ئاسۆ حاجی لەوە دەچێ قەندیل لە یەک رێگا زیاتری نەھێشتبێتەوە کە ئەویش تەنھا دەچێتەوە دیمەشق، واتا رێکەوتن لەگەڵ رژێمی بەشار ئەسەد. پەکەکە بە ھەموو شتێک رازیە تەنھا رێکەوتن نەبێ لەگەڵ حیزبە کوردیە رکابەرەکانی لە رۆژئاوا ھەروەھا رێگری کردن لە گەڕانەوەی پێشمەرگەی رۆژئاوا (لەشکری رۆژ) بۆ رۆژئاوای کوردستان. ئەمەریکا بە راشکاوی بە ئیلھام ئەحمەدی ھاوسەرۆکی ئەنجوومەنی سوریای دیموکرات گووتوە کە پێویستە بڕیارێک بدەن و رێگایەک ھەڵبژێرن،ئەمریکا بۆ پاراستنی ئەزموونی رۆژئاوا و باکوری سوریا  دوو مەرجی ھەیە،یەکەمیان بڕینی پەیوەندیە لەگەڵ قەندیل و دوورکەوتنەوەیە لە دیمەشق ھەروەھا دەرچوونی ھەموو ئەو سەرکردە و شەڕڤانانەیە کە خەڵکی سوریا نین ، دووەمیان رێکەوتنە لەگەڵ لایەنە کوردیەکان و دروست کردنی ئیدارەیەکی ھاوبەشە. ئەگەر پەیەدە ئەو دوو کارە نەکات ئەوە تورکیا لە سەر سنوورە و ئەمەریکا رێگری لە ھێرشکردنی ناگرێت و لەگەڵ تورکیا رێک دەکەوێت بۆ ئەوەی رێگری لە زیاتر فراوان بوونی ئێران بگرێ. ئەمەریکا ھەوڵی زۆری داوە بۆ ئەوەی پەیوەندیەی لە ساڵانی ٢٠١١ تا ٢٠١٣ لە نێوان تورکیا و پەیەدە ھەبوو بژیێنێتەوە، بۆ ئەو مەبەستەش دانیشتن لە نێوان دەزگای میت و پەیەدە ھەبووە لە چەند رۆژی رابردوو بەڵام لەوە ناچێ بە ئەنجامێکی باش بگات. پەیەدە لە سەر ئاستی سەرکردایەتی ئێستا توشی لێکترازان بووە و بە سەر دوو ئاراستە دابەش بووە. ئاراستەیەکیان پاڵپشتی لە بۆچوونی ئەمەریکا دەکا و لەگەڵ ئەوەدایە کە پێویستە رۆژئاوا لەلایەن کوردانی سوریا بەڕێوەببردرێن و ھەوڵ بدرێ پەیوەندی لەگەڵ تورکیا دروست بکرێ و گومان و مەترسیەکانی بڕەوێندرێنەوە، ئەو باڵە لەلایەن شاھین چێلۆ سەرۆکایەتی دەکرێ کە خەڵکی کۆبانێ یە و ئەندامی سەرکردایەیی پەکەکەیە و بۆ ماوەیەکی درێژ لە کەسە ھەرە نزیکەکان بووە لە عەبدوللا ئۆجەلان و چەند ساڵێکیش بەرپرسی رێکخستنەکانی پەکەکە بووە لە ئەوروپا، شاھین لە ناو خەڵکی رۆژئاوا خۆشەویستە و پاڵپشتی ھەیە، ماوەی ساڵێک زیاترە لە ناو یەکێک لە بنکە سەربازیەکانی ئەمریکا لە نزیک رەققە دەمێنێتەوە و لەگەڵ فەرماندە سەربازیە ئەمریکیەکان بزاڤ دەکا. ئاراستەی دووەم تەواو گرێدراوی قەندیلن و ھەر جۆرە دوورکەوتنەوە و پەیوەندی بڕین بە خیانەت دادەندرێ، ئەو باڵە زیاتر کار بۆ ئەوە دەکات لەگەڵ دیمەشق رێکبکەون و ئێران و روسیا نێوەندگیریان بکەن، ئەو باڵە لەلایەن سەبری ئۆک و نورەدین سۆفی سەرکردایەتی دەکرێن، نوردەین سۆفی خەڵکی رۆژئاوایە بەڵام سەبری ئۆک کە باڵاترین دەسەڵاتی رۆژئاوای لە دەستە و ئەو بەرپرسی دەستەی سەرۆکایەتی رۆژئاوایە کە شاھین چێلۆ و نوردەین سۆفی ئەندامن تێیدا. ئەزموونەکانی پێشووتری پەکەکە لە رۆژئاوا و باکوری کوردستان ئەوەمان پێ دەڵێ کە دۆخی رۆژئاوا بەرەو ئالۆزی زیاتر دەچێ یان ئەوەتا پەیەدە بە رازی بوون بە ھەموو مەرجێکی حکومەتی سوریا بە رادەست کردنەوەی رۆژئاوا کۆتایی بەو ئەزموونە دێنێ، یان ئەوەتا مێژووی کەوتنی عەفرین لە قامشلو و کۆبانێ دووبارە دەکاتەوە.

