل وەزیر بەو پۆستانە خانەنشین كراون, زۆریشیان ناسراون و ماندوبوونیان بە وەزیری بەراورد ناكرێت. ئەم چوار تێكۆشەرە دەبوایە عەرەب بوونەكەیان , كریستانی بوونەكەی هانا ئیمتیاز بووایە بۆیان, نەك نەنگی و پلە دویی, ئەو ئیمتیازە لە ئەنجامی پیاوو ژن باشی و چالاكوانی مەدەنی بوونەوە نەبووە وەریانگرتووە, بەڵكە ئیمتیازێكە لە ئەنجامی شاخەوە وەك كەسانی دی بەدەستیان هێناوە, كە هەندێك بەو هۆیەوە بوونە خاوەند گرد و چاڵە نەت و شاخ و شار و كارگا, بە ناویش كەس ناوێرێت ناویان بهێنێت زمانی دەبڕنەوە, ئەمانیش وەك چەند هاوحزبییەكی كاك عەلی لەشاخ پێشمەرگە بوونە و ئێستا لە پای تێكۆشانیان هەڵگری پۆست و موچەیەكی نادادپەروەرین, كە زۆر زیاترە لە موچەی شەهیدان, پێشتر بە نامەی فەرمی داومان لە پەرلەمانەكەی خۆیان كرد كە موچەی شەهیدان ببێتە ستانداری موچە لە كوردستان, هەموو موچەیەك بە موچەی شەهیدان بپَورێت, گاڵتەیان بەو داواكارییە دەهات, بە تەوسەوە نامەكەیان فڕێ دەدا, لەمەدا لە گەڵیم چۆن دەبێت تێكۆشەرێك چەندە قوربانی دابێت لە موچەی شەهیدان زیاتر وەربگرێت, بە تەواوی پشتیوانم, هەرچەندە موچەكەی خودی كاك عەلیش 17 جاری موچەی ئەبو ڤیان و مامە ریشەو مەلا ئاراس و بەكر تەلانییە؟, بۆیە موچەی تۆو خانەنشینی ئەبو كاروان و ئەو 4 تێكۆشەرە عەرەبەو ئەو 1450 موچە بالایەو ئەو 715 موچە بالا نا یاسییە, ئەو 33 وەزیرە خانەنشینەی كە پیشەكانیان نەبینیووە, زۆریان تێكۆشەرن شایستەی ناوو پێگەی زیاترن نەك موچەی بانتر وە ئەو 37 وەكیل وەزیرە بە هانا ئیدواردی كریستانیشەوە هەمووی نا دادپەروەرییە, نابێت كەسیش داكۆكی لە نادادپەروەری بكات نەخوازەلا شیوعی و كۆمۆنیست و چەپیش بێت , زمانی خوارە بێت بە قەولی پیرێژنان وتەنی, ئێمە رەخنە لە ناوی پۆستەكە ناگرین كە ناوی وەزیرە, رەخنە دەبێت لەوەندەی وەریدەگرن بگرین, كە جیاوازی زۆری خولقاندووەو نا دادپەروەرییە, دەنا زۆری ئەوانە بیان ویستایە دەبونە وەزیر, كە وەزیر دانەر بوون, بۆ كاك قادری حاجی عەلی بیویستایە نابوو بە وەزیر؟, ئایا شایستەی زیاتر نییە؟؟, دەوێریت رەخنە لەو بگریت بۆ ناوی لەو لیستەیە؟؟ خۆ دەنا ئەو 4 تیكۆشەرە كە سیانیان لە ژیان نەماون, یەكیان پێش خانەنشنییەكە بە دەیەیەك كۆچی كردووەو ئاگای لەم بەزمە هەر نییە, بەوانەی ناو حیزبەكەی تۆشەوە, دەیان و هەزاران جاری تۆو پەرلەمانتاران و وەزیرو جێگیری وەزیرو بەڕێوەبەری گشتییە یاساییەكان ماندوو نەبوونە؟؟, دەقەی پێشمەرگایەتی بەراورد ناكرێت بە ماندوو بوونی ئەو موچە باڵایانە, لێ مەگەر ئەوان بۆ دادپەروەری نەچوونە شاخ؟؟, ئیتر ئەم موچەیە لە پاش چی؟؟؟؟, بەتایبەتیش شیوعی بێت, فەهد و سەلام عادیل ساسۆن دەلال و ........ دینارێك موچەیان هەبوو؟؟؟, ئارام و ئازاد هەورامی گرد و كارگاو كارخانەیان هەبوو؟؟؟, ئەگەر بۆ خەڵكانێك نا دادپەروەریی بێت بۆ شیوعی و چەپ عەیبەشە, شەرمییە. كاتێك شیوعیەك, چەپێك دەدەن بە تەكما بە ئۆتۆمۆبیلە گران بەهاكانیانەوە, هێندە رقم لێیان دەبێتەوە مەگەر خوا بزانێت, بە من بێت ملیان لە رەگا هەڵقەنم, كە بۆمیش رادەگرن سوار نابم لە گەڵیان, بەلام هەموو عەسرانێك تۆو حیمایەو سایەق و ئۆتۆمۆبیلەكەتم دەبینی ئاسایی بوو چونكە ئیدعای یەكسانیت نەكردووە, یەكجاری حیزبی بۆرژوازین شەڕ لەسەر بەشە كەن نەك دابەشكردن. قسور بە شیوعی و چەپەكان مەكە, بەلام لە روانگەی عەرەب بوون و ژن بوونەوە نا, بزانە ئەوە رەگەز پەرستی و فاشستییە, كە جاری دووەم كەوتویتەتە ناو هەڵەی گەورەترەوە لە جاری پێشوو, بەوەی دەڵێیت "ڕەوایە ئەوەی تەقەی لە ئاسۆی قومری كرد موچەكەی چارەكێكی هەنا ادور نەبێت!", بۆ تەنها هەنا, لەكاتێكدا تەنانەت لەناو ئەو 4 عەرەبە بە قەولی فاشیستانەی خۆت موچەی لە هەموویان كەمترە, دەزانی سەگیش بە ژن نا حەپێت لە كۆمەڵگای محافیزەكاردا وەك خۆت ئیدعات كردووە لەوێوە هاتویت. دەزانی 1470 خانەنشینی پلە بالا لە كوردستاندا هەیە, 715یان نا یاسایین, 1166 كەسیان كەم و كوڕی لە دۆسیەكانیان هەیە, زۆرێك لەو 715 ەكەسە پێشمەرگایەتیشیان نەكردووە, بەشێكیشی دیكەشی لە حیزبی شیوعی و ئیدعا كەرانی چەپی دەرەوەی پەكەكەو كۆمۆنیستی كرێكارین, لە ناویانیشدا هەیە تەنها چەند مانگێك لە بەردەم سپلیت كارەكەی ئەنجامداوە, تیایاندا هەیە چەندین ساڵ خزمەتی پێشمەرگایەتی و رۆژنامەنووسی و ئاوارەیی بۆ نووسراوە بە ساختە؟؟؟؟, هەشە پۆستەكەی بینیوە بەلام لە سەردەمی بەعسدا؟؟,دەزانی چەند پێشمەرگە خانەنشینە هێندەش خزمەتی بردۆتەوە بۆ سەر پیشەكەی . لە پەراوێزی ئەم نووسینەدا دەمەوێت چیرۆكی خانەنشینی كازم حەبیب بگێڕمەوە, دەیزانی خەریكی ئەو هەڵمەتەم و دەستخۆشی لێمە كرد وتی" من مامۆستای زانكۆی فەسڵ كراو, بەڕێوەبەری گشتی لە وزارەتی كشتوكاڵ بوومە لە عێراق, زیندانی سیاسی لە گەڵ تاڵەبانی لە یەك ژور, دوای روخانی رژێم هاتمەوە بچم لە عێراق مامەڵەی خانەنشینی بكەم, تاڵەبانی ناردی بە دواما وتی بۆ كوێ, دیارە من نەماوم, دەبێت لە كوردستان خانەنشین بیت, مافت بەسەرمانەوە هەیە, ئەوە منی تووشی ئەم بەزمە كردو نازانم چی بكەم, دەنا لەوێ هەم ئیمتیازاتم زیاتر بوو, هەمیش هەموو رۆژێك نایدەنەوە چاوماو دەنا من پێم خۆش نەبوو بە پێشمەرگایەتیش لە كوردستان خانەنشین بم, وەڵا كاكە عەلی جەلال وەرەتنی . لیستی ناوەكان پێشتر بلاومان كردۆتەوە: https://www.facebook.com/%D9%87%DB%95%DA%B5%D9%85%DB%95%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%BE%DB%95%D8%B1%D9%88%DB%95%D8%B1%DB%8C-OJC-Organization-of-the-Justice-Campaign-1529892493937226/photos/1685788505014290/ https://www.facebook.com/%D9%87%DB%95%DA%B5%D9%85%DB%95%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%BE%DB%95%D8%B1%D9%88%DB%95%D8%B1%DB%8C-OJC-Organization-of-the-Justice-Campaign-1529892493937226/photos/1685788468347627/
