■ بەختیار شارەزوری و سەرکەوتی جیهاز . پێکهێنانی ئەم حکومەتە دەکەوێتە بەردەم گۆڕانکاری ناوچەیی و جیهانەوە لەسەر عێراق ، بە پێ ی بۆچونەکان زەمەنی پێکهێنانی حکومەتی هەرێم دەکەوێتە زەمەنێکەوە کە ڕای وڵاتانی ناوچەیی و جیهانی بەرەوە بەهێزکردنی ناوەند دەچێت ، واتا چی ئێران و چی تورکیاش ناچارن بچنە سەر ئەو سەکۆیەی کە وڵاتانی زل هێز بەلایانەوە گرنگە ئەمەش لە بەهێز کردنی ناوەندا خۆی دەبینێتەوە ، چی تر هەولێر و سلێمانی وەک دو زۆنی درێژکراوەی ئێران و تورکیا گرنگی ئەوتۆیان نامێنێ بەهۆی بەهێزکردنی ناوەند و عێراقێکی بەهێز ، هەر بۆیە پارتی کە هەڵگری ڕیفراندۆم بوە بە پەلە دەیەوێت پێگەی لە بەغداد بەهێز بێت ، ئەم مەتبەخە سیاسیە کە بۆ دروستکردنی حکومەت پێکهێنراوە ، بەندە بە دەستوری عێراقی و ئەو هەشت وەزارەتەی کە لە بەغداد ماوە ، تا چەندێ بە پێ ی پێگەی بەهێزی پارتی و یەکێتی لە هەرێم دەتوانرێت باڵانسی هێز لە بەغدادیش ڕابگیرێ کاریگەری لەسەر مەتبەخی دروستکردنی حکومەتی هەرێمیش دەبێت ، ململانێکان بۆ دروستکردنی حکومەتی هەرێم قورس تر دەبێت بەو حکومەی کە هەرێم لە ٢٠١٩ دەدا کۆمەڵێک قەیران تێدەپەڕێنێت و کارتی ئۆپۆزسیۆن بون لاواز دەبێت ، بە تایبەت پاشەکەوتی موچە ، بەم پێ یە مەتبەخی سیاسی دروستکردنی کابینەی نۆیەمی حکومەت و خولی پێنجەمی پەرلەمان دەکەونە بەردەم ململانێیەکی قورسەوە ، کە دەکرێت سەرەتای دابەشکردنی پۆستەکان دەستی پێ کردبێت و هەر یەکەیان ( پارتی + یەکێتی+گۆڕان+کۆمەڵ ) یاریەکانیان دەست پێ بکات . چوار دەستەڵات ( سەرۆکایەتی هەرێم + ئەنجومەنی دادوەری+پەرلەمان+حکومەت) دەکەونە بەردەم ئەگەری دابەشکاری لەم مەتبەخەدا : 1. سەرۆکایەتی هەرێم : ئەگەر چی ئەم دەستەڵاتە هەڵپسێراوە ، بەڵام پارتی دەیەوێت لەم خولەی پەرلەماندا کارای بکاتەوە بۆیە بۆ ناوخۆی حیزبەکەی دەبێتە پۆستێک ئاستی بەریەککەوتنە ناوخۆییەکانی پارتی پێ تێدەپەڕێنێ ، بەڵام لە ئێستادا ئەم دەستەڵاتە دابەشکراوە بەسەر ( حکومەت و پەرلەمان و دادوەری) دا و ناکەوێتە بەردەم دابەشکاری و ناچێتە ناو مەتبەخەوە ، بەڵکو لە کۆگای مەتبەخەکەدا دەبێت تا ئەو کاتەی جارێک تر دەهێنرێتەوە مەتبەخەکە و ئەو کات بە پێ ی خاڵ حیزبەکان پۆستیان بەردەکەوێ . 2. دادوەری : لەبەر ئەوەی دەستەلاتێکی بێلایەنە ناکەوێتە بەردەم دابەشکاری خاڵبەندی یەوە ، بە تەوافقی سیایسی دادەنرێت ، هەرچەندە ئەگەر لە پشتی کەوالیسەوە تەوافق هەبێت بۆ ١١ ئەندامەکەی دادوەری ، دەکرێ لە خاڵبەندی پێکهێنانی حکومەت و پەرلەماندا گۆڕانکاری دروست بکات . 3. پەرلەمان : ئەڵبەت قورسای زۆر دەکەوێتە سەر دو کێڵگە کە پەرلەمان و حکومەتە ( یاسادانان و چاودێری و دەستەڵاتی جێبەجێ کردن ) لەم نێوەندەدا لایەنەکان کارتەکانیان بەرامبەر یەکتر بەکار دەهێنن ئەگەر چی لە گشتدا ڕێککەوتنێک هەیە کە پارتی و یەکێتی و گۆڕان و کۆمەڵ حکومەت دروست بکەن ، بەڵام لە وردەکاریدا لایەنەکان دەکەونە دروستکردنی گوشار لەسەر یەکتر بۆ بەدەست هێنانی پۆستی زیاتر ، لە وردەکاریدا ناتوانرێ ئەم دو فایلە لەیەکتر جیا بکرێتەوە ، بۆ نمونە پارتی دەیوست هەردو سەرۆکایەتی بۆ خۆی بێت ( پەرلەمان و حکومەت ) بەڵام یەکێتی لەڕێ ی گوشاری دانەنای جێگری دووەم بۆ سەرۆکی حکومەت و گوشاری تێک چونی باڵانسی هێز و ڕێککەوتنی ستراتیژی توانی پارتی ڕازی بکات وەرگرتنی سەرۆکی پەرلەمان و دانانی جێگری دوەم بۆ سەرۆکی حکومەت ، واتا دوو جێگر ( مالی و ئیداری ) ، لەم نێوەندادا پارتی دەیەوێت بە یاری کردن لە نێوان یەکێتی و گۆڕاندا زیاتر پۆستە گەورەکان ببات بۆ خۆێ ، یەکێتیش بە حوکمی باڵانسی هێز و ڕێکەوتنی ستراتیژی و یاری لە نێوان گۆڕان و پارتییدا دەکات ، گۆرانیش یاری لە نێوان یەکێتی و پارتیدا دەکات و دەیەوێت ببێتە بەشێکی گرنگی دروستکردنی حکومەت و پەرلەمان لەم مەتبەخەدا ، بەکورتی لە پەرلەماندا ئەگەر سەرۆکەیاتی هەرێم (١٢) خاڵ بێت و جێگری یەکەم (سکرتێر) (٦) خاڵ بێت و جێگری دوەم (٥) خاڵ بێت ، ئەوا دەبێت بە پێ ی سازانی سیاسی هەمو حیزبەکان لە پۆستە باڵاکان و پۆستە سیادیەکاندا پشکیان هەبێت ، ئەگەر چی خاڵی کەمیشیان پێ بێت ، خۆ ئەگەر کۆمەڵ بەشدار بێت ئەوا (پارتی ٤٥+یەکێتی٢١+گۆڕان١٢+کۆمەڵ٧+پێکهاتەکان١١) کۆی کورسیەکانی پێکهێنانی پەرلەمان و (٩٦) کورسی ، وە (نەوەی نوێ و یەکگرتو و حیزبە بچوکەکان دەبنە ئۆپۆزسیونێکی پەرلەمانی بەشدار نابن ، بۆیە (١٥) کورسیەکەی تر دابەش دەبێت بەسەر حیزبەکاندا بەم شیوەیە (کۆمەڵ ١ ، گۆران ٣ ، یەکێتی ٥ ، پارتی ٦) واتا (پارتی ٥١+یەكێتی ٢٦+گۆڕان١٥ ، کۆمەڵ ٨، پێکهاتەکان ١١) ، بۆ هەر خاڵێک کورسیەکی پەرلەمانە ، بەم پێ یە بێت سەرۆکی پەرلەمان بۆ یەکێتی بێت (١٢) خاڵ ، جێگری یەکەم بۆ پارتی بێت کە (٦) خاڵە ، جێگری دوەم بۆ گۆڕان کە (٥) خاڵە . پۆستە باڵاكان بەپێی خاڵ  سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران (لەگەڵ بەشێك لە دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم: 20 خاڵ • جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران: 6 خاڵ • سەرۆكی پەرلەمان: 12 خاڵ • جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان: 6 خاڵ • جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمان: 5 خاڵ • وەزیری دارایی: 4 خاڵ • وەزیری ناوخۆ: 4 خاڵ • وەزیری پێشمەرگە: 4 خاڵ • وەزیری سامانە سروشتییەكان: 4 خاڵ • وەزیری پلاندانان: 2 خاڵ • وەزیری گواستنەوەو گەیاندن: 2 خاڵ • وەزیری خوێندنی باڵاو توێژینەوەی زانستی: 2 خاڵ  • وەزیری پەروەردە: 2 خاڵ • وەزیری داد: 2 خاڵ • وەزیری كاروباری كۆمەڵایەتی: 2 خاڵ • وەزیری شارەوانی‌و گەشتوگوزار: 2 خاڵ • وەزیری شەهیدان‌و ئەنفالكراوەكان: 2 خاڵ • وەزیری ئەشغال‌و ئاوەدانكردنەوە: 2 خاڵ • وەزیری كارەبا: 2 خاڵ • وەزیری تەندروستی: 2 خاڵ • وەزیری پیشەسازی‌و بازرگانی: 2 خاڵ • وەزیری ئەوقاف‌و كاروباری ئایینی: 2 خاڵ • وەزیری كشتوكاڵ‌و سەرچاوەكانی ئاو: 2 خاڵ • وەزیری رۆشنبیری‌و لاوان: 2 خاڵ • سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران: 2 خاڵ • دەستەی وەبەرهێنان: 2 خاڵ • وەزیری هەرێم بۆ كاروباری ژینگە: 1 خاڵ • فەرمانگەی پەیوەندیۆەكانی دەرەوە: 1 خاڵ • وەزارەتی هەرێم بۆ كاروباری پەرلەمان: 1 خاڵ • فەرمانگەی میدیاو زانیاری: 1 خاڵ • فەرمانگەی هەماهەنگی‌و بەدواداچوون: 1 خاڵ • فەرمانگەی كاروباری ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم: 1 خاڵ • دەزگای كاروباری مین: 1 خاڵ • ئەنجومەنی باڵای خانمان: 1 خاڵ • دەستەی گەشتوگوزار: 1 خاڵ • ئەنجومەنی ئاسایش‌و پاراستنی هەرێم: 3 خاڵ ئەم زانیاریانەی سەرەوە لە سایتی (درەو میدیا وەرگیراوە ) بەم پێ یە ئەگەر جێگری دووەم بۆ حکومەت زیاد بکرێت دەبێت دەستکاری ئەم خاڵبەندیە بکرێت بە هەردوو جێگرکە یەکی (٣) خاڵی بەر بکەوێت ئەوا ئەنجامەکە بەدەر لە سازانی سیاسی ئاوا دەبێت : 1 یەکێتی:ئەگەر ئەم پۆستانەی بەربکەوێت ( سەرۆکی پەرلەمان ١٢ خاڵ + وەزارەتی پێشمەرگە ٤+جێگری سەرۆکی حکومەت ٣=١٩ خاڵ ) کەواتە لە کۆی (٢٦) خاڵ تەنها (٧) خاڵی پێ دەمێنێت بۆ کێڵگەکانی تر. 2 گۆڕان : ئەگەر ئەم پۆستانەی بەر بکەوێت( جێگری دووەمی پەرلەمان ٥ خاڵ + جێگری دووەمی سەرۆکی حکومەت ٣ خاڵ +وەزارەتی دارایی ٤ خاڵ =١٢ خاڵ) تەنها ٣ خاڵی پێ دەبێت بۆ کێڵگەکانی تر. 3 کۆمەڵ : دەکەوێتە کێڵگەی بەشەکانی تر و توانای بەشداری نابێت لە پۆستە باڵاکاندا بە (٨) خاڵەوە . 4 پێکهاتەکان : دەکەوێتە کێڵگەی بەشەکانی تر و توانای بەشداری نابێت لە پۆستە باڵاکاندا بە (١١) خاڵەوە. 5 پارتی : ئەگەر ئەم پۆستانەی بەر بکەوێت ( سەرۆک حکومەت ٢٠خاڵ+جێگری یەکەمی پەرلەمان ٦خاڵ+وەزارەتی سامانە سروشتیەکان و پێشمەرگە ٨ خاڵ=٣٤ خاڵ ) ١٧ خاڵی پێ دەمێنێ بۆ بەشەکانی تر و پێکهاتەکان ١١ کورسین کە پاشکۆی پارتین ، بەم پێودانگە پارتی دەتوانێت بە تەواوی کۆنتڕۆڵی حکومەتی هەرێم بکات ، بەڵام دوا جار زۆنی سەوز و زەرد هیچ لایەکیان بێ ئەوی تریان ناتوانێت حکومەت لەم مەتبەخەدا دروست بکات کە دەستەڵاتی بەسەر کۆی هەرێمدا ببێت ، هەر بەم پێوەرە پارتی دەبێ ناچار بێت باڵانسی هێز بپارێزێ و بە شێوەیەکی کاڵ دوو ئیدارەیەکیە جاران پەیڕەو بکات. هەمو ئەم دابەشکاریە لە مەتبەخی سیاسیدا ئەگەری گۆڕان دەبێت بە پێ ی ململانێی حیزبەکان و تەوافقی سیاسی بە تایبەت لە نێوان یەکێی و پارتیدا و بە تایبەتیتر لە ناوەند و دوای یەکلابونەوەی (٨) وەزارەتەکەی عێراق .

