جەلال جەوهەر ١- بایکۆتکردنی پرۆسەی دەنگدان؟ لە ئەزمونی خەباتی سیاسی وشارستانی گەلاندا، جەماوەر بەیەکگرتوویی زۆربەی كات لایەنێکی هەرە سەرەکی و یەکلاکەرەوە بووە لە پرسە چارەنوسسازەکان و کارە سیاسیەكاندا. لە هەر جێگایەکیش جەماوەر خۆی بەدوورگرت لە پرۆسە و پرسە سیاسیەکان، و باوەڕی بەخۆی نەبووبێت خاوەنداریەتی پرسە سیاسیەکانی خۆی بکات، چارەنووسی جەماوەری لەم جۆرە ناڕۆشن و نادیار وهەمیشە لەژێر هەڕەشە و مەترسی فاکتەری دەرەکیدا دەبێت. پاوانكردن وداگیركردنی مەیدانی سیاسیی ھەرێمی كوردستان لە لایەن ھێز ولایەنە سیاسیەكان و دەسەڵاتداران بە تایبەت، و پەراوێزخستنی جەماوەر، و گرفتار و گیرۆدەكردنیان بە كێشە و قەیرانی سیاسی ئابوری و دارایی و ئەمنی، وبێبەش كردنیان لەمافە رەواكانیان، ھەموو ئەمانە جەماوەری كوردستانی عێراقیان تارادەیەكی زۆر لە پەلوپۆ خستووە. لەھەر جێگایەكیش جەماوەر پێک نەکرا و خرایە دەرەوەی كایە سیاسیەكان و ھاوبەشی راستەقینە نەبوو لە پرسە گرنگ و چارەنوسسازەکان، جەماوەر گیانی بەرپرسیاریەتی تێدا لاواز دەبێت و نامێنێت، سەرئەنجام جەماوەر دڵسۆزی و خۆشەویستی و پابەندبونی نامێنێت بۆ میللەت و نیشتیمان، کە ئەمیش کارەسات و مەترسیە هەرە گەورەكەیە لە ئەمڕۆ و داهاتووی کوردستانی عێراق . گەندەڵی و زوڵم و بێدادی و بێخەمی و بێمنەتی دەسەڵات لە ھەرێم، ناڕەزایەتی دروستكردوە لە كوردستانی عێراق، لەبەر ئەوە دەربڕینی ناڕەزایەتی بە ھەموو شێوازەكانی شارستانی بە رووی دەسەڵاتدارانی ھەرێم راستە و رەوایە،...، بۆیە بونی نارەزایەتی قسە و گفتوگۆی لە سەر نیە لەم بابەتەدا،  بەڵكو قسەمان لە سەر ئەوەیە؛ ئایا بایكۆتكردنی ھەڵبژاردنەكان و پرۆسەی دەنگدان قازانج و دەسكەوتی چیە بۆ دەنگدەران ؟ ئایا بایكۆتكردنی پرۆسەی دەنگدان قەیران وكێشەكان چارەسەر دەكات ؟ ئەی كە دەنگدەرانی ناڕازی بایكۆتی دەنگدان دەكەن بەدیلیان چیە لە جێی ھەڵبژاردنەكان و پرۆسەی دەنگدان؟ ئەو دەنگدەرە ناڕازیانەی دەیانەوێت بایکۆتی پرۆسەی هەڵبژاردنەکان و دەنگدان بکەن چەند جۆرێكن : یەکەمیان: ئەو ناڕازیانەن کە بایکۆتی پرۆسەی دەنگدان بە هەڵوێست دەزانن لە دژی دەسەڵاتداران، بەڵام بەدیلی ھەڵبژاردنەكان و پرۆسەی دەنگدانیشیان نیە!؟ بەڕای ئێمە ئەم بایکۆتە خزمەتی دەنگدەری ناڕازی ناکات، بەڵکو هەلێکی زۆر دەڕەخسێنێت بۆ زۆرترین تەزویر و ساختە بۆ بەرژەوەندی دەسەڵاتدارانی كوردستانی عێراق، چونکە دەسەڵاتداران توانایان هەیە سوود لەو ناوانە وەربگرن کە بایكۆتی پرۆسەی دەنگدانیان كردوە، بەم جۆرە بایکۆتکردن و بەشداری نەکردن لە پرۆسەی دەنگدان ڕاستەوخۆ خزمەتی ئەو لایەن و هێزانە دەکات کە دەسەڵات و توانای تەزویریان هەیە، کەواتە بایکۆتکردنی دەنگدان تەمەنی هەموو ئەوانە درێژ دەکاتەوە، کە دەستێکی باڵایان هەبووە و هەیە لە گەندەڵی هەمەجۆر و زوڵم وبێدادی، ودروستکردنی قەیرانی سیاسی و ئابوری و دارایی لە عێراق و هەرێم. دووەمیان: ئەو ناڕازیانەی کە بایکۆتی پرۆسەی دەنگدان دەکەن لە نا ئومێدی و لە بێ بڕوایی بە بەشێكی زۆری ھێز ولایەنە سیاسیەكانی كوردستان وعێراق، ولە بێ ھیوابوون لە گۆڕانکاری بۆ باشكردنی دۆخی ھەرێم وعێراق... دیارە بێ هیوایی و نائومێدی ئاماژەیەکی تەندروست نیە بۆ توانا و ئیرادە و ویستی مرۆڤ، مرۆڤی بێ ئومێد و بێ بڕوا دەچێتە خانەی نەبوو، چونکە نائومێدی و بێ هیوایی سەرەتایەکە بۆ خۆ بەدەستەودان وتەسلیم بوون، و قبوڵکردنی زوڵم وزەلیلی و ڕەزیلی،...، ئەمە جگە لەوەی بایکۆتی لەم جۆرەش هەر خزمەتی ڕاستەوخۆی ئەو هێز و لایەنانە دەکات کە توانای تەزویر و ساختەیان هەیە. توێژێکی تری دەنگدەران هەیە، ئەوانەن کە دوور و بێ ئاگان لە دونیای سیاسەت، و سەرقاڵ و خولیای ژیان وبەرژەوەندی خۆیانن. ئەوانە بێ خەمن بۆ دۆخی سیاسی کورد لە ناوچەکە، بەشداریکردن و نەکردن لە دەنگدان وەک یەکە لای ئەوان، گرنگی و ڕۆڵی دەنگی خۆیان نازانن، و نایانەوێت کەم و زۆر تێکەڵی کاری سیاسی و بەشێک بن لە پرۆسەی هەڵبژاردنەکان و دەنگدان. ئەمانیش زیان دەگەیەنن بە خۆیان و پرسی کورد، چونکە بەشێكن لە رەوشی گشتی کوردستان. لەڕووی سیاسیشەوە، بایکۆتیكردنی هەڵبژاردنەکان و پرۆسەی دەنگدان بە بەردەوامی، بەبێ ھۆكارێكی مەنتقی وبڕواپێكراو، وبەبێ ئامادەكردنی بەدیلێكی باش بۆ ئەم قۆناغە، ھەڵوێستی دەنگدەران لاواز دەكات،...، بەم شێوەیە دەنگدەران دوائەكەون لە جێبەجێكردنی بەشێك لە ئەركەكانی خۆیان، و بێبەش دەبن لە بەدەستھێنانی بەشێك لە مافەكانیان، چونكە دەنگدان ھەم مافێكی دەستوریە، وھەم ئەركێكی سەرەكی قۆناغەكەیە، بە ھۆی دۆخی قەیراناوی وئاڵۆز وھەستیاری كوردستانی عێراق. ئێستا پرسیارەكە ئەوەیە، بەشداری نەكردن لەدەنگدان لە قازانی كێدایە، وكێ زەرەری لێدەكات ؟ بەكورتی ؛ بەشداری نەكردن لەدەنگدان لە قازانجی ئەو ھێزانەیە كە توانای تەزویریان ھەیە، وبە زەرەر و زیانی زۆرتری ئەوانە تەواو دەبێ كە بایكۆتی دەنگدان دەكەن. ٢- یان بەشداریکردن لە پرۆسەی دەنگدان؟ پرۆسەی هەڵبژاردنەکان و دەنگدان لە عێراق و هەرێمی کوردستان، یەکێکە لە ناشرینترین و خراپترین شێوازی هەڵبژاردنەکان لە جیهان، بەهۆی تەزویر و ساختە و دەستکاری ئەنجامی دەنگدان، ودەستێوەردانی دەوڵەتان لە کاروباری هەڵبژاردنەکان، بۆ بەرژەوەندی لایەنە دەسەڵاتدارەکانی عێراق و هەرێم، هەروەها بەهۆی بێ خەمی و خەم ساردی بەشێکی دەنگدەران لە بەشداریکردن لە پرۆسەی دەنگدان. دیارە هەڵبژاردنەکانی عێراق وهەرێم دایک و باوکی هەموو گەندەڵیەکانە، گەندەڵی لە پرۆسەی هەڵبژاردنەکان و دەنگدان، حکومەتی گەندەڵی لێ لەدایک دەبێت، هەر لەبەرئەوەشە، عێراق بە هەرێمی کوردستانەوە، یەکێکە لە دەوڵەتە هەرە گەندەڵەکانی جیهان. لەگەڵ ھەموو ئەمانەشدا تا ئامڕۆ لە كوردستانی عێراق بژاردەیەكی باشترمان نیە لە ھەڵبژاردنەكان و بەشداری كردن لە پرۆسەی دەنگدان و بەشەكانیتری خەباتی شارستانی بۆ بەدەستھێنانی ئامانج و داواكاریەكانی جەماوەر. لەگەڵ هەموو لایەنە خراپەکانی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکان وپرۆسەی دەنگدان لە ماوەی (٢٩)بیست و نۆ ساڵی ڕابردوودا لەهەرێم، ھەڵبژاردنەكان لایەنی باشی ھەبوە تاڕادەیەك و گۆڕانكاریشی بەدوای خۆیدا ھێناوە. بۆ بەر چاوڕونی زیاتر وتێگەیشتنی زۆرتر لە سەر لایەنە باشەكانی ھەڵبژاردنەكان، ولەسەر دروستبونی ڕا وھەڵوێستی جیاوازی دەنگدەران لەسەر پارت ولایەنە سیاسیەكان و ڕه‌نگدانەوەیان لە سەرھەڵبژاردنەكان و پرۆسەی دەنگدان، كە بوە ھۆی گۆڕانكاری دیار لە ئەنجامی ھەڵبژاردنەكان لە نێوان ھەڵبژادنێك وھەڵبژادنێكی تردا، بەراوردێك دەكەین لە نێوان ئەنجامی ھەڵبژاردنەكانی(١٩٩٢/٥/١٩)، كە دەنگدەران بە رێژەیەكی زۆر باش بەشداریان تێداكرد، ئەوە بوو لە دوای فەرز و جیاكردنەوەی دەنگەكان، یەكێتی وپارتی لە ١٠٠٪ كورسییەكانیان بە دەستھێنا، لەگەڵ  ئەنجامی ھەڵبژاردنەكانی (٢٠١٣/٩/٣٠)، كە دەنگدەران بەرێژەیەكی باش بەشداریان تێداكرد، پارتی و یەكێتی ٥٦٪ی كورسییەكانیان بەدەسھێنان، و٤٤٪ ی كورسییەكانیان لەدەستدا، ئەمە گۆڕانكاریكی گەورەو زۆر  ودیار بوو لە ڕا وھەڵوێستی دەنگدەران لە ماوەی (٢١) بیست و یەك ساڵدا. لێرەدا، بۆمان دەردەکەوێت ئەوەی دەتوانێت گۆڕانکاری زۆر و گرنگ و بنەڕەتی بکات لە پرۆسەی سیاسی و هەڵبژاردنەکاندا، ڕۆڵی جەماوەر و هەڵوێست و بڕیاری دەنگدەرانە، چونکە بەشداریکردنی دەنگدەران بەگشتی لە پرۆسەی دەنگدان، جگە لەوەی ڕووبەری تەزویر و ساختە بەرتەسک دەکاتەوە و کەمتر دەکات، گۆڕانکاری گرنگیش بە دوای خۆیدا دەهێنێت، وتوانا وئازایەتی و ئومێدێکی نوێش دەبەخشێت بە جەماوەر، و ئەوە هەنگاوی یەکەم و سەرەتایی و بنەڕەتیش دەچەسپێنێت لە خەباتی شارستانی و پرۆسەی دیموکراسی لە هەرێمی کوردستان. بەشێوەیەکی گشتی هەرکاتێک دەنگدەران بەگشتی بەشداریان کردبێت لە پرۆسەی دەنگدان، ڕووداو وگۆڕانکاری نوێ وگرنگی بەدواوە بووە، وهەرکاتێکیش جەماوەر ودەنگدەران بایکۆتی پرۆسەی سیاسی ودەنگدانیان کردبێت بەشێوەیەکی عەفەوی، بێگومان نائومێدی وکێشە وقەیرانی جۆراوجۆری بەدوای خۆیدا هێناوە، و لەهەر قەیرانێکی سیاسی و ئابوریشدا، جەماوەر ودەنگدەران ھەمیشە قوربانی و زەرەرمەندی یەكەم بون. لەبەرئەوە، بەشداریکردن لە پرۆسەی دەنگدان لە دۆخی ناسک و ناسەقامگیر و ئاڵۆزی ئەمڕۆی کوردستانی عێراق، ئەرک و بەرپرسیاریەتی نیشتیمانیە، خۆدزینەوە و بەشداری نەکردن لە پرۆسەی دەنگدان لەم دۆخەی ئەمڕۆدا، جگە لەوەی زیانی زۆری دەبێت بۆ دەنگدەر خۆی، زیانی گەورە و قورسیشی دەبێت بۆ پرۆسەی سیاسی و پرسی کورد لە کوردستانی عێراق و ناوچەکە. لێرەدا بەپێویستی دەزانم ئەوە بڵێم بە جەماوەر ودەنگدەرانی کوردستانی عێراق، كە هەڵبژاردنەکان و بەشداریکردن لە پرۆسەی دەنگدان وخەباتی شارستانی تەنیا بژاردەیە لە بەردەم جەماوەری كوردستانی عێراق لەم قۆناغە، وئەركی جەماوەر وھەموو ھێز ولایەنەكانە ئەوە بكەن بە کەلتوری خەبات و تێکۆشانی میللەتەكەمان بۆ ناوخۆی كوردستانی عێراق، بۆ گەیشتن بە ئامانجەکان.

