سامانی وەستا بەکر لەم وتارەیا مەبەستمە تاکی کورد هۆشیارتر درک بە ترسناکی و مەغزای قوڵی ستراتیژی سیاسەتی تۆتالیتاری بۆ قڕکردنی کورد لەلایەن تورکەوە بکا و بەیەکگرتووی بەرەنگاری ببێتەوە، هەروەک چۆن مەبەستمە خوێنەر باشتر لە میتودە تێبگا کە تورک بەرامبەر کورد بەکاری ئەهێنێ بەمەبەستی فەوتان و قڕکردنی گەلی کورد.   میلەتێکی تۆتالیتار:  لاپەڕەکانی مێژوو پڕن لە ناوی مرۆڤی تینوو بە خوێن ڕشتن، پڕن لە ناوی دیکتاتۆر و کەسانی خۆپەرست، پڕن لە بوونی ڕژێمی تۆتالیتار و چەوسێنەر، پڕن لە بوونی حوکم و دەسەڵاتی نەتەوەپەرست و داپڵۆسێنەر، بەڵام زۆر بە دەگمەن تا ئاستی نەبوون ئەتوانی گەلێکی تۆتالیتارخواز و دڵ پڕ لەقین و داخ لەدڵی هاوشێوەی تورک بدۆزیتەوە بەرامبەر بە کورد.  بەڵێ هەڵبەتە کاتێ ئەڵێم تورک مەبەستم لە نەتەوەی تورکە لەناو سنوری ئەو زەریە داگیرکراوەی کە بەزۆری زۆرداری ئێستا بە تورکیا ناسێنراوە.  سەیرە میلەتێک بەکۆ ڕق و بوغزی بەرامبەر نەتەوەیەکی تر لەدڵابێت، بەدەگمەن تا ئاستی نەبوون کەسێکی بەنەتەوە تورک بڕوای بەبوونی نەتەوە و گەلێکی تر هەبێت وەک ئەوەی تورک بەرامبەر کورد هەیەتی.  لەسەروبەندی داگیکاریەکەی عەفرینا لەگەڵ خانمێکی هاوکاری تورکا کەوتمە گفتوگۆ کە هەمیشە خۆی بە مرۆڤ دۆستێکی بێ وینە ئەناسێنێ، کاتێ بەندە باسم لە مێژووی بوونی کورد و خاوەندرێتی خاکی کوردستان ئەکرد بە عەفرینیشەوە هەروەکچۆن باسم لە زوڵم و داگیرکاری تورک و میلیشیاکان ئەکرد، وەڵامی ئەو خانمە تورکە زۆر ڕاستگۆیانە بوو، ئەو ووتی "ئەبێ من تورک نەبم ئەگینا هیچ تورکێ توانای گوێگرتن و باسی کوردستانی نیە".  دەوڵەتێکی تۆتالیتار:  کەرتی پەروەردە یەکێکە لەگرنگترین کەرتەکانی بوونیاتنان، ئەکرێ لەڕێی پەروەردەوە میلەتێکی میانڕەو ئاشتیخواز وەک وڵاتانی ئەسکەندەنافیا دروست بکرێ، وە بە پێچەوانەشەوە ئەکرێ هەر لەڕێی کەرتی پەروەردەوە میلەتێکی دڵ پڕ لەقین، تینوو بەخوێن، خۆبەزلزان، تۆڵەسێن، بێ بەزەیی دروست بکرێ هاوشێوەی تورک بەرامبەر کورد لەسەر ئەوە زەویە داگیرکراوەی کە بە وڵاتی تورکیا ناسێنراوە.  بە درێژاییی مێژوو، مرۆڤ خەباتی كردووە بۆ تێپەڕاندنی ئەفسانەی "حەتمییەتی غەیب یان نادیار"، بۆ ڕزگاربوون لە سەرکوتکردنی ئەو هێزانەی كە بە ناوی قەدەر و فەرمانی خواوەندەکانەوە خەڵكیان كوشتووە و سزای ترسناكیان سەپاندوون. پەروەردەی تۆتالیتاریزمیش بە هەمان میكانیزم كار ئەكا، بەڵام بەپێی لۆژیكێكی پێچەوانەوە كە حەتمییەتی نادیار یان غەیب ئەگۆڕێ بە حەتمییەتی زانستی.  واتە هەروەك چۆن تێرۆریستە باوەڕهێنەرەکان بە غەیب، بە ویژدانی ئارامەوە قوربانییەكانیان لەناو ئەبەن و باوەڕ بە خۆیان ئەهێنن گەر قوربانییەكان گوناهبار بن، دەبێ بكوژرێن و گەر بێ گوناهیشبن قەدەری ئیلاهی ئەوەی خواستووە كە بكوژرێن، تۆتالیتاریزمیش بە هەمان لۆژیك، بەڵام بە لنگەوقوچی پاساو بەدڕندەیی ئەبەخشێ.  ناکرێ بەئاسانی تۆتالیتاریزم بناسین و لە چەند هێڵێکی گشتییا سیما سەرەکییەکانی بزاوت و ڕژێمی خاوەن دەسەڵاتی تۆتالیتار پێناسە بکرێ.  ناشکرێ ئەو ڕژێمە وەک دامەزراوەیەکی سادە نیشان بەین کە بەپێی تاقە ئایدۆلۆجیایەک و لە پێناو جێبەجێکردنی ئامانجێکی ستراتیژیی دوورخایەنا ڕەوایی "بوون و مانەوە" بەخۆی ببەخشێ.  ناكرێ ڕژێمی تۆتالیتار بەسادەیی پێناسە بكرێ و هەروا بخرێتە ناو ئەو پۆلێنكردنە باوەی بیری ڕامیارییەوە كە ڕژێمەكان دابەش ئەكا بەسەر "سته‌مكار، ئۆتۆكرات، دیكتاتۆری، دیموكراتی و په‌رلەمانی....هتد"، چونكە ڕژێمی تۆتالیتار ڕژێمێكی ئاڵۆز و فرە ڕەهەندە، پشت ئەستوورە بە بەرهەمەكانی زانستی مۆدێرن، هونەری بیرۆكراتییەتی كارگێڕی، بەگەڕخستنی هۆیه‌كانی ڕاگەیاندن، ورووژاندنی سۆزی میللی، ئاراستەكردنی ئامرازەكانی بانگەشەی ئایدیۆلۆژی و بەئەفسانەكردنی كێشە سیاسییەكان....هتد، هەروەك چۆن بەووردی كار لەسەر پاوانكردنی بواری ئابووری و پەروەردیی و ڕۆحییەتی مێژوویی و لۆژیكی زانستی و فەلسەفییش ئەكا.  بەندە بەمەبەست ئەو پێناسەو دەستەواژانەی لای سەرەوەم خستۆتە بەردیدی خوێنەر تا ڕوونتر لە ئامانجی تورک تێبگا و باشتر درک بەوەبکات کە ئەوان چۆن کارئەکەن تا کورد قڕبکەن و چۆنیش پاساو بۆ خوێنڕێژی و تاوانەکانیان ئەهێنەوە لەناو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیا. واتە کاتێ بەتاوانی کورد بوون ئەکوژێ و هەوڵی قڕکردن ئەیا بەڵام لە کۆمەڵگەی نێودەڵەتیا وەک ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر باسی لیوەئەکا و ئەیناسێنێ، بەکوردیەکەی بەبێ تاوان ئەتکوژێ و بەتاوانبار تۆمارتئەکا و ئەتناسێنێ.    مێژووی سیاسی و تۆتالیتاریزم:  مێژووی سیاسی، چەندین جۆر سیسته‌می داپڵۆسێنەری بەخۆوە بینیوە، بەڵام هیچیان لە سیسته‌می تۆتالیتاری نەچوون. چونكە هەرچەندە ڕژێمە دیكتاتۆر و "ئیستبداد" سەرکوتکەرەكان توندوتیژیی زۆر ترسناكیان لە پێناو مانەوە و پاراستنی ئاسایشی دەسەڵاتدارانا پەیڕەو كردووە، بەڵام ڕژێمی تۆتالیتار توندوتیژی پەێڕەو ئەكات نەك وەكوو ئامراز، بەڵكوو وەكوو ئامانج و ستراتیژیی دوورخایەنیش، بەم پێیەش توندوتیژی ئەكاتە یاسایەك و حەتمییەتی زانستی و مێژووییی پێ ئەبەخشێ.   واتە تەنیا پەنا نابا بۆ توندوتیژیی فیزیكی، بەڵكوو پەنا ئەبا بۆ پاساوی ڕەمزی و عەقڵییەتی زانستگەری و حەتمییەتی مێژووییش، تا هەموو ڕەوانێکی بەرەنگاری لەو كەسانە داماڵێ كە ئەچنە خانەی نەیارانەوە، تا بە ویژدانێكی ئاسوودەوە سزایان با و تەنیا وەك دوژمنی خۆی نیشانیان نەیا، بەڵكوو وەك دوژمنی مێژوو و زانستیش وێنایان بكا و وەك خەڵكانێكی بێهودە لێیان بڕوانێ، كە بەگژ ڕاستییەکی مێژوویی و زانستی ڕەهایا ئەچنەوە هەروەک ئەوەی تورک بەرامبەر کورد ئەیکا، لەمێژووی دروستکردنی ئەو زەویە داگیرکراوەی کە بە تورکیا ناسێنراوە بەردەوام کار لەسەر ئەوە کراوە کە شتێک بوونی نییە بەناوی کوردەوە بەڵکو ئەوە کۆمەڵە خەڵکێکی یاخین بەگژ ڕاستیەکی مێژووییا ئەچنەوە کە مەبەستی تورکەکان لەوەیا ئەوەیە کە "کوردیش هەر تورکن، تورکی شاخاوین بەڵام دان بە تورک بوونی خۆیانا نانێن" کە ئەمە هەموو سنورەکانی داگیرکاری تێپەڕانوەو کار لەسەر سڕینەوە و فەوت کردنی گەلێکی ڕەسەن ئەکا لەسەر زێد و خاکی خۆی.    کاری ڕژێمی تۆتالیتار:  ڕژێمی تۆتالیتار كاتێ یەنە سەر حوكم، هەمیشە پەیمانی سەقامگیركردنی دۆخی وڵات بە جەماوەرەكەی ئەیا، بەڵام هەرگیز ئەو پەیمانەی خۆی جێبەجێ ناكا و وڵات لە دۆخێكی ناجێگیر و نائاساییی بەردەوامدا ئەهێڵیتەوە، واتە هەرگیز ڕێگە نایا هەستكردن بە ئارامی و كۆتاییهاتنی باری نائاسایی لە ناخی خەڵكییا بچەسپێ.   لەو پێناوەیا ڕژێم پێوستی بە جه‌نگی بەردەوام و دوژمنی بەردەوام و سازدانی سیناریۆی بەردەوام هەیە سەبارەت بەوەی كە وڵات و شۆڕش لە بەردەم مەترسییان.  ئەوەی ئەردۆگان و تورکەکان ئەیکەن کت و مت ئەمەیە، ئەوان بەبیانووی بوونی پارتی کرێکارانی کوردستانەوە هەمیشە بەردەوامی بە قڕکردن و کورد کوژی ئەیەن، هەمیشە کورد بە دێوەزمە و دوژمنی قەستەسەری تورک ئەناسێنن.    هزری تۆتالیتاریزم:  داروین ئەڵێ مانەوە تەنها بۆ بوونەوەرە بەهێزەکانە، ماركسیش گەشەكردنی ڕژێمی سیاسی و ئابووریی ئاشکرا كرد وەك یاسایەكی مێژووییی حەتمی كە قابیلی بەرەنگاربوونەوە نییە، بگرە هەر بەرەنگارییەكی ئەو یاسا مێژوویییە بەر زەبری خودی مێژوو ئەكەوێ و چارەنووسیشی هیچ نییە جگە له‌ لەناوچوون و دۆڕان.  لە سەردەمی یەكێتیی سۆڤیه‌تا بۆلشەفیكەكان، بەتایبەتی ستالینییەكان، وەرگێڕانێکی زۆر ترسناكیان بۆ ئەو دیدەی ماركس كرد، كاتێ ڕەوایەتیی زانستی و ئایدیۆلۆژی و ئەخلاقییان ئەبەخشییە تاوانەكانیان بۆ قەتڵ وعامی سەدان هەزار كەس، بەو پاساوەی ئەوانە كەسانێكن بەحەتمی ئەبێ لەناو بچن، چونكە بەگوێرەی حەتمییەتی مێژوویی و زانستی، ئەوانە چینی ڕوو لە مەرگن.  بە هەمان شێوە نازییەكان لە تیۆریی ڕەگەزپەرستیا سوودیان لە هەمان تێزی داروین وەرگرت، بەتایبەتی لەو خاڵەیا كە ئەڵێ  "مانەوە تەنیا بۆ بوونەوەرە بایۆلۆژییە بەهێزەكانە" بەڵام لای ئەوان مانەوە تەنیا بۆ ڕەگەزە ئەڵمانە باڵاكان بوو، كە ئەبێ ڕەگەزەكانی تر، یان ملكەچیان بن یان بەحەتمی و بێ دوودڵی قڕ بكرین و لەناو بچن.  ئەمە بیرو هزری تاکی تورکیشە بەرامبەر کورد، لای ئەوان کورد بوونەوەرێکی بێ هێز و بێ کەڵکە بۆیە ئەبێ بۆ مانەوە و بەهێزی تورک کورد لەناوبچێ و نەمێنێ.  نازییەکان بەئاشکرا کاریان بۆ فەوتان و وقڕکردنی جولەکە ئەکرد، تورکیاش هەمان کار بەرامبەر کورد دووبارە ئەکاتەوە، بەڵام سیستمی سیاسی و جیهانبینی وخێرای بڵاوبوونەوەی هەر هەواڵێک لە ئێستایا وای کردووە کە تورکەکان بەئاشکرا بانگی قڕکردنی کورد ڕانەگەیەنن ئەگەرچی بەکردار و سیاسەت هەر هەمان کاریشئەکەن.     کوردی بی ئاگا:  ناکرێ چیتر لەوە زیاتر کورد چاوپۆشی لە دوژمنایەتی و سیاسەت و ستراتیژیەتی قوڵی قڕکردنی کورد لالایەن تورکیاوە بپۆشێ، گربنگە تاکی کورد هۆشیارتربێ، ناکرێ ئەو ڕۆژانە بە تۆپ و فڕۆکەو ئاگر و کیمیای هەوڵی قڕکردنی کوردبات بەڵام تاکی کورد بۆ گەشتکردن و بەسەربردنی پشووەکانی بچێتە ئەو وڵاتە، یان خوردنی سەر سفرەکەی تورکیبێ.  کاتێ باسی بایکۆتی کاڵای تورکی ئەکرێ وەک چەکێک بەرامبەر ئەو داگیرکاری وکوشتن و بڕینەی تورک بەرامبەر کورد ئەیکا، زۆرجار گوێت لێئەبێ کەسێک ئەڵێ بەتەنیا بەمن هیچ ناکرێ کە ئەمەش بێ هێزی و لاوازی و نەبوونی متمانە نەبوونی تاکی کورد بەرامبەر بەخۆی پیشانئەیا.  نەبوونی متمانە بەخۆبوون زۆر لە داگیرکاری و کوشتن و تۆپ و فرۆکەی دوژمن ترسناکترە، چونکوم تەنها بە متمانە بۆخۆبوون مرۆڤ ئەتوانێ ڕووبەڕووبوونەوە بکات وبەرەنگاری دوژمن بێتەوە، ئەکرێ چەند کەسێک بەتمانەیەکی تەواوە بەرەنگاری هێزێکی گەورەتر لەخۆی بێتەوە و سەرکەوتووشبێ، پێچەوانەکەشی ڕاستە، بۆیە گرنگە لەناو خێزان و فێرگە و شوێنە گشتیەکانا کار لەسەر گەڕنەوەی متمانە بەخۆبوون بکرێ و وابکرێ کە هیچ کەسێک خۆی پێ کەم نەبێ و بۆ نمونە نەڵێ بایکۆتی کاڵای تورکی تەنها بەمن ناکرێ و سودی نیە بەڵکو ئەبێ خۆی وەک ئەو دڵۆپە ئاوە ببینێ کە دەریایەک دروست ئەکات. 