پشتیوان جەمال لەدوای  ڕوخانی  ڕژیمی بەعس  لەساڵی ۲۰۰۳ لەعیڕاق، هەریەک لەدەوڵەتەکانی ئەمریکا و  ئێران هەوڵیانداوە، هەژموونی خۆیان لەڕێگای وەکیلەکانیانەوە بسەپێنن، هەمیشە هەوڵیانداوە لە ڕێگای حکومەت و پەرلەمانەکەیەوە  زۆرترین مەرامەکانیان بپێکن ،ئێران لەڕێگای ئەو کارەکتەرە شیعە مەزهەبیانەی لەکاتی شەری عێراق  ئێران ، لەلای خۆی داڵدەی دابوون و پەروەردەی کردبوون توانی لەسێکتەرە گرنگە کانی دەسەڵاتدا دایان بنێت ، ئەمریکاش  وەک زل هێزێک  توانی کەم تازۆر بەشێک لەکارکتەرە شیعە میان ڕەوەکان  بکاتە  وەسیلەی جێبە جێکردنی خواستەکانی ،بەڵام ئەوەی وایکردکە  هەژموونی ئێران لە ئەمریکا زیاتر بێت ،هەر زوو گروپە چەکدارییە  شیعە مەزهبییە  توندڕەوەکان پەرەیان  پێدرا  لە لایەن سەرکردە  شیعەکانی سه ر بە ئێران ، وە لەدوای  هاتنی داعش  بۆ عێراق  لەساڵی  ۲۰۱٤  سەرکردە شیعەکان توانیان هەموو  ئەم  گروپانە لەژێر چەتری حەشدی شەعبی دا کۆ بکەنەوە  و کرا بەسوپایەکی گەورە ی سەدو پەنجا هەزار کەسی ،کە لە لایەن  ئێران و کەسایەتییە  شیعەکانی  عێراق سەرپەریشتی  دەکرێن ،هەرچەندە  ئەمریکا و ئێران  یەک بڕیار بوون  لەسەر ئەوەی کە شیعە حوکمداری عێراق بێت ، بەڵام  لەناو شیعە دا  کامە ڕەوتی شیعە بێت ،میانڕەوەکانی  نزیک  لە ئەمریکا ، یان توندڕەوەکانی  نزیک  لە ئێران ؟  ئامانجی هەردوکیشان لەحکومدارکردنی شیعە لەعێڕاق ئەوەبوو کە  كەنداوی  عەرەبی حساب  بۆ هەردووکیان  بکات ، ئەوەی ئەم دوو بەرەیە وەک وەکیل دەیانکرد ،تیادا  بەرەی  ئێران  سەرکەوتوو  بو  بەتایبەت  لەدوای کشانەوەی  هێزەکانی  ئەمریکا  لە عیراق  لەساڵی  ۲۰۱۱ دەستی  بەرەی  ئێرانی  زیاتر  ئاوەڵاکرد  لە  دژایەتی کردنی بەرەی ئەمریکا ، بەجۆرێک  تاساڵی  ۲۰۱٨ و۲۰۱۹ ە  لێدوانی بەرپرسانی  ئێران  بەجۆرێکە  کەبەئاشکرا هەڕەشە لەسیاسەتی  ئەمریکا دەکەن لەعێڕاق ،تەنانە ت لەسەر دانێکی  بۆ  عێراق  جەواد زەریف  وەزیری  دەرەوەی  ئێران وتی : ئەمریكا نابێت دەستێوەردانی  ئێران  و عێراق  بکات قبوڵی  ناکەین  بەهەموو شێوەیەک  دژی  بێهێزکردن یاخود هەڵوەشاندنەوەی حەشدی  شەعبین ، لەکاتی خۆپیشاندانەکانی۷/۹/۲۰۱۸ ی بەصڕە وسوتاندنی سەفاڕەتی ئێران ،بەر پرسانی  ئێران  بەدەستی  ئەمریکایان  زانی و تۆمەتباریان  کردن . لەگەڵ ئەوەشدا زۆربەی  بەپرسانی حەشدی شەعبی بەزمانێکی هەڕەشە ئامێز پەیام بە ئەمریکا دەدەن  و  پێیان  وایە  بەرەیەکی ئیسلامی شیعە  دروست بووە و بە هەموو  شێوەیەک  هەژموونی ئەمریکا ڕەت دە کە نەوە و ،بەداگیر کارو  توند ڕەوی  دەزانن ، ئەم دەستوەردانەی  ئێران ، ئەمریکای  نیگەران  کردووە  بۆیە لەدوای  بڕیارەکەی  تڕەمپ  بۆ کشانەوەی  هێزە کانیان لە سوریا ،بە بڕیارێک  ئەم هێزا نە هێنرا نەوە عێراق و جێگیر کران  وەک پەرچە کردارێک  بەرامبەر بە ئێران ، کار دانەوەی دوای ئەوەش  لەدواین سەردانی مایك  پۆمپیۆ ، وەزیری دەرەوەی  ئەمریكا  بۆ  عێراق  سەرۆك  وەزیرانی  لەوە ئاگاداركردۆتەوە  كەئیسرائیل  بەنیازە  هێرش  بكاتە  سەر ئەو گروپە چەكدارییانەی  حەشدی  شەعبی  كەهاوكاری سەربازی  ئێران  دەگەیەنن  بەسوریاو بەو  هۆیانە شەوە ئیسرائیل  بەتەواوەتی نیگەران  بووە ، لەبەرامبەردا عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراقیش هۆشداری ئەوەی داوە كە  ئەگەر  ئیسرائیل  هێر شبكات ، ئەوامەترسی گەورە لە سەر ناوچەكە دروست دەبێت ، لە کابینەی عادل عبدالمھدی ئەمریکایە کان کاریان بۆ دورخستنەوەی دەستی ئیران  لەعیڕاق کردوە  کەئەمەش  پڕۆسەیەکی ئاسان  نیە لەبەردەم ئەمریکیەکان ، لە ھەنگاوی یەکەمیان ئەمرکیەکان سەر کەو توو بوون  لە ھەلبژارد ندا و خۆپیشاندانی بەسرە دژی  ئیران  لەڕابردوو دا ئەمریکا تیدا سەرکەوتوو بوو کە بە ئێرانی  ووت شەقامی عیراقی لەلایەن گروپە شیعەمیان ڕەوەکان و بەشێکی نفوزی سونە بەئاماژەکانی ئێمە دە جوڵێن ، ئەوەی لە ئیستادا ئەمریکا بۆی گەڕاوەتەوە عیراق  لە ژێر ناو نیشانی بنەبڕکردنی داعش ،تەنها بیانویەكەو بەڵکو بۆ  تەصفیه  کردنی حەشدی شەعبیەو کەم کردنەوەی هەژمونی  ئێرانە  لە  عێڕاق ،ئەمەش کارێکی ئاسان  نابێت  و  عێراق  دەکەوێتەوە  دۆخێکی  هاوشێوەی  سوریا ،لاسامح الله.

