A- A A+

 ​  ئەبوبەکر کاروانی

پێویستی هەرێم بە قۆناغێكی ڕاگوزەری

بەناوی خوای بەخشندەی میهرەبان

بۆ 

-​پارتە سیاسیەكان

-​سەركردە‌و بڕیار بەدەستەكان

-​پەرۆشانی ئێستا‌و ئایندەی هەرێم‌و گەل‌و ئەزموونە سیاسیەكەی

بەڕێزان

لە سەروبەندی باس‌و خواسی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان‌ومشت‌ومڕی پارتەكان لەسەر كات‌و چۆنێتی ئەنجامدانی، بە ئەركی فیكری‌و سیاسی‌و ئەخلاقی خۆم دەزانم، لەبەر تیشكی ئاگاییە تیۆریەكان‌و ئەزموونە مەیدانیەكان، ئەوە ڕابگەیەنم ، كە كاتی ئەوە هاتووە هەڵوێستەیەكی جدی بكەین‌و خوێندنەوەیەكی قوڵا‌و هەمەلایەنە بۆ واقیعەكە‌و پرۆسەی هەڵبژاردن‌و بە گشتی سیاسی‌و دیموكراسی هەرێم بخەینە روو، لەپێناو دەستپێكردنی قۆناغێكی نوێ‌‌و دەربازبوون لەو بازنە داخراو ‌و نیمچە بنبەستە سیاسیەی چەندین ساڵە هەرێم لە ناویدا دێت‌و دەچێت‌و بە دەستیەوە دەناڵێنێت، بە حوكمی ئەوەی درێژەدان بە هەمان رەوت‌و شێواز‌و واقیع ، چاوەڕێ‌ی ئەوەی لێناكرێت، بەرەنجامی جیاوازمان بخاتە بەردەست.

لەپێناو كورتكردنەوە و گوشینی بیروڕاكانیشم لەم ڕوەوە، دەخوازم، لە دووتوێ‌ی ئەم خاڵانەی خوارەوەدا بیانخەمە ڕوو:

یەكەم : مەبەست لە هەڵبژاردنی دیموكراسی:

روونە هەڵبژاردن میكانیزمێكی دیموكراسیە ‌وئامانج نیە. واتە  لە خودی خۆیدا‌و بەدەر لەو وەزیفەیەی جێبەجێ‌ی دەكات‌و ئەو دەرهاویشتانەی لێی دەكەوێتەوە خوازراو‌و داواكراو نیە. بەڵكو بۆ بەدیهێنانی كۆمەڵێ‌ ئامانجە لەوانەش:

1. بە زیندوویی ڕاگرتنی ژیانی سیاسی.
2. دەستەبەركردنی بەشداریكردنی سیاسی هاوڵاتی.
3. هەڵسەنگاندنی كارنامە‌وئەدای حیزبە حوكمڕانەكان لەماوەی رابردوودا لەلایەن هاوڵاتیان ‌و داوەریكردن دەربارەیان.
4. بەكردەیی كردنی فرەیی سیاسی‌و كێبڕكێ‌ی نێوان نوخبە‌و بەرنامە سیاسیە جیاوازەكان ‌وخستەنە ڕووی زیاد لە بژاردەیەك بۆ هاوڵاتی.
5. نوێكردنەوەی سەرچاوەی رەوایەتی سیاسی.
6. چارەسەركردنی كێشەكانی حوكمڕانی‌و بەرەوپێش بردنی بار‌ودۆخی وڵات بە قازانجی گەشەكردن ‌و قانون سالاری‌و خۆشگوزەرانی.
7. قوڵكردنەوەی دیموكراسی‌و نەریتەكانی.
8. بەدیهێنانی ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات .
بۆ ئەوەی هەڵبژاردنیش ئامرازێكی دیموكراسی بێت‌و توانای بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەی هەبێت دەبێت، خولی‌و خاوێن‌و رون‌و ئازاد‌و دادپەروەر بێت، بۆ ئەوەی سندوقەكان رەنگدانەوەی راستەقینەی ئیرادەی هاوڵاتیانی دەنگدەر بن.