■ ئەبوبەکرهەڵەدنی ماوەیەکە لێرەولەوێ باس وخواس وپێویستی مەرجەع هاتۆتە ئاراوەو بەگوێمان دادەرێ ،هەموو هێزو لایەنێک مافی خۆیەتی کەسێک یان سەرکردەیەکی بۆ بپاڵێوێ،،هەڵبەت گەلێک لەگەل ووڵاتان لەڕێی ڕابەرو مەرجەعەوە گەیشتونەتە پێگەو ڕۆڵی شایستەی خۆیان لەنمونەی سەنگافورەو مالیزیاوڕوسیا. بەدڵنییاییەوە لەکوردستانیش پێویستی لەڕادەبەدەرمان بەکەسێک هەیە کۆکەرەوەی هەموان وگوێ لێگیراوبێت ولەکاتی ناکۆکیەکاندا بۆی بگەڕێینەوە ،بەڵام ئەوەی دەبێتە مەرجەعمان دەبێت ئەم خەسلەتانەی تیابێت: _دەست لەحزبەکەی بکێشێتەوە تاجێگای متمانەی هەموان بێت. _داوای لێبوردن لەهاوڵاتیانی کوردستان بکات گەرلەڕابردوودا بەهۆی پێگەکەیەوە بەشێک بووبێ لەسەرچاوەو هۆکاری قەیران ونوشوست وتێكشکان . _دەبێت گەورەتر لەحزب وگروپ ودەستە وتاقم وخانەوادەکەی بیربکاتەوەوبژی _مەرجەع لەجوغزو قاوغی ناوچەو قەڵەمڕەوی خێڵ دەڤەروشارچێتی بێتە دەرەوەو بەتەعبیری مام هێمن بستۆکەی سنورە کان راماڵێ وخاکمان یەکبخاتەوە. _دەبێت ئەوەی دەبێتە مەرجەع دامێنی کراسی ڕەشی دایکی شەهیدان ماچ بکات کەچی دی نائومێدیان ناکات. _دەبێت مەرجەع سۆراخی خوێنی بەناهەق ڕژاوی شەهیدانی ١٧ شوبات وسۆرانی مامەحەمەو کاوەگەرمیانی وسەردەشت عوسمان ودکتۆر هۆشیار بکات وبەرجەستەی عەدالەت لەسەربکوژانیان بکات. _مەرجەع لەسەریەتی جەماوەری نیگەران وتوڕەونائومێدی کوردستان ئاشت بکاتەوەوچی دی بەسیاسەتی بێ باکی وەڵامی خواست وداوای ڕەوای خەڵک نەدرێتەوە. _مەرجەع دەبێت دوورکەوێتەوە لەکۆشکی قولەی قافەکان وڕاپۆرت نوسە درۆزنەکان ودەربارە ماستاو چی وخۆبەرەپێشەوە هەلپەرستەکان . _مەرجەع دەبێت پێ یەکی لەناو هاونیشتیمانیە هەڵقرچاوەکانی ئەنفالەکانی شۆڕش وسمود وقوشتەپەوپێ یەکی لەناو کەسوکار وپارێزگاکەی عومەری خاوەر بێت ولەنزیکەوە لەناڵەی جوتیارانی شارەزووروپێنجوین بگات وسەر بەحوجرەی فەقێ ومزگەوت وکۆڕی مەلاکانی کوردستاندا بکات،،لەبیرتیژی سەنتەرەکانی لێکۆڵینەوەوزانکۆکانی کوردستان بەهرەمەند بێت،توانای گەنجە پێ بوەکانی ئەمڕۆ نادیدە نەگرێت. _مەرجەع سامانی دزراوی کوردستان بگێڕێتەوە بۆدەستە ئەمینەکان،کۆشك وتەلارو مەزرەعە بەناهەق بنیات نراوەکان تێک وپێک دات وبیانکاتەوە بەموڵکی گشتی. _مەرجەع دەبێت هەڵگری خەم وپارێزەری ناسنامەی ئاینی گەلی ستەمدیدەی کوردستان بێت وپاسەوانێکی بەئەمەکی ئەخلاق وبەهاو کەلەپورو کەلتوری کوردەواری بێت. _مەرجەع دەبێت واز لەحەزی بچوک وخەونی بچوك وپێگەی بچوك وڕۆلی بچوک وجوڵەی بچوک بێنێت. _مەرجەع دەبێت وەک ماندێلا کەسوکارو خانەوادەی دوورخاتەوە لەدەسەڵات وبازرگانی. _مەرجەع دەبێت سەری بەرزی مامۆستاشەق تێهەڵدارەوەکە ی هەولێرو دەستی کەسوکاری گەنجە کوژراوەکەی سەرفول لایت وخانەنشینە سەرەگرتوەکان بۆموچە ماچ بکات وکۆتایی بەتراژیدیایان بێنێت. _لەهەمووی گرنگ تر مەرجەع دەبێت بمانخاتە سەرڕەوڕەوەی حکومەتی دامەزراوەوبمانکاتە خاوەنی دام ودەزگای نیشتیمانی ودەستورێکی مۆدێرن کەهەموان ماف وکەرامەت وئازادی دەربڕین وئاین وکاری سیاسیان پارێزراو بێت و بەمانای ووشە هاوڵاتی بوون پێوەر بێت. هەرکەسێک ئەم خەسڵەتانەی تیابوو نەک دەبێتە مەرجەعمان بەڵکودەیکەینە پادشای پایتەختی دڵمان وهەموان دەبینە پاسەوان وسەربازی بەردەستی وپەروانە ئاسا بۆی دەسوتێین.  

  ■ ئارام سەعید  لە سادەترین پێناسەدا، ئەرکی حکومەت بریتیيە لە:  "پاراستنی هاوڵاتیان لە توندوتیژی، پیادەکردنی سەروەری یاسا، پاراستنی ئاسایش‌و هێمنی هاونیشتمانیان، دابینکردنی خزمەتگوزاری گشتی کە هاوڵاتیان خۆیان ناتوانن دابینی بکەن، پەرەپێدان‌و بونیادنانی پرۆژە گەورەو ستراتیژیيەکان، پاراستنی مافی کەمئەندامان، بەساڵاچوان، توشبوانی نەخۆشیيە درێژخایەنەکان، کەمکردنەوەو نەهێشتنی بێکاری.. هتد ". پێم ناڵێن حکومەتی هەرێم لە کام لەو بوارانەدا کە لەسەرەوە نوسراوە سەرکەوتوو بوە؟!! کەواتە ئەگەر حکومەت پێكبێت یان پێكنەیەت چ جیاوازیەک دروستدەکات؟ لە چ بوارێکدا؟ ئەمە سەرەڕای ئەوەی لە کوردستاندا شتێک نیە پێی بڵێن حکومەتی کاربەڕێکەر، حکومەت وەک نە بای دی بێت نە باران، هەڵبژاردن دوابخری‌و پێکهێنانی حکومەت دوابکەوێت، هەر فەرمانڕەواو کاربەدەستن‌و ئیشوکارەکان دەکەن وەک ئەوەی دەیانەوێت. لەکاتێکدا هەندێک لەو هێزانەی دەرەوەی یەکێتی‌و پارتی دەیانەوێت بە هەندێک دەسکەوتی بچوک بچنە دەسەڵاتەوەو دەستەمۆ بوون بە وەرگرتنی بەڕێوەبەرێك، وەکیل وەزیرێک یان وەزیرێک، تەنانەت رێخۆشکەربوون بۆ ئەوەی پارتی بتوانیت ئیرادەی خۆی فەرزبکات.. ئەو یاسایانە تێپەڕێنێت کە خوازیاری بوو ( یاسای هەڵپەساردنی سەرۆکایەتی هەرێم)، بەڵام بە هاوکاری هێزەکانی تری بەناو ئەوەی لە دەرەوەی دەسەڵاتن بە ئاسانی بۆی چووە سەر. لەهەمووی سەیرتر ئەوەیە ئەم روداوانەی ئێستا رودەدەن پاش شکستی ریفراندۆم‌و ١٦ی ئۆکتۆبەر دێت! دوای دەرکردنی سەرۆکی پارلەمان، دوای دەرکردنی وەزیرەکانی بزوتنەوەی گۆڕان، لە پاش ئەو هەموو کارەساتە هێشتا پشتی ئەو لایەنانە دەگرن کە کوردستانیان گەیاندە لێواری کەوتنەخوارەوەو داڕمان. سەرئەنجام بە پیادەکردنی ئەم سیاسەتە بارزانی ئێستا کە سەرۆکی هەرێم نیە دەسەڵاتەکانی لەوکاتە زیاترە کە سەرۆکی هەرێم بوو کە ئەوکات شەرعیەتی یاسایی هەبوو.  ئەو هۆکارانەی باسمان کردن بەشێکن لەو ئەنجامانەی ئێستا لە هەرێمی کوردستاندا ئەی بینین.  بۆیە ئیتر کاتی ئەوەیە هێزی سیاسی بوێرو راستگۆ بێت‌و راشکاوانە بەرگری لەو سیاسەتە بکات کە بڕوای پێیەتی‌و کاری بۆ دەکات، نەک لە گوتارە میدیایيەکانیدا بەریگاربێت لە هەڵویستێک‌و لەژێرەوە کاربۆ پێچەوانەکەی بکات. سیاسی سەرکەوتوو لەمێژودا ئەوانە بوون کە راشکاو و راستگۆ بوون بەرامبەر هاوڵاتیان‌و بەرگریکار بوون لە بیرورای ئازایانەی خۆیان.

  ■ ئاری محەمەد ھەرسین لە سەروبەندی وەرگرتنی پۆستی سەرۆکایەتی حکومەت لە کابینەی ٧، لە کۆبونەوەیەکی داخراوی سەرکردایەتی حیزبدا، کاک نێچیرڤان بارزانی لەسەر کابینەی حەوتەم گوتی: مۆدێلی کابینەی پێنج بەسەرچوو. بە مانایەکی تر مەبەستی ئەوەبوو بە عەقڵی دوێنێ حوکمی ئەمڕۆ ناکرێت. لەوانەیە ڕەوانترین نیشانەی تەوازوع‌و مۆدێرن بوون لە ھونەری حوکمڕانیدا، ئەو ڕستە سادەیەی نێچیرڤان بێت. چونکە ئەگەر کەسێک ئامادەگی بەخۆداچوونەوەو جورئەتی دەستپێکردنی ڕیفۆرمی نەبێت، ناتوانێت خۆی بکاتە خاوەنی ئەو قسەیە. بە نزیکی دوو دەیە دەبێت کە نێچیرڤان بارزانی مومارەسەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی ھەرێمی کوردستان دەکات. لەو ماوەیەدا نێچیرڤان مۆدێلی حوکمێکی مەدەنی‌و مۆدێرنی پێشکەش کرد. کە دەڵێین مۆدێرن‌و مەدەنی، مەبەستمان بەشێوەیەکی نیسبی‌و بۆ خۆرھەڵاتی ناوەڕاستە، نەک سویدو نەروێژ. ئاشکرایە کە لە ھەموو کۆمەڵگەکانی دونیادا بەرپرسان لە سلکی موخابەرات خۆشەویست نین "لەوانیە بتوانین بڵێین ئیسرائیلی لێ دەرچێت". ھۆکاری ئەمە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە سروشتی ئیشەکە نھێنیيەو لەو دەزگایانەدا جێگای شەفافیەت نابێتەوە، چونکە موخابەراتی شەفاف دەزگایەکی فاشیلە. بەرپرسی موخابەرات نابێت لە مێزگردێکی تەلەفیزیۆنیدا دابنیشێت‌و ڕازی دڵی خۆی ھەڵبڕێژێت. لەپاش بڵاوبونەوەی ناوی کاک مەسرور وەک کاندیدی پارتی دیموکراتی کوردستان، ھەندێک کەس دەیانەوێت لە خەڵکی کوردستان بگەیەنن کە ئیتر حوکم لەم ھەرێمەدا دەبێتە حوکمی موخابەرات‌و ڕەشبگیر دەستپێدەکات، زمانی ئازادو ڕاستگۆ دەبڕدرێت‌و بەکورتی ھەمومان ئەبین بە جاسوس بەسەر یەکترەوەو ڕاپۆرت لەسەر یەکتر بۆ ئاژانسی پاراستن دەنوسین. لەوانەیە ئەگەر کاک مەسرور کوڕی کاک مەسعود نەبوایە، تواناکانی زیاتر دەربکەوتایەو نەکەوتایەتە بەر ئەم ھێرشە ناڕەوایانەی کە ھەندێک کەسی پۆپۆلیست‌و بێ ویژدان. مەسرور بارزانی شارەزاییەکی باشی لە فەرھە گی دەوڵەمەندی ئێراندا ھەیەو، بە حوکمی ئەوەی خوێندنی لە ئەمەریکا تەواو کردوە شارەزاییەکی باشیشی لە فەرھەنگی خۆرئاواو سیستەمی بیرکردنەوەی خۆرئاواییەکاندا ھەیە. لەسەرێکی ترەوە لەڕووی کۆمەڵایەتیشەوە بەپێچەوانەی ئەو درۆو دەلەسەیەی کە ھەندێک بەناو خوێندەوار بۆی ھەڵدەبەستن، گوێگرێکی چاکەو بۆچونی خۆی بەسەر بەرامبەرەکەیدا فەرز ناکات " ئەمانەی باسی لێ دەکەم تەجروبەی شەخسی خۆمە لەگەڵ ئەو برایەو، کەس بۆی نەگێڕاومەتەوە. لەکاتێکدا بەندە بۆ چرکە ساتێکیش لە دام و دەزگاکانی ئاژانسی پاراستندا کارم نەکردوە". لەسەروو ھەموو ئەمانەشەوە کەسێکی نەتەوەیی‌و نیشتیمان پارێزەو، بە درێژایی شەڕی دژ بە داعش شان بە شانی سەرۆک بارزانی چاودێری میحوەرەکانی پێشمەرگەی کردوە، ھەر بۆیەش تفەنگ بە مەسرور بارزانی نانەوە، تەقە کردنە لە تاریکیدا، کە مەبەست لێی نانەوەی ئاژاوەو قوڵترکردنەوەی پەرتەوازەییمانە. گومان لەوەدا نیە کە ئاژانسی پاراستنیش وەک «سی. ئای. ئەی»و «مۆساد»و دەزگا ھەواڵگریيەکانی تر کەسانێکی تێدایە کە بۆ خۆدەرخستن چاوترسێنی خەڵکی بەستەزمان‌و بێ دەسەڵات، دەسەڵاتەکانیان بە خراپ بەکاردەھێنن. ئەم دیاردە ناشرینە لە ھەموو دونیا ھەیەو بە کەسیش چارەسەرو بنەبڕ ناکرێت، بەڵام دیاردەیەکە کە ھیچ پەیوەندیيەکی بە ڕێنماییەکانی ئاژانسی پاراستنەوە نیەو تەنیا تەعبیر لە شەخسیەتی لاوازی ئەو کەسانە دەکات کە ئەمە ھەڵسوکەوتیانە. دواجار ئەو کەسانەشی کە فرمێسکی تیمساح بۆ کاک نێچیرڤان دەڕێژن، دەبێت ئەو ڕاستیە بزانن کە لە کۆتایی ڕێگاکەدا، نێچیرڤان پشتی سەرۆکی حکومەت بەرنادات‌و بەپێچەوانەوە ھەموو ئەو باڵەخانانەی ژێرخانی ھەرێم کە کاک مەسرور دروستیان دەکات‌و بەرزیان دەکاتەوە، بەردەوامی ئەو نھۆمانەیە کە کاک نێچیرڤان لەماوەی حوکمڕانیەکەیدا بەرزی کردۆتەوە. بۆیە باشتر وایە چاوەڕوان بین‌و چاودێری حوکمڕانی کاک مەسرور بکەین‌و، لە کوێدا ھەر کەسێکی ئەم ھەرێمە سەرنج‌و ڕەخنەی لە شێوازی حوکمڕانیيەکەی ھەبوو، بەدەنگی بەرز پێی بڵێين.