له‌تیف حسێن وه‌ک کادرێکی یه‌کێتی نیشتمانی کوردستان، هه‌میشه‌ باوه‌ڕم به‌وه‌بووه‌ که‌ یه‌کێتی هیچ که‌سێکی فێری ئه‌وه‌ نه‌کردووه‌ خه‌ڵک بچه‌وسێنێته‌وه‌و له‌بری خزمه‌تکردنی خه‌ڵکی گیرفان و سه‌رخان و ژێرخانی خۆی پڕ بکات و ژیانی خه‌ڵک بخاته‌ لێواری مه‌ترسییه‌وه‌، به‌ڵکو ئه‌وه‌ هه‌ندێ له‌ که‌سه‌کانن که‌ له‌ په‌ناوپه‌سێری یه‌کێتیدا خۆیان له‌ یه‌کێتی پێ گه‌وره‌تره‌و هه‌رچیان ده‌وێت ئه‌نجامی ده‌ده‌ن... ئێمه‌ یه‌کێتی فێری ئه‌وه‌ی کردووین، سه‌ربه‌رزانه‌ حزبایه‌تی بکه‌ین و هه‌ڵه‌و که‌موکوڕی و ته‌نانه‌ت شکسته‌کانیشمان ببینین، بۆ ئه‌وه‌ی ئاینده‌مان روون بێت و هیچ کاتیش له‌مه‌ سڵمان نه‌کردۆته‌وه‌، بۆ ئێستاش پێویسته‌ ئه‌وه‌ بزانین، که‌ یه‌کێتی هێزێکه‌ فێری که‌وتن و هه‌ستانه‌وه‌ی گه‌وره‌شه‌، بۆیه‌ سه‌رباری ئه‌وه‌ی که‌مێک کێشه‌و ناکۆکییه‌ ناوخۆییه‌کانمان هێوربوونه‌ته‌وه‌، به‌ڵام ئه‌مه‌ مانای چاره‌سه‌رکردن نییه‌و به‌ڵکو گه‌ر به‌مشێوه‌یه‌ به‌رده‌وام بێت هه‌موو کات ئه‌بێت چاوه‌ڕوانی ته‌قینه‌وه‌ی بکه‌ین و یه‌کێتیش تووشی سه‌رئێشه‌ی گه‌وره‌ ببێت... بۆ ئه‌م قۆناغه‌ سه‌رباری گۆڕانکاری و سه‌روبه‌ندی پێکهێنانی حکومه‌تی هه‌رێم، ئه‌بێت هه‌ر کادرێک خۆی به‌یه‌کێتی بزانێت جه‌خت له‌وه‌ بکاته‌وه‌ که‌ حزبه‌که‌ی له‌هه‌موو کات زیاتر ئێستا پێویستی به‌ کۆنگره‌یه‌کی ته‌واو گۆڕانکاری و به‌خۆداچوونه‌وه‌ی ته‌واوه‌تی هه‌یه‌، تا بتوانێت بۆ قۆناغی داهاتووی حزبایه‌تی و حکومه‌تداری باشترین خزمه‌ت به‌خۆیی و خه‌ڵکی بکات و دانیشتن به‌دیار ده‌ستکه‌وته‌کانی رابردوو، دادی حزبه‌که‌مان نادات و خه‌ڵکی زیاتر نیگه‌ران و ناڕازی ده‌بێت لێی... ئه‌رکی یه‌کێتییه‌کان بۆ ئه‌م قۆناغه‌ فشاری جددییه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بڕیاری کۆنگره‌ به‌کرداری بدرێت، گه‌رچی له‌ سه‌رکردایه‌تی بۆ هه‌موو ئۆرگانه‌کان داوای به‌ستنی ده‌که‌ن، هه‌ر بۆیه‌شه‌ داواکردنی به‌ستنی کۆنگره‌ ده‌بێت ببێته‌ سه‌نگه‌رێک بۆ ئه‌وه‌ی هه‌نگاوه‌کانی به‌خۆداچوونه‌وه‌و نوێبوونه‌وه‌ی ئه‌م حزبه‌بچێته‌ قۆناغی جێبه‌جێکردنه‌وه‌، نوێبوونه‌وه‌ی حزبێک که‌ له‌سه‌ره‌تای دروستبوونییه‌وه‌ گه‌نج و خوێنی نوێ و نه‌وه‌ی نوێ دروستیکردووه‌و پێشه‌نگ بووه‌ له‌ هه‌نگاوی نوێبوونه‌وه‌، که‌چی به‌داخه‌وه‌ ئێستا خه‌ریکه‌ ده‌چینه‌ خانه‌ی کۆن بوونه‌وه‌و خه‌ڵکی تر فێره‌ نووێبوونه‌وه‌مان ده‌کات، له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌یه‌ ده‌توانم ئه‌وه‌ بڵێم ئه‌رکی یه‌کێتییه‌ دڵسۆزه‌کانه‌ که‌ به‌ستنی کۆنگره‌ بکه‌نه‌ دووڕیانی چاره‌نووسسازی حزبه‌که‌یان، به‌ شێوه‌یه‌ک که‌ کۆنگره‌ بتوانێت یه‌کێتی بکاته‌ حزبێکی جیاواز، یان به‌م دۆخه‌ی ئێستا بمێنینه‌وه‌ که‌ که‌س خۆزگه‌مان پێ ناخوازێت و هه‌میشه‌ بووینه‌ته‌ هه‌واڵ و راپۆرتی نه‌یاره‌کانمان و حزبۆکه‌ی تازه‌ دروستبوو به‌ قسه‌ وتن به‌یه‌کێتی خۆی نمایش ده‌کات....

