د. شێركۆ عه‌بدوڵڵا- رۆژانه تایبه‌ت له (دره‌و) ده‌ینوسێت *باوکت کردویەتی کەچی تۆی داماو هەموو عومرت زەجرەکەی ئەکێشیت، ڕاپەڕینەکەی بەهاری نەوەدو یەک. * پارتی یە پارتی نییە کەیفی خۆیەتی مەهێڵە تێی بخات، دەست لە کاروباری ناوخۆت. *خۆتی لەگەڵدا هیلاک مەکە، وا سەرکوێر کراوە بەهیچ شتێ بەرز نابێتەوە، ورەی جەماوەر. * ئەمریکا بەتەمایە هەردووکیمان بۆ بکات بە یەکێ، هێزەکانی حەفتاو هەشتا. *ئەزانی عەزەمەتەکەی لە چیدایە؟ خڕیشە و قڵیشیشی تیایە، تەماتەی کوردی. * عەیب و شورەیی بە بەرچاوی ئەو عالەمەوە ئەردۆغان وەخت و ناوەخت بۆمان پێوە دەنێت، ساروخ بە قەندیلەوە. *ئەڵێن گوایە دوو بەدوو خستویەتی یە دەستییەوە کە باسی دەوڵەتی كوردی نەکات. * هەر بە سەريعییش پیا بخشێنێ خۆشە، چاوی ئەڵێم، بۆئەوەی تێ بگات تەئریخی کورد یەکپارچە قوڕبەسەری و ڕاکەک بووە. * ڕجات لێ ئەکەم دایمەپۆشە، بە ڕووتی جوانترە هەقیقەت. *سەیری ئەو حوکمە بیشیدەم و بشڕۆمە ڕیزەوە، ئاخر بۆیە ڕقم لە دیموکراسی و دەنگدانە.
.gif)
ئارام سەعید لە هەرێمی کوردستاندا لەدوای راپەرینەوە بەردەوام نارەزایەتی هەبوەو هێزی ئۆپۆزیسیۆن هەبوە، میدیای ئازاد، رێکخراوی مەدەنی، بەڵام هیچ کات ئەو هێزانە نەبونەتە هەرەشەی جیدی بۆ دەسەڵات و کورسی نەلەرزاندون، بەدروستبونیی بزوتنەوەی گۆڕان جۆرێک لە ئۆپۆزیسیۆن سەریهەڵدا کە بەرنامەو پلانی هەبوو بۆ حوکمڕانیی و گۆڕینی دەسەڵات لەهەرێمدا، خەڵک بڕوای وابوو گۆڕانکاری دەکرێت! بەتایبەتی پاش هاوپەیمانی بەستن لەگەڵ هێزە ئیسلامیەکاندا ترسی گەورە لای دەسەڵات دروست بوو لەسەر گۆڕانکاری، پێشتر ئەو نارەزایی و ئۆپۆزیسیۆنەی هەبوو ترسی لای دەسەڵات دروست نەکردبوو، وهەرەشە نەبوون بۆ کورسیەکانیان. ئۆپۆزیسیۆن کاتێک حەقیقیە کە هەرەشەی کرداری بێت بۆ کورسی دەسەڵات، ئۆپۆزیسیۆن کیانێکە کە بەرنامەی هەیە بۆ گەیشتن بەدەسەڵات هەربۆیە بەردەوام لە ململانێی و ناکۆکی بەردەوامدایە لەگەڵ دەسەڵات بۆ گۆرینی و گەیشتنی کیانەکەی خۆی بەدەسەڵات، پاش ئەوەی گۆڕان و هێزەکانی ترچونە ناو حکومەت هێشتا زۆرێک لەخەڵک ئومێدیان هەبوو کە قورساییەک دروست بکەن بۆ گۆرانکاری، بەڵام شکست و پاشەکشێی بەشداریان لە حکومەت ئاکامی خراپی لێکەوتەوە، دواتر کشانەوەیان لە حکومەت یەکجارەکی نەبوو، لە حکومەت کشایەوەو لە دەسەڵاتی خۆجێی مایەوە، بەمەش نەریتێکی دروستکرد کە نە دەسەڵات و نە ئۆپۆزیسیۆنە، دواتر ئەم سیاسەتە بوە ستراتیژێک حزبەکانی تری ئۆپۆزیسیۆن واتە ئیسلامیەکانیش بەهەمان شێوە کاریان کردو ئیتر مانایەک بۆ ئۆپۆزیسیۆن بوون نەمایەوە. نەریتێک دروستبوو لە شار پارێزگارو قائمقام و بەرێوەبەری ناحیە بن و لە پارلەمان ئۆپۆزیسیۆن. ئەو بانگەشەیەی دەیانکرد کە گوایە ئۆپۆزیسیۆنن و نوێنەرایەتی خەڵک دەکەن جێی بڕوا نەماو بوە وەهم، لەبەرئەوەی بوون بە ئۆپۆزیسیۆنێکی بێ ددان- Tame Opposition ئۆپۆزیسیۆنی رامکراو- کە ئیتر بەشێک نین لەبڕیاردان و پێویستیان بەحزبەکانی دەسەڵاتە بۆ دابینکردنی داراییان، هەروەها بۆ شەرعیەتی سیاسیان چونکە مۆڵەتیان بەدەست حزبەکانی دەسەڵاتەو کەی بیانەوێت لەرووی قەزاییەوە تەنگیان پێ هەڵدەچنن، کەواتە دەبێت یەکەم شت کە بیکەن ئەوەیە حزبەکانی دەسەڵات و سەرۆکەکانیان لێیان رازی بن تا و جودیان یاسایی بێت. هەربۆیە لەو بازنەیەدا ئەسوڕینەوە کە دەسەڵات بۆیان دەستنیشان دەکات، ئەندامەکانیان لە پارلەمان هەموو پاداشتێکیان وەردەگرن، وەزیرەکانیان هەموو ئیمتیازێکیان هەیە بەڵام دەسەڵاتیان نادرێتێ! ئەوکاتەش ململانێکە لەجیاتی بۆ گرتنەدەستی دەسەڵات بێت لەلایەن ئۆپۆزیسیۆنەوە دەبێتە پاشکۆیەتی بۆ دەسەڵات... چونکە کێبڕکێ ناکەن بۆ گرتنە دەستی دەسەڵات بەڵکو وەک زارتمان وەسفی دەکات "دەبنە هاوکاری ستەمکار نەک هەڕەشە بۆسەر ستەمکار". دەرئەنجام کار گەیشتە ئەوەی سەرۆک بارزانی بڵیت "لێیان گەڕێن با هەڵپەڕن" وەک چۆن حوسنی موبارەک لەهەڵبژاردنی بەر لەشۆڕشی میسر بە ئۆپۆزیسیۆنی دەگووت "لێیان گەڕێن با خۆیان بخافڵێنن" بەمەش نەک ئۆپۆزیسیۆن بووە هێزیکی دەستەمۆ بەڵکو بوە مایەی بێ ئومێدی گەورە، ئەوەی مەلا بەختیار ووتی "ئەگەر یەک کورسیش بێنین هەر ئێمە دەسەڵاتین" راشکاوانەیە چونکە ئەوەی حوکم دەکات حزبەو دامەزراواەکانی حکومەت و پارلەمان و قەزایی لەخوار حزبەوەن، کوردستان لە قۆناغی بەر لە دروستبونی حکومەت و دەوڵەتدایە، ئیتر ئۆپۆزیسیۆن دەکەوێتە کوێی ئەم سیستمەوە؟... سەرەڕای ئەم بێ ئومێدیە گەورەیە، ئەمە مانای ئەوە ناگەیەنیت کە گۆڕانکاری رونادات لەسایەی ئەم سیستمەدا، پرسیاری سەرەکی ئەوەیە ئایا لەهەرێمی کوردستاندا جارێکی ترهێزێک دروست دەبێت کە بتوانێت ئەو شۆکە بۆ دەسەڵات دروست بکات و سەرکەوتنێک تۆماربکات کە کاریگەری لەسەر گۆڕینی حکومەت هەبێت، وەک چۆن لەئەزمونی چەندین وڵاتدا ئۆپۆزیسیۆن دەسەڵاتی لەرزاندوەو حکومەتی گۆڕیوە لەوانە ساڵی ١٩٨٩ لە پۆڵەندا، لە مەکسیک ٢٠٠٠، کینیا ٢٠٠٢، مالیزیا ٢٠١٨...
.gif)
ئەنوەر حسێن (بازگر) فشارەكانى ئێران و توركيا بۆ دەركردنى ئۆپۆزيسيۆنى كوردى وڵاتەكانيان لە هەرێمى كوردستان و عێراق و داخستنى بارەگاكانيان، تا دێت زياتر دەبێت و پێدەچێت حكومەتى عێراق، ملى بۆ ئەو داواكارييە دابێت و هەرێميش لەژێر فشاردا بێت. هەرێمى كوردستان سێ ئۆپۆزيسيۆنى پارچەكانى كوردستانى تێدايە، (هى باكور پەكەكە [كە لە زۆنى زەرد و سەوزن]، هى ڕۆژهەڵات ديموكرات، كۆمەڵە و پژاك [يەكەم و دووهەميان لە زۆنى سەوز و زەرد هەن، پژاك و كۆدار و باڵە سەربازييەكەشيان (YRK - يەرەكە) تەنها لە سنورى زۆنى سەوزن]، هى ڕۆژئاواش باڵەكەى سەر بە پەكەكە [لە زۆنى سەوز و باڵەكەى سەر بە پارتيش (ئەنەكەسە) لە زۆنى زەردن]، جگە لە (يەبەشە) كە لە شەنگال و مەخموور)ن. لە كۆى ئەم گروپانە، (پەكەكە) لە زۆرترين سنورى جوگرافياى هەرێمى كوردستان بڵاوبوونەتەوە، لە نزيكەى (1140) گوندى سنورى زۆنى زەرد و سەوز بارەگايان هەيە و وجوديان هەيە و زۆرجار تووشى شەڕ و بەريەككەوتن دەبن لەگەڵ هێزەكانى پێشمەرگە. بەڵام پێدەچێت فشارەكانى ئێران و توركيا بۆ دەركردنى (پەكەكە) و (كۆمەڵە و ديموكرات) لە كوردستان، وردە وردە بچێتە بوارى جێبەجێكردنەوە، تەنها لە سنورى پەلامار، بۆردومان، هێرشى فرۆكەى بێ فرۆكەوان و تيرۆر نەمێنێتەوە. توركيا بە تەنها لە (15/8/2018) تا كۆتايى (ئابى 2021)، (10) لێپرسراوى گەورەى سەربازى و سياسى پەكەكەى لە هەرێمى كوردستان تيرۆر كردوە، دووجاريش لە سەرەتا و ناوەڕاستى (2017) هەوڵى تيرۆركردنى قەرەيەڵان و ڕفاندنى جەميل بايكى داوە، دوايين هێرشى چڕ و پڕ و ئۆپەڕاسيۆنى فرۆكەكانى توركيا بۆ سەر بنكەكانى (پەكەكە و پژاك)، لە ڕۆژى (24/8/2021)، كە (20) فرۆكەى جەنگى بە چاودێرى ڕاستەوخۆى خۆليسى ئاكار وەزيرى بەرگرى لە هێرش بۆ سەر ناوچەكانى شارباژێر و پێنجوێن بە قوڵايى (300كم)، هەڕەشەيەكى جددى و مەترسيدارە، كە نە حكومەتى هەرێم، نە يەكێتى هيچ وەڵامێكيان نەبوە و پرۆتستۆيان نەكردوە، ئەمەش ئاماژەيە بۆ بێ دەنگى بە تايبەتى كە گەريلاكانى (پەكەكە و پژاك) لە سنورى زۆنى سەوز، فشارێكى زۆريان دروستكردوە و بەپێى سەرچاوەكان نزيكەى (1260) گەريلايان هێناوەتە ئەو ناوچانە و بەرپرسە ئيدارييەكانى ناوچەكەش دەڵێن "نائارامييان دروستكردوە و باج و گومرگ لە كاسبكاران وەردەگرن". پارتيش لاى خۆييەوە، نەك هەر نيگەرانە لە مامەڵە و ڕەفتارى گەريلاكانى پەكەكە لە بادينان، بەڵكو لەوەش زۆرتر وجوودى هێزەكانى (يەبەشە)يە لە شەنگال و مەخموور، كە بەردەوام توركيا بۆردومانيان دەكات، ڕۆژانە وەكو خۆيان دەڵێن "سەرئێشە بۆ پارتى دروستدەكەن و حەشدى شەعبى هاوكارييان دەكات". قسەكانى (جومعە عيناد)ى وەزيرى بەرگرى عێراقيش ڕۆژى (31ى ئابى 2021) ئاماژەن بۆ هەماهەنگى لەگەڵ توركيا بۆ لێدانى (پەكەكە)، پێشتريش سەردانى ڕۆژى (11/6/2020)ى (هاكان فيدان) سەرۆكى دەزگاى ميت بۆ عێراق و دواتريش سەردانى كازمى لە (17/12/2020)، بەشێكى زۆرى ئەو دوو سەردانە پەيوەندى بە (پەكەكە)ەوە هەبوە، بە تايبەتى كە كازمى لەو بارەيەوە ملى بۆ هەموو داواكانى توركيا داوە و ناردنى پۆليسى فيدڕاڵى و هێز بۆ شەنگال، هەر لەو چوارچێوەيەدايە، بۆ فشار خستنە سەر (پەكەكە) و داخستنى بارەگاكانى (يەبەشە). سەبارەت بە ئۆپۆزيسيۆنى ڕۆژهەڵاتى كوردستانيش (كۆمەڵە، ديموكرات و پژاك)، ئێرانيش جيا لەوەى ڕۆژى (8/9/2018) بۆردومانى بارەگاكانى (حدك)ى كرد لە كۆيە، (16) كادر و ئەندامى كۆميتەى ناوەندى شەهيد كرد و بەردەواميش نيگەرانى خۆى لە جموجوڵى ئەو هێزانە لە سنورەكان دەربڕيوە، هەوڵى تريشى داوە، بەڵام دوايين سەردانى وەفدى پارتى لە (29/6/2021)، كە پێكهاتبوون لە: (فازڵ ميرانى، هۆشيار زێبارى، پشتيوان سادق) بۆ تاران، يەكێك لە فايلە گەرمەكان، نيگەرانى ئێران بوە، لە بوونى چوار هێزى كوردى ئێران (حدك، حدكا، كۆمەڵەى شۆڕشگێڕ و كۆمەڵەى زەحمەتكێشان) لە ناوچەكانى ژێر دەسەڵاتى پارتى و ناوچەكانى هەڵگورد و لەسەر سنور و چوونى پێشمەرگەكانى ئەو