■ ئیبراهیم زەیدی پێشەكی پێویستە ئەوە بوترێت كە هەر عێراقییەكی ژیر و پاك و خاوەن ویژدانێكی زیندوو، پێویستە رێز لە گەلی كوردی برا بگرێت و هیوای چاكە و ئاسایش و ئاشتی بۆ بخوازێت، و هەر قسەیەكیش دەربارەی ئەو خراپەكارییانەی لە هەرێم دەگوزەرێت دەكرێت، پێویستە جیاكاری تەواوەتی بكات لە نێوان گەلی كورد و ئەوانەی بە چەك و هاوپەیمانێتی شكستخواردوو، دروشمی ساختە و سیاسەتە هەڵەكانیان دەستیان بەسەر دەسەڵات و سامانیدا گرتووە. دواهەمین هەواڵی حزبەكەی بارزانی دەڵێت كە بڕیارێك دراوە و پاشگەزبوونەوەی نییە، كە نێچیرڤان بارزانی دەكرێتە سەرۆكی كۆماری بارزانی و مەسرور " جێنشینی سەرۆك مەسعود بارزانی" دەكرێتە سەرۆك وەزیران، هەروەها سەرجەم پۆستە سیادییە گرنگەكانی تری وەك فەرماندەیی پێشمەرگە و بەڕێوەبەرێتی هەواڵگری و دارایی و دەرەوە و نەوت و وەبەرهێنانیش دوورنابن لە یەكێك لە ئامۆزاكانی سەرۆك و كەسایەتییە دوور و نزیكەكانی عەشیرەتەكەی. ئەو پاساوەشی كە ئەو خێزانە داگیركەرەی هەرێمی كوردستان هەیانە بۆی ئەوەیە, حزبەكەیان زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانی بردوەتەوە، بەڵام لە هەڵبژاردنێكدا كە هیچ جیاوازییەكی نەبوو لەگەڵ هەڵبژاردنی شەقاوەكانی بەغدا, كە لە سایەی هەڕەشەی چەكی میلیشیاكان و پارەی دزراوی حەرام جێبەجێیان كرد. بەوەش سەردانەكەی مەسعود بارزانی بۆ بەغدا ئامانجەكەی پێكا و تێیدا رەزامەندی متمانەپێكراوی ئێرانی لە عێراق وەرگرت بۆئەوەی كوردستانی عێراقی وەك هەرێمێكی دەرەبەگایەتی تەواوەتی پێببەخشێت، ئەوەش نەك بدرێت بە پارتی دیموكراتی كوردستان، یان عەشیرەتی بارزانی، بەڵكو بە دیاریكراوی بۆ خێزانی مەسعود و بەبێ‌ هیچ هاوبەشێك. هەروەها وەزارەتی دارایی و جێگری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری ئابوری " فوئاد حسێن" یان پێدا و رێگەیان پێدا بەشداربێت لە تاڵانكردن گەنجینەكانی عێراق، لەگەڵ هاوپەیمانە عێراقییە زۆرزانەكانی، هەموو ئەم بەخششە حاتەمییە فراوان و گەورەش بەرامبەر بە دوو كارە، یەكەمیان زیادكردنی رێگای بازرگانی  قاچاخ لە نێوان عێراق و ئێراندا لە رێگەی كوردستانەوە بۆ هاتن و چون و بۆ شكاندنی سزاكانی سەرۆكی ئەمریكا دۆناڵد ترەمپ كە ئاستی لێهاتوویی ئەوانە نازانێت لە هونەری دزیكردن و قاچاخچێتی كە زۆر قورسە ئاشكراكردنی هەتا لەلایەن هەواڵگری ویلایەتە یەكگرتووەكانیشە كە بەزەیی نییە. كاری دووەمیش سازشكردن و پاشگەزبوونەوەی خۆبەخشانە و كۆتاییهێنانە بە هەموو ئەو قسە بریقەدارانەی پێشوو دەربارەی مافی شەرعیی كورد لە دیاریكردنی چارەنوس و سەربەخۆیی و جیابوونەوە دەكران و وازهێنان لە ئاژاوە نانەوە بۆ حزبە دەسەڵاتدارە عێراقییە ئێرانییەكان و میلیشیاكانیان و گەیشتنەوە بە كۆمەڵگەی شیعەی ئێران و ئەو سوننانەی لە ژێر خێوەتی پرۆژەی ئیمام خومەینیدان. ئائەوەتا ئێستا كارەكان زۆر بە خێرایی و بێ‌ چاوەڕوانی خۆیان ئاشكرادەكەن، لە ئێستا بەدواوە داواكارییەكانی ئێران دەبن بە فەرمان، نمونەش لەسەر ئەوە پەرلەمانتارانی حزبەكەی بارزانییە لە بەغدا كە ئێستا لە بەرەی پەرلەمانتارانی تایبەت بە " موجاهیدەكانن"، هادی عامری و قەیس خەزعەلی و نوری مالیكی و رۆژی سێشەممەش رایانگەیاند كە سەرۆك مەسعود بارزانی رێنمایی داوە بۆئەوە ی فالح فەیاز بكرێتە وەزیری ناوخۆ، چونكە " دەربارەی ناوچە كێشە لەسەرەكان گرەنتی بە كورد داوە". بە گوێرەی راپۆرتی سێشممەی بارزانییەكانی، سەرۆك كۆماری داهاتوو كوردستان برازای مەسعود دەبێت و سەرۆك وەزیرانەكەشی كوڕەكەیەتی، بەوەش داگیركردنی عێراق لەلایەن ئێرانەوە لە خۆرهەڵاتەوە بۆ خۆرئاوای و لە باشوورەوە بۆ باكوری تەواودەبێت و ئەوەش شكستهێنانە بە ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی و توركیا و منداڵە عێراقییەكانی و سعودیە و بریكارە متمانەپێكراوەكانی و شكستهێنانی بە بەریتانیا و فەرەنسا و ئیسپانیا و كوەیت و ئوردن و میسر و حەماس و قەتەر و هەر حكومەتێكی تر گە لەسەر گۆڕەپانی عێراقی گەمارۆدراو زیندانیی یاری بە ئاگردەكات. ئایا جەماوەری كورد كوێرایی داهاتووە و ئەوە نابینێت كە بارزانییەكان چی بە هەرێم دەكەن لە دوای رزگاربوونیەوە لە راپەڕینی 1991ەوە پاشان دوای ئەپرێلی 2003ەوە تائێستا؟ هەتا ئەگەر زۆرینەی جەماوەری راستەقینەی هەرێم جیابوونەوە و دامەزراندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆی گەمارۆدراویان دەوێت لەلایەن عێراق و توركیا و ئێران و سوریاوە با ببێت، بەڵام نەك بەم سەركردە گەندەڵ و شكستخواردوانەی كە هەر رۆژەی سیاسەتێك و هەر رۆژەی بڕیارێكیان هەیە. سەرۆك وەزیرانی نوێی كوردستان كاكە مەسرور بارزانی ئەو كەسەیە كە دەڵێت:" كوردەكان لە رۆژی هەینی شەشی مایۆی 2016ەوە چیتر هاوڵاتی عێراقی نین و هیچ متمانەیەك لە نێوان ئێمە و بەغدا نیە" و " تاكە چارەسەر بۆئەوەی دەگوزەرێت بەلای ئێمەوە جیابوونەوەیە و پێكەوەژیانی زۆرە ملێ لە عێراق هیچ سودێكی نیە، چونكە وڵاتێكی شكستخواردووە لە هەموو شتێكدا". هەروەها رۆژی 16ی ئۆكتۆبەری رابردووی 2018 بەیاننامەیەكی مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتەی كوردستان دەركرا و تێیدا هاتووە كە :" لە رۆژێكی وەك ئەمڕۆدا و ساڵێك لەمەوبەر كەركوك داگیركرا، و هەزاران كورد بۆ پاراستنی بە خوێنیان قوربانیان دا و رۆژی 16ی ئۆكتۆبەر رۆژێكی تاریكە لە مێژووی گەلی كوردماندا و ئەو رۆژیە كە خیانەت لە هیوا و ئامانج و خواستەكانی گەلی كوردی ستەملێكراو كرا". ئەوەی مەسعود بارزانی ناسیبێت لە نزیكەوە پێش داگیركردنی كوەیت لە ساڵی 1990 واتە رۆژانی لیژنەی كاری هاوبەش، پاشان كۆنگرەی بەیروتی 1991 و دواتر و ئەوەشی ئامادەی كۆنگرەكانی ئۆپۆزسیۆنی پێشووی عێراق بوبێت بە تایبەتی دواهەمینیان كە ساڵی 2002 لە سەڵاحەدین ئەنجامدرا، و گوێی بۆ وتارەكانی گرتبێت و هەستی بە بەهێزی هاوپەیمانێتی لەگەڵ هەواڵگری رژێمی ئێران و حزبە ئیسلامییە عێراقییە لە دایكبووەكانی ئێران كردبێت, درك بەوە دەكات كە قسەكانی دەربارەی " خواست و هیواكانی گەلی كوردی ستەملێكراو" قسەی خورافی و تارادەیەكی زۆر ساختەن و ئایا خاوەن عەقڵە رۆشنەكان و ویژدان پاكەكان لە برا كوردەكانمان بەرووی سەركێشی سەركێشیكاران و قوماری قومارچییەكان دەوەستنەوە پێش ئەوەی كاتەكە لەدەست دەربچێت.  