د.حیكمەت نامیق  ئەوەی كە دەگوزەرێ نا ئومێدیەكی لەڕادەبەدەری  كۆمەڵگاو گرووپ و تاك و مرۆڤە   جگە لە چینێكی باڵادەستی خۆشگوزەران كە كەلێنێكی ئێجگار  گەورەی دروستكردوە لەنێو چین و توێژەكانی كۆمەڵدا بەشێوەیەك مرۆڤی توشی نا ئومێدیەك كردوە خەریكە تەواو پەنگ دەخواتەوە بە ئاراستەیەكی نادیار هەنگاو دەنێ كێشە ئەوەیە كەس نیە، یان ئەگەر هەشبێ  ناتوانێ و نایەوێ  جلەوی ئەو نا ئومێدیە بكات  بەو مانایەی كە دایمركێنێتەوە یان لایەنی كەم بەشێكی ئەوخەمەقووڵەیان لەكۆڵ بكاتەوە كە دەمێكە ماندووە بەدەست ئەو گەندەڵی و پیسخۆریەی كە بەڕۆكی گرتوون  ئەوسەركردەیەی كە هەڵدەكەوێ لەنێو كۆمەڵگادا  كێشە نیە پڕۆژەو ئاراستەی ئیشكردنەكانی  بەناو چاكسازی بێت یان دژە گەندەڵی بێت یان هەرناوێكی تر گرنگ ئەوەیە كوردێكی پاك و خۆنەویست  بێت، هەروەها كێشە نیە لەبەرەی دەسەڵات بێت یان بەرهەڵستكار یان ئەوەتا سەربەخۆ و بێلایەن بێت، كاتێك میللەتێك تەژی دەبێت  بە قەیران بەپێی ئەزموونی مێژوویی جیهانی كۆمەڵگاكان ئیدی كەسێك وەك سەركردەیەكی بوێر و خۆنەویست قووت دەبێتەوە ئەو خەمە دەكاتە كۆڵی خۆی بەهێزەوە دێت و ئەو میللەتە لە  قەیران دەرباز دەكات لایەنی كەم لە قەیرانی ئابوری و سیاسی و كایەكانی دیكە.  هەروەها كێشە نیە ئەو كەسە ئەهلی زانست بێت یان نا گرنگ ئەوەیە لەخەمی كۆمەڵگاكەی خۆیەتی و نایەوێ بكەوێت هەست بە بەرپرسیاریەتی دەكات  مێژوو ڕاست دەكاتەوە بە ئاراستەی چاككردنی دۆخەكە لەبەرژەوەندی خەڵكی ماندوو بە دەست  نادادی وگەندەڵیەوە .  ڕۆژانە ڕێژەی  ئەو نیگەرانی و قەلەقیە كۆمەڵایەتیە زیاتر هەستی پێدەكرێی و لەهەڵكشاندایە. ئەو نیگەرانیەی كە كۆی میللەتی كورد ئاواتە خوازە كەسێك هەبێت ڕزگاری بكات لەو دۆخە چەقبەستوەی كە دەمێكە قفل دراوە لەلایەن هەموو ئەو حیزب و گرووپانەی كە دەسەڵاتیان بەدەستەیان ئەوانەی بەرهەڵستكارن. كۆمەڵگا هیچ دەرفەتێكی نیە تەنیا پێویستی سەركردەیەكی كاریزمی بوێر هەیە بۆ ئەوەی مافە زەوتكراوەكانی میللەت  بەدەست بێنێتەوە، كەسیش تەمەنای تێكچوونی ئەو ئەزموونە ناكات بەئەندازەی ئەوەی خواستی چاككردنی ئەو دۆخە چەقبەستوەیە كە سەرتاپای كایەكانی ژیانی پەكخستوە  كۆمەڵناسەكان ناویان ناوە قۆناغی ڕاگوزەری،  بێگومان تێپەڕینی هەر قۆناغێك گرووپ و كەسانی ڕۆشنبیرو سیاسی كارامەو تەكنۆكرات ئەو ئەركە  دەخەنە سەرشانی خۆیان بەتایبەتی  لە كۆمەڵگا گەشەكردووەكاندا، بەڵام لەوڵاتی ئێمەماناندا لەبەر كۆمەڵێك فاكتەری بابەتی و خودی و كولتوری  تەنیا سەركردە بە هێزەوە ئەو قۆناغە بەشێوەیەك لەشێوەكان تێدەپەڕێنێت  و دەیكاتە مۆدێلێك بۆ ستراكتوری كۆمەڵگا ئەگەر ئەو خەسڵەتانەی تێدابێت كەلەسەرەوە ئاماژەمان بۆكرد.  

عەلی مەحمود محەمەد تەنانەت كەناڵەكانی راگەیاندنی ئێرانیش هەموو دوبارەی دەكەنەوە كە پارتی شەریكە ئۆپەراسیۆنی سەركەوتووی فەجری دوو بووە, بە پێچەوانەی زۆرینەوە, مەسعود  بارزانی  سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لە ئەو كات و ئێستا, هاشا لەوە دەكات بەشداری راستەوخۆی ئۆپەراسیۆنی فەجری دوویان كردبێت, وەلێ هەر خۆشی دان بەوەدا دەنێت كە ئاگاداری پەلامارەكە بوونە و هەماهەنگییان لە دوو قۆڵەوە بە قازانجی ئۆپەراسیۆنی  فەجری دوو و  كۆماری ئیسلامی ئێران كردووە, لە بەرەی قەسرێ  ناودەشت و سیدەكان, گرنتیان داوەتە كۆماری ئیسلامی ئێران لەم دوو قۆڵەوە بێخەم بن و دەیان پارێزن لە مەترسی پەلاماری سوپای عێراق, ئەوەی كەمترین هوشیاری كاری سەربازی هەبێت دەزانێت هەر ئەوەندە هەماهەنگی و بەشدارییە لە پرۆسەی جەنگ, بۆ هێرشی هێزێك بۆ ناو خاكێی ولاتێكی دیكە پاراستنی هێرش بەران لە دوو قۆڵ لە كۆی سێ قوڵ  زۆر زیاتریشە لە بەشداریكردن, هێزی پەلاماردەر لە قولایی 16 كم دەورەدراوە بە هێزی وڵاتی  هێرش بۆكراو كە لەوكاتەدا لە لوتكەی بەهێزی خۆیدا بوو.  هەندێك لە بەشداربووانی ئەوكاتی بەرەی ناودەشت پێیان وایە  بەشێك بوونە لە بەرەی شەڕەكە ئەگەر لە ئۆپەراسیۆنی حاجی ئۆمەران تاكە كەسێكیش بەشداری نەكردبێت, بەڵكە هاوكات و هاوتەنیشت بەرەیەكی دیكەیان كردۆتەوە لە مێژووی نوێی كورددا بە شەڕی قەندیلی دوو ناسراوە, بەڵام ساغبۆتەوە پارتی وەك چاوساغ و رێنیشاندەری كردووە لە حاجی ئۆمەران و هێزەكانی ئێرانی بردۆتە ناو قولایی خاكی عێراقەوە , بە قولایی 10 میل بۆ پشت سەنگەرەكانی حكومەتی عێراق لە بەرەی حاجی ئۆمەران و 24 كاتژمێر زووتر بەشداری ئۆپەراسیۆنەكەی كردووە, دیارە بارزانی ئەمەش بە بەشداری لە جەنگ نازانێت, چونكە فیشەكی تێدا نەتەقێنراوە, لە رووی سەربازییەوە كارەساتی خولقاندووە بۆ هێزەكانی عێراقی,  هەموو دەزانین هێزەكانی پارتی لە روی چەك و مرۆییەوە لەوكاتە لە ئاستی ئۆپەراسیۆنێكی وادا نەبووە, ئەوەی هەیبووە شارەزایی و ناسینی خەڵكی ناوچەكە و زانیاری هەواڵگری بووە, شارەزایانە ئەمانەی بەكار هێناوە وەك راگەیاندنەكانی ئێرانی ئاماژەی پێ دەدەن.  بارزانی لە یاداوەرەكانیدا دەنووسێت "بە مەبەستی كەمكردنەوەی گوشار لەسەر بەرەكانی ناوەڕاست و باشوور, ئێران بڕیاری دا بەرەیەكی نوێ لە میحوەری حاجی ئۆمەران بكاتەوە لە ژێر ناونیشانی ( وەلفەجری دوو), بۆ ئەم مەبەستەش  پلانی گرتنی بەرزاییەكانی حاجی ئۆمەرانی داڕشت, بە پێی پلانەكە هێزەكەیان تا گەڵاڵە دادەبەزین بە مەبەستی كردنەوەی رێی قەسرێ بۆ ناودەشت. سەرهەنگ شیرازی و موحسین رەزایی سەردانی خانێیان كرد, بە مەبەستی باس و گفتوگۆ لەسەر پلانەكەیان و داوای چاوپێكەوتنی منیان كرد. لەبەشێكی دیدارەكەدا داوای بەشداری پێشمەرگەیان لە هێرشەكەدا كرد, لە وەڵامدا بۆم روون كردنەوە كە پێشمەرگە ناتوانێت راستەوخۆ بەشداری لە هێرشەكەدا بكات, چونكە هێزی گەورە, ئیمكاناتی پێویست و ئەزموونی شەڕی سەربازیی گەورەمان نییە, شەڕی ئێمە شەڕی پارتیزانییە. پێشم گوتن, ئێمە هێز دەنێرین بۆ ناوچەی ناودەشت و بەمەش ئێوە لە لایەكی بەرەی شەڕ دڵنیا دەبن و بۆ ئێمەش دەرگایەكی گەورە بەرەو ناوچەكانی رەواندز و قەڵادزێ دەكرێتەوە و ......, لە لای بەرەی رۆژئاواش, واتا لای سیدەكان, هێزمان هەیە و هەر هەڕەشەو مەترسییەك لەو دوو رێیەوە بۆتان بێت, پێشمەرگە بەریان پێ دەگرێت و رووبەروویان دەبێتەوە, چونكە دیار بوو مەترسیی ئەوەیان هەبوو لە دوو لاوە هێرشیان بكرێتە سەر, بۆیە بەم وەڵامەی من زۆر خۆشحاڵ بوون. هەروەها پێم گوتن كە بۆ ناوچەی ناودەشت لە رووی لۆجستیكەوە زۆر دوورەو كاتێكی باشی پێویستە تا رێی قەسرێ دەكرێتەوە, بۆیە ئەگەر ئێوە لە رووی گواستنەوەی بریندارو گەیاندنی پێویستییەكان بە هێلیكۆپتەر یارمەتیمان نەدەن, بە مانای ئەوەیە لەو بەرەیە تووشی كارەسات دەبین. بۆ ئەو مەبەستە لەگەڵ هەموو لایەنەكانی بەرەی جود قسەمان كرد, لە مەكتەبی سیاسی پارتیش كۆبوونەوە كرا, هەموویان پێیان خۆش بوو هێزی جوود بچێتە ناوچەی ناودەشت. بڕیار بوو ئەگەر یەكێتیش رێی پێگرتن, لەسەر ئەو تاوانانەی بەرامبەر بە پێشمەرگەكانی حشع و حسك لە بەهاری 1983 كردبووی, تۆڵەی خۆیان لە یەكێتی بكەنەوە, كە دەیان پێشمەرگەی دیلی لێ شەهید كردبوون. لە كۆبوونەوەكەدا بڕیار درا كە كاك ئیدریس لە لایەن جودەوە سەرپەرشتی هێرشەكە بكات" لێرەدا ئایا بارزانی ئەنجامی كۆبوونەوەی خۆی لە گەڵ ئێرانییەكان بۆ لایەنەكانی بەرەی جود باس كردووە؟؟". لەسەر وردەكاری پلانەكە, ناكۆكی كەوتە نێوان ژمارەیەك بەرپرسی سوپای پاسداران و جەیشی ئێرانەوە, كە نا كامڵ  و لە خۆبایی بوون. كەسێكیان بەناوی رەبیعی گوتی: هەزاران پاسدار شەهید بێت بۆتان گرنگ نییە, بەڵام ناتانەوێت پێشمەرگەیەك خوێنی لێ بێت. منیش بە توندی وەڵامم دایەوە, دواتر هەمووو رەخنەی توندیان لە رەبیعی گرت. بەشداربوانی كۆبونەوەكە بریتی بوون لە  سەرهەنگ ستاری, نوێنەری جەیش, سەرهەنگ جەلالی, نوێنەری لەشكری 64ی ورمێ و ئیستەكی, نوێنەری سوپای پاسداران). رۆژی 20-7-1983, هێرشی ئێران بۆ بەرزاییەكانی باكوور و باشوور و رۆژئاوای حاجی ئۆمەران دەستی پێكرد. سەرەتا لە زۆر شوێن سەركەوتنی بە پەلەیان بە دەست هێنا و بەرزاییەكانیان گرت, بەڵام لەناو خودی حاجی ئۆمەران و شەقامەكانی بۆ دەربەند, عێراق بەرگرییەكی توندی كرد, بەڵام دوای شەڕێكی قورس حاجی ئۆمەران تا رایات و بەرزاییەكانی بەتەواوی كەوتنە دەست ئێران. دوای گرتنی ناوچەكە هەر زوو ناوی شوێنەكانیان گۆڕی و ناوی خۆیان لەسەر دانا, كە من بەم كارەیان نیگەران بووم و لە كۆبوونەوەی رۆژی 30-7-1983 لەگەڵ شیرازی و موحسین رەزایی ناڕەزایەتییەكی توندم نیشان دا, داوام لێ كردن رێنمایی و ئامۆژگاری بە هێزەكانیان بدەن واز لەم كارەیان بێنن و بە كردەوەش كردیان. ئێران نەیتوانی لە رایات  بچێتە خوارتر, بەهۆی ئەم شەڕەوە خەڵكێكی زۆر لە ناوچەكە ئاوارە بوون . بارزانی و بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد - بەرگی چوارەم 1975-1990  شۆڕشی گوڵان  - ل 202, 203, 204". پێی دەچێت  پارتی و ئێران بۆ ئۆپەراسیۆنەكە ژووری عەمەلیاتی هاوبەشیان پێك  هێنابێت, دەنا كۆبوونەوە دوای كۆبوونەوە  چۆن وا بە سانایی و زویی  رێكدەخرێت؟؟, ئەگەر پارتی بەشدار نییە چ پێویست دەكات بەم هەموو كۆبونەوانە,  لە لایەكی دییەوە ئەو مێژووەی بارزانی دیاریكردووە بۆ كۆبونەوەی دووەم و ناڕەزایی دەربڕین بۆ گۆڕینی ناوی شوێنەكان لە لایەن ئێرانەوە هەڵەیە, راستە لە 20ی یۆلی ئێرانینیەكان و  پارتی بەناو هێزەكانی بەعسدا 24 كاتژمێر زووتر چوونەتە پشت بەرەی شەڕەوە, لێ  هێشتا  تەقە دەستی پێ نەكردووە, شوێنەكان هەموو بەدەست عێراقەوەن, لە كاتژمێری یەكەمی هەینی رێكەوتی 22-7-1983 شەڕ دەستی پێكردووە, بۆ گۆڕینی ناوی شوێنەكانیش كەوتۆتە دوای رێكەوتی دەستپێكی ئۆپەراسیۆنەكەوە, بۆیە ئەو كۆبونەوەیە دوای ئەو مێژووە   ئەنجام دراوە كە بارزانی ئاماژەی پێی داوە لە یاداشتەكەیدا. لە هەمان كاتدا ئەگەر بەشدار نین  لە ئۆپەراسیۆنەكە, پێویست بە ناڕەزایەتی دەكات لە گۆڕینی ناوی تەنانەت چیاكانیش؟. "هێزەكانی ئێران لە لایەن شیرازی و موحسین رەزاییەوە  فەرماندەیی دەكران, هێزەكانی عێراقیش لە لایەن فەریق روكن , نەعمە حوسێن فارس ئەلمحیاوی, فەرماندەی فەیلەقی پێنجەوە سەرپەرشتیی دەكران. سەددام خۆیشی سەردانی دیانای كردبوو, لەم شەڕە عێراق چەكی كیمیایی بەكار هێنا. لە بەرەی ناودەشتیش كە هێزەكانمان چەندین جار كەوتنە بەر هێرش و پەلاماری فڕۆكە و هێلیكۆپتەرەكانی عێراق, ئێران بە هیچ شێوەیەك هاوكاریی نەكردین. لە رۆژی 6ی ئاب هێزەكانمان بە چڕی بۆردومان كران و دوو پێشمەرگە شەهید بوون و سێیش بریندار بوون . بارزانی و بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد - بەرگی چوارەم 1975-1990  شۆڕشی گوڵان- ل 205". بارزانی ئاماژە  بەوە ناكات, هێزەكانی  ئەوان كێ فەرماندەیی  دەكرد؟, شوێنی فەرماندەییەكە كوێ بوو؟. " هەرچەندە شكستەكەی سەددام بەرانبەر بە ئێران, شكستێكی گەورە نەبوو, بەڵام كردی بە بیانوو بۆ تاوانە مێژووییەكەی بەرانبەر بە بارزانییەكان و لە رۆژی 31 تەمووزی 1983 دا هەشت هەزار كەسی بارزانی لە تەمەنی 12 تا 90 ساڵان جینۆساید كرا. بارزانی و بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد - بەرگی چوارەم 1975-1990  شۆڕشی گوڵان-ل 206.". لەوكاتەدا كە ئێرانییەكان لە فەجری یەك لە باشوور بە سەخی تێك شكابوون, سوپای ئێران دەهێنرێتە پشت جەبهەوە بە قەولی ئێرانییەكان, پانتاییەكی 380 كم چوارگۆشە لەو ناوچە سەختە داگیر دەكرێت, زیاتر لە 4000 كوژراو  بریندار و سەدان دیل دەدرێت, تەرزێكی نوێ لە جەنگ لەناو خاكی عێراق دادەهێنرێت, بە قازانجی كۆماری ئیسلامی ئێرانو بە بروای كاك مەسعود  بارزانی شكستێكی گەورە نەبووە؟