د. نەزاكەت حسێن     ئەگەر بە وردی ڕامانێكمان هەبێت لە سەر بارودۆخی عێراق، دەبینین، هەڵبژاردن لە زۆربەی كاتەكاندا سەنگی مەحەك نەبووە بۆ چارەسەری كێشەكانی ناو عێراق، بەتایبەتی لە ئێستادا كە هێزی چەكداری ناحكوومی و میلیشا لە دەرەوەی یاسا و دەوڵەت بڕیار دەدەن، ئەوەش بنەما بەهێزەكانی دەوڵەتی كە ئابووری و سەقامگیرییە، لەرزۆك كردووە. واتە سەقامگیری و ئاسایشێكی جێگر و یاساسەروەری بوونی نییە، تاكو بتوانرێت بە پەرلەمان و یاسا گرفتەكان یەكلا بكرێنەوە، سەبارەت بە هەرێمی كوردستانیش ڕاستە تا دەنگ و كورسیی كورد زۆرتر بێت، زیاتر كاریگەری دەبێت لە سەر پێگەی كورد لە بەغدا، بەڵام ژمارەی كورسییەكانی كورد هەرگیز هۆكار نەبووە بۆ ئەوەی بتوانێت ڕێگر بێت لە دەركردنی یاسایەك، ئەگەر حیسابی بۆ پێكهاتەی گەورەی كورد نەكردبێت، چونكە زۆرینەی پەرلەمانتارەكان، هەر چەند جیاوازی و ناكۆكی لە نێوان خۆیان هەبووبێت، بەڵام لە بەرامبەر كورد زوو یەكیان گرتووە و پلان و پیلانیان لە دژی كوردستانیان داڕشتووە. ئەگەرچی ناكرێت بوترێت ژمارەی كورسیی پەرلەمان بۆ كورد گرنگ نییە، بەڵام لە ئێستای عێراقدا نە سەروەریی یاسا، نە ئابوورییەكی بەهێز، نە سەقامگیریی سیاسیی ئەو وڵاتە، ئەوە نییە كە پەرلەمان بتوانێت، كێشەكان و بڕیارەكانی بۆ یەكلا بكاتەوە. ئەوە دۆخە نالەبارە كۆمەڵێك فاكتی هەیە، یەكێكیان ئەوەیە كە عێراق لە ئێستادا سەربەخۆیی سیاسی نییە و خۆی مەرجەعی بڕیاری خۆی نییە، واتە هێزە نێودەوڵەتی و ئیقلیمییەكان لەگەڵیدا هاوبەشن لە دیاریكردنی هەر بڕیار و جووڵەیەكدا، كاركردن و دەوڵەتداری لە بارودۆخێكی ئاوادا ئاسان نییە، كە بەغدا ببێتە جەمسەرێك یان بەشێك لەگەڵ ئەو هێزە ناوخۆیی و ئیقلیمییانەی كە بڕیارەكان دەردەكەن. لە كەشێكی ئەوتۆی سیاسیدا ئەگەرچی كورد كاری بەرچاوی بۆ دەستەبەری شەراكەتی ڕاستەقینە كردووە و لە پێناوی بەرژەوەندیی هاوبەشدا بەردەوام پەنای بۆ وتووێژ و دانوستان بردووە، بۆیە دەبێت بۆ بەهێزكردنی پێگەی خۆی لە عێراق و كاریگەریی لەسەر ناوخۆ و ناوچەكانی دەوروبەریشی بەشێكی بەرچاو بێت لەو هاوكێشەیە، كە بە بێ بەشداریی كورد نەتوانرێت، لەسەر چارەنووسی ئەو وڵاتە بڕیارێك بدرێت، بەڵام ئەمە دەیەوێت تا كورد بچێتە ئەو پێگەیە و ئەمەش بە تەنیا بە بە كورسیی پەرلەمان ناكرێت. ئەو دابەشكارییە كە بۆ عێراق كراوە و سێ پێكهاتەی كورد و شیعە و سوننە دەگرێتەوە، لە سەر حیسابی كورسیی پەرلەمان نەكراوە، تا بە تەنیا كورسییەكانی پەرلەمان زامنی بكەین، مەترسیی گەورەش ئەوەیە كە بە دەستووریش زامن نەكراوە، تا لێی بێ خەم بین. بۆیە دەبێت بە هەوڵی زیاتر ڕێكاری دیكە پێگە و بوونی خۆمان بهێڵینەوە، بە تایبەتی لە ئێستادا ڕێككەوتنەكە لە سەر حیسابی ئەو سێ پێكهاتەیەش خەریكە تێك دەچێت، ئەوەتا سوننە بەردەوام لە لاوازبووندایە و توێندراونەتەوە، سیمای وڵات لە ئێستادا وڵاتێكی عەرەبیی مەزهەبییە كە تەنیا شێعە تێیدا باڵادەستە، كە پارە و میلیشیا و سەرچاوەی ئابووریی وڵاتیش هەر لای ئەوانە. بۆیە عێراق وردە وردە بەرەو تێكچوونی ئەو هاوكێشەیە دەڕوات، كە لەسەر ئەو سێ پێكهاتەیە داڕێژدرابوو. ئەوە جێی مەترسییە و بێگومان كوردیش ئەگەر وریا نەبێت، قوربانیی گەورە و زەرەرمەندی ئەو تێكچوونە دەبێت. بۆیە گرنگە پارێزگاری لە كورسییەكانی پەرلەمانمان بكەین، بەڵام لە دەرەوەی ئەوە كورد دەبێت خۆی بە بەشێك لەو پێكهاتە نیشتمانییە بزانێت لە عێراق و زیاتر خۆی بخاتە ناو ئەو هاوكێشەیەی كە بڕیار دەدات بۆ عێراق و خۆی بە بەشێك لە پرۆسە نیشتمانییەكە بزانێت بۆ پارێزگاری لە بوونی عێراقێكی فرەیی، چونكە مانەوەی عێراق وەك پێكهاتەی دەوڵەتێكی فرەیی، زامنی مانەوەی هەرێمی كوردستانیشە نەك تەنیا كورد لە بەغدا، بۆ ئەمەش نابێت تەنیا چاوی لە كورسیی پەرلەمان و پۆستی سەرۆك كۆماری بێت، چونكە وەك وتمان، ئەوانە ئێستا بڕیاردەری یەكەم و یەكلاكەرەوەی كێشەكان نین. كورد دیپلۆماسییەكی كارامەی پێویستە و پێگەیەكی بەهێزی دەسەڵاتی دەوێت، سەركردەی كاریزما و بە ئەجندای دەوێت، پارتێكی دەوێت سەركردایەتیی ئەمە بكات و، لە ناو ئەو هاوكێشە ئیقلیمی و نێودەڵەتییەدا هەل بدۆزێتەوە و خۆی بگونجێنێت و بەرژەوەندیی هاوبەش دروست بكات. ئەمانە و پاراستنی دەستكەوتەكان پارتێكی تۆكمەی دەوێت كە خاوەن ئەو سەركردە كاریزما و بڕیاردەر و خاوەن ئیعتیبارە بێت لای وڵاتانی زلهێز و ئیقلیمی، بێگومان ئەمەش لەم هەرێمەدا تەنیا لە پارتی دیموكراتی كوردستان دەبیندرێت كە خاوەنی ئەو سەرۆكە كاریزمایە بێت و توانای ئەو هێزە و هەوڵانەی هەبێت، وەك لە ماوەی ڕابردووشدا توانی بە هێزی دیپلۆماسی سەرنجی زۆر لە وڵاتان ڕابكێشێت و هەولێر بكاتە مەڵبەندی دیپلۆماسی و دانوستان و لێك نزیك كردنەوە، ئاواش دەتوانێت ئەو ئەزموونە بەرێتە بەغدا و ئەو كار لەسەر عەقڵییەت كردن و دیپلۆماسییە سەركەوتووە بەكار بهێنێت و، بەرژەوەندیی هاوبەش بدۆزیتەوە و، خۆی بكاتە جەمسەرێكی گرنگ لە نێوان هاوكێشەكەدا. تاكو بە مە نەك تەنیا پارێزگاری لە پێگەی كورد بكات لە عێراق، بەڵكو كورد بە ڕاستی ڕۆڵی هەبێت لە ئیدارەدانی عێراق و لە بڕیارسازیی سیاسی بۆ ئێستا و داهاتووی ئەم وڵاتە بەشدار بێت و، بە بێ كورد هیچ شتێك بۆ عێراق یەكلا نەكرێتەوە. پارتی دیموكراتی كوردستان، جگە لە هێزە دیپلۆماسییە بەرچاوەكەی، توانیویەتی ناوخۆی هەرێمیش لە ئاستێكی بەرز و بەهێزی سەقامگیری ڕابگرێت و، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش حكومەتێكی سەركەوتوو بووە لە ڕابردوو و لە ئێستاشدا لە ڕووی حوكمڕانییەوە نموونەی جوانی پێشكەش كردووە. كەواتە پارتێك كە لەسەر ئاستی حوكمڕانی، حزبی و ناوخۆیی و نێودەوڵەتی بەهێز بوو، دەتوانێت شان بداتە ژێر باری ئەو بەرپرسیاریەتییە كە خوشگوزەرانی و خزمەتگوزاری و دەستكەوتی زیاتر بۆ گەلەكەی مسۆگەر بكات.

غەسان شربل قسە لەسەر سودان و ئەو باجەی بوو كە بەهۆی ئەوەی عومەر بەشیری سەرۆكەكەی بوو بەیەكێك لەداواكراوەكانی دادگای نێودەوڵەتی، منیش ساكاری بەسەرمدا زاڵبوو و وتم: تەنها ئەوە بەس بوو بەشیر دەستلەكار بكێشێتەوە، و خۆی رادەستنەكاتەوە، چونكە دەبێت بەرژەوەندی گەلی سودان لەبەرچاو بگیرێت و پێشبخرێت، سەرۆك جەلال تاڵەبانی بەدەم پێكەنینەوە وتی: "جێگیربونت لە لەندەن بیری بردویتەتەوە كە ئێمە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستین، لێرە دەسەڵاتدار ناڕوات بەڵكو گەل بەجێیدەهێڵێت و دەڕوات". چەند قورسە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كاری رۆژنامەنوسی بكەیت، چەند ئابڕوچونیشە لە لوبنان بیت، سەرت سوڕدەمێنێت حكومەتەكان بەبێ‌ ئەوەی رقیان لەدەستور ببێتەوە كار دەكەن، بەچاوێكی سوكیش سەیری ئەو بەرپرسانە دەكەن كە ماڵی گشتی حەلاڵ ناكەن، بەخیلی بەو وڵاتانە دەبەن كە كاسانی باڵا بەرهەم دەهێنن و ئەوانیش چەند پردێك بۆ ئارامی دروستەكەن یان دەبن بە سایە بۆ وڵاتەكەیان، بڕیار و دەسەڵات بە دەست شارەزایانە لە تێكشكاندنی ولاتەكان و وێرانكردنی شارەكان، وامان لێهاتوە بڕوا بەوە ناكەین سەرۆكێك بە ئارەزوی خۆی خانەنشین ببێت، دەبێت میللەت لە بارەگاكەی دەری بكات یان گوریسێك بەملیەوە ببەستێتەوە ئینجا دەڕوات. راستیەكەش ئەوەیە ئەگەر ئەو بەیانیانە نەبوایە ئەم چیرۆكە نە دەنوسرایەوە، ئەو رۆژەی دیوارەكە هەرەسی هێنا و چارەنوسی ئەڵمانیا و ئەوروپای گۆڕی، ئەگەر ئەو كچەش نەبوایە كە لەهەردوو وانەی ماتماتیك و زمانی روسی سەركەوتنی بەدەستهێنا، ئەگەر ئەو رۆژە نەبوایە دوای كارێكی دورودرێژ لەلێكۆڵینەوەكان و لەپاش بەدەستهێنانی بڕوانامەی دكتۆرا لە زانستی فیزیادا، ئێستا ئەو تەنها كەسێكی خانەنشین دەبوو، ، زۆر ئەستەم بوو چاوەڕوانی ئەوە بكەیت پاشە رۆژێكی سیاسی لە وڵاتی ئیریش هۆنیكەر هەبێت، بێدەنگێكەی لەو جۆرەی نەبو كە بەدڵی حزبی شیوعی دەسەڵاتدار و كاربەدەستانی روسیا بێت، رەنگە باجی ئەوەی دابێت كە كچی یەكێك لە قشەكان بوو، هەرچەندە باوكی بەهۆی پەیوەندیەكانی لەگەڵ دەزگاكان رێگا خۆشكەر بوو بۆ ئەو بۆ رێكخستنی چەند گەشتێك بۆ باشوری بەرلین. رۆژی داڕمانی دیوارەكە هەلی بۆ زۆر كەس رەخساند، لەو رۆژەدا نمونە و سەربازگە دۆڕان، ئەڵمانیای باكور خۆی خستە باوەشی نیشتیمانی دایكەوە و هەلموت كۆڵی راوێژكار، ئەڵمانیای یەكگرتوی رفاند، سەرەڕای ترسەكانی فرانسۆ میتران و مارگریت ساتشر، كۆڵ ئەو كەسە دەخاتە نێو كورسیەكانی حكومەتەوە كە ناوی لێنابوو كچەكەم، رەنگە دركی بەوەش نەكردبێت كە ئەو كچە ئەو رۆژە دەستبەرداری دەبێت، كە ناوبانگی بە سندوقی رەش لەكەدار دەبێت كە حزبەكەی وەكو هاوكاری وەریدەگرت. ئەنگێلا مێركڵ بەبێ‌ ئەوەی هەست بە ئازار و دۆڕاندن بكات دەتوانێت كۆشكی راوێژكاری بەجێبهێڵێت، بەدەگمەن كەسی واهەبوو بتوانێت بەو جۆرە بڕواتە دەروە تەنها ئەو كەسانە نەبێت كە لە پلەكانیان گەورەتربون و لەنوسینگەكانیان بەرفراوانتر، قارەمانیەتێكی بێوێنەیە یەكێك بتوانێت نازناوێكی پرشنكدار و تیشكی وێنەگران و نیشانەكانی ئازایەتی بەجێبهێڵێت و بڕوا بەرەو خانەنشینی. مێركڵ كاتی رۆشتنەكەی دیاریكرد، بەبێ‌ ئەوەی دەستور فەرمانی پێبكات یان دەنگدەرەكان پێشتی لێبكەن، دەستور رێگەی پێدەدا كە بەردەوام بێت، جەماوەرەكەشی توانای ئەوەی هەبوو درێژەپێدان بەكارەكانی پێببەخشێت ، نەشی وت من هیلاك بومە، پێشی وانەبو كە دووچاری بێهیوایی بوە، پێش سێ‌ ساڵ وتی: ئەو چاوەڕێی ویلایەتی پێنجەم ناكات، بە لێدوانەكەیەوە پەیوەست بوو بەبێ‌ ئەوەی دراما تێكەڵ بەبڕیارەكەی بكات، بەشێوەیەكی سەنگین هەڵسوكەوتی كرد وەك ئەو كەسەی بڕوای تەواوی بەخۆی هەبوە كە بە جوانترین شێوە كارەكانی جێبەجێكردوە، گەلەكەی بە حیساباتەوە سەرقاڵنەكرد و لێدوانی بۆ مێژوو نەدا وەكو ئەوەی بڵێی مێژوو ناترێك بێت لە نوسینگەكەی، هەستی بە نیگەرانی نەكرد نە لە بەرهەڵستكار و نە لە كۆڕە كۆمەڵایەتیەكان، هیچ شتێكی نیە بیشارێتەوە لەهیچ شتێكیش ناترسێت، تەنانەت سیاسەتمەدارێكی بوێری ئەوە ناكات، بەدزینی ماڵی گشتی یان بە هەدەردانی تۆمەتباری بكات، یان پێی بڵێن كە كەسوكاری یان ئەندامانی حزبەكەی لە ئیدارەكەیدا دامەزراندوە، یان گرێبەستی تایبەتی لەگەڵ دەروەدا كردوە و ئاسانكاری كردبێت بۆ هەڵڕژاندنی دراو بۆ بەرژەوەندی خۆیی و نزیكەكانی. كەس بوێری ئەوەی نیە مێركڵ بە گەندەڵی تاوانبار بكات، رەنگە بتوانن بڵێن هەندێك هەنگاوی لەسەرخۆ ناوە یان زیادەڕەوی كردوە لە وەرگرتنی پەنابەران، یان لەدڵسۆزی خۆی باجی رزگاركردنی ئابوری وڵاتانی دیكەی داوە تاوەكو خەونی ئەوروپا بپارێزێت، رەنگە هەندێك هۆكار بدۆزیتەوە تاوەكو رەخنەی لێبگریت، بەڵام كەس ناتوانێت نكۆڵی لەوەبكات كە ئەڵمانیا لەماوەی 16 ساڵی رابردوودا هەستی بە ئارامیەك كردوە كە لەوەوپێش بەخۆیەوەی نەبینیوە. مێركڵ لە بارەگای راوێژكاریدا بۆ خۆیی و گەلەكەی دڵسۆزی نواندوە، ئەو خانمە هەمو جارێك بەهەمان ئەتەكێت دەردەكەوت و وشەی خەیالی و سیحری بەكار نەدەهێنا بۆ هەڵخەڵەتاندنی خەڵكی، راپۆرتەكانی دەخوێندەوە و رێزی لە ژمارەكان دەگرت، رێزی لە پەیوەستبونەكانی ناوەوە و دەرەوەی حكومەتەكەی دەگرت، هەستێكی قوڵی بەرپرسیارێتی هەبوو، سەرەراِی دەستپاكیەكی بەردەوام، بەهیچ جۆرێك لە كاروكردەوەكانی بەرلسكۆنی نزیك نەبۆیەوە و بەو شتانە تاوانبار نەكرا كە بەرلسكۆنی پێی تاوانبار كرابوو. بەهێزترین ئافرەت لە ئەڵمانیا و ئەوروپا و لەهەمو جیهان، ئەو هەمو دەركەوتنانەی لەسەر شاشە و گۆڤارەكان، رێگری نەبون لەوەی بۆ سۆپەرماركێت بڕوا، ئێوارە خوانێكی سادە بۆخۆی دروست بكات، بە گسكە كارەبایەكەی باڵەخانە سادەكەی پاكبكاتەوە، هەموو ئەو بانگەشانەی بۆی دەكران ناچاریان نەكرد بەوەی هەڵسوكەوتی خۆی نەلەدەرەوە نە لەناوەوە بگۆڕێت، ئەوەندەی بەسە لەگەڵ سەركردە ئەمریكیەكان بە روحی هاوكاریەوە مامەڵەی كردوە سەرەڕای ناكۆكیەكانیان و سیاسیەتە جیاوازەكانیان، ئەوەندەی بەسە دانوستاندنی لەگەڵ پیاوێكی زۆر سەنگیندا كردوە كە ناوی ڤلادیمیر پۆتنە هەروەها لەگەڵ سەركردەیەكی چینی ئاڵوزدا كە ناوی شی جینبینگە، نابێت ئەو سەما ئەوروپیەمانیش لەبیر بچێت كە لەگەڵ فەرەنسادا كردی، بەتایبەتی لەدوای دەستلەكاركێشانەوەی بەریتانیا لە گەشتی یەكێتی ئەوروپا. وانەكەی ئەڵمانیا چەند قورس بوو. بەڵام كێ‌ وتی: ئێمە فێردەبین؟ ئەگەر بەشیر پێش وەخت دەستی لەكاربكێشایەتەوە بارودۆخی سودان وانەدەبوو. ئەم قسەیە بۆ قەزافی و سەدام و زۆرێك لەو كەسانە گونجاون. بەڵام ئێمە وەكو خەڵكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، جەلال تاڵەبانی چاوی بەمێژوی ناوچەكەدا خشاندوەتەوە و بۆی دەركەوتوە، ئێمە لەناوچەیەكدا دەژین سەرۆكەكانی ناڕۆن، بەڵكو دەبێت میللەت بەجێیبهێڵێت و بڕوات.