د. هەردی مەهدی میکە پاش نوێکردنەوەی سزا و فشارەکان بۆ سەر ئێران. تورکیا سەرەڕای ئەوەی موڵەتی لە وڵاتەیەکگرتووەکانی ئەمریکا وەرگرتبوو کە نەوت لە ئێران بکڕێت و ئەمریکاش ئەمەی پەسەندکردبوو، بەڵام پێچەوانەی تکاکەی، لە مانگی تشرینی دووەمدا (۱۱) هەر ئەم تورکیایە هیچ نەوتێکی لە ئێران نەکڕی و رێژەکەی سفرکردەوە. پێدەچێت ئەمە هەلی نوێ بداتەوە بە هەولێر و بەغدا و بەهێزکردنەوەی پێگەی ئابوریی حکومەتی هەرێم گەر سیاسەتڕێژانی هەرێم ئەو هەلە بقۆزنەوە و لە جیۆئیکۆنۆمی هەرێمی کوردستان تێبگەن! ئەم هەنگاوەی تورکیا، هاوشێوەی هەنگاوێکی سێ مانگی رابردووی هیندستانە لە کاتێکدا لە مۆڵەتپێدراوانی ئەمریکایە بۆ بازرگانی لەگەڵ ئێراندا، کەچی هەندێک لە کۆمپانیاکانی (سەرەڕای گرێبەستەکانیان) ئێرانیان جێهێشت. تورکیا لە چەند ساڵی رابردووی پڕ لە ئاڵۆزییدا ئابورییەکەی نانێکی باشی بەسەر قەیرانەکانی ناوچەکە و دەرکەوتنی داعشەوە خوارد. سیاسەتکردن لەسەر تاڵەمووی مەعاویە یەکێکە لە زیرەکی و فێڵەسیاسییەکانی سیاسەتڕێژی تورکیا و ئەردۆگان.  ئەمە نمونەیەکە و دەیکەمە دەسکەلا بۆ خستنەڕووی رۆحی مێژوویی پەیوەندییەکانی سەدەی رابردووی تورکیا و ئێران. ئەم دوو وڵاتە جەنگ و رکابەریی و نەیارییە مێژووییەکانیان نکوڵی لێنەکراوە، بەڵام لە بیستەکانی سەدەی بیستەم و پێکهاتنەوەی هەردوو وڵات پاش "مۆدێرنسازییەکان"ی رەزاشای پەهلەوی و مستەفا ئەتاتورک، لەبری هەڵبژاردنی ئەزموونی شائیسماعیل _ سوڵتان_سەلیم ـی پڕ لەجەنگی مێژووییان، ئەزموونی نەشەڕو نیوەئاشتیانەی شاتەهماسپ و سوڵتان_سلێمان -یان زیندووکردەوە و کۆتاییان بە جەنگ و خوێنڕێژی دژی یەک هێنا. بەدرێژایی سەدەی رابردوو تا ئەمڕۆ هەردوو دوو وڵاتە ئەم ئەزموونە پیادەدەکەن کە ئەندازیارەکانی فروغی و ئینینۆ بوون و ئیرادەکەشی رەزاشا و ئەتاتورک نواندییان و لە سەرەتای بیستەکانی سەدەی رابردووەوە تا هەنوکە ناچاریی یەکتریان قبوڵکرد و هەڕەشەی لەتبوون و مەترسی بزوتنەوە جیاخواز و نارازییەکانی کوردستانیان کەمتر و کەمتر کردۆتەوە، لەبری رێگای دۆڕاو_دۆڕاو، براوە_براوە یان هەڵبژارد و هەردوولا مانەوە. ئەم ئەزمونانە یانی پێکەوەژیان و هاوسێیەتی ناچاریی، دەکرێت پارچەیەکی بۆ ئەزموونی شکستخواردووی پێکەوەهەڵنەکردنی کورد-کوردی لێداڕنرێت و ئەگەرچی نەیاریش بن رێگەی براوە-براوە هەڵبژێرن بەرامبەر نەیاران و مەترسییە هاوبەشەکان. #ئێرانناسی #کوردستان #ئێران #تورکیا #کەرکوک #بەغدا # ئەردۆگان #روحانی #رچاشاه #ئەتاتورک #hardimahdi  

ئاراس فەتاح دوو لە دروشمە سەرەکییەکانی ناو دەوڵەتەکەی براگەورەی رۆمانی ١٩٨٤ی جۆرج ئۆروێڵ بریتیی بوون لە ”جەنگ ئاشتییە“ و ”ئازادیی کۆیلایەتییە“. دروشمگەلێک کە دەبوو ھەموو کەسێک دەرخیان بکات و رۆژانە بێڵێنەوە، بۆئەوەی نەک تەنھا ببێت بە واقعی ژیانی ڕۆژانەیان، بەڵکو لە نەست و خەیاڵدانی ھەموو تاکێکیشدا ببێت بە ھەقیقەت. حیزب لە دەوڵەتەکەی براگەورەدا تەنھا ماشینێک نییە بۆ ڕامکردنی تاکەکان لەڕێگای کۆنترۆڵکردنی جەستەیانەوە، بەڵکو ھەنگاوێک زیاتر دەڕوات و دەیەوێت دیوی ناوەوەشیان کۆنترۆڵبکات. لە جیھانی براگەورەدا دەوڵەت تەنھا زیندانێک نییە و حیزبیش پاسەوان، بەڵکو دەوڵەت قوتابخانەیەکی گەورەی دروستکردنی مرۆڤی گۆێڕایەڵ و ڕامکراوە و براگەورەش سەرۆکی ڕوحیی پەروەردە ئایدیۆلۆژییەکەیەتی. لە دەوڵەتەکەی براگەورەدا دروستکردنی زیندانێکی گەورە بەس نییە بۆئەوەی دیوی دەرەوەی ئازادیی لە مرۆڤەکان بسەنرێتەوە، بەڵکو ھاوکات دەبێت دیوی ناوەوەشیان کۆنترۆڵ بکرێت کە عەقڵ و سایکۆلۆژیای مرۆڤەکانە. حیزب و براگەورە حەقیقەتی نوێ بۆ کۆمەڵگا بەرھەمدەھێنن کە تیایدا تاکەکان نەک تەنھا کۆیلایەتیی بە ئازادیی تێدەگەن، بەڵکو ماتماتیکی حیزبیش بە ھەقیقەت دەزانن، چونکە قەناعەتی پێھێناون کە ”دوو زائید دوو دەکات بە پێنج“. لە کوردستانیشدا ستراتیژێکی سیاسیی مەترسییداری دامەزراندنی کولتووری براگەورە لەگەڕدایە، بۆئەوەی ببێت بە واقیعی باو لەناو ھەموو پێکھاتە سیاسیی و دەزگایی و کۆمەڵایتییەکاندا. ئەم ستراتیژەش بەرھەمھێنانی دونیابینییەکە کە نەک تەنھا دەبێت ھەموو تاکێک وەک وینستۆن سمیث کە پاڵەوانی سەرەکیی ناو رۆمانەکەیە، پاش ئەشکەنجەدانێکی زۆر بھێنرێتە سەر ئەو قەناعەتەی کە ”دوو زائید دوو دەکات بە پێنج“، چونکە حیزب وادەڵێت، بەڵکو دەبێت ھەموو تاکێک لەڕووی سایکۆلۆژییەوە لەسەر ئەو دۆخە ڕابێت و قەناعەت بەخۆی بھێنێت کە ئەمە جەوھەری کۆمەڵگای ئێمەیە و قەدەرێکی سیاسییە و دەبێت قبوڵی ئەم واقیعە بکات. دەوڵەتی براگەورە لە ڕێگای شکاندنی ئیرادەی مرۆڤەکانەوە ووشیارییەکی شکستگەرایی لەناو عەقڵ و روحی ھەموواندا بەرھەمدەھێنێت و پێیان دەڵێت، کردەی بەرگریی نەک ھەر ھیچ سودێکی نییە، بەڵکو پووچگەراییەکی گەورەیە. ئەو وەھمە لای تاکەکان دەکات بە ھەقیقەتێکی گومانھەڵنەگر کە دەسەڵاتی براگەورە دۆخێکی ئەبەدییە و ھیچ ھێزێک نییە بتوانێت پەیوەندییەکانی دەسەڵات دەستکاریی بکات و گۆڕانکاریی بەسەردا بھێنێت. براگەورە سەرەڕای ئەوەی کەس نایبینێت، بەڵام ڕۆڵی مەرجەعێک دەگێڕێت کە ئامادەییەکی ھەمیشەیی لەناو ھەموو کایەکانی بڕیاردانی دەسەڵاتدا ھەیە. بۆ بنجبەستکردنی ئەم مۆدێلەش براگەورە ھەموو وەزارەتەکان و دەزگاکان و زانکۆ و قوتابخانە و تەلەفیزیۆن و رادیۆ و کەناڵەکانی تری میدیا لەسەر وێنەی دەزگای موخابەرات و ئاساییش دادەمەزرێنێت. وەزارەتی خۆشەویستیی جێگای دەزگای موخابەرات دەگرێتەوە و لەوێ مرۆڤە یاخییەکان ئەزموونی مۆدێلێکی نوێ لە ئەشکەنجەدان دەکەن، چونکە براگەورەیان خۆشناوێت. جۆرج ئۆروێل لەڕێگای زاراوەی „بیرکردنەوەی دووفاقەیی“ Doublethink یەوە باس لەو میکانیزمە دەکات کە چۆن براگەورە ئەم مۆدێلە لە بیرکردنەوە لەناو ھەموو تاکێکدا دەچێنێت، بۆئەوەی لە دونیاکەی ئەودا ھیچ شتێک پارادۆکس و ناکۆک نەیەتە بەچاو. بۆنموونە لە دەوڵەتەکەی براگەورەدا جەنگ وەک ئاشتیی، ئەشکەنجەدان وەک چێژ و درۆ وەک ڕاستیی و دڵڕەقیی وەک میھرەبانیی و تراژیدیا وەکو کۆمیدیا نیماییشدەکرێت. لەوەی ئێمەشدا تەزویر وەک نەزاھەت، شکست وەک سەرکەوتن، خیانەت وەک نیشتیمانپەروەریی، داخستنی پەرلەمان وەک رێگرییەک لە دروستبوونی پشێویی و لە دواویستگەشدا دیکتاتۆرییەت دەبێت بە دواقۆناغی باڵای دامەزراندنی سیستەمێک بۆ دادپەروەریی و پاراستنی ئاساییش و بەرگرییکردن لە ماف. لە دەوڵەتەکەی براگەورەدا پرۆسەیەکی مەترسیداری دژە فیکر و رۆشنبیریی Anti-intellectualism دەخرێتەگەڕ کە ئامانجی سەرەکیی کوشتنی بەھای رۆشنبیر و فیکر و کردەی بەرگرییە. ھەموو ھەوڵی ئەو بریتییە لە تێکشکاندنی وێنەی رۆشنبیر و نیشاندانێتی وەک بوونەوەرێک کە چیدی ئەو زاتە نییە خاوەن پرنسیپ و داکۆکیکەر و بەرگرییکەر لە ماف و بەھا ئینسانیی و گەردوونییەکان، بەڵکو وەزیفەی فیکریی ئەو شەرعییەتدانە بە بێھاوتایی و دانسقەیی مێژوویی سەرۆک و بەیعەتدانە پێی. براگەورەکان ھەموویان ڕقیان لە کتێب و خوێندنەوەیە، بۆیە لە مەملەکەتەکەیاندا کاتێک باس لە کتێب و رۆشنبیر و ڕۆژنامەنووس دەکرێت، ڕاستەوخۆ دەست بۆ دەمانچەکەیان دەبەن. کتێب بۆ براگەورە ئەو فارماسییەیە کە دەتوانێت ھەم ژەھر بێت و ھەم دەرمان. لە کۆتایی ڕۆمانەکەشدا بۆمان دەرکەوێت کە براگەورە خۆی نووسەری نھێنیی ئەو کتێبەیە کە کەسە ناڕازیی و یاخییەکان بێئاگا ریسک بەژیانی خۆیانەوە دەکەن بۆئەوەی بەدەستیبھێنن و بیخوێننەوە، چونکە وەکو مەرجەعی فیکری شۆڕشگێڕیی خۆیان تەماشایدەکەن. کتێبەکەی براگەورە کە خۆی دژ بە خۆی نووسیویەتی و بەنھێنیی خستوویەتییە ناو خەڵکەوە، تەڵەیەکە بۆئەوەی ھەموو ئەو کەسە یاخی و شۆڕشگێڕانە لۆکالیزە و دەستنیشانبکات کە بەدوایدا دەگەڕێن و بە نھێنیی دەیخوێننەوە و وەھمی ئەوەیان لا دروستبووە کە ئەلتەرناتیڤی سەرۆکێکی نھێنیی گەورەیان ھەیە دژ بە براگەورە و حیزب و دەوڵەتەکەی. لە ھەرێمی کوردستانیشدا نموونەی کاراکتەری سیاسیی و ئەدەبیی و ھونەریی و فیکریی و میدیاییمان کەم نییە کە لە دەرەوە رۆڵی شۆڕشگێڕێک لەناو ڕووبەری گشتییدا دەگێڕێن، بەڵام لەناوەوە چ بۆ پارە یان بۆ پایە کار بۆ تەوریسیی سیاسیی و خێزانیی براگەورە و برابچووکەکان دەکەن و زەمینە بۆ شەرعییەتدان بە سیستەمی سیاسیی و حیزبیی سوڵتانیزم سازدەکەن. ھەر ئەم دۆخەشە وایکردووە کە مرۆڤی ئێمە گومانێکی قووڵی لە ڕاستگۆیی ھەموو ئەو کاراکتەرە دەبڵمۆڕاڵ و دووڕوانە ھەبێت.

■ بەرهەم مستەفا پێویسته فراکسیۆنەکانی پەرلەمانی کوردستان بێنە دەنگ.... پارتی لەچەندین لێدوانی جیاجیاو فەرمی و نافەرمی ئەڵێت بارزانی لێرە بەدواوە وەک مەرجەعێک دەبێت بۆ کورد.. ئەم قسانەش بەتایبەت لەدوای ئەوەی نێچیرڤان بارزانی وەک کاندیدی پارتی بۆ سەرۆکی هەرێم دیارکراوە، زیاتر دەکەوێتە بەرگوێمان...  پەرلەمانتاران ئەبێت بەوریاییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسەدا بکەن، بەدوور نازانرێت کە لەڕێگەی زۆرینەی پەرلەمانیيەوە بابەتێکی لەوشێوە بهێنرێتە پێشەوە، یاخود لەدەستوردا وەلی عەهدێک دروستبکرێ ... ترسەکە کاتێک زیاتر ئەبێت کە لەبەرامبەر موراعاتی پارتی بۆ یەکێتی، دواجار فراکسیۆنی یەکێتیش بێدەنگ بێت. ئەرکی پەرلەمانتارانە لەسەر ئاستی لۆکاڵی و جیهانی کار بۆ لەچاڵنانی خەونی مەرجەعی خەڵکی کوردستان بکەن وەک کەس، تەنها مەرجەع ئەبێت پەرلەمان بێت.. ئەم بیرۆکەیەش کاتێک ڕووئەدات بەوەی سەرۆکی هەرێم لە پەرلەمانەوە هەڵدەبژێرێت، خودی پارتیش نایەوێ لەنێو خەڵکەوە هەڵببژێرێت نەک لەبەرئەوەی بڕوایان بە سیستمی پەرلەمانی هەیە، بەڵکو نایەنەوێ لەڕووی پێگەو دەسەڵاتەوە بارزانی برازا دەسەڵاتەکانی لە بارزانی مام زیاتر بێ..، بێگومان دەسەڵاتەکانی وەک پێشوو نابێت، یاخود ئەگەر دەسەڵاتیشی هەبێ، ئەوا پەرلەمان ئەتوانێ لێپرسینەوەی لەگەڵ بکات بەو حوکمەی لە پەرلەمانەوە سیقەی وەرگرتووە..، هەربۆیە لێرەو لەوێ بارزانی وەک مەرجەع ئەدرێت بەگوێی خەڵکی کوردستان و هێزە سیاسیيەکاندا تابکرێتە ئەمری واقیع .. چونکە مێژوو پێمان ئەڵێت لە نێو بنەماڵەی بارزانیدا دەستبەرداربوون لەپۆست کارێکی ئاسان نەبووە،.. دەکرێ کۆدەنگی نیشتیمانی لەنێو پەرلەمان بۆ دروستبکرێ بۆ ڕێگری کردن لەخەونی مەرجەع وەک کەسایەتی، تاڕادەی جوڵانی شەقام و ڕونکردنەوەی ئەم مەترسییە بۆ خەڵکی کوردستان ... چونکە بەدروستکردنی مەرجەع ،سەرۆکایەتیيەکی هەرێمی بێ ئەرزش و پەرلەمانێکی لاواز و حکومەتێکی پوچەڵ لەدایک ئەبێت، هەر بڕیاڕێک کە ڕەهەندی نیشتمانی هەبێ ئەوا بێ دوودڵی مەرجەع ئەیدات... دەکرێ بارزانی مەرجەع بێت بۆ پارتی، بەڵام ناساندنی وەک مەرجەعی کورد و بێدەنگ بوونی لایەنەکان، هیچ ناگەیەنێت جگە لەتەسلیم بوون.  