مەسعود حەیدەر روئیای ئابوری تەندروست بۆ ھەرێمی کوردستان لە قۆناغی داھاتوو پێویستە ئەم ھەنگاوانە لەخۆ بگرێت؛ ١- ئەنجامدانی ریفۆرمی کارگێڕی و دارایی (رێکخستنەوەی خەرجی و شایستەی قوربانیانی رژێمی پێشووی عێراق و خانەنشینی لە ھەرێم لە گەڵ بەغداد). چاککردنی سیستمی وەرگرتنی باج و رسومات بۆ زیاترکردنی داھات. ٢- پەرەپێدانی کەرتی تایبەت (کشتوکاڵ و پیشەسازی و گەشتوگوزار) بە تایبەتی مایکرۆبزنس. ٣- کەمکردنەوەی خەرجی بەکاربەری کەرتی گشتی و زیادکردنی خەرجی وەبەرھێنان بۆ زیاترکردنی ھەلی کارو بوژانەوەی ئابووری. ٤- چالاکردنی کەرتی بانکی لە ھەرێم و کەمکردنەوەو نەھێشتنی کاش لە مامەڵەکردنی دارایی. ٥- زیادکردنی داھاتەکانی ھەرێم بە داھاتی نەوتی و غەیرە نەوتی ( باج و رسومات). ٦- قوڵایی ئابوری ھەرێمی کوردستانە ناوچەکانی تری عێراقەو پێویستە ئەو ناوچانە ببنە سەرچاوەی ھەلی کار بۆ ھەرێمی کوردستان.  بازاری کار و ئابوری ھەرێمی کوردستان لە چەند ساڵی داھاتوو رووبەڕوی سەدان ھەزار کچ و کوڕی دەرچووی زانکۆکان دەبێتەوە کە دەبێت ھەلی کاریان بۆ بڕەخسێت، دەبێ لە ئێستاوە ھەنگاوە ئابورێکان بە ئاراستەیەک بێت کە ساڵانە ژمارەیەکی دیاریکراو ھەلی کار دروستبکرێت و بڕەخسێت لە کەرتی تایبەت و گشتی بۆ ئەو دەرچووانە. ئەرکەکانی قوناغی داھاتوو قورسن بەڵام مەحاڵ نین و پێویستیان بە تحملی بەرپرسیارێتی ھەیە لەلایەن حزبەکانی حکومەت و ئۆپۆزسیۆن بە لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی نیشتمانی و دوور لە بەرژەوەندی تەسکی حزبایەتی و دوورکەوتنەوە لە موزایەداتی سیاسی و پشتیوانیکردنی ئەو ھەنگاوانەی دەبێتە ھۆی بونیادنانی ئابوریەکی بەھێز و سەقامگیر لە دوورمەودا.  

پەيڕەو ئەنوەر  سەرۆک کۆماری فەڕەنسا (ئیمانۆیل ماکڕۆن) ٢٤ی نیسان کە ساڵڕۆژی جینۆسایدی ئەرمەنەکانە وەک رۆژێکی نیشتیمانی لە فەڕەنسادا رادەگەیەنێت. دیارە فەڕەنسا وەک ئەکتەر، هێز، بونیاد لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا دەیەوێت سەرمایە و بەها سیمبوڵی و کەلەپوورییەکانی تازەبکاتەوە! بەشێک لەو پڕۆسەیەش پەیوەندی بەوەوە هەیە کە فەڕەنسا دەیەوێت لەدوای دەرچوونی بەریتانیاوە جوڵەکانی خۆی لە یەکێتی ئەوڕوپادا تازە بکاتەوە و دەستکاری بکات. فەڕەنسا دەیەوێت پرسی جینۆسایدی ئەرمەنەکان بە نیشتیمانی بکات؛ نیشتیمانی بەمانای ئەوەی ئەرمەن وەک قوربانی و رزگاربوو بکات بە بەشێک لە یادەوەری هاوڵاتییانی فەڕەنسی! دیارە یەکێک لە ماناکانی ئەم پڕۆسەیە لەیەکترنزیککردنەوەی خانە کۆمەڵایەتییەکانی نێو کۆمەڵگەی فەرەنسییە! پێدەچێت دەوڵەت وەک دامەزراوە و هێزی باڵا بیەوێت لەڕێگەی ئەم یادەوەرییەوە کۆمەڵگە و هێزەکانی ناوی لە توندڕەویی و ناسیۆنالیزم و پۆپۆلیزم ئاگاداربکاتەوە یان بەلایەنی کەمەوە پڵوڕالیزم وەک چەمک و ئەزموون لە مەترسی کوشتن و تیرۆربوون دەرباز بکات. دیارە لە ٢٤ی نیسانی ساڵی ١٩١٥دا ٢٥٠ کەسایەتی و نوخبە و ئەکتەری سیاسی ئەرمەنەکان لە ئەستەنبۆڵ دەستگیردەکرێن، دواتر هێز و گڕوپە جیاوازەکانی نێو دەوڵەتی عوسمانی دەیانکوژن و لەناویان دەبەن! ئەم کردەیە درێژدەبێتەوە تا ساڵی ١٩١٧ و ژمارەی قوربانیانیش دەگاتە نزیکەی ملیۆن و نیوێک. ئەرمەنەکان زیاتر وەک مەسیحی لە میزۆپۆتامیا