, هەرچەندە هیچ بهانەیەك بۆ جینۆسایدكردنی ئەو بارزانییە سڤیلانە نەبووە, هیچ رۆڵێكیان لەو ئۆپەراسیۆنەدا نەبووە,  ئەوەی كرا بڕیاری مەرگی دەرەوەی پرۆسەی دادگاو جینۆسایدێكی عیار 24 بوو. دیارە بارزانی ئاگای لەوە نییە لەم شەڕەدا داهێنانی كردووە, بەوەی جەنگی ئێران عێراقی هێناوەتە ناو خاكی عێراقەوە, بە تایبەتیش  ناو كوردستانەوە, بۆتە ماڵوێرانی بۆ ناوچەیەكی بەرفراوان لانی كەم 43 گوند و شارە دێ , بووە سەرەتایەك بوو بۆ وێرانكردنی كوردستان و سوتاندنی لە ئاگری جەنگی كۆنەپەرستانەی ئێران عێراقدا. بەو كارەی هێزە چەكدارەكانی لە خەبات بۆ رزگاری نەتەوەیی كردۆتە هێزێكی ئاراستەكراو لە لایەن ئێرانەوە. بارزانی دەزانێت ئەمەی ئەو دەیكات ئینكاركردنە لە بەشداری لە جەنگێك بۆتە هۆكاری تاوانێكی مەزن, ئیتر قوربانییەكان چی ئەو بن گرنگ نییە, بۆ مرۆڤایەتی, گرنگ هەڵەی ئەو هۆكار بووە بۆ تاوانەكە و پێویستە دان بە راستییەكاندا بنێت و داوای لێبوردن لە قوربانییەكان وخەڵكی ناوچەكەو هەموو زیان لێكەوتووانی ئۆپەراسیۆنەكە بكات و بە سامانی پارتەكەی قەرەبووی مادییان بكاتەوە, وە تەواوی دۆكۆمێنتەكانی تایبەت بە ئۆپەراسیۆنەكەو زانیارییەكانی ئاشكرا بكات, كاتێكیش دوای سێ بۆ پێنج ساڵ   هەمان پرۆسەو كار چەندین جار دووبارە دەكاتەوە, ئەمجارە لە گەڵ  ینك و حسیك و  بزووتنەوەی ئیسلامی و حیزبوڵاكان, دەربڕی ئەوەیە ژیانی خەڵكیان بۆ گرنگ نەبووەو  قوماریان بە چارەنووسی گەلەوە  كردووەو پەندیان لەو شكستە گەورەیە وەرنەگرتووە. سەید  كاكە  پارتی بەشداری كردووە؟ سەید كاكە یەكێك لە فەرماندە مەیدانییەكانی ئەوكاتی حسك و  ئەندامی سەركردایەتی پێشووی پارتی دیموكراتی كوردستان لە یاداشتەكانیدا  دەنووسێت".... حیزب "مەبەستی حسیك ە"منیان نارد  بۆ ناوچەی حەسارۆست هەرێمی 9ی باڵەكمان لەوێ بوو ئەحمەد فەقێ رەش بەرپرسیان بوو ماڵ و منداڵی لەوێ بوون, كە چووم بارودۆخەكە زۆر باش بوو چەند شەڕێكمان لەگەڵ رژێم كرد. هەر لەو كاتەدا ئێران هێرشی كردە سەر ناوچەی حاجی ئۆمەران  ئێمە لەسەر شاخی بەردبووك بووین تەماشای ئەو شەڕەمان دەكرد چونكە شاخی بەردبووك لە ناوچەی چۆمان  و حاجی ئۆمەران  و رایات و ئازادی و زینوێی لێ دیاربوو سوپای عێراق  زۆر بەرهەڵستیان نەكرد حاجی ئۆمەران و زیوێ  و خەلان و ئازادی و رایات لە لایەن ئێران گیران و  پارتی 50  پێشمەرگەیەكیان لە گەڵ بەشی ئێران بوو تەنیا بۆ شارەزایی هاتبوون و شەڕیان نەدەكرد, بەلام هەندێك چەكی هەردوو لایان " عێراق و ئێران" یان بۆ خۆیان كۆكردەوە و زۆر كەس لە پاش گرتنی حاجی ئۆمەران و ناوچەكە پڕوپاگەندەیان دەكرد دەیانگوت پارتی دەوری باشی هەبوو.  ل 344-345 بیرەوەری پێشمەرگەیەك - سەید  كاكە-  چاپی چوارەم 2020. سەید كاكە وەك شایەد حاڵێك و بینەرێكی هێرشەكە دان بەوەدا دەنێت كە پارتی بەشداری شەڕەكەی كردووە وەك  شارەزاو چاو ساغ,  وە دەستكەوتیشیان هەبووە. لە روی سەربازییەوە شارەزاو چاوساغی  رۆڵی كاراترە  لە بەشداری سەربازی نە شارەزا بە تایبەت لە ناوچەیەكی سەختی وەك حاجی ئۆمەران, بۆ ئێرانییەكان ئەو شارەزایانە رۆڵی زیاتر لە سەدان جاری نا شارەزاكانیان بینیووە لە ئۆپەراسیۆنەكە. ئەگەر پارتی بە یەك كەسیش  بەشداری ئۆپەراسیۆنەكەی كردبێت, هاتبێتە ناو سنووری گۆڕەپانی ئۆپەراسیۆنەكەوە, وە كارێكی دیاری كراوی لە بەرژەوەندی لایەكی شەڕكەرەكان بینیبێت   ئەوا بەشداری ئۆپەراسیۆنەكەی  كردووە لە رووی پراتیكەوە. كۆماری ئیسلامی لە جەنگدا شەپۆڵَی مرۆیی لە پەلامارەكانی بەكار دەهێنا بۆ تەقاندنەوەی كێڵگەی مینەكان و بڕینی سەنگەرەكانی پێشەوەی سوپای عێراقی, هێزی زۆر بوو وە پێویستی بە چەكداری پارتی نەبوو لە بەرەی جەنگ,  بۆ ئەو ئەوە گرنگ بوو ئەو چاوساغانە 24 كاتژمێر زووتر, هێزەكانیانیان بردە پشت سەنگەرەكانی پێشەوەی سوپای عێراق و ئامادە كران بۆ چركە ساتی هاواركردنی ئەلاهو ئەكبەر و راگەیاندنی سەركەوتن, لە رووی سەربازییەوە ئەوە گەورەترین كار بووە لە مەودای ئۆپەراسیۆنەكە  كرابێت, خودی ئێرانییەكانیش لە لێدوان و نووسینەكانیان ئەو دەست راكێشانە بە سەركەوتنی ئۆپەراسیۆنەكە دەزانن. ئەی پرۆفیسۆر عەلی تەتەر چی دەڵێت؟ بە پێی ئاماژەی دكتۆر عەلی تەتەر پارێزگاری ئێستای شاری دهۆك بێت لە وتارێك  بەناوی "  حكومەتی عێراق و جینۆسایدی بارزانییەكان"  https://www.facebook.com/photo.php?fbid=397558890345662&set=a.168423243259229.26111.165422603559293&type=1&relevant_count=1 "كە لەساڵی 2013 لە ژمارە 940ی گۆڤاری گوڵان بڵاوی كردۆتەوە, پارتی بەشداری ئەو شەڕەی نەكردووە, ئەو هەڵوێستەكەی لە وتەی پێشووتری بارزانی وەرگرتووە, نەك ئەنجامی لێكۆڵینەوەو شیكاری پرۆفیسۆرێك بێت لێكۆڵینەوە لە روداوێكی مێژوویی بكات بۆتە هۆكاری كردەیەكی جینۆساید, ئەو دەنووسێت" مەسعود بارزانی دەڵێت:" ساڵی ١٩٨٣ ئێمە لە شەڕی حاجی ئۆمەران بەو شێوەیەی كە حكومەتی عێراق باسی لێدەكرد بەشداریمان لەو شەڕەدا نەكردبوو، هێزەكانمان لە ناوچەی (ناودەشت) بوون و بەرەی شەڕی ئێمە لەگەڵ ئەوان جیاواز بوو و ورژاندنی بەشداری پارتی دیموكراتی كوردستان لە جەنگدا، تەنیا بیانوویەك بوو بۆ لەناوبردنی بارزانییەكان.«"لێرە پرۆفیسۆر تەتەر وەك شایەدحاڵێك  قسە ناكات راستییەكان دەربخات, بەڵكە وەك داكۆكیەرێك  بەرگری لە وتەی سەرۆكەكەی دەكات. بە وتەی دكتۆر عەلی تەتەر بەڕێز مەسعود بارزانی ساڵی دواتریش دوبارە نكۆڵی لە بەشدارییكردنیان لە فەجری دوو كردۆتەوە, كە دواتر فەتحیشی بۆ زیادكرا "مسعود بارزانی لە پاییزی ١٩٨٤ لە وەلامی پرسیارێكی گۆڤاری (ئەلحوریە)دا كە ئایا ئەوان لە گرتنی حاجی ئۆمەران هاوكاری ئێرانیان كردبوو؟ لە وەلامدا وتبووی: ئێران هێزێكی زۆری مرۆڤی هەبوو و پێویستی بە هێزی ئەوان نەدەكردو ئەو قسانەی كە لەسەر زاری سەدام حوسێن بلاوببووەوە تەنیا بیانووییەك بوو بۆ بێسەروشوێنكردنی بارزانییەكان. ". بەڵگەیەكی دی كاك دكتۆر تەتەر بۆ بەشدارینەكردنیان ئەوەیە" هەتا حكومەتی ئێران بەڕێوەبردنی ئەم ناوچەیەی نەدابووە دەست پارتی، لە كاتێكدا كە ناوچە و دەوروبەری لە ژێر كاریگەری پارتیدا بوون، بەڵكو بەڕێوەبەرایەتیەكەی دابووە دەست هێزەكانی حزبی دەعوەی ئیسلامی.", ئەم بەڵگەیەش بۆ پرۆفیسۆرێكی یاریدەدەر زۆر لاوازە, قوتابی من بوایە سفرم دەدا پێی, خۆ دواتر لە هەڵەبجەش  ئێران هەر وای لێیان كردەوە, ئێران تەنها وەك مقاش و كرێگرتە ئەوانی بەكار دەهێنا, نەك بیانكات بە شەریك و حوكمڕان و سەرداری ناوچەكانیان, لەوەش  زیاتر بەعس  بە بەعسی خۆی ناوی چیاو بەرزاییەكانی ناگۆڕی, كەچی ئێران لە یەكەم چركەی داگیركردندا ناوی دەوروبەری حاجی ئۆمەرانی كردە شەهید سەدر. ناودەشت خۆ لە بەتلیس نییە, بە چاو شەڕەكە ئەبیننن ئەگەر لە بەرزاییەكانی گابەڵەك و  سەری پایەو زینوێی گەز گەزەوە سەرپەرشتی ئۆپەراسیۆنەكە كرا بێت, لێ جەنابی پرۆفیسۆر نە ئاگای لە جوگرافیایە, نە مێژوو, نە شارەزای كاری سەربازیشە, لە هەمووشی خراپتر میتۆدی زانستی لێكۆڵینەوە نازانێت یان پەیڕەوی نەكردووە لە لێكۆڵینەوەكەی بۆ گەیشتن بە راستییەكان نەك بەرگریكردن لە سەرۆكەكەی. لە كۆتاییدا پێویستە راستییەكان ئاشكرا بكرێن,نكۆڵی لە حەقیقەت نەكرێت, دان بە هەڵەكاندا بنرێت و لە یاداشتەكاندا راستییەكان بووترێت وە قەرەبووی مادی و مەعنەوی قوربانیانی فەجری دوو بكرێتەوە. ماویەتی

هەندرێن شێخ ڕاغب گەنجان و هاوڵاتیانی عێراق رژانە سەر شەقام، حكومەتەكەی عادل عبدالمهدیان خست، عێراق بەرەو هەڵبژاردنی پێشوەختە هەنگاوی نا، كۆمەڵی نێودەوڵەتی كۆمەكی زۆریان كردو پێشوازی گەرمیان لەم هەنگاوە كرد. هەڵبژاردنەكەشیان سەرخست. چاوەڕێ بوون هێزە براوەكان حكومەتێكی جێگای خواستی هاوڵاتیان دروست بكەن. براوەی هەڵبژاردن لیستەكەی موقتەدا سەدر بوو، رایگەیاند تەوافوق هەڵدەوەشێننەوەو حكومەتێكی زۆرینەی نیشتمانی دروست دەكەن. هێزە شیعەكانی نزیك لە ئێران و دۆڕاوی هەڵبژاردن، بە راوێژی ئێران چوارچێوەی هەماهەنگیان دروست كرد.  سیماكانی هەڵبژاردنی پێشوەختە چی بوون:  1-بەفەرمی ماڵی شیعەی دوو لەت كرد. ئیدی یەك ماڵەی شیعە كۆتایی هات. ئێستا دوو بەرەی شیعەی جیاواز هەیە. 2-ماڵی سووننەی یەك خست. هەرچەندە ناكۆكی زۆریان هەیەو بناغەی ماڵەكەیان زوو بومەلەرزەی لێ دەدات.  3-بەفەرمی كوردی لەعێراق دابەش كرد، كردی بە دوو بەرە. وەك ماڵی شیعە.هەرچەندە كورد دەمێكە دابەش بووە، بەڵام لە بەغدا بەم زەقیە دوو بەرە نەبوو.  ئێران لەرێگای چوارچێوەی هەماهەنگی، شكستی بەدروست كردنی حكومەتی زۆرینەی موقتەدا هێنا، موقتەداش خەڵكی ناردە ناو پەرلەمان و گوتی حكومەتی تەوافوقی قبوڵ نیە. بەڵام ئەمە هەر ئەوەندە نیە، بەڵكو چەند گۆڕانكاریەك هاتە ئارا لەدوای دەركەوتنی مالكی بەتفەنگەوە. دەركەوتنی مالكی بەتفەنگەوە، دەلالەتی زۆری تێدایە، وەك: 1-شكستی گفتوگۆی سیاسی نێوان ماڵی شیعەیە. 2-شكستی پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەختەیە. 3-گەیشتنە بنبەستی چارەسەركردنی كێشەكانی ناو ماڵی شیعەیە. 4-دەستپێكردنی قۆناغێكی تازەیە لە پرۆسەی سیاسی عێراق، كە زیاتر سیمای توندوتیژی لێوەدیارە. نەك دیالۆگ. 5-جێگۆڕكێی سندوقی هەڵبژاردنە بە سندوقی فیشەك. 6-زەمینە خۆشكردنە بۆ كودەتا، كاتێك بەعسیەكان مالكی بەتفەنگەوە دەبینن لە ناو بەغداد، باش لەم جۆرە پەیامانە تێدەگەن، كەسیش هێندەی بەعسیەكان شارەزای هەڵگرتنی تفەنگ و كودەتاو گۆڕانكاری سەربازی نیە لەعێراق، دەتوانین بڵێین تفەنگەكەی مالكی بۆ بەعسیەكان رۆژێكی گرنگ بوو.  7-گومان كردن لە هێزی مەرجەعیەت بۆ كۆنتڕۆڵ كردنی ناكۆكی ناو ماڵی شیعە. تفەنگەكەی مالكی، مانای زۆری هەیە، كە دەكرێت لە زۆر گۆشە نیگاوە خوێندنەوە بۆ رەوشی عێراق بكرێت. كاتێك تفەنگ لە دەست دەگری، مانای وایە ئیدی گوێگرتن و دیالۆگ و قسەی خەڵكی نەما، هێز دەبێتە ئەولەویەت.  بەهیوای ئەوەی هەرێمی كوردستان باشتر بتوانێت لە گۆڕانكاریەكانی دوای تفەنگەكەی مالكی تێ بگات؟؟.

چالاك ئاغجەلەرى داهاتووی عێراق بەڕێڕەوێکی پڕ هەڵێدر ونشێودا تێدەپەڕێت. هەر لە ناعەقڵانی ئەحزاب و سیاسیەکانیەوە بیگرە تا دەگاتە باڵادەستی حاکمە ئەصلیەکەی ئەمڕۆی عێراق کە ئێرانە! ئەمە بەجیاواز لەو کەندو کۆسپە طائیفی و قەومیانەی بوونەتە خۆرەی روحی ئەم دەوڵەتە. هەرچی  بە بەرژەوەندی ئەمریکا دەگەڕێتەوە ، ئاڵۆزی کێشمەکێشەکانی عێراق و ناوچەکە وەکو ستراتیژی دوور مەودا هاوتەریبە بە بەرنامەکەی، هەرچەندە سیاسەتی دیاری پێداگیرییە لە ئاشتی و سەقامگیری ناوچەکە، بەڵام  تاوەکو ئێران  لەسەردەستی قەڵەمڕەوی ئاخوندە بێت، ناجێگیری سیاسی و ئابوری بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا دەپارێزێت و  هەژموونگەرایی بەسەر ناوچەکەدا مەحکەمتر دەبێت. ئەم هەژموون خوازییەش لە پەیوەند بەو شەڕە نەرمە جیهانیەی کە هەیەتی لەگەڵ صیندا، بە پراکتیک لەسەر زەوی روسیا نمایندەی ئەم زۆرانبازییە دەکات. بۆ کۆی ئەم کێشانە، دەسەڵاتدارانی عێراق توانایان لە ئیدارەدانی ئەم کێشانەدا نزیکە لە ( صفر )،  بۆ گەیشتن بەم حاڵەتەش دەرگای ئاسۆ بەڕووی عێراقیەکاندا بەداخراوەیی دەمێنێتەوە. شەڕی دەسەڵات و دەوڵەتداری  کە لە سکی بە ناو هەڵبژاردنە نەزیهەکەی ساڵی پارە، بۆمبە چێنراوەکەی چوار بۆ پێنج ساڵی شەڕی داعشیان بیربردۆتەوە کە  بووە هۆی لەدەستدانی هەزارەها کەس و تێچوونی سەتان ملیار دۆلار، هاوکات لەئەمڕۆدا ئەو زەرە و زیانانە پێوستی بە سەت ملیار دۆلارە ، دڵنیام لەوەی ئیلهامی دەسەڵات و کەڵەکە کردنی پارە لای دەسەڵاتخوازەکانی گۆڕەپانی سیاسی لە ووڵاتدا نە جوڵاندوە نە بیریان لێکردۆتەوە، ئیتر ئەمە قەدەری عێراق و هاووڵاتیەکانیەتی!