■ دانا حەمەعەزیز کەوتنی کۆماری مهاباد لە ناوەڕاستی چلەکاندا، بە چاوپۆشین لە ساویلکەیی کورد، ناپاکیی و نامەردی ڕوسەکان بوو. لەبەرامبەردا، ئاشبەتاڵی ٧٥ جگە لە ترسنۆکیی و بێ مەرج خۆ بەدەستەوەدانی سەرانی ئەوسای کورد، دەستی هیچ کەس و لایەنێکی تێدا نەبوو بە ئەمریکاشەوە. ئەمریکا هۆکاری هەڵگیرسانی یاخیبونی ئەیلول نەبوە، هاوکاری ڕاستەوخۆی بزوتنەوە چەکداریەکە و دراوسێی کوردوستانیش نەبوە، نە لەدەسڵاتیدا بوو، نە ئیش و بەرژەوەندیشی بەئەوە هەبوو ڕێ لە زەلیللی و خۆ بەدەستەوەدانی سەرانی کورد بگرێ. هەڵگیرسانی شۆڕشی نوێ، دەست و پشتیوانی ئەمریکای لەپشتەوە نەبوو، بە پێچەوانەوە ئەم شۆڕشە هەڵگری ئایدۆلۆجیای چەپ بوو کە سوڤیەت سەرکردایەتی ئەکرد، پشت ئەستور بوو بەکۆمەکی راستەوخۆی وڵاتە عەرەبیە ئیشتراکیەکانی وەك سوریا و لیبیا و دواتریش ئێران کە هەموویان لەسەنگەری دژایەتی کردنی ئەمریکادا بوون، ئەمە لەکاتێکدا سەدام بە ڕیژەی لە ٩٠% پشتی بە کڕینی فڕۆکە و تانك و چەكی سۆڤیەتی بەستبوو لەشەڕ دژی ئێران و کورد بە ئەنفالیشەوە.  دوای کۆرەوەکە، ئەمریکا و فرەنسا و بریتانیا بڕیاری ٦٨٨ یان لە ئەنجونەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەرکرد، راستەوخۆ ناوچەی ئارام و دژەفڕینیان لە سەروو هیڵی پانی ٣٦ وە ڕاگەیاند، بنکەی تەنسیقی سەربازیان هینایە زاخۆ. بەڵام کاتێ پارتی دەبابە و حەرەس جمهوری ئەهێنیتە سەر هەولێر و کوردوستان، ئەمریکا و خۆراوا شەرمەزار و بێ ئامانج ئەمێننەوە، ئەمریکا ناچارە MCC بۆ ناو تورکیا و هەزاران کوردی خاوەن سکیڵ بەپەلە بۆ دورگەکانی پاسفیک و لەوێشەوە بۆ ئەمریکا بگوازێتەوە.  هەموو هەوڵیکی خۆراوا بۆ کۆتایی هێنان بوو بەرژیمی بەعس. ئەمریکا ئاسمان و زەمینی لێ داخستبوو، بەئاشکرا گەڕی بەسەدام ئەکرد، کەچی پارتی شانازی بە هاوپەیمانیتی ئەم کابرایەوە ئەکرد، برایم خەلیلی کردبوە دەروازەی بەعس و، سەرە تاوانبارەکانی ئەم ڕژێمە بەڕێزەوە لێرەوە هاتوچۆیان ئەکرد.  ساڵی ١٩٩٥، بەدەسپیشکەری فرەنسای شەریکی ئەمریکا، ڕێکكەوتننامەی پاریس وەك هەوێنی دەوڵەتی دامەزراوەی کوردوستانی عێراق ئیمزا ئەکرا، بەڵام کە پارتی بە تورکیای ئەفرۆشێ، کلینتن و میتران و مەیجەر لە شەرمەزاری بەولاوە چیان بۆ ئەمێنێتەوە؟! دوای روخانی سەدام، ئەمریکا دەوڵەتێکی تازەی لە عیراق دروستکردو، لەپێناویدا هەزاران سەربازی بەکوشتدا و سەدان ملیار دۆلاری خەرجکرد، کەچی بارزانی کەوتە موقاتەعە و دژایەتیکردنی ئەم دەڵەتە.  هەموو دنیا دژی داعش وەستا، کەچی بارزانی بە درواسێی نوێ ناوی برد! ئەمریکا و زلهیزەکانی خۆراوا، بەئاشکرا پشتیان کردۆتە گەورەترین دۆستی ستراتیجیان لە ناوچەکە و، ڕاستەوخۆ پشتیوانی کوردوستانی سوریا ئەکەن، کەچی پارتی دژایەتیان ئەکا و سنوریان لێ دائەخا! ئەمریکا لەبەرزترین ئاستدا ڕجای لەبارزانی کرد ڕیفراندۆم نەکا، وەزیری دەرەوە بەدۆکۆمینت بەڵێنی گەورەترین پشتیوانی بە کورد دا و ڕاستگۆیانەش عاقیبەتەکانی ڕیفراندۆمی پێ ڕاگەیاند، بەڵام بارزانی پەنجەی هەڕەشەی لە ئەمریکا بەرزکردەوە!  عێراق ١٥ ساڵە بەدەست تیرۆرەوە ئەناڵێنێ، خەڵتانی خوێن بووە، سەدان هەزاری لێکوژراوە و داعش نیوەی خاکەکەی داگیر و کاولکرد، کەچی بە یەکگرتوویی ماوەتەوە، هەڵبژاردن ئەکا، ئاڵوگۆڕی دەسەڵات ئەکا، پرۆسەی دیمۆکراسیی و ئاوادەنیی و گەشەی ئابوری رۆژبەڕۆژ بۆ پێشەوە هەنگاو ئەنێ. بەڵام لە هەولێر بارزانی ئیمارەتێکی ڕەجعی رائەگەیەنێ، زمان و خاکی هەرێم لەت ئەکا، هەموو کایەکانی ژیان مۆنۆپۆڵ ئەکا و پەتای دووبەرەکیی و جیاکاریی لەنێوان ناوچەکانی هەرێمدا ڕۆژ بەرۆژ زیاتر بڵاو ئەکاتەوە.  بەرهەم ساڵح سەرۆکی عێراقە و هەموو دنیا ڕێزی ئەگرێ، کەچی بارزانی دژایەتی ئەکا.  ئەمریکا خاوەن بەرژەوەندی و ستراتیجی خۆیەتی و، لەو چوارچیوەیەدا لەگەڵ دۆست و نەیارەکانی مامەڵە ئەکا، بێ مەعنایە تۆ بێ منەت بیت لە میللەتەکەی خۆت، لەدەرەوەی بەرژەوەندی ئەمریکا و بە فیتی ئەم و ئەو بجوڵێیت و گلەیی بێ وەفایی لە ئەمریکا بکەیت. بۆچونێکی هەڵەشە، ئەگەر پێمان وابێ لادانی بارزانی پەیوەستە بە هەڵوێستی دووڕوویی ئەمریکاوە، چونکە مانەوەی بارزانی لەناوچەیەکی ستراتیجیی هاوسنور لەگەڵ هەرچوار داگیرکەرەکەی کوردوستان، ویست و ئیرادەی هەر چواریانی لەسەرە و، گرەنتی جڵەوکردنی بزوتنەوەی سیاسیە لە هەموو کوردستان.

■ شیروان شێروانی ساڵانە لە یادی كاوە گەرمیانی لە دهوك (پارتی و یەكگرتوو) بەشداری دەكەن، بەڵام بو یادی سەردەشت عوسمان بەشداری ناكەن. میدیای پارتی ڕوماڵی یادی شەهید كاوە گەرمیانی دەكات بو لێدانیی یەكێتی و هی  یەكێتیش كەیسی سەردەشت عوسمان بو لێدانی پارتی دەوروژێنێت. ڕوڵی ئێمە دەبێ لەوە گەورەتربێ بهێلین، ئەو دوو حزبە تیرورستە، و دوو دەزگا خوێناوییە، و دوو زهنیەتە نادیموكراتە، دەست بخەنە ناو ئەو یادە. هەردوو بناماڵە حوكمڕانیەكە( ئال بارزانی و ئال تاڵەبانی)، وهەردوو دەزگا سەپێنراوەكە (پاراستن و زانیاری) بەرپرسی یەكەم و كۆتایی تیرورن لەم هەرێمە. ئەوە كێشەی خۆیان تیروریشیان كردووتە فیفتی فیفتی، كێشەی ئێمە لە گەڵ یەك زهنیەتە كە هەردوكیان لە ژێر چەترەكەن. ئەویش زهنیەتی تیرور و تەصفیە و سڕینە و قبوڵ نەكردنی بەرامبەر و هەزمنەكردنی رەخنەیە. لە چاوی ئێمە تیروری كاوە و تیروری سەردەشت، زادەی یەك زهنیەتی تیروریستین، تەزویر زادەی یەك بەرنامەی نادیموكراسییە، نەوت دزین وپترو میدیای ئەملا و ئەولا هەر زەیی و جەردەیی یەك تاقمی مشەخورە. دوو ئیدارەیی وشەڕە پەڕو وجاشایەتی نێودەولەتی وسازانی ژێر پەردە ، هەمووی لە ژێڕ یەك چەتر كۆدەبێتەوە، ئەویش سیستەمی فیفتی بەفیفتی بنەماڵەیییە لە سەر كەیسی ئەم میللەتە. بەشداریكردنی پەرلەمانتارانی (پارتی ویەكگرتوو) لە یادی كاوە گەرمیانی وبەشداری نەكردنیان لە یادی سەردەشت  وەك چۆن ئەوانەی یەكێتیش بو یادی كاوە، ئەوپەڕی پارادوكسی ئەو سیستەمە جمكبنەماڵەیییە، كە ئێمە دژین. ناكرێ ئەوەمان لە بیربچێ لە یادی سەردەشت عوسمان لە هوڵی میدیای هەولێر، پارتی پەخشی راستەوخوی كەی ئێن ئێنی راگرت بە فشاری سیاسی بو سەر گۆڕان، لە كاتێكدا رێكخستنەكانی خۆی تەوجیه بكات بۆ ئەوەی یادی كاوە گەرمیانی ئیستیسمار بكەن. چ شەرمەزاریەكی گەورەیە، كومەلێك قرمسازی پارتی بێنە بەردەم پەرلەمان وداوای چارەنووسی روژنامەنوس (محمد سیاسی) بكەن، دژی سۆران عومەر بەكاری بێن، لە كاتێكدا لە سایەی سەروك حكومەتە تازەكەیان، مەسرور بارزانی، چەندین روژنامەنووس تیروربكرێن و بە سەدانی تر بریندار وپەلاماربرێن، ئەوان بێن ئەوە ئیستیسمار بكەن ودیماگویانە ئەوەی تر پێ بشارنەوە.  