شیلان رەئوف کاندیدی ئازیز: ئەگەر تۆ متمانەی ژمارەی پێویست ویاسایی دەنگدەرانی بازنەی هەڵبژاردنەکە بەدەست بهێنیت کەخۆت تێدا کاندید کردووە، ئەوا دەبیتە نوێنەری کۆی دانیشتووانی عێراق لەئەنجومەنی نوێنەراندا، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە تۆ بەرگریکاری مافەکانی هاوڵاتیان ئەبیت بەڕێوشوێن وئامڕازە یاساییە ڕێگە پێدراوەکان، واتا دەبێت تۆ لەجیاتی منی هاوڵاتی شەڕی یاسایی مافەکانم بۆ بکەیت، لەم بارەشدا تۆی نوێنەر دەبێت یەکەم جار ویەکەم هەنگاو بەمافەکانی خۆت ئاشنا بیت وشەڕی مافەکانی خۆت بکەیت، دواتر دەتوانیت هەنگاو بنێیت بۆ بەرگریکردن لەمافی منی هاوڵاتی، ئازیزم ئەگەر تۆ پێشێلکردنی مافەکانت بەسانایی وەربگریت، ئەی هاوڵاتی چۆن دڵنیایی پاراستن وپارێزگاریکردنی مافەکانی دەست بکەوێت لەتۆی نوێنەریەوە! کاندیدی ئازیز، تۆ مافی پاراستن وپارێزگاریکردنت هەیە لەژیانی تایبەتی خۆت وەکو هەر تاکێکی تری کۆمەڵگا، خۆ بڕیار نییە لەبەرئەوەی کاندیدیت دەنگدەرەکانت بێنە ژیانی خێزانیتەوە، یان میدیاکان پرسیاری ژیانی تایبەتت لێبکەن، تۆش بەوپەڕی سنگ فراوانییەوە وەڵامیان بدەیتەوە، یان وردەکاری ژیانی تایبەتت بۆ کۆی هاوڵاتیان ئاشکرا بکەیت بەلایەنگر وبەرامبەرەکانتەوە. نا هەرگیز، نە هاوڵاتی ونەدەنگدەر ونەمیدیا مافی بەزاندن وشکاندنی ئەو سنوورەیان نییە، خۆ ئەگەر گریمان هەریەک لەمانە سنوورەکەیان بەزاند، دەبێت تۆی کاندیدی ئێستا ونوێنەری داهاتوو توانای بەرگریکردنت هەبێت لەم مافە سەرەکییەی خۆت وسنوورێک دابنێیت بۆ سنوور بەزاندنەکە، ئەگەر ئەم کارەت نەکردوو وبەرگریت لەم مافەت نەکرد وبەسنگ فراوانییەوە باسی ژیانی تایبەتی خۆتت کرد، هەر لەو سات وکاتەوە دەرگاکانت کردەوە بەڕووی سەرجەم ئەو مرۆڤانەی کە حەوسەڵەی خۆ تێهەڵقورتاندنیان هەیە لەژیانی تایبەتی ئەوانی تردا بەتایبەتیش لەڕێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە.  کاندیدی ئازیز: １) ژیانی خێزانیت پەیوەندیدارە بەخۆت وخێزانەکەتەوە.  ２) ژیانی هاوژینیت پەیوەندیدارە بە خۆت وهاوژینەکەتەوە.  ３) ژیانی تایبەتی خۆت، هەر سیفەتێکت هەبێت، پەیوەندیدارە بەخودی خۆتەوە.  مافی هاوڵاتی ودەنگدەر ومیدیا ولایەنگر وبەرامبەرەکانت نییە لەبارەیانەوە بزانن، قسەی لەسەر بکەن، شەن وکەوی قسەکانت بکەن، تەنها ئەگەر خۆت دەرگای خۆتێهەڵقورتینیان بۆ نەکەیتەوە.  چۆن وبەچ شێوەیەک ژیانی تایبەتی خۆتت دروستکردووە مافی خۆتە، چۆن بیری لێئەکەیتەوە مافی خۆتە، چۆن وبەچ شێوازێک پلان بۆ داهاتووی ژیانی خێزانیت دادەنێیت مافی خۆتە.  تەنها وتەنها ئەوەی گرنگە ئەوەیە بیرکردنەوەکە هی خودی خۆت بێت لەقەناعەتی خۆتەوە سەرچاوەی گرتبێت، هیچ کەسێک بیرکردنەوەکەی بەسەردانەسەپاندبێتی، لەژێر هیچ بارودۆخێکی ناچاریدا قەناعەتێکی ڕووکەشت بۆ خۆت دروستنەکردبێت پەیوەندیدار بەبیرکردنەوە تایبەتەکەتەوە. لەکۆتایدا، ڕاستییەک هەیە بریتییە لەوەی زۆرینەی ئەو تاکانەی، نێر یان مێ، لەژیانی کارکردندا سەرکەوتوون، وە هاوتەریب لەژیانی هاوژینیشدا سەرکەوتوون، بێگومان بەپاڵپشتی وقوربانیدانی هاوژینەکەیان بووە، نێر یان مێ، بەکاتی خۆی بەئیسراحەتی خۆی بە هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی زیاتر.....، چونکە خۆ ژیانی هاوژینی تەنها لەتەنیشتەوە وەستان نییە، بەڵکو هەندێک کات لە پشتەوە وەستانە لەپێناو تەواوکردنی ڕێگا هەڵبژێردراوەکەدا. هەر بەڕاستی نابەجێیە سەرکەوتن لەژیانی کارکردندا بەگشتی ولەنوێنەرایەتیشدا بەتایبەتی لەسەر بەقوربانیکردنی ژیانی هاوژینی بێت، بەمەرجێک تەنها هەوڵدان بۆ سەرکەوتن لەژیانی کارکردندا هۆکاری بەقوربانیکردنەکە بێت نەک هۆکاری تر. هاوپێچ: کاندیدێکی پیاو بەوپەڕی شانازی ودڵخۆشییەوە باس لەهێنانی ژنی سێیەم دەکات، نەشبووە هەڵا وجێگەی باس وگرنگیپێدانی خەڵکی، بەڵام بۆ کاندیدە ژنەکە تەواو پێچەوانە بوو!!!

  ئاسۆ حاجی   بەشداری کردنی زیاتر لە سێ سەت بەربژێری سەر بە بیست گروپی چەکداری شیعە، کە زۆرینەیان لە ناو هێزەکانی حەشدی شەعبی جێیان گرتووە و بەشێکیشیان لە دەرەوەی ئەو هێزەن، ئەو پرسیارەمان لەلا دروست دەکات، ئایا بەشداریکردنی گروپە چەکداریەکان بە گوێرەی دەستووری عێڕاقی قەدەغە نیە؟  ئەدی چۆن ئەو گروپانە بەو ژمارە گەورەیە بەشدارن و نە کۆمسیۆن دەتوانێ رێگریان لێبکات و نە حکومەت دەنگی دێ و نە هیچ لایەنێک! ئەوەیان بە بۆچوونی من بۆ دوو هۆکار دەگەڕێتەوە: - ئەو هێزانە خۆیان لە سەرەوەی دەستور و یاسا دەبینەوە، چونکە بە فتوایەکی پیرۆزی هێزی باڵادەستی نەجەف دروست کراون، ئەوەش دۆخێکی تایبەت و سیفاتێکی پیرۆزیان پێدەبەخشێ وەک خۆشیان لە ناو هێنانی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی دەستواژەی پیرۆزی پێوە دەلکێنن. - سەتا نۆهەتی ئەو بەربژێرانە وەک سەربەخۆ خۆیان ناونووس کردووە، بەڵام لە ناوەکانیان کە زۆربەیان لە ناو ئەو هێزانە ناسراون، هەروەها ئەو لایەنانەی پاڵپشتیان دەکەن و هەوڵی دەنگ کۆکردنەوەیان بۆ دەدەن، بە روونی دیاری ئەو کەسانە سەر بە چ گروپێکی میلیشیاکانی حەشدی شەعبین. ئایا ئەو گروپانە لە رێگای بەربژێرەکانیانەوە چانسی بردنەوەیان هەیە، لۆجیکیترین وەڵام بۆ ئەو پرسیارە 'بەڵێ'یە، چونکە ئەو هێزانە کە ژمارەی راگەیەندراویان سەت و شێست هەزار کەسە و ژمارەی راستەقینەکەشیان بە گوێرەی هەندێک راپۆرتی میدیایی و ناوەندی توێژینەوە، دەگاتە سەرەوەی دوو سەت هەزار چەکدار، هەروەها ساڵانە لە بودجەی گشتی فیدڕالی بەشێکی گەورەیان بۆ تەرخان دەکرێ، کە بۆ ساڵی 2021 بودجەی تەرخان کراو بۆ حەشدی شەعبی زیاتر لە دوو تڕلیۆن و چوارسەت هەزار ملیاری عێڕاقیە، کە زیاترە لە بودجەی تەرخان کراو بۆ شەش وەزارەتی خزمەتگوزار و سیادی وەک وەزارەتەکانی (دەرەوە، داد، رۆشنبیری، سەرچاوە ئاویەکان، پلاندانان و گواستنەوە) هەروەها بودجەی تەرخان کراو بۆ هەموو شارە سوننەنشینەکان کە لە شەڕی داعش کاولبوون ناگاتە ئەو رێژەیە. خاڵێکی دیکە کە وەڵامەکەمان زیاتر لە راستەقینە نزیک دەکاتەوە، ئەوەیە کە میلیشیاکانی حەشدی شەعبی جگە لەو پاڵپشتیە جەماوەریەی لە ناو شیعەکان هەیانە، ئەوە هێزی باڵادەست و خاوەن بڕیاری یەکلایی کەرەوەن لە هەموو شارە سوننییەکان، هەروەها لە ناوچە کوردستانیە داگیرکراوەکانی وەک کەرکوک و شنگال و مەخمور و خانەقین و هتد. لە دەڤەرەکانی سوننەنشین هێزەکانی حەشدی شەعبی وەک هێزی براوەی شەڕ مامەڵە لەگەڵ سوننە دەکەن، لە زۆربەی شار و شارۆچکەکان بە تایبەتی دەرەوەی سەنتەری شارەکان، خەڵکیان سەرپشک کردووە لەوەی ئەگەر دەنگ بە بەربژێرەکانیان نەدرێ ئەوە لە سەر زێدی خۆیان دەریان دەکەن یان روبەڕوی سزای دیکەی سەخت تر دەبنەوە. هەبوونی ئەو سێ ئامرازە ( جەماوەر، پارە و هێز) کاریگەری زۆریان هەیە، بە تایبەتی لە کۆمەڵگەیەکی داخراو و مەزهەبی وەک عێڕاق، لەوانەش بەهێزتر ئەگەر دووبارە بوونەوەی سیناریۆی تەزویرکردن و سوتاندنی بنکە و سندوقەکانی دەنگدان لە هەڵبژاردنەکانی 2018. نزیکترین رێژە کە ژمارەیەک توێژینەوە ئاماژەیان بۆ کردووە ئەوەیە کە ژمارەی کورسیەکانی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی لە نێوان 70 بۆ 80 کورسی دەبێت، پێشبینی ئەوەش دەکرێ کە لە نێوان 80 بۆ 90 پەڕلەمانتاری دیکە کە لە سەر لیستی حیزبەکان خۆیان بەربژێر کردووە بچنە پاڵ ئەو ژمارەی و فراکسیۆنێکی هاوبەشی نێوان میلیشیا چەکدارەکان و پارتە شیعیەکان رابگەیەنن وەک ساڵی 2006 کە هاوپەیمانی یەکگرتووی شیعەیان راگەیاند. حەشدی شەعبی دوو ئاراستە: لە نێو حەشدی شەعبیدا تەنها لایەن کە خاوەنی یەک لیوایە بە 15 هەزار چەکدار ئاراستەیەکی تایبەت بەخۆی هەیە و لەگەڵ ئەوانەی دیکە نایێتەوە، رەوتی سەدرە بە سەرۆکایەتی موقتەدا سەدر، ئەو رەوتە 90 بەربژێری هەیە، چەکدارەکانی کە لە ژێر ناوی 'سەرایا سەلام' کۆبوونەوەتە، لە ناوچەی سامەرای سەر بە پارێزگای سەلاحەدین جێگیرکراون، موقتەدا سەدر لە بەغدا(مەدینەت ئەلسەدر) هەروەها شارەکانی باشوری عێڕاق هەواداری زۆری هەیە. گەورەتری رکابەری رەوتی سەدر، هاوپەیمانێتی فەتحە بە سەرۆکایەتی هادی ئەلعامڕی کە سیزدە لیوای حەشدی شەعبی لەخۆوە دەگرێت کە تێکڕای ژمارەی چەکدارانیان نیزکەی 30 هەزارە، ئەو هاوپەیمانێتیە 73 بەربژێری