ئەو جۆرە هەڵبژاردنەش چەندین پێشمەرج‌و دەستەبەری دەخوازێت ، لەوانە:

1. كۆبوونەوەی سەرەداوەكانی دەسەڵات لە دەستی حكومەتدا، واتە  بوونی دەسەڵاتێكی ناوەندی  سەرو ناوچەیی‌و حیزبی.
2. بێ‌لایەنی دەسەڵاتی راپەڕاندن‌و دەرفەتی یەكسان بۆ كێبڕكێ‌ی لایەنەكان‌و ئازادی‌و نەترسانی هاوڵاتی لە پرۆسەی دەنگدان‌و دەستنەخستنە ناو پرۆسەكەوە.
3. بوونی كۆمیسیۆنێكی بێ‌لایەنی سەرپەرشتیاری بەدەسەڵات.
4. قبوڵكردنی بەرەنجامەكان‌و داڕشتنەوەی دامەزراوەكان‌و لەوانەش حكومەت بەگوێرەی ئەو بەرەنجامانە، واتە بوونی دەرفەتی ئاڵا‌و گۆڕی دەسەڵات.
 

 

دووەم : واقیعی هەرێمی كوردستان :

بۆ ئەوەی تێگەیشتنێكی هاوسەنگ‌و زانستی دەربارەی رۆڵی هەڵبژاردن لە هەرێمدا بخەمڵێنین، هەروەها ئەوە بخەینە بەر باس‌وخواس، كە ئایە لە هەرێمدا ژێرخان‌و هەل‌و مەرجی پێویستی كێبڕكێ‌ی دیموكراسی‌و مەدەنی‌و هەڵبژاردنێك هەیە توانای بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەی هەبێت لە خاڵی یەكەمدا خرانە ڕوو، دەبێت وێنایەكی گشتی دەربارەی واقیعی حیزبی‌و سیاسی‌و حوكمڕانی‌و دامەزراوەیی لەمەڕ خۆمان بخەینە ڕوو.

لە پەیوەندی بەم باسەشەوە دەتوانین هێڵە گشتیەكانی واقیعەكە بەم جۆرەی خوارەوە دیاری بكەین:

1) دابەشبوونی هەرێم بۆ دوو زۆنی حیزبی. واتە بوونی فرەدەسەڵاتی‌و نەبوونی دەسەڵاتێكی ناوەندی یەكگرتوو.
2) نایەكگرتوو بوونی هێزەكانی پێشمەرگە‌و ئاسایشی ناوخۆ‌و دەزگا هەواڵگرییەكان‌و مانەوەیان لەژێر هەژموون‌و ئاراستەی دووپارتە سیاسیەكەی هەرێم.
3) نەبوونی سەروەری یاسا‌و بێ‌لایەنی ‌و سەربەخۆیی دادگا‌و یەكسان نەبوونی كردەیی هاوڵاتی ‌و لایەنەكان لەبەردەمیدا.
4) تێكەڵبوونێكی حیزبە حوكمڕانەكان‌و حكومەت‌و بێ‌لایەننەبوونی تواناكانی حكومەت لەكاتی هەڵبژاردندا‌و نەبوونی دەرفەتی یەكسان بۆ لایەنەكان.
5) نەبوونی دەرفەتی راستەقینە بۆ ئاڵا‌وگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات. لە سۆنگەی بوونی بژاردەی بەكارهێنانی هێز‌و رەتكردنەوەی بەرەنجامەكان لەلایەن یەكێتی‌و پارتی‌و گرێدراوی گەندەڵی‌و ئیمتیازاتێكی ناڕەوای زۆر بە بوونیان لە دەسەڵات‌و ترسانیان لەوەی نەتوانن جارێكی تر بگەنەوە دەسەڵات .
6) نائومێدبوونی زۆرینەی هاوڵاتیانی دەنگدەر لە بەشداری سیاسی‌و پرۆسەی هەڵبژاردن لە سۆنگەی :
(1) باوەڕنەمانیان بە پارتە سیاسیەكان لەوەی بتوانن نوێنەرایەتی سیاسیان بكەن.
(2) شكستخواردنی هەندێ‌ ئەزموونی پاڵپشتكراوی پێشوو ، بە مەبەستی چاكسازی‌و ئاڵ‌وگۆڕ لە بار‌و دۆخەكەدا .
(3) باوەڕنەمان بەوەی بتوانرێت لەڕێ‌ی هەڵبژاردنەوە ، واقیعی حوكمڕانی چاكسازی یاخود ئاڵا‌وگۆڕی تێدا بكرێت‌و بە بنبەستگەیشتنی دۆخە سیاسیەكە لەگەڵا بوونی گەندەڵی و ناعەدالەتیەكی زۆر.
7) لاواز بوونی هەستی نیشتمانی، وەك پێشمەرجێك بۆ نیشاندانی پەرۆشی بۆ دۆخەكە‌و خەمڵاندنی هەست‌و ئامانجی هاوبەش‌و بیركردنەوە لە كۆكردنەوەی تواناكان‌و ئاراستەكردنیان بە ئاقاری بەدیهێنانی ئامانجەكان .
سێهەم : هەڵبژاردن ‌و بەرەنجامەكان لە رابردووی هەرێمدا :

