.gif)
■ حه‌سه‌ن جودی له‌دوای راپه‌ڕینی شاڵی 1991وه رۆژ به‌رۆژ داگیركارانی كوردستان – به‌تایبه‌تی توركیا و ئێران – و ده‌وڵه‌ته زلهێزه‌كانی جیهان له‌هه‌وڵی داگیركردن و خۆسه‌پاندن بوون به‌سه‌ر باشووری كوردستاندا. ئه‌مه‌شیان له‌میانه‌ی سوود وه‌رگرتن بووه له ناكۆكیی و ململانێی نێوان لایه‌نه سیاسییه‌كانی باشوور و پابه‌ندنه‌بوونیان به ستراتیژیی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانیی و تێكشكاندنی كه‌سێتی تاكی كورد و لێكترازانیی پێكهاته‌كانی كۆمه‌ڵگادا. له‌ئاكامی ئه‌مه‌دا؛ ئه‌مڕۆ هه‌وڵدانه‌كانیان بۆ داگیركاریی و خۆسه‌پاندن گه‌یشتۆته ترسناكترین قۆناخی خۆی، ئه‌گه‌ر رێگیرییه‌كی جددی نه‌بێت، ئه‌وا باشوور به‌ته‌واوی و له‌ڕووی ئابووری و سیاسی و فه‌رهه‌نگی و ئیدی سه‌ربازییش داگیر ده‌كرێت، ئیدی باشوور، به خاك و خه‌ڵكییه‌وه، له‌ژێر مه‌ترسیدارترین پیلانی داگیركاریی دایه و ته‌نانه‌ت بۆته گۆڕه‌پانی شه‌ڕێكی جیهانیی و هه‌رێمیی ئه‌وتۆ كه كۆتاییه‌كه‌ی دیار نییه. لێره‌دا؛ هۆكار و ده‌رئه‌نجامه‌كانی ئه‌و داگیركاریی و خۆسه‌پاندنه زۆر و هه‌مه لایه‌نه‌ن، ئه‌وه‌ی گرنگه ده‌كرێ چی بكرێ بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و داگیركارییه چیتر به‌رده‌وام نه‌بێت و له‌نێو گێژاوی خۆرهه‌ڵاتی ناوین و ئێراق و كوردستاندا، هه‌م ده‌سكه‌وته‌كانی گه‌له‌كه‌مان بپارێزرێت و له‌و ململانێ و شه‌ڕ و ناكۆكییه‌ی ئێستای ناوچه‌كه به‌كه‌مترین زیان لێی ده‌ربچین، هه‌میش بتوانرێت وه‌ك گه‌لی كوردستان پێگه‌ی شایسته‌ی خۆی له‌داهاتوودا به‌ده‌ستبێنێت. مسۆگه‌ر به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی داگیركاریی به بێده‌نگبوون، به ملكه‌چیی و وابه‌سته‌بوون پێی و كه‌وتنه نێو بازنه‌ی سیاسه‌ت و ستراتیژییه‌كانی داگیركارانه‌وه نایه‌ته‌دی، به‌ڵكو به رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ده‌بێت له‌هه‌موو ئاست و كایه‌كاندا. بچووكترین سازكاریی له‌گه‌ڵ داگیركاراندا، ده‌بێته هاوكاریی و پشتیوانیی لێی. ئه‌وه‌ی ئێستا ده‌گوزه‌رێ چییه؟ ده‌سه‌ڵاتێكی سته‌مكار و تاڵانكاری وابه‌سته به داگیركاران له باشووردا باڵاده‌سته، كه هه‌بوون و مانه‌وه‌ی خۆی له هه‌بوون و مانه‌وه‌ی هه‌ژموونی داگیركاراندا ده‌بینێته‌وه. هه‌رچی رژێمه داگیركاره‌كانیشن هه‌رچییه‌كیان بوێت له‌ڕێی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی باشووردا جێبه‌جێی ده‌كه‌ن. بێگومان ئه‌و رژێمانه دژ به ره‌وت و بزووتنه‌وه نیشتمانپه‌روه‌ریی و نه‌ته‌وه‌یی و دیموكراتیخوازییه‌كانن، بۆیه ده‌سه‌ڵاتی باشووریش بێئه‌ملاو ئه‌ولا له‌به‌رامبه‌ر بهو ره‌وت و بزووتنه‌وانه‌دا ئه‌وه جێبه‌جێ ده‌كات كه ئه‌وان ده‌یانه‌وێت. بۆیه پێویست ده‌كات به‌هه‌موو شێوه و رێبازێك به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی داگیركاریی و وابه‌سته‌یی ببینه‌وه و نه‌ك هه‌ر رێگه نه‌درێت ئه‌و داگیركارییه بگاته سه‌ركه‌وتنی خۆی، به‌ڵكو ده‌بێت هه‌رچی پێگه و ستووندی داگیركاریی هه‌یه هه‌ڵوه‌شێنرێته‌وه. به‌مه‌ش ده‌توانرێت قۆناخێكی نوێ له باشوور ده‌ستپێده‌كات كه به‌ئاراسته‌ی بونیادنانی سیسته‌مێكی دیموكراتیی نیشتمانیی له باشوور بونیاد بنرێت و باشوور له‌ناوه‌ندی شه‌ڕی تایبه‌تی داگیركارییه‌وه ببێته ناوه‌ندی ئازادی و دیموكراتی و دادپه‌وه‌ریی خاوه‌ن سه‌روه‌ریی و شكۆداریی خۆی.
.gif)
■ كه‌مال ره‌ئوف چەند ساڵێك لەمەوبەر برادەرانی پارتی لەرێگەی دوو گۆڤاری سێبەرەوە كتابێكیان بەناوی رێكخستنی یەكێتیەوە لەسەر بەندە بڵاوكردەوە، ناوەرۆكەكەی ئەوە بوو گوایە لەرێگەی كەسایەتیەكی سلێمانیەوە، بومەتە یەكێتی و مانگانەیان بۆ بریومەتەوە. دوای ئەوەی داوای یاسایم لەسەر گۆڤارەكان تۆمار كرد، كیسەكەیان بۆدەستی دەستی حەواڵەی هەولێر كرد، هەموو جارێكیش لەبری ئەوەی ئەوانەی كتابەكەیان تەزویر كردوە منیان بەگیر ئەهێناو هەرەشەی دەستگیركردنیان ئەكرد، بەڵام خۆشبەختانە یەكێك لەسەر نووسەرەكان پاش چەند ساڵێك ویژدانی جوڵاو روونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە و ئەوەی نوسی كە ئەو كتابە تەزویر بووە. زەریبەی ئەو كاتبە تەزویرە ئەوەبوو لەو ماوەیەدا بەندە رۆڵم هەبوو لە نزیكردنەوەی بزووتنەوەی گۆران و یەكێتی، بۆ ئەو مەبەستە چەندجارێك مام جەلالم بینیبوو. ئەوەی مەبەستمە بیڵێم، لەو كاتە كۆمەڵێك بەناو "رەخنەگر"، ئەوەیان بڵاو كردەوە، گوایە لە بەرامبەر ئەو چاوپێكەوتنە چەند دۆنمێك زەویم وەرگرتوە، وەك ئەوەی تاڵەبانی پەكی لەسەر ئەوە كەوتبووبێت، لە میدیایەكی كوردی مقابەلەی بكرێت!. لە چەند رۆژی رابردوو، لەپەیجێك كە خۆیان بەدۆستی گۆران و نزیك لەوان ئەزانن، بابەتێك لەسەر بەندە بڵاوكرایەوە، بەناونیشانی "كەمال رەئوف" چەكە نوێكەی یەكێتی، لەراستیدا ئاستی هەڵمەتەكە ئەوەندە نزم و گاڵتە ئامێز بوو، بەباشم زانی وەڵامی نەدەمەوە و بێدەنگەم لێكرد، چونكە پێشتر چەند جارێك لەمیدیاكانەوە بەوە تۆمەتبار كرابووم كە گۆرانم و ئیش بۆ ئەوان ئەكەم. لەیەك دوورۆژی رابردو، جارێكی تر نوسراوێكی تری تەزویر، بەڵام ئەمجارە بەناوی پارتییەوە بڵاوكراوەتەوە، گوایە شەش هەزار دۆلار بۆ بەندە خەرج كراوە، دیارە ئەم نوسراوە هی هەر كەس و لایەنێك بێت، پارتی لێ بێبەرییە، چونكە هیچ نەبێت ئەوان ئەزانن ناوی دەزگاكەی خۆیان بەراستی بنوسن، كە لەم نوسراوەدا كاكی تەزویر چی ناوەكەی بەهەڵە نوسیوە، لەنوسراوەكەدا ناوی ( ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی پارێزگای سلێمانی ) هاتووە ، لەكاتێكدا خۆی ناوی راستی ( ئەنجومەنی سەركردایەتی سلێمانی - هەڵەبجە)یە. من سوپاسی تەزویر چییەكان ئەكەم، چونكە هەرجارە شتێك بڵاوئەكەنەوە، هەڵەیەكی جەرگ برئەكەن و دەستەكەیان دەكەوێتە روو، لەوەی یەكەمجاری لای برادەرانی پارتی نوسراوەكەیان بەناوی رێكخستنی تایبەتەوە كردبوو، كە یەكێتی نەئەوساو نەئێستاش شتێكی نییە بەناوی رێكخستنی تایبەتەوە. هەرچۆنێك بێت لام سەیر نییەو خۆم دەزانم دەردی ئەم كتابە تەزویرە تازەیەش چییەو دەشزانم برادەرانی تەزویرچی كوێیان ئێشێت، بەدوریشی نازانم لە لەئایندەیەكی نزیكدا بەهەمان شێوە پەلاماری چەند كەسێكی تر بدرێت و لەسەر ئێمەش چەند بارەی بكەنەوە، بەڵام ئەوەی لام سەیرە ئەوەیە كۆمەڵێك كە بەحساب لەگەڵ دەسەڵات نین، حەزیان لەوەیە ریوایەت بۆ ئەم تەزویرچیانە بهۆننەوە، جا ئەمە یان كاڵفامییە، یان هەر حەزیان لەوەیە هەموو دنیا ناشرین بكەن تاجوانی خۆیان دەرخەن.. كەمال رەئوف
.gif)
■ بەیار عومەر عەبدوڵا به‌هۆی ئه‌م سیسته‌مه مه‌ركه‌زیه‌وه كشتوكاڵ به گشتی و ده‌شتی شاره‌زور به تایبه‌تی كه یه‌كێكه له ده‌شته هه‌ره به‌پیته‌كانی جیهان فه‌رامۆشكراون، به‌ڵام له سایه‌ی سیسته‌می لامه‌ركه‌زی و فیدراڵیدا ده‌كرێت ببوژێنرێنه‌وه و به‌رهه‌می كشتوكاڵی نه‌ك هه‌ر به‌شی پێداویستی ناوخۆی هه‌رێمی كوردستان بكات، به‌ڵكو لێشی هه‌نارده بكه‌ین. ئه‌مه‌ش ژماره‌یه‌كی زۆر له هاوڵاتی ده‌خاته سه‌ر كار و ئاسایشی نیشتیمانیش ده‌پارێزێت. هه‌روه‌ها ده‌ستكراوه‌ترمان ئه‌كات له بڕیاره سیاسیه چاره‌نوسسازه‌كاندا؛ واته بۆ نمونه ئه‌گه‌ر سه‌ربه‌خۆییمان ڕاگه‌یاند، بێمنه‌ت ئه‌بین له هه‌ڕه‌شه‌ی دراوسێكان و داخستنی سنور. وه‌ك چۆن گرنگه كه سوپایه‌كی نیشتیمانی یه‌كگرتوی پڕچه‌كمان هه‌بێت كه بتوانێت به‌رگری له خاكی هه‌رێمی كوردستان بكات، به هه‌مان شێوه گرنگه كه خاوه‌نی كشتوكاڵ و پیشه‌سازی خۆماڵی بین و ئه‌وه‌نده چاوله‌ده‌ستی ئێران و توركیا نه‌بین. به كورتیه‌كه‌ی ئابوریه‌كی نیشتیمانی به‌هێز له‌پاڵ سوپایه‌كی یه‌كگرتوی نیشتیمانی ڕێگه‌ی ڕاسته‌قینه‌ن بۆ سه‌ربه‌خۆیی كوردستان، نه‌ك دروشمبازی و موزایه‌ده‌ی سیاسی و ڕیفراندۆمی ساخته و فریوده‌ر. له سایه‌ی سیسته‌می لامه‌ركه‌زی و فیدرالیدا، ئه‌كرێت سود له پاره‌ی په‌ترۆدۆلار و په‌ترۆگاز وه‌ربگیرێت به‌شێكی بۆ موچه و به‌شێكیشی بۆ ڕاكێشانی ئاو و كاره‌با و خزمه‌تگوزاریه‌كانی تر هه‌م بۆ هاوڵاتیان و هه‌م بۆ كارگه و كێڵگه‌كان. به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێی داخه ئه‌وه‌یه كه به‌هۆی سیسته‌می مه‌ركه‌زیه‌وه، كشتوكاڵ و پیشه‌سازی نه‌ك په‌ره‌یان پێنه‌دراوه، به‌ڵكو دژایه‌تیش كراون. له ساڵی ٢٠٠٦ ه‌وه بۆ ٢٠١٥، نزیكه‌ی ١٣ ملیار دۆلار له پارێزگای سلێمانی وه‌به‌رهێنان كراوه، له‌مه ٨ ملیاری بۆ پیشه‌سازی بوه، وه له‌م ٨ ملیار دۆلاره‌ی پیشه‌سازیش، زیاد له ٣ ملیار دۆلاری بۆ كارگه‌كانی چیمه‌نتۆ بوه. ئه‌گه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه نه‌بوایه كه مه‌واده خامه‌كه‌ی له پارێزگای سلێمانیدایه، به‌رپرسانی زۆنی زه‌رد ئه‌و كارگه‌ی چیمه‌نتۆیانه‌شیان ئه‌گواسته‌وه بۆ سنوری خۆیان. به‌ڵام كه بۆیان نه‌كراوه بیگوێزنه‌وه، به‌رده‌وام له هه‌وڵدان بۆ په‌كخستنی. به‌م جۆره ئه‌قلیه‌ته حیزبۆكراتی و ململانێ ڕوخێنه‌ره‌وه چۆن ئابوری به‌هێز و ده‌وڵه‌ت دروست ده‌كرێن؟!!! له كاتێكدا عێراق دۆستی نزیكی ئێرانه، به‌ڵام حكومه‌تی عێراق گومرگێكی زۆری خستۆته سه‌ر چیمه‌نتۆی ئێرانی بۆ ئه‌وه‌ی پارێزگاری له پیشه‌سازی ناوخۆیی بكات و هاوڵاتیان ناچار بكات زیاتر چیمه‌نتۆی عێراقی بكڕن، به‌ڵام له هه‌رێمی كوردستاندا هیچ پارێزگاریه‌ك له پیشه‌سازی خۆماڵی نه‌كراوه و هیچ گومرگێكی ئه‌وتۆ نه‌خراوه‌ته سه‌ر چیمه‌نتۆی ئێرانی، بۆیه زۆرینه‌ی هاوڵاتیانی هه‌رێمی كوردستان چیمه‌نتۆی ئێرانی ده‌كڕن. سه‌ره‌نجام كارگه‌كانی چیمه‌نتۆش له پارێزگای سلێمانی ناچار زۆرترین به‌رهه‌میان بنێرن بۆ باشوری عێراق، چونكه له‌وێ حكومه‌تی عێراقی پارێزگاری له پیشه‌سازی خۆماڵی ئه‌كات و وایكردوه كه چیمه‌نتۆی عێراقی بتوانێت كێبڕكێی چیمه‌نتۆی ئێرانی بكات له نرخ و كوالیتیدا. حكومه‌تی هه‌رێم نه‌ك پارێزگاری له پیشه‌سازی خۆماڵی نه‌كردوه، به‌ڵكو سزاشی داوه. بۆ نمونه حكومه‌تی هه‌رێم كه پارتی زاڵه به‌سه‌ریدا، ده‌زانێت كه پارێزگای سلێمانی هه‌ندێك پیشه‌سازی هه‌یه، ده‌یه‌وێت په‌كیانبخات، بۆیه به‌رده‌وام نرخی ئاو و كاره‌بایان له‌سه‌ر زیادده‌كات. هه‌روه‌ها چیمه‌نتۆی پارێزگای سلێمانی كه ده‌چێت بۆ كوردستانی ڕۆژئاوا بۆ ئاوه‌دانكردنه‌وه له پاش جه‌نگ، وه‌ختێك چیمه‌نتۆكه به سنوری زه‌ردا تێپه‌ڕده‌بێت، هه‌ندێك جار ڕێگری لێده‌كرێت، هه‌ندێك جاریش به‌رامبه‌ر به‌وه‌ی كه ڕێگه‌ی تێپه‌ڕبونیان پێده‌درێت، سه‌رانه‌یان لێده‌سه‌ندرێت. بۆیه گه‌ر بمانه‌وێت به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیی هه‌نگاوبنێین و ده‌وڵه‌ت دروستبكه‌ین، ده‌بێت سیسته‌می لامه‌ركه‌زی و فیدرالی په‌یڕه‌وبكه‌ین و ده‌سه‌ڵات و داهات به شێوه‌یه‌كی ئاسۆیی شۆڕبكه‌ینه‌وه بۆ سه‌رجه‌م پارێزگا و شار و شارۆچكه‌كان، كه ئه‌مه‌ش واده‌كات كێبڕكێیه‌كی دروستكه‌ر دروستبێت و كه‌رته‌كانی كشتوكاڵ و پیشه‌سازی له سه‌رجه‌م شار و شارۆچكه‌كانی هه‌رێمی كوردستاندا گه‌شه‌بكات. ئه‌مه‌ش ده‌بێت به سه‌ره‌تایه‌ك بۆ بنیاتنانی ئابوریه‌كی نیشتیمانی به‌هێز و ئاسایشی خۆراك دابینئه‌كات، كه پێشمه‌رجی دروستكردنی ده‌وڵه‌ت و ڕاگه‌یاندنی سه‌ربه‌خۆیین.