دوکتۆر محەمەد حسێن زادە پێشەکی سەرەکیترین بنەما و پێوەری سیاسەتی دەرەوەی وڵاتان، بەرژوەندییە نیشتمانییەکانن. سیاسەتەکان لەسەر بنەمای بەرژوەندییە نیشتمانییەکان دادەڕێژرێن و هەر ئەو بەرژوەندیانەن کە دەبنە چرای ڕێنوێنی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتان. بەرژوەندییەکان دیاری دەکەن وڵاتان لە بەرانبەر ڕووداوە جۆراوجۆرەکاندا چۆن هەڵوێست وەربگرن. بۆ نموونە، دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان دوای چوونەدەرەوەی هێزەکانی ئەمریکا و ناتۆ لە ئەفغانستان، هەڵوێستی جیاوازی وڵاتانی لێ کەوتەوە. دەستەیەک لە وڵاتان کە دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان بە هەڕەشەیەکی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لەسەر بەرژوەندییەکانی خۆیان یاخود هەڕەشەیەک بۆ سەر ئاسایشی جیهان دەبینن، نیگەرانی خۆیان لە دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان دەربڕیوە. دەستەیەکی تر، گەرچی چوونەدەرەوەی ئەمریکا لە ئاراستەی بەرژەوەندییەکانی خۆیان دەبینن، بەڵام لە داهاتووی تاڵیبان دڵنیا نین، بۆیە هێشتا بە ڕوونی هەڵوێستی خۆیان دەر نەبڕیوە. دەستەی سێیەم، کە پێیان وایە دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان لە ئاراستەی بەرژوەندییەکانی ئەواندایە، خۆشحاڵی خۆیان ناشارنەوە، گەرچی بە شیوەی ڕاستەوخۆیش ئەو هەستەی خۆیان دەرنەبڕن. پاکستان نموونەی ئەم وڵاتانەی دواییە. هەڵبەت، خۆشحاڵی پاکستان بێ بنەما نییە و هۆکاری لە پشتە. بە حەقیقەت، ئیسلام ئاباد یەکێکە لە براوەکانی دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان، چونکە هەبوونی تاڵیبان لە دەسەڵات لە بەراورد لەگەڵ حکومەتی پێشوو، زیاتر لە ئاراستەی بەرژوەندییەکانی پاکستانە و بەرپرسانی ئەو وڵاتە هەست بە ئاسایشی زیاتر دەکەن. هەڵبەت ئەمە بەو واتایە نییە کە پاکستان لە داهاتوو دڵنیایە و بەرژوەندییەکانی بە تەواوەتی لەگەڵ تاڵیبان لە یەک ئاراستەدان، بەڵکو باس لە زیاترین ڕێژەی بەرژوەندی و دەستکەوتەکان دەکرێت. من لێرەدا هەوڵ دەدەم، باس لە هیوا و دەرفەتەکان و هەروەها مەترسی و نیگەرانییەکانی پاکستانی دوای دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان بکەم. پێش ئەوە، زۆر بە کۆرتی، تیشک دەخەمە سەر پەیوەندییەکانی تاڵیبان و پاکستان. پاکستان و تاڵیبان کەم نین ژمارەی ئەو کەسانەی کە پێیان وایە پاکستان دانەر و دامەزرێنەری تاڵیبانە و ئەو گرووپە کە ئێستا بۆ جاری دووەم دەسەڵاتی ئەفغانستانیان بە دەستەوە گرتووە، لە بنەڕەتدا دەستکردی دامودەزگا سەربازی و ئەمنییەکانی پاکستانن. بەڵام ڕوانگەیەکی میانە کە لە حەقیقەتیش نزیکترە ئەوەیە کە پاکستان بە یەکێک لەو ئەکتەرانە دادەنێت کە ڕۆڵی سەرەکی لە سەرهەڵدان و پەرەسەندنی تاڵیباندا هەبووە و دەسەڵاتدارانی پاکستان، بەردەوام وەکو بەرگی براوەی خۆیان لە ناوچە و بە تایبەت لە ئەفغانستان سەیری تاڵیبانیان کردووە. ڕووداوە مێژووییەکان، تا ڕادەیەکی زۆر ئەم ڕوانگەیە پشتڕاست دەکەنەوە. یەکەمین کردەی سەربازی تاڵیبان لە ڕۆژی ١٢ی تەشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٩٤ لە ناوچەی "سپین بولدک" لە نزیک ویلایەتی قەندەهار و سنووری پاکستان ئەنجام درا. چەکدارانی تاڵیبان لەو کردەیەدا لە دژی یەکێک لە فەرماندەکانی حزبی ئیسلامی ئەفغانستان (بە سەرۆکایەتی حیکمەتیار) بە ناوی "مەلا ئەختەر جان" شەڕیان کرد و دوای دوو کاتژمێر پێکدادانی قورس، دەستیان گرت بەسەر ناوچەی "چەمەن" لە باشووری ویلایەتی قەندەهار. دەگوترێ ژمارەی چەکدارانی تاڵیبان لەو کاتەدا، ٣٠٠ کەس بوون و خۆیان بە خویندکاری ئایینی و فەقێی قوتابخانە ئایینییەکان دەناساند. دوای ئەوە، چەکدارانی تاڵیبان دەستیان گرت بەسەر بنکەی سەربازی "پاشا" کە یەکێک بوو لە کۆگاکانی چەک و تەقەمەنی حزبی ئیسلامی. پاشان شاری قەندەهاریان خستە ژێر ڕکێڤی خۆیان. لەوە بەدوا، چەکدارانی تاڵیبان دوو بەرەی نوێیان کردەوە، بەرەیەک بەرەو ڕۆژهەڵات و بەرەیەکی تر بەرەو باکوور. لە بەرەی ڕۆژهەڵاتدا، سەرەتا دەستیان گرت بەسەر شاری "غەزنی" و دواتر "مەیدان شار"دا کە شوێنی کۆبوونەوەی چەکدارانی حزبی ئیسلامی بوو. ماوەیەکی کۆرت دوای ئەوە، شاری "چەهارئاسیاب" ناوەندی فەرماندەیی گۆڵبەدین حیکمەتیار سەرنجی تاڵیبانی ڕاکێشا. حیکمەتیار بەرەو جەلال ئاباد و نەنگەرهار پاشەکشێی کرد و چەهارئاسیابی ڕادەستی تاڵیبان کرد. ڕێککەتنی نێوان تاڵیبان و حزبی یەکگرتووی ئیسلامیش ئەوەندەی نەخایاند و "عەبدولعەلی مەزاری" سکرتێری گشتی ئەو حزبە، لە لایەن تاڵیبانەوە کوژرا. دوای یەکلاییبوونەوەی چارەنووسی حزبی ئیسلامی و حزبی یەکگرتووی ئیسلامی کە ئەندامی "شۆرای هەماهەنگی" بوون، تەنیا ئەحمەد شا مەسعوود، وەزیری بەرگریی حکومەتی رەبانی، وەکو تاقە ڕکابەری بەهێزی تاڵیبان لە کابوڵ مایەوە. شەڕی کۆتایی بۆ بەدەستهێنانی کابۆڵ دەستی پێکرد. تاڵیبان سەرەتا لە کابوڵ تووشی شکست بوو، بەڵام لە بەرەی ڕۆژئاوادا سەرکەوتنی بەرچاوی بەدەست هێنا. تا ناوەڕاستەکانی ١٩٩٤ بەشێکی زۆر لە ویلایەتەکانی نیمڕوز، هیلمەند و فەراه کە لەژێر کۆنتڕۆڵی ئیسماعیل خان، ئەمیری گشتی پارێزگاکانی ڕۆژئاوا بوو، کەوتنە دەستی تاڵیبان. لە ٣ی ئەیلولی ١٩٩٥دا، هێزەکانی ئیسماعیل خان بەرەو هەرات کشانەوە. هیزەکانی تاڵیبان دوایان کەوتن و دەرئەنجام شاری هەراتیان لە ٥ی ئەیلولی هەمان ساڵ کۆنتڕۆڵ کرد. تاڵیبان جارێکی تر ڕوویان لە کابوڵ کرد و دوای کۆنتڕۆڵکردنی جەلال ئاباد، پۆکتیا و نەنگەرهار، خۆیان گەیاندە ناوچەی سەروبی و لەویوە بەرەو باشووری کابوڵ ڕۆیشتن. ڕۆژی ٤ی ئەیلولی ١٩٩٦، کابوڵیش کەوتە ژێر دەسەڵاتی تاڵیبان. لە ئایاری ١٩٩٧دا، شارەکانی مەزارشەریف و بامیانیش لە لایەن چەکدارانی تاڵیبانەوە کۆنتڕۆڵ کران. بەو چەشنە، تاڵیبان تا ساڵی ٢٠٠١، لەژێر ناوی ئەمارەتی ئیسلامی ئەفغانستان، بەسەر نزیکەی سێ لە چواری خاکی ئەو وڵاتە حوکمی کرد. ئەوە بەردەوام بوو تا دوای ڕووداوەکانی ١١ی سیپتەمبەری ٢٠٠١ و هێرشی ئەمریکا بۆ سەر ئەفغانستان. لە نیوان ساڵانی ٢٠٠١ تا ٢٠٠٦، تاڵیبان لەژێر کاریگەری هێرشەکەی ئەمریکا و دامەزراندنی حکومەتی نوێ لە کابوڵ، چالاکییەکی ئەوتۆی نەبوو. لە ٢٠٠٦وە، هێدی هێدی چالاکییەکانی چەکدارانی تاڵیبان پەرەیان سەندەوە و لە ناوچەکانی باشوور، بە تایبەت لە زابۆل، قەندەهار و هیلمەند هێزیان نواند و بەرەبەرە پەرەیان بە هەیمەنەی خۆیان دا. هاوکات تاڵیبانی پاکستانیش خۆی دەرخستبوو. تاڵیبانی پاکستان تۆڕێک بوو پیکهاتوو لە چەندین گرووپ و لەو کەسانەی کە دوای هێرشی ئەمریکا بۆ سەر ئەفغانستان و داڕووخانی تاڵیبان، بۆ ناوچەکانی پەشتو کۆچیان