هێزانە بۆ ناوەوە، بۆيە پاش گەڕانەوەى وەفدەكە، بەو هێزانەيان ڕايگەياندوە، كە لەو ناوچانە پاشەكشە بكەن و فشاريان لەسەر دروستكردوون. حەشدى شەعبيش بە جددى كار بۆ ئەوە فايلە دەكات، كە لە ڕێگاى حكومەتى عێراقييەوە، كۆتايى بە بوونى بارەگاكانى (كۆمەڵە و ديموكرات) بهێنن، وەكو چۆن لە (10/9/2016) دوايين كادرى سازمانى موجاهيدنى خەڵقيان لە كامپى ئەلبەرتى لە عێراق دەركرد، ژمارەيەكييان لێ كوژرا و دواتر گواسترانەوە بۆ ئەلبانيا. وجوودى ئۆپۆزيسيۆنى توركيا و ئێران، هەرچەندە فشارى زۆرى بۆ هەرێم هێناوە لەلايەن ئەو دوو وڵاتەوە، بەڵام پارادۆكسێكى تێدايە، كە (پەكەكە) هێشتا لە پێگە و هەژموونى ئێراندا، بە تايبەتى لە شەنگال و شەڕى نێوان (پەكەكە و پارتى) يەكێكە لە ئەگەرەكان، هەرچەندە ئەمساڵ چەندين پێكدادان و ڕووبەڕووبوونەوەى پچڕ پچڕ هەبوون، كە تێيدا هەردوولا شەهيديان داوە، بەڵام هەوڵى كۆنتڕۆڵكردنى دراوە، بەڵام پارتى دەڵێت "چى تر تەحەموولى ئەو ڕەفتارانەى پەكەكە ناكرێت"، تا ئەو ڕادەيەى لە سەرەتاى تەمموزى ئەمساڵدا (پەكەكە) داوا لە (مەلا بەختيار) دەكەن، هەوڵەكانى خۆى بەكاربهێنێت بۆ ڕێگرى لە ئەگەرى شەڕى نێوانيان و سەردانەكەى (مەلا بەختيار) و بينينى مەسعود بارزانى و سەرۆكى هەرێم، سەرۆكى حكومەت و جێگرى سەرۆكى حكومەتيش هەر لەو پەيوەندييەدا بوە و ئاكامى هەوڵەكانيش ئيجابى بوە، بەڵام ئايا بەريەككەوتنى بەردەوامى ئەو دوو هێزە، مەترسى شەڕى لێناكرێت؟ بەڵام جيا لەوانە هەست بە بوونى سيناريۆ و تارماييەك دەكرێت لە ناوچەكەدا، كە ڕەنگە هێزەكانى ئۆپۆزيسيۆنى كوردى ئێران و توركيا تێيدا زەرەرمەند بن و تووشى گرفت ببن. - كە پێناچێت حكومەتى هەرێمى كوردستان، يەكێتى و پارتى سەرەڕاى پێناخۆشبوونيان، يان ناڕازيبوونيان، دەرەقەتى ئەو گەلە كۆمەكێيە بێن-
.gif)
٣١ ی ئۆگۆست نێوان خیانەت و " الافسد" دا د. چیا عەباس لە گەڵ مندا زۆرینەی مەردەم تێناگەن و سەرسامیشن چۆن حوکمرانی هەرێم لە بنەرەتدا بە دو هێز دروستبوە و بەرێوەدەچێت کە هەندێک کردار و رەفتاری یەکتر بە خیانەت و فاسدترین پێناسە دەکەن. لە ساڵرۆژی کارەساتی ٣١ ئۆگۆست رونکردنەوەی فەرمی پارتی و یەکێتی بەو ناوەرۆکە نەشیاو و قێزەوەنە دارێژراون. با بە یەکێتی دەست پێبکەم یەکێتی خۆی بە وارسی شۆرشەکانی کورد پاش شکستی شۆرشی ئەیلول، کە بە ئاشبەتاڵ پێناسەی کردوە، ناساندوە. یەکێتی لە شۆرشی هەڵساندنەوەدا نزیکەی بیست هەزار شەهید و ژمارەیەکی زۆرتر لە بریندار و پەککەوتە و زیندانی بە خاک و نەتەوە بەخشیوە، ئەمە بێجگە لەو ماڵویرانیەی رژێمەکەی سەدام بەسەر کوردستاندا هێنابوی. یەکێتی خۆی بە سۆشیاڵ دیموکرات و قەڵغانە پۆڵایینەکەی دیموکراسی و مافی مرۆڤ و ئازادیەکان پێناسە کردوە. کاتێک یەکێتی کارێکی هەستیاری پارتی بە خیانەت ناودەبات چیان دابو لە رێکەوتنی ستراتیژی و چەندین رێکەوتنی گرنگی تر بۆ حوکمران هەولێر و پێگەیان لە بەغدا، یەکێتی حزبی شەهیدان چۆن جورئەت دەکات، چۆن ماف بەخۆی دەدات لە گەڵ هێزێکی دەسەڵاتداری یەکەم کە بە قسەی خۆیان خاوەنی گەورەترین کرداری خیانەتە ماف و خەونەکانی شەهیدان بپارێزێت و کاریان بۆ بکات. کاتێک باسی کارەساتی ٣١ ئۆگۆست دەکات پێویستە باسێکی کارەساتی ١٦ ئۆکتۆبەریش بکات، ئەمە بەرگریکردن نیە لە هیچ هێز و کەسێك بەڵکو حوکمی مەنتقی دروست و واقیعی ئەو ئیلتزامە سیاسیەی چەسپاندوە. بۆ خۆم ٣٤ ساڵ ئەندامی یەکێتی بوم بۆیە باش تێدەگەم دژایەتیکردنی بنەماڵەی بارزانی و پارتی زەمینەیەکی پارادۆکسی بەهێز و لەرزۆکیش بوە بۆ بەهێزبونی یەکێتی، لەلایەک چەمکەکە یەکێتی بەهێزتر کردوە و لەلاکەشی ترەوە یەكێتی ئەو بەهێزبونەی کردۆتە چەکی شەر و ئاشتی و پچراندنی پشکی خۆی و دەسەڵاتدارانی لە گەڵ پارتیدا. جا بەشێکی دژایەتیکردنەکە رەگ و ریشەی لە کێڵگەی سەردەمی جەلالی و مەلایی یەوە هاتبێت یاخود لە گەردەلول و گێژاوی فکریەوە یاخود وەک ئیرسێکی خولەکانی شەرە ناوخپۆییەکان بێت هیچ لەو واقیعە ناگۆرێت کە یەکێتیش چاوپۆشکەر و بەهێزکەری پارتین کە بە وتەی خۆیان گەورەترین خیانەتی لە پرسی کوردایەتیدا ئەنجام داوە. خۆ یەکێتی دەیتوانی ببێتە هێزێکی ئۆپزسیۆنی بەهێز و بە وردی و مەنتقی چاودێری حوکمرانی پارتی بکات و لێشی بپرسێتەوە. کاتێک یەکێتی بۆ بەرژەوەندی میللەت چاوپۆشیان کردوە و لە ناچاریەوە هاوپەیمانی پارتین کارێکی باشیان کردوە، بەڵام ئیتر پێویست ناکات هەمو جارێک زامەکان بوروژێننەوە و زامەکان سەرهەڵدەنەوە، خاڵی کۆتایی بەدوایدا دانێن. پێموایە وروژاندنی ٣١ ی ئۆگۆستی ئەمساڵ بەو شێوەیە زیاتر بۆمەرامی سیاسی ناوخۆی یەکێتیەکانە، هەڵبژاردنی عێراق ئەوەندەی نەماوە، کێشەی خەستی سەرکردایەتیان هەیە، باڵە نەرم و نیانەکەی یەکێتی بەم وروژاندنە و بەو زمانە دەیەوێت پێگەی خۆی لای دەنگدەر بەهێز بکات و بە رکابەرە ناوخۆییەکەی باڵەکەش بڵێت بەس تۆ بەرامبەر پارتی توند نیت، ئێمەش بەقسە ئەوەمان پێدەکرێت بەڵام دەروازەی دەسکەوت و پلە و پایە بە روی خۆماندا داناخەین. با بێمە سەر پارتی پارتی لە دامەزراندنیەوە تا شکستی شۆرشی ئەیلول بەتەمەنترین و گەورەرترین هێزی باشور و بگرە کوردستانی گەورەش بوە، بنەماڵەی بارزانی لە پێش دروستبونی پارتیشەوە رۆڵی گرنگیان لە چەند شۆرش و سەرهەڵدان و روداوی هەستیاردا هەبوە و قوربانی زۆریشیان داوە، دوای بەرپابونی شۆرشی هەڵساندنەوە و لێژبونی پێگەی پارتی بێئۆقرەیی و نیەت و کرداری تۆڵەکردنەوە سەریان هەڵدا، بێگومان تاوانەکانی پارتی لە بادینان لە سەرەتای شۆرشی هەڵساندنەوە و لە کارەساتی هەکاری دژ بە یەکێتی ئاوێنەی ئەو نیەت و کردارانە بون. پێش راپەرین پارتی و یەکێتی لە ماوەی ١٦ ساڵدا نزیکەی ١٠ ساڵ لە شاخ خەریکی شەرکردنی یەکتر بون، دوای راپەرین و لە حزوری ئەمریکا لە کوردستان هودنەیەکی سەربازی و سیاسیان سازکرد بێئەوەی چارەسەری کێشە بنەرەتیەکانی نێوانیان بکەن، قایڵ بون بە دابەشکردنی دەسەڵات و نیشتمان، ئەنجامەکەی فیفتی بە فیفتی و دو ئیدارەیی بە مەرجی برامان برایی و کیسەمان جیایی. ئەو کاتەی یەکێتی هەستی بە هێزبون کرد و هەولێریشی خستە ژێر رکێفی خۆیەوە پارتی بە پاساوی مەترسی لە فەوتان و پاراستنی یەکپارچەیی عێراق پەنای بۆ سەدام برد تا دەسەڵات و پێگەی خۆی بەدەست بهێنێتەوە، ٣١ ی ئۆگۆست زیاتر لەوەشی بۆ بەدەستهێنا و توانی بۆ ماوەیەکی کورت کۆنترۆڵی سلێمانیش بکات. ئەم پەنابردنە و کارەساتی ٣١ ئۆگۆست پەڵەیەکی رەشە لە مێژوی ئەو حزبەدا و هەر پاساو هێنانەوەیەک بۆی دەچێتە چوارچێوەی بەرگری کوێرانەی حزبی و چەواشەکاری، باشترە پارتی دان بەو راستیەدا بنێت وپاش چارەکە سەدەیەک ئاوێک بەسەر ئەم ئاگرەدا بکات و بۆ نەوەکانی ئایندەی جێهێڵێت. پارتی ئێستا گەورەترین و بەهێزترین هێزی باشورە و دەشتوانێت بێ یەکێتی حوکمرانی لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆیدا بکات، هاوکاتیش پارتی خۆی بە خاوەنی خەزێنە و جومگە هەستیارەکانی حوکمرانی دەزانێت و هەر ئەویش چەندین کارئاسانی بۆ بەشێک لە دەسەڵدارانی یەکێتی و گۆرانیش کردوە تا بەرژەوەندیە تایبەتیەکانیان پاریزراو بن، وەک وتراوە کێ پارە بدات ئەویش خاوەن بریارە، بۆیە قبوڵی ئەو زمانە زبرەی ناو یەکێتی ناکات، بەڵام خۆشی هەڵەیەکی گەورەی سیاسی کردوە کاتێک یەکێتی لە سەر کارەساتی ٣١ ئۆگۆست بە " دفع الافسد بالفاسد " وەسف کردوە. ئەمە زمانی بەرگری لە خۆ و زمانی هاوپەیمانیەتیش نیە لە گەڵ هێزێکی خاوەن مێژویەکی خەستی خەبات و سەروەری، گەر پارتی ئێستاش لەو باوەرەدایە با حکومەتێک بێ " الافسد " دروست بکات و ئەمەش تاقی بکاتەوە. کار بەمجۆرە بەردەوام بێت بێگومان کارەساتی تر چاوەروانمانە.
د. شێركۆ عه‌بدوڵڵا- رۆژانه تایبه‌ت له (دره‌و) ده‌ینوسێت * لەحنی سیمفۆنییەکانی باخ زۆر موهیمن، بۆ نموونە باخم بێ بەرهەم و باخەوان گیان خۆم غەریبم. * هیچ وڵاتێک ئەوەندەی کوردستان سەرچاوەی ئاوی تێدا نی یە ، مەسەلەن کارێزە وشک و کانی بۆگەنەو کوێرە کانی. * ئێمە بۆ سەلماندنی پیاوەتی خۆمان هەموو ئازارێکمان قبوڵ کردووە، بۆ نموونە ئازاری خەتەنە. * تەنانەت کەلتوورەکەشمان شانازی دەکات بە هەوارزە سەختەکانی ژیانەوە، جوانترین ناویان هەیە لە قاموسی کوردیدا، بۆ نموونە کەرتڕێنەکە. * تاکی کورد بیلامانێ زۆر ڕقی لە بنە، بۆ نموونە بنی مانگ و بنەماڵە. * مێژوومان سیخناخە لە نموونە جوانەکانی سەربەخۆیی، مەسەلەن فوئاد حسێن. * گشت ڕێبازیێکی ئاشتەوایی دەگرینە بەر، بۆ نموونە کاک ڕێبازی حەملان. * سەرجەم ئەوانەی سەر بەرزایی و گردەکان کەسانی زەحمەتکێش و مەبدەئیین، بۆ نموونە مالەی گردەکە. * پەندەکانیشمان داوای یەکێتی و برایەتیمان لێ دەکەن لەگەڵ عەرەبدا، بۆ نموونە بە عارەب مەڵێ مەرحەبا هەم دەخوات و هەم دەبا. * شتی گونجاو بۆ شوێنی گونجاو زۆر زەرورە، مەسەلەن کۆلیژی فەلسەفە لە ئەسینا عەفوو لە ڕانیە. * میللەتەکەمان لە فۆلکلۆریشدا حەزی لە تێکدانی خێزان نەکردووە، بۆ نموونە ڕەببی بابانت شێوێ نێوت کەوتە وڵاتان.