هەرێم هەر لە (1992)ەوە ناوبەناو كۆمەڵێ‌ هەڵبژاردنی بەخۆوە بینیوە. ناڵێین هیچ سوودێكیان نەبووە ، چونكە دیموكراسی بە كامڵی لەدایك نابێت، وەك پرۆسەش دەكرێت بە تێپەڕینی رۆژگار‌و كەڵەكە بوونی ئەزموونەكان‌و خۆڕاهێنان هەڵەكان كەمتر ببنەوە ‌وشانسی سەركەوتنی زۆرتر بێت. بەڵام لە سۆنگەی نەبوونی دەسەڵات‌و هەرێمێكی یەكگرتوو، بوونی ملیشیای چەكدار، بوغز‌و كینەی مێژوویی‌و ناكۆكی سیاسی تەقلیدی، لاوازی دامەزراوە نیشتمانیەكان‌و كەلتووری دیموكراسی نوخبەی حوكمڕان‌و گرێدراوی ئیمتیازێكی زۆر‌و زەوەندەی ناڕەوا بە بوونی لە دەسەڵاتدا ‌و گەندەڵی لە ژیانی حیزبیدا‌و زۆر هۆكاری تر، هەڵبژاردن لەڕابردووی هەرێمدا ، لە هەندێ‌ ڕوویەوە بە پێچەوانەی خۆیەوە كاری كردووە‌و دەرهاویشتەی خراپی لێكەوتۆتەوە. بە جۆرێك دووبارە بوونەوەی هەڵبژاردنەكان بەم شێوەیەی ئێستا‌و لەم هەل‌و مەرج‌و فەزایەدا ، هێندەی تر خەڵك نائومێد دەكات ، دەرگا بەڕووی ئایندەیەكی باشتردا ناكاتەوە ‌و متمانە بۆ هاوڵاتی بە پرۆسەی سیاسی ناگێڕێتەوە.

بە چاوپێخشاندنێكی خێرا‌و گشتی دەتوانین بڵێین دۆخی هەرێم لە یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانەوە  لە ساڵی (1992) كە سەرەتایەكی یەكجار گەشبین بوو، نەبووە هۆی بەدیهێنانی دابڕانێكی فیكری‌و سیاسی لەگەڵا رابردوویەكی سیخناخ بە ناكۆكی‌و یەكتر رەتكردنەوە‌و شەڕی ناوخۆ‌و كینە‌و ژێرپێنانی بەهاكانی ناسیونالیزمی كوردی. یەكەم هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە كوردستاندا، لە سۆنگەی ئەنجامدانی لە ژینگەیەكی نادیموكراسی‌و نەبوونی نوخبەیەكی دیموكراسخوازی ڕاستەقینەدا، چەندین بەرەنجامی نەخوازراوی لێكەوتەوە، لەوانەش:

(1)​قوڵكردنەوەی بێمتمانەیی نێوان یەكێتی ‌و پارتی.

(2)​دابەشكردنی دەسەڵات لە سەرێڕا تا خواری خوارەوە، لەسەر بناغەی پەنجا بە پەنجا ! كە یەكسان بوو بە واتا نەهێشتنەوە بۆ حكومەت وەك دەزگایەكی كارگێڕی‌و بیروكراتی گشتی سەرو حیزبی.

(3)​شێواندنی پرۆسەی گەشەكردنی سروشتیی سیاسی‌و گواستنەوە لە قۆناغی شۆڕشگێڕی‌و بەرەیەكی حیزبیەوە بۆ قۆناغی رەوایەتی دیموكراسی‌و حوكمڕانی دامەزراوە نیشتمانیە هەڵبژێردراوەكان.