کرد. هەڵبەت بەشیک لە تاڵیبان پێشتریش لە پاکستان هەبوون. حکومەتی ئەفغانستان بەردەوام پاکستانی بەوە تۆمەتبار کردووە کە پشتیوانی لەو گرووپە دەکات و پڕچەکیان دەکات. حامید کەرزای، سەرۆک کۆماری پێشووی ئەفغانستان، کاتی خۆی گوتبووی "کێشەی ئەفغانستان، تاڵیبان نییە، بەڵکو پاکستانە"". ئەشرەف غەنی تا ئەو ڕۆژەی ئەفغانستانی بەجێهێشت بەردەوام بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە تاڵیبان درووستکراوی پاکستانە و ئیسلام ئاباد پشتیوانی لە چەکدارەکانی تاڵیبان دەکات. تەنانەت حەفتەی پێشوو چەکدارانی "بەرەی خۆڕاگری نیشتمانی ئەفغانستان" ڕایانگەیاند، لە هێرشی تاڵیبان بۆ سەر پەنجشیر، پاکستان بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان و هیزی کۆماندۆی سەر بە سوپای ئەو وڵاتە، ڕاستەوخۆ یارمەتی چەکدارانی تاڵیبانی کردووە. ئەوە لە کاتێکدا بوو کە پێش ئەوەی حکومەتی نوێ لە ئەفغانستان ڕابگەیێنرێت، ژەنەڕاڵ فەیز حەمید سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری پاکستان سەردانی کابوڵی کرد. بەو حاڵەش هێشتا پەیوەندیی نیوان پاکستان و تاڵیبان و ناوەڕۆکی ڕاستەقینەی ئەو پەیوەندیانە بە تەواوەتی ڕوون و ئاشکرا نییە. پێشتر گوتم، گونجاوترە پاکستان بە یەکێک لە پشتیوانە سەرەکییەکانی تاڵیبان دابنرێت، نەک بە دامەزرێنەر. دوای داگیرکردنی ئەفغانستان لە لایەن یەکێتی سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٧٩، چەکدارە ئیسلامگەراکان دەستیان کرد بە شەر لە دژی ئەو زلهیزە. محەمەد زیائەلحەق، سەرۆکی ئەوکاتی پاکستان، نیگەرانی ئەوە بوو سۆڤیەت بیەوێت هێرش بکاتە سەر بەلووچستانی پاکستانیش، بۆیە موختار عەبدولرەحمانی رەوانەی سعوودیە کرد بۆ ئەوەی پشتیوانی ڕیاز بۆ بەرەی خۆراگری ئەفغانستان لە بەرانبەر هێزەکانی سۆڤیەت بە دەست بێنێت. ماوەیەک دواتر، ڕێکخراوەی هەواڵگری ئەمریکا (CIA) و دەزگای هەواڵگری سعوودیە (GID) بودجە و پێداویستییەکانیان لە ڕێگای دەزگای هەواڵگری پاکستان (ISI)وە گەیاندە چەکدارانی ئەفغان. بینەزیر بۆتۆ لە ١٤ی تەشرینی یەکەمی ١٩٩٦، لە میانەی دیمانەیەکدا لەگەڵ ڕادیۆ بی بی سی دەڵێت: "ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و بەریتانیا بە پارەی سعوودیە چەکیان بۆ تاڵیبان دابین دەکرد". ئەمە لەگەڵ ئەو بۆچوونە باوەیش دەخوێنێتەوە کە دەڵێت، پاکستان بە یارمەتی دارایی و سەربازی ئەمریکا، سعودیە، ئیمارات و بەریتانیا، تاڵیبانی لە ئەفغانستان بەهێز کرد. بە هەر حاڵ، هەزاران ئەفغانی، و لەوانە محەمەد عومەر، لە دەیەی ١٩٨٠ لە لایەن دەزگای هەواڵگری پاکستانەوە ڕاهێنران. تاڵیبان لە ناو ئەو بەرەیەدا سەریان هەڵدا و گوتمان، یەکەمین کردەی چەکدارییان لە ساڵی ١٩٩٤ ئەنجام دا. بەگوێرەی زانیارییەکان، دوای کۆبوونەوە و یەکگرتنەوەی تەلەبە ئایینییەکانی پاکستان و ئەفغانستان لە قوتابخانە ئایینییەکانی سەر بە کۆمەڵەی زانایانی ئیسلام لقی مەولانا سەمیعولحەق، کە ئەمرۆکە بە ناو کۆمەڵەی حەقانی دەناسرێنەوە، بزووتنەوەی تاڵیبان بە ڕابەرایەتی مەلا محەمەد عومەر دامەزرا. ئاشکرایە پاکستان لە دەسەڵاتگرتنیان لە ئەفغانستان دەستی هەبوو. ئیسلام ئاباد [لە پاڵ ئیمارات و سعوودیە] لەو دەگمەن وڵاتانە بوو کە بە فەرمی دانی بە دەسەڵاتی تاڵیبانی پێش ٢٠٠١دا نا. دوای هێرشەکەی ئەمریکا و ڕووخاندنی دەسەڵاتی تاڵیبان، ئیسلام ئاباد بە سەرۆکایەتی پەرویز موشەرەف، خۆی لە بەرەی هاوپەیمانێتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆ "بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم" پێناسە کرد. موشەرەف ناچار بەو بژاردەیە بوو، چونکە جۆرج دەبلیۆ بۆش ڕایگەیاندبوو " یان لەگەڵ ئێمە یاخود لەگەڵ تیرۆریزم". ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە وەڵامی بژاردەکەی موشەرەفدا، زیاتر لە ١٠ میلیار دۆلار یارمەتی پاکستانی کرد. بەڵام ئەوە بە واتای کۆتایی پەیوەندییەکانی پاکستان و تاڵیبان نەبوو. موشەرەف سەرەتا هەوڵی دا قەناعەت بە وڵاتانی جیهان بێنێت کە پێویستە پشتیوانی لە تاڵیبانێکی میانەڕۆ بکرێت، بەڵام ئەمریکا ئەوەی رەت کردەوە. ساڵی ٢٠٠٢، پاکستان سوپای رەوانەی ناوچەکانی باشووری وەزیرستان کرد بۆ ئەوەی رێگری لە دزەکردنی ئەندامانی تاڵیبان و ئەلقائیدە بۆ ئەو ناوچە بکات. دەزگا هەواڵگرییەکانی پاکستان داوایان لە هیزەکانی تاڵیبان کرد، ئەندامانی بیانی ڕێکخراوکەیان و ئەندامانی ئەلقائیدە ڕادەستی ئەوان بکەن و خۆیان لەوان جودا بکەنەوە. لە ڕاستیدا، هۆکاری ئەوە و کردە سەربازییەکەی ساڵی ٢٠٠٤ ئەوە بوو کە سوپای ئەمریکا سەبارەت بە هەبوونی ئەندامانی ئەلقائیدە و تاڵیبان لەو ناوچانەدا تووڕە بوو. بەڵام ساڵی دواتر، ئەو کاتەی نیشانەکانی سەرهەڵدانەوەی تاڵیبان دەرکەوتن، پاکستان هیچ هەوڵیکی بۆ بەرەنگاربوونەوەیان نەدا. موشەرەف دەیویست بە هاوکاری ئەمریکا و وڵاتانی تر دسەڵاتی خۆی لەو ناوچەیەدا بسەپێنێت و دۆخی ئەو ناوچە بگۆڕێت. بەڵام پاکستان بەردەوام بانگەشەی ئەوەشی دەکرد کە بە بێ دانپیدانان بە تاڵیباندا، چاوەروانی جێگیربوونی ئاشتی لە ئەفغانستان ناکرێت. مۆشەرەف لە حوزەیرانی ٢٠٠٥، بە ئاشکرا رایگەیاند ئەگەر پێشووتر دان بە حکومەتی تاڵیباندا بنرایەت، رەنگە هێرشەکانی ١١ی سیپتەمبەر ڕوویان نەدایەت. هەر لەو کاتەدا، بەشێک لە دامودەزگای سەربازی و هەواڵگریی پاکستان، لەگەڵ گرووپە ئیسلامگەراکان و بە تایبەت تاڵیبان لە پەیوەندیدا بوون. ئەو پەیوەندییانە دواتر بەرفراوانترە بووونەوە و ئیسلام ئاباد لە ڕووی مادی و لۆجستییەوە یارمەتی تاڵیبانی دا. ئەو دامودەزگانە هەوڵیان دەدا تاڵیبانی پاکستان بەرەو ئەفغانستان رەوانە بکەن. پاکستان بەو کارە لە لایەکەوە ئەو چەکدارانەی لە سنوورەکانی دەبردە دەرەوە و لە لایەکی ترەوە، ئەو تۆمەتەی بە درۆ دەخستەوە کە دەگوترا پاکستان بووەتە پەناگەی تیرۆریستان. بەو جۆرە دەیتوانی نیگەرانییەکانی واشنتۆنیش کەم بکاتەوە و ڕێگری بکات لە نزیکبوونەوەی ئەمریکا لە هیند. بۆیە، ساڵی ٢٠٠٦ حکومەتی پاکستان لە ناوچەی وەزیرستان ڕێککەوتننامەی ئاشتی لەگەڵ تاڵیبان ئیمزا کرد، هاوکات لە ناوخۆدا خۆی ئامادەی شەڕ لەگەڵ ئەو گرووپە کرد. ئەو ڕێککەوتننامە لە نیوان پارێزگارەکانی حکومەتی موشەرەف لەگەڵ گەورەپیاوان و ڕیش سپییەکانی