و ئەنادۆڵدا نیشتەجێبوون، لەرێگەی ناسنامەی مەسیحبوونەوە دەردەکەوتن. دیارە تورکیا گێڕانەوەیەکی تری هەیە بۆ ئەم رووداوە، گێڕانەوە بەمانای ئەوەی هەم دەیەوێت قەبارەی کەسەکان کەم بکاتەوە هەمیش گرێیانبداتەوە بە سیستمی پەیوەندی و تێکەڵبوون لەگەڵ نەیار و دوژمندا. دیارە گێڕانەوەی سەرەکی تورک بۆ ئەم جینۆسایدە ئەوەیە کە ئەرمەنەکان لەگەڵ رووسیا لە پەیوەندیدابوونە! هێزە گەورەکانی نێو ئەم پڕۆسەیە تێکەڵ و جیاوازبوونە، ئیتیحاد و تەرەقی، تەشکیلاتی تایبەت، سوپای عوسمانی و سوارەی حەمیدییە هێڵەکانی ئەم جینۆسایدەیان کێشاوە. پڕۆسەکە وەهابووە کە گەڵانی ئەرمەنی، ئاشووری، سریانی و کلدانی ناوچەکە ریشەکێش بکەن، بێ ناسنامەیان بهێڵنەوە و یادەوەری گشتییان لێ داگیربکەن. خەیاڵی تورکبوون وەک مۆدێڵی ژیان و سیستمی بیرکردنەوە و جوڵە بەسەر هەموو ئەندامانی نێو تورکیا وەک جوگرافیا و دەوڵەت جێگیربکەن. ئەوەی ئەمڕۆ ئەرمەنەکان ئەزموونی دەکەن و لەناویدا دەژین شتێکی ترە؛ ئەمڕۆ ئەرمەن لەرێگەی جینۆساید و قوربانییەوە لە جیهاندا دەردەکەون و لە یادەوەری گشتی جیهانیدا ئامادەن! ئەرمەنەکان ئەمڕۆ بە دەیان فۆڕمی جیاواز بە زمانی جینۆساید و قوربانییەوە قسەدەکەن و چیڕۆکەکەیان بۆ دونیا دەگێڕنەوە و تێکەڵ بە یادەوەری جیهانی دەکەن. میوزیک، ئەدەبیات، گۆرانی و سینەمای ئەرمەنی وەک هێزی نەرم لە دونیادا زۆر بە قوڵی باس لە چرکە سات و کردەی پارچە پارچەکردنی ئەرمەنەکان دەکات و باس لەوە دەکات کە چۆن تورکیا وەک بونیاد، سەرچاوەی هێز، جیۆپۆلەتیک و سەرباز هەوڵدەدات ئەرمەن وەک سوژەیەک بێ ناسنامە بکات و خەیاڵی لێ بپچڕێنێت و رەهەندە ئۆنتۆلۆژییەکەی لێ بستێنێتەوە.

بەختیار نامیق  هەرێمی کوردستان بە دۆخی چەقبەستوی حوکمداری و سیاسیدا تێدەپەڕێ ، هەرێمێک پڕ لە دروشم و خاڵی لە بە کردارکردنی ناوەڕۆکی دروشمەکان ، ئەگەر ئەم هەرێمە دوای ڕوخانی سەدام تا ئێستاش دابەش بوبێت بەسەر قەڵەم ڕەوی ئەنقەرە و تاراندا و ڕێککەوتنی ستراتیژی لێکەوتبێتەوە ، ئەوا نەوشیروان مستەفا وەک سەرکردەیەکی مێژووکرد کە خۆی لە قوڵایی ڕوداوەکان و دوای ئاشبەتاڵ کارئەکتەرێکی چالاکی ناو جولانەوەی چەکداری و سیاسی ئەم هەرێمە بو ، وەک یەکەم کەس بۆ برەودان بەرەو حکومێکی سیستماتیک و نیشتمانی توانی ئۆپۆزسیۆنێکی چالاک دروست بکات ، ئەگەر چی ئەم پیاوە لە گۆڕان گەورەتر بو ، بەڵام گۆڕانی وەک ڕێگایەک بۆ گەشتنە ئامانجەکانی بەکاردەهێنا ، ئەویش دەستکاری کردنی نەخشەی دابەشکاری و ڕێککەوتنی ستراتیژی بو ، ئەم پیاوە نەک هەر ناو گۆڕان بەڵکۆ بۆ هەرێم و ئەوانەشی دژایەتیان دەکرد قورسایی خۆی هەبو ، هەر لەسەرەتاوە بە پلانی ئەنقەرە و تاران لە ڕێ ی درێژکراوەکانیانەوە (پارتی و یەکێتی ) کەوتنە داڕشتنی سیناریۆ و تاکتیک بۆ بێ ئەرزشکردنی دروشمەکانی گۆڕان و تاکە هۆیەک بۆ ترسی دەستکاری کردنی ئەم ڕیککەوتنە خودی نەوشیروان مستەفا و گۆڕان بو ، ئالێرەوە بە پلە بەندی بۆ دابڕانی خەڵک و گۆڕان لە یەکتر کە تاکە چەکی دەستی گۆڕان بو هەزاران پلانیان دانا . تا ئێستاش دوای کۆچی نەوشیروان مستەفا ئەم بزوتنەوەیە لە دۆخی پرسەدایە و ناتوانی خێمەی پرسە هەڵبگرێت و دەست بکاتەوە بە یارییە سیاسیەکان ، ئەگەر چی تا ئێستاش پلانەکانی