(4)​گابەرد خستنە بەردەم پرۆسەی گەل‌و نیشتمان‌و دەوڵەت سازی لە هەرێمی كوردستاندا.

(5)​شێواندنی وێنای كورد‌و ناسیونالیزمەكەی كە توانای چوونە نێو قۆناغی مەدەنیبوونی سیاسی‌و بیناكردنی حوكمڕانیەكی هاوچەرخیان نیە.

(6)​قوڵكردنەوەی كێشەی دەسەڵات.

(7)​لاوازكردنی زیاتری ناسیونالیزمی كوردی‌و شێواندنی ناوەرۆكەكەی‌و لەدەستدانی ئەو هەستكردن بە بوژاندنەوە‌و سەرپێكەوتنەوەی ، راپەڕین بۆی دروست كردبوو.

سەرەنجام بۆ چارەسەری كێشەی دەسەڵات لە نێوان یەكێتی ‌و پارتی دا، پەنا برایەوە بەر هێز‌و شێوازە كۆنە نادیموكراسیەكەی بەڕێوەبردنی ململانێ‌ی سیاسی ، بەرەنجامی شەڕەكەش، بە هەموو پێوەرەكان كارەساتبار بوو، وێڕای بەكوشتدانی ناڕەوای  هەزاران رۆڵەی خێر لەخۆ نەدیوی ئەم وڵاتە، هەرێم بە فەرمی كەرت بوو، ڕووە خراپ‌و دواكەوتووەكەی خێڵا ‌وگیانی ناوچەگەری وەك پێداویستیەكی درێژەدان بە شەڕەكە زیندووكرایەوە ! میرەكانی شەڕ دەركەوتن‌و بێ‌ هیچ چاودێرییەك توانا ماددیەكانیان بە ئارەزووی خۆیان  بەكارهێنا‌و بەوەش گەندەڵی بوو بە خەسڵەتێكی جیاكەرەوەی حوكمڕانی نوخبەی كوردی تازە بەسەرداكەوتوو!

لە دوای رزگاركردنی عێراق‌و بە دەستور بوونی هەرێم‌و سەرهەڵدانی شۆڕشەكانی ناوچەكە‌و ئۆپۆزیسیۆنی كوردستانی، سەرلەنوێ‌ ئومێد بە بەشداری سیاسی لە دڵا‌و دەروونی سەدان هەزار هاوڵاتیدا بوژایەوە. بە ئومێدی ئەوەی لەم رێگەیەوە، وڵات بە دامەزراوەیبكرێت‌و حوكمڕانی بینابكرێتەوە ‌و سنورێ‌ بۆ گەندەڵی ‌و خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات‌و بە حیزبیكردنی دامەزراوە گشتیەكان دابنرێت. بەڵام لە سۆنگەی هەرێمێكی پارچەپارچە‌و چەك‌و ئابوری حیزبی‌و هەڵەكانی ئۆپۆزیسیۆن، ئەو دەرفەتەش بۆ بە ئاشتی بیناكردنەوەی دامەزراوەكان ‌و چاكسازی ‌و گەل‌و نیشتمان سازی لەدەستدرا.

بۆیە ئێستا لە قۆناغی نائومێدی‌و بێمتمانەیی زۆرینەی جەماوەر‌و هاوڵاتیانی دەنگدەر بە هەڵبژاردندا دەژین. نائومێدییەكەش تەنها دوو پارتە دەسەڵاتدارەكەی نەگرتۆتەوە ، بەڵكو كۆی پرۆسە سیاسیەكە‌و حیزبە سیاسیەكانی تریشی گرتۆتەوە. هاوڵاتیان لە سۆنگەی هەوڵەكانی پێشوو بۆ گۆڕانكاریی لە ڕێ‌ی هەڵبژاردن‌و بێ‌ ئاكامبوونیان ، نەمانی میسداقیەتی هەندێ‌ سەركردە‌و پرۆژە لایان لەو چوارچێوەدا، ساختەكردنی هەڵبژاردنەكان‌و كاڵبوونەوەی هیواكان نەبینینی هیچ هێزێكی گەورە‌و مێژوویی كاریگەری دەرەوەی پارتی‌و یەكێتی ، وەك بەرەنجامی كۆكردنەوەی كۆی وزە  ئۆپۆزیسیۆن‌و ناڕازییەكە لە چوارچێوەی بەرنامەیەكی نیشتمانی خاوەن موژدەدەدا، پشتیان لە  بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكان كردووە. بە جۆرێك بە گوێرەی دووامین راپرسی لەسەر ئاستی عێراق‌و كوردستان بەشداری هاوڵاتیان لە هەڵبژاردنی داهاتووی هەرێم لە سایەی هەل‌و مەرجی ئێستادا لە (20% ) تێپەڕ ناكات.