تاڵیبان ئیمزا کرا و بە جۆرێک ئاراستەپێدان بوو بە چالاکییەکانی تاڵیبان. ٢٧ی ئەیلولی ٢٠٠٦ کە کەرزای و موشەرەف لە واشنتۆن پێکەوە دیداریان کرد، تاڵیبان ڕایانگەیاند لە ناوچەی میرشاه، ناوەندی ویلایەتی وەزیرستان، دوو نووسینگەی نوێنەرایەتییان کردووەتەوە. ئەوە بە واتای سیاسەتی دوو فاقەی ئیسلام ئاباد سەبارەت بە تاڵیبان بوو. ڕۆژی ٢٨ی ئایاری ٢٠١١، سەرۆکی ئەمریکا، باراک ئۆباما، بە میدیاکانی راگەیاند ئۆسامە بن لادەن لە ئۆپەراسیونێکدا لە نزیک ئیسلام ئابادی پاکستان، بە دەستی کۆماندۆکانی ئەمریکا کوژراوە. سەیر ئەوە بوو بن لادەن لە ناوچەیەکی سەربازی لە پاکستان خۆی حەشار دابوو، واتە لە شوێنیکدا کە حکومەت و دەزگای هەواڵگریی پاکستان ئاگادار بوون، ئەوەش پەیوەندییەکانی نێوان ئیسلام ئاباد و واشنتۆنی ئاڵۆزتر کرد و دەرخەری ئەوە بوو کە پاکستان هەرگیز لە بەرەنگاربوونەوەی تاڵیبان و ئەلقائیدە جدی نەبووە. لەوە بەدوا، ئەمریکا متمانەی بە پاکستان نەما و زیاتر ڕووی لە هیند کرد، گەرچی ئەوە بە واتای کۆتایهاتنی پەیوەندییەکانی ڕۆژئاوا و ئەمریکا نەبوو. ئیسلام ئاباد پیویستی بە یارمەتییەکانی واشنتۆن بوو، بۆیە هەمدیسان لە ساڵی ٢٠١٢، ڕێگای دا کاروانی چەک و کەلوپەلی سەربازی هیزەکانی ناتۆ و ئەمریکا لە پاکستانەوە بەرەو ئەفغانستان تێپەڕێن، بۆ ئەوەی نیشان بدات کە ئیسلام ئاباد تەنیا ئامادەیە بە شیوەی تاکتیکی لەگەڵ ئەمریکا لە دژی تاڵیبان هاوکاریی بکات. پاکستان بە کردەویش هەر ئەو سیاسەتەی گرتە بەر و لە پاڵ هاوکارییە تاکتیکییەکانی لەگەڵ ئەمریکا، هەرگیز دەستی لە ستراتیژی سەرەکی خۆی، واتە پشتیوانیکردن لە تاڵیبان، هەڵنەگرت. دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا، بەوە ڕازی نەبوو. بۆیە بە بیانووی پشتیوانی پاکستان لە تاڵیبان، بڕیاری کۆتاییهێنان بە پێدانی یارمەتی سەربازی بەو وڵاتەی دەرکرد، ئەوە لە کاتێکدا بوو کە لە ساڵی ٢٠٠١وە ئەو یارمەتیانە ڕادەستی تاڵیبان دەکران. ترەمپ و دواتر بایدن گفتوگۆکانیان لەگەڵ نوێنەرانی تاڵیبان دەستپێکرد کە ئەنجامەکەی چوونەدەرەوەی ئەمریکا و هێزە بیانییەکان لە ئەفغانستان و دەسەڵاتگرتنی دووبارەی تاڵیبان لەو وڵاتە بوو. لە کاتی بەڕێوەچوونی ئەو گفتوگۆیانەدا، کە بە گفتوگۆی ئاشتی ناسران، بەردەوام بەرپرسانی باڵای پێشووی ئەفغانستان، پاکستانیان بە پشتیوانیکردن و پڕچەککردنی تاڵیبان تۆمەتبار دەکرد. داڕووخانی دەسەڵاتی کابوڵ دەری خست ئەو تۆمەتانە زۆریش بێ بنەما نەبوون و پاکستان ئیستا زیاتر لە هەر ئەکتەرێکی جیهانی و ناوچەیی خۆشحاڵە لە دەسەڵاتگرتنەوەی تاڵیبان. دوابەدوای دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان، عەمران خان، سەرۆکوەزیرانی پاکستان ڕایگەیاند، تاڵیبان زنجیرەکانی کۆیلایەتییان پچڕاند. بەڵام دەرفەت و قازانجەکانی پاکستان لە دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان چین و کامانەن؟ دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان و دەرفەتەکانی پاکستان بۆچی پاکستان کە ٢٧٥٠ کیلۆمەتر سنووری هاوبەش و لە بواری بازرگانیدا پەیوەندی بەرفراوان و لە ڕووی کلتووری و ئایینییشەوە هاوچەشنیی زۆری لەگەڵ ئەفغانستان هەیە، هەبوونی تاڵیبان لە دەسەڵاتدا بە دەرفەت لە قازانجی خۆی و لە ئاراستەی بەرژوەندییەکانیدا دەبینێت. دیارە بەشیکی زۆری ئەو مەیلە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پەیوەندییە مێژووییانە کە پێشتر باسمان کرد و ئێستا پاکستان هەوڵی چنینەوەی بەرهەمی ئەو هەوڵانەی دەدات. بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە خۆدی ئەو هەوڵانە بۆچی ئەنجام دران. ڕەنگە ئەو چەند خاڵەی لە خوارەوە ئاماژەیان پێ دەکەم، ڕوونکەرەوەی خۆشحاڵی پاکستان لە دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان بن. یەکەم، لە ڕووی ئابووری و بازرگانییەوە، پاکستان، ئەفغانستان بە داڵانێکی سوودمەند بۆ بازرگانی لەگەڵ وڵاتانی ئاسیای ناوەندی دەبینێت. پێش ساڵانی ٢٠٠١ کە تاڵیبان دەسەڵاتی کابوڵی بە دەستەوە بوو، پاکستان هیوادار بوو لە بازارە گەورەکانی هەم ئەو وڵاتانەدا و هەم لە بواری بانکداری، بیمە، بازاری پشکەکان و کارگێڕی بازرگانی باڵادەست بێت. ڕەنگە ئێستا بە هۆی پتەوبوونەوەی پێگەی ئەو وڵاتانە و فرەچەشنبوونی ئابوورییان و هەروەها بە هۆی لاوازیی ئابووری پاکستان، ئەو ئامانجە واقیعبینانە نەبێت، بەڵام پاکستان بێ هیوا نییە. لەپاڵ ئەوەدا، بەرپرسانی پاکستان دەتوانن هیوادار بن بەوەی کە گواستنەوەی نەوت و گازی وڵاتانی ئاسیای ناوەندی لە ڕێگای ئەفغانستانەوە بۆ بەندەری کراچی و ئوقیانوسی هیند و بازارەکانی جیهان، داهاتێکی بەرچاویان دەست بخات، ئەمە جگە لەوەی، پاکستان دەتوانێت لەو ڕێگایەوە، نەوت و گازی خۆی بە نرخی هەرزانتر دابین بکات. هەر سەبارەت بە بازرگانی، پاکستان دەتوانێت هەوڵی ئەوە بدات بازرگانیکردن بە مادە هۆشبەرەکان بخاتە ژێر کۆنتڕۆڵی خۆی و داهاتێکی زۆر بە دەست بهێنێت. دەرئەنجام، بازاری خودی ئەفغانستانیش دەتوانێت بازارێک بێت بۆ هەناردەکردنی کاڵای پاکستانی و ئابووری ئەو وڵاتە تا رادەیەک ببووژێتەوە. دووەم، لە سەردەمی تاڵیباندا، پاکستان هیوای زیاترە بە چارەسەرکردنی کێشەی سنوورەکانی لەگەڵ ئەفغانستان. پاکستان هەر لە ڕۆژی دامەزراندنیەوە، لەگەڵ ئەفغانستان کێشەی سنووری هەبووە. هێڵی سنووری دیوراند لە ساڵی ١٨٩٣ لە لایەن ئەفسەرێکی بەریتانی بە ناوی "سێر مۆرتیمر دیوراند" لە نێوان هیند و ئەفغانستان کێشرا. بەریتانیا لەو کاتەدا دەستی بەسەر هینددا گرتبوو و ئەمیر عەبدولڕەحمان خان، پاشای ئەفغانستان بوو. دوای ئەوە، هەمیشە ئەفغانستان لەژێر ناوی پەشتوونستان، ئیدیعای بەشێ لە خاکی پاکستانی کردووە و هەرگیز لە لایەن ئەفغانییەکانەوە دان بەو دابەشکردنەی سنوورەکاندا نەنراوە. لە ڕاستیدا هێڵی دیوراند، هەڵخڕێنی ناسیونالیزمی ئەفغانستانە و نزیک لە هەموو حکومەتەکانی ئەفغان بۆ یەکڕیزی و یەکگرتوویی ناوخۆیی کەڵکیان لێ وەرگرتووە. پاکستانیش هەمیشە هەوڵی داوە حکومەتێکی گوێڕایەڵ یان لانیکەم لاواز لە ئەفغانستان دەسەڵات بە دەستەوە بگرێت، بۆ ئەوەی بتوانێت کێشە سنوورییەکانی لە قازانجی خۆی چارەسەر بکات. بەرپرسانی پاکستان، دوای جودابوونەوەی بەنگلادیش لە ساڵی ١٩٧١دا، لە