هەیە، هاوپەیمانێتی فەتح لە 6 لایەن پێکهاتووە، جگە لە رێکخراوی بەدر کە هادی ئەلعامڕی سەرۆکایەتی دەکات، دیارترینیان بزووتنەوەی سادقونە کە باڵی سیاسی میلیشیاکانی عەسائیبی ئەهلی حەقە بە سەرکردایەتی قەیس خزعەلی کە دوو لیوایان هەیە، ژمارەیان زیاترە لە 10 هەزار چەکدار، لە شارەکانی سەلاحەدین، بەغدا و کەرکوک بڵاوکراونەتەوە. هەروەها 'گردبوونەوەی سەند' بە سەرکردایەتی ئەحمەد ئەسەدی بەرپرسی کەتائبی جوند ئەلئیمام کە یەک لیوایان هەیە. هەروەها هاوپەیمانێتی جیهاد  وبیناش لە خۆ دەگرێ کە لەلایەن حەسەن رازی بەرپرسی 'سەرایا ئەلجیهاد' و لیوای 17 ی حەشدی شەعبی سەرکردایەتی دەکرێ. لە دەرەوەی حەشد هەر حەشد: ژمارەیەک پارت و لایەنی سیاسی نوێ لەو هەڵبژاردنە بەشدارن، بزووتنەوەی(حقوق)ی سەر بە میلیشیاکانی حیزب اللە کە حوسێن موئەنەس رابەرەیەتی دەکات و لە بەغدا خۆی بەربژێر کردووە، کە گومان دەکرێ ئەبو عەلی عەسکەری بەرپرسی ئەمنی کەتائیبی حیزب اللە بێت. بزووتنەوەی حقوق 40 بەربژێری هەیە، باڵی سەربازی حیزب اللە کە بە 'کەتائیب' ناسراوە و لیوایەی ژمارە 45 ی حەشدی شەعبی پێکدەهێنن، کە ژمارەیان 8 هەزار چەکدارە، لە ناوچەکانی جرف ئەلسەخر لە پارێزگای بابل جێگیرکراون. یەکێکی دیکە لە پارتە نوێیەکان بزووتنەوەی 'العراق الوطنية' کە لەلایەن محەمەد شاکر ئەلشەمەڕی سەرکردایەتی دەکرێ کە لەهەمان کاتدا یەکێکە لە سەرکردەکانی 'کەتائیبی ئیمام عەلی' و لیوای ژمارە 40 ی حەشدی شەعبیان هەیە، ئەو بزووتنەوەیە 24 بەربژێریان هەیە. 'رەوتی ئەلتەحەدی' کە بۆیەکەمجارە بەشداری هەڵبژاردنەکان بکات و لەلایەن ئەبو عەلی ئەلدەراجی سەرۆکایەتی دەکرێ، بە 6 بەربژێرێ بەشدارن، باڵی سەربازی ئەو بزووتنەوەیە کەتائیبی ئەبی فەزلی عەباسە کە گروپێکی چەکداری دەرەوەی حەشدی شەعبین. 'ئیئتلافی قادرون' گروپێکی دیکەی چەکداری دەرەوەی حەشدی شەعبیە، لەلایەن حەسەن ئەلحەسناوی ئەمیداری گشتی هێزەکانی ئیمام سەرۆکایەتی دەکرێ، ئەو ئیئتیلافە هەردوو رەوتی: ئەلسیقە و ئەلئەبڕار لە خۆوە دەگرێ کە 26 بەربژێریان هەیە. هەروەها حیزبی ' ثار الله الإسلامي' بە سەرۆکایەتی یوسف ئەلسناوی بە سێ بەربژێر بەشدارە کە سەرۆکەکەی یەکێکە لە بەربژێرەکان، ئەو حیزبە تۆمەتبارە بە راوەدوونان و کوشتنی چالاکوانانی شاری بەسڕە.  هەروەها پەڕلەمانتاری ئێستا فالح ئەلغەزاعی جێگری بەرپرسی کەتائینی سەید ئەلشوهەدا لە چوارچێوەی بزووتنەوەی 'قادیمون' خۆی بەربژێر کردووە، کەتائیبی سەید ئەلشوهەدا تۆمەتبارە بە تێوەگلانی لە هێرشەکانی سەر فڕۆکەخانەی هەولێر. سوننە و حەشد و هەڵبژاردن: بەشێک لە سوننەکان لە چوارچێوەی حەشدی شەعبی خۆیان کاندید کردووە، نموونەی 'المحافظون' کە بە 12 بەربژێر لە ئەنباڕ بەشدارە و لەلایەن وائیل ئەلشەمەڕی فەرماندەی (حەشد ئەلدیفاع) سەرۆکایەتی دەکرێ، هەر لە ئەنباڕ چەند کەسایەتیەکی دیکەی خاوەن 'حەشد' لەو هەڵبژاردنە بەربژێرن، عیسا ئەلسایر فەرماندەی لیوای ' درع الفلوجة'، رافیع ئەلفەهداوی بەرپرسی حەشدی ' نخوة النشامى' هەروەها پەڕلەمانتاری ئێستا نەعیم ئەلگعود کە سەرۆکایەتی حەشدی ' البو نمر' دەکات. عەبدوللا ئەلجغیفی یەکێک لە بەرپرسانی هێزەکانی ' أحرار الفرات' لە رۆژئاوای ئەنباڕ خۆی لە سەر لیستی هاوپەیمانی ' النصر'ی حەیدەر ئەلعەبادی بەربژێر کردووە. لە موسل لە سەر لیستەکەی سەرۆکی پەڕلەمانی ئیستا محەمەد عەلبوسی چەند کەسێکی خاوەن حەشد بەربژێر کراون، لەوانە: پەڕلەمانتاری ئێستا فەلاح زێدان کە بەرپرسی 'حەشدی لهێب' ە کە عەشیرەتێکی سوننەن و لە باشوری موسل نیشتەجێن، ئەحمەد جبوری پەڕلەمانتاری نەینەوا و بەرپرسی بزووتنەوەی 'حسم' کە بزووتنەوەیەکی سیاسی نوێیە، لە هەمان کاتدا جبوری سەرپەرشتیاری حەشدی 'فرسان الجبور'ە. کۆتاکان لە بەردەم حەشد و هەڵبژاردن:  حەشدی شەعبی لە رێگای ئەو فەوج و لیوایانەی لە پێکهاتەکانی دیکەی عێڕاق (نا شیعە) دروستی کردوون، هەوڵی وەدەست خستنی کورسی کۆتاکانیش دەدات، ئەو کورسیانە زیاتر لە ناوچە کوردستانیە داگیرکراوەکان(دابڕاوەکان) لە دەشتی نەینەوا لە رێگای رەیان کلدانی کە فەرماندەی لیوایەکی میلیشیاکانی حەشدی شەعبیە و پێنج بەربژێر بەشداری دەکەن، هەروەها بزووتنەوەی ئاشوری بە سەرۆکایەتی یونادم کەنە لە هەندێک شوێن لەلایەن حەشدی شەعبیەوە پاڵپشتی دەکرێن، لە شەنگال و ئەو ناوچانەی کوردانی ئێزیدی زۆرینەن، حەشدی شەعبی لە رێگای یەکەینەکانی پاراستنی شنگالی سەر بە پەکەکە کە بەشێکن لە هێزەکانی حەشدی شەعبی هەوڵدەدەن شکست بەو بەربژێرانە بێنن کە نزیکی پارتی دیموکراتی کوردستانن، لە ناو پێکهاتەی کوردانی شەبەکیش حەشدی شەعبی لە رێگای وەعد قەدۆ رکابەری بەربژیرەکانی دیکە دەکات، قەدۆ کە پێشتر بەرپرسی لیوای 30 حەشدی شەعبی بوو و بەوە تۆمەتبارە کە دەستی هەیە لە هێرشەکانی سەر فڕۆکەخانەی هەولێر.   حەشد و کورد و هەڵبژاردن: ئەزموونی کورد و هەرێمی کوردستان وەک قەوارەیەکی دەستوری لەگەڵ حەشدی شەعبی ئەزموونێکی باش و هەڤالانە نیە، بە تایبەتی لە دوای رووداوەکانی شازدەی ئۆکتۆبەر زۆرینەی کورد هەستیارتر مامەلە لەگەڵ ئەو هێزە دەکەن و وەک هێزێکی داگیرکەر تەماشای دەکەن. بەڵام ئەوە ئەگەر بۆ زۆرینەی کورد راست بێ، بۆ کەمینەیەک بەو شێوەیە نیە، بەشێک لە پەڕلەمانتارانی کورد لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێڕاق لە ساڵی 2016 دەنگیان بۆ یاسای حەشدی شەعبی دا، کە بە گوێرەی ئەو یاسایە، میلیشیاکانی شیعە چوارچێوەیەکی یاساییان پێ بەخشرا و حکومەتی عێڕاقیش دەست کراوە کرا لە تەرخان کردنی بەشێکی گەورەی بودجە بۆ پڕ چەک کردنی ئەو هێزە و پێدانی موچەیان. بەشێک لە سەرکردەکانی لایەنێکی سیاسی کوردستانی لەگەڵ حەشدی شەعبی رێکەوتن و لە 16 ئۆکتۆبەر کەرکوکیان رادەست کردن، دوای ئەو مێژووەش تەنها لە بڕیاری دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا لە عێڕاق نەبێت، ئەگەر نا لە هەموو ئەو بڕیارانەی لە بەرژەوەندی شیعە و حەشدی شەعبی بووە ژمارەیک پەڕلەمانتاری کورد هاوڕا و هاوهەڵوێستی حەشدی شەعبی بووینە. لەو هەڵبژاردنە حەشدی شەعبی چەند بەربژێرێکی کوردی هەیە لە سەر لیستە جیاوازەکانی بەڵام بە گوێرەی هەموو لیکدانەوەکان هیچیان دەنگی پێویست ناهێنن، بۆیە بە هەمان رێگای پێشووتر و لە رێگای فشاری دەوڵەتێکی ئیقلیمی لە حیزبە سیاسیەکان و کڕینی وەلائی ژمارەیەک پەڕلەمانتار کە دەردەچن بەشێک لە دەنگی کورد لە بەرژەوەندی خۆی یەکلایی دەکاتەوە. دەرئەنجامی هەڵبژاردن و ئایندەی حەشد: - ئەوا داتا و ناو و ژمارانە ئەوەمان پێ دەڵێن کە ئایندەی عێڕاق وەک دەوڵەت و لێکەوتەکانی هەڵبژاردنی داهاتووی پەڕلەمان بەدەر نابێت لە کاریگەریەکانی هێزەکانی حەشدی شەعبی، لە دەرەوەی ئیرادەی حەشدی شەعبی هیچ کابینەیەکی حکومەت پێکنایەت، مەگەر وەک زۆربەی جارەکان دیکە ئێران و ئەمریکا بگەنە شێوە لە یەک تێگەیشتنێک. - باسکردن لە هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی یان سنووردارکردنی دەبێتە ئەگەرێکی زۆر دوور لە واقیع و رەنگە دەرفەتی باسکردنی هەر نەمێنێ، بەڵکو بە پێچەوانەی ئەوە ئەگەری زۆربوونی ژمارەی چەکدارانیان زیاتر دەبێت، هەروەها بودجەی تەرخان کراو بۆیان، ئەوەش دەبێتە دەرفەتێک بۆ سەرکردەکانی حەشد کە سوپای فەرمی عێڕاق وەک پاشکۆی خۆیان مامەڵەی لەگەڵ بکەن، وەک مۆدێلی ئێرانی سوپای پاسداران و نیروی نیزامی(سوپای فەرمی). - شیعە لە رێگای حەشدی شەعبی و هێزە سیاسیەکانی کار بۆ تەواوکردنی قۆناغی چەسپاندنی سیستەمی زۆرینەی سیاسی دەکەن، هەوڵ دەدەن ئەوجارەش وەک جاری پێشوو سەرۆکایەتی پەڕلەمان و سەرۆکایەتی کۆماریش لەلای ئەوان و بە دەنگی ئەوان یەکلایی بکرێتەوە. - زیاتر بوونی فشار لە سەر هێزەکانی ئەمریکا لە رێگای پەڕلەمان و حکومەت، هەروەها بەردەوامی هێرشە سەربازیەکان، بۆ ئامانجی دەرکردنیان، چاوەڕوان دەکرێ لە دوای ئەو هەڵبژاردنە هێرش بۆ سەر سەربازگەی تورکیا لە نزیک موسڵ زیاتر بێت. - ئەو هەڵبژاردنە حەشدی شەعبی کار بۆ وەدیهێنانی ئەو ئامانجەی دەکات کە 'حەشد حکومەتە'، نەک تەنها پێهاتەیەکی سەربازی سەر بەحکومەت بێ، پێگیربێت بە فەرمانی سەرۆکی حکومەت کە فەرماندەی هێزە چەکدارەکانیشە، ئەوەش بە دانانی کەسێک دەبێت کە تەواو گوێڕایەڵی داوا و خواستەکانیان بێت.