لە دۆخێكی لەم جۆرەشدا ، هەڵبژاردن دەبێتە ئامانج‌و بەرهەمهێنانەوەی رابردوو درێژەدان بە دۆخی ئێستا. ئەوەش نەك چارەسەر نیە بەڵكو كێشەكان ئاڵۆزتر دەكات. هەر بۆیە دۆخەكە پێویستی بە بیركردنەوەی ستراتیژی‌و تێڕامانی قوڵا ‌و چارەسەری بنەڕەتیتر هەیە، لەپێناو گێڕانەوەی (اعتبار) بۆ هەڵبژاردن‌و سنوردانان بۆ نائومێدییەكانی هاوڵاتیان، كە ئەوەش گرێبەستێكی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی نوێ‌‌و دەستكاریكردنی هەل‌و مەرجەكە‌و دەستبەرداربوون لە هەندێ‌ بەرژەوەندیی كەسی‌و گروپیی  دەخوازێت. 

ئامانجی ئێمەش لەم نوسینە پرۆژە ئامێزەدا، سەرنج ڕاكێشانە بۆ ئەم واقیع ‌و پێویستیە ‌و وازهێنانە لە هەندێ‌ رێكار‌و شێواز ‌و گرەوكردن، كە ڕابردوو، بە زیاد لە شێوەیەك شكستیانخستوونەتە ڕوو.

پێویستی هەرێم بە قۆناغی ڕاگوزەری:

لە بەرەنجامی كۆی ئەوەی لە خاڵەكانی پێشوودا خستمانە ڕوو. وا دەبینم هەرێم پێویستی بە پێنانە ناو قۆناغێكی راگوزەریە، بەڵام بە تایبەتمەندییەكانی خۆیەوە . 

بە حوكمی ئەوەی (قۆناغی راگوزەری) لە بنەڕەتدا، دەكەوێتە قۆناغی دوای سیستمە دیكتاتۆرە نادیموكراتەكانەوە. پێنانە ناو ئەم قۆناغەش لەبەر رووناكی ئەزموونە جیهانیەكاندا دەكرێت بەچەند شێواز بێتە دی، لەوانەش:

(1)​هۆشیاری باڵی ریفۆرمخوازی ناو دەسەڵات بە باجی درێژەكێشانی دۆخەكە‌و دەستپێشخەریكردن بۆ كرانەوە‌و رێكەوتن لەگەڵا ئۆپۆزیسیۆن‌و دەستپێكردنی قۆناغەكە.

(2)​فشاری ئۆپۆزسیۆن لەڕێ‌ی خۆپیشاندان‌و مانگرتن‌و یاخی بوونی مەدەنیەوە تا ئاستی ناچاركردنی سیستم بۆ ملدان بۆ كرانەوە‌و دەستپێكردنی قۆناغێكی نوێ‌.

(3)​دەستێوەردانی سەربازیی دەرەكی، ئەویش لە دۆخی خۆبەدەستەوەنەدانی سیستم‌و سنورداریی توانای ئۆپۆزیسیۆن لە بەدیهێنانی ئەركی گۆڕانكاری بنەڕەتی‌و كلۆربوونی رەوایی نێو دەوڵەتی سیستمە سەركوتكەرەكە.

(4)​رێكەوتنی سیستم‌و ئۆپۆزیسیۆن لەسەر بەرنامەیەكی راگوزەری‌و زەمینەسازكردن بۆ چوونە ناو قۆناغەكە.

كە باسی تایبەتمەندێتی هەرێمیشمان وروژاند هەر لە خۆڕا نیە ، چونكە پاساوی لۆژیكی‌و مەیدانی و دامەزراوەیی خۆی هەیە، لەوانەش:

(1)​بوونی قۆناغێكی راگوزەری لەبارچووی شێواو لەدوای دامەزراندنی قەوارەی هەرێمی كوردستانەوە.