جودابوونەوەی بەلووچەکان لە ڕۆژئاوا و پەشتووەکان لە ناوچەکانی باکووری ڕۆژئاوای وڵاتەکەیان، نیگەرانن. پاکستان هەوڵی داوە سیاسەتی پەشتوو لە بەرانبەر پەشتوو بەکار بهێنێت، بۆ ئەوەی ئەو خواستەی ئەفغانستان شکست پی بێنێت. ئەوە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی یارمەتیدانی تاڵیبان لە لایەن پاکستانەوە، بۆیە دەسەڵاتگرتنی پاکستان لەو ڕووەوە جێگای ڕەزامەندییە، گەرچی ناتوانێ زۆریش گەشبین بێت، چونکە تەنانەت تاڵیبانی پێش ٢٠٠١ کە دەسەڵاتی کابوڵی بەدەستەوە بوو، بە فەرمی دانی بە سنوورەکاندا نەنا. سێیەم، لاوازکردنی پێگە و دەسەڵاتی هیند لە ئەفغانستان، دەرفەتێکی ترە کە تاڵیبان بۆ ئیسلام ئابادی دەڕەخسێنێت. دوای جیابوونەوەی پاکستان لە هیند لە ساڵی ١٩٤٧، ململانێ و کێبڕکێی توند لە نیوان ئەو دوو وڵاتە، لە بوارەکانی سەربازی، سیاسی و ئابووری دەستی پێ کرد و ئێستاش درێژەی هەیە. ئەو دوو وڵاتە لە ساڵی ١٩٩٨دا چەکی ئەتۆمییان تاقی کردەوە و چەندین جار تێکهەڵچوونی سەربازیی لە نیوانیان ڕووی داوە. ساڵی ١٩٩٨ کە تاڵیبان دەسەڵاتی کابوڵی بەدەستەوە گرت، باڵویزخانەی هیند خێرا داخرا و پەیوەندییە سیاسییەکان پچران، چونکە هیند دانی بە حکومەتی تاڵیباندا نەنا. هیند لە ساڵی ١٩٨٧وە لە کەشمیر ڕووبەڕووی ناسەقامگیری و نارەزایەتی دانیشتوانی مۆسڵمانی ئەو ناوچە بووەتەوە، بۆیە پەرەسەندنی ئایدۆلۆژیای تاڵیبانی و هەروەها کۆبوونەوەی گرووپە توندڕۆوە ئیسلامییەکان لە خاکی ئەفغانستان وەکو مەترسییەک بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی خۆی سەیر دەکرد. بەرپرسانی هیند دوای ٢٠٠١، بە پشتبەستن بە هەبوونی ئەمریکا لە ئەفغانستان، هەوڵیان دا پێگەی خۆیان لەو وڵاتە بەهێز بکەن، بۆیە جارێکی تر لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠١ باڵوێزخانەکەیان لەو وڵاتە کردەوە و دوای ماوەیەک کۆنسولخانەکانیشیان لە شارەکانی جەلال ئاباد، هەرات، قەندەهار و مەزار شەریف کرانەوە. لە ئەفغانستانیش ئەو مەیلە هەبوو، کەرزای و غەنی خوازیاری پەرەپێدان بە پەیوەندییەکان لەگەڵ هیند بوون، بەتایبەت کە پاکستانیان وەکو ڕکابەر دەبینی و بە هۆی ناڕەزایی ئەمریکاوە نەیاندەتوانی پەیوەندی بەرفراوانیش لەگەڵ ئێران پێک بێنن. هیند لە کۆبوونەوە جیاجیاکاندا کە بە مەبەستی ئاوەدانکردنەوە و یارمەتیدانی ئەفغانستان بەڕێوەدەچوون، بەشداری کرد. لە ڕوانگەی پاکستانەوە، ئەو هەوڵانە مەترسیدار بوون. ئیسلام ئاباد دەسەڵاتی نیودەلهی لە ئەفغانستان بە مەترسی دادەنێت و خوازیاری پشک و دەسەڵاتی زیاترە لە ئەفغانستان، بۆ ئەوەی دڵنیا بێتەوە کابوڵ لایەنگری لە هیند ناکات، بەردەوامیش هەوڵی داوە لە ناوچەکەدا تۆڕێک لە هاوپەیمانانی بەهێز و بەقەوەت لە دژی هیند پێک بێنێت. لەو ئاراستەیەدا، هەوڵەکانی پاکستان بۆ جێگیرکردنی حکومەتێکی گوێڕایەڵ لە ئەفغانستان گرنگییەکی تایبەتی هەیە. ئێستا پاکستان زیاتر لە هەموو کات لە ئامانجەکەی نزیک بووەتەوە. دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان دەستی ئیسلام ئاباد لە بەرانبەر نیودەلهی کراوەتر دەکات. چوارەم، لەم ساڵانەی دواییدا، بەرەنگاربوونەوەی گرووپە توندڕۆوە ئیسلامییەکان ئامانجێکی تری پاکستان بووە لە پاڵپشتیکردنی زیاتری تاڵیبان. لە ناو لایەنە جیاوازەکانی ئەفغانستاندا، تاڵیبان زیاتر لە هەمووی لە پاکستان نزیکە. بەرپرسانی ئیسلام ئاباد هیوادارن لە ڕێگای تاڵیبانەوە، ئەو گرووپانەی کە توندتڕۆترن (تا ڕادەیەک ئەلقائیدە و زیاتر داعش) کۆنتڕۆڵ بکەن و ڕێگە نەدەن دزە بکەنە ناو خاکی پاکستان. پێشتریش بەرپرسانی پاکستان چەندین جار ڕایانگەیاندووە، تاڵیبان ڕێگری لە دەسەڵاتگرتنی داعش لە ئەفغانستان دەکات، تەنانەت ڕایانگەیاندووە، دەزگای هەواڵگری هیند (RAW) هەوڵ دەدات بە کەڵکوەرگرتن لە گرووپی داعش لە ئەفغانستان، بەرژوەندییەکانی پاکستان بخاتە مەترسییەوە، بۆیە دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان بە خەڵاتێک بۆ پاکستان دێتە ئەژمار. پەنجەم، دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان لە کابوڵ، ڕۆڵی نێوەندگێڕی ئیسلام ئاباد بەرجەستەتر دەکاتەوە و ئەو وڵاتە هیوادارە بەو شێوەیە سەرنجی ئەمریکا و وڵاتانی ئەورووپی بۆ لای خۆی ڕابکێشێت. سەرەڕای ئەوەی پەیوەندییەکانی ئەمریکا و پاکستان ئاڵۆزییان تێکەوتووە و بایدن لەو کاتەوە دەسەڵاتی کۆشکی سپی بەدەستەوە گرتووە تەنانەت پەیوەندی تەلەفونیشی لەگەڵ عەمران خان، نەگرتووە، بەڵام ئەوە ڕێگر نەبووە وڵاتانی تر ڕوو لە پاکستان نەکەن. هەر ئێستا هەندێ لە وڵاتانی ڕۆژائاوا کە دەیانەوێت کاریگەری لەسەر حکومەتی تاڵیبان دابنێن، هیوادارن پاکستان بتوانێت ڕۆڵی نێوەندگێڕ بگێڕێت. لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا وەزیرانی دەرەوەی ئەڵمانیا و بەریتانیا سەردانی پاکستانیان کرد. ئەوان لەو بڕوایەدان پاکستان دەتوانێت کاریگەری لەسەر تاڵیبان دابنێت، هەروەها لەوە نیگەرانن کە پەراوێزخستنی پاکستان ببێتە هۆی نزیکبوونەوەی ئەو وڵاتە لە پەکین و مۆسکۆ. شەشەم، لاوازکردنی پێگەی ئێران لە ئەفغانستان و ئاسیای ناوەندی دەتوانێت یەکێکی تر بێت لە هۆکارەکانی پاڵپشتیکردنی پاکستان لە تاڵیبان. چاوەڕوان دەکرێت ململانێ و کێبڕکێی نیوان تاران و ئیسلام ئاباد دوای دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان پەرە بسێنێت و پەیوەندییەکانیان ئاڵۆزتر بن. بەتایبەت کەڵکوەرگرتن لە بەندەرەکانی کراچی و گوادر لەجیاتی بەندەر عەباس و بەندەری چابەهاری ئێران یەکێک دەبێت لە ئامانجەکانی پاکستان. سەرەڕای ئەوەی تاران لەم ساڵانەی دواییدا هەوڵی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ تاڵیبان داوە و تەنانەت دوای دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان لە کابوڵ، تاران پشتی لە هاوپەیمانە پێشووەکانی کرد و هەڵویستێکی ئەوتۆیشی لە بەرانبەر کەوتنی پەنجشیریش وەرنەگرت، بەڵام لە کۆتاییدا چاوەڕوان دەکرێت خاڵە هاوبەشەکانی پاکستان و تاڵیبان زۆر زیاتر بن لەو خاڵانەی تاران و تاڵیبان پێکەوە گرێ دەدەن. مەترسی و نیگەرانییەکانی پاکستان گریمانەی سەرەکی من ئەوە بوو کە پاکستان تا ئێستا براوەی دەسەڵاتگرتنی تاڵیبان بووە و پێدەچێت لە بەراورد لەگەڵ ئەکتەرەکانی تر، دەرفەتی