عەدالەت عەبدوڵڵا  بیرۆكەی پاراستنی سنور    ئەو راپۆرت و پێشنیارانەی كە ئێستا لە هەردوو وەزارەتی دەرەوەو بەرگریی عێراق و، هاوكات لەناو فراكسیۆنە عێراقییەكانی ئەنجومەنی نوێنەران و، لەسەرویانەوە لەناو شەقامی تووڕەو ناڕازیی وڵاتەوە سەبارەت بە هەڵوێستی عێراق هەن‌ بەرامبەر بە مەرگەساتەكەی رۆژی 20ی تەموزی سنوری زاخۆ، بەگشتی، لێیان چاوەڕوان دەكرێت كە كاریگەرییان لەسەر چەند دۆسییەیەك هەبێت‌، دۆخی كەركوك یەكێكە لەو دۆسییانە.  شەپۆلی پێداگرتنەوە لەسەر پرسی سەروەریی عێراق، ئەمجارەیان شەپۆلێكی جیاوازو تایبەتە‌. تەنها بابەتێكی مەعنەوی و رەمزییش نییە، بەڵكو لەڕووی رێكارییەوە، بەمانای پێویستیی جوڵەو كاركردنە بۆ چارەسەری بنەڕەتییانەی سەرچاوەی مەترسی‌ لەسەر هەندێ پرسی مێژوویی و هەنووكەیش كه هەم بۆ عێراق و هەم بۆ هەرێمی كوردستانیش، هەستیارو گرنگن‌. بایەخدانەوە بە سەروەریی عێراق، لەئێستادا، بیرۆكەی پاراستنی سنوری نێودەوڵەتیی نێوان هەرێم و توركیای لەلایەن هێزی فیدراڵی عێراقەوە هێناوەتە گۆڕێ. راسته، وەك سەرەتا In Principle،‌ ئەم پرسە پێویستی بە دیراسەكردن هەیە، بەڵام لەڕووی كردەییەوە، بۆ ئەم ماوە مێژووییە‌، بیرۆكەیەكی گونجاو و خوازراوە‌، چونكە پێش ئەوەی ئامانج لێی پاراستنی سەروەریی خاكی عێراق بێت، سنوردانانە بۆ كۆمەڵێك گرژیی ئەمنیی بەردەوام لەناو خاكی هەرێمدا كه بەهۆیانەوه، لەلایەن توركەكان و پارتی كرێكارانیشەوە،‌‌ جوگرافیایەكی گەورە لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی هەرێم، دەرهێنراوەو بۆتە سەرزەمینێكی نائارام و بارگاوی به شەڕو توندوتیژی و روبەڕوبوو‌نەوەی سەربازی و پشێویی ئەمنی.‌  بێگومان، بیرۆكەكه، لەهەموو حاڵێكدا،‌ دوو رێكاری پێویستە كە یەكەمیان نەهێشتنی پلە بە پلەی بنكە سەربازییەكانی توركیایە لەناو خاكی عێراقدا كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی (1995)و بەپێی هەندێ ئاماریش لە 2022 دا گەیشتۆتە زیاتر لە 40 بنكەی سەربازیی تایبەت بە هێزی زەمینی و ئاسمانی. دوومیشیان، رێگرتن لە بوونی چالاكی و پێگەی پارتی كرێكارانی كوردستانیش لەناو سنورەكانی وڵاتدا. جڵەوكردنی تەماحی دەوڵەتێك..  ئەم دوو رێكارە، بەگشتی و خۆبەخۆ، بەرەو جڵەوكردنی تەماحی دەوڵەتێكمان دەبەن كە لەسەر ئاستی گوتار Discourse و بە رەفتاریش، دەیەوێت به هەر نرخێك بێت، رۆڵ و نفوزی خۆی لەناو هاوكێشەی سیاسیی عێراقدا فراوان بكات. هەڵبەت، لەڕووی واقعییەوە، ئەنجامدانی هەردوو رێكارەكە، ئاسان نین، لەهەموو دۆخێكدا پێویستییان بە رێككەوتنێكی نێوان ئەنكەرە- بەغدا هەیە، دەنا بژاردەی گرژیی دیپلۆماسی و میدیایی بژاردەیەكی سەركەوتوو نابێت، ئەمەش مانای چییە؟‌، زۆر بە روونی بە مانای ئەوەیە ئەو بیرۆكەیەی كە داوای دانانی بەشێكی هێزە چەكدارەكانی عێراق دەكات لەسەر سنورەكانی نێوان هەرێم و توركیا‌، لە بنەڕەتدا، هەر بۆ ئەگەرێكی تەقلیدی نییە كە بەرپەرچدانەوەی دەستدرێژیی دەرەكی بێت بۆ سەر خاك و خەڵكی عێراق، بەڵكو بۆ ئەوەیە، بەناچاری كەناڵی ترو نوێی پەیوەندییش لەنێوان هەردوو وڵاتدا بكاتەوە، لەوەش زیاتر پەیوەندییەكانی نێوانیان لەسەر بنەمایەكی نوێ دابڕێژرێنەوه كە گوزارشت لە قۆناغی نوێی عێراق بكەن‌، ئەوەش بێگومان،‌ لەهەموو دۆخێكدا، لەبەرژەوەندیی هەرێمی كوردستان و عێراقدایە، چونكە دۆزو تایتڵی سەرەكی لەو پەیوەندییەدا، ئەوەیه كە‌: چۆن سەروەریی خاكی عێراق بپارێزرێت؟، بەتایبەتی كە ئەم پرسە گەیشتۆتە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، وەزارەتی دەرەوەی عێراقیش زیاتر لە 200 سكاڵای لەبارەوە وروژاندووەو رەهەندێكی نێودەوڵەتی وەرگرتووەو لەو ئەنجومەنەدا تاوتوێ دەكرێت. لەو بوارەدا، چوونە پێشەوەی بیرۆكەی پاراستنی سنوری عێراق- توركیاو جێبەجێكردنی، كەم و زۆر، كاریگەریی خۆی لەسەر دۆسییەی كەركوكیش دەبێت، دۆسییەكه، لەسەرخۆ،‌ لە دەستوەردانی توركیا دوور دەخاتەوە، بگرە بەبۆنەیەوە رێگای گونجاو دەڕەخسێتەوە بۆ نوێنەرانی سیاسیی پێكهاتەكانی عێراق كە بەبێ پشتبەستن بە هێزی دەرەكی، بە شێوازی دیموكراتییانەو لەسەر بنەمای دەستوری عێراق،‌ بیر لە رێكخستنەوەی پارێزگاكە بكەنەوە، بە سەربەخۆیی بڕیاریشەوە مامەڵە لەگەڵ دۆخی نائاسایی كەركوكدا بكەن و بڕیاری لێ بدەن، لەوەش زیاتر، ئەو پرۆسەیە هەر خۆی دەبێتە هۆی ئەوەی تەنانەت دۆخی پێكەوە ژیانی دانیشتوانی پارێزگاكەش، لە هەر دەستكاری و لاسەنگییەكی دیموگرافیدا كە هێزی دەرەكی هانی دابێت و پاڵپشتی كردبێت، دوور‌بخرێتەوە.  رەخنەكەی تاڵەبانی .. ساڵانێكی زۆرە، زۆربەی هێزە عێراقییەكان، ئازاری دەستێوەردانی هەرێمایەتی لە كاروباری ناوخۆیی عێراقدا ئەچێژن. لەم پرسەدا، بە شێلگیری كار لەسەر دەستوەردانی توركەكان نەكراوە تا نەگەیشتە سەر رشتنی خوێنی بەكۆمەڵی عێراقییەكان لە زاخۆ.  ناوەندە رەسمییەكانی عێراق هەر لەچالاكیی پارتی كرێكارانی كوردستانیش بێدەنگ نین‌، بەڵكو دوو هێندە لەجموجوڵی دەزگای هەواڵگریی توركیا (MIT)یش لەناو خاكی عێراق بێ هەڵوێست مابوون. پرسەكە تەنها پەیوەندیی بە هەڵوێستوەرگرتنەوە نییە لەو بنكانەی دەزگای هەواڵگریی توركیا‌ كە بە ئاشكرا لە سنورەكانی زاخۆ و دهۆك و هەولێردا هەن، بەڵكو بێدەنگییەكە لە ئاست چەندین كۆبوونەوەی نهێنی و ئاشكرای ئەو دەزگایەیە لەناو خودی شارێكی هەستیاری وەك كەركوكیشدا..! رەخنە ناڕاستەوخۆكەی ئەم رۆژانەی جێگری سەرۆكی حكومەت لەراگەیەنراوەكەیدا بەبۆنەی كارەساتەكەی زاخۆ، رەخنەیەكی بابەتی بوو.‌ كاربەدەستانی عێراق، ئەگەر پێشتر بایەخیان به مافی هاوڵاتیبوون و‌ خوێنی رژاوی كوردی عێراق بدایە كە سێ دەهەیە لەناوچە سنوری و شاخاوییەكانی هەرێم- توركیادا دەبنە قوربانی ململانێ و بوونی سوپای توركیاو بنكەكانی لەناو خاكی هەرێمدا، ئەگەر هەر زوو هەڵوێستێكی بەكۆمەڵیان وەك ئەوەی كە لەتراژیدیای خوێنڕژانی هاوڵاتیانی گەشتیاری عەرەبی عێراقدا نواندیان، بنواندایە، ئەوا تاوانەكان و زیانەكان‌ بەم رۆژە نەدەگەشتن. ئەگەر بێدەنگی لەبەرامبەر چالاكیی هەواڵگری و سەربازیی دەرەكی لەناو خاكی عێراقدا قابیل بە تێپەڕین بێت، ئەوا بێدەنگبوون لەمەرگی ئاشكرای گەشتیارە عێراقییەكان كە هەموو میدیاكانی جیهان گواستیانەوە، ناشاردرێتەوە، بەڵكو لەسەردەمی شۆڕشی زانیارییەكان و كۆمەنیكەیشن و تۆڕو راگەیاندنە‌ كۆمەڵایەتییەكاندا Social Media زوو بە زوو دەبێتە مایەی نەك هەر شەرم، بەڵكو شەڕی سیاسیی و میدیایی گەرمیش‌ لەنێوان هێزە عێراقییەكاندا‌.  رەخنەی قوباد تاڵەبانی لەجێی خۆی بوو كاتێك كە بە پلارەوە دەپرسێت: لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا سەروو ١٠٠ ھاوڵاتی مەدەنیی ھەرێمی كوردستان بەھۆی بۆردومانە بەردەوامەكانەوە شەھید بوون، بۆ حكومەتی فیدراڵ جارێك ھەڵوێستێكی جدی نەبوو؟. ئەو رەخنەیە، لە كرۆكدا، دەستنیشانكردنی برینێكی سیاسی و دەوڵەتدارییە لە عێراقی پۆست دیكتاتۆریدا كە بریتییە لە نائامادەیی هۆشیاریی نیشتمانی و رێز نەگرتن‌ لەهاونیشتمانیبوون، بریتییە لە ئازاری هەستنەكردن بە مافی ژیانی ئەو هاووڵاتییە كوردە عێراقییانەی كە بە هەمان شێوەو بە رێژەی زیاتریش قوربانی بوون و دەوڵەت هیچی بۆ نەكردن..!  كاتی گونجاو  بەڵام بێگومان ئێستا ئیتر كاتی ئەوە هاتووەو هەلومەرجەكەش بۆ ئەوە رەخساوە‌ كە نەك هەر قەرەبووی بێدەنگییەكانی رابردوو بكرێتەوە، نەك هەر تەنها سەروەریی عێراق بە فعلی بپارێزرێت، بەڵكو دەستی بیانییش لە دەستدرێژی و ‌دەستوەردان بۆ بەرژەوەندیی پێكهاتەیەك و لەدژی یەكێكی تر، كۆتایی پێبێت، قۆزتنەوەی ناسەقامگیریی عێراق و پەرتەوازەیی عێراقییەكان لەلایەن وڵاتانی هەرێمایەتییەوە نەمێنێت و، شكۆ بۆ خاكەكەشی،‌ هەر له زاخۆوە‌ تا بەسرە، بگەڕێتەوە، بەڵام بەبێ جیاكاریی رەگەزی و جیاوازیكردن لەنێوان هاونیشتمانیان و خوێنی بەهاداری هەریەكێكیان.   عێراق وڵاتێكە، زیاتر لە نەتەوەو ئەتنیك و ئاین و مەزهەب و كولتورێكی تیایە، ئەمەش پێویستیی بە بەڕێوەبردنێكی نەرم Soft Management و دیموكراتییانە هەیە. ئەمڕۆ، ئەگەر بویسترێ، بنەمایەكی گونجاوی ئەو بەڕێوەبردنە دەستووری هەمیشەیی وڵاتە‌، هەر بەو دەستورە، یان هەر یاسایەك بێت، دەتوانرێت تا زووە پرەنسیپی خۆبەهێزكردن بە دەرەوە (الإستقوا‌و بالخارج) بەئەندازەی بەتاوان ناساندنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیلییەكان، لەنوێنەرانی سیاسیی هەموو پێكهاتەكان قەدەغە بكرێت، وەكچۆن بەهەمان هۆكاری سۆسیۆ_سیاسیی تایبەت بە عێراقەوە، نابێ لەهیچ دۆخێكدا، لەدەرەوەی پرەنسیپەكانی سازان و هاوبەشیی راستەقینە، بڕیار لەچارەنووسی سیاسیی عێراقییەكان و دۆزە نیشتمانییەكانیان، بدرێت.  كەركوك و دەستوەردانی دەرەكی دۆسییەی كەركوك، یەكێكە لەو دۆسییانەی كە سەرچاوەیەك لە سەرچاوەكانی ئاڵۆزبوون و هەستیاربوونی، بریتییە لە وڵاتانی دەرەوە. ئەمریكا، بەریتانیا، توركیا، ئێران، هەریەكەو بە رادەیەك كاریگەرییان بەسەریەوە هەیە، جا لەبەر ئەوەی دەستوەردانەكان، هەر قۆناغەو لە هەر لایەكەوە، هەر جارەی لەبەرژەوەندیی پێگەی نوێنەرانی سیاسیی پێكهاتەیەكی عێراق و دانیشتووانەكەیەتی، دەبینین ناڕاستەوخۆ، ئەو نوێنەرانە، لە دەستوەردان و پیلانەكانی دەرەوەوە‌ دەگلێن، یان لانیكەم ناچار دەبن پشتیان پێببەستن و بەگەڕیان بخەن، ئەمەش زیانی گەورەی لەچارەسەركردنێكی نیشتمانی، دیموكراسی، دەستووریی-یانەی كێشەكە داوە. بایەخدانەوە بە سەروەریی عێراق، ئەگەر بە تەواوی قۆناغی پێویستی خۆی ببڕێت و ببێتە هەڵوێستێكی مەبدەئی كە توانای دۆزینەوەی میكانیزم و پلانی دەوڵەتییانەی هەبێت بۆ جێبەجێكردنی، دەتوانێت ئارامیی فكری و سیاسی لە عێراقدا بۆ زۆر دۆسییەی هەستیار بگێڕێتەوه كە لە دۆخی دەستوەردانی دەرەكیدا هەر زوو دەگۆڕێن بۆ فیتنەو ئاژاوەو گرژی‌، لەناویاندا دۆسییەی كەركوك.  بێگومان دەستبەژێری فەرمانڕەوای قۆناغی داهاتووی عێراقیش بەرپرسیارێتییەكی گەورەیان دەكەوێتە ئەستۆ، ئەوان دەكەونە بەردەم تاقیكردنەوەی ئەندازەی تێپەڕاندنی هەڵە باوەكانی فەرماڕەوایانی پێشتری خۆیان و لەسەریانە ئەو ئەزموونانە‌ دووبارە نەكەنەوە كە متمانەی كۆمەڵگەیان بە دەوڵەت و هێزە سیاسییەكانی، لاواز كردو، پرۆسەی سیاسیی عێراقیشیان گەیاندە بنبەست و دۆسییەی كەركوكیشیان، تائێستا، وەك تارمایی هەڕەشەیەكی بەردەوام لەسەر پێكەوەژیانی عێراقییەكان، هێشتۆتەوە. * توێژەر لەناوەندی ئەكادیمیی توێژینەوەی نیشتمانی ACNS -دۆسییەی ناوچە كوردستانییەكان    