(2)​نەبوونی دەوڵەت‌و دەسەڵاتێكی ناوەندی بەهێز‌و یەكگرتوو، بوونی فرەدەسەڵاتی لە هەرێمدا.

(3)​ناكۆكی نادیموكراتیانەی ناو خودی نوخبەی حوكمڕان لە سۆنگەی ئەوەی لە پێشەوە باسمانكرد، واتە نەبوونی دەسەڵاتێكی یەكگرتوو ناوەندی بەهێز بوونی فرە دەسەڵاتی.

(4)​بوونی پەراوێزێك لە دیموكراسی‌و فرەییی سیاسی‌و ئەزموونێكی دیموكراسی سنورداری تێكەڵا بە هەندێ‌ رواڵەتی تاكڕەوی ‌و ئۆلیگارشی.

(5)​نەبوونی ئۆپۆزیسیۆنێكی یەكگرتووی دیدڕۆشنی بەهێز‌و نائومێدی لەو هەوڵانەی پێشووتر لە هەرێمدا دران‌و شكستیان خوارد.

(6)​چارەسەرنەبوونی كێشەی نەتەوەیی كورد لەعێراق‌و بوونی دەستێوەردانی هەرێمی‌و نێودەوڵەتی.

بەبڕوای ئێمە ئەم خاڵانەی پێشەوە بەشێ‌ لەو تایبەتمەندییانەی هەرێمن ، كە دەبێت لە هەر بیركردنەوەیەكی سیاسی چارەدۆزدا ، رەچاو بكرێن. چونكە هەوڵی قۆناغ سوتاندن سەركەوتوو نابێت‌و رابردووش ئەووانەی پێوتین.

دۆخی هەرێم كە دۆخی (نادەوڵەتە)، بە هەردوو واتای نەبوونی دەوڵەت‌و دەسەڵاتێكی ناوەندی یەكگرتوو . وایكردووە، ئەگەر بێت‌و بە شێوەیەكی بابەتی‌و زانستی لێكنەدرێتەوە ‌و لەسەر ریشە‌و رەهەندی كێشەكان‌و جۆری چارەسەرەكان نەوەستین، دەرچوون لێی ئاسان نابێت، هەڵبەت ئەوەش بە تەنها بەس نیە‌و لەپاڵا ئەوەدا پێویستی بە هەست بە لێپرسراوێتی ‌و ئیرادەی سیاسی‌و پەرۆشی نیشتمانی‌و ئەخلاقی‌و قوربانیدان‌و لەخۆ بوردوویی هەیە.

بەش بەحاڵی خۆم پێم وایە لەسایەی دۆخی دابەشبووی هەرێم دا، نانیشتمانی بوونی هێزەكان، نەبوونی دەسەڵاتێكی ناوەندی‌و لاوازی حكومەت‌و دامەزراوە نیشتمانیەكانی تر، واتە بەو جۆرەی ئێستا، رێگە بە هیچ چاكسازییەكی سیاسی‌و ئابوری‌و خۆبیناكردنەوەیەكی راستەقینە ‌و گۆڕانكاریەكی پێویست نادات.

بەردەوام بوون لەسەر درێژەدان بەم دۆخە ، هەڵبژاردن لەچوارچێوەی رێسا‌و جەبرەكانیدا، كە رێگە‌و دەرەتان بە ئاڵا‌و گۆڕٍی ئاشتیانەی دەسەڵات نادات، لەجیاتی دەرگاكردنەوە بەڕووی پێنانە ناو قۆناغێكی نوێ‌‌و كەڵەكە كردنی ئەزموونەكان‌و بەهێزكردنی دەزگاكان‌و كەمكردنەوەی هەڵە‌و كەم‌وكوڕییەكان، نائومێدی زۆرتر بەدوای خۆیدا دەهێنێ‌، سیستم دووچاری بەكلسبوونێكی زیاتر دەكات ‌و زەمەنی بنبەستە سیاسیەكەی ئێستا درێژتر دەكاتەوە.

هاوڵاتی زیاتر لە رێكارە دیموكراسیەكان بۆ بەدیهێنانی ئاڵا‌وگۆڕ‌و هەست بەڕۆڵی خۆی لە داڕشتنی بڕیاری سیاسیدا نائومێدتر دەكات. مەترسی پەنابردنە بەر توندوتیژی لە هەندێ‌ سەرە پێچ‌و دۆخی قەیرانی قوڵدا دەكاتە مۆتەكەی ئەگەرێكی نەخەوتوو.