كارزان سه‌باح هه‌ورامی هه‌وڵێكی زۆر هه‌یه‌ پارتی رابكێشرێتته‌ ناو شه‌رێكی راگه‌یاندنیه‌وه‌، قسه‌كانی دوێنێی كاك نێچیرڤان بارزانی، دوو ئاماژه‌ی روونی تێدابوو كه‌ گرنگه‌ پارتی رانه‌كێشرێته‌ ناو شه‌رێكی راگه‌یاندنه‌وه‌ كه‌ دواجار هه‌رده‌بێت حزبه‌كان له‌سه‌ر مێزێكی گفتووگۆ كۆببنه‌وه‌، پارتی له‌ 10 ساڵی رابردوو كه‌وته‌ شه‌رێكی په‌لكێشراو له‌گه‌ڵ بزووتنه‌ووه‌ی گۆڕان كه‌ دواجار له‌سه‌ر ئه‌و شه‌ره‌ گۆران جه‌ماوه‌ری خۆی پێی شه‌حن ده‌كرده‌وه‌، دۆخی كوردستانیش كه‌وته‌ قۆناغێكی ناخۆشه‌وه‌، دواتر ئه‌م شه‌ره‌ به‌شێكی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان دوای ته‌واوبوونی ئه‌ركی گۆران گرتیانه‌ ئه‌ستۆ، تا پێش 8ی ته‌مووز ئه‌و شه‌ره‌ به‌رده‌وامی هه‌بوو، ده‌رئه‌نجام هه‌ر پارتی تێیدا زه‌ره‌رمه‌ند بوو، چونكه‌ ئه‌و شه‌ره‌ هی پارتی نییه‌، دووه‌میش كادیرو سه‌ركردایه‌تی پارتی به‌و شه‌ره‌ نامۆن، ئاكامه‌كه‌شی هیچه‌. ئه‌وه‌تا گۆران و یه‌كێتی 5 ساڵ هیچ نه‌ما به‌یه‌كتری نه‌ڵێن، سه‌ر ئه‌نجام بونه‌یه‌ك لیست و ئێستاش باسی یه‌كگرتنه‌ووه‌ ده‌كه‌ن!! بۆیه‌ گرنگه‌ پارتی نه‌خزبێته‌ شه‌رێكه‌وه‌ هی خۆی نییه‌. خاڵی دواتر فه‌وزایه‌كی سیاسی له‌ كوردستان دروست بووه‌ هه‌ندێك حزب بۆ راستكردنه‌وه‌ی ئه‌و فه‌وزایه‌ ده‌یانه‌وێت پارتی بكه‌نه‌ ئامانج، گرنگه‌ پێش هه‌موو لایه‌نه‌كان پارتی ئاگاداری ئه‌وه‌بێت كه‌ له‌سه‌رجه‌م حزبه‌كانی دیكه‌ ئه‌ركی ئه‌و له‌ داهاتوو زۆر قورستر ده‌بێت، له‌به‌غداوه‌ ئومێدی زۆر هه‌یه‌ كه‌ پارتی فاكته‌ری چاره‌سه‌ری قه‌یرانی پێكهێنانی حكوومه‌ت بێت و بتونێت له‌گه‌ڵ لیسته‌كانی دیكه‌ حكوومه‌تێكی باش دروست بكه‌ن, له‌ ئاستی نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمایه‌تی سیاسه‌تی پارتی له‌ ره‌نگدانه‌وه‌ی له‌ ئیداره‌دانی حكوومه‌ت زۆر سه‌ركه‌وتوانه‌ بووه‌ و ئه‌مه‌ وای كردووه‌ پارتی حسابی تایبه‌تی بۆ بكرێت له‌ ئاستی دیپلۆماسی جگه‌ له‌وه‌ی پارتی چاوی له‌وه‌یه‌ كه‌ كوردستان ببێته‌ ناوه‌ندێكی گرنگی ئابووری و ستراتیژی ناوچه‌كه‌ ئه‌مانه‌ ئه‌ركی سه‌ره‌كی پارتین نه‌ك شه‌ره‌ ده‌نكووكی راگه‌یاندن.  به‌شێکی دیکه‌ی ئه‌وه‌ی گرنگه‌ هێزه‌ سیاسییه‌کان په‌یره‌وی بکه‌ن ئه‌وه‌یه‌ که‌ دوای هه‌ڵبژاردنه‌کان ده‌بێت ده‌رفه‌تێک هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی بتواننی پێکه‌وه‌ کاری هاوبه‌ش بکه‌ن، خۆخاڵی کردنه‌وه‌ بۆدژایه‌تی کردنی یه‌کتری دواجار متمانه‌ی سه‌رکردایه‌تی حزبه‌کان و جه‌ماوه‌ر ناهێڵێت، ئه‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان کردی له‌ رابردوو به‌رانبه‌ر به‌ پارتی و دواتر دانیشتنی له‌گه‌ڵ پارتی و پێکهێنانی حکوومه‌ت له‌گه‌ڵی وای کرد که‌ جه‌ماوه‌ری ئه‌و حزبه‌ پرسیاریان لێ بکه‌ن ئه‌رێ ئه‌و هێرشانه‌تان له‌پای چی و ئه‌و رێککه‌وتنه‌تان له‌پای چی.؟

د. شێركۆ عه‌بدوڵڵا- رۆژانه‌ تایبه‌ت له‌ (دره‌و) ده‌ینوسێت   *چاک ژیانت لێ تاڵ کردم زاڵم -دڵ بە ئەقڵ - *چاک گیرت خواردووە بە دەستمانەوە-سەرکردەکان بە میللەت- *چاکت کرد عەمەلیاتت نەکردم -لووت بە خاتوونەکەی خاوەنی- *چاکی مەکە با خراپ نەبێ -ڕاگەیاندن بە حکومەت- *چاک حەیات بردم کوڕی باش - هەنجیر بە وشکەساڵیی- *چاک بووین بە قەشمەریی عالەم هاوڕێ-وەزعی ئابوری بە وەزعی سیاسی- *چاک ئەو گەنجانەت بۆ مەشغوڵ کردوم ئافەرم -سیاسەت بە کوردماکس- *چاک لە وەبەرهێنان حاڵی نەبووی قوربان - پیشەسازی بە شوققەچی- *چاک مەوزوعی بەنداوەکەی  منیان لەبیر چووەوە-بێخمە لە دڵی خۆیدا- *چاک و خراپتان لێک جیا ناکرێنەوە-هاووڵاتی بە کاربەدەستان -

د.شێرکۆ حەمەئەمین نێچیرڤان بارزانی و ڕێواز خانم و هەندێکی تریش کە سەرۆکی باڵاترین دامەزراوەی جێبەجێکردن و پەرلەمانن لەگەڵ سەرۆکی حکومەت وجێگرەکەی و زۆری تر تای هەڵبژاردنیان بەرزبۆتەوە و ڕاستییەکان لەزمانی خۆیانەوە دەڵێن،ڕاستی ئەم دوو هێزە و سەرکردە و مەرجەعەکانیان لەم ڤیدێۆیەدایە و زیاتر نیین!!! لە واقیعدا پارتی و یەکێتی هێز و پارە و تەزویر و ئێران و تورکیا ڕایگرتون و هیچی تر،هیچ خاسیەتێکی حیزبیان تێدانەماوە و ئێستا دوو کۆمپانیای پشکدارین. هەر دولاشیان هەموو دامەزراوەکان و پەروەردە و هێزو پارە و پێگەیان و هەموو حکومەت و پۆستی سەرۆک کۆماریشیان  خستۆتە خزمەتی هەڵبژاردن و مانەوەیانەوە. بەهێزی پارتیش بەشێکی زۆری لەوەوە سەرچاوەی گرتوە لایەنەکانی تر گەورەیی پارتی و بچوکی خۆیان قبوڵکردوە ولەڕوی دەرونیشەوە خۆیان بۆ ئامادەکردوە بۆنمونەبەشێک دەڵێن لە فڵان شوێن دووەم دەبین یان ئەوەی مەسعودبارزانی تائێستا بەشداری کۆبونەوەکانی سەرۆکایەتی هەرێم بۆ کەسی یەکەمی لایەنەکان ناکات، کەچی هەموو ئەوانی تر دەچن، زۆرێک لەسەرکردەکانی کۆمەڵەو نەوەی شۆڕشگێڕانیش  ئێستا سەرقاڵی بەمەرجەعکردنی بارزانین!!!! وەک مەلا بەختیاریش لە ڕابوردودا وتی: ئەمانە تای هەڵبژاردنن و دوای هەڵبژاردن دەچینەوە سەر ڕێچکە ئەسڵییەکەی خۆمان. بەڕاستیش وایە و دوای هەڵبژاردن بەیەکڕیزی پێکەوە بۆکێکی دەسەڵات بەرەو بەغدا دەڕۆن !!!

خالید ڕەزا   سەرەتا دەبێ ئەوە بڵێم کە بەندە بەهیچ جۆرێک (تدخل - ڕۆچون) لە گێرمە و کێشەکانی نیوان هەردوو هاوسەرۆک دا ناکەم. هەروەها حەقم بەسەر ناوەڕۆکی بەیاننامەکەوە نیە. بەڵام لەسەر ئەو داش عێراقەی لکاندویەتی بە ناوی یەکێتی ی نیشتمانی ی کوردستانەوە و وەکو کەسێک کە ساڵانێکی زۆر لەتەمەنی خۆمم لەو حیزبە و لە کۆمەڵەی ڕەنجدەراندا بەڕێکردوە، زیاتر لە ٢٥ ساڵە لە دەرەوەی ئەو حیزبەم  بیرو ڕای خۆم ئەنوسم، هیوادارم ئەگەر ڕایەکی جیاوازیان هەیە وەلامم بداتەوە. لەوە دەچێ ئەو حیزبە وای لێهاتبێ، نەک هەر مێژووی خۆی نە ناسێتەوە، بەڵکە هەڵیشی بگێڕێتەوە. ئەوەش پەیوەندی بەوەوە هەیە ئەوانەی سەرۆکاری دەکەن، مێژووی حیزبەکەیان نازانن. تایبەت بۆ کەسێک کە هاوسەرۆکی یەکێتی ی نیشتمانی کوردستان بێ و، هەڵەی وا بکات، هی ڕەخنەکردن و تانە لێدانە.  ئەی بۆچی هیچ کەسێک لە حیزبەکەی بەوانەشی زۆرجار لەسەر شاشەی تیڤی و لە سمینار و نوسین و کۆڕبەندەکانیاندا، لافوگەزافی ئەوە لێ ئەدەن کە نە لە تاڵەبانی کەمتریان کردوە، نە لەویش خۆیان بە کەمتر دەزانن و تیایاندا دەلێ بەر لەو کۆمەڵە و یەکێتیی بوم، ئەو هەڵە زلەیان نەبینی؟! هاوسەرۆکی یەکێتی ی نیشتمانی کوردستان، لاهوری شیخ جەنگی لە رۆژی ٢٥ی ئەیلول ی ٢٠٢١ دا وتارێکی بە ناو نیشانی: " ڕیفراندەم و ١٦ـی ئۆکتۆبەر کێ بەرپرسیارە لەم هەموو شکستە سیاسییە؟ " لە چوارەمین ساڵیادی ڕیفراندۆم دا، بڵاو کردۆتەوە.   لەو وتارەدا  سەبارەت بە سکرتێری کۆچکردوی یەکێتی ی نیشتمانی مامجەلال تاڵەبانی دەڵێ: " بەڵام ئەو هەر لە سەرەتای درووستبوونی یەکێتییەوە، نیشتمانی بۆ مەیدانی خەبات هەڵبژارد، نەک سۆزی نەتەوەیی و هەر لەو دیدە سیاسییە کامڵ و عەقڵانییەشەوە بوو، ناوی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان-عێراقی هەڵبژارد." جا سەبارەت بەوهەڵە مێژوویە و سەبارەت بەو لێکدانەوەیە ئاوەژووکراوەی هاوسەرۆک، تۆمارکردنی ئەم خاڵانە بە پێویست دەزانم: یەکەم: لەهیچ کام لە بڵاوکراوەکانی یەکێتی ی نیشتمانی کوردستان دا، بە بەیانی دامەزراندنیشەوە کە دەستەی دامەزرێنەری یەکێتیی نیشتمانی کوردستان بە عەرەبی  لە ٢٢-٥-١٩٧٥ دا لە دیمەشق بڵاویانکردەوە، بڵاوکردنەوەی هەمان بەیاننامە لە ئەڵمانیا لە لایەن کۆچکردوو دکتۆر کەمال فوئادەوە لە رۆژی ١-٦-١٩٧٥، لەگەڵ کۆی ی بڵاوکراوەکانی یەکێتیی نیشتمانی ی کوردستان بە نامیلکەی ( الاتحاد الوطنی الکردستانی لماذا؟) کە بە عەرەبی مامجەلال خۆی نوسیوێتی و کاک ئارام کردوێتی بە کوردی. هەروەها لە هیچ بڵاوکراوە و ئەرشیفێکی یەکێتی ی پاشگری دا داش عێراق بە ناوی یەکێتیی یەوە، نادۆزیتەوە.  قەت ناوی یەکێتی نیشتمانی ی کوردستان وەک ئەوەی هاوسەرۆک لە زمانی مامجەلالەوە نوسیوێتی: "یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان-عێراقی "ی هەڵبژارد. هەرگیز یەکێتیی پاشگری (داش عیراق)ی پێوە نەبوە. ئەگەر هەیە با بڵاوی بکاتەوە. جگە لە سەردەمێک کە ناوی ڕادیۆکەی نابو "دەنگی شۆڕشی عێراق!" دواترکرا بە " دەنگی گەلی کوردستان." دووەم: لەوە خراپتر هاوسەرۆک ناوی (نیشتمانی) وەکو عیراق لێکداتەوە لەکاتیکدا یەکێتیی نیشتمانی ی کوردستان، مەبەست سەرزەمینی کوردستانە بە هەر چوار بەشەکەیەوە. نەک ئەو عێراقەی هاوسەرۆک تەفسیری بۆکردوە! سێیەم: گەلۆ لەناو ئەو حیزبەدا کەسێک نەبوو هەست بەم هەڵە گەورەیە بکات کە پەیوەندی بە گۆڕینی ناوی حیزبێکەوە هەیە کە بەهەزاران لەسەری دەژین و پێێ دەوڵەمەند بوون؟ جا بۆ زیاتر ڕونکردنەوەی ئەم باسە، من لە فەیس بوکی خۆم لە ٢ ئۆکتۆبەری سالی ٢٠١٧ بروسکە بیرەوەریەکی خۆمم لەسەر ناوی (یەکێتی ی نیشتمانی ی کوردستان ) و داوایەکی ئیرانیەکان بۆ گۆڕینی بەم جۆرە یاداشتکردوە، کە بە پێویستی دەزانم بە کەمێ دەسکاریکردنەوە کەلەگەڵ ئەم بابەتەدا بگونجێ، کە پێشتر بۆ بابەتێکی تربو، جارێکی تر لێرەدا بینوسمەوە: # ئێران و  گرێ ی ناوی یەکیتیی نیشتمانیی کوردستان و داش عێراق ! {{ لە دوای ئەنفالەکان، بارەگای سەرکردایەتی یەکێتی ی نیشتمانیی کوردستان لە قاسمەڕەش جیگیر بو، رژێمی ئیران جگە لەوەی کە بێ وەفابون لە بەرامبەر ڕێکەوتنێک کە لەگەل یەکێتیی کردبویان، گەرچی لەکاتی ئەنفالەکاندا داڵدەیان دابوین، بەڵآم وەک دەڵێن فرسەت تەڵەبیش بوون.  بێگومان هەتا لەسەر خاکی خۆمان بوین و، ناوچەی رزگارکراومان بەدەستەوە بو، لەگەڵمان دۆست و هاوپەیمان و نەرم و نیان بون.  لەدوای شەڕوەستان لە ٨ ی ٨ ی ٩٨٨ دا، چەند مانگیک دوای ئەوە ئیران لەگەڵ عیراق خەریکی جێ بەجێکردنی بەندەکانی ڕێکەوتننامەکەیان بون. لەو سەروبەندەدا کاک نەوشیروان بابەتی : " ئەگەرەکانی جەنگی کەنداوی نوسی" سەرکردایەتی یەکێتیی ترسیان هەبوو ئێران تەنگیان پێ هەڵبچنێ و ڕێگەی چونەوە بۆ عیراقیان لێبگرێ و سنورمان لێ دابخات و سەرکردایەتی و هیزەکان  بگوازێتەوە  بۆ قوڵایی ئێران و لە کوردستان دامان ببڕێ. لەم کاتەدا مامجەلال لە ئەوروپا بوو. کاک نەوشیروان وەک کەسی یەکەمی یەکێتیی لە قاسمەڕەش بوو، لەمانگی نۆڤەمبەردا ، ئیرانیەکان کۆبونەوەیەکیان لەگەڵ ڕیکخست کە چەند ئەندامێکی تریش بەشدار بون. لەو کۆبونەوەیەدا داوایان لێکردبو کە : " ناوی یەکیتی ی نیشتمانی ی کوردستان بگۆرن.! یان کوردستانەکەی لێ بکەنەوە، یان داش عێراق ێکی پێوە بنێن !! وتبویان: یەکیتی ی نیشتمانی ی کوردستان بۆ هەمو کوردستانە وئەبێ بیگۆڕن !"  کاک نەوشیروان بە شێوەیەکی دپلۆماسی پێێ وتبون: " خۆتان ئەزانن ئەوە بەدەست من نیە، پیویستی بە بەستنی کۆنگرە هەیە، ئیمە تازە خەریکی خۆ ریکخستنەوەین لەسەر ئاستی سیاسی وریکخراوەیی و سەربازی و ئەعلامی، مام جەلال سکرتێری گشتیە و لەدەرەوەیە و لیرە نیە، بۆیە قسەکردن لەسەر بابەتیکی وەها پیویستی بەکات و، بریاری هەمو یەکیتی هەیە"   لەدوای ئەم بەزمە لە ئەنجامی بەرەو پێشچونی گفتوگۆکانی نێوان هەردوو وڵات (عێراق - ئێران) دیسان تەنگیان بە یەکیتی هەڵچنی تا کار گەیشتە ئەوەی ترسی ئەوەی هەبو لەپڕ دەورمان بدەن و، بمانگوزنەوە بۆ ڕشت ومازندەران و، قوڵایی ئیران ، دەستمان لە خاک و شوینی خۆمان بەر ببێ... بۆیە یەکیتی کەوتە مشورخواردن و بەشێک لە هیزەکەی لە دەرەوەی دەسەلاتی ئیران جیگیرکرد، ئیمەش یان وەک جیهازی مەرکەزی ئاگادار کردەوە، کە دەفتەری بروسکەکان و جیهاز و کەلوپەلی پیویست لە شوێنی تایبەت هەڵبگرین... ریکەوتنی نیوان عیراق وئیران بەو جۆرە نە چوە پێش تا ئەو تەشقەلانەی بە یەکێتی یان کرد بۆیان بچێتە سەر، خۆشبەختانە هەلومەرجەکە بە بارێکی باشترو بەقازانجی یەکیتی گۆرا.}} ئەوە پەڵپ و بیانوی ئێران لەسەر گۆڕینی ناوی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان، کەچی هاوسەرۆکی یەکێتیی لە دوای ٤٦ ساڵ، زۆر بە سانایی هاتوە داش عێراقێکی لکاندوە بە ناوی حیزبەکەیەوە!  