.gif)
■ چیا عەباس زۆربەی دەسەڵاتدارانی ئێستای گۆڕان بزوتنەوەکەیان بە دۆخێک گەیاندوە کە نەیار و رکابەرەکانی بە خەونیش خوازیاری نەبون، لە باڵێکی ناسراو بە ریفۆرمی ناو یەکێتیەوە هاتبون. ئەم بەرێزانە خەبات و قوربانی زۆریان بە نەتەوەکەیان بەخشیوە، کاتێک لاپەرەکانی مێژوی زۆربەیان لە دوای راپەرینەوە هەڵبدرێنەوە کەمن ئەوانەی بە مانا رەسەنەکەی ریفۆرم ریفۆرمکار بون. ئەوانی تر لێرە و لەوێ داوای چاکسازیان کردوە، بەڵام لە ناو یەکێتی ململانێی دەسەڵات و پێگەیان کردوە و زیاد لە مافی خۆیان سودمەندیش بون لە دەسکەوت و ئیمتیازاتی تایبەت. ئەم هەڵسەنگاندنە بێ داتا و بەڵگە و ناو نیە، چەند دۆکیۆمێنتی بڵاوکراو لە لایەن ویکیلیکسەوە باسیان لەو واقیعە کردوە. بەشێکی زۆر بچوکی ئەو باڵە پێش هاتن بۆ ناو گۆڕان مەرج و داخوازی تایبەتیان هەبو، کاک نەوشیروان بە رێگەی چەند هاورێیەکی نزیک لێی لە پەیوەندیدا بو لە گەڵیان تا بێنە ناو گۆڕان و گوێی بو خواست و داواکاریەکانیان شل کردبو. کاتێک هاتنە ناو گۆڕانەوە بە ناوی یەکێتی نیشتمانی کوردستان – ریفۆم هاتن، بەو بۆنەیەشەوە بەیانێکیان دەرکرد، دواتر کاک نەوشیروان قەناعەتی پێکردن هەمویان لە ژێر چەتری گۆڕاندا کاربکەن. زەمانە هات و زەمانە رۆیشت، گۆڕان بوە خاوەنی دەستور و دامەزراوەکانی خۆی، بریار بو راستەوخۆ دوای یەکەم کۆنفرانسی نیشتمانی گۆڕان لە ٢٠١٣ خانەی راپەراندن پێک بهێنرێت، بەڵام چوار ساڵ دواتر و بە ماوەیەکی کورت دوای کۆچی دوایی کاک نەوشیروان ئەو کارە ئەنجامدرا. کاک نەوشیروان لە دوا ساتەکانی ژیانیدا نامە بەناو بانگەکەی بۆ هاورێکانی نارد بۆ دروستکردنی خانەی راپەراندن، ئەوانیش درێغیان نەکرد یەکێک لە داواکاریە بنەرەتیەکانی رێکخەرە کۆچکردوەکەیان پشتگوێ خست. پێموایە ئەو پشتگوێخستنە سەرەتای کاڵکردنەوەی سەردەمی کاک نەوشیروان بو لای بەشێک لەو دەسەڵاتدارە تازانەی گۆڕانەوە. هۆکارەکانی پشت دواخستنی دروستکردنی خانەی راپەراندن لە لایەن کاک نەوشیروان ەوە چی بون؟ گەران بەدوای وەڵامەکانی ئەم پرسیارە زۆر شتی گرنگمان بۆ رون دەکاتەوە، ئەمەش کەوتۆتە سەر ویژدان و ئەمەکی کاراکتەر و شایەتحاڵە بە ئاگاکان لە روداوەکان کە چەند لە راستیەکان دەدرکێنن. نزیکەی ئەو دو ساڵەی کاک نەوشیروان بەهۆی نەخۆشیەوە لە کوردستان دور بو، دەسەڵاتەکانی خۆی بە هاورێکانی دابو، کاتێک گەیشتە ئەو باوەرەی ئەوان وەک پێویست ناتوانن ئیدارەی گۆڕان بکەن رێنماییە ناودارەکەی بۆ دروستکردنی گروپی راوێژ لەو بەرێزانە دەرکرد. دیاریکردنی ئەرک و پێگەی راوێژ لە رێنماییەکەدا بۆ هاورێکانی بە ورد و خەستی دید و هەڵسەنگاندنی کاک نەوشیروان دەردەخات. کاک نەوشیروان لە کوردستان و لە بەریتانیا بەردەوام بۆ ئەو گروپە هەڵسوراوان و دۆستانەی سەردانیان دەکرد چەندین پرسی دەوروژاند، لەوانە: - بۆچی بەشێکی بەرچاوی پەرلەمانتارانی گۆڕان ناو بە ناویش بێت ناگەرێنەوە بۆ ئەو جەماوەرەی دەنگیان پێداون و لە نزیکەوە لە بار و دۆخی ژیانیان ناپرسنەوە؟ - بۆچی وەزیرەکانی گۆڕان، تایبەت دارایی و پێشمەرگە، دوای دورخستنەوەیان لە حکومەت بە دەنگێکی بەرز باسی پرۆژەکانی گۆڕان بۆ کابینەی هەشت ناکەن؟ - بۆچی چەند هەڵسوراوێکی باڵا کردیان بە رۆژی حەشر تا پەیوەندیە رێکخراوەییەکانی خۆی لە گەڵ بەرپرسە نارەزاکانی گۆڕان ئاساییان بکاتەوە، کە ئەوەشی کرد هەر هەمان ئەو هەڵسوراوانە کەوتنە گیانی نارەزاکان و گۆڕان یان کردە گۆرەپانی ململانێی توند لە گەڵیاندا؟ - بۆچی ئەوانەی خۆیان بە بەرپرسی گۆڕان دەزانن خەمی پەیاکردنی سەرچاوەی داراییان بۆ بزوتنەوەکە نەخستۆتە ئەستۆی خۆیان؟ - بۆچی ئەوەندە سەرقاڵی مومتەلەکاتی گۆڕانن، لە کاتێکدا رۆڵێکی ئەوتۆیان لە بەدەسهێنانیان نەبوە، ئایا ئەو زەماناتانە چین کە نەریتی کۆمپانیاکانی حزبە دەسەڵاتدارەکان لە ناو گۆڕاندا دوبارە نابێتەوە؟ هەرچۆنێک بێت ئێستا شتەکانی ناو گۆڕان زۆر رون و ئاشکران، دەرکەوت لە سایەی ئەقڵیەت و ئەو کاراکتارانەدا گۆرانکاری لە ناو گۆڕان نەک هەر ئەستەمە بەڵکو روداوەکان ئاماژەن کە دۆخەکە بەرەو خراپتر دەروات. پرسیارێکی سەرەکی ئەوەیە بۆچی؟ ئەو بەرێزانەی ئێستا لە گۆڕاندا باڵادەستن لە بواری رێکخراوەییدا گۆشەکراو و پەروەردەکراوی چەمکەکانی لینینزمن، بۆ ئەوان دەسەڵاتی هەرەمی بناغەی بنەرەتی بەرێوەبردنی حزبە، باوەریان بەوە هەیە هەرچی بۆچون و رای جیاواز و رەخنە و پێشنیازی بنکەکانی رێكخستنە دەبێت بە رێگەی ئەو دامەزراوانەی ئەوان کۆنترۆڵیان کردون و پریان کردونەتەوە بەوان بگات، بە مزاجی خۆشیان بریاریان لێبدەن. لە کاتێکدا کاک نەوشیروان ماڵەکەی کراوە بو، رۆژانە خولیای ئەوە بو راستەوخۆ گوێبیستی بۆچون و رای دەیان هەڵسوراو و گۆرانخواز بێت، بە رێزەوە گفتوگۆی لە گەڵ دەکردن و وەڵام و هەڵسەنگاندنی خۆی راشکاوانە رادەگەیاند. بەردەوام دەشیگوت نەریتی حزبە ستالینستەکان بە سەرچوە، بۆیە پێکهاتەی ئاسۆیی کردە کۆڵەلەکەیەی بنەرەتی رێکخراوەیی بزوتنەوەکە. دەسەڵاتدارانی ئێستای گۆڕان لە چەند گروپ و تاقمی نەگونجاو لە گەڵ یەکتر پێکهاتون، زۆربەیان هزر و فکرێکی دیاریکراوی هاوبەشیان نیە تا دەستی پێوە بگرن، بۆیە هەر سات و ئانێک جیا لە یەکتر لێدوان و قسەی جیاوازی فرە ئاراستە دەکەن، دیاردەیەک بۆتە هۆکاری سەر لێشواندن و چەواشەکاری بۆ گۆرانخوازان، لە کاتێکدا کاک نەوشیروان بە یەک دو رستە بابەتەکانی رون و یەکلایی دەکردەوە. ئەم بەرپرسانەی ئێستا خاوەنی دیدگای تایبەتی خۆیان بۆ گەشەکردنی و بەهێزکردنی گۆڕان نین، ئەوەی بە دەستیانەوە ماوە ئەزمونە رێکخراوەییە کلاسیکیە بەسەرچوەکانە لە گەڵ مناوەرەی سیاسی لە رەوشی ئاڵۆزی کوردستان تا لە سایەیاندا بتوانن بەردەوام بن، بۆیە گۆڕان ئێستا دوای روداوەکان دەکەوێت و توانای خەڵقاندنی روداوی نەماوە. بە پێچەوانەوە کاتێک گۆڕان لە لوتکەی هێزیدا بو و بەشدار بو لە حکومەت، کاک نەوشیروان بۆ پێداگری لە پرەنسیپەکانی راشکاوانە رایگەیاند سەرجەم پرۆسەی پەرلەمانی و سیاسی لە کوردستان کەوتونەتە ژێر پرسیارەوە و نەکەوتە ژێر باری بایکۆت و فشارەکانی دەسەڵاتەوە. ئەم دەسەڵاتدارانەی ئێستا زۆر ئاسایی پێشوازی لە تەقەکەرانی مەکۆی سەرەکی گۆڕان لە سەر مەزاری کاک نەوشیروان دەکەن، لە کاتێکدا کاک نەوشیروان لە سەر تەعەدایەک، هەرەشەیەک و چاوسورکردنەوەیەک لە هەڵسوراوێکی گۆران ئامادەبو چی پێ دەکرێت بیکات. ئەم نوخبە دەسەڵاتدارەی گۆڕان ئێستا بە پاساوی کەمکردنەوەی فشار نیەتی جدیان هەیە لە حکومەتی هەرێم بەشدار بن، هاوکاتیش بانگەشە بۆ کۆنفرانسی نیشتمانی دەکەن، کە دەبێت بکرێتە رێگەی چارەسەری کێشەکان. مەخابن بەشێکی گرنگی ئامادەکاریەکانیان بۆ کۆنفرانسەکە نادەستوریە و سەرقاڵی ئەوەشن دەرئەنجامەکان بە خواستی خۆیان بێت. ئەم بەرێزانە کاری زۆریان بۆ گۆڕان کردوە، ماندو بون و دڵسۆزی کوردایەتین، ئەم خەسڵەتە بەرزانە ئەو راستیە داناپۆشن کە ئەم نوخبە دەسەڵاتدارە ناتوانن گۆرانکاری و چاکسازی پێویست لە ناو بزوتنەوەی گۆڕان بە رێبکەن. کەوتۆتە سەر شانی هەڵسواراوان چۆن گۆڕان لەم مەینەتیەی تێی کەوتوە رزگار بکەن!