ئەنقەرە و تاران بەردەوامیان هەیە بەرامبەر بە گۆڕان ، خۆ ئەگەر دۆخی ناوخۆی یەکێتی و ڕێککەوتنی دەباشان بۆشاییەکیان بۆ یاری ئەم حیزبە دروستکرد بێت ، ئەوا بەرژەوەندیەکانی ئەنقەرە و تاران نەیهێشتوە گۆڕان ئەو یارییە بکات وە لە غیابی نەوشیروان مستەفاشدا گۆڕان ناتوانی ئەو یارییە تاکتیکیانە بەرامبەر ئەم پلانانە بکات کە ئەنقەرە و تاران وەک بەرژەوەندی هاوبەش لەبەردەم ترسێکی هاوبەشدان بەرامبەر بە گۆڕان ، پارتی و یەکێتی بەرژەوەندیەکانی ناوخۆ و دەرەکیان زۆر گەورەترە لە خاڵی ناکۆکیان و لە ناوخۆشدا چەند ناکۆک بن ، چەند باڵ بن ، هێشتا وڵاتانی ناوچە ناهێڵن بکەون و ناهێڵن ئەو بۆشاییە درست ببێت کە گۆڕان یاری سیاسی تێدا بکات ، ئێستاش گۆڕان ناتوانی بۆشایی دروست بکات و کارتەکانی بەکار بهێنێت وەک سەردەمی نەوشیروان مستەفا تا بتوانێت بۆشایی دروست بکات ، یاری سیاسی بکات . میتۆدی نەوشیروان مستەفا دەتوانرێت زیاد لە حیزبێک سودی لێوەرگرێت و دروست بێیت ، بەڵام ئەوەی ئەم بەرپرسیاریەتە هەڵدەگرێ بە پلەی یەکەم گۆڕانە ، وە تا ئێستاش پارتی و یەکێتی دو جێبەجێکاری ئەجێندای دەرەکین و نەوەی نوێش بێ باکگراوندی فکر و مێژوە و لە بۆشای گوتاری گۆڕاندا دروست بوە ، بە هەمو کەم و کوڕیەکانیەوە گۆڕان هەڵگری بیرۆکە و پاکێجەکانی بە نیشتمانیکردنی پرسەکانە و تاکە چارەسەرە بۆ دۆخی هەرێم . لە ئێستادا کە پارتی و یەکێتی بەهۆی ٣١ ی ئاب و ڕیفراندۆم و ١٦ ی ئۆکتۆبەر و سەرۆکایەتی کۆماروپارێزگای کەرکوک و دۆسیەی سەرۆکایەتی هەرێم و پێکهێنانی حکومەت و سەرۆکایەتی پەرلەمان وە تا ئاستی تەشهیر کردنی یەکتر ڕۆشتن و بۆشاییەک دروست بو تا گۆڕان بتوانێ یاری سیاسی تیدا بکات ، بەڵام لە گەڵ گۆرانکاریەکانی ناوچەو و عیراقدا جارێکی تر بەرژەوەندیە هاوبەشەکانی ولاتانی ناوچە نەیهێشت بۆشاییەکە گەورەتر بێت ، کە یەکێتی دەیویست وەک دۆسیەی سەرۆکایەتی کۆمار و کەرکوک نەهێڵێت حکومەت لەسەردەستی پارتیدا پێکبهێنرێت ( سەرەڕای جیاوازی و باڵبەندی ناوەکیان ) بەڵام پارتی توانی هەم گۆڕان وەک کارتی گوشار بەکار بهینێ و هەم لە ڕێگەی ئیران و قبوڵکردنی هەندێ داواکاری یەکێتی جارێکی تر بچنەوە سەر هەمان ڕێكکەوتنی ستراتیژی و دابەشکاری و زۆنبەندی دەست پێبکاتەوە و کۆی حیزبەکانی دەروەش بەشداری پێ بکەن نەک شەریک بن ، ئەڵبەت ئەمە دوای پاشەکشێ ی گۆڕان دێت لە هەڵبژاردن.  تا ئێساش گۆڕان لە دۆخی پرسەدا و تا ئێستاش بەرپرسیاریەتی لە ئاستی خەڵک بۆ گۆڕانکاری لە ئەستۆی گۆڕاندایە و بە گشتی هیوای خەڵک بەو ڕۆژەیە کە گۆڕان خێمەی پرسەی کۆبکاتەوە بڵێ نەوشیروان مستەفا کۆچی کرد و ئێمە دەبینەوە بەو باوکەی کە دەتوانی هیچ نەبێت گوشار دروست بکات ، دۆخی زەمەنی پرسە گۆڕانی تەواو بێدەنگ کردوە لە ئاست ئەم گۆڕانکاریانەی کە بەڕێوەیە بۆ عیراق ، بە تایبەت دوای بەهێز کردنی ناوەند مل دانی پارتی بۆ ناوند و ئەگەری ڕو بەڕو بونەوەی ئیران و ئەمریکا لەم ناوچەیە . زەمەنی پرسە و کۆچی نەوشیروان مستەفا و نە بونی پڕۆژە و نەبونی دەنگی گۆڕان کە بەرپرسیاریەتی هەر گۆرانکاریەک لە ئەستۆی گۆڕاندایە ، نامەیەکە بۆ گۆڕان کە دەبێت خێمەی پرسە هەڵگرن و تەواو بونی زەمەنی پرسە ڕابگەیەنن و لە ئاست بەرپرسیاریەتی دۆخەکەدا بن .       