 له‌تیف قاتیح فه‌ره‌ج  ده‌مێكه‌ له‌ خه‌م و خه‌یاڵی ئه‌وه‌دام كتێبێكی تایبه‌ت له‌ سه‌ر چه‌مچه‌ماڵ بنووسم ، نیازم بوو له‌ مه‌ودای 1950 تا 2000 بگرمه‌ به‌ر كڵیشه‌كه‌شم دانا ، به‌ڵام  نه‌په‌رژاوم ، له‌ نامیلكه‌ی هه‌موومان له‌ ئه‌نفالدا بووین، هه‌ندێك باسی ئه‌و شاره‌و جوانیه‌كانیم كردووه‌ ، هیوادارم به‌و زوانه‌ چاپی دووه‌می بكه‌مه‌وه‌ ، خۆشبه‌ختانه‌ هه‌ریه‌ك له‌ دكتۆر فه‌رهاد عه‌بدولعه‌زیز ، سه‌روه‌رئه‌حمه‌د كه‌ریم به‌گ ، خوا لێخۆشبوو سه‌ید هاشم به‌رزنجی ، هه‌روه‌ها كه‌سانی تریش كتێبیان له‌سه‌ر چه‌مچه‌ماڵ نووسیوه‌ ، خوالێخۆشبوو كه‌ریم ئاغای هه‌مه‌وندیش له‌ كتێبه‌كه‌یدا كه‌م و زۆر هه‌ڵوه‌سته‌ی له‌ سه‌ر كردووه‌،چه‌مچه‌ماڵ یه‌كێكه‌ له‌ شاره‌ قه‌شه‌نگ و دێرین و بێنازه‌كانی باشوری كوردستان . یه‌كێك له‌ جوانیه‌كانی چه‌مچه‌ماڵ میواندۆستی و داڵده‌دان و به‌ته‌نگه‌وه‌ هاتنی خه‌ڵكه‌ ، ئه‌وه‌ جگه‌ له‌ گیانی لێبورده‌یی و هاوكاری له‌ نێو دانیشتوانه‌كه‌دا ، له‌ هه‌شتاكاندا به‌شێكی زۆر له‌ جاشه‌كانیشی باش بوون ، بیرمه‌ یه‌ك دوو پۆلیسی عه‌ره‌ب له‌ شه‌هید فاخیری برامیان دابوو ، شه‌هید فاخیر ئه‌و كاته‌ ته‌مه‌نی 14 ساڵ بوو گوڵه‌به‌ڕۆژه‌ی ده‌فرۆشت له‌ گه‌ڵ پۆلیسه‌كان بووبووه‌ شه‌ڕیان كاتێ‌ هه‌ندێ‌ جاشی ناسیاو بینیبوویان سه‌ری شكاوه‌ ، چووبوونه‌ گیان پۆلیسه‌كان و مارهه‌نجنیان كردبوون ، له‌ هه‌شتاكاندا تیپێكی شانۆیی زۆر باش و هه‌مه‌كار ، كۆمه‌ڵێك رۆشنبیری گه‌نج و دڵسۆز به‌ یه‌كتر ، خه‌ڵكێكی عه‌شایه‌ری به‌ ته‌نگه‌وه‌ هاتوی یه‌ك ، هه‌روه‌ها ده‌یان پێشمه‌رگه‌و كادیرو رێكخستنی ئازای هه‌بوو ، ئه‌و كاته‌ وه‌ك ئێستا پارتی و یه‌كێتی و دژایه‌تی نه‌بوو ، ده‌یان جار من كه‌ خۆم به‌ چه‌پ ده‌زانی بێئه‌وه‌ی شاره‌زای چه‌پ بوون و فه‌لسه‌فه‌كه‌ی بم ، له‌گه‌ڵ ئه‌نوه‌ری شوكر چایچی كه‌ پارتی بوو گفتو گۆی وردو برایانه‌مان ده‌كرد هه‌ردوكیش یه‌كترمان باش ده‌ناسی و ئه‌و له‌ به‌ر باوكیشم كه‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ دڵسۆزی پارتی و ماندویه‌كی ئه‌و حزبه‌ بوو خۆشی ده‌ویستم . چه‌مچه‌ماڵ ئاكارێكی به‌رزی تیا بوو پوره‌ گوڵه‌ " گوڵه‌ سوتاو " دایكی  هه‌ردوو شه‌هید سۆران و گۆران له‌ چه‌مچه‌ماڵ جاش و باش له‌ خه‌میدا بوون، ئێمه‌ چه‌ند ساڵێك دراوسێی بووین ده‌مانزانی خه‌ڵك چه‌ند بۆی به‌ سوێن ، شاگردی  خوا لێخۆشبوووه‌ستا عه‌زیزی ساڵنسه‌ چی بووم  شیعرێكم له‌ سه‌ر خراپی جاشه‌كان نووسیبوو ، یه‌كێ‌ له‌وان كه‌ زانیتی دوو جاری پێمخوێنده‌وه‌ زۆری له‌ به‌ر دڵان بوو ، له‌م رۆژانه‌دا ئه‌و یاده‌ی گێڕایه‌وه‌ ، له‌مشاره‌دا  فه‌قێ‌ قادری هه‌مه‌وه‌ند ، شێخ ره‌زای تاڵه‌بانی ، محه‌مه‌د سابیر مه‌حمود ، محه‌مه‌د نوری تۆفیق ومامۆستا حه‌مه‌ ڕه‌شید و زۆری تر خزمه‌تی ژانره‌كانی ئه‌ده‌بیان كردوه‌و ناوی دیارو دره‌وشاوه‌ بوون ، هونه‌رمه‌ندانی زۆر هه‌مه‌كارو جوان ، شۆڕشگێڕانی وه‌ك نازمی حه‌مه‌ی سلێمان ، نامیق حه‌مه‌ شكور " پێشڕه‌و " رزگاری حاجی جه‌لال ، سه‌ید برایم ، حاجی هه‌ڵمه‌ت و ئه‌حمه‌د بچكۆل و زۆری تر له‌ سیماجوانه‌كانی  خه‌بات و به‌خودان بون . له‌ ساڵی 1988 چه‌مچه‌ماڵ ته‌نیا شوێن بوو به‌ گژ به‌ عسا چوه‌وه‌ ، ئێمه‌ له‌ چه‌مچه‌ماڵ " ئه‌حمه‌د عه‌زیز ، عه‌بدولره‌حمان سدیق ، یاسین محێدین و موحسینی برای ، من " هه‌روه‌ها سه‌دانی دیكه‌ ، له‌ شۆڕشیش هه‌روه‌سا ، یه‌كه‌مین خۆپیشاندانمان بۆ رزگار كردنی ئه‌نفالكراوان ده‌ستپێكرد و شاره‌كه‌ به‌ كۆپته‌ر بۆردومان كراو چه‌ندین كه‌س شه‌هید و بریندار بوون یه‌كێك له‌ شه‌هیده‌كان " فه‌یمه‌ فه‌تاح حه‌سه‌ن "بوو  هه‌روه‌ها سه‌ید مه‌ولود و محه‌مه‌د تایر لاله‌و خه‌ڵكانی دیكه‌ بریندار بوون ، له‌و خۆپیشاندانه‌دا به‌شێك له‌ جاشه‌كانیش به‌ گژ حكومه‌تا چوونه‌وه‌ ،مامۆستا مه‌حمودی مه‌لا عیزه‌ت له‌ باره‌ی ئه‌و خۆپیشاندانه‌وه‌ له‌ كتێبی" بازنه‌كانی ململانێ‌ و ستراتیژی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی كورد " دا ده‌ڵێت " له‌ ناو ئه‌و نه‌هامه‌تی و زوڵم و زۆرداری و جینۆسایدی سه‌رده‌می ئه‌نفاله‌دا ، گه‌لێ‌ كاری ئازایه‌نه‌ش كراوه‌،هه‌م له‌ لایه‌ن خه‌ڵكیه‌وه‌ ، هه‌م له‌ لایه‌ن هه‌ندێ‌ جاشه‌وه‌ ،كه‌ بوونه‌ هۆی رزگار كردنی ژیانی زۆر خه‌ڵك ، به‌ڵام هیچ كارێك له‌ گه‌ڵ ئه‌و دژه‌ كرداره‌ی خه‌ڵكی چه‌مچه‌ماڵ به‌راورد ناكرێت ،كاتێك كه‌ چه‌مچه‌ماڵیه‌كان ده‌یانبینی هاووڵاتیه‌كان ئاوا به‌ شاحینه‌ به‌ ناو شه‌قامه‌كاندا ده‌گوێزرێنه‌وه‌، موجازه‌فه‌یه‌كی گه‌وره‌یان به‌ ژیانی خۆیان كرد ،كه‌ له‌ هه‌ندێ‌ حاڵه‌تا تیاچوونیش ده‌گرێته‌وه‌ ،ئه‌وان به‌ سه‌رهه‌ڵدانێكی خۆرسكی بێچه‌ك هه‌ستان "  هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "له‌و سه‌رهه‌ڵدانه‌دا ته‌نانه‌ت مناڵه‌ بچوكه‌كانیش به‌ردیان نابووه‌ گیرفانیان و هه‌ڕه‌شه‌یان ده‌كرد " هه‌ڵبه‌ت قوتابخانه‌ سه‌ره‌تاییه‌كان رۆڵیان زۆر بوو ، مامۆستا مه‌حمود زیاتر له‌و باره‌یه‌وه‌ باس ده‌كات . چه‌مچه‌ماڵیه‌كان گه‌رچی توشی سه‌دان گێرمه‌و كێشه‌ بوونه‌، به‌ڵام له‌ نێو یه‌كدا خه‌ڵكی چاك و به‌ ئه‌مه‌كن و له‌ هه‌ركوێ‌ بن له‌ خه‌می یه‌كتردان ، كاری پاشقول له‌ یه‌كدان و ناشرینكردنی یه‌كتر و بێبایه‌خكردنی یه‌كتر له‌ ئاكاری چه‌مچه‌ماڵیه‌ باش و دێرینه‌كانه‌وه‌ دوره‌و  له‌ كاتی خۆیدا له‌و باره‌یه‌وه‌ قسه‌ی ترمان ده‌بێت ،هه‌ڵبه‌ت ئه‌وه‌شمان بیر نه‌چێت ئێستاش چه‌مچه‌ماڵ ده‌یان نوسه‌ر ، وه‌رگێڕ و هونه‌رمه‌ند و وه‌زرشوان و پیاوی چاكی هه‌یه‌ نمونه‌ی سیروان ره‌حیم ، به‌كر شوانی ، محه‌مه‌د كوردۆو زۆری دیكه‌ كه‌ له‌ كاتی خۆیدا باس ده‌كرێن . له‌باره‌ی چه‌مچه‌ماڵه‌وه‌ قسه‌ زۆره‌ بۆ وتن ، بۆ ئێستا ئه‌وه‌نده‌ به‌سه‌ .