■ ژوان ئەحمەد سەعید بەر لە چەند مانگێك لە روخانی یەكێتی سۆڤێت، بۆریس یەلتسن ی سەرۆك مەرسومێكی دەركرد كە بە كردار كاری حزبی شیوعی لە كارخانەو زانكۆكان‌و گشت شوێنكارەكانی تری روسیادا قەدەغە كرد وەك هەنگاوێك بۆ چاكسازی، بەڵام ئەو مەرسومە بوێرانەیەی یەلتسن لە هەندێك لایەنەوە پێویست نەبون، چونكە حزبی شیوعی یەكێتی سۆڤێت كە سەردەمانێك چەكێكی ڕێكخراوەیی ترسناك‌و كاریگەر بوو، كەوتبوە بارودۆخێكی خراپ‌و لەگیانەڵادا بوو لەڕوی هەژمون‌و گونجان لەگەڵ ئاراستە‌و بیركردنەوەی كۆمەڵ، بەویش بە هۆكاری دڕندایەتی‌و نەبونی توانای زۆر تیایدا بە جۆرێك كە ئیدی خەڵك گوێیان پێنەدەدا. ساڵانێكە هەمان سیناریۆ لە تەواوی جیهاندا دەبینین، هەندێك حزب كە سەردار‌و گەورە‌و مەزن بون لە وڵاتەكەیاندا، توشی شكست‌و پاشەكشەی مەترسیدار دەبنەوە، هەندێكیان بە پلان هەڵدەستنەوەو هەندێكی تر لە قوڵایی خەونەكانیاندا ئامادە نین بێداربن تا كۆتایی دێن، ئەگەر ئەوەی حزبی شیوعی سۆڤێتی لێكدانەوەیەكی لۆژیكی بۆ بكرێت، ئەوا كشانەوەی حزبەكانی وەك فەرەنسا‌و هیند‌و پاشان بەراورد كردنیان بە لای خۆمان هەروا سانا نیە، بە تایبەت لە بەرامبەر حزبە كۆنەپارێزەكان وەك دەگوترێ ئەم پاشەكشەیە بكەیت. لە فەرەنسا ئیمانوێل ماكرۆن پاش یەك ساڵ لە تەمەنی بزوتنەوەكەی توانی زۆرینە بەدەست بهێنێت، بەوەش توانی ئەگەرچی بە رواڵەتیش بێت حزبی سۆسیالیست رەوانەی زبڵدانی مێژوویی ترۆتسكی بكات، حزبی كۆماریخوازەكانیش كە سەر بە چەپە میانرەوەكانە دۆخی لەو باشتر نەبوو. لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوش، لە هیندستان، حزبی كۆنگرەی هیندی، حزبەكەی جەواهیر لال نەهرۆی یەكەمین سەرۆك وەزیر، ئەو حزبەی سەركردایەتی هندستانی كرد بەرەو سەربەخۆیی، ئەم حزبە لە سایەی سەركردایەتی لاوازی بنەماڵەیی لەلایەن سۆنیا گاندی ( هاوسەری راجیف گاندی سەرۆك وەزیری پێشوو و نەوەی جەواهیر لال نەهرۆ‌و ئەندێرا غاندی سەرۆك وەزیر) هەروەها رائول ی كوڕی، وای بەسەرهاتوە كە ناتوانێ لەو شوێنانەش پارێزگاری لە قەڵەمڕەوی‌و دەنگەكانی بكات كە بە مۆڵگە‌و سەربازگەی حزبی كۆنگرە دادەنرا‌و تەنانەت باس لەوە دەكرێت حزبی بهاراتیا جاناتا لە ئێستاوە سەركەوتنی لە هەڵبژاردنی 2019 دا مسۆگەر كردوە. لە ئەفریقای باشور، حزبی كۆنگرەی نیشتمانی ئەفریقی، كە سەركردایەتی وڵاتەكەی كرد بۆ ڕزگاربون لە سیاسەتی ئاپارتاید، دوای 18 ساڵ لە رۆیشتنی نیلسۆن ماندێلا لە سەرۆكایەتی، حزبەكە خەریكە هەرەس دەهێنێت بە هۆی سەركردایەتی پەڕپوت‌و گەندەڵكارانەی جاكوب زومای سەرۆكی پێشووی وڵات، ئەگەرچی سیریل رامافوزای سەرۆكی نوێ كەمێك هیوای بەخشی بەڵام هێشتا ئەو هیوایانە بۆ چاكسازی نەبونەتە راستی بە تایبەت لەناو حزبدا كە هێشتا سایەی زومای بەسەرەوەیە. لە كەنەدا پارتی پارێزگاران بە تەواوی لەسەر شانۆی سیاسی سڕایەوە پاش ئەوەی لە پرۆسەی هەڵبژاردندا شكستی گەورەی توش بوو، بە جۆرێك لە كۆی 151 كورسی تەنیا دوو كورسی لەدەست نەدا. شیكردنەوەی جیاجیا هەیە بۆ شكست‌و پاشەكشەی ئەو حزبە زەبەلاحانەی دونیا، بەڵام بەپێی وڵاتان ئەو هۆكارانە جیاوازن، بۆ نمونە لە حزبی كۆنگرەی هیندی، خۆسەپاندنی بنەماڵەیی بوە هۆی شكست، لە جەواهیر لال نەهرۆ بۆ راجیف‌و تا دەگاتە رائول، بنەماڵەی غاندی وەك ئەوە سەیری سەركردایەتی حزبی كۆنگرەیان دەكرد كە مافێكی بۆماوەیی یە‌و ناكرێت رەت بكرێتەوە، بەبێ ئەوەی توانا‌و لێوەشاوەیی ئەندامانی بنەماڵە لەبەر چاو بگیرێت ( بەشێك لەمەش لە حزبەكانی خۆمان بەدی دەكرێت). لە حزبی كۆنگرەی نیشتمانی ئەفریقی سەپاندنەكە شێوەیەكی دیكەیە، كە دەچێتەوە سەر ئەوەی لە حزبی شیوعی سۆڤێتی رویدا، كە بریتی بوو لە هەست كردن بەوەی دەوڵەت‌و هەرێمەكان موڵكی خۆیانەو ئیدی گەندەڵی‌و چەتەیی‌و سەرانە سەندن ببوە مافێكی پێدراو بە هەڵبژاردن بۆیان، ئەمەش حزبی لە لایەنگرە راستەقینەكانی دورخستەوە‌و تەنیا گروپێك لە ملكەچ‌و كاسەلێس مانەوە بۆ پیاهەڵدانی سەركردەكانیان، بۆیە لایەنگرانیش یەك ڕێگەچارەیان بۆ ماوەتەوە كە بە شوێن حزب‌و بەرنامەیەكی جێگرەوەدا بگەڕێن‌و هەرچی نوێ یە بە هیوای چاكسازی تاقی بكەنەوە ( ئەمە تا رادەیەك دەچێتەوە سەر دۆخی حزب لای خۆمان). مەرگی حەتمی یان بورانەوە؟؟!! بەڵام مەرگی حزبەكان هەمیشە حەتمی نیە لە جیهانی سیاسەتدا، حزب هەیە بەر لە گیانەڵا فریای بەخۆداچونەوەو چاكسازی دەكەوێت‌و خۆی لە مەرگی بێباكی ڕزگار دەكات، بەوەش خزمەت بە خۆی‌و وڵاتەكەشی دەكات. بۆ نمونە حزبی شۆڕشگێڕانی دامەزراوەیی لە مەكسیك بۆ ماوەی 71 ساڵ سەرداری وڵات بوو، هیچ هێزێك نەیتوانی شانبەشانی سیاسەت بكات یان ڕكابەری بكات، بەڵام لە ساڵی (2000) نوچێكی گەورەی دا‌و كەوتە دواوە، بە جۆرێك كە زۆر لە لێكۆڵەر‌و چاودێران مەرگی ئەو حزبەیان جاڕدا‌و پێیان وابوو كە هەرگیز ناتوانێت جارێكی تر هەستێتەوە یان دەسەڵات بگرێتەوە دەست. بەڵام ئەم حزبە بە بەرنامەیەكی تۆكمە توانی لە ساڵی 2012 بگەڕێتەوە دەسەڵات كاتێك ئینریكی بینیا نیتۆ گەیشتە سەرۆكایەتی وڵات‌و تا كۆتایی 2018 لەدەسەڵات مایەوەو لە ماوەی دەسەڵاتیدا ئاستی توندوتیژی كەم كردەوەو جەنگی بەرامبەر بە ماددەی هۆشبەر راگەیاند، بەر لەوەی لە 2018 مانوێل لۆپێز ئۆبرادۆ بەسەریدا سەركەوێت كە سەر بە پارتی نوێبونەوەی نیشتمانی یە. لەوانەیە هەر ئەم ئەگەرە هۆی ئەوە بوبێ كە بنەماڵەی غاندی‌و زوما گوێیان بە داڕزانی حزبەكەیان نەدابێ بەوەی هیوایان هەبێت كە حزبەكەیان دەتوانێ لەناو گۆڕستانی سیاسی هەستێتەوە، بەڵام تا ئێستا ئایندەیان نادیارە. یەكێتی پاشەكشەی بەردەوامی جەماوەری؟؟ یەكێتی نیشتمانی كوردستان، بە سەرۆكایەتی جەنابی مام جەلال، لە مێژوو‌و خەبات هیچی لەو حزبانەی وەك كۆنگرەی هیندی‌و كۆنگرەی نیشتمانی ماندێلا كەمتر نیە، سەركردایەتی چەندین قۆناغی هەستیاری لە مێژووی كوردستاندا كردوە. لەدوای هەرەسی شۆڕش، یەكێتی شانی دایە بەر هەستانەوەی شۆڕش، لە دوای ئەنفال‌و كیمیاباران خۆی ڕاگرت، ئەندازیاری ڕاپەڕین بوو، نەخشە داڕێژەری دروست كردنی حكومەتی هەرێم بوو، هەڵگری بەیداخی فیدراڵیەت‌و مافی چارەی خۆنوسین بوە، لە عێراقی دوای 2003 یش رۆڵی كاریگەری هەبوە، لە گشت ئەو قۆناغانەش روبەروی چەندین پیلانگێڕی بۆتەوەو بە سەركەوتووی لێی دەرچوە هەر لە كارەساتی هەكاری تا ناپاكی 31 ی ئاب. بەڵام یەكێتی لە قۆناغی دەسەڵات، بە تایبەت دوای پرۆسەی ئازادی عێراق‌و بە بە تایبەتتریش پاش نەخۆش كەوتنی مام جەلال، تا دێت لەو یەكێتی یە دور دەكەوێتەوە كە سەرەتا دامەزرا‌و لەناو خەڵك بوو، ئەویش شیكردنەوەی خۆی هەیە كە نوسەر‌و رۆشنبیران تا هاوڵاتی سادە دركی پێ دەكەن چونكە لەناوخۆماندان. یەكێتیەكانی سەرەتای راپەرین، سەركردەكانی ئەو سەردەمە، تەنانەت سەركردەكانی دوای شەڕی ناوخۆ، هیچ سیمایان ناچێتەوە سەر ئەوانەی ئێستا دەیانبینین، ئەو كات لەناو خەڵك بون‌و ئێستا لە سەرو خەڵك‌و دور لە خەڵكن. تەنیا سەركردە‌و كادران نین، بەڵكو یەكێتی خەریكە دەبێـە مۆدێلێكی خراپتری تەوریس‌و ئاكاری خراپی حزبە كلاسیكیەكانی دیكە، بە جۆرێك بە تەواوی خۆی لە نوێكردنەوەو چاكسازی دورخستۆتەوە، وا بۆ نزیكەی دەهەیەكە نە كۆنگرەی بەستوە‌و نە لە ئاسۆشدا هیوایەك بەدی دەكرێت بۆ كۆنگرە، بێگومان جۆری كۆنگرەكەش هەر هیوابەخش نیە!! هۆكارە خودی‌و تایبەتەكان زۆرن كە سەركردەكان چیان بەسەر یەكێتی هێناوە، ئەمەش زەمینەیەكی بابەتی خولقاندوە كە یەكێتی توشی ئیفلیجی كردوە، بەوەی حزبێك داینەمۆی گۆڕانكاری بوو لە عێراق‌و كوردستان، پەلوپۆی پەیوەندی تا ئەوپەڕی وڵاتانی زلهێزی جیهان رۆیشتبوو، ئێستا ناتوانێت لەناو خۆیدا بڕیار بدات، دیسپلین‌و پەیڕەوی ناوخۆ دیل‌و زەلیل كراوە‌و سەركردەكانی بە خواستی خۆیان بڕیار دەدەن. باسەكە لەوە تێپەڕیوە كە چەند كوڕی ئەو بەرپرس یان كچی ئەم بەرپرس یان برازا‌و خوشكەزای هێنراونەتە پێشەوەو بونەتە بەرپرسی كەسانی ماندوو، لەوەش تێپەڕیوە كە چەند كەسی تێكۆشەر‌و پێشمەرگەی دێرین‌و زیندانی سیاسی دەبینیت بێدەرتان فرمێسك بۆ رابردوو هەڵدەڕێژێت. هۆكاری ئێستای یەكێتی تێكەڵەیەكە لە ئەزمونی هەموو ئەو حزبانەی باسمان كرد، لەجیاتی بنەماڵەیی، تەوریسی سیاسی‌و دەسەڵاتی بنەماڵەكان بونی هەیە، گەندەڵی‌و بێباكی نەك سەركردایەتی بەڵكو ئاستەكانی تریشی گرتۆتەوە، چ لە حزب یان لە حكومەت، ئەمەش رەنگدانەوەی هەبوە لەسەر سۆز‌و لایەنگری جەماوەر بۆ یەكێتی. ئەگەرنا هیچ لۆژیكێك ئەوە ناگرێتەوە لە شارێكی وەك سلێمانی، كە لە شەڕی ناوخۆدا خێزانەكان لە دەمی خۆیان دەگرتەوەو نان‌و هێلكە‌و خواردنیان بۆ پێشمەرگەی یەكێتی ئامادە دەكرد، شارێك دوای 31 ی ئاب سەركردەكانی یەكێتی بە كۆڵ دەهێنێتەوە ناو بارەگاكانیان، شارێك كە سەربازگەی قایمی یەكێتی بوە لە 1976 بۆ دوای ڕاپەڕین، ئێستا دەنگ نەدات بە یەكێتی. لەوانەش بگەڕێ رەنگە هەندێك پێیان وابێ ڕستەی سۆزدارین، بابێینە سەر ژمارە: یەكێتیبەرامبەر بە پارتی لە هەڵبژاردنەكاندا دەنگی بەم شێوەیە بوو: 1992 : پارتی 437.889 دەنگ یەكێتی: 423.833 دەنگ لە هەردوو هەڵبژاردنی 2005 و 2009 لەگەڵ پارتی بە یەك لیست دابەزین بە هۆی ڕێكەوتنی ستراتیژی. لە هەڵبژاردنی 2013: پارتی: 743.984 دەنگ یەكێتی: 350.500 دەنگ لە هەڵبژاردنی 2018: پارتی: 688.984 دەنگ یەكێتی: 319.912 دەنگ ئەگەر بەراوردێك بكەیت لە نێوان تەنیا پارتی‌و یەكێتی، تەنانەت بە لەبەرچاوگرتنی گشت فاكتەرەكانی جیابونەوەو گەشەی حزبەكانی تریش، یەكێتی نەیتوانیوە پارێزگاری لە دەنگەكانی خۆی بكات چجای ئەوەی زیادی بكات یان گەشەی پێ بدات، سەرەڕای ئەوەی لە 1992 تا ئێستا 26 موالیدی تریش داخڵی هەڵبژاردن بون بەڵام یەكێتی پشكی تیا نیە. باسی هەڵبژاردنی پارلەمانی عێراق هەر ناكرێ چونكە جیاوازی‌و داكشانەكە ڕێژەیەكی زۆر زیاترە. ئەوەی كە ئێستا سەركردەكان خۆیان یان كادرانی یەكێتی پێ سەرمەست دەكەن گوایا یەكێتی سەركەوتوە كە (21) كورسی بەدەست هێناوە لە هەڵبژاردنی پارلەمانی كوردستان، جگە لە خۆفریودان هیچی تر نیە، چونكە یەكێتی، هەڵبژاردن لە دوای هەڵبژاردن دەنگی كەمی كردوە تا دەگاتە ئێستا، جگە لەوەی پارتی دوو هێندەو زیاتریش كورسی لە یەكێتی هێناوە، هەڵبەت بەرپرسیارێتی گەورەش لەمەدا سەركردایەتی یەكێتی یە لە جێگری سكرتێر بۆ خوارەوە. یەكێتی چی دەكات؟ بەپێی هەموو پێوەر‌و لێكدانەوەیەك، پێویستە ئەوانەی لافی خاوەندارێتی یەكێتی لێدەدەن، هەڵوەستەیەكی جدی لە ئاستی ئەم پاشەكشە بەردەوامەی دەنگی یەكێتی بكەن، هۆكار‌و ڕیشەكەی دیاری بكەن‌و چارەسەری بۆ بدۆزنەوە، راستە بۆ ئەم قۆناغەش دۆخەكە وا دەخوازێت بەپێی دەنگ مامەڵە لەگەڵ یەكێتی نەكرێت‌و بون‌و پێگەكەی لە زۆنی سەوز بۆتە پارسەنگی دەنگەكان‌و ئەبێت وەك دیفاكتۆ مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، بەڵام بۆ داهاتوو بەو شێوەیە بەردەوام نابێت. بەشێك لە چارەسەرەكان چارەسەری بڕیاردان‌و ڕەفتارین، بە تایبەت لەوانەی كە لەناو یەكێتی لە كەیسی گەندەڵی یان بازرگانی تێوەگلاون‌و وێنەیەكی خراپیان بۆ یەكێتی دروست كردوە لەبەردەم جەماوەردا. بەشێكی تریش پەیوەندی بە تەمەنی سەركردایەتی یەكێتی‌و نەبەستنی كۆنگرەوە هەیە، چونكە هەموو ئەوانەی بە ناوی خوێنی نوێ خزێنرانە ناو سەركردایەتی یەكێتیەوە، لە ڕاستیدا نەوەی نوێ‌و خوێنی نوێ نین، بەڵكو نەوەی دوەمی شۆڕشگێڕەكان خۆیانن كە بۆ بەردەوامیدان بە بون‌و بەرژەوەندی خانەوادەكانیان دانراون، جگە لەوەی لە بواری فكری، بە هیچ گەنج‌و بیركردنەوەی نوێیان نیە، چجای ئەوەی پرۆژەی نوێ‌و گەنجانەیان هەبێت. تاكە چارەسەر بۆ دۆخی چەقبەستوو و خراپی یەكێتی، بەستنی كۆنگرەیەكی ئازاد‌و چارەسەر ئامێز‌و گۆڕانكاریە، كۆنگرەیەك كە دەست بخاتە سەر برینەكان، گۆڕانكاری لە پەیكەرەی یەكێتی، شێوازی ئیدارەدانی یەكێتی، شێوازی كاری ڕێكخستن، هەروەها گۆڕانكاری لە سەركردایەتی یەكێتیدا بكات، كە مەرج نیە گۆڕانكاریەكە تەنیا پەیوەست بێت بە تەمەنەوە، بەڵكو پەیوەستە بەگۆڕینی ئەوانەی كە ڕەفتار‌و كردەوەكانیان بۆتە هۆی ناشرین كردنی وێنەی یەكێتی، لە قۆرخ كردنی بازاڕ‌و دروست كردنی كۆمپانیا‌و تێوەگلان لە سەودانامەی گوماناوی بازرگانی‌و شەراكەت‌و سەرانە سەندن لە سەرمایەدارە گوماناویەكان. بەگوێرەی گشت هەڵوێست‌و كۆبونەوكانیش بێت، تا ئێستا كۆمیتەی سەركردایەتی یەكێتی بڕیاری نەداوە كۆنگرە بكرێت، ئەگەر كۆنگرەش ببەستن ئەوا لیستێكی ڕەشی خۆیان دەبێت كە لەناو كۆنگرەدا تەنیا بە دەست بەرزكردنەوەو دەنگدانی ئەندامانی كۆنگرە سپی دەكەنەوە وەك پارە گوماناویەكان‌و بگرە بەشێكیان ترسیان هەیە ئەگەر كۆنگرە ببەستن پێگەكانیان لەدەست بدەن، ئەگەر دواتریش بڕیار بدات ئەوا وەك بڕیارەكانی بۆریس یەلتسن تەنیا بڕیاری پێش مەرگ‌و بێكاریگەری دەبێت، خۆ ئەگەر ئەوەش ببێتە ڕاستی، ئەوا مانای وایە یەكێتی لە دوڕیانی كۆنگرەی گۆڕانكاری‌و مەرگی هێواشدا، ڕێگەی مەرگەكە هەڵدەبژێرێت، بەو هیوایەی كە مەرگ نەبێت‌و تەنیا غەیبوبە‌و بورانەوە بێت. بەڵام ئایا كەستان بینیوە لە گۆڕستانی كۆما ( غەیبوبە) هەستابێتەوەو توانیبێتی باشتر لە جاران كاربكات؟؟ بە هیواین یەكێتی ئەو ڕێگەیە هەڵنەبژێرێت‌و تا زووە بڕیاری كۆنگرەی گۆڕانكاری بدات‌و كادرانیش لەو كۆنگرەیەدا بە چاوی ویژدانیانەوە یەكێتیەكەیان شەن‌و كەو بكەن، ئەوانە سزا بدەن كە بەرپرسن لەم رۆژە‌و كەسانێكیش بكەنە شۆفێری شەمەندەفەرەكەی یەكێتی كە بتوانێت بەرەو كەنارێكی ئارامتر‌و پڕ دەسكەوت بۆ حزب‌و خەڵك ئاراستەی بكات.