    *هیوا سەید سەلیم      هەڵبژاردنی خولی تازەی پەرلەمانی كوردستان (130)ی رۆژی تێپەڕاند، تا ئێستا هەنگاوەكانی پێكهێنانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم لە قۆناغە سەرەتایەكاندان، دەوترێت لە دوایین كۆبوونەوەی شەریكەكاندا  (پارتی و یەكێتی)  رێكەوتنێكی مەبدەئی بۆ كردنەوەی گرێ گوێرەكان كراوە، ئەویش بەوەی لە قۆناغی یەكەمدا لە رۆژی (18)ی شوبات كۆبوونەوەی پەرلەمانی كوردستان بۆ هەلبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان ئەنجام بدرێت، لە هەمان رۆژیشدا ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك كۆبوونەوەی خۆی بكات. لەسەر كۆبوونەوەی دووەم گوێبیستی دوو ڕای جیاوازی شەریكەكان دەبین، یەكیان دەڵێت: كۆبوونەوەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك لە شاری هەولێر دەبێت و دووەمیش باس لە شاری كەركوك دەكات بۆ ئەنجامدانی ئەو كۆبوونەوەیە، كەواتە لەسەر ئەمەشیان ڕای هەردوولا جیاوازە. دوای نزیكەی چوار مانگ لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان،  هێشتا قسە لەسەر هەنگاوی یەكەمە بۆ پێكهێنانی كابینەی تازە، دووەم هەنگاویش بریتیە لە هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم، كە ئەویش دەمێنێت بۆ دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان و دەستبەكاربوونی پەرلەمان،  پاش هەموو ئەمانە سەرۆكی هەلبژێردراوی هەرێم كەسێك بۆ پێكهێنانی كابینەكەی تازە  رادەسپێرێت، ئەوەیە كە دەوترێت) شیردە بۆ داپیردە). ئەوەی سەبارەت بە كۆبوونەوەی دوای پارتی و یەكێتی زانراوە ئەمانە نەخشە رێگاكەن، هێشتان وردەكاری دەمێنن، لە وردەكاری باس لە بەشداری ڕاستەقینە و پۆست و پۆستكاری لایەنەكان دەكرێت، وەك ئەوەی دەبینین كە لایەنەكان ئەمجارە رووی دەمیان لە پارتی كردووە،  تا بەشداریان بەشداریەكی ڕاستەقینە بێت،  واتا هاوبەشی راستەقینە بن نەك بەشدار رەمزی  لە كابینەی تازە. هەموو لایەك دەزانین كە ئەوەی گرەنتی بەشداری ڕاستەقینە دەكات بریتیە لە رێكەوتنی پێشوەختەی بەشداربووانی كابینەی تازە،  لەسەر كارنامەی حكومەت،  وە دانانی مەرج بۆ جێبەجێكردنی ئەو كارنامەیە. تا ئێرە قسەمان بۆ شەریكەكانە، سەبارەت بەوانەشی كە خۆیان لە بەشداری حكومەت تەریك كردووە، وە ڕایانگەیاندووە ئۆپۆزسیۆن دەبن،  پێویستە ئەوانیش كارنامەی خۆیان بۆ ئۆپۆزسیۆن بوون ڕابگەیەنن، واتا بە كارنامە كار بۆ یەكڕیزی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان و داخوازیەكانی خەڵك بكەن. خاوەخاوی هەنگاوەكانی پێكهێنانی كابینەی حكومەت ئەگەر بەشێكی بۆ نەسازانی هێزەكانی دەسەڵاتدار بگەڕێتەوە، ئەوا بەشەكەی تری ئۆبالەكە دەكەوێتە سەر خەمساردی هێزەكانی تری دەرەوەی ئەو دەسەڵاتە. بۆیە دەڵێن تا ئەو رۆژەی ئەو هێزانەی دەرەوەی دەسەڵات بەم شێوەی ئێستا خۆیان تەریك بگرن، شەریكەكان هیچ حساب بۆ ئەوان ناكەن، هەروەها ئەو كارە دەكەن كە لە بەرژەوەندی خۆیانە و حزبەكانیانە. تێبینی : مەبەست لە شەریك (پارتی و یەكێتی)یە وە تەریك حزبەكانی دەرەوەی دەسەڵاتە.  