زیاتری بۆ برەخسێت لە ئاراستەی دابینکردنی بەرژوەندییەکانیدا. بەڵام ئەوە بەو واتایە نییە کە، دەسەڵاتدارانی ئیسلام ئاباد دڵنیان تاڵیبان بە گشتی گوێرایەڵ و جێبەجێکاری بڕیارەکانیان دەبێت. لەوە ئاگادارین مەلا عەبدولغەنی بەرادەر، ڕابەری نوێی پاکستان، سەردەمانێک لەسەر داوای ئەمریکا لە پاکستان دەستبەسەر کرابوو، جارێ زووە داوەری بکەین کە چۆن لەو ئەزموونە دەروانێت. جگە لەو بێ متمانەیی و دڵنیانەبوونە، لانیکەم پاکستان لە دوو پرسی تر نیگەرانە: یەکەم، گەرچی ئەگەری زۆرە پاکستان لە لایەن وڵاتانی ترەوە وەکو پردێک بۆ پەیوەندیگرتن بە تاڵیبانەوە سەیر بکرێت و خۆیشی لەو ئاراستەیەدا هەنگاو دەنێت، بەڵام هاوکات لە ئەگەری هەر جۆرە کردەیەکی توندوتیژانەی تاڵیبان لە ناوخۆ یاخود لە دەرەوەی سنوورەکانی ئەو وڵاتەدا کە بەرژوەندی زلهێزەکان یاخود ئاسایشی نیودەوڵەتی بخاتە مەترسییەوە، بەسەر پاکستاندا دەشکێتەوە و ئەگەری ڕەخنەگرتن لەو وڵاتە و پەراوێزخستنی زیاتری بەتایبەت لە لایەن ئەمریکاوە لە ئارادایە. بە تایبەت کە پاکستان ساڵانێکی زۆرە لە لایەن وڵاتانەوە تۆمەتبارە بەوەی کە پشتیوانی لە تاڵیبان دەکات. رەنگە ئەمە لە ئێستادا جدیترین نیگەرانی پاکستان بێت. پێشتر گوتمان لە سەردەمی دۆناڵد ترەمپدا، کۆشکی سپی بە بیانووی پشتیوانیکردنی پاکستان لە تاڵیبان، بڕیاری کۆتاییهێنان بەو یارمەتییە سەربازییەی کرد کە لە ساڵی ٢٠٠١وە بەو وڵاتە دەدرا. بڕیاردەرانی پاکستان لەوە ئاگادارن، بۆیە عەمران خان، سەرۆکوەزیرانی پاکستان ڕایگەیاندوە، پاکستان بەرپرسی هەڵسوکەوتی تاڵیبان دوای چوونەدەرەوەی ئەمریکا لە ئەفغانستان نییە و چالاکییەکانی تاڵیبان هیچ پەیوەندییەکی بە وڵاتەکەیەوە نییە. دووەم، پاکستان لە شەپۆلی نوێی پەنابەران نیگەرانە. ئەو وڵاتە، هەر ئیستا میوانداری لە نزیکەی سێ ملیۆن پەنابەری ئەفغانستانی دەکات، ئەوە لە کاتێکدایە خۆی ئابوورییەکی لاوازی هەیە و پەنابەری زیاتر دەبنە بارێکی قورس بەسەر شانیەوە. هەروەها لەو پاشاگەردانییەدا، ئەگەری دزەکردنی ئەندامانی سەر بە گرووپە توندڕۆکان بۆ ناو سنوورەکانی پاکستان لە ئارادایە. ئەنجام گەرچی هێشتا داهاتووی ئەفغانستان و ناوەڕۆکی سیاسەتەکانی تاڵیبان ڕوون و ئاشکرا نین، بەڵام پێدەچێت، تا ئێستا پاکستان زیاتر لە هەمووان لەو دۆخەی لە ئەفغانستان هاتووەتە ئاراوە ڕازی بێت. سەرەڕای ئەوەی پاکستان سەبارەت بە ڕەخنە و گازندەی وڵاتان لە ئەگەری هەڵسوکەوتی توندوتیژانەی پاکستان و هەروەها لە شەپۆلی نوێی پەنابەرانی ئەفغانی لە ڕووی ئابووری و سیاسییەوە نیگەرانە، بەڵام پێشبینی دەستکەوتەکانی داهاتوو، و لەوانە دەستپێڕاگەیشتن بە بازاری ئەفغانستان و پەرەپیدان بە پەیوەندییە بازرگانییەکان لەگەڵ وڵاتانی ئاسیای ناوەندی و گواستنەوەی نەوت و گاز بۆ ناوخۆی پاکستان، خولقاندنی دەرفەت بۆ چارەسەرکردنی کێشە سنوورییەکان، لاوازکردنی پێگەی هیند و ڕێگریکردن لە پەلهاوێشتنی گرووپە ئیسلامگەرا توندڕۆکان هیوای زیاتر دەبەخشێتە بڕیاردەران و دەسەڵاتدارانی پاکستان. لە کۆتاییدا، هیچ یەک لەوانەی ئاماژەم پێ کردن، بەو واتایە نین کە پاکستان خوازیاری تاڵیبانێکی بەهێزە. حاشاهەڵنەگرە، بەرژوەندییەکانی پاکستان هەرگیز لەگەڵ دەسەڵاتێکی سەقامگرتوو و بەهێز لە کابوڵ یەک ناگرنەوە، تەنانەت ئەگەر حکومەتێکی وەکو تاڵیبان دەسەڵاتی بەدەستەوە بێت کە لە مێژووی ئەفغانستاندا، هیچ حکومەتێک بەو ڕادەیە لەژێر کاریگەری ئیسلام ئاباددا نەبووە.
د. شێركۆ عه‌بدوڵڵا- رۆژانه تایبه‌ت له (دره‌و) ده‌ینوسێت *باوەڕکردن بە موقتەدا ئەو مناڵەم بیر ئەخاتەوە کە وای ئەزانی دایکی بەڕاستی ئەچێ پشتی باوکی بشوات. *زۆر زەحمەتە کوێخای گوندی سەری کێرێ بیت و شوێن نەبێ لێی دابنیشیت. *لە نیشتیمانپەروەرێکم پرسی بۆچی خۆت ناکوتیت ؟ وتی هەڤاڵ گیان ئەم وڵاتە نەخۆشیشی پێویستە. *قەت ئەو ڕۆژە نابینم لە سلێمانی یەوە تەلەفونم بۆ بکەن بڵێن ئێستا لای ئێوە سەعات چەندە؟ *سوکرات قسەیەکی مەشهوری هەیە ئەڵێ ئەوەی کە حەزی لە حەلقەی کۆری یە هەر ئەم هەرێمەی قابیلە. *لەمەولا ئیتر بچیت بۆ حەفلەش ناوێرم بڵێم بە خۆشی و بە شادی ، لە ترسی پەڕلەمان . *مرۆڤ ساڵ بە ساڵ ئاواتەکانی گەورەتر ئەبن ، مەسەلەن پار ئاواتەخوازبوم حیزبێکمان لە کۆڵ بێتەوە، ئەمساڵ پێنج . *ئینسان یەک جار ئەمرێ، مامی موەزەفی ساختەچی ساڵی شەش حەوت جار. *دەم ئیعتیادی یە بەس کە فڵقی لەگەڵدا بوو ئیهانەیە، دیموکراسی و عێراقیش وان . *میللەتێکین تەباترین برا پێیان ئەڵێین برایانی زیزی.
ئه‌بوبه‌كر كاروانی وەك خاوەن فیکرو قەڵەمێك کە چەندین ساڵە دەربارەی ناسیۆنالیزم و جوڵانەوەی نیشتیمانی و نەتەوەیی کوردستان دەنوسم، پێم وایە ناسیۆنالیزمی کوردی لە ڕێی شۆڕشی ئەیلولەوە بەجەماوەری بوو، بەحوکمی ئەوەی شۆڕشێکی سەراسەری بوو. توێژە جۆراوجۆرەکانی کوردستانی باشور تێیدا بەشداربوون، ماوەیەکی زۆری خایاند، ئەوەش کاریگەریە کلتوری و سیاسی و مەیدانییەکانی زێدەتر کرد. شۆڕشی ئەیلول توانی توانای مرۆڤی کوردو کوردستانی بۆ وێناکردنی کورد وەك نەتەوەیەکی گەورەی خۆرھەڵاتی ناوەراست و گەلی کوردستانی باشور بەھێزتر بکات. پێشمەرگایەتی و شۆڕش و بەرخۆدان و چەکی نیشتیمانی و شەھید و جەنگ، توانیان خزمەتێکی بەرچاو بە خەمڵینی ناسنامەیەکی کوردستانیی جیاواز بکەن. شۆرش توانی ھوشیاری و ھزرو گیانی نەتەوەیی لەناو ئاپۆرای جەماوەردا بڵاوبکاتەوە، بۆ ماوەیەك و لە ئاستێکی دیاریکراویشدا بێت وایکرد ناسیونالیزمی کوردی سنوری ناوچەو خێڵ و زار تێپەڕێنێت و کوردستانی نیشتیمان بخاتە جێگەی (زێد) و کوردو گەلی کوردستانیش بکاتە بەرجەستەکەری ناسنامەیەکی دەستە جەمعی نوێ. بەڵام، بەداخەوە ئەمە تەنھا بەشێکە لە دیمەنەکە چونکە شۆڕش لە ھەناویدا توخمی چەندین لاوازی ستراتیژی و دژبەیەکیی دژ بە ئامانجە نیشتیمانی و نەتەوەییەکانی ھەڵگرتبوو؟! کە دواتر بوونە سەرچاوەی کارەساتێکی نەتەوەیی و سەرھەڵدانی ھەندێ کێشەی وا تاکو ئێستاش بەدەستایەنەوە بتلێینەوە؟! بەشێ لەو کێشانەش پەیوەندیان بە دۆخی پێش شۆڕش دژبەیەکییەکانی ناو پارتیەوە ھەبوو، کە ڕۆڵی پارتی پێشڕەوی لە شۆڕشەکەدا دەگێڕا. پارتی لەکاتێکدا ڕۆڵی گرنگی لە سازدانی خەڵك و ھوشیارکردنەوەیان و گۆشکردنیان بە ئاگایی نەتەوەیی و نیشتمانی دەگێڕاو ڕێبەرایەتی سیاسی و