.gif)
دڵشاد ئەنوەر یەکێتی و پارتی و گۆڕان بەتەمای چین ؟ کەرکوک بەرەو کوێ ؟ پارتی چی لە بەغدا وتوە ؟ حکومەتی هەرێم، چۆن پێکدەهێنرێ ؟ . ئەوانەی سەرەوە کۆمەڵێک پرسیارن ، زۆریان لەبارەوە دەوترێ و دەنوسرێ ، بەڵام بەشی زۆری زانیاریەکان هەڵەن ، کە رەنگە لایەنەکان خۆیان بەهەڵە بیدەنە میدیا یاخود لەو رێگەیەوە هەوڵی لە خشتە بردنی ڕای گشتی بۆ مەبەستی جیاواز بدرێ. کەرکوک لە کۆبونەوەی ئەمرۆی نێوان یەکێتی و پارتی دا ، زۆر لەسەر کەرکوک هەڵوەستە نەکراوە، واتە رێک پێچەوانەی ئەوەی دەوترێ گوایە لەسەر دانانی پارێزگارێک بۆ کەرکوک رێککەوتون . کەرکوک وەکو چۆن فاکتەری درزە قوڵەکەی نێوان یەکێتی و پارتی بوو لە ١٦ ی ئۆکتۆبەردا، ئاواش رێککەوتنی ئەم دوولایەنە لەسەری ئاسان نابێ. لەسەردانەکەی بارزانی بۆ بەغدا، باسی کرکوک کراوە بەم شێوە، بارزانی زۆر پێداگیری لەسەر رێککەوتن لەسەر نەوت و گاز کردووە ، لەبەرانبەر ئەمەدا ، زور لاری لە پۆستی پارێزگاری کرکوک نەبووە، کە بدرێتە چی پێکهاتەیەک. تەبعەن لایەنە عێراقیەکان یاری دەکەن ، پارتی چی دەڵێت ، دەیگەیەننە یەکێتی و بە پێچەوانەشەوە . ئێرانیش کردویەتیە مەرج بەسەر لایەنە عێراقیەکانەوە، دەبێت مامەڵە لەگەڵ پارتی دا بکەن ، چونکە پارتی حیزبێکی تۆکمە ترە، لەکاتێکدا یەکێتی کۆمەڵێک گروپ و تاقمن و رۆژیک جۆرن و رۆژیک دژن. مەرجی ئێران بۆ رێکەوتنی بەغدا لەگەڵ پارتی ، ئەوەیە ئێران تموحی هەیە لە حاڵەتی توندکردنەوەی گەمارۆکانی سەری، لە حاجی ئۆمەران و لەتورکیاوە شمەک بۆ وڵاتەکەی هاوردە بکرێ. ئەو دوو خاڵە وایکرد ، واتە باند باندی یەکێتی و تموح لە حاجی ئۆمەران ، بەغدا نە وەزیری داد بداتە یەکێتی ، نە لەمەسەلەی کرکوکدا زور گوێی لێبگرێ . رێککەوتن لەگەڵ بەغدا کرۆکی ریککەوتنی پارتی لەگەڵ بەغدا ئەوەیە، هەموو داهاتە ناوخۆییەکان رادەستی بەغدا بکرێ ، تەنانەت لەمەسەلەی کرکوک و هەندێ مەسەلەی تریشدا تنازول بکەن ، بەڵام تەنها لەمەسەلەی نەوت و غازدا حسابێکیان بۆ بکرێ و بێ بەش نەکرێن. پارتی لەنێوان گۆڕان و یەکێتی دا پارتی لەگەڵ بەغدا رێککەوتوە و ئەوێی مسۆگەر کردووە ، لەهەرێمیش براوەی هەڵبژاردنە ، بۆیە کاتی یاری کردنیەتی بەویستی خۆی. گۆڕان لە داڕوخانی جەماوەری نزیک بۆتەوە ، کێشە ناوخۆییەکانی یەکێتی دیسان تەواو زەق بۆتەوە، بۆیە پارتی دەیەوێ بەسود وەرگرتن لە رێکەوتنەکەی لەگەڵ بەغدا، لێرەش ئیشی خۆی بکات . یەکێتی لە کۆبونەوەکە، داوای ٤٠% ی پۆستەکانی کردوە، گوایە ١٠% بدرێتە گۆڕان و ٥٠% بۆ پارتی ، بەڵام لەسەر ئەمە هیچ رێککەوتنێ نەکراوە، پێناچێ نە پارتی رازی بێت ، بێگومان گۆڕانیش ڕازی نیە ، ئێستا شەری گۆران و یەکێتی لەسەر جێگرەکانە. بەکورتی و کوردی، پارتی بەغدای زەمان کردووە ، لە هەرێمیش براوەیە ، شەر و ململانێ کەوتوتە نێوان گۆران و یەکێتی، پارتیش گرفتی لەگەڵ درەنگ و زوو نیە، چونکە ئیشی خۆی کردووە و بەرچاوی ڕوونە.
.gif)
■ مەلا بەختیار هەڵبژاردن، بەوشێوەیە بەڕێكرا، كە بەڕێكرا. ئێستا، ئیدی پارتی یەكەمی هەرە زۆرینەو یەكێتیی دووەم‌و گۆڕانیش سێهەم لایەنی براوەن. لایەنەكانی دیكەش، كۆمەڵی ئیسلامی پێشی دانەوە. سۆسیالیست‌و كۆمۆنیستە كوردستانییەكانیش، كورسییە تاقانەكەیان، هێنایەوە. كۆتاكانیش، دەرچێندرانەوە! رەوتە پۆپۆلیستییە لەناو قەیراندا سەرهەڵداوەكەی "نەوەی نوێ"یش، تاویان سەندووە. لەم هەڵبژاردنەدا پەندە خانەقینییەكە پڕ بەپێستێتی كە پێشینان فەرمویانە: گشتمان لەكین، برای یەكین. بۆ؟ -چونكە؛ لایەكی دەسەڵات، ناتوانێ لایەكی دیكەی باڵادەست، بە بەڵگەوە تاوانبار بكات‌و رەخنەشیان بەرامبەر یەكدی هەس! -چونكە؛ لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن، سەرەنجامی سیاسەتی هەڵبەزو دابەزی رابردوویان، هەرلایەكیان بەئەندازەی پاشماوەی كاریگەریان، دەنگیان هێناگە. لەناویاندا، نەوەی نوێ، گەرچی لاتاریكیشە لەهەموو لایەك. -چونكە؛ رێژەی دەنگە هێنراوەكانی یەكێتیی‌و پارتی، ئەو راستییەی نەگۆڕی، كە نە پارتی بەبێ یەكێتیی و نە یەكێتیش بەبێ پارتی، حكومەتی زۆرینەیان پێ پێكنایەت. پارتی كە زۆرینەی هێناوە، پێویستی بە یەكێتییە، یەكێتیش كە لەنیوەی پارتی كەمتریشی هێناوە، ئەمجارەش، بۆ كابینەی نۆهەم، سەلمایەوە كە هەر یەكێتییە، دەركەوت، بەزۆرینەی بادینی، دەڤەری سەوز حوكم ناكرێ. بەڵێ، نە پارتی بەسیاسەتی حاكمییەتی زۆرینە كوردستانی پێ بەڕێ دەچێ‌‌و نە یەكێتیش، بەزۆربەركێ (موزایەدە)ی سیاسی، پارتی پێ لاواز دەكرێ. ئەوانەی لەناو پارتی پێیانوابوو، ئەگەر دوو بەرامبەر یەكێتیی دەنگ بێنن‌و لیستی كۆتاش بكەنە دۆستی خۆیان، دەتوانن یەكێتیی بخەنە دەرەوەی بازنەكە، شكستیانخوارد. رەوتی موزایەدەخوازی یەكێتیش، كاڵفامیان دای لەتاشە بەردی هاوكێشە سیاسییە راستەقینەكان. ئۆپۆزسیۆنیش، كە پێیانوابوو، ئەگەر بتوانن زۆرینەی كورسی وەدەستبهێنن، یان خۆیان‌و تەكەتولی هەلپەرستی یەكێتیی ببنە زۆرینە، دەتوانن پارتی بچوك بكەنەوە، ئەمانیش، رێژەی دەنگەكانیان، ناچاری كردن، پاشەكشە بكەن‌و لایان داوەو بایان داوە. ئیستا، دوو هەفتەیەكمان ماوە، دەربكەوێ، چ لایەك دەچێتە حكومەت‌و چ لایەكیش، دەبێتە ئۆپۆزسیۆن. بەڵام بیرمان نەچێ نیوەی خەڵك دەنگیداوە (قەیناكە با وابڵێین!) نیوەكەی تریشی دەنگی نەداوە (ئەگەر زیاتریش نەبن!!). لێرەدا دەمەوێ، سەرنجی ئەو لایەنانە بۆ ئەم راستییانە رابكێشم كە پێكەوە رێكدەكەون‌و كابینەی نۆهەم پێكبهێنن. كە ئەمەی خوارەوەیە: هەموو لایەنەكان ببینن كە، بەهەموو توانای راگەیاندن‌و، هێزی چەكدارو دەستڕەنگینی لەهەڵبژاردندا، نەتوانرا نیوەی خەڵك، لەدەرەوەی بازنەی هەڵبژاردن، كەمەندكێش بكرێنە ناو بازنەكە. ئەمە ئاماژەیەكی دڕدۆنگی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی‌و سایكۆلۆژیە...تد. هۆی سەرەكی ئەم دڕدۆنگییە، لاوازبوونی متمانەی خەڵكە، بەسەركردایەتی‌و سیاسەت‌و بەڵێنەكانی سەرجەم لایەنەكان. كە ئەمەش، سەرەنجامی كەڵەكەبونی گرفت‌و گەندەڵی‌و ئەو بارە نالەبارەی خەڵكە. ئەم بێ متمانەییە، كە جارێ بە بەشداری نەكردنی هەڵبژاردن دەردەبڕدرێ، لەم دۆخەی عیراق‌و كوردستان‌و ناوچەكەدا، پێویستە لەكابینەی نۆیەمدا، بەقوڵی لێكبدرێتەوە. ئەگینا، بەدوری نەزانین، دەروازەی دۆخەكە لەگرێژنە دەربچێ‌‌و لەم هەلومەرجەشدا، كە فەرەنسای پێشەنگێكی وڵاتانی دیموكراسی، لەسەر باج زیادكردنی سوتەمەنی، دەسوتێندرێ، دوور نییە، كێشە كۆنە چارەسەر نەكراوەكان، لەسایەی كابینەی نوێدا، لەم قۆناغەی گواستنەوەی دیموكراسیدا، لەكوردستانی دواكەوتودا، ئاوێتەی دۆخی نەخوازراو بن‌و، هەر ئەگەرێكی ئاڵۆزی ناوچەكەش، یان لەعیراق‌و یاخود لەكوردستاندا، كارلێك لەتەك كێشەی كۆنی پاشكەوتی مووچە بكات، بیرمان نەچێ كێشەی نێوان ئەمریكا‌و دەوڵەتانی كەنداو‌و ئێران، هەروەها كێشەی كۆمەڵایەتی، ئابوریی‌و سیاسی چارەسەر نەكراوی تەواوی ناوچەكە، ئەمە جگە لە لێكەوتەكانی بەهاری عەرەبی، هاوكات كێشەی نێوان شیعەكانی عیراق، هەروەها سوننەكانی عیراق، ئینجا ئەو رێژە كەمەی كە لەبەغداد‌و ناوچەكانی تری عیراق بەشداریان كردووە، خۆپیشاندانەكانی بەسرەو پارێزگاكانی تر، لەكاتێكدا هێشتا پاشماوەی جەنگی داعش‌و ناوچە وێرانكراوەكانی جەنگ ساڵەهای ساڵی دەوێ چارەسەر بكرێن، ئەمانە دەبێ هەموویان لەبەرچاو بگیرێن كە كاریگەریان لەسەر كوردستان‌و عیراق‌و ناوچەكەش هەیە. بێگومان یەكانگیربوونی هەموو ئەم رووداوانەو كاریگەریان لەسەر هەست‌و هەڵوێستی خەڵكی كوردستان، خرۆشانی خەڵك دەكاتە ئەنجامێكی مەترسیدار بۆ سەر هەمووان. لەدۆخێكی نەخوازراوی واشدا، جڵەوی رووداوەكان كە لەدەست دەرچوون، نەلایەنەكانی دەسەڵات‌و، نەلایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنیش، ناتوانن ببنە خاوەنی شەقامی توڕە. ڕەنگە، لەهەلومەرجێكی ئاوهاشدا، چەند رابەرێكی دەركەوتووی سۆسیال-مێدیا، بۆ ماوەیەك بتوانن روداوەكان، بەئاراستەی پۆپۆلیستی‌و ئاژاوەگێڕی، رابەرایەتی بكەن. بەتایبەتی هەلپەرست‌و پۆپۆلیستە شكستخواردووەكانی كوردستان لەدەهەی رابردوودا، تاقیكردنەوەی سودبەخشیان بۆ پۆپۆلیستە دەرنەكەوتووەكان، جێهێشتووە. دەمێنێتەوە بڵێین: كابینەكانی پێشوو، قەیرانیان بەقەیران سپاردو تەقینەوەی قەیرانەكانیش، دووچاری كابینەی هەشتەم كرا. ئەمانیش ناچاری پاشكەوتی موچە بوون. بەڵام ساڵێكیشە، بەرەبەرە چارەسەریان هێنایە ئارا. دڵنیام، مێژوو، ئابوری بایۆمەتری‌و چارەسەری قەیرانی ئابوری، وەكو دەستكەوتی گەورە، بۆ كابینەی هەشتەم تۆمار دەكات
■ ئومێد قه‌ره‌داخی له‌دوای په‌لاماری داعشه‌وه بۆ سه‌ر ئێزدییه‌كان ، ژنێكی رزگاربوو له چنگی كۆیلایه‌تی ، به ده‌نگێكی دلێره‌وه ده‌ركه‌وت ، ئه‌م ژنه قسه‌كه‌رێكی جدی و ئازایه‌تییه‌كی بێوینه‌ی له گێرانه‌وه‌ی راستگۆیانه‌ی روداوه‌كاندا نیشاندا ، له‌سه‌ر شانۆی جیهانیدا به‌شێوه‌یه‌كی به‌ربڵاو پێشوازی لێكراو و چه‌ندین خه‌ڵاتی گرنگی جیهانی به‌ده‌ستهێنا، دواترینیشیان خه‌ڵاتی نۆبڵی ئاشتی بوو ، وه‌گرتنی ئه‌م خه‌ڵاته و ئه‌م پێشوازییه جیهانییه له‌م ژنه و چیرۆكه‌كانی كۆمه‌ڵێك مانای راسته‌قینه‌ی هه‌یه ، كه من لێره‌دا له‌سه‌ر سێ مانای سه‌ره‌كی رائه‌وه‌ستم: یه‌كه‌م : پێشوازی گه‌وره له نادیه موراد و چیرۆكه به ئازاره‌كانی به كه‌نیزه‌ككردنی ژنان ، پێش هه‌ر شتێك شه‌رمه‌زاركردنی جۆرێكه له تێز و دنیا بینی كه هێشتا باوه‌ری به كه‌نیزه‌ككردنی ژنان هه‌یه ،باوه‌ری به‌وه هه‌یه جیاوازی ئایین پاساو بێت بۆ ئه‌وه‌ی ژن وه‌ك ده‌سكه‌وتنی جه‌نگ، وه‌ك غه‌نیمه‌ت سه‌یر بكرێت و هاو شێوه‌ی جۆره‌كانی دیكه‌ی غه‌نیمه‌ت له بازاری كۆیله فرۆشیدا بكردرێت و بفرۆشرێت ، ئه‌م تێزه ئه‌گه‌رچی له‌سه‌ر ده‌ستی بزووتنه‌وه‌یه‌كی توندره‌وه‌ی وه‌ك داعشدا و دژ به هاوڵاتیانی ئێزدی پیاده‌كرا، به‌ڵام مه‌سه‌له‌ی به كه‌نیزه‌ككردن قوڵایه‌كی فیقهی و تیوری هه‌یه له كه‌لتووری ئیسلامیدا و كارێكی رێگا پێدراوه ، ئێستاش كتێبه فیقهییه‌كان پرن له‌و به‌ند و ده‌ستورانه‌ی كه پێویسته ره‌چاو بكرێن بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ كه‌نیزه‌ك ، پێویسته ره‌چاو بكرێن له كڕین و فرۆشتنی كچانی به‌كه‌نیزه‌ككراودا ، به‌مه‌ش داعش تاكه هێز نیه ، تاكه ئاراسته‌ی فیكری و سیاسی نیه كه له پشتییه‌وه باوه‌ری به كه‌نیزه‌ككردنی ئینسان راوه‌ستاوه ، به‌ڵكو به‌شێكی هه‌ره زاڵ و به‌رینی ئیسلامی باڵاده‌ست له جیهانی ئیسلامیدا وه‌ك پره‌نسیپ باوه‌ری به كه‌نیزه‌ك هه‌یه، تا ئێستاش جورئه‌تی ئه‌وه‌یان نه‌كردوه كتێبه فیقهیه‌كان له باس و