عه‌داله‌ت عه‌بدوڵڵا     داوایه‌كی ره‌وا    ساڵانێكی زۆره‌ نوسه‌ران و روناكبیرانی كورد، له ناوخۆ و تاراوگه‌شه‌وه‌، داوای كۆتایی هێنان به‌ دیارده‌ی چه‌كداری ده‌كه‌ن. ئه‌م دیارده‌یه‌، ساڵ به‌ ساڵ، له‌ فۆرم و چوارچێوه‌ی جیاجیادا زه‌ق ده‌بێته‌وه‌و زیانه‌كانی ده‌رده‌كه‌ون.    راسته‌ دیارده‌كه‌، له‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كدا كه‌ گیرۆده‌ی جه‌نگه‌كانه‌، چ جه‌نگ له‌گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێ و هێزه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كانداو چ جه‌نگه‌ ناوخۆییه‌كان، به‌ ئاسانی بنبڕ ناكرێت، به‌تایبه‌تی كه‌ سته‌مكاری، وه‌ك كولتورێكی سیاسیی كاره‌ساتهێن، زۆرجار له‌گه‌ڵ خۆیدا روحی یاخیبوونی چه‌كداری و به‌رپاكردنی شۆڕش و راپه‌ڕین و ته‌قینه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری ئه‌خوڵقێنێ، ئه‌وه‌ش به‌بێ ئامرازه‌كانی توندوتیژی كه‌ زه‌قترینیان هه‌ڵگرتنی چه‌ك و دیارده‌ی چه‌كدارییه‌، نایه‌ته‌دی، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا، ئه‌و دیارده‌یه‌، بۆ هه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی سیاسی و مه‌ده‌نی كه‌ لانیكه‌می ئیراده‌ی نوێكردنه‌وه‌و به‌ مه‌ده‌نیكردنی  Civilization ژیانی گشتیی هه‌بێت، ده‌بێ دیارده‌یه‌كی كاتی و تێپه‌ڕبێت، وابه‌سته‌ی ته‌نها هه‌ندێ هه‌لومه‌رجی هه‌ڵاوێردو تایبه‌تی بێ،‌ نه‌ك دیارده‌یه‌كی به‌رقه‌رارو به‌رده‌وام. چه‌ك و مه‌ینه‌تی    كۆمه‌ڵگه‌ی سه‌قامگیر و ئارام، له‌سایه‌ی ئه‌و جۆره‌ دیاردانه‌دا،‌ نایه‌ته‌ ئاراوه‌. ئه‌زموونی ئه‌و گه‌لانه‌ی كه‌ نه‌یانتوانیوه‌ كۆنترۆڵی گروپه‌ چه‌كداره‌كان بكه‌ن و له‌هه‌مانكاتدا چه‌ك له‌ ده‌ستی ته‌نها هێزی سیستماتیكی ده‌وڵه‌تدا بهێڵنه‌وه‌و ده‌وڵه‌ت و دامه‌زراوه‌كانیش ته‌نها نیشتمانی و موڵكی گشت بن نه‌ك موڵك و ئامرازی ده‌ستی تاقم و گروپه‌ تایبه‌تییه‌كان‌، ده‌ریانخستووه‌ كه‌ مه‌ینه‌تی و ماڵوێرانییه‌كانیان به‌ ئاسانی كۆتاییان نایه‌و درێژه‌یان ده‌بێ و نه‌بڕاوه‌ن‌. ئه‌و ئه‌زموونانه‌ ده‌ریشیان خستووه‌ كه‌ وڵاته‌كانیان نه‌ وه‌ك سیسته‌م و نه‌ وه‌ك كۆمه‌ڵگه‌ش، به‌ ئاسانی نابنه‌ وڵاتێكی دیموكرات. دیموكراسی، له‌م ئاسته‌یدا، هه‌میشه پێویستی به‌وه‌یه‌ كه‌ چه‌كه‌كان بۆ پاراستنی سنوره‌كان بن و زانستیش بۆ پێگه‌یاندنی عه‌قڵه‌كان.     عه‌قڵ له‌ناو ئه‌م هاوكێشه‌یه‌دا، له‌دایكبووی زانست و مه‌عریفه‌و په‌روه‌رده‌و پرۆسه مه‌ده‌نییه‌كانی تری ‌پێگه‌یاندنی كۆمه‌ڵایه‌تییه، بۆیه‌ دوورو نزیك پێویستیی به‌ چه‌ك نییه‌ ته‌نها بۆ به‌رگری نه‌بێت له‌ نیشتمان و سنوری نێوده‌وڵه‌تیی وڵات و پاراستنی سه‌رو ماڵی هاووڵاتیان نه‌بێت. كاتێك چه‌ك، له‌م ئه‌ركه‌ پیرۆزه‌ لایدا، دیارده‌ی چه‌كداری له‌دایك ده‌بێت، واته‌ هه‌ر به‌ ته‌نها ئه‌ركی چه‌كهه‌ڵگرتن ناشێوێت، به‌ڵكو له‌ یه‌ككاتدا كۆمه‌ڵگه‌و ده‌وڵه‌تیش چه‌كدار ده‌بن و چه‌ك بۆ ململانێ و رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی تر به‌كارده‌هێنن. لێره‌وه‌، ده‌وڵه‌ت، به‌ناوی پاراستنی ئاسایشه‌وه‌ توندوتیژی و سته‌مكاریی نێوخۆیی به‌ڕێوه‌ ده‌بات و، به‌شه‌ جیاجیاكانی كۆمه‌ڵگه‌ش به‌ ناوی به‌رگركردن له‌خۆیانه‌وه‌ یاخیبوونی چه‌كداری هه‌ڵده‌بژێرن و په‌نا بۆ چه‌ك ده‌به‌ن، به‌وه‌ش له‌ هه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌دا، توندوتیژی ده‌بێته‌ سیمای زاڵی ناو مێژووی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تیی ئه‌و ئه‌زموونانه‌. ئه‌زموونه‌كانی ناوچه‌كه‌‌     له‌و بواره‌دا، هه‌ر له‌ده‌وروبه‌ری ناوچه‌كه‌ی خۆمان ئه‌زموونی ئه‌فغانستان نموونه‌ هه‌ره‌ تراژیدی و زه‌قه‌كه‌یه كه‌ تا رۆژگاری ئه‌مڕۆش خوێنی لێ ده‌چۆڕێ‌، نزیكتر له‌و، هه‌ریه‌كه‌ له‌ وڵاتانی سۆماڵ و یه‌مه‌ن_ه‌، له‌نێوان ساڵانی 1975 بۆ 1990یش، ئه‌زموونی خوێناویی لوبنانمان هه‌یه‌، له‌ویش به‌رچاوتر دۆخی دۆزه‌خییانه‌ی 10 ساڵی رابردووی سوریایه‌، له‌ په‌ناشماندا عێراق خۆیه‌تی به‌ هه‌رێمی كوردستانیشه‌وه، به‌ تایبه‌ت له‌ نه‌وه‌ده‌كانی سه‌ده‌ی رابردوو‌.    ناكرێ هیچ یه‌كێ له‌و ئه‌زموونه‌ گڕگرتووانه‌ كه‌مترین په‌ندیان لێ وه‌رنه‌گیرێ و دیارده‌ی چه‌كداری به‌رده‌وام بێت، وه‌همه‌ وڵات و هه‌رێمی ئارامت بوێ و هێشتا چه‌ندین گروپ به‌ناوی پارتی سیاسییه‌وه‌، یان كاراكته‌ری ناو پارته‌كان، یان ته‌نانه‌ت سه‌ره‌ك خیڵ و هۆزه‌كان، چه‌كداربن و توانای كۆكردنه‌وه‌ی گروپی چه‌كدارییان هه‌بێ و له‌گه‌ڵ هه‌ر ناكۆكی و گرژییه‌كدا سه‌رله‌به‌ری دانیشتوان بخه‌نه‌ دۆخێك له‌ دڵه‌ڕاوكێ و ترس و نادڵنیایی له‌ سه‌رو ماڵی خۆیان. ئه‌و پێكدادانه‌ چه‌كدارییه‌ عه‌شائیرییانه‌ی ئه‌م دواییانه‌ی چه‌ند شارو ناوچه‌یه‌كی جیاجیای هه‌رێمی كوردستان و ساڵانی پێشتریش، روونترین به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی دیارده‌ی چه‌كداری و توندوتیژی و ده‌ره‌نجامه‌ ترسناكه‌كانیان، هه‌تا رۆژگاری ئه‌مڕۆش ئاماده‌بوونیان هه‌یه‌و وه‌ك تارمایی هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی به‌رده‌وامیش له‌سه‌ر ئاسایش و ئارامی و سه‌قامگیری، ماونه‌ته‌وه‌و كۆنترۆڵ نه‌كراون‌. مۆڵه‌تدراو و بێ مۆڵه‌ت !   بڕیاری تایبه‌ت به‌ نه‌هێشتنی چه‌كی بێ مۆڵه‌ت له‌ هه‌رێمدا، بڕیارێكی دروسته‌، به‌ڵام نازانرێ تا چه‌ند جێبه‌جێ ده‌كرێت، ورده‌كاری و رێكاری و ده‌ره‌نجه‌كانی پرۆسه‌كه‌ش روون نین، له‌وه‌ پێویستتر ئه‌وه‌یه‌ كه‌ بڕیارێكی وه‌ها گشتگیربێ و سه‌رله‌به‌ری هه‌رێمه‌كه‌مان بگرێته‌وه‌، پرسیار ئه‌وه ‌بێ: ئاخۆ ئه‌ی ئه‌وانه‌ی مۆڵه‌تی چه‌كهه‌ڵگرتنیان هه‌یه، چی؟، ئایا هه‌ر هه‌موو‌ سه‌ربه‌ ده‌زگای ئه‌منی و به‌رگریی نیشتمانین؟ ئایا بیانووی مۆڵه‌ت پێدانیان بیانووی بابه‌تی و ره‌وایه‌؟ پشت به‌ یاسایه‌كی دیاریكراوی وڵات و بڕگه‌و مادده‌كانی ده‌به‌ستێت؟ یان لانیكه‌م گره‌نتی ئه‌وه‌ هه‌یه‌ كه‌ ئه‌و چه‌كه‌ مۆڵه‌تدراوانه‌ به‌ خراپی به‌كارناهێنرێن؟ له‌وه‌ش گرنگتر، ئایا هه‌ڵگرانیان به‌ باشی دیسپلین و یاساو رێساكانی چه‌كهه‌ڵگرتن، ده‌زانن؟.   بێگومان ئه‌وانه ته‌نها‌ كۆمه‌ڵێك پرسیارن بۆ فراوانكردنی ئاسۆی بیركردنه‌وه‌ له‌هه‌ر رێكارییه‌كی ده‌وڵه‌تی كه‌ جدی بێ و مه‌به‌ستی گێڕانه‌وه‌ی سیمای مه‌ده‌نی بێت بۆ كۆمه‌ڵگه‌و شاره‌كانمان، ئامانجی بێت سه‌رو ماڵی هاوڵاتیان پارێزراو بن و له‌ ترس و دڵه‌ڕاكێی شه‌ڕانگێزیی تاك و گروپه‌ چه‌كداره‌ زۆرو زه‌وه‌نده‌كاندا نه‌بن كه‌ زۆربه‌یان له‌ په‌نای حزب و به‌رپرسه‌كانیدا، یان خێڵ و عه‌شیره‌كاندا قه‌ڵه‌و و گه‌وره‌ كراون!.  باره‌گای چه‌كدار   له‌لایه‌كی تر، رێكارێكی تری پێویست كه‌ گرنگه له‌سه‌رتاسه‌ری هه‌رێمی كوردستاندا‌ بگیرێته‌به‌ر، دوورخستنه‌وه‌ی باره‌گای پارت و رێكخراوه‌ سیاسییه‌كانمانه‌‌ له‌ناو كۆڵان و گه‌ڕه‌كه‌ جیاجیاكانی شاره‌كانمان. ئه‌و باره‌گایانه‌، زۆربه‌یان پاسه‌وان و چه‌كداریان هه‌یه‌، به‌ ئه‌زموونیش ده‌ركه‌وتووه‌‌ كه‌ له‌گه‌ڵ شه‌ڕه‌ ناوخۆییه‌كانی نه‌وه‌ده‌كانی سه‌ده‌ی رابردوو تا ده‌گاته‌ به‌ریه‌ككه‌وتنه‌كان له‌گه‌ڵ خۆپیشاندانه‌كانی ئه‌م ساڵانه‌ی دوایی خه‌ڵكی ناڕازیی هه‌رێمدا، ده‌ستبه‌جێ زۆربه‌یان ده‌بنه‌ شوێن و ناوچه‌ی گرژ و نائارام بۆ دانیشتوانی مه‌ده‌نیی شاره‌كان.    له‌ 30 ساڵی رابردوودا به‌ سه‌دان هاووڵاتی له‌و ئه‌زموونه‌ كاره‌ساتبارانه‌دا، یان به‌ گولله‌ی وێڵ، یان به‌ ده‌ستڕێژی ئه‌نقه‌سدی باره‌گا حزبییه‌كان گیانیان له‌ده‌ستداوه‌. چه‌ندان خێزان به‌هۆی ترس و بێزارییان له‌و باره‌گایانه‌ خانووه‌كانیان فرۆشتووه‌ یان به‌كرێیان داوه‌. واته‌ له‌ هه‌موو دۆخێكدا هاووڵاتیانی ئێمه‌، له‌م جیهانه‌ خێراو گۆڕاوه‌دا كه سه‌ده‌ی 21ه‌و‌ سه‌رده‌می پێشكه‌وتن و جیهانی گڵۆبالیزه‌یشن و كرانه‌وه‌یه‌ به‌ رووی شارستانییه‌ته‌كاندا،‌ هێشتا به‌شمه‌ینه‌ت و قوربانیی ده‌ستی كۆمه‌ڵێك دیارده‌ی دواكه‌توو و نا مه‌ده‌نییانه‌‌ن كه‌ ئه‌ركی ده‌سه‌ڵاتداران و ده‌زگاكانی هه‌رێمه‌ رۆژێك زووتر كۆنترۆڵیان بكه‌ن.    پاشان ئه‌و باره‌گا حزییانه‌ ئه‌گه‌ر بۆ ده‌ره‌وه‌ی شاره‌كانیش دوور ناخرێنه‌وه‌، ئه‌وا پێویسته بوونیان به‌ كۆمه‌ڵێك مه‌رج و رێنومایی تونده‌وه‌ ببه‌سترێته‌وه‌، یان‌ لانیكه‌م، له‌ناو گه‌ڕه‌ك و كۆڵانه‌كان و له‌ شوێنه‌ گشتییه‌كاندا نه‌بن كه‌ زۆرجار سیمایه‌كی ناشیرینی میلیتاریزه‌كردن دروست ده‌كه‌ن، به‌تایبه‌تیش له‌ هه‌لومه‌رجی گرژی و ناكۆكی و ململانێكاندا، ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ ره‌تڵی ماشێنی چه‌كداری تایبه‌ت به‌ پاسه‌وانانی زۆرێك له‌ به‌رپرسان كه‌ هه‌ندێجار یاساكانی هاتوچۆش ره‌چاو ناكه‌ن.    له‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ گرنگتر، ئه‌وه‌یه‌ كه‌، كه‌سانی چه‌كدار، وه‌ك به‌رپرسانی هه‌رێم خۆیان جه‌ختی له‌سه‌ر ده‌كه‌نه‌وه‌، به‌ هیچ مافێك و له‌ هیچ دۆخێكدا له‌ ناكۆكییه‌ سیاسی و حزبییه‌كاندا نه‌گلێنرێن، خۆ ئه‌گه‌ر كه‌سانی چه‌كدار سه‌ربه‌ دام و ده‌زگا نیشتمانی و ده‌وڵه‌تییه‌كان بن و ئه‌ركیان پاراستنی سه‌روماڵی گشتی بێت، ئه‌وا ئه‌مه یاساشكێنییه‌و له‌ كه‌مترین تێوه‌گلاندا ناسنامه‌و سه‌رڕاستیی(مصداقیە) خۆیان له‌بارده‌به‌ن.   