سەربازی شۆڕشی دەکرد، لە ھەمان کاتدا بووە سەرچاوەی تەقینەوەی کۆمەڵێ کێشەی دژ بە سەرەتاکانی ھوشیاری و کاری نەتەوەیی؟! بەمەش بە کردەوە، بە گوتەی بارزانی ڕێبەری شۆڕش حیزبایەتی، بوو بە مایەی (فیتنە). دیارە ھەندێ کەس ئەم دەربڕینەی ناوبراویان وەك بەڵگەیەك بۆ ئیدانەکردنی و لاوازی ھوشیاری حیزبایەتی ئەو بەکارھێناوە، بەڵام ئێمە پێمان وایە وەسفێکی واقیعەکەی کردووە، تاکو ئێستاشی لەگەڵدا بێت حیزبی کوردی لەو ڕۆڵە فیتنەگێڕییە دژ بە نەتەوەییەی خۆی نەکەوتووە؟! دژبەیەکیەکانی ناوخۆی شۆڕشی ئەیلول لە زۆر شتدا خۆی بەرجەستە دەکرد، بەڵام گرنگترینیان جیاوازی ئایدۆلۆژی ناو پارتی و مۆدێلی سەرکردایەتی و چۆنێتی ئیدارەدانی شۆڕش بوو. ئەم ناکۆکیانەش لە کەموکورتیە ستراتیژیەکانی شۆڕشەوە سەرچاوەیان گرتبوو. کە گرنگترینیان ئەمانەی خوارەوە بوون: ١- نەبوونی ستراتیژێکی پێشوەختە بۆ ھەڵگیرساندنی شۆڕش وەك بەرەنجامی ھەڵسەنگاندنێکی ھەمەلایەنەی ھەل و مەرجی نێوخۆیی و دەرەکی و بوون و نەبوونی توانستی مێژوویی لەناو کۆمەڵگەی کوردی بۆ لە خۆگرتنی شۆڕش. ڕووداوێکی ناشۆرشگێڕانە، کە بەرگریکردنی خاوەن موڵکە گەورەکان بوو لە بەرژوەندییە چینایەتیەکانیان لە دوای دەرچوونی یاسای چاکسازیی کشتوکاڵی، بوو بە کڵپەی دەسپێکی شۆڕش؟ بە واتایەکی تر، بە مانای وشە پارتی شۆڕشی دەستپێنەکرد، بەڵکو ھەندێ لە سەرکردەکانی بەسود وەرگرتن لەو دۆخە بەسەریاندا سەپاند؟! واتە، دۆخێکی ئاوارتەو لەناکاوی لە پشەوە بوو. ئەم سەرەتایەش تا کۆتایی شەستەکانیش مۆرکی خۆی بە سیمای شۆڕشەکەوە نابوو. شۆڕش لە شەستەکانی سەدەی ڕابردوو ھێندەی کۆمەڵە، سەربەرزکردنەوەو بەرگری و ڕووداو ھەوڵی ھەڵکشاو و داکشاوی بەیەکەوە گرێدراوبوو، بەو ئەندازە بەرجەستەی پەیکەرێکی تۆکمەی دۆخێکی شۆشگێڕانەی چەسپاو و موکوڕ بەرجەستە ناکات. ٢- نەبوونی دیدو ستراتیژێکی ڕوون سەبارەت بە داواکاری و مەسەلە نەتەوەییەکان و پەیوەندی نێوان گفتوگۆو بەرەنگاری چەکداری. بە خوێندنەوەی مێژووی شۆڕشەکەو یاداشتی کاراکتەرەکانی ناوی، ھەستدەکەین داخوازی و گفتوگۆکان بە شێوەیەکی ناھاوسەنگ ملکەچی ھاوسەنگی ھێزو گۆڕینی دەسەڵات لە عێراق بوون؟! ھەندێ جار داخوازییەکان سەقفیان بەرزو ھەندێ جاری تریش بۆ ئاستی لامەرکەزی ئیداری و ھەندێ داخوازی سنورداری وا دابەزیون کە ناشێت ناوی داخوازی شۆرشێکی نەتەوەییان لێبنرێت، بە ئاسانیش لە چوارچێوەی ناسیۆنالیزمدا جێگەیان نابێتەوە. شۆڕشی ئەیلول لەم ڕووەوە گەر ئاماژەبێت بە پاشەکشەی بیری سەربەخۆخوازی لەنێو ماڵی ناسیونالیزمی کوردیدا، بەھۆی کاریگەربوونی پارتی بە بیری چەپ و جەبرە سیاسیەکانەوە، ئەوا لە دوای دەستبەرداربوون لەم خواستە سروشتیەی ھەر ناسیۆنالیزمێكیش، نەیتوانی بە درێژایی شەستەکان ببێتە خاوەنی دیدێکی ڕوون و تۆکمە سەبارەت بە فۆرم و بنمیچی داخوازییەکان، بۆ ئەوەی لە کات و شوێنە جیاوازەکاندا پێیان لەسەر دابگیرێت و بەرگریان لێبکرێت؟! ٣- کێشەی ڕێبەرایەتیکردن وڕۆڵی پارتی لەشۆڕشدا، لەم ڕوەوە پارتی چەندە لەخزمەت شۆڕشدا بوو، بەوئەندازە زیانی لێدا؟! چونکە بووبووە سەر چاوەی ڕاجیاوازی و وناکۆکی لەناو دڵی شۆڕشدا؟! ئەوەی واشی کردبوو دۆخەکە بەم جۆرەی لێبێت، چەند ھۆکارێك بوون لەوانەش: . جوان نەخوێندنەوەی واقیعی کۆمەڵگەی کوردستانی ئەوکاتە. . کاریگەر بوونی حیزبەکەو بەشێك لەسەرکردە دیارەکانی بە چەپ لەوانەش سکرتێری مەکتەبی سیاسی، ئەمەش چەندین بەرەنجامی کارەساتباری لێکەوتەوە، کە ئێرە جێگەی باسکردنیان نیە. . کێبڕکێ لەسەر ئەوەی کێ خاوەن بڕیاری یەکە لەشۆڕشدا. . لەپاڵ سنورداری توانای حیزبەکە بۆ لەخۆگرتنی کۆی ئەو دۆخ ودەرھاویشتانەی شۆڕشەکە ھێنابونیە کایەوە. . بەھەڵە خوێندنەوەی ڕۆڵ وڕەمزیەتی بارزانی وتوانای باڵی سەربازی بۆھەژمونکردن بەسەر دۆخەکەو ئاراستەکردنی وقورسبونی ھەوڵدان بۆئەوەی بارزانی لەودۆخەدا بکەیتەوە بە سەرۆکێکی ئاسایی حیزب. بەکورتی سەرنجام ناکۆکی ودژبەیەکیەکانی ناو پارتی وشۆڕش زۆریان نەخایاند بەشێوەیەکی زۆر خراپ تەقینەوە؟! پارتی کەرتبوو، بەڵام ھاوشێوەی کەرتبونێکی ئاسایی حیزبیی نا، چونکە بەدوای ئەودا شۆڕشیش کەرتبوو، شەڕی ناو خۆ دەستی پێکرد!! دوابەدوای ئەمانەش: جوگرافیای کوردستانی باشور، ناسنامەی نیشتیمانی و مێژوی ھاوچەرخی کورد لەم پارچەدا کەرتبوون، تەنانەت ناسیونالیزمی کوردیش کەرتبوو! کە کارێکی لەوجۆرە ھەرلەبنەرەتەوە بەگوێرەی تیۆرو بەھاکانی ناسیۆنالیزم قابیلی تێگەیشتن نیە، ھەرئەوەش وایکرد ئەم ناسیۆنالیزمە دوچاری چەندین کەماسی ستراتیژی بێت وچەندین خەسڵەتی ناسیۆنالیستانەش لەدەستبدات وبشێوێت. بەم جۆرەوە لەوکاتەوە تاکو ئێستا کوردی باشور، خاوەنی مێژوو ڕەمزو شەھیدوسەرکردەو جوگرافیاو ناسیونالیزم وشۆڕش وبۆنەی ھاوبەش نەما!!! شکستی شۆرشیش لەم ڕوەوە ھێندەی تر کارەساتەکەی قوڵتر کردەوەو کۆمەڵگەی بەرەو لەبەریەکھەڵوەشانەوەی زۆرتر برد. بەم جۆرە گەورەترین وسەراسەرترین شۆرشی نیشتیمانی لەم پارچەدا، بەھۆی چارەسەرنەکردن وتەقینەوەی دژبەیەکیەکانی ناوی وشەڕی دەسەڵات، بووە سەرەتای کۆتایی یەکگرتوویی خاك و خەڵك وشۆڕش جوگرافیاوناسنامەی نیشتیمانی لەم پارچەی کوردستاندا، ئەو عەقڵەی لەئێستا شدا لە ھەرێم وکوردستان و باشوریشدا بڕیاری بەدەستە، درێژکراوەی ھەمان ئەوعەقڵە بریندارە پەرتخوازە نیگەرانە مێژوییەیە؟! ھەربۆیە سی ساڵە لەبەردەم کۆتایھێنان بەدۆخی نانیشتیمانی ونەتەوەییانەی دا بەشبوون، بیناکردنەوەی ھەرێمێکی بەھێزو تۆکمەو یەکگرتوو بەدامەزراوەیی کراو، کۆڵەواری وبێتوانایی خۆی نیشانداوە! توانای بڕینی قۆناغی نیەو وەك کائینێکی زەبون وبێ دەرەتان لە بازنەیەکی داخراوی بئ ئاسۆدا خەریکی دوپاتکردنەوەی حیکایەتە جاڕسکەرەکانی خۆیەتی. دۆخەکە لەم ڕوەوە گەیشتۆتە شوێنێ تەنھا پارتی خۆی بەخاوەنی شۆڕشی ئەیلول بزانێت ویادی بکاتەوە؟! لەکاتێکدا شۆڕشی ھەموو کوردستانیانی باشور بوو، لەچەندین حەڵقەیدا بەرجەستەکەری مێژوی ھاوبەشی تێکۆشانە، خۆبەخاوەنکردنەوەی ھاوبەشیش دەکرێت ھۆکارێك بێت بۆ دەرچون لەزیندانی ئەو ناکۆکیانەی لەھەناویدا سەریان ھەڵدا و تاکو ئێستاشی لەگەڵدا بێت لەناویدا دەژین، ئەوەش ڕێگەی لێگرتوین بۆئەوەی لەفەزایەکی کراوەی نیشتیمانپەروەریەکی کۆکەرەوەو ڕاستەقینەدا، چێژ لە ھەڵمژینی ھەوایەکی سازگارو شیفابەخش وەربگرین.