هەرێم هاوشێوەی ساڵانی رابردوو، وەك مەڵبەندێكی ئێكسپایەركردنی پرۆژە‌و دروشم‌و كەسێتیە سیاسیەكان‌و حیزب‌و هێزەكان دەهێڵێتەوە.

هەموو ئەوەش یەكسانە بە خولانەوە لە بازنەیەكی داخراوی بێئاسۆدا .

لەبەر ئەوەی ئەو رێسا‌و چوارچێوە‌و دامەزراوە سازان لەسەركراوە بەهێزانە بوونیان نیە، كە ژێرخانی هەر ئەزموونێكی دیموكراسی‌و پێویستی كێبڕكێ‌ی مەدەنی هێزەكان لەسەر دەسەڵات‌و چۆنیەتی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە، پێكدەهێنن!

یاری‌و كێبڕكێ‌ پێویستی بە گۆڕەپانێكی دیاریكراو‌و پێناسەكراو‌و رێسای بەڕێوەبردنی كێبڕكێ‌ هەیە. گۆڕەپانێكی لەو جۆرە لە كوردستاندا، لەگەڵا چەندین كێشەی ، بونیادیدا دەستەویەخەیە.

بە كورتی هەرێم پێویستی بە(گرێبەستێك)ی كۆمەڵایەتی‌و سیاسی نوێ‌‌و دووبارە دامەزراندنەوەی سیستم‌و بە دەستوریكردنی ژیانی سیاسی هەیە.

دەنا هەوڵەكان لەسەر ئاستە نیشتمانیەكەدا جێگەی خۆیان ناگرن‌و تەمەنی سیستمەكەی ئێستا ، كە توانای هەڵگرتنی ئەركەكانی نیە درێژتر دەبێتەوە.

لێرەوە بەبڕوای ئێمە ئەوەی لەبەر رۆشنای ئەم دۆخە پێویستمانە، بیركردنەوەیەكی نائاسایی  رێچكە‌و فۆرم‌و تەقلید شكێنە‌و بوێری دانپیانان بە كێشەكان‌و ملدان بە پێداویستیەكانی پێنانە ناو قۆناغێكی راگوزەریی رێكەوتن لەسەر كراوی راستەقینەیە.

بۆ ئەوەی هەڵبژاردن تەنها نەچێتە خزمەت نوخبەی دەسەڵاتدارانی حیزبیی هەرێم‌و دەستەبەركردنی رەوایەتیەكی رووكەش ، بەتایبەتیش لەبەرچاوی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا، بەڵكو ببێتە فشارێكی راستەقینە لەسەریان بۆ خۆ نوێكردنەوە‌و ئومێد بەخشینەوە بە زۆرینەی نائومێدی دەنگدەران، كە دەنگ‌و بەشداریەكەیان واتای خۆی هەیە‌و لەسەر دۆخەكە كاریگەرە‌و بەشداریەكی راستەقینەی لە ئاراستەكردنی كۆمەڵگەدا دەبێت.

بۆ ئەمەش پێشنیار دەكەم :

(1)​ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان‌و دەستكردن بە گفتوگۆیەكی نیشتمانی..

(2)​رێكەوتن لەسەر نەخشەڕێگایەك بۆ چوونە نێو قۆناغی راگوزەری‌و ماوە‌و ئەرك‌و سیماكانی بكرێت.

لەوانەش:

-​پەسەندكردنی رەشنووسی دەستور ‌و راپرسی لەسەركردنی.

-​كۆتایی هێنان بە دابەشبوونی هەرێم‌و زۆنی زەرد‌و سەوز، نادامەزراوەیی هێزە چەكدارەكان‌و دەزگا هەواڵگرییەكان.

-​چۆنێتی مامەڵەكردنێكی هاوبەش ‌و سازان لەسەركراو لەگەڵا پرسە نیشتمانیەكان‌و بەغدا‌و دەرودراوسێ‌ لە ئەگەرە جۆراوجۆرەكاندا.

-​پێكهێنانی لیستێكی هاوبەشی سەرجەم هێزەكان بە بەرنامەیەكی هاوبەش. لە چوارچێوەی لیستێكی نیمچەكراوەدا ، لە پێناو ئاراستە‌و سنورداركردنی  ململانێكان بە قازانجی بە ئەنجامگەیاندنی ئەركەكانی قۆناغەكە.