  ■ نەجات نوری  ناسیۆنالیزم، ئەم ئایدۆلۆژیایە لای هەندێك كەس بە درێژای دەیان ساڵە یەكێكە لە هۆكارە سەرەكیەكانی گەیشتن بە دەسەڵاتێكی ستەمكارانە‌و تۆقێنەرانە‌و دەیان میللەت باجی قورسیان تێداداوە، ئەم چەمكە زۆر لە مێژە هەڵگری دەیان خوێندنەوەو تێڕامانە تا بە ئێستا دەگات، لە زۆركاتدا ئەو كەسانەی لە یەك لاوە لەم چەمكەیان روانیبێت‌و كردبێتیان بە دەستكەوتی خۆیان بۆ گەیشتن بە دەوڵەتی نەتەوەی لە دواجاردا ئەو دەوڵەتە بۆتە خراپترین دەوڵەتی ستەمكاری‌و دیكتاتۆریانە. بەڵام لەلای هەندێك خۆرهەڵاتی تا بە لای ئێمەش دەگات نەتەوەخوازی ئەو خوێندنەوە وردەی بۆ نەكراوە تا بە گرنگیەوە لێی تێبگەن‌و بزانین كەی‌و چۆن‌و بۆچی كاری بۆدەكەین، ئەم گروپانە لەم تێڕوانینانەیانەوە هەمیشە ئەم ئایدۆلۆژیایەیان كردووە هۆكارێكی تۆقێنەرانەو زاڵمانە دژ بە نەیارو شارەكانی تر.  بە هەرحال ئەوە یەك دوو جارە لە زۆر كەناڵ‌و گفتوگۆدا گوێم لێدەبێت بەتایبەت زۆكەسی كۆمۆنیست‌و ئیسلامی فاشل دێن لە دەوڵەتی نەتەوەیی دەدوێن‌و دەیانەوێت وا خۆیان پیشانبدەن كە جگە لە خۆیان ئیتر كەسی تر نیە بیری لای دەوڵەتی نەتەوەی‌و سەربەخۆی كوردستان بێت... ئەمانە هەر بەم دەنگە بچوكەی خۆیانەوە نەوەستاون هاتوون بە دەهۆڵێكی دڕاوی كۆن دەیانەوێت خەڵكی (سلێمانی) وا پیشانی خەڵكی دهۆك‌و هەولێر بدەن كە ئەمانە بەرەو عێراقی دەچن‌و دەیانەوێت بگەڕێنەوە سەر عێراق‌و دووركەوتوونەتەوە لەبیری نەتەوەو سەربەخۆی... ئەم دەنگە بچوكە نەشارەزایانە لەم كاتانەدا بۆچی دێن خەڵكی دەڤەری سلێمانی بەم ناوە تاوانباردەكەن؟ دەیانەوێت چی لە خەڵكی سلێمانی بكەن؟ هیچ گومانی تێدانیە ئەم دەنگە بچوكانە نایانەوێت دان بەشكست‌و گەندەڵی‌و ناسیاسی خۆیاندا بنێن، دێن خەڵكی ئەم دەڤەرە زیندووە بەتاوانباردەكەن كە خەڵكی سلێمانی بیریان لەلای عێراقەو دەیانەوێت بچنەوە سەر عێراق... دەهۆڵكوتان بۆ ناشیرینكردنی خەڵكی سلێمانی زۆر لە مێژە لەلاین زۆر كەسانی شكست خواردوی ناسیاسی‌و نا رۆشنبیری كوردو عەرەبەوە لێدەدرێت... هەر جارە لەژێر بیانویەكدا بۆ پاساوی شكستی دەسەڵات‌و بەرنامەكانیان دێن ئەم شارە دەخەنە بەرەی خراپەكاران‌و دوژمن بە كوردستان‌و سەر بەخۆییەوە... ئەم دەنگە نەزان‌و بچوكانە چەند بدوێن هیچ لە ئیرادەو دیدی پێشكەوتخوازانەی خەڵكی سلێمانی كەم ناكاتەوە. دیارە خەڵكی ئەم دەڤەرە باش لە رەفتارە شكست خواردۆكانی نەتەوەخوازەكانی كورستان تێدەگەن‌و دەزانن لە چ روانگەو مەرامێكەوە ئەمانە دەیانەوێت داوای سەربەخۆی بكەن... زۆر باش ئەم دەنگە نا سیاسیانە لە ئەمڕۆدا تێدەگەن خۆ ئەگەر خەڵكی ئەم دەڤەرە زنیدووەی سلێمانی نەبووایە ئێستا كوردستان هەر نەدەبوو بەم شێوەیی ئێستا، كە ئەم خاڵە گرنگە دەزانن ناتوانن دان بە حەقیقەت‌و راستی لەمێژینەی خەڵكی سلێمانیدا بنێن بۆ خەبات‌و شۆڕش‌و بیری نەتەوەی گەورەیان، بۆیە دێن دەیانەوێت شكستی سەربەخۆی بخەنە ئەستۆی خەڵكی ئەم شارەو دەوروبەری بیكەن بە لەكەیەكی خراپ لە مێژوی ئەم شارەدا. ئەم هەوڵانەیان ئەوەندە بچوكە كە دەبێت شەرم لە هەموو تەمەنی خۆیان بكەن‌و نەوێرن لەدووریشەوە باسی ئیرادەو بیری خەڵكی سلێمانی بكەن... بەداخەوەم بۆ بێدەنگ بوونی زۆر لە نووسەران‌و ئەدیبان‌و پیاوە مەردەكانی ئەم شارە كە لەئاست ئەم هەموو تۆمەتە بێبەنەمایانەدا بێدەنگ بوون...  دەبێت بڵێم خەڵكی سلێمانی باش ئەوەدەزانێت كە دەوڵەتی سەربەخۆی مانای چییەو لەكوێدا‌و كەی دێتەدی، ئەوە خەڵكی سلێمانی نین كە بوون بە عێراقچی‌و دەچنەوە بە بەغداد، بەڵكو ئەوە سەربەخۆی خوازەكانبوون چوونەوە بە بەغداد‌و پشتیان كردە گەل‌و ئومێدەكانیان... ئەوە خەڵكی سلێمانی یە كە دژی هەموو ئەو گەندەڵ‌و كەسە ناسیاسی‌و شكستخواردوانەن كە بیست‌و هەشت ساڵە لە پێناو گیرفانی خۆیاندا میللەت بە دەیان بیرو وێنەی وهمی فریودەدەن.  بۆیە باشترە ئەم دەنگە بچوكانە كە لە هەموو بوارەكاندا شكستیان خواردووە باسی ئیرادەو بیری خەڵكی سلێمانی نەكەن.

■  ئاسۆ حاجی گواستنەوەی دەسەڵات لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی دیکە لە ناو ماڵباتی بارزانی گواستنەوەی ئەرک و پەیامە نەک ئیمتیازات و پۆست و خۆدەولەمەند کردن و پاوانکردنی وڵات،ئەو پەیامە کە کرۆکەکەی عەقیدەی بارزانە تەمەنی لە دوو سەت ساڵ زیاترە،ئەوانەی کە بە دەست لە پشتدان یانە روانگەی حیزبیەوە لێکدانەوە بۆ بەربژێر کردنی نێچیرڤان بارزانی بۆ سەرۆکایەتی هەرێم و مەسڕوڕ بارزانی بۆ سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی وەزیران دەکەن هەقە ئاوڕێک لە دیرۆکی ئەو بنەماڵەیە بدەنەوە و هەوڵبدەن لە جەوهەری باوەڕی بارزان تێبگەن. زێدەتر لە دوو سەت ساڵ پێشی هەنوکە شێخ عەبدولسەلامی یەکەم،خواپەرستی و خاکویستی بوونە بنەمای دامەزراندنی تەکیەی بارزان و هەوێنی باوەڕی ئەو تەکیەیە کە دواتر لە سەردەستی نەوەکەی خۆی شێخ عەبدولسەلامی دووەم لە سەرتای سەتەی بیستەم دەبێتە چوارچێوەی بزاڤی رزگاریخوازی نەتەوەیی و نیشتیمانی کوردستان و تەواو وەدیارکەوتنی بیری کوردایەتی. شێخ عەبدولسەلامی یەکەم لەلایەن دەوڵەتی عوسمانی و سەفەوی و لە ڕێگای هەندێک شێخ و ئاغای کورد کە گرێدرای ئەو دەسەڵاتانە بوون فشاری لێ دەکرا کە بەلایەکدا بکەوێ،بەڵام ئەو هەر لەگەڵ خەڵکی خۆی بوو و دەستبەرداری بیروباوەڕ و عەقیدەی خۆی نەبوو،لە کۆتاییەکانی سەتەی نۆزدەم شێخ محەمەدی کوڕی توشی شەڕ و هێرشکردنە سەر بۆوە بە ئامانجی لەناوبردن و سڕینەوەی باوەری بارزان بەڵام کارەکە پێچەوانە کەوتەوە و لە سەردەمی ئەو بیروباوەڕی بارزان زیاتر تەشەنەی کرد و فیدراسیۆنی نێوان حەفت عەشیرەتی لێ کەوتەوە کە ئێستا بەهەموویان دەگووترێ بارزانی. شێخ عەبدولسەلامی دووەم لە ساڵی  1908 داوا لە سوڵتانی عوسمانی دەکا مافە نەتەوەیەکانی کورد بسەلمێنێ و لەو پێناوەدا بزاڤ لە نێوان بارزان و شارە گەورەکانی باکور و رۆژهەڵاتی کوردستان و ئەستەنبۆل دەکا،لە دەرئەنجامدا بەهۆی خیانەتی سەرۆک عەشیرەتێکی کورد دەکوێتە دەست عوسمانیان و لە ساڵی 1904 لە موسڵ لە سێدارە دەدرێ و تا ئێستاش گوڕی لەوێیە. شێخ ئەحمەد بارزانی لە ساڵانی سیەکان و چلەکانی سەتەی بیستەم دووجار شۆڕش لە دژی ئینگلیزی و حکومەتی عیڕاقی بەرپا دەکا،جاری دووەم پاشەکشێ بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان دەکا و تێکەڵ بە هەولەکانی دامەزراندنی کۆماری کوردستان دەبن لە مهاباد کە هێزی بارزانیان گەورەترین و ئازاترین هێزی شەڕکەری کۆمار دەبن و تا دوا سات بەرگری لێ دەکەن. مستەفا بارزانی کە لە کۆماری کوردستان سەرۆک ئەڕکانی سوپاکەی دەبێت، دوای ڕوخانی کۆمار لەگەڵ زیاتر لە پێنج سەت پێشمەرگە ڕوو لە یەکێتی سۆڤیەت دەکا،بەڵام شێخ ئەحمەد کە خودانی بارزان بوو لەگەڵ خیزانەکانی بارزانیان گەڕایەوە عێڕاق لە کاتێکدا فەرمانی لە سێدارەدانی هەبوو خۆی و کورەکانی و برازا و ئامۆزاکانی،کاتێک دگەنە سەر سنووری رۆژهەڵات و باشوری کوردستان لە دەڤەری گادەر بە مستەفا بارزانی دەڵێ هەر پێشمەرگەیەک لەگەڵت دەمێنیتەوە خۆتان بە دەستەوە مەدەن و خۆتان بگەیێنە سۆڤیەت و نەتەوە و وڵاتی خۆتان لەبیر مەکەن، هەروەها دەڵێ من نازانم چیم بەسەر دێ بەڵام نابی رێگە بدەین هیچ هێزێک لە زێدی خۆمان دامان برێ بۆیە من بەبێ مەرج و هەرچی بەسەرم بێ لە پێناو میللەتەکەم خۆم ڕادەستی عێڕاق دەکەمەوە،ئەوە لە کاتێکدایە دوای روخانی کۆمار لە مهاباد کاتێک هێزی بارزانیان بۆ دەڤەری شنۆ پاشەکشێ دەکەن،شای ئێران داوا لە شێخ ئەحمەد دەکا کە لە ناو سنوری ئێران بمێنێتەوە و بەڵێنی پێدەدا کە ڕادەستی عێڕاقیان ناکاتەوە بەمەرجێک چەکەکانیان دابنێن. مستەفا بارزانی بۆ ماوەی چواردە ساڵ سەرکێشی هاوچەرخترین و بەهێزترین شۆڕشی نەتەوەیی و نیشتیمانی کرد کە بۆیەکەمین جار حکومەتی عیڕاقی ناچار کرد مل بۆ داواکانی خەڵکی کوردستان بدا و رێکەوتن لەگەڵ بارزانی بکا و دان بە مافی ئۆتۆنۆمی بۆ کوردستان بنێ. مەسعود بارزانی لە پەنجا و شەش ساڵی پێشمەرگایەتیدا هەموو هەوڵێکی بۆ ئەوە بووە کوردستان سەربەخۆبێ و گەلی کوردستان ئازاد بێ،ئەنجامدانی ریفراندۆم لوتکەی ئەو هەوڵدانانە بوو کە ئەگەر خیانەت نەبا ئێستا باشوری کوردستان لە قۆناغ و رەوشێکی دیکەی سیاسی دا دەبوو، خەڵکی کوردستان لە دواین هەلبژاردن پاداشتی بارزانی و هەڵوێستەکانیان دایەوە بەوەی زۆرترین دەنگ بە لیستەکەی بدەن و چل و پێنج کورسی پەڕلەمانی کوردستان بباتەوە،بەوەش هەرێمی کوردستان دەکەوێتە قۆناغێکی نوێی ژیانی سیاسی کە ئەو مێژووە بە قوڕسی ئامادەیی دەبێت، بە تایبەتیش کە دوو کارەکتەری بەهێز و تاقیکراوەی ماڵباتی بارزابی لە لوتکەی دەسەڵات دەبن و یەکیان ئەوەی دیکە تەواو دەکات لە پێناو زیاتر بەهێزکردنەوەی پێگەی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی هەرێمی کوردستان. نێچیرڤان و مەسڕوڕ تەنها درێژکراوەی ئەو دیرۆکەن و پێشمەرگەی هەمان ڕێبازن کە ئەرکیان تەواوکردنی ئەو ڕێگایەیە کە لە سەت ساڵی ڕابردوو گەلی کوردستان زیاتر لە یەک ملیۆن شەهیدی لە پێناو داوە. هەبوونی ئەو دوو جوامێرە لەو قۆناغەدا وەک پێویستی دەبیندرێ لە پێناو گەڕاندنەوەی شکۆ بۆ قەوارەی دەستووری هەرێمی کوردستان و خەڵکەکەی و بەهیزکردنەوەی لە ڕووی سیاسی و ئابوریدا.  