.jpg)
عه‌بدولڕه‌زاق شه‌ریف لە دوای جەنگی جیهانی دوەمەوەو دوای گەشەکردن و پێکەوە گرێدانی تۆڕی ئیستیخباراتی جیهانی، هەمو ئینقیلاب و گۆڕینی سیستەمی حوکمڕانیەک، هەمو دەستاودەست کردنێکی دەسەڵات بە چەک یان بەهەر رێگەیەکیتر بوبێت، پاشایەتی یان کۆماری یان هەر شێوازێکیتر بوبێت، دەزگاکانی هەواڵگری و جاسوسی تیایدا، سەرچاوەکانیان، رایەڵەی پەیوەندیەکانیان تەنانەت کەسەکانیان پارێزراو بون و جۆرێک لە پارێزبەندیان هەبوە. ئەمریکیەکان هەر لە دوای راپەڕینەوە دو وێستگەی ئیستخباراتیان لە هەرێمی کوردستان دروستکردوە (قەڵاچوالان ، سەری رەش)، خۆیان نەیانشاردۆتەوە و لەزۆر یاد و یاداشتەکانیاندا، باسیانکردوە. هەرچەندە لای ئێمە ئەو دو وێستگەیە وەک دو دەزگای پارتی و یەکێتی بە ناوەکانی ئاژانسی پاراستن و زانیاری ناسراون بەڵام لە راستیدا، تەمویل و تەجهیز و تەوجیهیان لە سەرۆکایەتی ئیستخباراتی ئەمریکیەوە بۆ دێت و بە ناوەرۆک هیچ پەیوەنیان بە کاری سیاسی و حیزبایەتیەوە نیە، بە دەیان تۆڕی پەیوەندی بە مەنزومەی ئیستخباراتی جیهانیەوە بەستراون. هەمئاهەنگی دنیای هەواڵگری وەک دنیای سیاسەت دوژمنکارانە نیە ! ئەکرێت دو وڵات و دو مەنزومەی جیاوازی سیاسی یان زیاتر، لە جەنگ و ململانێدا بن، بەڵام پەیوەندی و تەنانەت هاوکاری و کاری هاوبەش لەو بوارەدا، پێکەوە گرێیانبدات . ئەمڕۆی جیهانی سێ و ناوچەکەی ئێمەش بەتایبەتی لەزۆنێکی مەترسیداری ئەو روبەرە ئیستخباراتیەدایە، باشترین نمونەش حاڵی ئێستای ئەفگانستانە، یان هاوکاری و پەیوەندیەکانی تورکیە و ئەمریکا و هێزەکانیترە بۆ داعش و پاشماوەکانی لە لایەک، هێزە شیعە گەرا و سونە گەرا و ئەوانیتر لە لایەکیتر. وێستگەکانی (ئەنقەرە، دوبەی، سەری رەش و یافا) لە وێستگە بەهێزەکانی روبەروبونەوەی تیرۆر، پارەی رەش، بازرگانی چەک و مادە هۆشبەرەکانن، هۆکاری سەرەکیش زەمین و زەمان و ئاوێتە بون و مەشغەڵەتی خودی دەسەڵاتدارەکانیان و بازاڕەکانیانە بەو کارانەوە. قەڵاچوالان لەدوای نەخۆشکەوتنی تاڵەبانی نەیتوانیوە وەڵامی ئەو خروقات و سکانداڵ و کارە نابەجێیانە (بە چەمکی مەنزومە هەواڵگرییەکە) بداتەوە . هاوشانی ئەوە لەمێژە ئەنقەرە و سەری رەش لەناو مەنزومەکەدا، لێی ئەخوێنن و هەوڵ ئەدەن بە راست یان درۆ هەڵە و کەموکوڕیەکانیان، بێسودی و زیانگەیاندن، پێشێلکاریە ئەمنیەکانیان و پشتیوانیان لە (پ ک ک)، لێ گەورە بکەن. لەناو خۆشیاندا، هەوادار و پشتیوانکردنی راپۆرتەکانی دژ بەخۆیان جۆرێک لە ئیمتیاز بوە و هەبوە، بۆیە بەئاسانی بۆیان چوە سەر. دواجار هەمو ئەترافەکان گەیشتنە ئەو بروایەی مانەوەی ئەو وێستگەیە و کارەکانیان جەدوای نەماوە، باشترین چارەسەر داخستن و کۆتایهێنانە بە کارەکانیان. لە زانست و هونەری کاری ئیستخباراتیدا، هاوشێوەی ئەم حاڵەتە کە رو ئەدات، کۆتایی تەمەنی سیستەمی حوکمڕانی ناوچەکەی بەدوادا دێت، وەک ئەمڕۆی لە ئەفگانستان رویداوە، بەڵام لە کوردستان نا ..! چونکە وێستگەی (سەری رەش) بەهێزتر ئەبێت و ئەوەی تەواو ئەبێت حوکمدارێتی راستەوخۆی (ی ن ک)ە لەم ناوچەیەدا، تەنگژەی پێگەی (لاهوری شێخ جەنگیش) هیچ نیە جگە لە دەرەنجامی کەوتنی وێستگەکەی قەڵاچوالان، کە زیاتر لە پانزە ساڵە و راستەوخۆ سەرپەرشتیار و بەرپرسیارێتی تیایدا، هەبوە و لە ئەستۆ بوە. (بارزانی)ش، لە هەموان ئاگادارترە کە دەڵێ : کوردستان لە ئەفگانستان ناچێ و بەراورد ناکرێ ! تەنیا مەبەستی ئەوەیە کە ئەوەی لێرە روئەدا، کۆتایی هەموی نیە و تەنیا کۆتایی زۆنی حوکمڕانی وێستگەکەی قەڵاچوالانە.
د. شێركۆ عەبدوڵا، رۆژانە تایبەت بە (درەو) دەینوسێت خۆی هەر مانگی ئاب ئەوەندە موحتەرەم و بە شەخسییەتە کە تێ ناگەم چۆن بەعزە مانگێکی تر ڕوویان دێت لە کۆبوونەوەدا ئەچنە تەنیشتییەوە. کاکی خۆم ئاغسگۆس ڕەفیقی ئێوە نییە ، نەک هەر لەبەر ئەوەی بە ناوی ئیمپراتۆرێکی واوە ناو نراوە کە وەختی خۆی گونی گونداری دەرهێناوە ، بەڵکو چونکێکم هەرچی نیعمەتی خوایە لەم مانگە موبارەکەدا پێ ئەگات؛ کالیار ، دووبەرەکیی ناو یەکێتی ، خورما، دانولە. نا ببورن دانولە هێشتا ماوێتی. ئەمانە هەموو بە لایەک ، ئەخیر ڕۆژەکەی بە لایەک .. ماشەڵای لێ بێ پێ وقەدەمێکی وا موبارەکی هەیە ئەم سی و یەکی ئابە حیزە ، حادیسە بە حادیسە ئەڵێ یەک تۆز بچۆ بەولاوە جیقم دەرهات. لە ٣١ ی ئابی ساڵی ١٨٧٦ ئاهونزولەی بولغارەکان کەوتە کار و سوڵتان مورادی پئجەم ئەقڵی سووک بوو. هەر لەڕۆژێکی واشدا بوو بەفەرمانی وەی خڕ پاشا هینری شەشەم کە نۆ مانگ عومری بوو خرایە سەر عەرشی باوکە تۆپیوەکەی و بەمەش نەیانهێشت چرای ئەو بنەماڵە تێکۆشەرەی ئینگلتەرا کوێر ببێتەوە کە لەهەموو فایناڵێکدا ئیتاڵیا ئەیکاتە دەرەوە. لە ئۆتزبیری ساڵی ١٩٧٨دا عەزەمەتێکی تری ئەم مانگە ئەفسانەییە دەرکەوت بە دیارنەمانی ئیمام موسای صەدر کە ئەگەر بمایە ئێستا هەزاری فەیلەسوفی وەک موقتەدا لەدوایەوە ئەڕۆیشتن بەرەو خورافیات و گەوجاندنی زیاتری میللەتانی شەریفی ناوچەکە. خێرو بەرەکەتەکانی سیو یەکی ئاب ئەوندە زۆرن لە بن نایەن ، بۆیە هیوادارین حکومەت بۆمان پاشەکەوت بکات و تەنیا لە کاتی لێقەومان و ناشکورییدا بیرمان بخاتەوە کە ٣١ ی ئاب ڕۆژی لەدایکبوونی کالیگۆلا و حەسەن نەسروڵا و مادلین مەگەرە. هەر خۆتان بڵێن ، ئەگەر سی و یەکی ئاب نەبوایە دێو ئەیتوانی شازادە دیانا لەناوبەرێ ، کە عەیب و شورەیی لە ژێرەوە و لەسەرەوە دەستی لەگەڵ هەتیوێکی میسریدا تێکەڵ کردبوو؟ سی ویەکی ئاب زۆر شتی خەتەری لە کۆڵ کردوینەتەوە، بۆ نمونە بۆدلێری شاعیر و جۆن واڵتۆن . ئەم جۆن واڵتۆنە کێ یە ؟ نازانم ، بەڵام مادام لە سی و یەکی ئابدا مردووە کەواتە خۆمان خۆش.
.gif)
ئاسۆ عەبدوللەتیف مێژووی فه‌ره‌نسا، مێژووی فه‌لسه‌فه و جه‌نگ و رێنیسانس و شۆڕشی قوتابیان نییه به‌ته‌نها، به‌ڵكو مێژوویه‌كه له جوڵه و ئاكتی دیبلۆماسی و ره‌نگڕێژیی هێڵه‌كانی سیاسه‌تكردن و بڕیاری قورس به هێواشی و نه‌رمی. راسته فه‌ره‌نسا وڵاتی جه‌نگه‌كان و ئیمپراتۆریه‌ته‌كان و ناپلیۆنی یه‌كه‌م و لویسه‌كان تا دیگۆله‌كان و میتیران و ماكرۆن، تا ڤۆڵتێرو دیكارت و باستۆرو ڤیكتۆر هۆگۆ و ئه‌لبیركامۆ و سه‌دان فه‌یله‌سوف و سیاسی و ره‌مزی گه‌وره‌یه له مێژوودا، به‌ڵام بۆ ئێستاش به‌رزترین ڤێرژن و ئه‌زموونی دیموكراسی و فره‌یی و ئازادی سیاسی و حیزبی و حوكمڕانی راقی و میدیا و تاكی ئازادی هه‌یه‌و یه‌ك چركه‌ش سازشی له‌سه‌ر ناكات، خاوه‌نی ئابووریه‌كی كه‌موێنه‌یه له جیهاندا، سێهه‌م وڵاته له سه‌ر ئاستی جیهان كه خاوه‌نی عه‌مباری چه‌كی ناوكییه، دوای ئه‌مریكا به گه‌وره‌ترین وڵاتی دنیا هه‌ژمار ده‌كرێت له رووی دیبلۆماسییه‌تی ئاستبه‌رزه‌وه. به‌ڵام ناكاته ئه‌وه‌ی كه له جوڵه دیبلۆماسیه‌كانی تێ نه‌گه‌ین له‌م كاته هه‌ستیاره‌دا، به‌ڵام ماكرۆن كوڕی سه‌رده‌مێكی تاریكی مۆدێرنێته بوو رووبه‌ڕوو له‌گه‌ڵ قه‌ڵه‌مڕه‌وییه‌كی مه‌ترسیداری داعش و كه‌لتوریی خوێن و تیرۆر، كه هه‌ر له سه‌رده‌ستی ماكرۆن و هاوكارانیشی ئه‌و خه‌لافه‌ت و شه‌به‌حه تاریكه ئوسوڵی و كۆنه‌پارێزه تێك شكێنراو سه‌رده‌مێكی تازه هاته ئارا بۆ كۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی و كورد به‌تایبه‌تی. ساده‌ترین پرس و خواستی جه‌وهه‌ریی له‌لایه‌ن به‌شێكی سه‌ره‌كی هاووڵاتیانه‌وه بۆ سه‌ردانی ئه‌مجاره‌ی "ئیمانۆیل ماكرۆن" سه‌رۆكی فه‌ره‌نسا بۆ هه‌ولێر ره‌نگه ئه‌وه بێت چی بۆ كورد ده‌كات؟ ئه‌گه‌رچی پرسیاره‌كه لۆژیكی نییه و زیاتر ئایدۆلۆژیی و عاتیفییه، به‌ڵام ده‌شێت كورد له‌م جوڵه دیبلۆماسیانه‌وه فێری ئه‌وه‌بێت و ئه‌و پرسیاره پێچه‌وانه بكاته‌وه ئایا كورد چی بۆخۆی ده‌كات؟ كورد ده‌بێت بزانێت ناوچه‌كه‌ی ناوچه‌یه‌كی جیوپۆله‌تیكی گرنگ و ستراتیژییه له دیدی ئه‌وروپیه‌كان و ئه‌مریكیه‌كانه‌وه، پاراستنی چه‌نده په‌یوه‌سته به ئه‌جێندا ده‌ره‌كیه‌كانه‌وه ئه‌وه‌نده‌ش په‌یوه‌سته به رێكخستنی ناوماڵی كورد خۆیه‌وه، به‌تایبه‌تی كه ئێستا پرس و خواست گه‌رمه له هه‌مبه‌ر پاشه‌كشه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا هاوشێوه‌ی ئه‌فغانستان و لێكه‌وته خراپه‌كانی ئه‌و پاشه‌كشه‌یه له‌سه‌ر هه‌رێم، به‌ڵام ئه‌م جۆره سه‌ردان و دیبلۆماسیه‌ته ره‌نگه تا راده‌یه‌ك دڵنیایی بێت بۆ پێگه‌ی هه‌رێمی كوردستان به‌تایبه‌ت بۆ وڵاته ئه‌وروپیه‌كان. پرسیاری چی بۆ خۆكردن بۆچی گرنگه؟ ئه‌و پرسه به واتای ده‌رچوون له به‌نگیی و به‌نج و پاڵدانه‌وه به‌دیار كارته سیاسیه ده‌ره‌كیه‌كانه‌وه، واته په‌نجه بردن بۆ پرۆژه‌ی چاكسازیی و ریفۆرمی گه‌وره‌و ده‌ستكاری ته‌واوی سێكته‌ره‌كان، په‌نجه‌بردن بۆ سه‌ر برینه‌كانی گه‌نده‌ڵی و به‌هه‌ده‌ردان و بیماریه‌كانی ناوخۆو هه‌موو ئه‌و ده‌لاقانه‌ی له سیی ساڵی رابردوودا وه‌ك شه‌به‌ق دیاره به هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌و په‌رله‌مانتاری بچوكیش سودیان لێوه‌رگر‌تووه بۆ ماركێتینگی بچوكی خۆیان، چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م بیماریی و برین و قه‌یرانه سه‌ختانه به خه‌وبینین و داڕشتن و ستایش نابێت به هاتنی سه‌رۆكه‌كانی جیهانه‌وه بۆلامان، ئه‌وه‌نده‌ی په‌یوه‌سته به چنینه‌وه‌ی ده‌ستكه‌وته‌كان و دووباره ته‌وزیفكردنه‌وه‌و به‌كارهێنانه‌وه‌ی ده‌ستكه‌وته‌كان له دروستكردنی كۆمه‌ڵگه‌ی ته‌ندروست و مرۆڤی هۆشیارو خاوه‌ن ئیراده كه ماوه‌یه‌كی زۆره به‌ره‌و تێكشكانی زیاتر ده‌روات. دیبلۆماسیەتی ماکرۆنیی. گه‌شتی ئه‌مجاره‌ی ماكرۆن بۆ عێراق ده‌كرێت به دیبلۆماسیه‌تی ماكرۆنیی ناوی به‌رین، گرنگیه‌كه‌ی له‌وه‌دا بوو، سێ زۆن و سێ هه‌رێمی سیاسی و مه‌زهه‌بی و ئیتنیكی گه‌رم و پڕئیشكالی به‌سه‌ركرده‌وه، كه بریتی بوو له (به‌غداد هه‌ولێر موسڵ) پایته‌خته‌كانی شیعه‌و هه‌رێمی كوردستان و ناوه‌ندی سوننه رادیكاڵه‌كان، كه ئه‌وه مه‌غزای قوڵی هه‌یه‌و له پرۆتۆكۆلی دیبلۆماسیدا به ئاسانی ئه‌مه دانه‌نراوه. به‌دیوێكی تردا فه‌ره‌نسا كه هاوپه‌یمانێكی سه‌رسه‌ختی ئه‌مریكایه‌و له چوارچێوه‌ی ئه‌جێندای هێزی هاوپه‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی دژه تیرۆریشدایه له عێراق، خۆی به ئاڵته‌رناتیڤی هێزه‌كانی ئه‌مریكاو گروپه سه‌ربازیه‌كانی تر نازانێت و بگره وه‌ك خاوه‌ن ره‌فتار ده‌كات، ئه‌م سه‌ردانه زۆر فه‌ردی و ئیندیفیجواڵه‌و په‌یوه‌ندی به ئاڵوگۆڕی سه‌ربازی و پاشه‌كشه‌ی ئه‌مریكا و هێزه‌كانی هاوپه‌یمانانه‌وه نییه، ده‌شێت داڕشتنه‌وه‌ی ستراتیژیی ئه‌لیزێ بێت له عێراقی نوێی دوای هه‌ڵبژاردنه‌كان بۆ ئاینده‌یه‌كی دوور كه پێكهاته سه‌ره‌كیه‌كان رۆڵیان باشتر بێت و عێراق نه‌كرێته عێراقی فاشیزم و پاكتاوكردن و بریاری میلیشیاكان و یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی نه‌زعه تائیفیه‌كان. له ره‌هه‌نده‌كانی دیكه‌ی ئه‌م سه‌ردانه ئه‌وه‌یه ئه‌م هێزه نێوده‌وڵه‌تیه عێراقێكی ئارام و سه‌قامگیری بێ ئاریشه‌و كێشه‌ی ده‌وێت دوور له توندووتیژیی و سه‌رده‌رهێنانی گه‌راكانی ڤه‌نده‌مێنتاڵیزمی ئیسلامی و به‌رماوه‌كانی داعش و تیرۆری رێكخراو. فه‌ره‌نسیه‌كان ئێستاش بۆچوونیان وایه پاریس و شه‌قامه‌كانی، میترۆ و كافێكانی، ئابووریی و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی كاتێك پارێزراوه، كه شه‌قام و كافێكانی به‌غدادو هه‌ولێرو شام به هه‌مان شێوه ئارام و پارێزراوبن، فه‌ره‌نسییه‌كان ئێستا زۆر كارده‌كه‌ن بۆ ئارامكردنه‌وه‌ی وڵاته پڕ له جه‌نگ و نا ئارامه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوین و گه‌وره، به نمونه‌ی عێراق و سووریاو یه‌مه‌ن و لوبنان، بۆیه ئارامی سیاسی ئه‌و وڵاتانه به ئارامی سیاسی خۆیان وێنا ده‌كه‌ن، هه‌رێمی كوردستانیش به‌شێكه له‌و ئه‌جێنداو پلانه‌و ده‌بێت باشتر له جاران خۆی رێكبخاته‌وه‌و ده‌ستوور و هه‌ڵبژاردنیش له ئاینده زامنی ئه‌م په‌یوه‌ندییه بن و پاریس به تۆپزیی پشتگیریی له‌م پرسه ده‌كات. خاڵێكی تر پرسی وه‌به‌رهێنان و هاتنی كۆمپانیا فه‌ره‌نسیه‌كانه بۆ عێراق و گره‌نتی پاراستنیان، به‌تایبه‌تی فه‌ره‌نسا چاوی بڕیوه‌ته دروستكردنه‌وه‌و ئیعمارو وه‌به‌رهێنان له سه‌رخانی عێراق و شاره وێرانكراوه‌كانی ده‌ستی داعیش به‌تایبه‌تی موسڵ و ده‌وروبه‌ری، بێگومان فه‌ره‌نسا خوازیاره پشكی هه‌بێت له‌م دۆخه‌دا وه‌ك چۆن پشكی هه‌بوو له كۆتایی هێنان به ده‌سه‌ڵاتی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی داعش، ئێستا شام و عێراق تا راده‌یه‌ك ئارامه، فه‌ره‌نسا ده‌یه‌وێت به‌لای كه‌مه‌وه ئه‌م ئارامیه به‌رده‌وام بێت بۆ زه‌مه‌نێكی درێژ كه له بیست ساڵ كه‌متر نه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی مۆركی ئاوه‌دانخوازیی و هه‌ژموونی فه‌ره‌نسا له ئاینده به ناوچه‌وانی عێراقه‌وه دیاربێت. دواجار هه‌رێمی كویوبیك هه‌رێمێكی فه‌ره‌نسی زمانه له‌چوارچێوه‌ی وڵاتی كه‌نه‌دا، فیدراڵیه‌تێكی پارێزراوی هه‌یه به‌ته‌واوی مافه كه‌لتوریی و زمانی و ئابویه‌كانی خۆیه‌وه، كورد ده‌توانێت باشتر له جاران سوود له ئه‌زموونه فیدراڵیه‌كانی جیهان و رۆژئاوا وه‌ربگرێت و لۆبیی بۆ بكات.
.gif)
ئاسۆ حاجی ئەو مێژووە لەو چەند ساڵە دەستی پێ نەکردووە، بەڵکو رەگ و ریشەیەکی درێژی هەیە، بۆ سەرەتاکانی سەردەمی شۆڕشی ئەیلول دەگەڕێتەوە، کە مستەفا بارزانی میر کامەران بەدرخان و دکتۆر عیسمەت شەریف وانلی و نورەدین زازای وەک نوێنەری تایبەتی خۆی دیاری کردن، فەڕەنسایان کردە ناوەندی بزاڤە دبلۆماسیەکانیان، بە دەیان کەسیان لە فەڕنسی و کەسانی دیکەی ئەوروپایی ناردە کوردستان، ئەو کەسانە خزمەتێکی گەورە بە شۆڕش کرد، زۆربەشیان وەک دۆستی نزیک و خەمخۆری گەلی کوردستان مانەوە، ژمارەیەکی زۆری ئەو کەسایەتیانە ئیستاش لە ژیاندا ماون. لە دوای نسکۆی شۆڕشی ئەیلول ئەو دۆستانە لە تێکۆشانیان بۆ پاڵپشتی کردنی مافەکانی گەلی کوردستان بەردەوام بوون، لە کۆتایی ساڵانی حەفتاکان و سەرەتای ساڵانی هەشتاکانی سەتەی رابردوو، لە رێگای ژمارەیەک کەسایەتی کورد و دۆستانی کورد، بزاڤی توندکردنەوەی پەیوەندیە دۆستایەتیەکان دەستی پێکردەوە، کە سەرۆک مەسعود بارزانی سەرپەرشتی دەکرد و بەخۆی میحوەری دروست کردنەوە و داڕشتنەوەی ئەو پەیوەندیانە بوو، کاریگەری سەرۆک بارزانی و بایەخ و گرنگی دروست کردنەوەی ئەو پەیوەندیانە ئەوەندە گەورە بوو کە حکومەتی بەعس و خودی سەدام حوسێن لێیان تۆقی بوو، بۆیە لە کۆتاییەکانی ساڵی 1979 هەوڵی تیرۆرکردنی سەرۆک بارزانیان دا. ئەو بزاڤانەی سەرۆک مەسعود بارزانی بازنەی پەیوەندیەکانی فراوانتر کرد، تا ئەو رادەیەی کەسانی وەک مەدام دانیال میتێڕان و هاوسەرەکەی سەرۆکی کۆچ کردووی فەڕەنسا فڕانسوا میتێڕان بەشێکی ئەو بازنەیەیان پێدەهێنا، ئەو پەیوەندیانە تەنها لە بەرژەوەندی باشوری کوردستان و شۆڕشەکەی گچکە نەکرانەوە، بەڵکو بۆ خزمەتی بزاڤی رزگاریخوازی گەلی کوردستان لە هەر چوار پارچەی کوردستان درێژ کرانەوە، ئەو پەیوەندیانە لە هەموو رووداو و قۆناغەکانی مێژووی سیاسی کوردستان رۆڵی کاریگەریان هەبووە، لە ناردنی یارمەتی بۆ شۆڕش لە هەموو رووێکەوە، تا بە بەهاناوەچوونی دەربازبووانی کورد لە شالاوەکانی ئەنفال، هەروەها بە هاناوە هاتنی فەڕەنسا لە رۆژانی کۆڕەوە ملیۆنیەکەی ساڵی 1991، کە خودی مەدام میتڕان وێڕای هەوڵدانی ئێران لە رێگری کردنی بۆ نەپەڕینەوە لە سنووری دەستکردی نێوان باشور و رۆژهەڵاتی کوردستان، بەڵام خۆی گەیاندە ناو خەڵکی هەڵاتوو لە زولم و ستەمی رژێمی بەغدا، لەوێ لە نێو خەڵکی ئاوارە بوو لەگەڵ سەرۆک بارزانی کۆبوویەوە، کە بە گرنگترین کۆبوونەوە هەژمار دەکرێ لە مێژووی سیاسی کوردستان، چونکە ئەو کۆبوونەوەیە بووە هۆی ئەوەی فەڕەنسا و لە سەر زاری سەرۆکەکەی رەوانشاد فڕانسوا میتێڕان بە وڵاتانی زلهێز و دنیا بڵێ:" ئەگەر بە تەنهاش بین ئەوە بە هانای میللەتی کورد دەچین کە لە بەردەم هەڕەشەی لە ناوچوونە". ئەو بانگەوازەی فەڕەنسا دەرچوونی بڕیاری 688 ئەنجوومەنی ئاسایشی لێ وەبەرهات، کە بووە هەوێن و بناغەی دامەزاراندنی هەرێمی کوردستانی عێڕاق، کە ئێستا وەک قەوارەیەکی فیدڕالی دەستووری لە نێو دەستووری هەمیشەیی عێڕاق پێناسە کراوە. لە شەڕی شکاندنی ئەفسانەی داعش لە سەر دەستی پێشمەرگەکانی کوردستان لە ژێر رابەرایەتی سەرۆک مەسعود بارزانی، ئەو مێژووە خۆی نوێ کردەوە، چۆن پێشمەرگە بە نوێنەرایەتی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بەگژ گەورەترین رێکخراوی تیرۆرستی جیهانی بوویەوە، بە هەمان شێوەش فەڕەنسا بووە نوێنەری راستەقینەی دۆستایەتی کوردستان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، فەڕەنسا هێزی رەواندنەوەی ترس و نیگەرانی خەڵک بوو لە دوای رۆژە رەشەکانی دوای خیانەتی 16 ئۆکتۆبەر، فەڕەنسا ئەو دەستە بوو کە بۆ هەرێمی کوردستان درێژکرا و دەرگای گەڕانەوەی بۆ ناو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ کردەوە. سەردانی کردنی سەرۆک ماکڕۆن بۆ هەولێر درێژە کردنەوەی هەمان ئەو مێژووەیە، کە تێکۆشەرانی فەڕنسی و کورد پێکەوە بناغەیان داناوە، نیشان دانەوەی هەمان ئەو هەلوێستە گرنگانەیە کە فڕانسوا میتێڕان و فڕانسوا ئۆلاند نیشانیان دا، دەست درێژکردنەوەی سەرۆکێکی دیکەی کۆماری فەڕەنسایە بۆ هەمان ئەو دەستەی کە سەرۆکەکانی بەر لە خۆی متمانەیان پێ هەبووە و هەمیشە گوتوویانە:"خۆشحالین بە دۆستایەتیت سەرۆک مەسعود بارزانی".