خواسه‌كانی كه‌نیزه‌ك پاك بكه‌نه‌وه ،ته‌نانه‌ت جورئه‌تی ئه‌وه‌شیان نه‌بوه به كه‌نیزه‌ككردن وه‌ك ئه‌ركێكی ئایینی رێگاپێدراو سه‌یر نه‌كه‌ن، هه‌ربۆیه دوای تاوانی بوكه‌نیزه‌ككردنی نزیكه‌ی چوار هه‌زار ژنی ئێزدی ره‌وت و دامه‌زراوه ئیسلامگه‌راییه‌كانی كورد و جیهانی ئیسلامیش ، ئه‌گه‌رچی تاوانه‌كانی داعشیان مه‌حكوم كرد، به‌ڵام هه‌رگیز پره‌نسیپی به كه‌نیزه‌كردنیان ره‌تنه‌كردوه ، هه‌رگیز نه‌یانتوانی كه‌نیزه‌ككردن وه‌ك پره‌سێكی نا ئینسانی و نا ئه‌خلاقی وێنا بكه‌ن، ئه‌مه‌ش شه‌رمه‌زاری و له هه‌مانكاتدا مه‌ترسیه‌كی گه‌وره‌یه ، جیهانی ئیسلامی ئه‌مرۆ نه‌توانن كتێبه فیقهیه‌كانی خۆیان له بابه‌تێكی وه‌ك كه‌نیزه‌ك پاك بكه‌نه‌وه و ره‌وایه‌تی ئایینی له كرین و فرۆشتنی مرۆڤ بسه‌ننه‌وه ، ده‌ركه‌وتنی نادیه موراد وه‌ك كه‌نیزه‌یه‌كی ئازاد بوو ، وه‌ك ژنێك كه به جورئه‌ته‌وه چیرۆكی به كه‌نیزه‌كبوونی خۆی ئه‌گێرێته‌وه ، ئه‌مه پێش شه‌رمه‌زاركردنی داعش شه‌رمه‌زاركردنی ئه‌و هزر و ئاراسته دینییه‌یه كه هێشتا باوه‌ری به كه‌نیزه‌كردنی ئینسان هه‌یه، هێشتا ئاماده‌یه ئیسنان وه‌ك غه‌نیمه‌ت و كه‌ره‌سته‌ی جه‌نك سه‌یر بكات و به‌سه‌ر جه‌نگاوه‌ره‌كانیدا دابه‌شی بكات دووه‌م : ده‌ركه‌وتنی نادیه موراد له شانۆی نێوده‌وڵه‌تیدا ئاشكرابوونی سكانداڵی ده‌سه‌ڵاته هه‌رێمی و ناوچه‌ییه‌كانه له پاراستنی كه‌مایه‌تییه ئایینیه‌كاندا، فه‌شه‌لی ئه‌و ده‌سه‌ڵاتانه‌یه به ئیمتیاز ، ناوچه‌ی شه‌نگال و كه‌مایه‌تی ئێزدی كه به سنووری جوگرافی به‌شێكه له خاكی عێراق و ، له رووی كارگێری و ده‌سه‌ڵاتداریی ناوچه‌ییه‌وه به كرده‌وه له‌ژێر ده‌ستی پارتی دیموكراتی كوردستاندا بوه ، پارتی و ده‌سه‌ڵاته ناوچه‌ییه‌كه‌ی به‌رپرسیار بوو له پاراستنی شه‌نگال و گیانی ئێزدییه‌كان ، به‌ڵام له‌یه‌كه‌مین تاقیكردنه‌وه‌دا ئه‌م ده‌سه‌ڵاته شكستی هێنا ، له‌گه‌ڵ یه‌كه‌م په‌لاماری داعشدا پارتی و هه‌زاران چه‌كداری بێ هیچ به‌رگرییه‌ك شه‌نگالیان ته‌سلیم كرد ،به‌م كاره‌ش یه‌كێك له كه‌مایه‌تیه ئایینیه ره‌سه‌نه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست كه‌وته به‌رده‌م ئه‌گه‌ر جینۆساید، به پێی ئاماره فه‌رمییه‌كانی به‌رێوبه‌رایه‌تی كاروباری ئیزدییه‌كان 3548 سێ هه‌زار و پێنج سه‌د و چل و هه‌شت ژنی ئێزدی كراون به كه‌نیزه‌ك، 2869 پیاوی ئێزدی فرێندراون وه‌ك كۆیله كاریان پێكراوه ، تا ئێستا 71 گۆری به كۆمه‌ڵی ئێزدی دۆزراونه‌ته‌وه ، ئه‌مه جگه له‌وه‌ی له كۆی 550000 پێنجسه‌د و په‌نجا هه‌زار هاوڵاتی ئێزدی، 360000 سێ سه‌د و شه‌ست هه‌زاریان ئاواره بوون ، له‌و ژماره‌یه نزیكه‌ی 100000 سه‌د هه‌زاریان ئاواره‌ی ولاتانی ده‌ره‌وه بوون ، ئه‌م جینۆسایده گه‌وره‌یه به‌رهه‌می فه‌شه‌لی حوكم و به‌رپرسیارێتی پارتیه ، ده‌ركه‌وتنی نادیه موراد و خه‌ڵاتی نوبڵه‌كه‌شی ئاشكراكردنی ئه‌م شكسته قوڵه‌یه له ئاستی نێوده‌وڵه‌تی و له‌سه‌ر شانۆی جیهانیدا سێیه‌م : ده‌ركه‌وتنی نادیه موراد وه‌ك ده‌نگێكی عیراقی ، وه‌ك كه‌مایه‌تییه‌ك له باكوری عێراقدا و كه‌متر گرێدانه‌وه‌ی جینۆسایدی ئێزدییه‌كان به جینۆسایدی كورده‌وه ، له‌راستیدا به‌ڵگه‌ی فه‌شه‌لێكی روون وقه‌یرانێكی ئه‌خلاقی و سیاسی و فیكری گه‌وره‌یه له‌و تایپه له ناسیۆنالیستی كه به‌سه‌ر گوتاری ناسیۆنالیستی كوردستانی عێراقدا بوونی هه‌یه ، گوتارێك كه كه هیچ رێزێك بۆ پره‌نسیپی هاوڵاتیبوون و یه‌كسانی هه‌موان له‌به‌رده‌م یاسادا دانانێت، گوتارێك كه ناتوانێـت پلورالیزمی ئایینی و كه‌لتووری وه‌ك به‌شێكی بنه‌ره‌تی له بیری ناسیۆنالیستی ته‌ماشا بكات ، گوتارێك كه ئازادی تاكه‌كه‌س و ئازادی سیاسی راسته‌قینه له‌ژێر وه‌همی دوژمنی ده‌ره‌كیدا په‌راوێز ئه‌خات ، له گوتارێكی له‌م شێوه‌یه‌دا ئاساییه ئێزدی جینۆساید بكرێت، چاوه‌روانكراوه كه ئایین و ئایینداری ئێزدی زوك شه‌یتان په‌رست و وه‌ك كه‌مایه‌تیه‌كی په‌راوێزخراو سه‌یر بكرێت، ئیدی ئه‌وه‌ش چاوه‌روانكراوه كه نه نادیه موراد و نه‌ك هیچ ئیزدییه‌ك ئینتیمایان بۆ پرسێكی نه‌ته‌وه‌یی به ناوی پرسی كورد نه‌بیت ، ته‌نانه‌ت بۆ كوردبوونیش ، ئه‌مه‌ش به‌لای منه‌وه بابه‌تێكی ئاساییه ، ئینتیمای مرۆڤ بۆ هه‌ر شتێك مافێكی تایبه‌تیه، ئه‌مه له كاتێكدا ئێزدی كه‌مایه‌تییه‌كی ره‌سه‌نی ئه‌م ناوچه‌یه‌ن و كوردن ، به‌ڵام ناسیۆنالیزمی خێله‌كی، بێ فكر و بێ پرۆژه، ئه‌وانی له كوردبوون تۆراندوه.
.gif)
■ رێبوار کەریم وەلی (1) ئاراستەی دانوستاندنی پارتی لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان، دوای راگەیاندنی ناوی بەربژێرەكانی پارتی بۆ سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆكی حكومەت، بریتییە لەوەی بە خێرایی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان دیاری بكرێت كە لەوەشیاندا سەرۆكایەتیی پەرلەمان بۆ یەكێتی یەكلا بووەتەوە و جێگرێك بۆ پارتی و یەكێكیش بۆ پێكهاتەی توركمانە. هەنگاوی دوای ئەوە، زیندووكردنەوەی یاسای سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستانە، هەمان یاسای ژمارە یەكی ساڵی 2005 كە سەرۆك بارزانی لە پەرلەمانەوە (12ی حوزەیرانی 2005) پێی هەڵبژێردرا. بەپێی ئەو یاسایە دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان سەرباری ئەوەی كە لە پەرلەمانی كوردستانیشەوە هەڵدەبژێردرێت، تەشریفاتی نین و جگە لە دەسەڵاتەكانی دیكەی ناو یاساكە، سەرۆكی هەرێم، سەرۆكی باڵای راپەڕاندنە، فەرماندەی گشتیی هێزی پێشمەرگەیە و، لەكاتی پێویستیشدا سەرۆكایەتی كۆبوونەوەكانی ئەنجوومەنی وەزیران دەكات. بۆیە پارتی پێداگری لەسەر ئەو یاسایە دەكات (تا نووسینەوەی دەستووری كوردستان) و، بۆ گۆڕان و حزبەكانی دیكەش كە داوای سیستەمی پەرلەمانییان دەكرد، دەبێتە دەستكەوت. ئەڵبەتە مەبەست لە كاراكردنەوەی یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم تەنها یاساكە نییە، بگرە زیندووكردنەوەی ئەو پڕۆسەیەیە كە پێش هەڵپەساردن و دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی دامەزراوەی سەرۆكایەتیی هەرێم بەرقەرار بوو. بۆیە دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان، رەنگبێ پەرلەمان تەنها بەربژێری حزبی براوە دیاری بكات و سەرۆكی ئەنجوومەنی دادوەری كەس بۆ پێكهێنانی حكومەت رانەسپێرێت و چاوەڕێی ئەوە بكرێت كە هەركاتێك نێچیرڤان بارزانی وەكو سەرۆكی هەرێمی كوردستان سوێندی یاسایی خوارد (كە ئەوكاتە هەموو دەسەڵاتەكانی بۆ دەگەڕێتەوە)، بەپێی حوكمەكانی ناو یاسای سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان، ئەو بەربژێری پارتی دیموكراتی كوردستان مەسروور بارزانی وەكو پاڵێوراوی پەرلەمان بۆ پێكهێنانی كابینەی نۆیەم لە ماوەی 30 رۆژدا رابسپێرێت. بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا، سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێش پێكهێنانی كابینەی نۆیەم سوێندی یاسایی دەخوات. سەرۆكی هەرێمی كوردستان جێگری دەبێت؟ (2) دوای راگەیاندنی ئەوەی كە پارتی دەیەوێ پۆستی جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان كارا بكاتەوە (ئەڵبەتە بەپێی یاسای ژمارە 1ی 2005)، هەم یەكێتی و هەم گۆڕانیش پێشوازییان لێكرد. بۆ گۆڕان سەركەوتنە كە سەرۆكی هەرێم لە پەرلەمانەوە هەڵدەبژێردرێت و، بۆ یەكێتیش مانای وایە كە پۆستێكی دیكەیان لە كوردستان بۆ زیاد دەبێ، چونكە پۆستەكانی ئێستا بەشی رازیكردنی هەموویان ناكات! سەرباری ئەوەی كە ئێستا هەم لە بزووتنەوەی گۆڕان و هەم لە یەكێتی ناوی كەسانێك بۆ جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان دێن، بەڵام پارتی بە نیاز نییە لە هەنگاوی یەكەمدا و تا كۆتاییهاتنی كاراكردنەوە و سوێندخواردنی سەرۆكی هەرێم لەسەر هیچ ناو یان كەسێك بڕیاری كۆتایی بدات. بە واتایەكی دیكە "دامەزراندنی" جێگرێك بۆ فەرمانداری گشتیی هێزی پێشمەرگە كە تەنها بۆ ئەو بوارەیە، پەیوەستە بەوەی كە لایەنەكانی گۆڕان و یەكێتی لە مەسەلەی كاراكردنەوەی یاسای ژمارە یەكی 2005 ـەوە چەند پاڵپشتی پارتی دەبن؟ بە حوكمی دابەشبوونی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بەسەر دوو یەكەی 70 و 80، رەنگبێ شانسی گۆڕان بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە كەم بێت، بەڵام ئەگەر بۆ یەكێتیش بێت، ئەوا رەنگبێ لە داهاتوودا ئەو پۆستە بدرێتە كەسێكی سەربازی نەك سڤیل. لە حاڵەتێكیشدا كە ئاراستەی گفتوگۆكانی پارتی لەگەڵ لایەنەكان (بەتایبەتی گۆڕان و یەكێتی) بەرەو ئەوە بێت كە بەشێوەی مەبدەئی، سەرۆكی حكومەت یەك جێگری هەبێت و ئەوەش بۆ یەكێتی بێت، ئەو كاتە بۆ رازیكردنی گۆڕانیش دەبێ بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی، لە نێوان وەزیری پێشمەرگە و جێگری سەرۆكی هەرێم یەكیان بەر گۆڕان بكەوێت، وەك چۆن یەكێتی بە نیازە لە هەموو دامەزراوە لێكچووەكان (ئەنجوومەنی ئاسایش و وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان و دارایی، پەروەردە و خوێندنی باڵا...) لە هەر یەكێكیان یەكێكی بەربكەوێت. ڤی ئای پی یان بەرتیل! (3) بەلای كەمەوە پەنجا لەسەدی خەڵكی كوردستان، بەبەرچاوی خەڵكەوە لە هەموو دامەزراوە خزمەتگوزارییەكانی ئەم وڵاتە بە ڤی ئای پی و مامەڵەی خێرا بەرخوردارن. ئەوەیان پێیدەگوترێ واسیتە و، واسیتەش بێ بەرامبەر نییە و بە بەرامبەرەكەشی دەگوترێ بەرتیل. ئەگەرچی بەشێكی كەمی خەڵكیش كە كەمئەندام یان خانەوادەی شەهیدن، یان بەساڵاچوون، جۆرێك مامەڵەی جیای بێبەرامبەریان بۆ دەكرێ، بەڵام ئەوەش زۆر كەمە و لە هەموو شوێنێك وەكو یەك نییە. پوختەی كەلام كردنەوەی بەشی ڤی ئای پی بوو لە بەڕێوەبەرایەتیی هاتوچۆی هەولێر كە كاردانەوەی جیاجیای لێكەوتەوە. بێبەرنامەیی وەزارەتی ناوخۆ كە دەبوو پێش ئەو هەنگاوە تەواوی وردەكارییەكانیان راگەیاندبایە، نەك دوایی قسەكانیان وەكو پاساو سەیر بكرێت، وایكرد كە بەشەكە هەڵپەسێردرێت. لە زۆربەی وڵاتانی دنیا، بۆ بنبڕكردنی بەرتیل و واسیتە، سیستمەمی خزمەتگوزاریی تایبەت بەرامبەر بە بڕێكی دیاریكراو لە پارە دانراوە و كورد گوتەنی "پارە بدە و مەلا لە مزگەوت دەربكە". لە هەندێك سیستەمیشدا كە هاووڵاتیان بەشێوەیەكی سیستەماتیك باج دەدەنە حكومەت، لەبەرامبەر ئەو باجەدا لانیكەم حكومەت مامەڵەیەكی یەكسانیان لەگەڵدا دەكات. بەڵام دیسانیش بۆ ئەوانەی شارەزای ژیانی رۆژئاوان، هەمیشە ئەوانەی زۆرترین باج دەدەن لە ئەولەویەتتدان و شانسیان زیاترە. ئێستا قسە لەسەر ئەوەیە كە مادام كەسانێك پلە و پۆستەكانیان بۆ خزمەتگوزارییەكی بێ بەرامبەر بەكاردێنن، دەكرێ وەكو كۆتاییهێنان بەو دیاردەیە، بەمەرجێك بە شەفافییەت و بە شێوەیەك كە هیچ كاریگەرییەكی لەسەر راییكردنی كاری هاووڵاتیانی ئاسایی نەبێت، بتوانن ئەو خزمەتگوزارییانە بە پارە بكڕن. ئەو كاتە، ئەو پارەیە دێتەوە خەزێنەی حكومەت و باری حكومەتیش سووكتر دەكات. روداو