عوسمان حاجی مارف پارتی و یەکێتی ئەوە ناشارنەوە، کە ناتوانن هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا ئەنجام بدەن. ئاماژەیەکی لابەلاش بەوە ئەدەن کە نەک ١-١٠-٢٠٢٢ هەڵبژاردنیان بۆ بەڕێ ناخرێ، بەڵکو ئەمساڵ کارێکیان بەسەر بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنەوە نابێت. هەر بۆ ئەم پڕۆسەیەش دەبینین کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان هیچ ئامادەکاریەکیان تائێستا نیشان نەداوەو سەرەتای هیچ کارێکیان دیار نییە و بێکار ماونەتەوە. پاساوی پارتی و یەکێتی سەبارەت بە دواخستنی ئەم هەڵبژاردنە زیاتر دەیگەڕێنەوە بۆ ڕێکنەکەوتنی نێوان خۆیان. هەر لایەنێکیشیان ئەویتر بەکەمتەرخەم و نابەرپرس تاوانبار دەکات. هەڵبەتە ناڕێکی پەیوەندی نێوان پارتی و یەکێتی بۆ خۆی مەسەلەیەکە، چونکە دوو هێزی سەرەکین لە پێکهێنانی دەسەڵات لە هەرێمدا. بەڵام ناسینەوەی کێشەی دواخستنی ئەم هەڵبژاردنە واوەترە لە دانیشتن و دانوسان و ڕێکەوتنی نێوان هەردوو لایان. بۆیە پێویست دەکات هۆکارەکانی دواکەوتنی ئەم هەڵبژاردنە بناسین کە سەرچاوەکەی دەگەڕێتەوە بۆ قەیرانی قوڵی سیاسی ناوچەکەو عێراق و کوردستان و ئەو ئاڵوگۆڕانەی پێشهاتون، لە قوڵبوونەوەی زیاتری ئەو گێژاو و ناسەقامگیری سیاسیەی چەندین ساڵە دۆخی سیاسی ناوچەکەی لە قاڵبداوە. یانی بە مانایەک ئەم دوو هێزە میلیشیایە بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی هێزەکانیان، لە ئێستادا ناتوانن بەردەوامی بەو شێوازانەی پێشوو بدەن، کە ناویان نابوو ڕێکەوتنی ستراتیژی، یان حکومەتی بنکەفراوان و پاراستنی یەکڕیزیی کورد..هتد. چونکە ئەو ئاڵوگۆڕە جیهانی و ناوچەییانەو قەیرانی قوڵ لەپرسی پێکهێنانی حکومەت لە عێراقدا پارتی و یەکێتی خستۆتە بەردەم چارەنوسێکەوە، ئاسان نییە بتوانن بە چەند گفتوگۆو دانوسانێک بگەنە ڕێکەوتنێکی دیاریکراوو پەسەندکراو تا جێگای ڕەزامەندی هەردوولایان بێت. بزووتنەوەی کوردایەتی لەبەردەم مامەڵەو گەمەیەکی هەستیارو مەترسیدارو چارەنوسسازدایە، کە بابەتەکە بە ڕێکەوتن لەسەر چۆنیەتی بەڕێکردنی هەڵبژاردن کۆتایی نایەت، چونکە بۆخۆشیان ئەوە زۆرباش دەزانن، کە بەڕێوەبردنی هەڵبژاردن بۆ پەرلەمان ناتوانێت وەڵامێک بێت بۆ ئەو گرفت و کێشانەی لە بەرانبەریدا دەستەوەستان ماوون. ئاستی گرفت و کێشەکانیان لە چوارچێوەی هەلومەرجێکی سیاسی وەهادایە، کە لە چاوەڕوانیدا قەتیسی کردووە و ناتوانن بڕیارێکی یەکلاییکەرەوە بدەن، چونکە لەم دۆخی چاوەڕوانیەدا هەر بڕیارێک بەناوی ڕێکەوتنەوە بدەن، مامەڵەو گەمەکانیان بەتایبەتی لەم هەڵبژاردنەدا لەدۆخێکی وەها هەستیاردایە، کاریگەری جددی لەسەر ئاستی هاوسەنگی هێزەکانیان دەبێت، کە ناتوانن دیاری بکەن بە قازانجی کاملایان دەبێت. ئەوەی پێویستە قسەی لەسەر بکەین ئەو ئاڵوگۆڕانەیە کە دۆخێکی تری لە دەورانی سی ساڵی دەسەڵاتی میلیشیایی پارتی و یەکێتی بەدوای خۆیدا هێناوە، کە پێگەو دەوریان لەسەر لێواری جۆرێک لە بنبەست و دارماندایە: یەکەم/ شکست و پاشەکشەی دەوڵەتی ئەمریکا وەک تاکە جەمسەرێک لە ناوچەکەدا، یەکێکە لەو هۆکارە گرنگانەی کاریگەری دانا لەسەر بەدیهێنانی ئەو ئاڵوگۆڕو پێشهاتە ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتیانەی کە ناوچەکەی خستە دەورانێکی ترەوە. چڕبونەوەی ململانێ و کێشمەکێشی وڵاتانی زلهێزی دنیا و وڵاتانی ناوچەکەی بەدوای خۆیدا هێناوە، بەتایبەتی خستنەسەرپشتی دەرگای دەخالەتکردنی زیاتری ئێران و تورکیا لە عێراق و کوردستاندا. هەر ئەم واقعە شێوازێکی تری بەخشی بە ئالوگۆڕ لە دەورو پێگەی پارتی و یەکێتی و پەیوەنیدیان بە بەغداوە، چونکە ئەو دەورانە تێپەری کە بتوانن پاشکۆبوونی سیاسەتەکانیان تەنها ببەستەوە بە نەخشەو دەوری سیاسەتەکانی دەوڵەتی ئەمریکاوە. واتە لەبەرانبەر ناسەقامگیری سیاسی و ناسەقامگیری پێگەی خۆیاندا گیریان کردووە. هەرجارەی بە گرفتی کێشمەکێشی نێوان وڵاتانی زلهێزی دنیا و وڵاتانی ناوچەکەوە دەناڵێنن. گرفتی هەڵبژاردنیش درێژکراوەی هەمان ئەو دۆخەیە. نارۆشنن لەسەر ئەوەی بەرەو چ ئاراستەیەکی دەبەن. پارتی و یەکێتی بە ئاشکرا ڕایدەگەیەنن و دەڵێن(هیچ ڕێککه‌وتنێک نییه‌ له‌نێوانماندا)، دواتریش لەسەر چی ڕێکدەکەون، نەزانراوە! دووەم/ نەخشە و سیاسەتەکانی یەکێتی و پارتی، کە پێشتر لەپەیوەند بە ستراتیژی ئەمریکاوە توانیان داگیرکاری و تاڵانچێتی لە کوردستان بەدەستبهێنن و بوونە بەرگریکەری سەرسەختی یەکگرتوویی خاکی عێراق، هەروەها خۆیان کردە هاوچارەنووسی پێکهاتەو ئایندەی دەسەڵاتی سیاسی لە عێراقدا، ئێستا کە قەیرانێکی بەرفراوان دۆخی عێراق و پێکهێنانی حکومەتی داگرتووە، پارتی و یەکێتیش بوونەتە هاوچارەنوسی هەمان ئەو قەیران و گێژاوەی حکومەتی عێراقی تێیدا چەقیوە. لەهەمانکاتدا کاریگەری لەسەر ناڕۆشنی هەڵبژاردنی هەرێم و پەیوەندی نێوان هێزە میلیشیاو سیاسیەکانی بزووتنەوەی کوردایەتی و ئیسلامیەکانیش داناوە. هەربۆیە هەڵبژاردنی کوردستان لە چاوەڕوانی یەکلایبوونەوەی دۆخی بەغدا و پێکهێنانی حکومەتەکەیدایە، چونکە لە ئێستادا شتێکی وەها دیار نییە، کە ئاخۆ چی بە قازانجی پارتی یان یەکێتی دەبێت. سێیەم/ درێژەکێشانی شەڕی ئۆکرانیا جگە لەوەی کاریگەری لەسەر هەلومەرجی سیاسی جیهان هەیەو شەڕی نێوان جەمسەرە ئیمپریالیەکانە، ڕاستەخۆ کاریگەری جددیشی لەسەر یەکلاییبونەوەی ئایندەی هەلومەرجی سیاسی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستیش داناوە. سەردانەکانی بایدن و بۆتین بۆ ئەم ناوچەیە و دانوسانەکانیان لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە ئامانجی بەستنەوەی چارەنوسی ئەم ناوچەیەیە، بە کێشمەکێش و جەنگی نێوانیانەوە، لەم نێوەدا جێگاو ڕێگاو پێگەیەکی بۆ پارتی و یەکێتی نەهێشتۆتەوە. بەجۆرێکە، کەبوونەتە پاشکۆی ڕووداوەکان و دەکەونە بەر ڕەحمەتی چۆنیەتی و پێداویستیەکانی یەکلایبوونەوەی بەرژەوەندی وڵاتانی زلهێزی دنیا و وڵاتانی ناوچەکەوە، بەتایبەتی تورکیا و ئێران و سعودیە. بۆیە لەئێستادا پارتی و یەکێتی ئەوەیان پێباشترە جارێ هیچ جۆرە ڕێکەوتنێک نەکەن و لە چاوەڕوانیدا بمێننەوەو ئەوە بۆیان گونجاو ترە! هەر هەنگاوو ڕێکەوتنێک قومارێکە نازانرێ کێ براوە دەبێت. بۆیە خۆبەستنەوەیان بە ڕێکەوتن لەسەر هەڵبژاردن بۆ پەرلەمان دەچێتە چوارچێوەی  قومارێکەوە شانس دەور دەبینێت. چوارەم/ قوماری هەڵبژاردنیش لەکاتێکدا، کە توڕەیی و ناڕەزایەتیەکی بەرفراوانی جەماوەری یەخەی پێگرتوون، هەر لەسەرەتاوە شکستی پرۆسەی هەڵبژاردن و ڕێنەکەوتنی لایەنەکان بۆ پێکهێنانی حکومەت دەکاتە کارێکی حەتمی و دەکەونە ناو قەیرانێکی قوڵترەوە. ئەمەش هۆکارێکی جددیە، کە لەئێستادا باس لەدواخستنی هەڵبژاردن بکەن. پارتی و یەکێتی تا ئەوکاتەی هەلومەرجی سیاسی عێراق و ناوچەکە بەلایەکدا دەکەوێت، بەمانای حساباتێک لەنێوان کێشمەکێش و دەخالەتێک وڵاتانی زلهێزی دنیاو ناوچەکە بە شوێنێک دەگەن، ناچارن خۆیان نەخەنە ناو گێژاوی هەڵبژاردنێکەوە، کە ئەوسەرەکەی لەناو جەنجاڵی ئەم کێشمەکێشەی ئێستادا دیارنییە. ناشیانەوێت بە ناوی هەڵبژاردنەوە لەم دۆخە هەستیارەدا زیاتر جەماوەری ناڕازی لە خۆیان توڕەتر بکەن. هەروەها لەلایەکی تریشەوە بەشێک لەو لایەنانەی بەناوی ئۆپۆزیسێونەوە دەیانەوێت لەم فرسەتەدا کورسی زیاتر بەدەست بهێنن، پێیان باشە بەزوویی هەڵبژاردن دەستپێبکات وسوود لەم قەیرانە بۆ زیاترکردنی کورسیەکانیان وەربگرن. هەڵبەتە گەر هەڵبژاردن بکرێت، ڕەنگە لایەنێکی وەک نەوەی نوێ ژمارەی کورسیەکانی زیاد بکات، هەربۆیە کەسانێکی هەلپەرست، سەنگەری هەڵسورانی سیاسیان لە گۆڕانەوە دەگوێزنەوە بۆ نەوەی نوێ. ئەوەی جێگای باسە زیادبوونی کورسیەکانی نەوەی نوێ هیچ کاریگەریەکی لەسەر پێکهاتەی دەسەڵات و چارەنووسی هەلومەرجی سیاسی کوردستان نابێت، تەنها ڕوکارێکە لەناو گۆماوی کاریکاتۆری هەڵبژاردن و پەرلەماندا مەلە دەکات. پێویستە ئەوە بڵێم، کە گرنگ نیە کەی هەڵبژاردن دەکرێت و چۆن کێشەکان لە ناو کێشمەکێشی بەرژەوەندی وڵاتان و هێزە سیاسیەکاندا بە قازانجی هاوسەنگی هێزی پارتی یان یەکێتی یەكلایی دەبێتەوە،. گرنگ دۆخی ژیان و گوزەرانی کرێکارو خەڵکی زەحمەتکێش و کەمدەرامەت و هەژاری کوردستانە، کە نە بۆ پارتی و نە بۆ یەکێتی و نە ئۆپوزیسیۆنەکەشیان جێگای بایەخیان نەبووەو نییە. هەڵبژاردن بکرێت یان نەکرێت، پارتی و یەکێتی دەسەلاتی میلیشیایی ڕەهایان هەیە. کابوسن بەسەر ژیان و چارەنوسی خەڵکەوە. هەڵبژاردن و پەرلەمان هیچ ناگۆڕێت. ئەم کابوسە دەبێت بەهێزی ناڕەزایەتی جەماوەری کۆتایی پێبهێنرێت. هەرچاوەڕوانیەک لە هەر هێزێک لە چوارچێوەی بەڕێوەبەرایەتی ئەم سیستمە کابوسەدا گەمەی سیاسی بە ناوی هەڵبژاردن و پەرلەمانەوە دەکات، کارێکی خۆکوژیەو ئەو فرسەتە دوور دەخاتەوە، کە دەمانەوێت ئایندەیەکی رۆشن بۆ خۆمان و نەوەکانی داهاتوو دابین بکەین و ئاڵوگۆڕی ڕیشەیی لە ژیان و گوزەران و لە ماف و ئازادیەکانماندا و لەشێوازی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگادا بەدی بهێنین. ٢٤/٠٧/٢٠٢٢  

خەبات عەبدوڵڵا • سەد ساڵ لەمەوبەر، ئەو دەمەی ئیمپریالیزم دوای جەنگی جیهانیی یەکەم، ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی دابەش کردەوە، دەبوا به‌پێى هه‌موو رێكه‌وتن و په‌یماننامه‌كانى دواى جه‌نگ، كوردستانیش وه‌كو قه‌واره‌یه‌كى جیا و نه‌ته‌وه‌ى كوردیش وه‌كو سه‌رجه‌م نه‌ته‌وه‌ سه‌رده‌سته‌كانى ئێستاى حسابى بۆ بكرایه‌. بەڵام کوردستان له‌ میانه‌ى به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانى وڵاته‌ ئیمپریالیسته‌كانى جیهان و به‌تایبه‌تیش ئیمپریالیزمى به‌ریتانییدا كرایه‌ قوربانى. لەجیاتی دامەزراندنی قەوارەیەکی سەربەخۆ، كوردستان به‌ زه‌برى چه‌ك و هێزى سوپا داگیركرا‌. نەک هەر ئەمە، بەپێچەوانەی هەموو کۆڵۆنییەکانی دنیاوە، کوردستان مافی کۆڵۆنییشی پێ ڕەوا نەبینرا و هێزە ئیمپریالیستەکان به‌ زۆرى زۆرداره‌كى و دوور له‌ خواستى گه‌لى كورد، کوردستان و گەلەکەیان لە نێوان دەوڵەتانی ناوچەکە تەخشان و پەخشان کرد. کە ئەمەش دوو جار کارەسات بوو؛ جارێکیان خاکەکەیان داگیر و دابەش کرد، جاری دووەمیش مافیان دایە داگیرکەران گەلی کورد لە ناو خۆیاندا بتوێننەوە. ده‌وڵه‌تانی تازە پێکهاتووی تورکیا، عێراق و سووریا هه‌ر لە سەره‌تاوه‌ وه‌كو ده‌وڵه‌تی نەتەوەی سەردەست هاتنە كایه‌وه، نەک هەر به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئامادە نەبوونە خواسته‌كانى گه‌لى كورد لە سەربه‌خۆیى و ژیانى ئاسایى وه‌كو گه‌لانى ناوچه‌كه ‌و جیهانی بۆ فه‌راهه‌م بکەن‌، بەڵکو لە میانەی ڕستێک سیاسەتی داگیرکارانەوە، کوردیان بەرەو نەمان و قڕکردن بردووە. •  دامەزراندنی دەوڵەتەکانی عێراق، تورکیا، سووریا و تەنانەت ئێرانیش وەکو مۆدێلی (دەوڵەت - نەتەوە) لە بەشی هەرە گەورەیدا لەسەر بنەمای پێشێلکردنی مافەکانی گەلی کوردستان بوو. ناسیونالیزمی عەرەبی و تورکیی سەدەی بیستەم دوو پڕۆژە بوون لەسەر دژایەتیکردنی کورد و دژ بەو دامەزران. لە هەمان سۆنگەوە و بەپێچەوانەی کۆڵۆنیالیزمی مێژووییی سەدەکانی نۆزدە و بیست، داگیرکەرانی کوردستان وەکو بەشێکی دانەبڕاو لە وڵاتانی داگیرکەر مامەڵەیان لەگەڵ کوردستان و گەلەکەیدا کردووە. لە هەمان سۆنگەوە خەباتی کورد زیاتر گوزارە بووە لە (شەڕی بەرگری) وەک لەوەی گوزارە بووبێت لە پڕۆژەیەکی ناسیونالیزم، خەباتی کورد خەبات بووە بۆ (مانەوە) بەرامبەر بە پرۆسەیەکی قڕکردنی سیستماتیکی. • کوردستان کۆڵۆنییەکی دابەشکراو و بەزۆر لکێنراو (ملحق)ە، کوردستان بەزۆری چەک و سوپا داگیرکراوە. بەم پێیەش کوردستان کۆڵۆنییەکی دابەشکراوی بەزۆر لکێنراوە. ئەم خەسڵەتە ناوازەیەش واتە (بەزۆر لکاندن)، مافی کۆڵۆنی لە کوردستان سەندەوە و ڕەوایەتییەکی نێودەوڵەتی داوەتە داگیرکردنی کوردستان. • جیاوازی کوردستان لەگەڵ کۆڵۆنیی مێژوییدا: یەکەمیان: کۆڵۆنیالیزم زۆرتر بەمەبەستی ئابووری کۆمەڵگەی ئەو وڵاتانەیان بە خۆیانەوە گرێ دەدا کە هێشتا خاوەنی دەوڵەتی خۆیان نەبوون (وڵاتانی ئەفریقا بۆ نموونە)، یان ئەو وڵاتانەی خاوەنی دەوڵەت بوون بەڵام کەوتبوونە ژێر باری داگیرکارییەوە و بە نیمچەکۆڵۆنی وەسف دەکران (چین و هیندستان بۆ نموونە). دووەمیان: کۆڵۆنیالیزمی مێژوویی کۆڵۆنییەکانی نەکردە بەشێک لە خاکی خۆی، بەڵکو لەڕێی دامەزراندنی ئیدارەیەکەوە بە خۆیەوە گرێی دان. سەرەڕای داگیرکردن بەڵام لە ساڵی ١٨٨٥ بە دواوە وڵاتانی کۆڵۆنیالی لە پاش خۆیان پەنجا دەوڵەتیان لە ئەفریقا بەجێ هێشت، بەهەمان شێوە سەرەڕای داگیرکردنی خاکی عەرەب، بەڵام تا نیوەی یەکەمی سەدەی پێشوو، وڵاتانی کۆڵۆنی توانیان هاوکار بن لە دامەزراندنی بیست دەوڵەتی عەرەبی. لە هەمان سۆنگەوە لە کۆتایی سەدەی نۆزدە و نیوەی یەکەمی سەدەی بیست زۆربەی هەرە زۆری کۆڵۆنی و نیمچە کۆڵۆنییەکان سەربەخۆیی خۆیان بەدەست هێنا.  • دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان؛ عێراق، ئێران، تورکیا و سووریا بریتین له‌ مۆزایكێكی‌ گه‌لان و ئایین و تایه‌فه‌ی‌ جیاجیا، ئه‌م مۆزایكه‌ عه‌نتیكه‌یه‌ ته‌نها له ‌سایه‌ی‌ سه‌ركوت و سیستمه‌ ستەمکارەکاندا وڵاتێكی‌ یه‌كگرتوویان پێكهێناوه‌. عێراق، ئێران، تورکیا و سووریا هه‌رگیز گوزارە نه‌بوون‌ له‌ ده‌وڵه‌ت - نه‌ته‌وه بە چەمکە مۆدێرنەکەی‌. پێكهاته‌ و تایه‌فه‌ جیاجیاكانی‌ ئەم دەوڵەتانە هه‌ر ده‌رفه‌تێكیان بۆ ڕه‌خسا بێت شوناسی‌ خۆیان به‌رامبه‌ر به‌ شوناسی‌ ڕەسمیی دەوڵەتەکانیان زه‌ق كردۆته‌وه‌. لەخۆڕا نییە،‌ پاش گەیشتنی‌ یه‌كه‌مین تانكی‌ ئه‌مه‌ریكاییه‌كان بۆ مه‌یدانی‌ فیرده‌وسیی‌ شاری‌ به‌غدا له‌ ٩ی‌ ئه‌پریڵی‌ ٢٠٠٣ دا، عێراق وەکو دەوڵەت هەر زوو پایه‌كانی‌ داڕزان و مرد.  • کێشه‌ی کورد کێشه‌ی گه‌لێکه‌ سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی خاکه‌که‌ی داگیر و به‌زۆر به‌م دەوڵەتانەوە‌ لکێنراوه‌، به‌درێژایی مێژووی ئه‌م ده‌وڵه‌تانەش هه‌وڵی سڕینه‌وه‌ و قڕکردنی ده‌درێت. سه‌رکردایه‌تی سیاسی و حیزبە کوردییەکان لە چەند ساڵی پێشوودا لە عێراق و ئێستاش لە سووریا و تورکیا کێشه‌که‌یان له‌ ناوه‌ڕۆکه‌ سیاسییه‌که‌ی داماڵیوە و کردویانەتە‌ کێشه‌یه‌کی ناوخۆیی و  قانوونی و وه‌کو زۆرێک له‌ کێشه‌ لاوه‌کییه‌کانی تری ئەم دەوڵەتانە به‌ ده‌ستوریان سپاردووە. • کێشه‌ی کورد له‌ عێراق و باقی وڵاتانی تری داگیرکەری کوردستان کێشه‌یه‌کی سیاسییه‌ نه‌ک کێشەیەکی ناوخۆیی و قانوونی، ئه‌مه‌ش به‌و مانایه‌ی که‌ دواجار پێویسته‌ له‌ڕێی تێکۆشانی سیاسییه‌وه‌ نه‌ک له‌ هۆڵی پارله‌مان کێشه‌که‌ یه‌کلایی بکرێته‌وه‌. کێشه‌ی کورد جیاواز له‌ کێشه‌ی گه‌لان و پێکهاتە ئیتنی و ئاینییەکانی تری وڵاتە داگیرکەرەکان، کێشه‌یه‌کی توولانییه‌ و ڕه‌گوڕیشه‌ی مێژوویی قووڵی هه‌یه‌. كێشه‌ی کورد کێشه‌ی پشکداریی نییه‌ له‌ ده‌سه‌ڵاتدا، ڕاستییه‌که‌ی حه‌زی گرتنه‌ده‌ستی ئه‌م یان ئه‌و پۆستی دەوڵەتی، حه‌زێکی کوردییانه‌ نییه‌. بە هەمان شێوە کێشەی کورد کێشەی هەبوون یان نەبوونی دیموکراسی نییە، دیموکراسی پێوەندی بە دەستەبەرکردنی مافی چارەنووسی گەلانەوە نییە. دیموکراسی شێوازێکە لە شێوازەکانی خۆبەڕێوەبردن، بەپێی کات و شوێن چەندین مۆدێلی جیاوازی هەیە.  ئیسرائیل، ئیسپانیا، هندستان سێ دەوڵەتی دیموکراسیین، بەڵام وەکو سێ دەوڵەتی داگیرکەر هیچ کامیان ئامادە نین مافی گەلانی فەلەستینی، کەتەلۆنی و کشمیرییەکان بسەلمێنن.  • بۆیە بێ ناسین و داننان بە باری داگیرکراوی و دابەشکراوی و لکاندنی زۆرەملێیانەی کوردستان و گەلەکەی، ناکرێت بەهیچ شێوەیەک لە بنەڕەتەکانی دۆزی کورد و گەلی کوردستان تێ بگەین.

ئارام سەعید  کۆمەڵێک حزب و هێزی جیاواز کوردستانیان تەنیوەو بەردەوام لەململانێ و پێکداندان، رەخنە لەیەک دەگرن و لەیەکتری نارزاین و پێکەوە حکومەت پێکدەهێنن و دوژمنی یەکترن بە میدیاو بڵاوکراوەکانیان، بەڵام چەندین ریکكەوتن و بەرژەوەندی هاوبەشی ژیربەژیریان هەیە. هەندێکی تر دەمێک لە حکومەت و دەمێکی تر دەبنە ئۆپۆزیسیۆنی سەرسەخت و سیستمەکە بەخراپ دەزانن و رەخنەی دەکەن.  ئۆپۆزیسیۆنی تازە دروستدەبێت و دەکەوێتە رەخنەو قسەکردن لەسەر دەسەڵاتی بنەماڵەیی و مۆدێلی خراپی حزبی دەسەڵات و پاش ماوەیەکی کەم خۆی دەبێتە هەمان مۆدێل، حزبەکان وەکو کۆیلە سەیری ئەندام و لایەنگرانیان دەکەن، ئەگەر یەکێتی و پارتی دەیان ساڵیان پێویست بووبێت تا ببنە بنەماڵەیی و دەستبگرن بەسەرحزبدا  ئەوا لای ئۆپۆزیسیۆن ئەم پرۆسەیە خێراترەو زوتر بنەماڵە دەستدەگرێت بەسەر حزبدا.  باس لەناکۆکی و ململانێی ناوخۆی حزبەکانی دەسەڵات دەکەن و رەخنە لە پرۆسەی بڕیاردان دەگرن بەڵام لە جەوهەردا هەمان پرۆسە هەیە لەلای خۆیان بۆ بڕیاردان، باس لەخراپیی میدیای دەسەڵات دەکەن و خۆیان میدیای حزبیان هەیە، باس لە کۆنگرە خراپەکانی حزبی دەسەڵات دەکەن و ئۆپۆزیسیۆنیش ئەو ئەندامەی سەرۆک لێی رازی نەبێت نابێتە بەرپرسی باڵا. ئەوکاتەی یەکێتی دروستبوو وەک هێزێک لەدژی پارتی و لەهەناوی پارتییەوە هاتەدەرێ، کە گۆڕان دروستبوو وەک هێزێکی دژە یەکێتی لەهەناوی یەکێتییەوە هاتە دەرێ، بەگشتی هەموو ئەو هێزە نوێیانەی لەهەناوی حزبی دایکەوە هاتنە دەری لەئەنجامدا بوونەوە بەهەمان هێز بەڵام بەناوی جیاوازەوەو ئەوەی گۆڕرا دەموچاوەکان بوو، هەرچەندە لە سەرەتاکاندا ناوی تازەو رەفتاری جیاواز دەکەن بەڵام دواتر دەچنەوە سەر حزبی دایک کە ئەویش پارتییە، کەواتە چۆن هێزێک کە کۆپیەکی بچوکی هێزێکی تر بێت گۆڕانکاری و ململانێ دەکات لەگەڵ حزبی دایک.  کامەیە ئەو مۆدێلەی لە کوردستاندا لە مۆدێلی پارتی دیموکراتی کوردستان جیاوازە؟ چیە چیاوازییەکانیان و لەچیدا جیاوازن؟ گوتارو دیدگایان لەکوێدا جیاوازە؟ ئایا لابردنی ئەو گروپانەی دەسەڵات و جێگرتنەوەی بەیەکێک لەو ئۆپۆزیسیۆنانە گۆڕانکاری دروستدەکات یان هەر گۆڕینی دەموچاوەکانە وەک ئەوەی لە میسر رویدا؟ تۆبڵیی ئەگەر یەکێتی و پارتی لاببرێن دەستێکی ئەمین دارێکی سیحری پێبێت و بتوانێت گۆڕانکاری ریشەیی بکات؟  دۆخی هاوڵاتیانیش تادێ خراپتر دەبێت، گومان نیە لەوەی دەسەڵاتی سیاسی ئێستا چارەسەری ئەم دۆخەی ئێستای پێناکرێت و تابڵیی گەندەڵ و ستەمکارە، ناڕەزایی و بێ ئومێدی گەورە هەیە لەوەی توانای چاکسازیان هەبێت، ئەوەی زیاتر خەڵک بێ ئومێد دەکات ئەوەیە بەدیلێک نابینێت بۆ رادەستکردنی ئەم دەسەڵاتەو هەربۆیە هیچ ناڕەزاییەکی جیدی دەرناکەوێت چونکە هاوڵاتیان باش دەزانن ئەو هێزانەی ئێستا ئۆپۆزیسیۆنن گەربێت و دەسەڵات بگرنە دەست گەرەنتی نیە کە بەهەمان شێوەو مۆدێل دۆزەخێک نەخولقێنن چونکە لە رەفتارەکانیاندا ئاماژەیەک نییە بۆ ئەوەی جیاوازبن و لەجەوهەردا هەریەکێکیان پارتییە بەدەموچاوی جیاوازەوەو هەمویان لەپاڵتۆکەی پارتییەوە هاتونەتە دەرێ!  کۆتاییهێنان بەدۆخی ئێستا پێویستی بەدیدێکی روون و ئاشکرا هەیە کە مۆدێلی پارتی نەبێت و بتوانیت گوتاریکی پێکەوەژیان و ئاشتیانەو قبوڵکردنی جیاوازی هەبێت و هاتنی هێزی نوێ بەهەمان شێوازی پێشوو بێ ئومێدی زیاترو ماڵوێرانی زیاتری بەدواوەیە!

دوکتۆر حوسێن موحەممەد   لە مێژوودا، دوو جار خاکی (کوردستان)، بە شێوەیەکی فەرمیی و بەپێی ڕێککەوتننامەکان، لە نێوان چەن دەوڵەتیکدا دابەشکراوە یەکەم: ڕۆژی (23. 8. 1514)، جەنگی (چاڵدێران)، لە نێوان هەردوو ئیمپراتۆریای (عوسمانیی) و (سەفەویی)دا دەسیپێکرد. دوای ئەوەی جەنگەکە، بە سەرکەوتنی عوسمانییەکان کۆتاییهات، هەردوو ئیمپراتۆریا، ڕۆژی (17. 5. 1639) ڕێککەوتننامەی (زەهاو)یان مۆرکرد و بۆ یەکەمین جار لە مێژوودا، خاکی (کوردستان)یان دوولەتکرد و لە نێوان خۆیاندا دابەشیانکرد.    دووەم: هەروەها دەوڵەتە سەرمایەدار و زلهێزەکانیش، لە دوای یەکەمین جەنگی جیهانەوە (28. 7. 1914 – 11. 11. 1918)، بۆ دوومین جار، (کوردستان)ی مەزنیان، وەک دەسەسڕی شایی، بەسەر دەوڵەتە داگیرکەرەکانی (توورکیا، ئێران، عێراق و سووریا)دا دابەشکردەوە.   کەچی دوای ئەو هەموو فرمێسک و خوێنڕشتنە، دوای چەندین ساڵ ڕاپەڕین و شۆرشی خوێناویی، دوای پتر لە (70) ساڵ، لە دووەمین دابەشکردنی نیشتمانەکەمانەوە، لە ساڵی (1994)ەوە، هەردوو پارتی فەرمانرەوا (پارتیی) و (یەکێتیی)، ئەو بستۆکەی لە باشووری (کوردستان)، لە دەس داگیرکەری دەوڵەتی (عێراق) ڕزگاریبووبوو، ڕووبەرەکەی نزیکەی لە (49%)ی باشوور دەبێ، بەسەر دوو نێوچەی دەسەڵاتی بنەماڵەنشیندا دابەشیانکردەوە. جیاوازیی نێوان ئەو دابەشکردنانە ئەوەیە، لە یەکەمین و دووەمین دابەشکردندا، هێزێکی گەورەی ئیمپراتۆریا و دەوڵەتە سەرمایەدارە داگیرکەرەکانی بیانیی، نیشتمانەکەیان پارچەپارچەکردووە. بەڵام لە سێیەمین دابەشکردندا، سەرکردە کوردەکانی پارتە دەسەڵاتدارەکانی باشوور، ئەو چەن شار و شارۆچکەیەی بندەسی خۆیان، لەبەر ڕۆشنایی بیری چەپەڵی دووبەرەکیی و جەنگی نێوخۆدا، لەپێناوی دەسەڵات و پلەوپایەی ڕامیاریدا، لەپێناوی بەرژەوەندیی بنەمالەکانیاندا، دوو دەسەڵاتی لاواز و دەسندەخۆری، سەر بە (توورکیا) و (ئێران)یان قووتکردووەتەوە. جا گەر بڵێین: ئەو دەوڵەتە زلهێزانەی، (کوردستان)یان دابەشکرد و بە ئەو دەوڵەتە داگیرکەرانەوەیانەوە لکاند، چەن دەوڵەتێکی براوەی یەکەمین و دووەمین جەنگ بوون، ئەدی (توورکیا) و (ئێران)، دوو دەوڵەتی داگیرکەری ڕەگەزپەرستی (کوردستان) نین، وا (پارتیی) و (یەکێتیی)، خۆیانیان لە پاڵدا مەڵاسداوە و دژی ئازادیی، یەکێتیی و سەربەخۆیی هەرێمەکەمان، خۆیان بە ئەو دوو دەوڵەتە داگیرکەرەدا هەڵواسیوە، هەر تەنیا لەبەرئەوەی، یەکدی بسڕنەوە؟!! پێم وایە، دەوڵەتە داگیرکەرەکانی (توورکیا، ئێران، عێراق و سووریا)، چوار دەوڵەتی داگیرکەری (کوردستان) نەبن، هیچی دیکە نین. بەڵام هەر لە کۆنەوە و تا ئێستەش، بەگوێرەی بیروباوەڕ، دیدوبۆچوون، ڕەوشت و کردەوە، دژایەتی و لەنێوبردنی کورد، جیاوازییان هەیە. لەبەرئەوە، خراپترین دەوڵەتی داگیرکەری نەک هەر (کوردستان)، بەڵکوو لە هەموو جیهاندا و لە ئەم سەردەمەدا وێنەی نییە، دەوڵەتی داگیرکەری (توورکیا)یە. جا با هەر ئیسلامیی ڕامیاریی بە گشتیی و بزووتنەوەی (ئیخوان)ەکان بە تایبەتی، هەر پشگیری فاشستێکی بە ڕەگەز جووی وەک (ئۆردووگان) و (ئیخوان)ەکان بکەن، چڵکاوخۆرێکی وەک (یوسف ئەلقەرزاوی)ش، (ئەستەمبووڵ) بە پایتەختی ئیمپراتۆریای ئاییندەی ئیسلامیی بزانێ! 