سامان عەلی ترسی پێکهاتەی ناو سنورە زۆرەمڵێکان: کاتێک گەشتێک بەناو سنورەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوینا ئەکەی ئەوکاتە بۆتدەرئەکەوێ چ کارەساتێکە، ئەو خوێنەی چەندین سەدەیە لەم ناوە ئەچۆڕێ تەنها یەک هۆکاری هەیە، ئەویش "داڕشتنی هەڵەی سنور"ەکانە. ئاخر ناکرێ چەندین نەتەوەو ئاین و مەزهەب و ڕەچەڵەکی جیاواز بەزۆر بئاخنرێنە ناو ژوورێکەوە و کەسێک لەنێوانیانا بەزۆرەملێ ببێ بەخاون و بڕیاردەر و کلیل بەدەست و ئەوانی تریش بێ ڕەخنەو پرتەوبۆڵە گوێڕایەڵ و جێبەجێکاری فەرمانی کلیل بەدەستبن. ڕەنگە خەڵکانێک بڵێن لە سویسرا چەندین زمان و پێکهاتەی جیاواز پێکەوە لە سنورێکا کۆکراونەتەوەو سنوریش نەبۆتە کێشییەک بۆیان؟ بەڵێ ئەمە ڕاستە بەڵام بیرمان نەچێ ئەوان شۆڕشی هۆشیاریان تێپەڕانوە، بیرکردنەوەیان بۆ ژیان بەجۆرێکیترە، هەروەک چۆن دەسەڵات بەدەستەکانیشیان بڕیار لەبەرژەوەندی لایەنێک لەسەر ئەژماری لایەنێکیتر نایەن، بەڵکو بەرژەوەندی گشتی وڵات هەمیشە کاری لە پێشینەیە بە پێچەوانەی ڕۆژهەڵاتی ناوین کە سەختترین کاری دەسەڵاتدار و عەوامیش باوەڕهێنانە بەمافی بەرامبەر، بەڵکو بەپێچەوانەوە هەمیشە نەتەوەو ئاین و مەزهەب و ڕەچەڵەکی بەرامبەر بە مەترسی لەسەر بوونی خۆی ئەبینێ و سەرکەوتن و مانەوەی خۆی لەسەرپانکردنەوەی بەرامبەرا ئەدۆزێتەوە. یاشترین نمونەش لەو وڵاتانەی ئەمریکا لە مێژووی خۆیا داگیری کردوون لە هەموویا فەشەلی هێناوە کە دەوڵەتی موئەسەسات و کۆمەڵگەیەکی مەدەنی لەدوای خۆی بەجێبهێڵێت، بێجگە لە ئەڵمانایای ڕۆژئاوای و یابان نەبێت، ئەمەش ناگەڕێەتوە بۆ ئەوەی کە ئەمریکا لەو دوو ولاتەیا مامەڵەیەکی جیاوازتری کردووە، بەڵکو ئەگەرێتەوە بۆئەوەی خەڵکی ئەو دوو وڵاتە جۆری بیرکردنەوەیان جیاوازە بۆ ژیان، بە هۆشیارییەکی زۆرەوە مامەڵە لەگەڵ پێشهاتەکان ئەکەن و لێکدانەوەکانیان لێکدانەوەیەکی تەندروستە. ترسی نەتەوەی ژێردەست: گرنگە میلەتی ژێردەست هەمیشە لایەنی کەمی ترسی هەبێ لە میلەتی سەردەست، چونکە بەردەوام و کلتور و زمان و خاک و بوون لەژێر هەڕەشەی فەوتانایە، هەربۆیە بەندە هەمیشە تووشی شۆک ئەبم کاتێک ڕۆشبیرێک و کەسێکی ئاست بەرزی نەتەوەکەم ئەبینم لە مێدیاکانەوە بێئاگایانە باس لە نەمانی سنوری نەتەوە و نەتەوە-دەوڵەت ئەکات و داکۆکی کردن لە نەتەوەیەکی پارچە پارچە کراو بە چوار سنوری دەستکرد و بەزۆر سەپاو بە فشەی قەومی ناوئەبەن. نایشارمەوە ئەوان ڕاست ئەکەن، ساڵانێکە لە ڕۆژئاوا و وڵاتانی پێشکەوتووا هێدی هێدی کار لەسەر نەمان و کاڵ بوونەوەی چەمکی نەتەوە-دەوڵەت ئەکەن، چونکە نەتەوە جیاوازەکانی ناو سنورێکی دیاریکراو لەسەر مرۆڤ بوون ڕێز لە بوونی یەکتر ئەگرن نەک نەتەوە و ئاینزا، مەخابن لە ڕۆژهەڵاتی ناوین پێچەوانەکەی ڕاستە، ڕێز لە مرۆڤ بوون ناگیرێ هێندەی ڕێز لە ئاین و مەزهەب و نەتەوە ئەگیرێ لەناو سنورێکی دیاریکراوا، ئەمەش ئەو هۆکارەیە کە وائەکات میلەتی بندەست هەمیشە ترسی لە فەوتانی کلتور و زمان ونەریت و خاکەکەی هەبێت. خۆئەگەر نەتەوەکانی ناو سنورێکی دیارکراو هۆشیاری تەواویان هەبێت و ڕێز لە مرۆڤ بوون بگرن، ئەوا سیستمی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتی باشترین و گونجاوترینە بۆ ئەو تێکەڵ و پێکەڵی و لکاندنە بەزۆرەملێیەی ناو سنورەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین، چونکوم لە مۆدێلی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیکا ئەکرێ هەر نەتەوەو پێکهاتەیەک لەبری ئەوەی لەناو گلۆبالیزم یان ئیمپراتۆریەتی نەتەوەی سەردەستا بتوێنەوە، بەپێچەوانەوە درێژە بەبوونی خۆی بات و گەشەش بکات، بەڵام ئەمە تەواو جیاوازە لە مۆدێلی نەتەوە-دەوڵەت، کە لێرەیا هەموو نەتەوە بچوکتر و کەمینە و پێکهاتەکان ئەبن بەخۆراکی نەتەوەی سەردەست، نەک هەر گەشەش ناکەن بەڵکو هێدی هێدی بەرەو توانەو لەناوچونیش ئەچن. بەبارێکیترا ئەگەر باس لە سیستمێکی دیمکراتی ڕاستەقینە بکەین ئەوا ئەبێ باس لە مۆدێلی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک بکەین، بەتایبەت لەو وڵاتانەی کە نەتەوە و پێکهاتەی جیاوازی تیایە، بەڵام ئەم مۆدێلە بۆ خەلکانی نەتەوە پەرست و ئاینزای ڕادیکاڵ و ووشک قوتدانی قورسە. بەندە لایەنگری سیستمی کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیم وەک کلیلی چارەسەر ئەیبینم بۆ ئەو نەتەوەو ئاین و پێکهاتە جیاوازانەی بەزۆرەملێ لە چوارچێوەی سنورێکا کۆکراونەتەوە، بەمەرجێ نەتەوەی سەردەست و بڕیاربەدەست باوەڕی بەو مۆدێلە هەبێت، بەڵام ئەگەر نەتەوەی سەردەست و بڕیاربەدەست کاری بەو مۆدێلە نەکرد ئەوا ئەبێ نەتەوە و پێکهاتە کەمینەکانیتر لەهەوڵی پاراستنی خۆیانابن و نەتەوە-دەوڵەت لەبیرنەکەن، بۆ نمونە ئەگەر لە تورکیایا کار لەسەر پاراستنی زمان و نەریت نەکەی، ئەوا نەک دەوڵەت بۆ دروست ناکرێ بەڵکو نەتەوەکەش ئەتوێنرێتەوە. ترسی مەسعود بارزانی: بەشێک لەو خاڵانەی مەسعود بارزانی پێئەناسرێتەوانێ ئەوەیە کە ئەو بێدەنگ، کەمدوو، ڕاڕا، نهێنی پارێز، ئینکار. شەرمن و بەئاگاشە لە گۆڕنکارییەکان. بووە بە باو کاتێک کە کاک مەسعود دەرەکەوێ و پەیامێک بڵاوکاتەوە ئەوا بەدوایا گۆڕنکارییەک، کارەساتێک یان بوومەلەزەیەکی سیاسی لە عێراق بەگشتی و لە هەرێمی کوردستان بەتایبەتی ڕووئەیا. دواین پەیامی مەسعود بارزانی دوایی گۆڕانکارییەکانی ئەفگانستان وڕووخانی حکومەتی ئەو وڵاتە زۆر لەوە خێراتر کە جیهان چاوڕێی ئەکرد، دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا و دەستگرتنی تاڵیبان بەسەر کابوڵی پایتەختا، لێکدانەوەی زۆری بۆکرا کە گوایە کاک مەسعود شتێک ئەازنێ بۆیە پەیام بڵاوئەکاتەوە. هەندێک لێکدانەوەی ئەوەیان بۆکرد کە کاک مەسعود زانیاری ئەوەی لایە کە هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق ئەکشێنەوەو سیناریۆکەی ئەفگانستان لە عێراقیش دووبارە ئەبێتەوانێ، هەندێکیتریش باس لەوە ئەکەن کە مەسعود بارزانی مەبەستێتی وورەی خەڵک و هێزی پێشمەرگە بەرزبکاتەوە لەئەگەری کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و هەرێمی کوردستان. مەسعود بارزانی درک بەوە ئەکا کە ئەمریکا ناوچەکە چۆڵ ناکات بەڵام ناتوانێ متمانەشیان پێباکات، بەتایبەتی لەدوای پرسی ڕێفراندۆم و کارەساتی لەدەستدانی نیوەی زیاتری خاکی هەرێمی کوردستان و بێدەنگی ئەمریکا. ترسی مەسعود بارزانی داعشێش نیە، چونکوم ئەو ئەبێ ئەوە باش بزانێ کە داعش هێندەی چاوی لەناوچە سونی و عەرەب نیشینەکانە هێندە چاوی لە هەرێمی کوردستان نیە، چونکە خەڵکی ئەو ناوچانە پشت و پەنان بۆ داعش بەپێچەوانەی خەڵکی کوردستانەوە کە بەئاسانی تەسلیمی ئەو هێزە تاریک پەرستە نابن. کاک مەسعود ئەبێ ئەوەش بزانێ کە دوژمنی ژمارە یەکی داعش و سونە، هێزە شیعەکان و حەشدی شەعبیە نەک و کوردی زۆرینە سونە مەزهەب، هەڵبەتە لەسەردەمی ئەوپەڕی بەهێزی داعشا هێندەی خەتەر لەسەر بەغا "باخی داد" بوو هێندە ترس لەسەر هەولێر نەبوو، خۆ ئەگەر کورد خۆی زۆر کلکەقنێی داعشی نەیایە بەهۆی کەمی زانیاری جیۆسیاسی و تێگەشتن و لێکدانەوەی هەڵەی ڕاوێژکارە ناشارەزاکانی هەرێم بۆ ڕەوشەکە، ئەوا لایەنی کەم داعش بەو زووییە ڕووی لە ناوچە کوردستانییەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی هەرێم نەئەکرد. ترسە گەورەکە: ترسی گەورەکەی مەسعود بارزانی حشدی شەعبیە و ئەو ترسەش ترسێکی مەشروعە. کاک مەسعود ئەبێ بزانێ کە ئەمریکا ناوچەکە چۆڵ ناکات، نەک لەبەر چاوی کاڵی کورد بەڵکو لەبەر پاراستنی بەرژەوەندییەکانی خۆیان بـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــەڵام، ئەبێ ئەو باش لەوەش تێبگات کە "ئەمریکا دۆست و هاوڕێی هەمیشەی نیە، بەڵکو بەرژەوەندی هەمیشەی هەیە" و هیچیتر، هەربۆیە لەئەگەری مەترسی لەسەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە عێراق وە بەتایبەتی لەلایەن حشدی شەعبیەوە بەپاڵپشتی ئێران، ئەوا هیچ دوورنیە ئەمریکا سازش لەسەر هەرێمی کوردستان بکات بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی خۆیان، ڕێگا بە حشدی شەعبی بات دەست بەسەر هەرێمی کوردستانیشا بگرن لەچوراچێوەی سەروەری و یەکپارچەیی و خاکی عێراق، بۆیە ترسەکەی کاک مەسعود ترسێکی مەشروعە. ترسەکەی کاک مەسعود مەشروعە، چونکە ئەو لە هەمووان باشتر ئەزانێ کە هێزی پێشمەرگە توانای ڕووبەڕووبوونەوەی حشدی شەعبی و سوپای عێراقی نیە، نەک لەبەر بێ توانای خودی پێشمەرگە، بەڵکو لەبەر ناڕێکخراوەی و کۆنەکردنەوەی کۆی هێزەکان لە چوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگەیا، ئەمە بێجگە لەبوونی دوو دژە تیرۆر، دوو ئاسایش و چەندین هیزیتر لەژێر ناوی جیاوازا کە نەک سەر بە حیزبن بەڵکو لەناو حیزبیشا سەر بە تاکە کەسێکن و گۆێرایەڵی تەنها ئەو کەسەن، لەبری خۆشەویستی نیشتمان و خاک و نەتەوە فێری تاک پەرستی کراون. ترسەکەی مەسعود بارزانی مەشروعە، چونکە ئەو لە ١٦ی ئۆکتۆبەرا بەچاوی خۆی بینی کە کەس گوێرایەڵی فەرمانەکانی ئەو نەبوو وەک فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی هەرێم، بەڵکو هەر کەسەو ئەسپی خۆی تاو ئەیا تا خۆی ڕزگارکات، بەفەرمانی خەڵکانی حیزبی و بنەماڵەیی و تاکەکەسی ئەجوڵان، ئەوەی کە هەبوون چەند پێشمەرگەیەکی خوێن گەرم بوون بەڵام بێ پشت و پەنا و بێ سەرکردە. ترسەکەی مەسعود بارزانی مەشروعە، چونکە ئەو لە هەمووان باشتر ئەزانێ لە چوارسەد هەزار پێشمەرگەی مووچەخۆرە بەڵام بە ئاستەم ئەتوانرێ چل هەزار پێشمەرگەی فعلی و شەڕکەر و گیان فیدا ئامدەکرێ لەئەگەری هەر ڕووبەڕووبوونەوەیەکا. ترسەکەی مەسعود بارزانی مەشروعە چونکوم ئەو باش ئەزانێ هەرێمی کوردستان پڕیەتی لە جەنەراڵ عەبدول ڕەشید دۆستم جێگری یەکەمی سەرۆك كۆماری ئەفغانستان وخاوەنی زۆرترین مەدالیای ئازایەتی، بێ بەشیش نیە لە ئەشرەف غەنی سەرۆکی ئەفگانستان. ئەفگانستان: ئەبێ هەموو لایەک ئەوە باش بزانێ لەڕووی جوگرافیا و جیۆپۆلەتیکەوە عێراق و هەرێمی کوردستان زۆر جیاوازترن لە ئەفگانستان لەبەر چەند خاڵێک: ١. لە مێژووا هیچ کاتێک ئەفگانستان ناوچەی نفوزی ئەمریکا نەبووە و ناشبێ. ٢. پێش ١١ی سێپتێمبەر ئەمریکا هیچ بەرژەوەندییەکی ئەوتۆی لەئەفگانستان نەبووە تا هەوڵی پاراستنیبات. ٣. چوونی ئەمریکا بۆ ئەفگانستان بۆ تۆڵەکردنەوە و بەرزکردنەوەی وورەی شەقامی ئەمریکا و موراڵی سیاسی بوو. لەڕاستییا ئەمریکا زۆر زیاتر لەپێویست لە ئەفگانستان مایەوە چونکە چوونی ئەوان بۆ دروستکردنی سوپایەکی بەهێز، حوکمەتێکی ڕەشید، وڵاتێکی موئەسەسات و کۆمەڵگەیەکی مەدەنی نەبوو، بەڵکو ئەوان بۆ کارێکی دیاریکراو چوونە ناو ئەو وڵاتەو ئامانجەکەی خۆشیان پێکا، سەرکەوتووش ئەبوون ئەگەر زووتر ئەو وڵاتەیان بەجێهێشتایە. لەبەر ئەو هۆکارانەی سەرەوە کشانەوەی ئەمریکا لە ئەفگانستان بابەتێک بوو تەنها پەیوەست بوو بەکاتەوە، چونکە هیچ بەرژەوەندییەکی سترایژی ئەو دوو وڵاتە پێکەوە نابەستێتەوانێ. عێراق: سەبارەت بە عێراق هاوکێشەکە تەوا و جیاوازە و هاتنی ئەمریکا و بۆ عێراق و ناوچەکە کارێكی بێ بەرنامە و لەخۆوە نەبوو، بەڵکو ئەو کارە بەرنامەیەکی لەمێژینەی زلهێزەکان بووە هەمیشە. دوای ڕووخانی عوسمانییەکان و دابەشکردنی میراتی پاشماوەی ئەو ئیمپراتۆریەتە و پەیمان و ڕێکەوتننامەکانی " ڕێکخستنی سنور، سایکس بیکۆ، سان ڕیمۆ، سیڤەر، لۆزان، میساقی میلل و ڕێکەوتنامەی جەزائیر" هەمیشە ئەم ناوچەیە جێگای سەرنج و بەرژەوەندی زلهێزەکان بووە و بەدیارکراویش بەریتانیا و فەرەنسا، بەلام دوای کۆتای هاتمی جەنگی دووەمی جیهانی و کۆتای بلۆکی بەریتانیا و دەرکەوتنی زلهێزێکی وەک ئەمریکا، ئیتر چاوی ئەو ولاتە ٥١ ئەستێرەیە کەوتە سەر ئەم ناوچەیە، هەمیشە لەهەوڵ و پلانی ئەویان بوون کە چۆن پێگەی خۆیان لەم ناوچەیەیا بەهێزبکەن و بنکە و مۆڵگەی سەربازی تیا جێگیربکەن. سەدام حسێن دیکتاتۆری خوێن ڕێژو بەزیوی عێراق ئەو کارەی بۆ ئەمریکییەکان ئاسان کرد، بەهۆی هەڵەی داگیرکردنی کوێتەوە، (ئەو کاتەی سەدام ئەڵێ بەنیازی چوونە ناو کوێتین و باڵوێزی ئەمریکا دڵنیای ئەیات بەسەدام و ئەڵێ ئێمە پەیوەندیمان بەسەر داگیرکردنی کوێتەوە نیە و ئەو کێشەی خۆتانە، ئەو کاتە جەژنی ئەمریکا و بەدیهێنانی خەونە دێرینەکەیان بوو). ئەمریکا وانەهاتۆتە ناوچەکە کە بەئاسانی پاشەکشێی لێبکات و هەمیشە سیناریۆو بەرنامەی ئامادەکراو هەیە کە ببێتە هاوکارو هۆکاری مانەوەی ئەو زلهێزە لە ناوچەکە لەبەر چەن هۆکارێک: ١. هاوسنوری عێراق لەگەڵ ئێران. ٢. نەبوونی متمانە بە تورکیا و جێگرەوەی بنکەی سەربازی ئێنجەرلیک لەکاتی بێ هیوا بوون لەو وڵاتە. ٣. پاراستنی ئیسرائیل لەو هەموو دوژمنە زۆرەی لەناوچەکەیا هەیەتی. ٤. چاودێرکردنی ڕوسیا و ڕێگری کردن لێی، چونکە لەئەگەری کشانەوەی ئەمریکایا ڕوسیا دەستی واڵاتر ئەبێت. ٥. مانەوە لەپێناوی پاراستنی بەرژەوەندییە بازرگانیەکانی ئەمریکا، ئێستا لەبوونی ئەمریکا خۆیا وڵاتی چین چەندین هەنگاو لەڕووی بازرگانیەوە پێش ئەمریکا کەوتووە، ئەمریکاش باش ئەوە ئەزانێ مانەوەی لەم ناوچەیە ڕێگرە تا چین زیاتر بازرگانی ناوچەکە قۆرخ نەکات و شوێنپێ قایمتر نەبێت. لە ئەگەری کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق و هەرێمی کوردستان، ئەوا ئەبێ ترسی یەکەم لە تورکیابێ چونکە ئەوان بەپلان و بەرنامەوە چاویان بڕیوەتە موسڵ و هەولێر و کەرکوک. نابێ بیریشمان بچێ کە فەرەنسا بە کردار سەلماندوویەتی کە بەنیاز نیە دەست لە کورد بەربات و بەتەنیا بەجێیهێڵێ. سوریا ناوچەیەکی گرنگە بۆ فەرەنسا و نایەوێ بۆ تورکیا و ڕوسیای بەجێهێلی، هەرێمی کوردستان و ڕۆژئاوای کوردستان ئەو کارە بۆ فەرەنسا ئاسانترئەکات. ترسی کورد: یەک نەبوون، چەندین بەرەیی، خیانەت، جاشایەتی، بڕوا بەخۆ نەبوون، بڕوا بەیەک نەبوون، گەندەڵی، شەڕی ناوخۆ، هاوکاری کردنی دوژمن لە دژی براو هاونەتەوە، تەسلیم بوون بە رۆژەڤی دەرەکی، چاوساغێ کردن بۆ دوژمن، ڕادەستکردنی خاک و نیشتمان بەرامبەر پارە و دەسەڵات، نەزانی لە بەرێوەبردن و کارگێڕی، زۆری ڕاوێژکاری نەزان، زۆری حیزبی بنەماڵە و تاکە کەس،بۆماویی دەسەڵات، زۆری سەرۆک و نەبوونی سەرکردە.......هتد
ئەیوب بابۆ بارزانى لەوانەیە تونس نموونەیەکی باش بێت لە دەستپێشخەریەکانی چاکسازی لە لوتکەوە بەرو بنچینە، لە ئەنجامی دەسپێکردنی خۆپیشاندانەکان لە چەندین شاری وڵاتی تونسدا، سەرۆک قەیس سەعید کە بە کەسایەتیە بەهێز ودەستپاکەکەی ناسراوە ولەدوای سەرپەرشتی چەندین کۆبونەوەی بەپەلە لەگەڵ سەرکردە ئەمنی وعەسکەریەکان چەند بریارێکی لە 25 تەمووز - یۆلیۆی ڕابردوو دەرکرد و دوورخستنی هشام مشێشی لە ئەرکەکانی وگرتنی دەسەڵاتی جێبەجێکار وڕاپەراندنی ئەم ئەرکە وسرکردنی کارەکانی پەرلەمانی ڕاگەیاند. سوپای توونسیش لایەنی سەرۆک سەعیدیان گرتەوە، لەوانەیە پڕۆسەی سەرڕاستکردن وچاکسازی بەکارا کردنی ماددەی 163 دەستپێبکات، ئەو ماددەیەی کە لە ئایندەدا پارەدارکردنە دەرکیەکان بۆ حزب وسیاسەتمەدار ونوێنەران ئاشکرابکات. هێشتانیش زووە بریار لەسەر چۆنیەتی کوتایی هاتنی ئەم چاکسازییە بوێرانەی تونس بدەین. زۆر بەداخەوە، لەوباوەرەدا نیم ئەم دیاردەیەی توونسدا لە بەغدا وهەولێر دووبارە ببێتەوە چونکە سەرجەم ئەو کەسایەتیانەی کە بەدەستپێشخەری پۆڵ برێمەر و دەسەڵاتی داگیرکەر هاتنە دەسەڵات بەکردەوەی گەندەڵیی زەبەلاح ولەسەر ئاستی جیاواز وجوراوجۆردا تێوەگلاون. هەروەها کەسایەتێەک لە شێوەی قەیس سەعید خاوەن کاریزما ومتمانە وناوبانگی باشبێت بوونی نیە نە لە بەغدا ونه له هەولێر. گەلی توونس لە 2011 بخۆی ڕژێمی زەینولعابدین بن عەلیی رووخاند، لەکاتێکدا داگیرکاری ئەمریکی لە عیراق ڕژێمەکەی سەدام حوسێنی لەناوبرد وسەرجەم دامودەزگاکانی دەوڵەتی وێرانکرد وکۆمەڵێکی ئوپۆزسیۆن لە دەرەوی سنووری هێناوە و رێگای تەزویر و سەختەکاری وگەندەڵی وتاڵانکردنی بۆ خۆشکردن وتا رۆژی ئەمرۆمان لە دەسەڵاتدا ماون وبوونە کیانی دەوڵەمەندی لەرادەبەدەر و مانەوەشیان بە پاراستنی دەرەکیەوە بەندە. ئەوشمان لەبیر نەچێت نەریتەکانی دیموکراسیەت و پراکتیزەکردنی ئازادیەکان لە توونس توونس پتەو و گردگیرترن، چونکە سەندیکاکانی کرێکاران وحزبە سیاسیەکان وێڕای ئەوەی تووشی چەوساوە وسەرکوتکاری بوون تا ئێستا کارا وهۆشیارن، هەروەها لایەندۆستیی سوپای توونس لە سەرتاوە بۆ نیشتمان بووە لەبەرمبەردا پێکهاتەی سوپای عیراق ودەزگای هەواڵگری عیراقی بەپێ خواستی ئەمەریکا دامزراوە ئەمەش وای کرد ریزەکانیان دزەیان تێ بکرێت و ئەرکیان هموو شتێک بێت کەپاراستن وبەرگری لە نیشتمان نەبێت. ڕوڵی سەرەکیی هەر سوپایەکی نیشتمانپەرور ڕەتکردنەوەی داگیرکاریە. کەوتنی موسل وناوچە ئێزیدی نشینەکان لە شەنگال لە میانەی چەند کاتژمێرێکدا بێ ئەوەی یەک گولە بتەقێندرێت گەواهیەکی زیندووە لەسەر نیشتمانپەرورەی ئەوهێزانەیە کە ئەمریکیەکان ڕاهێنانی پێ کردوون، لەم رۆژانەشدا وێنەی بەهەڵم بوونی وهەرەس هێنانی سوپای ئەفغانستان بەرامبەر هێزەکانی تاڵیبان روونترین بەڵگەیە کە هێزی داگیرکەر هەرگیز سوپایەکی نیشتمان پەروەر دانامەزرێنێت. ڕۆڵی سوپای سعودیا وئیمارات لە یەمەن ئاماژەیەکە لەسەر ئەوە ئەرکە کە ئەمریکا وڕۆژئاوا پێ ڕاسپاردوون. ڕژێمی بەعس وەک مێگەل مامەڵەی لەگەڵ گەلی عیراق دەکرد وشکۆی ووردوخاش کرد ولەبۆ پاروەنانێک سەری پێ شۆر کرد وتاڵیی پێ چێشت و هەوڵیدا هەڵسوکەوت و بەهاکانی بگۆرێت و بەتەواوەتی ملکەچی بکات بۆ ئەوەی هاوڵاتیەکی بێ کەسایەتی وبێ ئیرادەی لێ بێت. ئەمەش تا ڕادەیەکی دیاریکراودا لێکدانەوەی بەردەوامبوونی سیستەمی گەندەڵی کوردی وعەرەبی لە هەولێر وبەغدا ومانەویان لە حکومڕانیمان بۆ دەکات، و بەهۆی ستەمی درێژخایەن کۆمەڵگا زۆرێک لە بەها ئەخلاقیەکان و چاکە بەجێماوەکانی لەدەستداوە ئەمەش بووە هۆی ئەوەی "میدیای ئاست نزم " لە تۆرە کۆمەڵایەتیەکان تەشەنە بکەن و زورێک لەم سایت وکەناڵانە دەزگا هەواڵگریە دژ بەمافەکانی گەلی کورد وبەتایبەتی میتی تورکی لەپشتیان دەوەستن. گەرەنتیی هەرە کارا بۆ پوچەڵ کردنی حکومەتە نیشتیمانیەکان وبزوتنەوە ئازادیخوازە میللیەکان ئەوەیە کە کەسایەتیەک یان بنەماڵەیەک یاخود دەستەبژێرێکی نەشیاوی بەسەر ناوەندەکانی بریار بسەپێنرێن، ولە چڵیسیی بێرادەیان بۆ دەوڵەمەندبوون وپەرۆشیان بۆ دەسەڵات وئامەدەبوونیان بۆ خاوەنداریەتی کردن لە ئەجیندا دەرکیەکان بۆ پاراستنی جیاوگە داراییەکانیان، دڵنیابن. لەواقعیشدا دەسەڵاتی داگیرکەری ئەمەریکی لەمیانەی داگیرکردنی عیراق ئەوەی پێویستی بوو لە ئامرازە خۆجەییەکان دۆزیەوە و بەرژەوەندیەکانی هەردوو لایەن بە بەهێزی ولەسەر حیسابی شکۆ وسەرخۆبوونی نیشتیمان و هاوڵاتی تێکەڵکێش بوون. لەم بارودۆخدا هیچ ئاماژەیەکی ئەرێنی لەسەر باشبوونی ژیانی سیاسی لە کوردستان تەنانەت لە نزمترین ڕادەدا بوونی نیە. رۆژانە دیمەنی پێشێلکردنی ساواترین مافەکانی مرۆڤ و کردنی هاوڵاتی بە سواڵکەری لاواز وپەیدابونی دیاردەی بەپیرۆز کردنی "رێبەر"ی هۆز وعەشیرەت لە لایەن چینە هەژارەکان بۆ ئەوەی وەک خێر وسەدەقەیەک پاروە ناێکیان بداتی دەبینین، لە بەرامبەریشدا دیمەنی خۆش گوزەرانی رێبەرەکەیان و ودراوپەیوەندەکەی ویاری کردنیان بە پارە وسامانی گەندەڵی وتاڵانکردن دەبینین.بێ گومان رێگای گۆڕانکاری سیاسی لەعیراق بەتەواوەتی داخراوە و ئاماژەدان بە هەڵبژاردنێکی"پاک و بێگەرد" تەنیا بۆ هێورکردنی تورەیی خەڵک وچەواشەکردنی جەماوەرە وهەڵخەلەتاندیان کە گوایە ئازاد و سەرپشکن لە هەڵبژاردنی سەرکردەکان بەشێوەیەکی دیموکراتی وبێگەرد دا. پارەی گەندەڵی کە دەتوانێت رێڕەوی بەرێوەچوونی هەڵبژاردنەکان دیار بکات لەدەستی حزبە کوردیەکانی دەسەڵاتداردایە، دەزگای دادوەری کوردیش گەندڵە چونکە لەژێر هەژموونی حزبدایە، دوو حزبەکەی دەسەڵاتیشدا هێزی عەسکەری وئەمنییان هەیە وژمارەشیان بەدەیان هەزار دەژمێردرێت ولەژێر فەرمانی بنەماڵە فەرمانرەواکانن. پێشان چەند جارێک ئاماژەم داوە کە هەڵبژاردن لە کوردستان تەنها واتای "نوێکردنەوەی بەیعەت وپەیمانە" بۆ هەمان سەرکردە گەندەڵەکان! کێشەی سەرەکیەکە لەوەدایە کە چینی ڕۆشنبیری کورد پەرتەوازەن و لەسەر چەند حزبێکی دژبەیەک دابەشبوونە وئەستەمیشە سازانێک نێوان بەرژەوەندیە سێ ڕەهەندیەکان درووست بکرێت کە بریتین لە: بەرژەوەندی کەسێتی، بەرژەوەندیە فراونەکانی جەماوەر، ملکەچی بۆ فەرمانەکانی سەرکردایەتی حزب. زۆر کەس پێانوایە ئاشکراکردنی تاوان وگەندەڵیەکانی دەسەڵاتدارن وپێشکەشکردنی بەڵگە سەلمێنراوەکان بەسە بۆ بەرهەڵستی کردنیان، بێ گومان ئەم شتە ئەگەر لە وڵاتتێک وەک سویسرا پەیڕەو بکرێت لەمیانی چەند رۆژێکدا حکومەت دەرووخێت بەڵام لە ئەم باروودۆخەی کە عیڕاق تێدایە ئەم شتە نابێتە مایەی ترس ودڵەڕاوکێی دەستەبژێرە دەسەڵاتدارەکان چونکە ئەم دەستەبژێرە باکیان بە قسەکردن لەسەر دزی وگەندەڵی لە تۆرە کۆمەڵایەتیەکاندا نیە مەگەر دەست بەسەر بڕە دزراوکاندا نەگیرێت و بۆ خەزێنەی گشتی بگەرێنرێتەوە ودز تاوانکار لە دوای دادگایی کردنیدا زندانی بکرێت. ئەوەی بۆ ئەوان گرنگە هەڵگرتنی بڕە دزراوەکانە. هەروها بۆچوونێک هەیە پێ وایە ڕەخنەبارانکردن وجنێودان بە دەسەڵات بەسە بۆ ئافڕاندنی گۆڕانکاری، واتا تەنها قسەکردن و وەلانانی کار وخەبات، ولەراستیشدا ئەمە دەسەڵات ئاسوودە دەکات و لەسەر ستەم وگەندەڵی بەردەوام دەبن و کارەسات وئێش وئازارەکان قووڵتر دەبن وحاڵەتی بێ ئومێدی وڕەشبینی لای گەل چەند هێندە دەبێت بۆیە ناچار دەبێت لە بڕی ڕاپەڕین بەرووی ستەم کار ئاڵای خۆبەدەستەودان بەرزدکاتەوە. ماوەیەکە گەیشتوینەتە دوورێیانێک کە بواری ڕاڕای وچاوەرێکردنی تێدا نیە، و بەرەنگاربوونەوە لەگەڵ "بنەماڵە گەندەڵەکان" حەتمی و پێویستە چونکە لە کۆتاییدا دەسەڵات هەرچۆنێک بێت پەیرەوکردنێکی مرۆییە وزادەی کۆمەڵگاکانە بۆ بەدەستهێنانی بەرژەوەندیەکان وسەقامگیری ودادپەروەری ودوورخستنەوی ئاشووب وگەندەڵی بۆیە فەرمانداریکردن وپابەندبوونی هاوڵاتی بەهێنانەدی ئامانج وئاواتەکانی کۆمەڵگاوە بەندە، وئەگەر دەسەڵات کورتیهێنا وبەلاڕێدا چوو دەبێت هاوڵاتی ئاڵای "یاخیبوونی مەدەنی" بەرزبکاتەوە بۆ ناچار کردنی دەسەڵات لەسەر ئەنجامدانی چاکسازی ،گەر بەدەمیشی نەچوون ولەسەر گەندەڵی وسەرکوتکردن بەردەوام بوون پێویستە گەل ئاڵای "شۆڕش" بەرزبکاتەوە بۆ لابردنی ئەم دەسەڵاتە ودادگایی کردنی و سیستەمێکی نوێ دابمەزرێنن بتوانێت بەرژەوەندی وئامانجە نیشتیمانیەکانیان بۆ بهێنێتەدی کە ڕژێمە کونەکە پشتگوێی خستبوون. بۆیە ئەرکە سیاسیەکان دوو جۆرن، ئەرکی گوێرایەلی بۆ یاساکانی دەوڵەت، وئەرکی بەرگری کردنە لە ڕەوایەتی کاتێک بەخراپ بەکاردهێنرێت، ئامانجەکانی شۆڕش نابێت بۆ وێڕانکردنی دەوڵەت ودامودەزگاکانی ئاراستەبکرێن بەڵکو هەوڵێکە بۆ ڕزگارکردنیدایە لەو ڕژێمە ستەمکارانەی کە ئامانجەکان بۆ برژەوەندیە بەرتەسکە کەسێتیەکان بەکار دەهێنێت ودەبێت هۆکاری تەشەنەبوونی هەژاری وپەراوێز خستن. هەرچەند بێدەنگی گەلان بەرامبەر دەسەڵاتی فەرمانرەوا درێژبخایەنێت هێندە رزگاربوون لێ زەحمەت دەبێت، ئەمەش بەڕوونی لە "شۆڕەشەکانی بەهاری عەربی" وشکستخواردنی لە بەدیهێنانی ئاواتی گەلان بۆمان دەردەکەوێت. ئەو ڕەوشە ناهەموارەی کە لە بەغدا وهەولێر هەیە پێویست دەکات هاوپەیمانیەتی عەرەبی کوردی وبەعقلێەتی دیموکراتی درووست بکرێت نێوان سەرجەم ئەو هێزانەی کە بە دۆسیەکانی گەندەڵی تێوەنەگلاون وخاوەن هەڵوێستی نیشتیمانین . چونکە هەر ڕاپەرینێک بێ سەرکردایەتی دڵسۆز بێت دووچاری کۆمەڵێک گوشاری دەرەکی و ناوخۆیی دەبێتەوە و بەرەو لادان لە ئامانجەکان دەیبات هەروەک توونس ولیبیا وچەند وڵاتێکی تر. هەروەها کۆمەڵێک چالاکوانی سیاسی لە بەغدا و هەولێر باش دەزانن باروودۆخی سیاسی گەیشتوتە چ ئاستێک و جەختدەکەنەوە هیچ هیوایەک بۆ گەیشتن بە کەنارە ئارامەکان نیە ئەگەر گۆڕانکاری ڕیشەیی لەبنچینەوە دەست پێنەکرێت.