■ محەمەد هەورامی   پارتی بەدرێژایی میژویی دوو ئیدارەیی هەرگیز پێی خۆشنیەو نەبووە هێزەكان لەیەكتری نزیكبن، چونكە هەمیشە مێنتاڵیتی وابوو یەكبوونی هێزەكان و سەرهەڵدانی هێزی نوێ  واتای بێهێزی پارتی، لەدوا تۆماری دەنگیش ئەم مینتاڵیتیە بەڕوونی بەقسەكانی بارزانیەوە دیاربوو كاتێك باسی یەكبوونی هێزە كوردییەكان دەكات.  من ناچمەوە سەر مێژوو كە دەیان نمونەی تیایە، ئەمەوێت قسە لەسەر داخستنی بارەگاكانی تەڤگەر بكەم كە بە لقی دووەم و مەدەنی پەكەكە دەناسرێن لەباشوری كوردستان، ئەم بارەگایانەو چالاكییەكانی پەكەكەش بەدرێژایی چارەكە سەدەی ڕابردوو لەسلێمانی واڵابوون، بەڵام هەرگیز بەئێستاشەوە پەكەكە لەزۆنی زەرد نەك مەرغوب نەبووە، بەڵكو زۆرجاریش كوشتبڕ كراوە لەوێنەی مەزبەحەكەی جەمال مورتكە، بەڵام ئەوەی ئێستا لەمیدیاو فیگەرە ناسراوەكانی پارتی دەیبینین كروزانەوەو ماركێتین بۆ ئەوەدەكرێت یەكێتی بارەگاكانی پەكەكەی داخستبێت ئەمەش پاشگرو پێشگری هەیە. بۆچی پارتی ئەم كارە دەكات؟   بڕیاری داخستنی بارەگاكانی تەڤگەر بەفەرمی لەلایەن سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیرانەوە دەرچوو، بەڵام بۆچی پارتی دەیەوێت یەكێتی تۆمەتبار بكات؟ لەڕووی لۆژیكی سیاسییەوە ئەگەر سەیری بابەتەكە بكەین، پەكەكەو یەكێتی لەڕووی بنكەی جەماوەری و كاری سیاسیشەوە زۆر نزیكن، نزیكیەكە بەجۆرێك هەرگیز دڵخوازی پارتی نییە، چونكە هەر لەئاستی سلێمانی نیە، بەڵكو لەئاستی پارچەكانی دیكەش كاریگەریی هەبووە، هەر بۆنمونە كردنەوەی نوێنەرایەتی كانتۆنەكان لەسلێمانی.  پارتی دوو ئامانجی سەرەكی هەیە، ئەویش تێكدانی ئەو پەیوەندییە میژووییەی هەیە لەنێوان بنكەی جەماوەری پەكەكەو یەكێتی شڵەژاندنی دۆخی سلێمانی و زۆنی سەوز بەگشتی، پاشان مانەوەی دۆخەكە وەكو خۆی بۆ ئەوەی سزاكانی توركیا بۆ سەر بازاڕی سلێمانی و فرۆكەخانەكەی بەردەوام بێت، ئەمەش بۆ پارتی دۆخە خوازراوەكەیە كە دەوێت.  بەرای من قورسە تێكدانی پەیوەندییەكانی یەكێتی و پەكەكە، چونكە هەم سەركردایەتی پەكەكە باشتر لەهەمووان لەپیلانەكانی پارتی تێگەشتوە، هەمیش یەكێتی لەدۆخێكی سنورداردا ئەم دۆخەی پێقبوڵەو درزێك ناكاتەوە پارتی بێتە ناوی، هەمیشە ئەوە ڕاستەیەكی حاشا هەڵنەگرە كە پەكەكە بەبێ هاوكاری سلێمانی خەباتی بۆ ئەستەم دەبێت لەقەندیل، بۆیە لەهەموو روویەكەوە ئەو كارتەی پارتی هەڵیدایە حەوزەو پێی ناتەقێت.

■نەبەز گۆران رەخنەگرتن لە سیستەمی سیاسیی هەرێم، رەخنەگرتن لەو هەوڵەی بەردەوام كاریكردوە تا كۆی دامەزراوەكان بخرێنە ژێرچنگی نەوەی دووهەمی خێزانە سیاسییەكان، لە ڕابردوو لە ئێستادا یەكێك بووە لە ئەركە گرنگەكانی كۆمەڵێك رۆشنبیر، لەم وتارەدا هەوڵدەدەم بە پشت بەستن بە چەند رستەیەكی (مەریوان وریا قانیع، ئاراس فەتاح)ئەو مەترسی و خەمە بهێنمەوە یادی خۆمان، تاكو بزانین سیستەمە سیاسییەكەی هەرێم و كۆمەڵگەكەمان بەرەو كوێدەڕوات. نەوەی پێشو_نەوەی شاخ_ وردە وردە بەهۆی مردن، یان پەراوێزخستن، كۆتایی بە دەسەڵاتەكانی خۆیان دەهێنن. ئەم كۆتایی هاتنە رێگاخۆشكردن نییە بۆ نەوەیەكی نوێ‌، رێگاخۆشكردنە بۆ ئەندامانی خێزانەكانیان. هەریەك لە نەوەی _شاخ_ بەپێی قورسایی سیاسیی خۆی، كاردەكات تا منداڵەكانی بێنە شوێنی و ئەركەكە لە باوكەوە دەگوازرێتەوە بۆ كوڕەكان. منداڵی ئەو خێزانە سیاسییانە، دەكرێت دابەشیانبكەین بەسەر دوو ستووندا. ستوونێكی ئەمنی، ستوونێكی تێكەڵ بە دامەزراوەكانی حوكومەت. (ئەركی ئەم وتارە ستوونەكەی حوكومەت نییە، شەیدابووبوون بە _پیسخۆری_یەوە و كێشەیان لەگەڵ زۆر لە چەمكەكاندا نەبوو.)  ئێستا قۆناغی ستوونە ئەمنیەكە دەستیپێكردوە. (ئەمڕۆ نەوەی دووهەمی خێزانە سیاسییەكان دێن و، دەست بەسەر كایەی سیاسیی و سەربازیی و میدیایی كوردستاندا دەگرن/ مەریوان و ئاراس) ئەم جوڵە بێ‌ روتووش و زۆر تێوارە، لە قۆناغێكدا روودەدات ئیدی سیاسییە كۆنەكانی _شاخ_ بەبێ‌ شەرمكردن منداڵەكانی خۆیان دەخەنە شوێنی خۆیان. ئەوەی زۆر مەترسییە لەناو نەوەكانیاندا، ئەوانەیان دەهێنرێنە پێشەوە و ئەوانەیان بەهێزدەكرێن، پەروەردەیەكی ئەمنیان هەیە. دەكرێت ئەم پەروەردە ئەمنییە وەك ترسێكی گەورە، لە دیموكراسی، ئازادی، مافی هاوڵاتیی بوون، لێبڕوانین. ئەزمونی كۆمەڵگە لەگەڵ ئەم نەوە ئەمنییە، ئەزمونێكی دڵخۆشكەر نەبووە. پەروەدەكراوانی دەزگا ئەمنییەكان تا ئەو شوێنەی پێیانكراوە كاریانكردوە بۆ سەركوتكردن و سڕینەوەی ئەوی تری دەرەوەی خۆیان. (بۆئەوەی باشتر بیانناسین دەبێت مێژووەكەیان بخوێنینەوە.) ئێستا (گەورەترین هەلیان لەبەردەستدایە، بۆ ئەوەی خەونە سوڵتانییەكە بهێننە دی/ مەریوان و ئاراس) بێگومان هەلەكە پەراوێز ناخەن، خەونەكەیان لەناو سیستەمەكەدا تەحقیق دەكەن. كۆمەڵگەش بەشێكی زۆری لەگەڵ تەحقیقكردنی ئەم خەونە (سوڵتانی)یەدا دەست و پەنجە نەرم دەكات، چونكە ژمارەی كورسییەكانە جارێكی دیكە رێگە بەو خێزانە سیاسییانە دەدات، تەواوی دامەزراوەكان بخەنە ژێر چنگی منداڵەكانی خۆیان. ئەشێت لەرووی گۆڕینی _فۆڕم، روخسار_ ئەمە وەك دیمەنێكی كەمێك سەرنج راكێش بێتە بەرچاو، بەڵام لەراستیدا لەم گۆڕینەدا تەنها فۆڕمەكان ناگۆڕێن، بەڵكو تەواوی ئەو تێگەیشتنەش دەگۆڕێت لەپشت گۆڕینی فۆڕمەكانەوە خۆی حەشارداوە. ئەوەی دەڕوات تێگەیشتنێك لەگەڵ خۆی دەبات و، ئەوەی دێت تێگەیشتنێكی دیكە لەگەڵ خۆی دەهێنێت. كێشە گەورەكە و ترسە گەورەكە لەناو تێگەیشتنەكەدایە، نەك لە گۆڕینی روخسار و فۆڕمەكەدا.  هاتنە پێشەوەی منداڵی خێزانە سیاسییەكان، بەتایبەت ئەوانەیان لەناو دەزگا ئەمنییەكانەوە دێن و، دامەزراوە گەورەكانی جێبەجێكردنیان دەدرێتە دەست، راستەوخۆ دەمانبات بۆ ئەو دیمەنەی، ئەشێت رووبدات لەرووی ئازادیی و دیموكراسییەوە بەرەو پاشەكشێێك بڕۆین. ئەم ترسە لەو دیمەنە، ترسێكە پەیوەندی بە دامەزراوە ئەمنییە حیزبییەكانەوە هەیە. مێژووی ئەم دامەزراوانە، مێژووێكە بەردەوام كێشەیان لەگەڵ ئازادیی و ماف و دیموكراسیی و سەروەریی یاسا هەبووە، بەردەوام چاویان لەو دەنگە جیاوازانەیە شوێنێكی تاریك پیشاندەدەن و ئارەزووێكی دێوانەییان هەیە بۆ بێدەنگكردن و رازیكردن و قایلبوون. لەوە دەگەڕێین بەبێ‌ شەرمكردن منداڵەكانی خۆیان دەهێننە پێش و دەیكەنە ئەمرێكی واقیع، چونكە پێناچێت زۆرینە كێشەی لەگەڵ ئەم دۆخە هەبێت، بەڵام لەوە گەڕان تا دامەزراوە مەدەنییەكانی ئەم هەرێمە بكرێنە دامەزراوەی ئەمنی و چاودێری و مەودای ئازادیی تەسك ببێتەوە، بێگومان بەرەو ئایندەیەكی ترسناكمان دەبات. هەرچۆن لەم هەرێمە دوو بلۆكییەدا دۆخێك دروستبووە لە زۆر رووەوە بەرەو پاشە كشێ دەچین، دەكرێت چاوەڕێی ئەوەش بكەین، لە ساڵانی داهاتوودا ئیدی تەواوی دامەزراوەكان بكرێنە شوێنی چاودێری و سەركوتكردن، چاوەڕێی ئەوەبكەین لەگەڵ فراوانبوونی نەوەی ئەمنی، كۆی كۆمەڵگە بارگاویبكرێت و بكرێتە كۆمەڵگەیەكی چاودێر بەسەر یەكترییەوە. دڵخۆشبوون بەو نەوەیەی پەروەردەی ئەمنیان هەیە و، جۆرێكی نوێ‌ تێگەشتنیان هەیە بۆ دونیای بەرێوە بردن، ئەكرێت بە دڵخۆشییەكی فریودەرانە تەماشا بكرێت. (تۆبڵێیت ئەو پەروەردە ئەمنییە بگۆڕن بۆ پەروەردەیەكی مەدەنی و، فەزای ئازادیی و فەزای سەروەریی یاسا و چەمكی هاوڵاتیبوون، سەرلەنوێ‌ فراوانبكەنەوە؟!) بۆ دۆخێكی لەم جۆرە، وەك نووسەرێك، روو لە هێزە بچوكەكان ناكەم. راستییەكەی زۆر بڕوام بەو هێزە بچوكانە نەماوە بتوانن سنوورێك بۆ ئەم (سوڵتانی بوونە/ مەریوان و ئاراس) دروستبكەن. چونكە لە ئێستادا بەشێكی ئەو هێزە بچوكانە بۆ خۆیان لە گەشكەی ئەوەدان هەمان مۆدێلی دوو پارتەكە دووبارە بكەنەوە. بەڵام بڕوایەكی تەواوم بە بیركردنەوە و هێزی رۆشنبیران و گروپە هوشیارەكانی ئەم كۆمەڵگەیە هەیە بە شێوەیەكی رژد قسە لەسەر ئەم مەترسییە بكەن و، ئەو كۆمەڵگەیە لەو ترسە ئاگاداربكەنەوە، كە چ ئایندەیەك لەبەردەمیدایە. جگە لەم دەرەچەیە ئومێد هەڵچنین لەسەر ئەو هێزە بچوكانەی خەون بە بەژداری لەو دەسەڵاتە دەبینن، ئومێدێكی بێ‌ بەرهەمە. رووبەری رۆشنبیر و رووبەری هوشیاری سەرلەنوێ‌ ئەركێكی گەورە دەكەوێتە بەردەمی، گروپە هوشیارییەكان و ئەو چینانەی بەردەوام لە خەمی ئازادیی و سەروەریی یاسا و مافی هاوڵاتیی بووندان، ئەشێت لەم ئەركەدا بەرو رووی مەترسی ببنەوە، چونكە ئەو نەوەیەی پەروەردەی ئەمنین و دامەزراوە باڵاكان دەگرنە دەست و مەودای دەسەڵاتییان گەورەتر دەبێت، چاوەڕوانناكرێت بەكەرەستەی فیكر و وشە مامەڵە لەگەڵ بەرامبەرەكەیان بكەن، بەڵكو كەرەستەی پەروەردەی ئەوان، پەیوەندی بە فیكر و وشەوە نییە و، پەیوەندی بە شێوازە نادروستەكەوە هەیە، كە لە مێژووی رابردوویاندا لە چەندین شوێن بەریكەوتووین و بینیومانە. (گەر بەم جۆرەش نەبێت، لەوانەیە جیهانەكەیان گۆڕابێت و ئێمە دەركمان نەكردبێت، كە ئەمەش كارێكی نەكردەیە.)  