چیا عەباس دۆخی ئێستای سیاسی و حوکمرانی و ئابوری و پەرڵەمانی عێراق بە هەرێمیشەوە سیما و خەسڵەتەکانی وێرانەیان لە خۆ گرتوە. زۆربەی پرسە هەستیارەکان راستگۆیانە و بێ کێشمە و بێنە وبیبە و ساختە و گەندەڵی و پێشێلکردنی دەستور بەرێوە نابرێن. ئەم واقیعە لە ناو مەزهەب و نەتەوە و حکومەت و هاوپەیمانی و رێکەوتندا رۆژ دوای رۆژ خەستتر و ئاڵۆزتر دەبێت، بۆیە دەیان ئیمارۆکەی بچوکی جەمسەرەکان ئەو وێرانەیە بەرێوەدەبەن و کۆدەکانی پێکەوە گوزەرانیەکی لەرزۆک و ناجێگیری گومانایان بۆ ئەو مەبەستانە دارشتوە، هەزار و یەک رێکەوتن و پەیمان وبەرە و لێدوان بەهاکانیان لە دەستداون، متمانەی نیشتمانی و نەتەوەیی بونەتە سەراب. هێزە ئیقلیمی و دەرەکیەکانیش ئەم دۆخەیان بەدڵە، چونکە تا عێراق و کورد لاوازتر بن زیاتر پەنایان بۆ دەبەن، ئەوان تێگەیشتون کە سەرجەم عێراق وێرانەیە و خۆشیان رۆڵی گرنگیان لە دروستکردنیدا هەبوە. ئەم دۆخە هەل و دەرفەتیانی بۆ رەخساندون بە راست و چەپدا لەو وێرانەیەدا تەراتێن بکەن، هیچ دوریش نیە کاتێک پێویستیان پێی نەما و بوە بەڵایەکی قورس بە سەریانەوە بیدەنە دەست قەدەرێکی نادیار و چی دەبێت با ببێت. لە لایەکی ترەوە ئەوەی لە هەرێم پێی دەڵێن بەرەی ئۆپزسیۆن و نارازی، کە هیچ بونێکی کاریگەری نیە، وەک ئەوەی هەنگوینی لە داری کلۆردا دۆزیبێتەوە لە سوچ و قوژبنەکانی ئەو وێرانەیەدا سەمای خۆی بەرپاکردوە و لە سایەی بۆن و ژەنگ و تێكچون و پیسایی ئەو وێرانەیەدا ناسنامەی خۆی دادەرێژێت، تا پێی بکرێت وێرانەکە دەکێڵێت و پیسایی و خاشاکی بەتەنافی حزبی و سیاسی و راگەیاندنەکاندا هەڵدەواسێت، ناو بەناویش لە سوچێکی وێرانەکەدا بە ماتکراوی خۆی وەک فریادرەس نمایش دەکات، تێناگات یاخود نایەوێت تێبگات ئەمانەی دەیکات لاوازکردنی ئومێد و ئیرادەی هاوڵاتیانە و ئاویش دەکاتە ئاشەکانی وێرانەکەوە. یەكێک ئۆپزسیۆنی خاوەن دیدگا و ئیرادەی راست بێت راوی خۆی لە وێرانەدا ناکات چونکە تەنها خاشاک و پیسی و پاشماوەکان بە قولاپەکانیەوە دەگیرسێنەوە. چەندین جاریش رویداوە وێرانەکە لەخۆی گرتون و بونەتە میوان و ئەهل و پارێزەر و دەڵاڵ و حەسحەسی. ئەمانە پێیان خۆشە لەو بازنە وەهمیەدا بخولێنەوە چونکە چاوەروانی و پەیامەکانیان مەزن و بەهادار و واقیعی نین. نەوشیروان مستەفا لە سەرەتای یاخیبونەکەی لە قوتابخانەی کلاسیکی سیاسی  کوردی تا رادەیەکی باش خۆی لە وێرانەکە دور راگرت، تێرامانێکی نوێی عەرزکرد، کە لە چەمکی گۆرانکاری ریشەییدا کۆکرابوەوە، بە واتایەکی تر باوەری بە  پینە و پەرۆکردن و تەعمیری وەهمی وێرانەکە نەبو. ئەم سەرەتایە ئومێد بەخش بو، بەڵام پرسە نەتەوەییەکان و مەترسیەکان لە سەر کورد ناچاری کرد دەست بۆ چاکسازی سیاسی و حوکمرانی بیات و پێگەی ئۆپزسیۆنبونی لە وێرانەکەدا بژاردەکرد، دواتر تێگەیشت هەڵەیەکی گەورەی کردوە، چونکە گرێبەستێکی سیاسی و دەسەڵاتداریەتی لە گەڵ وێرانەکەدا بوە ئەمری واقع، خۆشی بویستایە یاخود ترش لە ناویدا دەگوزەرا. سەرەرای ئەوەی دەست و ویژدان پاکی لە زۆربەی کاراکتەرەکانی وێرانەکە جیای دەکردەوە، بەڵام  بەشداربونی لە حکومەت و پرۆژەی هەمواری یاسای سەرۆکایەتی هەرێم ئەو وێستگە بنەرەتیانە بون کە جەختیان لە بەشداری چالاکەنە و رۆڵی کاریگەری لە وێرانەکەدا دەکرد.  لە گەڵ ئەوەشدا کاتێک دەستی بۆ پرسە هەستیارەکان برد بە کردار پێیان راگەیاند " لەم وێرانەیەدا یا لە گەڵمانی یاخود شوێنت نابێتەوە"، هەر ئەوەش رویدا. لە باشور زۆر بە دەگمەن تێگەیشتنی ورد بۆ ئەزمونەکەی هەبوە و سودیشیان لێ وەرنەگرتوە، بۆیە دەبینین بەشێکی بەرچاو لە هاوکارەکانی ناو گۆران، تایبەت تازە پێگەیشتوەکان، کە لە سایەی ناو و باڵای ئەودا هەڵدەکشان دوای وەفاتی بونەتە گەورەترین دەهۆڵ لێدەر و زورناژەن و شایەر و دەڵاڵی گورج و گۆڵی وێرانەکە. رەنگبێ ئەمە خەتای خۆیان نەبێت خەتای ئەوانە بێت ئەمانەیان وەک ساوایەکی سیاسی خستنە بەر رەحمەتی سەودا و مامەڵەکردن و فرت و فێڵ و مانۆرەکانی جەنگەڵی وێرانەکە.  هێزە ئیسلامیەکان وەک نەریتی هەمیشەییان رەخنە و گلەییان لە تێكشکاندن و چەند بۆن و پیساییەکی وێرانەکە هەیە، ئەوان بەقسەش بێت چارەکەیان داوەتە دەست دەسەڵاتێکی زۆر گەورەتر لە مرۆڤ، عیلمانیە نارازیەکان شاگەشە دەکەن کاتێک خاشاکێک، پارچەیەکی ژەنگاوی، چەند بچوکیش بن، لە قوژبنێکی وێرانەکەدا دەبینن، وەک قەمیسەکەی عوسمان بۆ هەڵکشاندنی خۆیان بەکاریان دەهێنن. بەشێک لە میدیای بەناو سەربەخۆش نان و پیازی دنیا بەم تابلۆیانەوە دەخۆن، چونکە بازار و کاسبیەکە لەوەدایە. بۆ خۆشم بەشێک بوم لەو هەڵە و بۆچونە نادروستانە، پێموایە لە بری ئەوەی هەوڵی نەزۆکی نەشتەرگەری وێرانەکە بدەین زۆر دروستە کار بۆ بنیاتنانی گۆرەپانێکی تری فرە ئاراستە و فکر بکەین، چیتر خۆمان بە وێرانەوە سەرقاڵ نەکەین، چونکە لە گەڵ دەستپێکردنی بنیاتنانی جۆرێکی تر لە نیشتمان وێرانە و کەلاوەکان هێدی هێدی نامێنن و رەنگبێ لە دوا مەتافدا لەو مێژوەدا ئاسەوار و روداوەکان بخوێنرێنەوە و سودیان لێ وەر بگیرێت. وێرانە هاوڵاتی هەراسان و ماندو کردوە، نهێنی گەورەی هەڵسانەوەی نیشتمان و نەتەوە لە ئیرادەی هاوڵاتی بەئاگا و بەرپرسیار و دڵسۆز دەست پێدەکات، بێگومان بە یەکجار و یەک کردار نیشتمانی ئایندە دروست ناکرێت و نەتەوەش بنیات نانرێت، بەڵام بە نیشتمانکردنێکی نوێی هەر بستێک دەبێتە رەحمێک بۆ نیشتمانێکی مەزن بۆ هەمو. سەرەرای ئەوەی لە ئێستادا سرکردنی کاتی شمولیەت لە هزری نەتەوەیی مەترسی لێدەکەێتەوە، بەڵام مامەڵکردنی ئاقڵانە و هێمن و شارستیانە لە دوا مەتافدا دەبێتە زەمینەخۆشکەری گرنگ بۆ هەڵسانەوەی نەتەوەیی.      بۆ خۆم دروستبونی ئەم دۆخەی ئێستا بە ئاکامێکی سیاسەت و رەفتارەکانی سەرکردە و بەرپرسانی کورد و دۆخی ناوچەکە دەزانم، چونکە مێژو و ئەزمونەکانی دنیا پێمان دەڵێن بۆ ئەوەی نیشتمان نەبێت بە وێرانە دەبێت وەک مەلێکی ئازاد لە ئاسمان و خاکەکەیدا شەقەی باڵەکانت بێت، بخوێنیت، لە کەنار هەر روبار و کانیاوێک بێ دڵەراوکێ و ترس تامی چێژی ئاو و هەوای ساکاری بکەیت و لە هەموی گرنگتریش هەمو نیشتمان هێلانەی ئارامت بێت. نوسینی: چیا عەباس  

تارق فاتیح کاک فاروق ھاورێی ھەردوو رەوانشاد مام جلال و کاک نەوشیروان بووە، لە ھیچ زروف و زەمانێکدا لەو دوو زاتەمان نەبیست رایەکی خراپیان لەسەر کاک فاروق ھەبووبێت، نە بە ئاشکراو نە بە نھێنی. بگرە رەوانشاد جەلال تاڵەبانی وەک سەرمایەدارێکی نیشتمامپەروەر ناوی دەھێنا چەند جارێک و لە چەند شوێنێک ئەمەی دووبارەکردۆتەوە. رەواناشاد نەوشیروان مستەفاش لە کتێبەکانیدا وەک پیاوێکی بە ھەڵوێست و جوامێر ناوی ھێناوە. خۆ ئەم دوو زاتە گەورەیە ھیچیان ئیشیان بە کاک فاروق و پارەی کاک فاروق نەبووە، بەڵام ئەوان سیاسی بە ئەزموون و دڵسوزی میللەتی خۆیان بوون، درکیان بە خزمەتەکانی و کارە گرنگەکانی کاک فاروق کردووە، نەک دژی نەبوون بگرە ھاوکارو پشتێوانیشی بوون، چونکە ئەوان دەیانزانی کاک فارووق چ بەھایەکی گرنگی ھەیە. ئەم پیاوە ملیارەھا دۆلار سەرمایەگوزاری کردووە تەنھا لە سلێمانیدا، وەک خۆی دەڵێ بێجگە لە ئاسیاسێل یەک دۆلار سەرمایەگوزاری لە شونێکی تر نییە، ئەو پیاوە لە رێی ئاسیاسێلەوە لە ھەموو عێراق پارە پەیدا ئەکات و لە سلێمانی دەیکاتە پرۆژە. لەژێر سایەی پرۆژەکانیدا ھەزارەھا خێزان شەرەفمەندانەو بە کەرامەتەوە ئەژین، ساڵانە ملیارەھا دینار وەک خێرخوازی دەبەخشێت و ھەرباسیشی ناکات، کەسیش ئاگای لێ نییە، کارەسات و لێقەومان نەبووە ئەوپیاوە لە ماوەی کەمتر لە بیست و چوار سەعاتدا ھاوکاری نەگەیاندبێ، بۆ ژینگە، بۆ نەخۆش، بۆ قوتابی، بۆ پێشمەرگە، بۆ ماڵە شەھید، بۆ نوسەرو ھونەرمەدان و بوارە کلتووریەکان، ھەمیشە دەستکراوە بووە. ئێستاش ئەگەر رێگری ھەندێک کەسانی دەسترۆیشتوو نەبێت و بھێڵن،زۆر ناوەندی پارەدانی دنیا ھەیە ئامادەن لە رێی فاروق گروپەوە ملیارەھا دۆلار بێننە سلێمانی و دەوروبەری تا پرۆژەی ستراتیجی گەورەی پێ دروستبکەن، جۆرە پرۆژەیەکیش کە حکومەتی ھەرێمیش درک بە گرنگیەکەی ناکات. چیتان لە کاک فاروق ئەوێ؟ ئەتانەوێ بنەوبارگەی بگوازێتەوەو کوردستان بە جێبھێڵێت؟ بەجێی نا ھێڵێت، ئەو وەک ئێوە نییە رەگەزنامەو پاسپۆرتی ووڵاتانی ئەوروپی ئەمریکی لە گیرفاندابێ، پێی شەرمە رەگەزنامەی وڵاتێکی تر وەربگرێت کە بۆ ئەو وەک ئاوخواردنەوە ئاسانە، ئێستاش بە پاسپۆرتی عێراقی سەفەر ئەکات و ئەبێ ڤیزا وەربگریت. چیتان ئەوێ ؟ئەتانەوێ سەرانەی لێبسەنن؟ بەشی ئەوە شەھامەت و کەرامەتی ھەیە کە لێتان قبوڵنەکات.

 د. حیكمەت نامیق  ئەوەی كە دەمەوێ قسەی لەسەربكەم توانەوەی خۆشەویستیە لەسەر دەمی بەجیهانیكردن و بە سۆشیاڵ میدیاكردنی كۆمەڵگا، ڕەەنگە فۆڕم و جۆرەكانی خۆشەویستی لە كۆمەڵگایەكی گەشەكردوی ئەقڵی تاڕادەیەك جیاواز بێت لەهەندێ خەسڵەت و تایبەتمەدیدا، بەڵام بەگشتی بەپێی توێژینەوەی كۆمەڵناسەكان خۆشەویستی سۆزداری نێوان ژن و پیاو  تواوەتەوە یان تەواو وون بوە لەبەرچەندین هۆكار، ڕەنگە بە سۆشیاڵ میدیاكردنی كۆمەڵگا پشكی شێری بەركەوێت، چونكە كاتێك خۆشەویستی لەهەموو شوێنێكی كۆمەڵگا بەردەست بوو هەركاتێك ویستت بەدەستی بێنیت ئەوا دەبێتە شتێكی هەرزان دەگۆڕێت بۆ كاڵاو مەودا كورت دەبێت ئامانج و وەزیفەی لەدەستدەدات.  لەمێژە  سۆسیۆلۆژیستەكان ئەوەیان بەگوێی خوێنەر داوە كەوا خۆشەویستی لەسەردەمی ئێستادا كۆتایی پێهاتوە ، سێكس و ڕابواردن و چێژ وەر گرتن شوێنی گرتۆتەوە بۆنموونە كۆمەڵناسێكی وەك( باومان) لەكتێبی( خۆشەویستی شل)  پێی وایە كە سێكس لەسەردەمی پۆست مۆدێرنەدا شوێنی  بەهای خۆشەویستی گرتۆتەوە، ژنە كۆمەڵناسی فەڕەنسی بەڕەگەز مەغریبی (ئیڤا لۆز) لەكتێبی (نەمانی خۆشەویستی)  دەلێ ئەوانەی پێشتر یەكتریان خۆشدەویست ئیًستا یەكتر بەجێدەهێڵن ئەو لەتوێژینەوەكەیدا بەتێرو تەسەلی ئاماژە بە نەمانی چیرۆكی خۆشەویستی دەكات و دان بەوە دادەنێت كە ژیانی خێزان و پەیوەندی رٍەگەزەكان  پڕیەتی لە نائارامی و نا هۆگربوون لەگەڵ یەكتر بەشێوەیەك پەیوەندیەكان هەڵوەشاوەتەوە كە مرۆڤ توشی شۆك دەكات، ئەو پەیوەندیە هۆگریەی نێوان هەردوو ڕەگەز یان بەومانایەكی دیكە ئەو ئازادیە خودیە لەسەر بنچینەیەیكی ڕەسمی و كۆنتراكت گرێدراوە تێیدا  یەكانگیری خێزان دەكەنە وەزیفەی یەكتر هەروەها لەپێناو خێزانێكی تەندروست كۆشش دەكەن،  بەهەرحاڵ ئەگەر خۆشەویستی لەپێشودا پابەندبونی ئەخلاقی نێوان دوو ڕاگەز بوو بێت  بەرانبەر بەیەكتر ئەوا ئێستا بەرەبەرە ئەو پابەندبوونە ئەخلاقیە  بزر دەبێ لەنێودنیای سۆشیاڵ میدیا و بەرخۆریزم و سەرمایەداری و ڕیكلامدا. كوردستان لەسەردەمی جیهانگیری ناژیت بەومانایەی قۆناغی دەرەبەگایەتی و خێڵایەتی و سەرمایەداری بە سروشتی تێپەڕاندبێت ، بەڵام شەپۆلی ئەو تۆڕە كۆمەڵایەتیانە كەبەرهەمی سیستمی سەرمایەداری و پڕۆژی بە جیهانگیریكردنی نیو لێبڕالیزمە یەكسەر بە بێ سێ و دوو بە بێ پشكنین و لێكەوتەكانی لەسەر خێزان وكۆمەڵگا هاتە نێو پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكان، خۆشەویستی كردە مادەیەكی لاستیكی  شل خەریكە ئەو بەها جێگیرەی كە هەبوو بەتەواوی لەناوی دەبات، لە پەیوەندیەكی كۆتایی تۆكمەو یەكانگیرەوە گۆڕی بۆ مادەیەكی شل هەركاتێك بیەوێت ئەو وەزیفە بەهاییە بەیەكجاری پێدێنێت.بەبێ بیركردنەوە لە ئەلتەرناتیفێكی ماقووڵ بۆ ژیانكردن و پێكەوە ژیانی هەردوو ڕەگەز.