.gif)
■ مەریوان وریا قانع (١) ڕەنگە ئەمڕۆکە پاریس یەکێک لەو شارانە بێت کە کەس حەزنەکات سەریلێبدات و بیبینێت، شارێک کە کەسانێکی زۆر وەک پایتەختی ئەوروپا و پایتەختی فیکر و پایتەختی شارستانیەتی مۆدێرن ناویدەبەن. ئەو شەپۆلە گەورەیەی ناڕازییدەربڕین و خۆپیشاندان کە ڕووی لە فەرەنسا کردوە، بەشێک لە تووڕەبوونەکانی تووڕەبوونە لە پاریس خۆشی، لەو حوکمڕان و چینە دەوڵەمەند و ھێز و دەزگا بە گڵۆبالبوانەی ناو پاریس، کە ئاگایان لە دۆخی چینەکانی خوارەوەی کۆمەڵگاکە نەماوە. سەرەڕای پەنابردن بۆ بەکارھێنانی توندوتیژیی و تاڵانکاریی و شڕەخۆریی، سەرەڕای شکاندن و سوتاندن و لێدان و پەلاماردان و گرتن، ئەوەی ڕووئەدات تەقینەوەی ناڕەزایەتییەکی کۆمەڵایەتیی گەورەیە، کە پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی بەو ژینگە نیولیبرالەوە ھەیە کە لە سێ دەیەی ڕابردوودا لە ئەوروپادا سەروەربووە. ناڕەزاییەکە سەرەتا ناڕەازیی کۆمەڵێک شۆفێر بوو دژ بە بەرزکردنەوەی نرخی بەنزین، بەڵام لە ئێستادا گەشەیکردوە بۆ بزوتنەوەیەکی گەورەی ناڕەزاییدەربڕین کە تەنانەت وڵاتانێکی وەک بەلجیکا و ھۆڵەنداشی گرتۆتەوە. ھێزی گەورەی پشتی ئەم ناڕەزاییدەربڕینە بەشی خوارەوەی چینی ناوەڕاستی کۆمەڵگای فەرەنسییە، ئەمەشلە ڕاستیدا بەشە ھەرە ھەژارەکەی کۆمەڵگای فەرنسیی نییە، بەڵکو کەسانێکی خاوەن کار و پیشەی تایبەتن و ڕۆژانە سەرساختانە کارکانی خۆیان دەکەن، بەڵام کێشەیان لەوەدایە ئەو بڕە پارەیەی پەیدایدەی دەکەن، بەشی دابینکردنی پێداویستییەکانی ژیانی خۆیان و ژیانی خێزانەکانیان ناکات. ئەمانە ئیشێکی زۆر بەرامبەر بە داھاتێکی کەم دەکەن. بەڵام گرفتی ئەمانە تەنھا ئەوە نییە کە داھاتەکەیان کەمە، بەڵکو ھەستێکی قووڵیش بەوە دەکەن کە لەناو کۆمەڵگای فەرەنسیدا کەس گوێیان لێناگرێت، بەتایبەتیی حومکڕانانی وڵاتەکە و دەزگا نێودەوڵەتییە زەبەلاحەکان و چینە دەوڵەمەندەکانی سەرەوەی کۆمەڵگا. ئەمانە پێیانوایە ئەو نوخبەیەی لە پاریسدا حوکمڕانی دەکات ئەمان نابینێت و وەک نەبوو مامەڵەیان دەکات، کاتێکیش لەڕێگای خۆپیشاندانەوە ھەوڵی ئەوە ئەدەن کە ببینرێن، ئەوا گوێیان لێناگیرێت و وەڵامی داواکارییەکانیان نادرێتەوە. بە کورتییەکەی ئەمانە کەسانێکن ھەم لەسەرێکەوە تەواو ناڕازین بەرامبەر بەو دۆخەی کە ھەیە و دروستکراوە، ھەم گومانی گەورەشیان بەرامبەر دەسەڵاتداران لەلا دروستبووە و باوەڕیان بەوە نەماوە کە ئەو دەسەڵاتدارانە بتوانن کێشەکانیان چارەسەربکەن. شارەزایانی کۆمەڵگای فەرەنسیی و کۆمەڵگا ئەوروپییەکان. باس لە گۆڕانی دۆخی دەرونیی چینی ناوەڕاست لە ئەوروپادا دەکەن، ئەم چینە لە ئێستادا ترسێکی گەورەی لە ئایندە ھەیە، باوەڕی وایە ئیشکردنی زۆر و خۆماندووکردنی بەردەوام دڵنیایی نابەخشێت و گەرانتی سەرکەوتن ناکات. ئەم سایکۆلۆژیایەش شتێک نییە ئەمڕۆکە دروستبووبێت بەڵکو دەرەنجامی قەیرانە گەورەکانی ئەو سیستمە ئابوریی و سیاسییە نیولیبرالەیە کە سێ دەیە زیاترە لە ئەوروپادا باڵادەستە. کەسانێک ھەن باس لە کۆتایی ”کاپیتالیزم بۆ ھەمووان“ و کۆتایی ”کاپیتالیزمی میلەت“ دەکەن. ئەوەی دروستبووە سیستمێکە نوخبەیەکی بچووکی بەجیھانیبوو دەوڵەمەند دەکات و زۆرینەی چینەکانی خوارەوە و بەشێکی گرنگی چینی ناوەڕاستیش، بۆ ھەژاریی و نائومێدیی بەجێدەھێڵێت. زۆرینەی ئەم زۆرینەیەش خەڵکی لادێ و شارە بچووکەکانی دەرەوەی پاریس و شارە گەورەکانی فەرنسان و ڕق لە حکومەت و ڕق لە پاریس لەلایان بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەیەکتری تێکەڵبووە. بە پێچەوانەی شۆڕشی فەرەنسیی و یاخیبوونی خوێندکارانی ساڵی ١٩٦٨ ەوە، کە ھەردووکیان ھەڵگریی ئایدیۆلۆژیایەکی چەپگەر و ھیومانیستیی و گەردونیی بوون، ئەم یاخیگەرە تازانە بەرنامەیەک یان دروشمێک یان دیدێکی ھاوبەش کۆیانناکاتەوە. ئەوەی ھەیە بڕێکی زۆر گەورەیە لە بێزاریی و نائومێدیی. ھەندێکیان دژ بە ئەوروپای یەکگرتوون، ھەندێکیان دژ بە سیاسەتی باجوەرگرتنی دەوڵەتن، ھەندێکیان دژ بە ھەژاریی و نەدارین، ھەندێکیان دژ بە کۆچبەر و پەناھەندەن، ھەندێکیان دژ بە میدیان. بەڵام ھەموویان دژ بەو نوخبە سیاسییەن کە حوکمڕانە. (٢) ڕۆژی شەمەی ڕابوردو جارێکی تر ١٣٦ ھەزار کەس لە فەرەنسادا چوونەوە سەر شەقامەکان، لەوانە ١٠ ھەزاریان لە پاریس. ژمارەی ئەو پۆلیسیانەی لە پاریسدا خرابوونە سەر شەقامەکان بۆ چاودێریکردن و کۆنترۆڵکردنی ناڕەزایی دەربڕینەکان، نزیکبوو لە ژمارەی ئەوانەی لەو شەرەدا لە خۆپیشاندانەکاندا، بەشداربوون. ئەو ڕێگایانەش کە پاریس بە ناوچەکەنای دەرەوەیەوە گرێئەدات، لەلایەن پۆلیسەوە کۆنترۆڵکرابو، لەزۆر شوێنی شارەکەشدا بەشێکی زۆر لە دوکان و بازاڕەکان داخرابوون. پاریس لەم ڕۆژانەدا چیتر ئەو شارە نییە کە لە خەیاڵی زۆرێک لە مرۆڤەکانی سەر ئەم ئەستێرەیەدا ھەیە. ناڕەزاییدەربڕینی ئەم جارەی فەرەنسا تەنھا تەحەدای پایتەختی وڵاتەکە ناکات، بەڵکو تەحەدای سەرجەمی سیستمی دیموکراسیی وەک گشتێک دەکات. لە دوای جەنگی جیھانی دووھەم و کۆتاییھاتنی فاشیزمەوە سیستمی دیموکراسیی بەڕادەی ئەمڕۆ ڕووبەڕووی تەحەدای گەورە نەبۆتەوە. ئەوەی ڕووئەدات تەعبیر لە توڕەبوون و ناڕەزاییدەربڕینێک دەکات کە لای نزیکەی ٧٠ % کۆمەڵگای فەرەنسیی ئامادەیە. ئەوانەی دەچنە سەر شەقامەکان بۆ ناڕەزایی دەبڕین توڕەیی و نائومێدییەک دەیانجوڵێنێت کە لەناو زۆرینەی کۆمەڵگای فەرەنسیی و لە بەشێکی تری کۆمەڵگا ئەوروپییەکاندا، ئامادەیە. ئەمانە تا ڕادەدەیکی زۆر باوەڕیان بەو پارتە سیاسیانە نەماوە کە لەناو سیستمی دیموکراسیی ئەمڕۆکەی فەرەنسادا ئامادەن و وادەکەن سیستمە سیاسییەکە ئیشبکات. چوونە سەر شەقام بەو ژمارە گەورەیە خۆشی مانای باوەڕنەمان بە ”سیاسەت“ خۆشی وەک چارەسەرێک بۆ کێشەکانیان. ئەمە وادەکات چەندان شارەزا ئەم بزوتنەوەیە بە بزوتنەوەیەکی ”دژە سیاسەت“ ناوببەن. بە بۆچونی من، ڕووە گەش و گرنگەکەی ئەم تووڕەبوونە کۆمەڵایەتییە لەوەدایە کە بەگژاچوونەوەیەکی بەھێزی ئەو سیاسەتە نیولیبرالەیە کە نوخبە حومکڕانەکانی ئەوروپا، لە سێ دەیەی ڕابردوودا بەسەر کۆمەڵگا ئەوروپییەکاندا سەپاندویانە. نوخبەیەکی نیولیبرال کە بەشی زۆری کۆمەڵگاکەی خۆیان، بە تایبەتی چینەکانی خوارەوەی ئەو کۆمەڵگایە، بە گەمژە و نەزان و گەلحۆ دەزانن و وەک بوونەوەری بچووک و ھیچ لەباردانەبوو وێنایاندەکەن. نیولیبرالیزم بە مانا ھەرە سادە و ھەرە ڕاستەوخۆکەی ھێما بۆ ئەو سیاسەت و ستراتیژە ئابورییانە دەکات، کە دزیی لە ھەژاران دەکات و دزیەکەش بە دەوڵەمەندەکان دەبەخشێت. مرۆڤ پێویست ناکات مارکسیی بێت بۆئەوەی نیولیبرالیزم بەو مانایە ببینێت و پێناسبکات. ئەو ستراتیژەش لە دزیکردن فرەجۆرە، بەڵام ھەرە ئاشکراکانیان بریتیە لەڵ بەرزبوونەوەی نرخی شت و مەک، بەرزکردنەوەی باج لەسەر چینەکانی خوارەوە، ھێشتنەوە یان دابەزاندنی داھاتی ئەم چینانە. ھەموو ئەمانەش لە قازانجی کۆمپانیا مەڵتی ناشناڵەکان و بانکەکان و دەوڵەمەندانی وڵاتەکە. ئەم دۆخی دزیکردنەیە ڕاڤەی ئەو دروشەمە دەکات کە ھەندێک لە خۆپیشاندەرانی پاریس بەرزیان کردۆتەوە: ”پارەکانمان بدەنەوە“. ئەم بزوتنەوەیە لە بەشی خوارەوەی کۆمەڵگاوە ھاتووە، لە شوێنێکی وەک فەرەنسادا، لە دوو ھەزار شارەوانیدا ئامادەیە، تا ئێستا بەبێ سەرۆک و ئۆرگانی رەسمییە، بەبێ پارە و بەبێ دەزگا دروستبووە، پارت و ئۆرگانی سیاسیی دیاریکراویان لە پشتەوە نییە، ئەوەی ھاوبەشە ھەستکردنی بەشداربووەکانە بەوە کە ئەوان زیانێکی گەورە و بەردەوام لە ھەلومەرجێک دەکەن کە خۆیان بەشدار نین لە دروستکردنیدا. لە سێ دەیەی ڕابردوودا ئەوەی لە ئەوروپادا پێیدەڵێن ”دەوڵەتی خۆشگوزەرانیی“، welfare state، بەتەواوی لاوازکراوە و زۆربەی ئەو کەرتانەی کە جاران ئەم دەوڵەتە بەڕێوەیدەبردن بەتایبەتیی کراون و خراونەتە بەردەمی لۆژیکی ”بازاڕیی ئازاد“ەوە. لەوانەش سیستمی خوێندن و تەندروستیی و ھاتوچۆ و پارەی خانەنشینیی و زۆر شتی تر. ئەمەش مانای لابردنی ئەو کۆمەکەی کە دەوڵەت لەم کەرتانەدا بە چینەکانی خوارەوەی کۆمەڵگای دەکرد. بە کورتیەکەی ”دەوڵەتی خۆشگوزەرانیی“، کە بە شێوەیەکی ڕێژەیی لە خەمی ھێزە لاواز و پەراوێزیی و ھەژارەکانی ناو کۆمەڵگادا بوو، لە سی ساڵی ڕابردوودا بە تەواوی بچووک و لاوازکراوە ھۆڵەندییەکان دەڵێن ئەم دەوڵەتە ”ڕووتکراوەتەوە و جل و بەرگیی لەبەردا نەھێڵدراوە“. بەڵام ئەم دۆخە گشتییە لەناو یەک ستراتیژیی ناڕەزاییدەربڕینی ئاشکرا و لەناو یەک پرۆگرامی سیاسیی ھاوبەشەدا کۆنەبۆتەوە. ھەندێک مارکسیی خۆشباوەڕ و کورتبین ئەم جوڵەیە وەک شۆڕشی کرێکاران وێنادەکەن و ھەندێک ڕەشبینیش کورتیدەکەنەوە بۆ بزوتنەوەیەکی ڕاستیستی و نیمچە فاشیستیی. بەڵام ئەوەی لە ڕاستییەوە نزیکە ئەوەیە کە ھێلەکە زەردەکان لەناو خۆیاندا ھێندە دابەش و جیاوازن، وەک نووسەرێکی ھۆڵەندیی دەڵێت، پێدەچێت ”تاقە شتێکی ھاوبەش کە ھەیانبێت ھێلەکە زەردەکانیان بێت“. ھەندێک لە بەشداربووان باوەڕی تەواویان بە پەنابردن بۆ توندوتیژیی ھەیە، ھەندێکی تریان تەواو ئاشتیخوازن، ھەندێکیان چەپگەر و ھەندێکیان ڕاستڕەون، ھەندێکیان ڕاسیستن و ھەندێکیان ھیومانیست، ھەندێکیان دیموکراس و ھەندێکیان دژ بە دیموکرسییەت، ھەندێکیان پێشکەوتنخواز و ھەنێکیان کۆنەپارێز، کەسانێکی تێدایە داوای کۆتاییھێنان بە کاپیتالیزم دەکەن، کەسانێکی دیکەی تێدایە دژ بە کۆچبەر و بیناییەکانی ناو ئەورپان، وەکچۆن کەسانێکی تری تێدایە کە داوای گەڕانەوەی سیستمی شاھانە و کۆتایی سیستمی کۆماریی لە فەرەنسادا دەکەن. ئەم ھەمەڕەنگیی و جیاوازییە ناوەکییە خاڵێکە وادەکات ئەم بزوتنەوەیە بشێت ھەم بە ئاقارێکی دیموکراسییانەدا بڕوات و لە دۆخی سەرکەوتنیدا دەسکارییەکی گەورەی سیستمەکە بەئاراستەی دەستەبەرکردنی دادپەروەرییەکی گەورەتردا، بکات، بەڵام دەشێت بە ئاراستەی دروستکردنی سیستمێکی ڕاسیستیی و دەسەڵاتگەر و نادیموکراسدا بڕوات کە زیانێکی گەورە بە کۆمەڵگای فەرەنسیی بگەینەێت. ھەردوو ئەگەرەکە ئامادەیە، ئەوەی شوێنی دڵخۆشییە عەقڵە ڕەخنەیی و دیموکراسەکانی ناو ئەوروپا خۆی، ھەردوو دیویی دیاردەکە دەبینن و کورتی ناکەنەوە بۆ یەک دەرکەوت لە دەرکەوتەکانی.
.jpg)
■ سۆران عومەر تا ئه‌م ده‌سه‌ڵاته سته‌مكارو گه‌نده‌ڵ و نادادو تاڵانچی و ئینسان كوژە هەبێ من ئۆپۆزسیۆنی دەبم... كۆمه‌ڵی ئیسلامی هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه ئه‌وه‌ی زانیوه كه له‌كابینه‌ی ئاینده‌دا به‌شداری پێ ناكرێ، بۆیه ناكرێ پاش ئاشكراكردنی كاندیدی سه‌رۆك وه‌زیران له‌لایه‌ن پارتی و ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی جه‌وله‌ی دووه‌می دانوسانه‌كان ناگونجێ هێشا چاوه‌ڕوانی چونه حكومه‌ت بی! ئێمه ده‌نگی خه‌ڵكی كوردستانمان بهو ئۆپۆزسیۆن بونه‌ی ئه‌و حكومڕانێتیه گه‌نده‌ڵ و سته‌مكاره هێناوه ئێسته ناكرێ دانیشین به‌دیار فه‌رموو بۆ ئه‌و حكومه‌ته كه 27 ساڵه به‌شداری له شكست و قه‌یران و دزی و تاڵانی داهاتی وڵات و هۆكاری ئه‌و هه‌موو نه‌هامه‌تیه‌یه كه‌به‌سه‌ر ئه‌م خه‌ڵكه‌دا هاتووه! به‌شداری پێكردنی ئه‌مجاره‌ی لایه‌نه‌كانه له ده‌ره‌وه‌ی یه‌كێتی و پارتی به‌مه‌رجی بێده‌نگیه له‌په‌رله‌مان و میدیاو چالاكی مه‌ده‌نی! بۆیه پێویسته كۆمه‌ڵی ئیسلامی خۆی یه‌كلایی بكاته‌وه‌و ڕای بگه‌یه‌نێ ئۆپۆزسیۆنی گه‌نده‌ڵی و دزی و سته‌مكاری و پێشێلكاری مافه‌كانی مرۆڤه‌و پشتیوانی چاكسازی و به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی نادادی و گه‌نده‌ڵیه. ناكرێ ئه‌وكاته ئۆپۆزسیۆن بی كه‌به‌شداری حكومه‌تت پێ ناكرێ! وه‌ك ئه‌وه‌ی له هه‌ڵبژاردنی 2009 كه‌وته‌وه كاتێك له‌گه‌ڵ پێكهێنه‌ری حكومه‌ت ڕێكه‌وتن ڕوی نه‌دا پارتی وه‌ڵامی نه‌دایه‌وه كۆمه‌ڵ وتی ده‌بینه ئۆپۆزسیۆن! كۆمه‌ڵی ئیسلامی له‌هه‌موو قۆناغه‌كانی ڕابردوودا ڕوون و ڕاشكاو بووه له سیاسه‌ت و بڕیاردانی ناكرێ ئێسته قه‌له‌ق و چاوه‌ڕوان بێ ! ناكرێ ده‌سه‌ڵات تۆ بكاته به ئۆپۆزسیۆن! ده‌بێ خۆت ئه‌وه هه‌ڵبژبێری ئۆپۆزسیۆنی ده‌سه‌ڵات بی، ئه‌مه‌ش ڕێگا سه‌خته‌كه‌یه‌و له‌سبه‌ی زوتر نیه پێویسته كۆمه‌ڵی ئیسلامی خه‌ڵكی خۆی كۆبكاته‌وه‌و بڕیاری خۆی یه‌كلایی بكاته‌وه چاوه‌ڕێی پارتی نه‌بێ حكومه‌ت پیرۆزی خۆی و ئه‌وانه‌بێ كه شه‌ڕیانه له‌سه‌ری!
.gif)
■ ئاراس فەتاح ھانا ئارێنت دەڵێت شۆڕشگێڕەکان شۆڕش دروستناکەن! شۆڕشگێڕەکان ئەو کەسانەن کە دەزانن کەی دەسەڵات لەسەر شەقامەکان کەوتووە و کەییش دەتوانن ھەڵیگرنەوە. ئەوەی ئەمڕۆ لە پاریس و زۆرینەی شارەکانی فەرەنسا ڕوودەدات بەرجەستەکردنی ھەمان تێزە. زۆرینەی بیریاران لەسەر ئەوە ھاوڕان کە ڕاپەڕینی ھێلەکزەردەکان درێژکراوەی ئەو کەلەپوورە شۆڕشگێڕانەیە کە گەلی فەرەنسیی لە ئەوروپادا ھەیەتی. فەرەنسییەکان لە خۆرئاوا بەوە بەناوبانگن کە ناعەدالەت لە دەسەڵاتدارانیان قبوڵناکەن، ھەرکەسێکیش لە ئەوروپا یان ھەر وڵاتێکی تر رەخنەگرانە بیربکاتەوە نەک تەنھا رێز لە ئازایەتی شۆڕشگێڕەکانی فەرەنسا دەگرێت، بەڵکو بەغیلیشیان پێ دەبات. ئەم وشیارییە بەرامبەر ناعەدالەتیی ڕیشەکەی دەگەڕێتەوە بۆ شۆڕشی فەرەنسیی لە ساڵی ١٧٨٩ کە بە شۆڕشی چینی سێھەم ناوبانگی دەرکردووە، چونکە ئەوسەردەمە گەلی فەرەنسیی بەسەر سێ چیندا دابەشبووبوو، یەکەمیان پیاوانی ئایینی و دووھەمیان نەجیبزادەکان و سێھەمیشیان جوتیاران و کاسبکارانی ناو شارەکان. لەساڵی ١٨٣٠یشدا یەکەم ڕاپەڕینی کرێکاران ڕوویدا و لە ساڵی ١٨٤٨دا شۆڕشی دووھەمی فەرەنسیی بۆ دیموکراسیی و لە ١٨٧١ کۆمونەی پاریس و لە ١٩٣٦ مانگرتنی سەرتاسەریی و وەچنگخستنی مافی کۆمەڵایەتیی لە سەردەمی حکومەتی بەرەی گەل کە یەکێک لە دەستکەوتە گەورەکانی کرێکاران بریتیی بوو لەوەی بۆ یەکمینجار مافی کارکردنیان ٤٨ سەعاتەوە کرا بە ٤٠ کاتژمێر لە ھەفتەیەکدا و مافی دوو ھەفتەی پشوشیان لە ساڵێکدا بۆ دابینکرا، پاشان بزوتنەوەی کۆمەڵایەتی نوێ سەریھەڵداو لە شۆڕشی قوتابیان لە ١٩٦٨دا بەرجەستەبوو دژ بە جەنگی ڤێتنام و چەوساندنەوەی گەلانی جیھانی سێ و ژنان و دەستەبەرکردنی ئازادیی تاک. ئەمساڵیش لە دوای کۆبوونەوەی ساڵانەی دەوڵەتە زلھێزە سەرمایەدارەکانی جیھان G7 کە پۆپۆلیستە ناسیۆنالیستەکان تیایدا لە مارشدان بۆئەوەی حکومەتەکان بگرنەدەست وەک لە ئەمریکا و ئیتالیا و گەورەبوونی ھێزی نیونازییەکان لە ئەڵمانیادا بینیمان، لە فەرەنسا ھیوایەک دژ بە سیاسەتی مەترسییداری سیستەمی نیولیبرالیزمی جیھانیی لە سەر شەقامەکان دەبینرێت. حکومەت بۆ فەرەنسییەکان وەک گەدە وایە، گەر خواردن و وەزیفەی ھەرسکردنی باش بێت، نە خۆی و نە ھاوڵاتیانی توشی ئازار و قورحە ناکات. یەکێک لە کێشە ھەرە سەرەکییەکانی حوکمڕانە نیولیبرالییەکان لە ساڵانی ڕابردوودا ئەوەیە کە نە ئاگایان نە لە سکی خۆیانە و نە لە سکی خەڵکی. سکی سەرمایەدارن تێر و قەڵەو دەکەن و سکی زۆرینەش لەڕ و برسیی. ھەر ئەم دۆخەشە وایکردووە کە ئەم جۆرە ڕاپەڕینانە نە حیزبێک سەرکردایەتیی بکات و نە ئایدیۆلۆژیایەکی تایبەت و نە چیێکی دیارییکراویش پێشڕەوایەتیی بکات، بەڵکو ھەموو ئەوانە تیایدا بەشدارن کە زەرەرمەندی سەرەکیی پرۆسەی گلۆبالیزەکردنی نیولیبرالییانەی ئابووریی و سیاسەتن لە وڵاتەکەی خۆیان و دژ بە وێرانکردنی جیھانی کۆمەڵایەتیی و فەرھەنگیی و ژینگەن. ئەوە راستە کە ھەموو حکومەتێک دەبێت دەست بە پارەوە بگرێت، چونکە موڵکی گشتییە، بەڵام ھەرکاتێک ئەم سیاسەتە بوو بە سکھەڵگوشینی زۆرینەی خەڵک و سکقەڵەوکردنی کەمینەیەک، خەڵک دەڕژێتە سەر شەقامەکان و بەسەر حکومەتەکەیان دەڕشێنەوە. داواکاریی ئەم خەڵکە ڕاپەڕیوەی سەر شەقامەکانی پاریس داواکارییەکی جیھانییە و تەنھا پابەندی خەم و مەترسییەکانی ھێلەکزەردەکانی فەرەنسا نییە. بە کورتییەکەی خەڵک دەیەوێت حکومەت یەک گیرفانی ھەبێت کە ھەموو ھاونیشتیمانیان مافی ئەوەیان ھەبێت موچەیەکی شایستە و ژیانێکی پڕکەرامەتیان ھەبێت، نەک زۆرینە لەژێر باری زەریبە بچەمێتەوە و کەمینەیەکیش ئازادبکرێت. گیرفانی حکومەت دوکانێک نییە کە تەنھا کەمدەرامەتان پارەی تێبخەن، بەڵکو دەبێت گیرفانێکی نیشتیمانیی بێت و سامانەکەی بەسەر ھەموواندا بە عەدالەت دابەشبکرێت. ئەم پێدراوە لە ھەرێمی کوردستانیشدا ڕاستە، چونکە ساڵانێکە سیاسەتێکی مەترسییداری نیولیبرالیی لەلایەن چینێکی سوڵتانییەوە پیادەدەکرێت کە دەیەوێت نیشتیمانی ھاوڵاتییان بکات بە موڵکی چەند خێزان و کۆمپانیایەک.
.gif)
■ نەبەز گۆران "ویستی حەقیقەت، تەنها بەمانای ویستی فریونەخواردنی خۆمان نییە، بەڵكو بە مانای ویستی فریونەدانی ئەوان و خۆمان دێت، ئەم ویستەش بەرەو شوێنێكی پڕ لە ئەخلاقمان دەبات/نیچە" گەر میدیا بە واتا بنەرەتییەكەی، كاركردن نەبێت لەسەر هەرسێ پاییەی(كلتوور،پەروەردە، هوشیاری.) بێگومان لەم ویستە دەچێتە دەرەوە و، ئیدی دەبێتە مەكینەیەكی فاشی بۆ بەرهەم هێنانی دونیاییەكی شێواو. بۆ ئەوەی بگەینە شوێنێكی دروست، دەبێت ویستێك هەبێت بۆ حەقیقەت، بە پێچەوانەكەیەوە، ویستی ساختە، شوێنی حەقیقەتەكەی گرتەوە، ئەشێت ئەم ویستە ساختەكارە كار لەسەر ئەوە بكات، تەواوی بنەما ئەخلاقییەكانی كۆمەڵگە هەڵتەكێنێتەوە. میدیا مەكینەیەكی ترسناكە. مەكینەیەكە ئەوانە زۆرتر دەرك بە ترسەكەی دەكەن خۆیان لەناویدا ژیاون و، دەزانن چ ئاراستە كەرەێكی گەورەیە. هیچ هێزێكی ئایدۆلۆژی، هیچ سیستەمێكی كۆنترۆڵكەر، لە دونیای مۆدێرن و سەرمایەداریدا بە بێ میدیا ناتوانێت ویستە جەهەنەمییەكانی خۆی بەدەست بهێنێت. سەردەمی خولی پێشووی سەرۆكایەتی ئەمریكا، سەرۆك (ئۆباما) لە وەڵامی پرسیارێكدا دەڵێت: " تەنها لەوە دەترسم منداڵەكانم بكەونە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە و جیهانەكەیان بشێوێت!" تۆڕی كۆمەڵایەتی وەك میدیایەكی چاودێری نەكراو، وەك میدیاییەكی كراوە، دوو دیوی هەیە، دیوێكی روون كە بەژداربووەكانی دەناسێنێت بە دونیایەك تێكستی باش و دونیایەك لە هونەر و مۆسیقا و فیكر، دیوێكی دیكەی فاشیۆنی و ساختەگەرییە. ئەم دیوە فاشیۆنی و ساختەگەرییە، گەر بەژداربوو هوشیارییەكی لەسەر نەبێت، نەك هەر دونیا تایبەتییەكەی خۆی لە دەستدەدات، كاتێك بە ئاگادێتەوە تەواوی جیهانەكەی پڕبووە لەو هەواڵ و نمایش و ساختەكاریانەی كە هیچ بەرهەمێكیان نییە و، كەسی بەژداربوویان لە دونیا تایەتییەكە دەرهێناوە و خستویانەتە ناو دونیایەكی پۆخڵەوە، كە ئەو دونیا پۆخڵە هەموو حەقیقەتێكی لێدكردوە بە ساختە. ئێستا میدیای ساختەكار ئەركە ساختەكەی گواستووەتەوە بۆناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان شوێنێكە كەسی ساختەكار دەتوانێت زۆر بە ئاسانی خۆی لەپشت ناوی دیكە و، وێنەی دیكەوە بشارێتەوە، زۆر بێباكانە ئەو بیماریەی خۆی لەپشت ئەو ناو وێنە خۆنەبووانەیەوە دەكاتە كەرەستەیەك بۆ لێدان لە ئەوانی دیكە. حیزبی كوردی_بەكۆی هەموو حیزبەكان_ بەشێك بوون لە بەرهەم هێنانی ئەم میدیا ساختەیە لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان. بینەران و بەژداربوانی ئەو دیوارە حیزبیانەی ناو تۆڕەكە، زۆر بە ئاسانی دەكەونە ناو گەمەكانە و دەبنە بەشێك لەو گەمە ساختەیەی رۆژانە دەرخواردیان دەدەن. میدیای راستەقینە نایەوێت لەو بنەما ئەخلاقیانە دەرچێت لە میدیادا بۆی دیاریكراوە، میدیای راستەقینە بەرپرسیارییەتییە، میدیاییەكە هەر وشەیەك و هەر رستەیەك و هەر بابەتێك بڵاو دەكاتەوە، بەرپرسیار دەبێت لێی و، لەژێر ناو وێنەی ساختەدا كارناكات. بەڵام میدیای ساختەكار هیچ پێویستی بەوە نییە خۆی بناسێت، چونكە دونیاكەی ئەو دونیای ساختەیە، ناشیەوێت لەو دونیا ساختە بێتە دەرەوە، بەشوێن حەقیقەتدا ناگەڕێت، بەشوێن دژە حەقیقەتدا دەگەڕێت، ئەركی ئەم میدیا ساختەكارە ئەوەیە، وەك (جۆرج ئۆرێڵ) لە رۆمانی _1984_ دەڵێت:" حەقیقەت ئاوەژوبكاتەوە." ئەم مۆدێلە لە میدیای بێسیما، لە پشت ناو وێنەی جیاوازەوە، تەنها جیهانی بەژداربووەكانی پیسناكات، لەگەڵ پیسكردنی جیهانی بەژداربووەكانیدا، ئەركێكی دیكەی مەترسیداری هەیە، ئەركی لێدان لە حەقیقەت و لە میدیای راستەقینە. دۆخێك دروستدەكات، لەو دۆخە دروستكراوە ساختەیەدا وردە وردە تەواوی بەژداربوەكان دەگەیەنێتە ئەو برواییەی، جیهان هەمووی ساختەیە، حەقیقەتێك نەماوە، ئەوەی هەیە فریودان و ئاوەژوكردنەوەیە، بەرپرسیارییەتی پێویست نییە، دەتوانیت لە پشت شاشەیەكەوە بەدەیان ناوی جۆراو جۆرەوە، سەرقاڵی تێكدانی تەواوی بەها ئەخلاقییەكان بیت، گرنگ ئەوەیە دنە دەرەكان رازیبن بەو كردەیەی ئەنجامت داوە و بۆی گرنگ نییە ژی هەڵدەرێژێت، چونكە خۆی لە غیابی ئاكاردا دەژیت. حیزبی كوردی ناتوانێت لەم دۆخی میدیای ساختەكارەوە خۆی رزگاربكات، بە درێژایی مێژووی حوكومڕانی حیزبی كوردی لەم هەرێمە، میدیای ساختەكار بەشێك بووە لە ئەدەبیاتی. بەڵام ئەم میدیای ساختەكارە لە دوو قۆناغدا بە تەواوەتی خۆی دەرخست. قۆناغی سەردەمی دروستبوونی میدیای ئەهلی. ئەو سەردەمەی میدیای ئەهلی دروستبوو، ئەركی ئەم میدیا ساختەكارە ئەوەبوو(بێ رەحمانە، بەبێ بەرپرسیارییەتی ئەخلاقی) دەستبكات بە بەخشینەوەی ساختە و تۆمەت بۆ میدیای ئەهلی و ئەو قەڵەمە رۆشنبیرانەی لەسەر سیستەم قسەیان دەكرد. لە قۆناغی دروستبوونی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا رووبەری ئیشكردنی خۆی فراوانكرد و، دەستی بۆ هەموو شوێنێك برد و لە دەوری خۆی چەندین بەژداربوی كۆكردەوە. (كێشەكە ئەوەیە شەیدایانی ئەم میدیا ساختەكار و فریودەرە تادێت زیاتر دەبێت!) بۆ ئەوەی بەرچاومان تەم نەیگرێت، دەگەرێینەوە بۆ ویستی خۆشویستنی حەقیقەت. ئەو ویستەی (نیچە) پێماندەناسێنێت و دەمانبات بۆ شوێنێكی ئەخلاقی وپڕ لە شكۆ. نامانەوێت بانگەشەی كۆتایی هاتنی ئەو میدیا ساختەكارە بكەین لەناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا خۆی دەنوێنێت، چونكە دەزانین ئەو میدیاییە كاتێك مانای نامێنێت هوشیاری گەیشتبێتە شوێنێك ویستی خۆشویستنی حەقیقەت شوێنی شەیدابوون بۆ ساختەكاری و فریودان بگرێتەوە. هەتا ئەم ویستانە ئاڵۆگۆڕیان بەسەردا نەیەت، میدیای ساختەكار لەشوێنی خۆی دەمێنێتەوە و خەریكی پیسكردنی ژینگە و دونیای كۆمەڵگە دەبێت.