■ مەریوان وریا قانیع - ئاراس فەتاح (١) ئەوەی ئێمە لەم دەیەی دوایی سیاسەتی کوردیدا تێبینی و ڕەخنەمان کردوە مەسەلەی بە خێزانیی و بە بنەماڵەییکردنێکی سەرتاسەریی و ترسناکیی دەسەڵاتی سیاسیی و لەوێشەوە سەرجەمی دەسەڵاتەکانی ترە لە ھەرێمدا. ئەم پرۆسەیە ئەگەر لە سەرەتادا ناڕاستەوخۆ و کەمەکێک داپۆشراو بووبێت، ئەمڕۆکە بەتەواوی ھەموو دەمامکێکی فڕێداوە و بە ئاشکرا و بەبەرچاوی ھەمووانەوە ڕوودەدات. ئەمڕۆ نەوەی دووھەمی خێزانە سیاسییەکان دێن و دەست بەسەر کایەی سیاسیی و سەربازیی و میدیایی کوردستاندا دەگرن، دوای ئەوەی کایەی ئابوریی وڵاتەکەیان، بەتایبەتی ئابوریی نەوت و بازرگانییە سەرەکییەکانیان، بەتەواوی مۆنۆپۆڵکردوە. ئێستا پرۆسەی تەوریسکردن تەنھا تەوریسی سیاسیی نییە بە تەنھا، بەڵکو تەوریسی ھەموو وڵاتەکەیە لەسەر ئەو منداڵانەی کە لە ئامێزی خێزانەکانیانەوە ھاتوون و خەریکی دەستگرتنی تەواوەتین بەسەر سەرجەمی دەسەڵاتەکاندا. دواھەمین ھەڵبژاردنی ھەرێم وێنەی کۆمەڵگایەکی توڕە و ناوەندێکی سیاسیی پڕ تەزویر و فێڵ و ساختەکاریی نیشانداین. ژمارەکان نیشانیانداین کە 68% ئەوانەی لە کوردستاندا مافی دەنگدانیان ھەیە، دەنگیان بە پارتی و یەکێتی نەداوە، زۆرینەیان لەڕێگای بایکۆتکردنەوە و ئەوانیتریان لەڕێگای دەنگدان بە ھێزەکانی ترەوە. ئەوانەشی کە دەنگیان بە پارتی داوە، بە ھەموو تەزویرەکانییەوە، تەنھا 22% کۆی دەنگدەرانی ھەرێمە و ئەوانەشی دەنگیان بە یەکێتی داوە تەنھا 10% ژمارەی ئەو دەنگدەرانەیە. خۆ ئەگەر ڕێژەی تەزویر لەو ژمارانە دەربکەین، دەکرێت ئەنجامگیرییەکی سادە بکەین و بڵێین لە دواھەمین ھەڵبژاردندا پارتی و یەکێتی بەیەکەوە، ھەر 20 تا 25 لە سەدی دەنگدەرانی ھەرێمیان ھێناوە. زۆرینەی ھەرە زۆری خەڵکی ئەم وڵاتە لە ڕێگای بەشدارینەکردن و لەڕێگای دەنگدان بەلایەنەکانی دیکەوە، دەنگیان بەم دوو ھێزە نەداوە. بۆیە لە باشترین حاڵەتدا یەکێتی و پارتی بەسەریەکەوە نوێنەرایەتی چارەکێکی دانیشتوانی ھەرێم دەکەن. بەڵام سەرەڕای ئەم دۆخە قەیراناوییە پارتی ئەمڕۆکە ژمارەیەکی زۆری کورسییەکانی پەرلەمانی بردوە و بە ھاریکاریی چەند ھێزێکی کەمی تر دەتوانێت حکومەت پێکبھێنێت. نەک ھەر ئەمە، بەڵکو دەتوانێت لەڕێگای پەرلەمان و حکومەتێکی کۆنترۆڵکراوەوە ھەم ئەو یاسایانە دەربکات کە بتوانێت دۆخە قەیراناویەکەی ئەمڕۆکە بە ھەمیشەیی بکات و ھەم دەستورێکیش بنووسنەوە کە بە ”ڕێکوپێک“ی خەونە سوڵتانییەکانیان دەستەبەربکات. ھەموو ئاماژەکان ئەوەمان پێدەڵێن حکومەت و پەرلەمانی داھاتوو دوو فەرمانبەری دەست لەسەر سنگی خێزان و بنەماڵە سیاسییەکان دەبن و تەنھا سیاسەتێکی ئاساییشی نیشتیمانیی کە بکرێت ھەیانبێت و بیریلێبکەنەوە بریتیی دەبێت لە دەرکردنی ئەو یاسایانە و پیادەکردنی ئەو سیاسەتانەی کە بتوانێت بەرژەوەندییەکانیان بپارێزێت، نەک پاراستنی ئاسایشی کۆمەڵایەتیی و سیاسیی وڵاتەکە. بۆیە ئەو حکومەتەی کە دروستدەکرێت دەبێتە یەکێک لە حکومەتە ھەرە ترسناکەکانی ناو مێژووی دوای ڕاپەڕین. حکومەتێکی وا نابێت ھەموو ھێزەکان تیایدا بەشداربن، بەڵکو پێویستە ھێزە بەرپرسەکان لەدەرەوەیدا بن و خەریکی چاودێریکردنێکی ڕۆژانە و بەردەوام و وردی کار و بڕیار و سیاسەتەکانی بن. (٢) حکومەتی باش زۆربەی کات رۆڵی ئاگرکوژێنەوە دەگێڕێت و پڕۆژە و پلانەکانی ناکاتە ھۆکارێک بۆ کەوتنەوەی ئاگر و حەریقی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی، بەڵام لە ھەرێمی کوردستاندا ھەر لە ئێستاوە مەترسیی گەورەی ئەوە ھەیە کە حکومەتی داھاتوو پلانی خستنەوەی ئاگرێکی گەورەی لەناو کۆمەڵگای ئێمەدا ھەبێت، کە ئاگری نووسینەوەی دەستوری ھەرێم دەبێت. بۆیە، بە بۆچوونی ئێمە، یەکێک لەو ئاگرە گەورانەش کە پێویستی بەوە ھەیە لە ئێستاوە ڕۆڵی ئاگرکوژێنەوەی بۆ بگێڕین، بریتییە لە پڕۆژەی تێپەڕاندی دەستورێکی سوڵتانیی بۆ ھەرێمی کوردستان. پێدەچێت کوتلەکانی ناو پارتی لەڕێگای دابەشکردنی ڕۆڵەکانیان لەناو حکومەتی داھاتوودا، مەسروری کوڕ بۆ سەرۆکی حکومەت و نێچیری برازا بۆ سەرۆکی ھەرێم، بە وردیی دەسەڵاتە گرنگ و سەرەکییەکانیان لە نێوان خۆیاندا دابەشکردبێت. ھاوکات گەورەترین پڕۆژەی ستراتیژیی ئەم حکومەتەی پارتی، لە دوای ریفراندۆمە شکستخواردووەکەوە، بریتیی دەبێت لە وەدیھێنانی خەونی بە سوڵتانییکردنی ھەمیشەیی دەسەڵاتدارێتییەکەی ھەرێم، ئەویش لەڕێگای دانانی دەستورێکەوە بۆ ھەرێمی کوردستان و ریفراندۆمکردنێکی ساختە و پڕ تەزویر، لەسەری. (٣) لەم قۆناغەدا و دوای ئەوەی پارتیی بۆ یەکەمینجار لەبەر زیاد لە ھۆکارێک، کە بۆ ھەمووان ئاشکرایە، بە ژمارە بوو بە گەورەترین ھێزی سیاسیی، دەتوانێت بە ئارەزووی خۆی حکومەت پێکبھێنێت. لەم ھەلومەرجەشدا ئەم ھێزە گەورەترین ھەلی مێژوویی لەبەردەستدایە کە خەونە سوڵتانییەکانی بھێنێتەدی. ئەوەی ھەر لە ئێستاشەوە ڕوونە ئەو راستییەیە کە پارتی پاش دابەشکردنی رۆڵی کاراکتەرە سیاسییە سەرەکییەکانی ناو خۆی و بە پێچەوانەی ئەزموونی تەوریسی سیاسییەوە لەناو حیزبەکانی تردا، نەخشەی پلانێکی تەوریسکردنی داناوە کە گرتنەدەستی جومگە سەرەکییەکانی دەسەڵاتە لە ھەرێمدا، گواستنەوەی ھەیمەنەی بنەماڵەیە لەناو حیزبەوە بۆ ناو حکومەت. پارتی دەیەوێت نەک تەنھا گوڵبژێری ئەو حیزبانە بکات کە دەیانەوێت لە حکومەتەکەیدا بەشداربن، بەڵکو دەیەوێت ڕۆڵبژێری سیاسیی ئەو ھێزانەش بکات کە دەچنە ناو حکومەتەکەیەوە. واتە پارتی بەکردار ئیملای سیاسەتی داھاتووی ھەرێم دەکات، ھەم ئەو ھێزانە بۆ حکومەت ھەڵدەبژێرێت کە خۆی دەیەوێت و ھەم ئەو ڕۆڵانەشیان بۆ دەستنیشاندەکات کە دەبێت بیبینن. پڕۆژەی ئەم دەستورە تۆپە ئاگرێکە و خلۆردەکرێتەوە بۆناو کۆمەڵگای ئێمە، مەترسییەکەشی لەوەدایە، وەک ئەوەی لە مۆدێلی تورکیای ئەردۆگاندا بینیمان، دەستورێکی سوڵتانیی ”رێکوپێک“ بە ریفراندۆمێکی شکڵییانەی پڕ تەزویر تێپەڕێنرێت. پێدەچێت حیزبەکانی تریش، وەک پیشەی ھەمیشەییان، کاتی باوێشک و وەنەوزی سیاسییان ھێندە زۆر بێت، نەک ھەر نووزەیان لێوە نایەت، بەڵکو ڕێکوپێک دابنیشن و ھێندەی بیر لە شوێنگەی سیاسیی داھاتووی خۆیان لەناو ئەم حکومەتەدا دەکەنەوە، ھێندە بیر لە کەوتنەوەی ئاگرە گەورەکەی ناو کۆمەڵگاکە نەکەنەوە. (٣) بەبۆچوونی ئێمە بزوتنەوەی گۆڕان لە پێش ھەموو ھێزە ئۆپۆزیسیۆنەکانی ترەوە بەرپرسیاری سەرەکیی ئەم دۆخەیە، ئەم ھێزە ئەگەرچی ڕووی لە پوکانەوەی سیاسیی و خلۆربوونەوە و کەوتنێکی گەورە و سەرتاسەرییە، بەڵام ڕەنگە یەکێک لە ئەگەرەکانی ھەڵسانەوەی بریتیی بێت لەوەی ڕێگربێت لە پیادەکردنی ئەو سیناریۆ سیاسییانەی لەسەرەوە باسمانکردن و نەھێڵێت بەم ئاسانییە تێبپەڕن. ئەمەش کاتێک ئەگەری دروستبوونی ھەیە کە ڕۆڵی ھێزێک ببینێت کە”نا“ بەو دۆخە نالەبارە بڵێت و لەگەڵ ھێز و بەشە جیاوازەکانی تری ئەم کۆمەڵگایەدا و لەسۆنگەی ھەستکردن بەمەترسییەکانی ئەم پرۆژە سوڵتانییە، کۆببێتەوە. بزوتنەوەی گۆڕان دەبێت بە ڕاشکاوی وەڵامی ھەندێ پرسیاری بێبەزەیی بداتەوە، ئایا بۆچی پێش چەند مانگێک بەنھێنیی و بێ ئاگاداریی ڕای گشتیی، تەنانەت بێئاگاداریی زۆرێک لە کەسایەتیی و ئەندامانی حیزبەکەی خۆشی، دەنگی بە یاسای ھەڵپەساردنی سەرۆکایەتی ھەرێم دا و پارتی لەو ئیحراجییە سیاسییە گەورەیە رزگارکرد کە ڕووبەڕووی بووبووەوە؟ ھەروەھا بۆچی لەداھاتووشدا دەچێتە ناو حکومەتێک کە یەکێک لە پڕۆژەکانی ھەڵوەشاندنەوەی ئەو یاسایەیە کە ئەوان دەنگیان بە ھەڵپەساردنی دا. لەوەش کارەساتبارتر پلانی تێپەڕاندنی دەستورێکە کە ئەوان لە ڕابردوودا دژایەتیی سەرسەختیان دەکرد و لەسەر ئەمەش ڕووبەڕووی سزادانێکی سیاسیی گەورە بوونەوە، کە لە داخستنی پەرلەمان و دەرکردنی سەرۆکەکەی و وەزیرەکانی ئەواندا بەرجەستەبوو. (٤) ھەم ئێمە و ھەم نووسەرانی تر و ژمارەیەکی بەرچاوی رۆژنامەنووسان و رێکخراوانی کۆمەڵگای مەدەنیی لە ڕابردوودا چەندین جار تاووتوێی مەترسییەکانی دەستورێکی سوڵتانییمان بۆ ھەرێمی کوردستان کردووە. ئەوەی لە ئێستا و داھاتووشدا گرنگە بیرکردنەوەیە لە ئایندەی ھاونیشتیمانیانی ئەم ھەرێمە و لە مۆدێلی ڕێکخستنی کۆمەڵگا سیاسییەکەی و لە شێوازی پێکەوەژیانی دانیشتوانەکەی. بۆیە سەرەکییترین کارێک ھێزە سیاسییە بەرپرسەکان کاری لەسەر بکەن بریتییە لە ڕێگەگرتن لە دەستورێکی سوڵتانیی و کۆبوونەوەی ئەو ھەموو دەسەڵاتانە لە دەستی خێزانێکی سیاسیدا. ھاوکات گەڵاڵەکردنی چوارچێوەیەکی دەستوریی کە ئەم ھەرێمە لە مەرکەزییەتی حیزبیی و لە تەوریسی خێزانیی سیاسیی ڕزگاربکات. ئەوەی ئێمە بە گرنگی دەزانین ئەوەیە کە نەک تەنھا سیستمە سیاسییەکەی ھەرێم پێویستە بکرێت بە سیستەمێکی پەرلەمانتاریی، بەڵکو ھاوشان بەوەش پێویستە کۆتایی بەو مەرکەزییەتە سیاسییە بھێنرێت کە لە ھەولێردا ھەیە و بڕێکی زۆری دەسەڵاتەکان بەسەر پارێزگاکاندا دابەشبکرێن. بەمەش مۆدێلێکی نوێ لە دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبردن دادەھێنرێت و لێپرسینەوەی دانیشتوانی پارێزگاکان لە کاربەدەستەکانیان چالاکتر دەکرێت و مەرکەزییەت و ھەیمەنەی ڕەھای خێزان و ھێز و ناوچەیەک بەسەر سیستمی سیاسیی ھەرێمدا، ناھێڵرێت. ئەم ھەنگاوە ڕەنگە بتوانێت نەفەسێکی دیموکراسیی بۆ کۆمەڵگای ئێمە بگێڕێتەوە و ئاساییشی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی داھاتوومان بپارێزێت.