رێبوار سیوەیلی 1. مرۆڤ هەر بە تەنیا بوونەوەرێکی هۆشمەند، کۆمەڵایەتی، گەمەکەر، نییە، بەڵکو بایکۆتکەریشە. لەسەر ئەو هەڵوێست و شتانە هەڵدەپرینگێتەوە، سڵدەکاتەوە، ئێست دەکات، کە زیانی مادیی و مەعنەوی و ئەخلاقی لێدەدەن. بۆیە بایكۆتكردنی هزر و كاڵا، وەك ڕەوەندێكی خۆدروستكردنیان لێهاتووە. پەیوەندییەكی توند لە نێوان ئەوەی مرۆڤ چی دەخوات و بەكار دەبات، لەگەڵ ئەوەی چۆن بیر دەكاتەوە، هەیە. چۆن بیركردنەوە ئەو شتانەت پێ هەڵدەبژێریت كە وەدەستیان دەهێنیت، لە كاتێدا ئەو شتانەی بەدەستیان دەهێنیت و دەتەون، بەرەنجامی شێوەیەكی تایبەتی بیركردنەوەن. تاكەكەس لەوێوە دروستدەبێت كە ناكۆكی لەنێوان كردار و بیركردنەوەیدا نەبێت، كە ئەمە لە دوا پەرەگرافدا ڕوونتر دەبێتەوە.  2. بایكۆت بەو مانایە ڕەوندێكی خۆ دروستكردنە لە ڕێگەی ڕەتكردنەوەی كاڵاوە، ڕەوندێكی خۆدروستكردن و لە خۆتێگەیشتنیشە لە ڕێگەی جۆرێكی تایبەت لە بیركردنەوەوە. بایكۆت، هەم كردارە و هەم بیركردنەوە. بیركردنەوە و كردار لە چالاكیی و هەڵوێستی بایكۆتیانەدا، وەك هەردوو ڕووی هەمان دراویان لێدێت. لەم ڕوانگەیەوە، بایكۆت ڕێگری لە دوو ڕوویی و نیفاق دەكات، چونكە ئەوەی مرۆڤ بە دزیی لە خەڵكی دەشارێتەوە، لەخۆیەوە ئاشكرایە و دزی لە خۆی پێناكرێت. بۆیە بایكۆت ئاوێنەیەكی ڕاستنوێنە، كە خۆمانمان بە ڕووتی و بێ دەمامك پیشاندەداتەوە.  3. بایكۆت كردار و بیركردنەوەیەكی ڕەسەن و دانسقەیە، كە بوار بە تاكەكەس دەدات ڕاستگۆیانە خۆی دروست بكات و ڕاستەقینانە لە ژیاندا هەبێت. ئەمەش ساتەوەخێكی بوونخوازانەیە، كە دەگمەنییەت و نایابی دەداتە مرۆڤ. لە ڕێگەی بایكۆتەوە تاكەكەس دەتوانێت ئیرادە بكات، هەڵبژێرێت و ڕەتبكاتەوە. سێ چالاكیی كە بۆ خۆبەرجەستەكردن و خۆسەلماندن زۆر پێویستن. ویست لە قوڵایی بوونی ئێمەوە دیت و جەوهەریی مرۆییمان پیناسە دەكات. هەڵبژاردن بەرجەستەكەری ویستە لە میانەی هەڵبژاردنی شتێك و هەڵنەبژاردنی شتگەلێكدا. ڕەتكردنەوەش ڕۆحیكی شۆڕشگێڕانە و ڕزگاریبەخش بە كۆی چالاكییەكە دەبەخشێت.  4. بۆیە بایكۆت وەك كردەیەك و بایكۆتچی وەك كەسێك، هەر تەنیا لە میانەی نمایشێكەوە، كە تیایدا تاكەكەس وابەستەیی خۆی بە ئەوانیترەوە ئاشكرا دەكات، خۆی ناسەلمێنێت. بەڵكو ئەو دەچێتە سەر شێوازێكی بیركردنەوەی نوێ بۆ ئەوەی ژیانی خۆی لە ڕێگەوە بگۆڕێت، كە ئەمەش هەنگاویكی تاكەكەسیانەی یەكەمە بۆ گۆڕینی جیهانیش. بەمجۆرەش بایكۆتچی بە تاقی تەنیا لەگەڵ هێزێكی ئابووریی، ئەخلاقی و میدیایی مەزن، دەكەوێتە جەنگێكەوە، كە دەیەوێت لە هەموو جیهاندا ئەو شتە جوان و نۆرماڵ و بگشتێنێت، كە قازانجی خۆی تیدایە و زەرەری مرۆڤایەتی. بایكۆتچی بەمكارەی لەیەك كاتدا سێ شۆڕش دەكات: شۆڕشی ئیرادە بەسەر دەستەمۆییدا، شۆڕشی ڕەتكردنەوە بەسەر میكانیزمەكانی ڕیكلام و گشتاندن و بازاڕگەرییدا، كە هەموو شتێك بەسەر تاكەكەسدا دەسەپێنن و شۆرشی ئاگایی و هووشاریی لە نێوان هەڵبژاردنی شتێك و هەڵنەبژاردنی سەدانیتردا.  5. بایكۆت ئەگەر وەك مۆدێكیش تەماشای بكرێت، ئەوە مۆدێكی سەرمایەیداریانە نییە و دەرچوونە لە میكانیزمەكانی فیتیشیزم و كاڵاپەرستی، كە بەشێكە لە ئایینی سەرمایە و پێكەوەنانی قازانج. بۆ ئەم سیستەمە سەرمایەدارییە، لەوە ئازاربەخشتر نییە وڵات پڕ ببێت لەو تاكەكەسانەی كە بە هووشارییەوە ڕەتدەكەنەوە. بۆیە هەستدەكەم نابێت تەنیا لە پەیوەندیی بە كاڵای توركییەوە تەماشای بایكۆت بكەین، بەڵكو پێویستیشە بایكۆت وەك بەرەنگارییەك لە ئاست كۆی سیستەمی سەرمایەدارییدا ببینین، كە سەمایەداریی توركیاش بەشێكییەتی. نەك هەر تەنیا نابێت بایكۆت كاڵا بگرێتەوە، بەڵكە پێویستە ڕەتكردنەوەی ئایدیۆلۆژیا، ئایین، كولتوور، سیاسەت و دیاردەباوەكانی ژیانی ڕۆژانەش بگرێتەوەو  بایكۆت بكرێن، كە زیان لە خودێتی مرۆڤ دەدەن. كارەكە قورس و ڕەوەندەكە درێژخایەنە، بەڵام بۆ ساتەوەختێك بیر بكەوە كە بەبێ چەك و ئامراز، تاكەكەس دەتوانێت چیی بكات. ئەمەش ئەو خەونە مەزنە بوو كە كیەکەگۆ( کیرکگارد) فەیلەسووفی دانماركی، هەموو پڕۆژە فەلسەفییەكەی خۆی لەسەرەوە دامەزراندبوو: تاكەكەس پێویستە خۆی بێت، چارەنووسی ئەوەیە خودی خۆی بێت و توانای ڕەتكردنەوەی هەر شتێكی هەبێت، كە لە خۆی دوور دەخاتەوە.

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  هه‌رچۆنێك بێت ده‌یانه‌وێت رێژه‌ی مرۆڤ كه‌مبكه‌نه‌وه‌ ، یان ئه‌و گه‌شه‌ خێرایه‌ رابگرن ، هه‌زاران بیانوو ده‌دۆزنه‌وه‌ ، بۆ راگرتنی زیادبوونی مرۆڤ ، له‌ سه‌ر گۆی زه‌وی له‌ كاتێكا گۆی زه‌وی و ئه‌و سه‌روه‌ت و سامانه‌ی له‌ سه‌ر زه‌وی و ژێر زه‌وی هه‌یه‌ به‌شی سه‌ت ملیاریش ده‌كات نه‌ك هه‌شت ملیار كه‌ بڕیاره‌ ساڵی ئاینده‌ بگه‌ین پێی ، واته‌ ساڵی 2023 نیشتمانی زه‌وی ئه‌وه‌ی كه‌ سیاسیه‌كان به‌ درۆ ناویان ناوه‌ دایكه‌ زه‌وی ده‌بێته‌ خاوه‌نی هه‌شت ملیار كه‌س ، ئه‌مه‌ مه‌ترسیی له‌ كۆنترۆڵ ده‌رچونی هه‌یه‌ بۆ داگیركارانی زه‌وی ئه‌و وڵاتانه‌ی ده‌یانه‌وێت زه‌وی هه‌ر هی ئه‌وان بێت ، به‌ تایبه‌ت ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانه‌كانی ،داگیركاری نوێ‌ هه‌ر به‌په‌ره‌پێدانی سوپاو ئامێری جه‌نگی و ده‌ستگرتن به‌ سه‌ر كیشوه‌ره‌كان و وڵاته‌كان و گه‌له‌كاندا داناساكێ‌ ، ئه‌و رێژه‌یه‌كی كه‌می مرۆڤایه‌تیشی ده‌وێت چونكه‌ له‌ هه‌موو ئه‌گه‌رێكدا كۆنترۆڵكردنی ئاسانتره‌، وڵاته‌ زه‌به‌لاحه‌كان گاڵته‌یان به‌ وڵاته‌ بچوكه‌كان دێت ، هه‌ندێك جار ته‌ڵفیسیان پێده‌كه‌ن و نوكته‌یان له‌ سه‌ر داده‌تاشن، كه‌ڵكه‌ڵه‌ی كه‌مكردنه‌وه‌ی دانیشتوانی سه‌ر گۆی زه‌وی ماوه‌یه‌كی زۆره‌ سه‌رمایه‌داری نوێ‌ ی دنیای سه‌رقاڵ كردووه‌ ، هه‌رچۆنێكه‌لانی كه‌م ده‌یانه‌وێت ئه‌و زیاد بوونه‌ رابگرن ، بۆ ئه‌مه‌ش نه‌خۆشی و شه‌ڕو ڤایرۆس و به‌كتریای زیان به‌خش و هه‌تادوای خراونه‌ته‌ گه‌ڕ . پڕۆژه‌ی رێكخستنی له‌ دایكبوون و زاوزێ‌ ، هاندانی خه‌ڵك بۆ تاكژیانی و تێكه‌ڵنه‌بوون ، بڵاوكردنه‌وه‌ی ماده‌ی هۆشبه‌رو ئالوده‌ كردنی خه‌ڵك به‌ ماده‌ی هۆشبه‌ری مه‌ترسیدار ، بڵاوكردنه‌وه‌ی ڤایرۆسی ده‌سكرد به‌ شێوه‌یه‌كی به‌ربڵاو " سه‌یر ئه‌وه‌یه‌ هه‌موو ئه‌مانه‌ پێشتر كراون به‌ فیلم " یانی هه‌موو ئه‌م مه‌ترسیانه‌ به‌ فیلم نیشانی مرۆڤ دراوه‌ تائه‌وه‌ی باسی زۆمبی و خوێنمژه‌كان و مه‌ترسی له‌ ناوچوونی مرۆڤایه‌تی به‌ ده‌یان شێوه‌ نمایشكراوه‌ ، له‌ زۆربه‌ی فیلمه‌كانیشدا ئاوه‌زی ئه‌مه‌ریكی ده‌كرێته‌ فریادڕه‌س و ئه‌وان مرۆڤایه‌تی ئه‌و كه‌مه‌ی كه‌ ده‌مێنێته‌وه‌ رزگار ده‌كه‌ن ، مرۆڤایه‌تی له‌ سه‌ر ده‌ستی بازرگان و سه‌رمایه‌داره‌ مه‌ترسیداره‌كانی سه‌ر گۆی زه‌وی له‌ به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌ی له‌ ناوچووندایه‌ ، ره‌نگه‌ هه‌ر ئه‌وانیش دواتر خۆیان بكه‌ن به‌ فریاخه‌ری مانه‌وه‌، ئاوه‌زی سه‌رمایه‌داری مه‌ترسیدار به‌و جۆره‌یه‌ ده‌ردێك بڵاو كه‌ره‌وه‌و ده‌رمانه‌كه‌ی دروستبكه‌، به‌رازه‌كان به‌و جۆره‌ ئه‌وانی تر سه‌رقاڵ ده‌كه‌ن ، بۆ ئه‌وه‌ جارێكی تر مه‌زرای ئاژه‌ڵانی جۆرج ئۆریل بخوێننه‌وه‌ . ئه‌وه‌مان بیر نه‌چێت ، ئێستا ئیتر ئێمه‌ له‌ بنده‌ستی ئه‌و بازرگان و سه‌رمایه‌ داره‌ مه‌ترسیدارانه‌ی مرۆڤداین، ئه‌وان ده‌توانن چاره‌نووسمان دیاری بكه‌ن ، سیڤی ئێمه‌ لای ئه‌وانه‌ ، ده‌زانن نه‌خۆشیه‌كانمان چین ، به‌ چی چاره‌سه‌ر ده‌كرێین ، چۆن فریومان ده‌ده‌ن ، دڵخۆشیمان ، گریانمان ، هه‌ست و كه‌وتمان تا راده‌یه‌كی زۆر كه‌وتوه‌ته‌ ده‌ستی ئه‌وان ، سه‌رگه‌رمی  به‌ رۆبۆت كردنی ئێمه‌ن و ئێمه‌ش په‌یتا په‌یتا كاڵاو چه‌كه‌ مه‌ترسیداره‌كانی ئه‌وان ده‌به‌ینه‌ ماڵه‌وه‌ ، له‌ نێو ژوری نووستن ، له‌ سه‌ر دڵمان دایانده‌نه‌ین ، بێئه‌وه‌ی به‌ خۆمان بزانین ، چه‌كی مه‌ترسیداری ئه‌وان ئێستا ناپاڵم و بۆمبی ئه‌تۆمی و خه‌رده‌ل و سیانیدو كیمیایی و درۆن  نیه‌ ، چه‌كی مه‌ترسیداری ئه‌وان ده‌شێت ئه‌و مۆبایله‌ بێت ، كه‌ ئێمه‌ هیچ رۆڵێكمان نیه‌ له‌ دروستكردنیدا ، ده‌شێت رۆژێك كۆمپانیایه‌كی مۆبایلی ئه‌مه‌ریكی له‌ سه‌ر راسپارده‌ی ده‌وڵه‌ت یه‌ك ملیۆن مۆبایلی گوێزه‌ره‌وه‌ی ڤایرۆسی كوشنده‌ به‌ نرخی زۆر هه‌رزان بخاته‌ بازاڕه‌كانی چینه‌وه‌ ، چینیه‌كان كه‌ خۆیان زۆر ورده‌ كاره‌ پیشه‌ سازگه‌رن ، به‌ڵام هه‌موو ساڵێك بۆ ئامێری نوێی ئایفۆنی ئه‌مه‌ریكی سره‌ ده‌گرن، ئێ‌ خۆ چینیه‌كانیش كه‌م نین ئه‌وانیش ده‌توانن هه‌مان كار به‌رابه‌ر ئه‌مه‌ریكا بكه‌ن ، ئه‌و ده‌م شه‌ڕه‌كه‌ پێویستی به‌ ئه‌تۆم نیه‌ ، پێویستی به‌ ڤایرۆسێكی كوشنده‌یه‌ كه‌ ره‌نگه‌ كه‌س نه‌زانێ‌ چۆن به‌ خێرایی هه‌موو دنیا ده‌گرێته‌وه‌ . بانگه‌شه‌كانی پێشكه‌وتنی زانست و زانیاری به‌و راده‌یه‌ی ئێستا هه‌موو مۆبایلێكی زیره‌ك سندوقێكی ره‌شی تیایه‌ كه‌ هه‌رچی بكه‌یت و بڵێی تۆماری ده‌كات ، ئیدی ئه‌وه‌ش زۆر ئاسانده‌بێت كه‌ هه‌ر مۆبایله‌و كۆدێكی تایبه‌تی هه‌بێت بۆ گوازتنه‌وه‌ی هه‌رچی مه‌به‌ست بێت ، چه‌ند ساڵێك له‌مه‌و به‌ر خه‌یاڵم لای ئه‌وه‌ بوو كه‌ ره‌نگه‌ رۆژێك بێت ده‌زگای ته‌ناهی  ده‌وڵه‌ت پێویستی به‌ خۆ ماندو كردن نه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی بزانێ‌ مرۆڤ له‌ ماڵه‌كه‌ی خۆی و له‌ نێو ژوری نوستنه‌كه‌یدا چی ده‌كات ، هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ به‌سه‌ له‌ رێی كۆدێكی زیره‌كه‌وه‌ بۆ هه‌ر هه‌زار ماڵێك و شاشه‌یه‌كی تایبه‌ت هه‌بێت تا له‌ ژوری كۆنترۆڵی ئاسایشه‌وه‌ به‌ كلیكێك بزانێت چ جۆره‌ شۆرتێكیشت له‌ پێدایه‌ ، ئه‌مه‌ له‌م ساڵانه‌ی دوایدا زۆر ئاسان بووه‌و خه‌ریكه‌ ده‌بێت به‌ڕاستی ، بۆیه‌ به‌ لاتانه‌وه‌ سه‌یر نه‌بێت هه‌موو سه‌ر سه‌عاتێك سه‌رمایه‌داری مه‌ترسیدار له‌ رێی دام و ده‌زگا زانستیه‌كانیه‌وه‌ بگاته‌ كردنه‌وه‌ی كۆدێكی تر و ده‌ستگه‌یشتن به‌ زانیاریه‌كی نوێ‌ ، مۆبایله‌كه‌ت شوناس و هه‌ڕه‌شه‌یه‌ ، شوناسه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌توانی تایبه‌تی كه‌ی به‌خۆت و كه‌س نه‌توانێ‌ بیكاته‌وه‌ ، هه‌ڕه‌شه‌یه‌ له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ر كۆدێكی بۆ دابنه‌ی كۆمپانیاكه‌ی ده‌توانێ‌ به‌ چركه‌یه‌ك بیشكێنێت . ئێمه‌ له‌ جیهانێكی ده‌ستبه‌ سه‌ردا گیراواین ، جیهانێك بازرگانه‌ مه‌ترسیداره‌كانی مرۆڤایه‌تی ، چیان بوێت و چۆن ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن ، ئێمه‌ بیرناكه‌ینه‌وه‌ چ رێگایه‌ك بگرینه‌ به‌ر بۆ ده‌رباز بوون له‌ ده‌ستیان له‌ كاتێكا ئێمه‌ زۆرینه‌ خه‌ڵه‌تێنراوه‌كه‌ین .