.gif)
جەعفەر عەلی «ئەوانەی رابردوو لە بیردەکەن، مەحکومن بە دووبارەکردنەوەی». جۆرج سانتایانا ١٩٠٥ رەنگە کەم نەتەوە هەبێت لە دونیای هاوچەرخدا، هێندەی کورد سیاسی ونبوو لە خەیاڵی قارەمانێتی و فانتازیای ئیرادە و داستانی پاڵەوانێتی هەبێت. خەیاڵی سیاسییەکانی ئێمە لە شوێنێکە، نە شکست دەناسێ، نە چۆکدادان و چەمانەوە، بێئاگا لەوەی نەتەوەیەکیان رووبەڕووی هەڵوەشانی ناوەکی و شکستی ئیرادە و ملکەچی کردووەتەوە. سیاسییەکانی ئێمە خاوەنی خەیاڵێکی ناواقیعی و پڕ لە غرورن، غروری پیاوەتی، غروری خێڵەکیانە، غروری ئازایەتی، غرورێک وەک تەمێکی ئەستور بەرچاوی تاریک کردوون و دەرفەتی گەڕانەوە بۆ سەر شانۆی رووداوەکانی چەند ساڵ پێشتری ژیانی خۆشیانی بیر بردوونەتەوە. ئاخر مەعقول نییە تۆ پێتوابێ لە وڵاتانی عەرەبی وەک میسر، تونس، لیبیا و عیراق ناچیت، تۆ لە ئەفغانستان و سەرۆکە راکردووەکەی و جەنەڕاڵە گەندەڵ و شکستخواردووەکەی ناچیت، لە کاتێکدا وێڕای بوونی جیاوازیش، بەڵام لە دەیان شاڕێگەوە دەچیتەوە ناو دونیا سیاسی و کۆمەڵایەتییە ناشیرینەکەی ئەوان. ئەگەر وا نەبێ دەبێ خەیاڵی بێ خەیاڵیان بەرەو ئەوەی بردبن، کە لە پاریس و نیویۆرک و لەندەن دەچن. سیاسی هۆشیار، حیزبی بە ئاگا، نەتەوەی زیندوو، بۆ هەر رووداوێک کە لە دەوروبەریدا روودەدات، دەیانجار پێداچوونەوە بە خۆی، بە رەفتاری سیاسی و کارەکانی دەکات. سیاسییەک کەمێ ئاگایی و هۆشیاری سیاسی و کۆمەڵایەتی هەبێت بە رستەی ئامادەی تێپەڕ و نەغمەی شۆڕشگێڕانە وەڵامی پێشهات و گۆڕانکارییە مێژوویی و سیاسییەکان ناداتەوە، لە بری ئەوە هەڵوەستەی جددی و پێداچوونەوە دەکات، ئامادەکاری بۆ پێشهات و رووداوە تازەکان دەکات، کە ئەگەری روودانی هەرگیز مەحاڵ نییە و ئاساییە لە هەر چرکەساتێکدا رووبدات. کورد لە ناوچەیەکی ئارام و دیموکراسیدا ژیان ناکات، تا بێباکانە لە بەرامبەر رووداوە سیاسییە دراماتیکییەکاندا، خوێن ساردانە لێدوان و بەیاننامە بڵاوبکاتەوە و پێیوابێ هاوکێشە و پەیوەندییە سیاسییەکان چۆنن هەروا دەمێننەوە. ئێ خۆ دوور نییە ئەشرەف غەنی و دوستەمیش چەند مانگ بەر لە کەوتنی کابول هەروایان بیرنەکردبێتەوە، چونکە ئەوانیش مەستی ژمارە بوون، ژمارەی چەکدار و وڵاتانی هاوپەیمان، بەڵام لە چاوتروکانێکدا، هەموو شتێک ژێرەوژوور بوویەوە، کاتێک ئەمریکا هەموو شتێکی لەگەڵ تاڵیباندا بڕاندەوە، ئیدی نە ژمارەی زۆری چەکدار فریای کابول کەوت، نە جەنەڕاڵی نەخشێنراو بە میدالیای رەنگاوڕەنگ. هۆکارەکەشی سادە و روونە، سیاسییەکانی ئەفغانستان لە نێو خێزان و بنەماڵە و ژوورەکانی خۆیانەوە سەیری ژیانی ئەفغانییەکانیان دەکرد، جۆرێک لە سەیرکردن هەرگیز نەیانویست بڕوا بەو راستییە بهێنن، کە جیاوازییەکان گەورە و زەبەللاحن، درزی نێوان ژیانی سیاسییە بڕیار بە دەستەکان و خەڵکی ئاسایی تا دێ بەرینتر و فراوانتر دەبێ. سیاسییەکان کاتێک خۆیان لە بینین و هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی درزە کۆمەڵایەتییەکە دەدزییەوە، هەمانکات درز بەرەو کەلێن و قڵیشێکی گەورەی ترسناک دەڕۆیشت، قڵیشێک سەرەنجام سەرۆکی بە کۆشکە رازاوەکەی و جەنەڕاڵیشی بە ئەستێرە و میدالیاکانی سەر شان و سنگییەوە هاوشانی دەست و پێوەندەکانیان، بە یەکەوە و لە گۆڕانێکی دراماتیکیدا بەرەو چارەنوسێکی مێژوویی نادیار لوشدا. کاتێک سیاسییەکان ناتوانن دەوڵەت بۆ هاوڵاتیانیان دابمەزرێنن، کاتێک مرۆڤی ئەفغانی لە ژێر سایەی دەسەڵاتی غەنیدا لەوپەڕی هەژاریدا دەژی و هەست بە دڵنیایی کۆمەڵایەتی و سیاسی ناکات، کاتێک ماف و ژیان و کەرامەتی رێزلێگیراو و پارێزراو نابێت، لەوەش خراپتر دەوڵەت لە بری بەخشینی ئارامی و ژیان بە هەمووان، دەبێتە ئامرازی بەشینەوەی ستەمی سیاسی و کۆمەڵایەتی بە دەست نوخبەیەکی بیرۆکرات و گەندەڵ، ئیدی دووبارەبوونەوەی رووداوە سیاسییەکانی ئەفغانستان لە فۆرمی جیاوازتردا لە هەر جێگەیەکی دیکەی ئەم رۆژهەڵاتەدا، کە دەموچاوی سیاسییان لە سەروسیمای کابولییەکان دەچێت، ئەگەرێکی دوور لە چاوەڕوانی نابێت. سیاسی هۆشیار ئەوەیە نە تەنها لە ئەزموونی وڵات و نەتەوەکەی خۆی، بەڵکو سوود لە ئەزموون و رووداوەکانی دەرەوەی خۆیشی وەردەگرێت و بە بەیاننامەی حەماسی و کرچ و کاڵ وەڵامی رووداوەکان ناداتەوە. ئەوانەی کە غروری شۆڕشگێڕانە و هۆشیاری سیاسی و کۆمەڵایەتیان دەرفەتی ئەوەیان پێنادات رووداوەکان بکەنە ئەزموونی ژیانیان، دەبێ دووبارەبوونەوەی رووداوەکانی لە شێوەی ئەفغانستان لە وڵاتەکانیان وەک خەیاڵێکی ناواقیعی نەبینن، چونکە روونە درز چارەسەری بۆ نەدۆزیتەوە دەبێتە شەبەقێکی گەورە و توانای قوتدانی غروری سەرۆک و جەنەڕاڵیشی بە یەکەوە دەبێت. نە ئەفغان دوای بیست ساڵ لە هاوکاری و پشتیوانی ئەمریکا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، نە کورد دوای سی ساڵ لەو هاوکاری و پشتیوانییەی رۆژئاوا، نەیانتوانی ببن بە مۆدێلێکی دیموکراسی و دەسەڵاتێکی نیشتیمانی دادپەروەر، نەیانتوانی کۆی هاوڵاتیان بە جیاوازییە سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئیتنیکییەکانەوە، لە ژێر سێبەری دەوڵەت و دەزگاکانی حوکمڕانیدا یەکبخەن و دەوڵەت بکەن بە داکۆکیکار و پارێزەری هەمووان. کۆی ئەو کۆمەک و پشتیوانییە دەرەکییە تا ئێستا لە بونیادنانی نەتەوە و تێپەڕاندنی یەکە بچووک و لۆکاڵییەکان لەناوەوەدا، ئەنجامێکی سیاسی جێگە متمانەی نە لە ئاستی دەرەکی و نە لە ئاستی ناوەکیدا، بە دەست نەهێناوە. دوای بڕیاری کشانەوە لە ئەفغانستان قسەکانی بایدن رێک و راست پێیگووتین، ئێمە لە بونیادنانی دەوڵەت بۆ هەمووان، لە بونیادنانی نەتەوە لە ئەفغانستان سەرکەوتوو نەبووین، ئامادەش نین دەوڵەت و نەتەوە لەسەر خوێن و سامانی ئەمریکا و ئەمریکییەکان بۆ کەس دروست بکەین، پەیامێک دەبێ بەغدا و هەولێر، وردتر و عاقڵانەتر مامەڵەی سیاسی لەگەڵدا بکەن، چونکە شکستی ئەمریکا لە پێکهێنانی دەوڵەت و دامەزراوەی نیشتیمانی لە کابول، هەمان شکستە کە لە بەغدا و هەولێر دووچاری بووەتەوە. ئەو مۆدێلی دەسەڵاتە سیاسی، ئیداری، ئابووری و سەربازییەی لە بەغدا و کوردستاندا بوونی هەیە ناکۆکە بە پرەنسیپەکانی دیموکراسی و ئازادی و مافی هاوڵاتیبوون، مۆدێلەکەی کابولیش هەر ئەوە بوو، بۆیە کارێکی عەقڵانی و بەرپرسیارانە نییە، دووبارەبوونەوەی رووداوەکان لە ژێر تەپوتۆزی دروشمی شۆڕشگێڕانە و بەیاننامەی حەماسیدا، وەک مەحاڵ پێشانبدرێن.