.gif)
سەهین موفتی - پیاوێک، ژنەکەی خۆی کوشت - ژنێک، منداڵەکەی خۆی فڕێدا - بەهۆی گاڵتەو دەمەقاڵێ، گەنجێک هاوڕێکەی خۆی کوشت - برازایێک، مامەکەی خۆی کوشت - باوکێک، دوو کچەکەی خۆی کوشت - نێرینەیەک، هاوسەرەکەیی و خەسووەکەی کوشت - ژنێک، هاوسەرەکەی بە هاوکاری دۆستەکەی کوشت - لەسەر کێشەی کۆمەڵایەتیی ژنێک کوژرا - یاریی ئەلیکتڕۆنییەکان، گەنجێکی بە کوشتدا - بازرگانێک، کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا ٭ ژیانئاوایی تاکەکان، بەهۆی خنکان و وەرگەڕانی ئۆتۆمبێل و رووداوەکانی دی، لەملاوە. ئەمانە، سەردێڕی سەرەکی هەواڵی رۆژانەی مێدیاکانن لەم نیشتیمانەی ئێمەدا، ئەگەر قەیرانی مرۆیی نەبێت، چی ناوێکی دی دەبێت؟ ئەمە، دەسەڵاتی جێبەجێکردن نین ئەم هەموو خوێنەی رشتوون..! ئەوە، ئێمەین بە خوێنی یەکتر تینووین، بە ناوگەڵی یەکتر برسین، خۆمانین هیچ بەهاو پیرۆزییەکی هەناسەدانی مرۆڤەکان، نابینین...! ئێمەین، میللەتێکین دەبێت حوکمی چەکوش لەسەرمان جێبەجێبکرێت، ئێمەین ژیانمان خۆشناوێت.
.gif)
ئاری محەمەد هەرسین ڕۆژێکی باراناوی مانگی ٣ ی ١٩٧٥ بوو لە کەوەرتێ نزیکی ناوپردان. گەورەو بچوک، ژن و منداڵ، تەنانەت سروشتیش شڵەژابوو. ئەو ڕۆژە ڕۆژە شوم و ڕەشەکەی کۆچکردن بوو بەرە و ئێران. ئەوڕۆژە کۆتایی پێهێنانی شۆڕشە مەزنەکەی ئەیلول بوو بە موئامەرەیەکی ئیقلیمی. هیچ ڕۆژێک لەو ڕۆژە ناخۆشتر نیە و نابێت. خۆشبەختانە نەمردین و تۆپینی بۆمیدین (سەرۆکی جەزایر)، سەدام حسێن و شای ئێرانمان بە چاوی خۆمان بینی، کە سێ ئەکتەری سەرەکی تاوانە گەورەکە بوون بەرامبەر بە شۆڕشەکەمان. ڕوداوە مێژوییەکان لە چوارچێوەی هەلو مەرجی سەردەمی خۆیاندا هەڵدەسەنگێندرێن. ساڵەکانی شەست لە سەدەی ڕابوردوو، سەردەمی سەرهەڵدانی بزوتنەوە نەتەوەیی و ڕزگاریخوازەکان بو، ئیتر هەر لە لاتین ئەمەریکاوە بگرە هەتا ئەفەریقا، خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باشوری خۆرهەڵاتی ئاسیا. لە مێژوی سەد ساڵەی نەتەوەی کورددا شۆڕشی ئەیلول سەر لوتکەی بەرەنگاربونەوە بەرامبەر داگیرکەر و لەسەرخۆکردنەوەی نەتەوەیەکە لە چوارچێوەیەکی ڕێکخستو و سیستەماتیکدا. هەر لە سەرکردایەتیە سیاسیەکەی بە ڕابەرایەتی ڕابەری نەتەوەیی مەلا مستەفای بارزانەوە بگرە، هەتا ئیدارە ی هێزی پێشمەرگە و ماڵ و منداڵیان… ئیدارەی شار و شارۆچکە و گوندەکان. بە دامەزراوەیی کردنی خوێندن و پڕۆسەی خوێندەواری لەژێردەستی مامۆستایانی شۆڕش لە ژێر بۆمبابارانی فڕۆکە جەنگیەکانی دەوڵەتی عێراق کە دەستکردی دونیای مۆدێڕنەو دیموکرات و سۆسیالیستی بوون… نانەواخانەکانی شۆڕش کە لە بەرەبەیانەوە پێشمەرگە و ماڵ و مناڵیان سەرەیان بۆ کولێرە دەگرت و بە بێ بەرامبەر بو… نەوت و ئەرزاق کە بە بێ بەرامبەر بەسەر بنەماڵەی پێشمەرگە دا دابەش دەکرا… بڕی هاوکاری شەهیدانەی بنەماڵەی شەهیدان کە لە لایەن تەتەرەکانی (کە هەندێکیان دایک و خوشک و هاوسەری شەهید بون) شۆڕشەوە هەتا سنورە دووردەستەکانی کوردستان دەگەیەنرانە دەستی واریسەکانیان… دروستکردنی سیستەمی ئاودێری و بە بازاڕکردنی بەروبومی کشتوکاڵ بۆ بەکارهێنەری سنوری شۆڕش… ڕادیۆی دەنگی کوردستان بڵندگۆی سەربڵندی و مانەوەی میللەتی کورد بوو… ئەمانەو زۆری تر بەرخۆدان وبەرهەمی شۆڕشی ئەیلول بوون. حیزبایەتی سەردەمی شۆڕشی ئەیلول وەک ئەوەی ئێستا نەبو. حیزبایەتی کارو چالاکیەکی خۆبەخشانەبوو. بەرپرسی حیزبی خزمەتکاری خەڵک بوون. کۆبونەوە و ئەدەبیاتی حیزبی بایەخیان هەبو. کادری حیزبی مامۆستایەک بو بۆ خۆی و، کە قسەی بۆ خەڵک دەکرد هیوا و ڕوناکی سەرکەوتن لە قسەکانی دەباری. کادری حیزبی متەوازع و فیداکاری خاکی پیرۆزی کوردستان بوو. بێگومان ئەمە مانای ئەوە نیە کە هەموو شت و ژیان لەسەردەمی شۆڕشی ئەیلولدا شامی شەریف بوون. دولەت بوونی پارتی لە ناوەڕاستی شەستەکانی سەدە ی ڕابوردو، بوە هۆی شەڕێکی نەگریسی ناوخۆ کە داخ و ئاخی ئەو براکوژیە هەتا هەتایە نابڕێتەوە. لە شۆڕشی ئەیلولدا بەرپرسیش هەبون کە لەژێر سێبەری بەرپرسیارێتی شۆڕشەکەدا زوڵم و زۆریان لە خەڵک کردوە. بەڵام عەدالەت و کوردایەتیەکەی مەلا مستەفا کونەمشکی لەو بەرپرسە نابەرپرسە فاسیدانە کردبوە قەیسەری، هەر بۆیەش ژمارەیان لە پەنجەکانی دەست تێنەدەپەڕی. ئۆتۆنۆمی بۆ کوردستانی عێراق بەرهەمی شۆڕشی ئەیلول بو. ڕێکەوتنی ١١ی ئازاری ١٩٧٠ یەکەم دەستکەوتی مێژویی واقیعی میللەتی کوردە، کە ئێستاشی لەگەڵ بێت لە هیچ پارچەیەکی تری کوردستان دەستەبەر نەبوە. مەگەر هەنگاوە ئازایانەکەی سەرۆک مەسعود بارزانی لە ٢٥\٧\٢٠١٧ (بڕیاری ڕێفراندۆم) بتوانێت خۆی لەشانی ئەو ڕێکەوتنەی ساڵی ١٩٧٠ بدات، بگرە دە وێرم بڵێم تێشی پەڕێنێت. یادی شۆڕشی ئەیلول بەخێر، بە پێشمەرگە و شەهیدانیەوە… بە باڵەکەی مەکتەبی سیاسی (مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد و هەڤاڵ مام جەلال) و باڵی شاخیشەوە… یادی ڕابەری نەتەوەیی و ڕابەری شۆڕشی ئەیلول و فەرماندەی هێزی پێشمەرگەی کوردستان، مەلا مستەفای بارزان بەخێر… با یادی ٦٠ ساڵەی شۆڕشی ئەیلول ببێتە لەگۆڕنانی ئەو دووبەرەکیەی کە خواستی هیچمان نیە و نەبوە. شانازی کردن بە شۆڕشی ئەیلولەوە سەرەتایەکی بێ بڕانەوەیە… قوربانیدان و کۆڵنەدانە لە پێناو سەرفرازی میلەتێکداو سەوەری خاکی پیرۆزی کوردستانە.
.jpg)
.png)
.jpg)