.gif)
■ د.كامه‌ران مه‌نتك له كۆتاییه‌كانی ده‌یه‌كی یه‌كه‌می هه‌زاره‌ی سێیه‌مدا، رووداوه‌كان له تونس له رێگای خوسوتاندنی فرۆشیارێكه‌وه(محمد بوعزیز) ه‌وه ده‌ستی پێكرد، وه‌كو یاری دۆمینۆ زۆربه‌ی سیسته‌مه سیاسیه‌كانی باكوری ئه‌فریقای گرته‌وه، له تونس سه‌رۆكه‌كه‌ی رایكردو لیبیا سه‌رۆكه‌كه‌ی كه‌وته به‌ر تووڕه‌یی خه‌ڵك و سه‌رۆكی میسریش راپێچی به‌رده‌م دادگا كرا! پاشان گۆڕانكاریه‌كان، ئه‌وه‌ی ناونرا به‌هاری عه‌ره‌بی، له ده‌ریای سوور په‌ڕیه‌وه‌و به‌ره‌و كه‌نداو هات، له سوریا چه‌قی به‌ست و سوریا بووه گۆڕه‌پانی ململانێیه‌كی نێوده‌وڵه‌تی، كه تاوه‌كو ئێستاش یه‌كلایی نه‌بوه‌ته‌وه، چونكه له بنه‌ڕه‌تدا ئه‌وه‌ی پێی ده‌گوترا به‌هاری عه‌ره‌بی، هه‌وڵێكی رۆژئاواییه‌كان، به تایبه‌تی ئه‌مریكاییه‌كان له پێناو رووخااندنی ئه‌و رژێمانه‌ی له رووسیاوه نزیك بوون، یاخود ده‌كه‌وتنه قوڵایی ستراتیژی رووسه‌كان! گۆڕانكاریه‌كان به‌رده‌وام بوو تا له ساڵی (2014) له‌رێگای ئۆكرانیاوه هه‌وڵیاندا ده‌روازه‌ی ئه‌وروپاو ده‌ریای ره‌ش و، له رێگای سوریاشه‌وه كاریان له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌كرد ده‌روازه‌ی ده‌ریای سپی ناوه‌ڕاست به رووی رووسه‌كان دابخه‌ن، واته هه‌وڵی دروستكردنی ئیمپراتۆریایه‌كی ئۆراسی لای رووسه‌كان له گۆڕنێن!، له به‌ختی خراپی ئه‌مریكاییه‌كان، رووسه‌كان له دوای ساڵی (2000) كه‌وتبوونه‌وه خۆیان و كاریان له‌سه‌ر چاك بوونه‌وه‌و هه‌ڵسانه‌وه ده‌كرد، بۆیه له ساڵی (2014) له رێگای سه‌ربازیه‌وه نیمچه دورگه‌ی قرمیان به خۆیانه‌وه لكاند، به‌مه‌ش ده‌روازه‌ی ده‌ریای ره‌شیان پاراست و له رێگای پشتگیری رژێمی سوریاش پێگه‌كانی خۆیان له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به شێوه‌یه‌ك به‌هێز كرده‌وه، كه زۆرجاران هه‌وڵده‌ده‌ن تاك لایه‌نه‌و به بێ ره‌زامه‌ندی ئه‌مریكاییه‌كان، به پشتگیری توركیاو ئێران، مه‌سه‌له‌ی سوریا چاره‌سه‌ر بكه‌ن، وه‌ك ئه‌وهه‌وڵانه‌ی به‌م دواییه له سوچی دایان!. چه‌قبه‌ستنی گۆڕانكاریه‌كان نه‌گه‌یشتن به‌هیچ رێكه‌وتنێك له نێوان ئه‌مریكاو رۆژهه‌ڵات ، روس و چین و ئێران و ته‌نانه‌ت هه‌ندێك حار هیندستانیش، بۆته سۆنگه‌ی ئه‌وه‌ی ململانێكان به‌ره‌و ئه‌وروپا شۆڕبێته‌وه، به تایبه‌تی دوو زلهێزی ئه‌وروپی(ئه‌ڵمانیاو فه‌ره‌نسا)، كه قووڵایی ستراتیژی خۆیان له‌گه‌ڵ روسیا ده‌بیننه‌وه! (ستالین) سه‌رۆكی یه‌كێتی سۆڤیه‌ت له‌ماوه‌ی جه‌نگی دووه‌می جیهان پێی له‌سه‌ر ئه‌وه داده‌گرت، كه یه‌كێك له‌و هه‌ڵانه‌ی له جه‌نگی دوه‌می جیهاندا كردیان، ئه‌وه‌بوو رێگه‌یاندا ئینگلیزه‌كان (هیتله‌ر) بكه‌ن به دوژمنی ئه‌وان، له كاتێكدا زۆر خاڵی هاوبه‌ش له نێوان روسیاو ئه‌ڵمانیادا هه‌بوو، بۆیه پێی وابوو ده‌بوایه ئه‌وان هاوپه‌یمانیه‌تیان له‌گه‌ڵ ئه‌ڵمانیادا ببه‌ستایه!. له راستیدا جگه له لایه‌نی جیۆپۆله‌تیكی، دیاره ئه‌مریكاییه‌كان له ماوه‌ی هه‌ردوو جه‌نگی جیهانیدا هۆكاری سه‌ره‌كی بوون بۆ دۆڕاندنی ئه‌لمانه‌كان، چونكه به هاتنی ئه‌مریكاییه‌كان هاوسه‌نگی هیز له‌به‌رژه‌وه‌ندی هاوپه‌یمانان گۆڕدار، كه له‌كۆتایدا بوه هۆی دابه‌شكردن به كۆلۆنیاكردنی ئه‌ڵمانیا، ئه‌م دۆخه بۆ ئه‌ڵمانیا به‌رده‌وام بوو تا رووخانی یه‌كیتی سۆڤیه‌ت، كه ئه‌مه ده‌رفه‌تی یه‌كگرتنه‌وه‌ی بۆ هه‌ردوو ئه‌ڵمانیا هینایه پێشه‌وه، به‌م چه‌شنه دیواری به‌رلین روخاو شتێك نه‌كا به‌ناوی ئه‌لمانیای رۆژهه‌ڵات و رۆژئاوا، ئه‌م دۆحه زۆر له یه‌كێتی ئه‌ڵمانیا نزیك بوو، كه له ساڵی (1871) له كۆشكی ئاوێنه‌كان، له كۆشكی ئه‌لیزێ راگه‌یه‌نرا، به‌مه‌ش ئه‌ڵمانیا بوه زلهیزێكی ئه‌وروپی كه‌وته داوای شوێنێك له‌به‌ر هه‌تاو، ئه‌و پڕۆژانه‌ی ئه‌ڵمانیا له رۆژهه‌ڵات پێی هه‌ڵسا، له‌وانه پڕۆژه‌ی هێڵی ئاسنی به‌غدا-به‌رلین، وه‌ك هه‌ندێك توێژه‌ر ناوی ده‌نێن، تارماییه‌ك بوو بۆ جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی. یه‌كگرتنه‌وه‌ی هه‌ردوو به‌شی ئه‌ڵمانیا هه‌مدیس ئه‌لمانیای كرده‌وه به گه‌وره‌ترین زلهێزی ئه‌وروپی و له‌سه‌ر سه‌ركردایه‌تیكردنی ئه‌روپا بوو به ركابه‌ری فه‌ره‌نسا، به‌م چه‌شنه له پاڵ گۆڕانه‌كانی ئاسیا و باشوری رۆژهه‌ڵاتی ئاسیا، گۆڕهانكاریه‌كانی ئه‌وروپاش بوو به فشارێك بۆ سیسته‌می تاك جه‌مسه‌ری ئه‌مریكی، كه (جۆرج بوشی باوك) له ساڵی (1991) رایگه‌یاند، ئه‌مه‌ش یه‌كێك له‌و هۆكارانه‌یه ، كه دوای رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، گۆڕانكاریه‌كان راسته‌وخۆ به‌ره‌و ئه‌وروپا بپه‌ڕێته‌وه، كه خۆی له بنه‌ڕه‌تدا به‌ده‌م كۆمه‌ڵێك قه‌یران ده‌یناڵاند، له‌وانه مه‌سه‌له‌ی كۆچ به‌ری نایاسایی و كه‌م بوونه‌وه‌ی ژماره‌ی دانیشتوان و گۆڕانی هاوسه‌نگی ته‌مه‌نه‌كان له به‌رژه‌وه‌ندی ته‌مه‌نی پیر، كه ئه‌روپای كرد به ده‌وڵه‌تێكی پیر!، ئه‌مه سه‌رباری ئه‌وه‌ی ئه‌و یاسانه‌ی ده‌ریانكرد به هۆی باش بوونی باری گوزره‌ران، به‌هۆی زیاد بوونی كۆچ به‌ران و سوود وه‌رگتن له هه‌مان ئه‌و مافانه، ئابوری ئه‌و وڵاتانه دووچاری ماندوو بوون هاتوه. خۆپیشاندانه‌كانی فه‌ره‌نسا وادێته به‌رچاو و وا وێنا ده‌كرێت، كه وا هۆكاره‌كه‌ی زیادكردنی نرخی سووته‌مه‌نیه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌وردی لێی وردبیه‌وه، زیادكردنی نرخی سووته‌مه‌نیه‌كه له رووداوی خۆسووتاندنه‌كه‌ی(بوعزیز) له تونس ده‌چێت، بۆیه ده‌بینین هه‌رچه‌نده حكومه‌تی فه‌ره‌نسا بڕیاری به‌رزركردنه‌وه‌ی نرخی سووته‌مه‌نی هه‌ڵپه‌سارد، به‌ڵام خۆپیشاندانه‌كان به‌رده‌وامن، ئێستا فه‌رنسا به شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان ئه‌مریكا به‌وه تاوانبار ده‌ستی له‌و رووداوانه هه‌یه، به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێگای سه‌رنجه به‌شی زۆری خۆپیشانده‌ره هێله‌گ زه‌رده‌كان چه‌په‌كانن، كه ئه‌وانه زیاتر له رووسیاوه نزیكن!!! ئه‌گه‌ری ئه‌وه ئه‌و گۆڕانكاریانه بپه‌ڕێته‌وه ئه‌ڵمانیاش، به تایبه‌تیش ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌مان زانی ، كه تاوه‌كو ئێستا كۆمه‌ڵگای ئه‌ڵمانیا له رووی ئابوری و مرۆییه‌وه هاوسه‌نگ نه‌بوه‌وه تا ئێستا جیاوازی له‌نێوان رۆژهه‌ڵات و رۆژئاوا هه‌یه، به‌شی رۆژئاوا تا ئێستا له ژێر كاریگه‌ریه‌كانی سۆڤیه‌تی پێشو و رووسیای ئێستا ده‌رنه‌چووه، هه‌ر بۆ نمونه زۆربه‌ی ئه‌و به‌رپرسانه‌ی، كه خه‌ڵكی ئه‌ڵمانیای رۆژهه‌ڵات بوونه، زیاتر كاریان له نزیك بوونه‌وه‌و به‌هێزكردنی په‌یوه‌ندیه‌كانیان له‌گه‌ڵ رووسیا دروست كردووه. بۆیه وایده‌بینم، كه رووداوه‌كانی فه‌ره‌نسا سه‌ره‌تای پایزێكی ئه‌وروپیه، هه‌رچه‌نده په‌ڕیوه‌ته‌وه به‌لجیكا، به‌ڵام گریمانی په‌ڕینه‌وه‌ی ئه‌ڵمانیا، گۆرانكاریه‌كان به‌هێزترو ترسناكتر ده‌كات، ئه‌گه‌ر بێتوو ئه‌وه‌مان هینایه به‌رچاو كه‌وا هه‌ردوو جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌م و دووه‌م سه‌ره‌تاكانی له ئه‌وروپا بوو.
ره‌حمان غه‌ریب لە بەردەم نسكۆی میدیای ئازاد، دەیان میدیای دیجیتاڵی علوج رۆژانە لینكێك یان هەوالێكی نوێ، وەك راستییەكی سەلمێنراو دەخەنە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، ئەمانە بێ ئەوەی لانی كەمی ئەخلاقی پیشەیی پەیڕەو بكەن، هەر جارەو كەسێك و لایەنێك دەكەنە ئامانج. ئەمجارەیان نوسراوێك بە ئیمزای رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان كاك عومەری سەید عەلی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی داگیركرد. هەندێك لە نەزانین و بێئاگایی و زۆرێك بە ئامانجی شكاندنی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان لە پەیج و ئەكاوتنەكانیان بەبێ ئەوەی لایەنێكی رەسمی بزوتنەوەی گۆڕان پشتراستیكردبێتەوە، وەك زانیاری بڵاویانكردەوە. قسەم لەسەر ئەوە نییە هەندێك جار سیاسەت پێویستی بە دەستنەرمكردنە لەگەڵ رووداوەكان‌و هەڵوێست‌و گوتاری حزبەكان‌و میدیاكانیان گۆڕانكاری بەسەردا دێت. بەڵام بەڵگەكە كە ئیمزای رێكخەری لەسەرە، لە ساتەوەختێكدایە هەموان دژ بە هەموانن، دەبوو بەر لە بڵاوكردنەوەی پانتایی گومان زیاتر بێت. هەواڵی ساختەو هۆنینەوەی درۆ لە میدیای دیجیتاڵ، چەند جۆرێكن بەڵام دیارترینیان دوو جۆرن‌و یەك ئامانجیان هەیە، هەردوكیان بە ناوی میدیای ئازاد خەڵكی پێ چەواشەدەكرێت. یەكەمیان سەفەقەی نێوان خاوەنەكەی و كەسایەتییەك یا كادرێكی حزبە. جۆری دووهەم نەناسراون وەك بێخاوەن دەردەكەوێت، بەڵام خاوەنی راستەقینەیان هەر مەسئول و كوڕە مەسئولە، یان نزیك لە هەردوكیان، خاوەندارێتی دەكات. ئامانجیان شكاندنی نەیارەكانیانە، لەناو حزبەكانی خۆیان‌و دەرەوە. خەڵكێكی ساختەچی‌و هەواڵدز بەڕێوەیدەبات، كاری دزە كردنە بە درۆو شكاندنی كەسایەتی نەیارەكان. ئەمانە بە مەنتیق‌و ئەخلاقی رۆژنامەنوس كار ناكەن، بەڵكو بە مەنتیقی قازانج. نوێنەرایەتی خەڵك ناكەن لە چاودێریكردن، بەڵكو نوێنەرایەتی حزب‌و لەناو حزبەكانیش سێبەری كەسێكی مەدەنی یان سەربازی و ئەمنین. ئاراستەی كاركردنیان دروستكردنی هەواڵی ساختەیە، دەڵێن: ئێمە درۆكە دروستدەكەین و بڵاویدەكەینەوە، تۆش رونكردنەوەی خۆت بنێرە. من دەتكەم بە پەندی زەمانە تۆش وەڵامم بدەروە. زۆر جاریش رونكدنەوەكەیش بڵاوناكەنەوە. لەناو جەنگەڵی هەواڵی ئەم زەمەنە ناشرینەی سیاسەت، هەواڵ‌و دیكۆمێنتی درۆ بەرهەم دێت‌و بە پارەی سیاسی بازاڕی بۆ گەرم دەكرێت، میدیاییەكی دیجیتاڵی خاڵی لە ئەخلاقی پیشەیی حەقیقەتی پێ لەكەدار دەكرێت. وا لە خوێنەران دەكرێت هەواڵی راست‌و درۆ جیانەكاتەوە. بەرپرسیارێتی لەناو ئەم جەستە پاتاڵەی میدیای علوج، وونە. پێویستمان بە جۆرێك لە بەرگری هەیە لەو ڤایرۆسانەی پەیجی ساختەو میدیای ئەلیكترۆنی علوج كە بە پارەی سیاسی بەڕێوەدەبرێت. بەرگرییەك كە نەبێتە مایەی بەرتەسكردنەوەی ئازادی‌و ئازادیش نەكرێتنە بەردەبازی هێرش‌و ناوزڕاندن‌و دروستكردنی كارگەی درۆو "میدیاكار"ی ساختەچی و هەواڵدز.
.gif)
.png)
.jpg)
.jpg)