.gif)
عادل باخەوان ئەم ویکەندە ڕوداوێکی دیپلۆماسی گەورە لە عێراقدا بەڕێوەدەچێت و کۆنفرانسێکی جیهانی لە بەغداد لەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سازدەدرێت و لەکات و شوێنی دیکەدا دەگەڕێمەوە سەر چۆنیەتی ئامادەکردنی ئەم کۆنفرانسە و دەرەنجامە چاوەڕوانکراوەکانی. ئەوەی لەم کورتە نوسینەمدا دەمەوێ بەخێرایی ئاماژەی پێبدەم، هۆکار و ماناکانی سەردنی سەرۆك ماکرۆنە بۆ هەرێمی کوردستان و لەم خاڵانەی خوارەوەدا کورتیاندەکەمەوە : 1. هەرێمی کوردستان پێگەیەکی ستراتیژی لە سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئێمانیول ماکرۆندا هەیە و بونی فەرەنسا لە کوردستان تەنها پەیوەندی بە سۆز و دۆستایەتیەوە نیە، بەڵکو پەیوەندی بەو ڕەهەندە ستراتیژیەوە هەیە. 2. پاش ئامادەیی هێزە سەربازیە ئەمەریکیەکان، ئامادەیی هێزی سەربازیی فەرەنسی لە کوردستاندا، هەم لە ڕوی چۆنایەتی و هەم لە ڕوی چەندایەتیەوە، لە پێشی پێشەوەی هەموو وڵاتانی دیکەوەیە. 3. خاکی هەرێمی کورستان ئەو ناوچەیەیە کە فەرەنسا بە کوردستانی سوریاوە دەبەستێتەوە وکۆی یارمەتیە سەربازی و دیپلۆماسی و ئابوریەکانی فەرەنسا بۆ کوردستانی سوریا بە هەرێمی کوردستاندا تێدەپەڕێت. 4. دۆسیەی تیرۆریزم و گەڕانەوەی داعش یەکێکە لە مۆتەکەکانی جمهوریەتی فەرەنسی و سەرۆك ماکرۆن پێیوایە کە کورد لە سوریا و عێراقدا شەریکی یەکەمی جەنگن دژ بە تیرۆریزمی داعش. 5. سەرۆك ماکرۆن سەر بەو نەوە دیپلۆماتکارە فەرەنسیانەیە کە باوەڕی تەواویان بەوەهەیە کە بیناکردنەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ بەبێ کورد سەرناگرێ و خەونبینین بە ڕۆژهەڵاتێکی ناوەڕاستی سەقامگیرەوە بەبێ چارەسەرکرنی کێشەی کورد و فەلەستین بە شێکە لە موستەحیل. 6. هێرشی تورکیا بۆ سەر باکوری هەرێمی کوردستان یەکێکی دیکەیە لەو مەلەفانەی کە دیپلۆماسیەتی فەرەنسی ڕوبەڕوی گومان و پرسیاری بەردەوامکردوەتەوە و فەرەنسا بەلایەوە زۆر گرنگە کە سنورێك بۆ تورکیا دابنرێت. 7. لەو دۆزەخەی کە لە عێراقدا تاودراوە، فەرەنسا پێیوایە کە هەرێمی کوردستان، سەرەڕای هەموو قەیرانەکانی، ئارامترین ناوچەیە بۆ ئەوەی لێیەوە کۆمپانیا فەرەنسیەکان کاری وەبەرهێنان بکەن و گەر پێویستبوو لەهەرێمەوە بەرەو ناوچەکانی دیکەی عێراق بڕۆن. 8. لە ساتەوەختی کاڵبونەوەی خوازراوی ڕۆڵی ئەمەریکی لە عێراقدا، سەرۆك ماکرۆن دەخوازێت کە جمهوریەتی فەرەنسی بەشێکی گرنگی ئەو بۆشاییە پڕبکاتەوە کە ئەمەریکیەکان لە عێراقدا بەجێی دەهێڵن و بۆ ئەمەش باشترین و نزیکترین پارتۆنێر هەرێمی کوردستانە کە فەرەنسا دەیەوێت گرەوی لەسەر بکات. 9. هەموو ئەم هۆکارانە وادەکەن کە سەرۆك ماکرۆن بەو پەڕی ڕێزەوە لە بەردەم مارشی ئەی ڕەقیب و ئاڵای کوردستاندا ڕابوەستێت و وەك سەرۆککۆماری یەکێك لە زلهێزەکانی جیهان سەردانی پایتەختی هەرێمی کوردستان بکات
.gif)
رێبوار کەریم وەلی دژایەتی و دابەزاندنی کێشەکان لەناو پارتیدا، لەگەڵ لاھوری شێخ جەنگی تا ئاستی کێشەی شەخسی، نەک ھەر نەبووە ھۆی لێدان لە پێگەی ئەو کوڕە، بگرە ئەوەی پارتی بۆ لاھوری کرد، ئەو دە ساڵی دیکەش پڕوپاگەندەی بۆ خۆی کردبا ھەر ئەوەندەی پێدەکرا. * لاھوری شێخ جەنگی لە ئەندامێکی ئەنجومەنی ناوەندەدەوە بە پاڵپشتی و شەونخۆنیی مێدیاو سۆشیال مێدیای پارتی بووە خاوەنی دەنگی یەکەمی کۆنگرەی چواری یەکێتی! * پارتی کوێرانە کەوتە ھەمان ئەو بەزمەوە کە کاتی خۆی لە دژی نەوشیروان مستەفا کردیان، ئەگەرنا لاھور چەند جارێک بە رەسمی داوای کرد کە لیژنە لە سەر رووداوی ١٦ی ئۆکتۆبەر پێک بێت و دەربکەوێ کە کێ پشتئەستوور بە ٣٨ ئیمزاوە رێککەوتنی کردووە؟ * پارتی ئەوەی باش دەزانی؛ لە کۆبوونەوەی دوکان، گومانیان لە بافڵ تاڵەبانی ھەبوو (تەنانەت زانیاریش) بۆیە لە ژووری بە تەنھادا، گوشاریان بۆ ھێنا کە ئەگەر شتێکی کردووە، ئاشکرای بکات. * ئەو ھەر ئینکاری کردو پارتیش باوەڕی کرد! * (بۆ مێژوو) ھەموو دەمانزانی لە ١٦ بێت یان لە ١٧، کورد ئۆکتۆبەرێک قەرزاری بەغدایەو دەبێ بیداتەوە. براکانی لاھوریش ئەوەیان دەزانی. یەکیان بووە کەواسوری بەر لەشکرو ئۆباڵی ھەموو قەزییەکەی لە ملی خۆی پەستا، بێ ئەوەی سەنتێکی دەست بکەوێ! * بۆ پارتی، ئاراس بووە وێنەی لاھور لە ئاوێنەی خیانەتدا، کوڕانی تاڵەبانی نەک ھەر پاک بوونەوە، بگرە مامی بچوکیان موسادەقەی ئەمریکای وەرگرت وەک شەریکی حوکمڕانیی کوردستان! * یەکێتی ھەر لە کەرکوک مابوو، بۆیە لاھوریش لەناو یەکێتی بوو بە قارەمان. قارەمانێک لە زرێ و شمشێرەکەی ھی پارتی بوو. * ئەوەی ئەمڕۆ کوڕانی تاڵەبانی دەیکەن، رێک ھەمان شتەیە کە پارتی کردی و ھێشتاش لەسەری بەردەوامە. تا دوێنێ دەیانگوت دەبێ بچێتە بەردەمی دادگاو وایانزانی ناچێ! کە چوو ئێستا دەڵێن دەبێ کوردستان بەجێ بێڵێت! کە کوردستانیش بەجێبێڵێت، ئینجا رەنگبێ بڵێن نابێ بگەڕێتەوە. * کوڕانی تاڵەبانی دەمێکە بیر لە لابردنی ئەو بەربەستە دەکەنەوە. بەڵام کاتێ دەستیان دایە پەلامار دەبوایە گەرماوگەرم کودتاکەیان سەرخەن، ئەگەرنا ئەوەی ئێستا دەبیندرێ، تەنھا شکستی کودتاکەیە. * لاھور نەک پێگەی بەھێزتر بووە، بگرە میسداقییەتی ھەموو تۆمەتەکانی سەریشی چووەتە ژێر پرسیارەوە! کەسێک بڵێ دەبێ قانون حوکم بکات، چاوەڕێی قەراری دادگا نەکات و بە تۆمەتبار بڵێ دەتپارێزم و، بڕۆ دەرەوەی وڵات! بەپێی قانون دەبێتە شەریکی تۆمەت! * خولاسەی کەلام ئەگەر کوڕانی تاڵەبانی لە لاھور بێ منەتن، لێگەڕێن با قانون حوکمی لەبارەوە بدات، یەکێک بچێتە دادگا، دەچێتە زیندانیشەوە. یەکێتیی کۆن و نوێ ھەر ھی ماڵی مام جەلالەو دەبێ بایی ئەوەندە متمانەیان بەخۆیان بێت کە دەنگ بۆ حزبەکەیان کۆ بکەنەوە. نەک ئیمزای لا بەلا. ئەو جموجۆڵانە لاھوریان لەسەر گردەکەی سەرچنار کردە حوسێنێکی دیکە.
ئارام سەعید بیگومان ئۆپۆزیسیۆنبوون لەسایەی دەسەڵاتیکی تاکڕەودا جیاوازە لە ئۆپۆزیسیۆنی سیستمێکی دیموکراسی، لەسایەی دەسەڵاتیکی وەک هەرێمی کوردستان حزبەکانی دەسەڵات دامەزراوەی سەربەخۆ ویران دەکەن یان دەیخنكێنن، ئازادی میدیا تەواو کەمدەکەنەوە، سەربەخۆیی داگا ناهێڵن، هەموو داهاتەکانی حکومەت بۆخۆیان کۆنترۆڵ دەکەن، لێرەوە کێبڕکێی ئۆپۆزیسیۆن دەبێتە سفر و ئەوکات هیزەکانی نارازی دەبێت خۆیان بگونجێنن لەگەڵ دەسەڵاتدا و کاردانەوەو کارکردنیان زۆر دیاریکراو دەبێت. بەڵام ئایا باشترین ستراتیژ چیە بۆهێزی ئۆپۆزیسیۆن لەسایەی دەسەلاتی دیکتاتۆریدا؟ خالە لاوازەکانی دەسەڵاتیکی ستەمکار چیە بۆئەوەی ئۆپۆزیسیۆن بتوانێت کاری لەسەربکات؟ یەکێک لەو هەنگاوە گرنگانەی دەبێت هیزەکانی ئۆپۆزیسیۆن بیگرنە بەر هاوکاری نیوان خۆیانە، پێکهێنانی هاوپەیمانیە بەتایبەتی لەپێش هەڵبژاردن، هۆکارێکی گرنگی سەرکەوتنیانە، لەزۆربەی نمونەکانی وڵاتانی جیهان کەلەسایەی دیکتاتۆردان ئۆپۆزیسیۆن جیاوازیەکانی وەلا دەنێت و بۆ ئەو ئامانجە کەبەدەستهێنانی زۆرترین کورسی پارلەمانە هاوپەیمانیەتی پێک دەهێنن، تەنانەت گەر جیاوازی قوڵیشیان هەبێت، چونکە پارتەکانی دەسەڵات ستراتیژی جۆراجۆر بەکاردەهین بۆ پەرتکردنی ئۆپۆزیسیۆن و مانەوەی خۆیان و تەنانەت هاوپەیمانی ژێربەژێر دەکەن. ئۆپۆزیسیۆن زۆر لەئامرازەکانی تاقیکردۆتەوە، نارەزایی دەربرین، خۆپیشاندان، بایکۆتکردن، کەزۆربەیان بێ ئەنجام بوون، ئەوەی ئەنجامی بەرچاوی هەبووە کاری پێکەوەیی و هاوپەیمانێتی هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆن بووە لە رابردودا. ئەوکاتەی هاوڵاتی بەشداری دەنگدان ناکات لەبەرئەوە نیە کە بروای وایە دەنگدانەکەی گۆڕانکاری دروست ناکات بەڵکو ئەوە لاوازی ئۆپۆزیسیۆنە کە ناتوانیت وێنەیەک نیشان بدات کە پێکەوەییان و هاوپەیمانێتی بەهێز دەتوانێت گۆرانکاری لە سیاسەتدا دروست بکات. ئەگەر ئۆپۆزیسیۆن ئەمانە نەکات ئەوکات حەقیقەتی دەسەڵاتی کوردی دەشارێتەوە و دیۆێکی ترمان نیشان دەدات چونکە ئەوەی ئۆپۆزیسیۆن دەیکات نابێتە کێبڕکێ بۆگرتنە دەستی دەسەڵات بەڵکو دەبنە یاریزانێکی باش کە بەکاردەهێنرین لەلایەن دەسەڵاتەوە بۆجوانکردنی هەنگاوەکانی دەسەڵات. ئەو هەموو سەرکوتکردنە کە هەیە دەشارنەوە شەرعیەت دەدەن کەئازادی هەیە بۆیە ئەوان بەردەوام رەخنە دەگرن بێ ئاگا لەوەی ئەوەی دەیکەن هەمان ئەو قسانەیە کە دەسەڵاتیش دەیکات بەڵام بەشیوازی جیاواز هەربۆیە بەم رەفتارەیان چەکێک دەدنە دەسەڵات بۆ کۆنترۆڵکردنی کۆمەڵگە و نابنە مەترسی بۆ کورسی دەسەڵات. سەرکوتکردن و راکێشانی ئۆپۆزیسیۆن بەلای خۆیاندا کارێکی کردوە نەبنە هێزیک کە توانای گۆڕانکاری هەبێت، بەپێچەوانەوە بەکاردەهێنرێن و وینەیەک نیشان دەدەن کە فرەحزبی هەیە هەرچەند بەشیوەیەکی رەمزیش بێت و بەوەش دەسەلاتی تاک حزب و بنەماڵە روپۆش دەکەن، پێکەوە لەگەڵ دەسەڵات دەڵێن دیموکراسی بۆئەم هەرێمە نابێت وەهمێکی گەورەیە. بەدریژایی ماوەی دەسەڵاتدارێتی پارتی و یەکێتی لەهەرێم هەوڵیان داوە حکومەت قووت بدەن، دواتر پارلەمان،دواتر دەسەڵاتی قەزایی و میدیا لەکۆتایدا نۆرەی ئۆپۆزیسیۆن هات! ئۆپۆزیسیۆن بوون بەتەنها مانای بۆڵەبۆڵ نیە، مانای چارەسەرە، ستراتیژە، بەدیلی دەسەڵاتە نەک بەتەنها نارازی بوون. هەربۆیە ئەو ئۆپۆزیسیۆنەی ئێستا هەیە بەئاگایی بێت یان بێ ئاگایی دەچێتە خانەی جوانکردنی دەسەڵات، کەلە ناوەو دەروەی وڵات وێنەیەک نیشان بدەن لەهەرێمەکەماندا فرەحزبی هەیە و رەخنە و نارەزایی لە حکومەت هەیە، بەردەوام پارلەمانتاران رەخنە دەگرن و نمایشی گەندەڵیەکان دەکەن و باسی نادادپەروەری دەکەن بەبێ ئەوەی بتوانن هیچ کاریگەریەک دروست بکەن، کەسیش ناپرسێت ئەو هەموو رەخنەیە بۆ کوی دەروات! ئەی ئەو سەرکوتکردن و دەستگیرکردنەی چالاکەوانان بەکوی گەیشت؟ ئۆپۆزیسیۆن چ گوشارێکی دروستکرد؟ پارلەمانتارانی گۆڕان کە لە حکومەتدان هەمیشە باسی گەندەڵیەکان دەکەن و بزوتنەوەکەشیان لەدەسەڵات بەشدارە، یەکێتی و پارتیش پارلەمانتارەکانیان رەخنە دەگرن و باسی هەبونی گەندەڵی دەکەن! هەربۆیە ئەرکی ئۆپۆزیسیۆن بەتەنها رەخنە نیە بەڵکو دانانی ئەو ستراتیژەیە کە دەبێتە هەرەشەی کرداری بۆ کورسی دەسەڵات نەک جوانکردنی دەسەڵات!
.gif)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png)