د. شێركۆ عه‌بدوڵڵا- رۆژانه‌ تایبه‌ت له‌ (دره‌و) ده‌ینوسێت *ئەڵێن هەرشتێک پارەی تیا بێ  موحتەرەمە ؛ جزدان ، جانتا ، گیرفان ، حیزبایەتی ، سێکس . *ئەمساڵ ئەوانەی موعەدەلیان صەدە  لە ژمارەی تەلەبەکان زۆرترن . *دڵخۆشی لەم وڵاتەدا بوونی نی یە ، ئەڵێی بەشی جوانکارییە لەکۆلیجی پۆلیس .  *کاندید زۆر موهیمە ، بێ ئەوەی پێکەنینی بێ ئەڵێ ژیانتان باش ئەکەم . *بەپێی هاوکێشەکەی گالیلۆ درێژترین مەسافە دووریی نێوان زمان و دڵە. *ئەهلی دەوڵەتی کوردی  ئەو کاتەی میستەر بینم بیر دەخەنەوە کە هەتا ئاوڕ ئەداتەوە دەبابەیەک قەمەرەکەی پان و پلیشکردۆتەوە. *لەو بەڕێوەبەری گەشت و گوزارە ئەچم کە ئەودیوی هەرێمی نەدیوە. *دیسان مەکتەب هاتەوە بۆ ئەوەی هەر خولە ناخولەیەک بیکەن بە پشوو. *بۆچی ماڵیان هاتۆتە  سلێمانی ؟ چونکە عەرەبە. *دەسەڵات خۆی لێی نازانێ و توڕەش ئەبێ ئەڵێ  دەبنێ ئاخ .

دانا حەمەعەزیز ئیسرائیل، دەوڵەتێكی پێشكەوتووە، خاوەن ئابورییەكی پتەو و سیستەمێكی ڕوونی دیمۆكراسی یە. ستراتیجی ئەم دەوڵەتە، دابینكردنی ئاسایش‌و ئاشتی‌و خۆشگوزەرانییە بۆ جولەكەو بۆ ئیسرائیلییەكان، لەم پێناوەشدا هاوپەیمانی ستراتیجیی توركیاو چاوی لەسەر ئاشتی‌و دۆستایەتییە لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە. هیچ خاڵێكی هاوبەش لەنیوان كوردو جولەكەدا نیەو هیچ بەرژەوەندییەك كۆیان ناكاتەوە، بەپێچەوانەوە پشتیوانی كورد یان تەنانەت دۆستایەتیشی، تەواو پێچەوانەی ستراتیج‌و پرەنسیپەكانی دەوڵەتی ئیسرائیلە كە سەرەنجام پێكهاتنە   لەگەڵ دەوڵەتە داگیركەرەكانی كوردستان بە ئێرانیشەوە. بەدرێژایی 73 ساڵەی تەمەنی، دەوڵەتی ئیسرائیل جگە لە پەیوەندییەكی هەواڵگری بچوك لەگەڵ شۆڕشی ئەیلول (بە فەرمانی شای ئێران) كە بەزیانی گەورە بۆ كورد شكایەوە، هیچ پشتیوانیەكی كرداریی یان تەنانەت هیچ هاوخەمیی‌و هیچ هەنگاویكی مەعنەویشی بۆ پرسی كورد پیشان نەداوە، بەپێچەوانەوە، ئیسرائیل‌و لۆبی‌و دەزگا هەواڵگرییە باڵادەستەكەی، یان تەماشاكەرێكی بێتام یان هەڵوێستی نامرۆڤانەیان هەبووە بەرامبەر بە كوردو مەینەتیەكانی، بەتایبەتی لە گرتنی عەبدوڵا ئۆجالاندا. ئاخر ئیسرائیل هێشتا لەشەڕدایە لەگەڵ سوریا، كەچی لەو نزیكەوە بە درێژایی دە ساڵی رابردوو، ئامادەنەبووە بچوكترین هاوكاری پێشكەشی كوردی سوریا بكات كە لە هەموو لایەكەوە گەمارۆدراوە. ئێستا سەردەمی پەنجا ساڵ لەمەوبەر نیە بۆ لاوازكردنی سوپای عێراق، ئیسرائیل چەند ئەفسەرێكی هەواڵگری بنێرێت بۆ باڵەكایەتی بۆ ئەوەی نەخشەی شەڕی هەندرێنمان بۆدانێت، ئەمڕۆ ئیسرائیل كاری بە لاوازكردنی عێراق‌و هیچ كام لە دوژمنەكانی دوێنێی نەماوە، ئەوان ئێستا یەك بەیەكیان دەست لەسەر سنگ بۆ كرنوشبردن بۆ جولەكە لەسەرەدا وەستاون. وەك ئەنوەر ساداتی رەحمەتی پێشبینی كردبوو، ئەمڕۆ ئەو رۆژەیە كە هەموو وڵاتانی عەرەبی‌و ئیسلامی، شانازی بە دۆستایەتی ئیسرائیلەوە ئەكەن‌و بە ئاشكرا پەیمانی ئاشتی‌و خۆشەویستی لەگەڵدا ئەبەستن.  كورد بەگشتی، لە هاوڵاتیەكی دڵسۆزەوە تا سیاسییە چاوچنۆكەكان، بە عەقڵی جولەكەو بە سیستەمی حوكمڕانی ئیسرائیل سەرسامە. خودی بنەماڵە سوڵتانییە عەیار بیستوچوارە خێڵەكییەكان كە نەیانهێشت كورد حوكمڕانییەكی ڕوون‌و دیمۆكراسی وەك ئەوەی جولەكەی هەبێ، تائێستا كوێرانە گرەو لەسەر دۆستایەتی ئیسرائیل ئەكەن، بە لێداوان‌و كۆڕ و كۆبونەوەی بێ مەعنا زیانی زیاتر لە پرسی كورد ئەدەن، بێ ئاگا لەوەی هەر هەنگاوێك یان هەر بیرۆكەیەك بۆ  پشتیوانی كورد لەلایەن ئیسرائیلەوە، دژی ئەو ئامانجەیە كە خودی دەوڵەتی ئیسرائیلی لەپیناودا دروست بووە كە ئاشتی‌و  دۆستایەتییە لەگەڵ تورك‌و عەرەب‌و فارس!  

شوان داودی لە كۆتایی مانگی ئۆگستی رابردوو لە كردنەوەی دیداری رافیدەین لە شاری بەغدا، یەكێ لە دیبەیتە تایبەتەكان بۆ موحەمەد حەلبوسی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رێكخرابوو، ئەو كەسەی دیبەیتەكەی بەڕێوەدەبرد راگەیاندنكارێكی دیاری لوبنانی خاوەن رەگەزنامەی فەڕەنسی بوو بەناوی سامی كلیب، لە وروژاندنی پرسیارەكانیدا هەوڵی دەدا حەلبوسی دڕدۆنگ بكات، بۆیە حەلبوسی بە ئاشكرا پێی وت دەزانم كێ هێناویتی، بۆ تۆیان هێناوە، لەوەڵامی پرسیارێكدا لەسەر ئاسایی كردنەوە لەگەڵ ئیسرائیلدا حەلبوسی بە دەنگی بەرز كۆمەڵی دروشمی سەبارەت بە هەڵوێستی نەگۆڕی عێراق لە پشتوانی دۆزی فەلەستین‌و دژی ئاسایی كردنەوە وتەوە . هەمان شەو لە ماڵی پەرلەمانتارێك میوان بوین كۆمەڵێ سیاسەتمەدارو كاندیدی تازەی عەرەبی سوننەی شارەكانی رومادی‌و تكریتی لێ بوون، رەخنەیان لە وەڵامەكەی حەلبوسی هەبوو سەبارەت بە ئاسایی كردنەوە لەگەڵ ئیسرائیلدا، بەدروشمی سواو ناوزەدیان كرد، من ئەو هەڵوێستەم پێ سەیرو مایەی هەڵوستەكردن بوو لام، بۆیە كەوتمە گفتوگۆو پرسیاركردن لەگەڵیان، زۆر راشكاوانە وەڵامیان دامەوە وتیان ئەو پرسە لە شەقامی سوننە یەكلایی بۆتەوەو هەموو نوخبەی سیاسی سوننە گەیشتونەتە ئەو بڕوایەی كە تا  ئاسایی كردنەوە لەگەڵ ئیسرائیلدا نەكەین دۆخی  عێراق ئاسایی نابێتەوەو كاتی ئەوەش هاتووە ئەو پرسە بەئاشكرا بوروژێنین، وەپێیان وابوو  عەرەبی شیعەش ئەگەر سەقامگیری عێراقیان دەوێت‌و بیانەوێ دەستی ئێران لە عێراق ببڕن دەبێ بگەنە ئەو بڕوایەی ئاسایكردنەوە لەگەڵ ئیسرائیلدا بكەین . لە 22ی ئەیلول‌و لە درێژەی پرۆسەی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان لەبەردەم كۆمەڵێك لە ئەندامان‌و هەوادارانی حزبەكەی بە ئاشكرا دانی بەوەدا نا كە ئەو بەعسیانەی كە خوشك‌و دایكی ئێمەیان ئەنفال دەكرد ئێستا لە هەولێرن‌و بەشان‌و باڵی سەرۆكی حزبەكیدا هەڵدەدەن، هەرچەندە ئەو زانیارییە تازە نەبوو، پێشتر حەسەن عەلەوی باسی لەوە كردبوو كە لە هەولێر چەند جارێك لەگەڵ عزەت دوری كۆبۆتەوە، و بەرپرسانی هەواڵگری رژێمی بەعس زۆر جار ئەوەیان دووپات كردۆتەوە كە تەنانەت پێش ڕوخانی بەعسیش پەیوەندی باشیان لەگەڵ قیادەی پارتیدا هەبووە، بەڵام ئەمە یەكەم جار بوو كە بەرپرسێكی باڵای پارتی دان بەو ڕاستیەدا بنێت، بۆیە بەگشتی لە شەقامی كوردستان‌و بە تایبەت لای ئەو ڕێكخراو و كەسایەتیانەی كار لە سەر پرسی جینۆسایدكردنی گەلی كورد دەكەن كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوە . دوو رۆژ دوای ئەو بابەتە، هەینی رابردوو 24ی ئەیلول لە ئوتێل دیڤانی شاری هەولێر بە ئامادەبوونی 300 كەسایەتی عەرەبی سوننە كە لە ناوەوەی عێراق‌و دەروەی عێراقەوە هاتونەتە كوردستان كۆنگرەیەك لەژێر ناوی ئاشتی‌و گەڕانەوەی ماف وەك باس دەكرێت بە چاودێری ناوەندی ئاشتی نێودەوڵەتی ئەمریكی كە لەلایەن راوێژكارێكی بایدنەوە بەناوی جیمس سەرۆكایەتی دەكرێ گرێ دراوە بۆ پشتوانی لە ئاسایكردنەوە لەگەڵ ئیسرائیل‌و چونە پاڵی رێككەوتنی ئیبراهیمی كە ساڵی پار هەر یەك لە ئیماراتی عەرەبی‌و بەحرێن واژۆیان كردووە،  بەپێی راگەیاندنەكانی ئیسرائیل كورێكی شیمۆن پێریز ئامادەی كۆنگرەكە بووە، لەوەش خراپتر، یەكێ لە ئامادەبوانی كۆنگرەكە بەناوی سەعد العانی لای ئامادەبوانی كۆنگرەكە خۆی وەك نوێنەری (صبار المشهدانی أبو جعفر) ئەمینداری گشتی قوتری عێراقی حزبی بەعس ناساندوە . ئەم كۆنگرەیە لە ناوەندە سیاسی‌و حكومی‌و حزبیەكانی عێراق‌و كوردستان كاردانەوە زۆری لێ كەوتەوە بۆ رەتكردنەوەی . ئەو پێشەكییانەم بۆ ئەم وتارە هێنایەوە تا بۆ خوێنەری رونكەمەوە كە ئەو كۆنگرەیە لە خۆڕاو بێ پێشەكی‌و كۆرپەی ساتی گرێدانی نیەو پێم وایە زۆربەی پێكهاتە سیاسیەكانی عێراق بەگشتی لێی ئاگادارن، بۆیە زۆربەی بەیاننامەو رونكردنەوەكانی عەرەب‌و كوردو توركمان بەتایبەت سوننە مەزهەبەكان بە فشەی هەڵبژاردن دەزانم، هەروەها پێم وایە هەردوو حكومەتی بەغداو هەولێر بەرپرسیارن  چونكە مومكین نیە دەوڵەت لە پرسێكی وا هەستیاردا بێ ئاگا بێت . وەكو كوردێك زیاتر هەردوو رونكردنەوەكەی وەزارەتی ناوخۆی هەرێم‌و سەرۆكایەتی هەرێم سەرنجیان راكێشانم كە بێ ئاگایی خۆیان لەو كۆنگرەیە  پیشان دەدەن لە كاتێكدا راگەیاندنی ئیسرائیلی باس لەوە دەكات كە كۆنگرەكە لەلایەن ئاسایشی كوردیەوە پارێزگاری لێكراوە .. با ئێمە واز لە راگەیاندنی ئیسرائیلی بێنین، لە سەر رونكردنەوەكان هەڵوەستەیەك بكەین، ئەگەر سەرۆكایەتی هەرێم‌و حكومەتی هەرێم‌و دەسەڵاتی هەولێر بێ ئاگا بن لە بەستنی گۆنگرەیەكی لەو شێوەیە (خۆم پێم وانیە ئاگادار نەبن) كە ئاسایشی هەرێم‌و قەوارەكەی‌و كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان دەخاتە بەر مەترسی گەورە، ئەمە ئابڕوچونێكی گەورەیە بۆ كوردو پێویستە دەسەڵات لە هەرێم وەڵامی هەبێ، ئەگەریش بە ئاگاداری دەسەڵاتی هەرێم ئەو كۆنگرەیە گرێدراوە ئەوە كارەساتێكی گەورەیە كە لە چوارەم ساڵیادی ریفراندۆمدا گەلی كوردو هەرێمی كوردستان روبەڕووی هەڕەشەی جدی‌و گەورەتر دەكرێتەوە لەكاتێكدا خەڵكی كوردستان زۆر ماندون‌و هێشتا شۆكی لێكەوتەكانی ریفراندۆم بەری نەداون.  

د. شێركۆ عه‌بدوڵڵا- رۆژانه‌ تایبه‌ت له‌ (دره‌و) ده‌ینوسێت *هارڤارد و زانکۆی چەرموو. *فایزەر و ڤاکسینە چینییەکە. *جۆلیانا جولی و حەنان فەتلاوی. *پیتزای ئیتاڵی و کەلانەی سەرعەرەبانە. *سیمۆن دی بۆڤوار و خاتوو مروارییەکەی کۆمەڵ. *ئایفۆن دوانزە و نۆکیای سی و سێ دە. *شۆڕشی پیشەسازی  و مەنتیقە صەناعییەکە. *میترۆی پاریس و ڕێکخراوی میترۆ. *مایۆکلینیک و تەوارییەکەی سەیدسادق. *پێشمەرگەی شاخ و حیمایەی باخ. *ئیمپایەرەکەی  هەولێر و گەڕەکی مەلا داود. *عەلی وەردی و عەلی کەڵەک. *ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگا و سیناتۆری نیویۆرک. *دۆڵی سیلیکۆن و گوپی سیلیکۆن. *ژووری نووستن و ژووری بازرگانی. *فامیلی مۆڵ و دارەسووتاوکە. *هەواری بومدیان و هەواری شار. *حافزی شیرازی و حافزی مزگەوتی گەورە. *مادەی صەد و چل و مادەی هۆشبەر *شەریکەی سیمینس و سانەوی صەناعە