ئەگەر هێزێكیش ئامادە نەبوو ببێت بە بەشێكی ئۆرگانی نەخشەڕێگاكە، پابەندی خۆی بە پرۆژە‌و ئەركەكانی قۆناغی راگوزەری رایگەیەنێت‌و چاودێری‌و رەخنەی بەو ئاقارەدا ببێت. 

-​پێكهێنانی حكومەتێكی نیشتمانی هاوبەش لە سەرجەم هێزەكان بەگوێرەی قەوارەی خۆی لە چوارچێوەی بە ئەنجام گەیاندنی ئەركەكانی قۆناغی راگوزەری.

بەم جۆرە لەگەڵا راستگۆیی هێزەكان، ئێمە دەتوانین لە ماوەی (4) ساڵدا، لانی كەم هەرێم بخەینە سەر رێچكەی گەشەكردنی سروشتی خۆی، خەڵك بە داهاتووی خۆیان ئومێدەوارتر بكەینەوە. واتە  بۆ لانی كەمی كاری نیشتمانی هاوبەش‌و لێپرسراوێتی سیاسی‌و دەرچوون لە بازنە تەسكە حیزبی‌و ناوچەیی‌و گروپی‌و تاكە كەسییەكان بگێڕینەوە.

لەجیاتی درێژەدان بە دۆخی ئێستا، كە ماندوكەر‌و نائومێدكەر‌و ئایندە ناڕۆشنە . بەرژەوەندییە حیزبیی‌و تاكە كەسیەكانیش بەڕوونی كەوتونەتە پێش بەرژەوەندیە نیشتمانی‌و گشتییەكانەوە، بێنێنە ناو قۆناغێكی نوێ‌‌و دامەزراوەكان بەهێز بكەین.

هەڵبەت لەم پێناوەدا ئەگەر شانسی قسە لەسەركردنی هەبوو دەكرێت بە كۆنفرانسێكی زانستی‌و دوایی كۆنگرەیەكی نیشتمانی‌و وەزیفەداركردنێكی نوێ‌ی  پەرلەمان دەستپێبكات.

خۆ ئەگەر ئەم بژاردە سەری نەگرت ‌و دووهێزە حوكمڕانەكە ڕەتیان كردەوە. پێمان وایە ئەركی هەموو ئەو هێز‌و كەسێتی‌و رێكخراو‌و ناوەندانەیە خۆیان بە ئۆپۆزیسیۆن لەقەڵەم دەدەن ، بەم جۆرەی ئێستا‌و لە پێناو دەسكەوتی گروپیی سنوردار بەشداری پرۆسەی سیاسی‌و لەوانەش هەڵبژاردن نەكەن، بەڵكو بە دەوری پرۆژەی نیشتمانی قۆناغی راگوزەریدا كۆببنەوە ‌و لە سەر ئەو بناغەش بەشداری هەڵبژاردن بكەن‌و دوالتر گفتوگۆ لەگەڵا دووپارتە حوكمڕانەكە بكەن. بۆ ئەوەی لانی كەم بەشێ‌ لە هاوڵاتیانی ناڕازی بكەونە سەر ئەو باوەڕەی واز لە دورەپەرێزی‌و ئۆپۆزیسۆنی بێدەنگ بهێنن‌و بەشداری هەڵبژاردنەكان بكەن‌و ئەركی خۆیان بەرامبەر خۆیان‌و گەل‌و نیشتمانەكەیان جێبەجێ‌ بكەن.ئۆپۆزیسیۆنیش چی دی بەم پەرش‌و بڵاویە نەمێنێتەوە، وزە‌و تواناكانی بخاتە خزمەت دووبارە بیناكردنەوەی سیستم‌و كۆتایی هێنان بە دۆخی ئێستا، كە درێژەكێشانی لە زیانی ئایندەی ئۆپۆزیسیۆن بوون‌و بەدیهێنانی ئامانجەكانیەتی.

تێبینی :

ئەم نوسینە پرۆژە ئامێزە لە حاڵەتی سەرنەگرتنیدا ، واتای بانگەشە ناگەیەنێت بۆ بایكۆتكردنی هەڵبژاردنەكان.