شێرزاد شێخانی له‌وه‌ته‌ی حزبه‌ شۆڕشگێڕه‌كانی كوردستان له‌دوای راپه‌رینه‌كه‌ی به‌هاری 1991 دابه‌زینه‌ ناو شاره‌كان و، شێوازێكی سه‌قه‌تی حوكمڕانیان له‌كوردستاندا په‌یڕه‌وكرد كه‌ سیمای سه‌ره‌كی قووڵكردنه‌وه‌ی ململانێیه‌ ته‌قلیدیه‌كانی لێكه‌وته‌وه‌ تا سنوری هه‌ڵگیرساندنی شه‌ڕی قێزه‌ونی ناوخۆوه‌ ، به‌درێژایی ئه‌و بیستو حه‌وت ساڵه‌ی حوكمڕانیه‌كه‌یان هه‌رچی به‌های ئه‌خلاقی جوانی كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واری و مۆڕاڵی سیاسی هه‌یه‌ له‌ناویان بردو، كلتوورێكی ناشرینی حوكمڕانییان پێشكه‌ش به‌ میلله‌ته‌كه‌یان كرد.  بیروباوه‌ڕی شۆڕشگێڕایه‌تی حزبایه‌تی وبه‌رخۆدانی نه‌ته‌وه‌ییان گۆڕی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی بنه‌ماڵه‌و تاكه‌كه‌سی!. جاشایه‌تی و خزمه‌تكاری ئه‌جیندای بێگانه‌و داگییركه‌رانی كوردستان، كه‌وته‌ پێش قوربانیدانی پێشمه‌رگه‌ ! له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا چینێكی تازه‌ی ناشۆڕشگێڕو به‌رژه‌وه‌ندخوازو تا سه‌ر ئێسقان گه‌نده‌ڵ ، شوێنی چیینه‌ خه‌باتگێڕه‌كه‌ی شاخی گرته‌وه‌ !. به‌مه‌ش به‌ها ئه‌خلاقیه‌كانی كۆمه‌ڵگای كورده‌واری ورده‌ ورده‌ به‌ره‌و داڕوخان رۆشت .  له‌نه‌تیجه‌شدا بینیمان ئه‌و حزبانه‌ی له‌سه‌رده‌می خه‌باتی شاخدا كاریان بۆ رزگاری و ئازادی میلله‌ته‌كه‌یان ئه‌كرد ، زۆر دڕندانه‌تر له‌رژێمه‌ سه‌ركوتكه‌ره‌كانی پێشتر كه‌وتنه‌ وێزه‌ی میلله‌ته‌كه‌یان و هه‌مو دروشمه‌ جوانه‌كانی شۆڕشی رزگاریخوازی میلله‌ته‌كه‌یان له‌بن پێی خۆیان ناو ، سیسته‌مێكی دیكتاتۆرییانه‌ی كوردیان به‌سه‌ر میلله‌ته‌دا سه‌پاند . زۆرجار ده‌سه‌ڵاتی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری كوردی چه‌ند هه‌نگاوێكیش پێش رژێمه‌ سه‌ركوتكه‌ره‌كانی پێشتریش كه‌وتون، بۆ نمونه‌ ده‌سه‌ڵاتی دیكتاتۆری سه‌دام سه‌رباری سروشتی شوفێنیزم و ره‌گه‌زپه‌رستییه‌كه‌ی ، به‌ڵام تا ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ش بێویژدان نه‌بو ده‌ست بۆ قووتی خه‌ڵكی كوردستان به‌رێ، به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتی كوردی سه‌رباری دزین و تاڵانكردنی سامانی میلله‌ته‌‌مان ، سڵی له‌وه‌ش نه‌كرده‌وه‌ ده‌ست بۆ قووتی مناڵی كورد ببات و سێ به‌شی مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ره‌كان لووش بكات !. به‌درێژایی هه‌شت كابینه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم له‌ماوه‌ی بیستوحه‌وت ساڵدا، ده‌سكه‌وتێكی ئه‌وتۆمان نه‌بینی كێشه‌ ژیاریه‌كانی میلله‌ته‌كه‌مان چاره‌سه‌ر بكات ، به‌تایبه‌تیش كێشه‌ خزمه‌تگوزاریه‌كانی وه‌كو كاره‌باو ئاوو رێگاوبان و ته‌ندروستی وكشتوكاڵ وهتد. له‌وڵاتێكی نه‌وتفرۆشدا، حكومه‌ت ناتوانێ ته‌نها یه‌ك به‌رمیل نه‌وتی سپی بۆ ماڵی هاوڵاتیانی ناوچه‌ شاخاوییه‌كان دابینبكات ، به‌ناچارییه‌وه‌ ده‌ست بۆ سامانی دارستان ئه‌به‌ن بۆ خۆ گه‌رمكردنه‌وه‌ ، ئه‌مه‌ش كاره‌ساته‌ به‌سه‌ر ژیینگه‌وه‌ .  له‌هه‌رێمێكدا كه‌ پێش حه‌فتا ساڵ نیوه‌ی خۆراكی عیراقی‌ له‌گه‌نم و جۆی ناوچه‌ی قه‌راجی هه‌ولێره‌وه‌ دابینده‌كرا، ئێستا وایلێهاتوه‌ گه‌نم و جۆ‌كه‌ی له‌ ده‌ره‌وه‌ به‌ دراوی قوڕس ئه‌كڕێ ، ته‌ماته‌و كه‌ره‌وزو په‌تاته‌و هه‌نارو سێوه‌كه‌شی له‌ده‌ره‌وه‌ی وڵات هاورده‌ ئه‌كات . له‌م كه‌ینو به‌ینه‌دا حزبه‌ فاشیله‌كانی ده‌سه‌ڵاتی كوردی دێن باسی  دواكه‌وتنی پێكهێنانی كابینه‌ی نۆیه‌می حكومه‌تی هه‌رێممان بۆ ئه‌كه‌ن. هه‌ندێكیان فرمێسكی تمیساحاویشمان بۆ ئه‌ڕێژن گو‌ایه‌ دواكه‌وتنی حكومه‌ت زه‌ره‌ره‌ به‌ به‌رژه‌وه‌ندی میلله‌ت ئه‌گه‌یه‌نێ ، من نازانم حكومه‌ت تا ئێستا چ خێرێكی بۆ میلله‌ت هه‌بوه‌، هه‌تا پێشكه‌وتن ودواكه‌وتنی په‌یوه‌ست بێت به‌ به‌رژوه‌ندی خه‌ڵكه‌وه‌ ؟! . ئێستاش به‌م هه‌مو سامانی ژێرخاك و سه‌رخاكی كوردستانه‌وه‌، ئه‌گه‌ر به‌غدا مووچه‌ی فه‌رمانبه‌ران نه‌نێرێ ، حكومه‌ته‌ بنكه‌ فراوانه‌كه‌مان ئه‌بێ ده‌سته‌سڕ رابخات له‌به‌ر ده‌ركی مزگه‌وته‌كانه‌وه‌ بۆ كڕینی به‌نزێنی سه‌رۆكه‌كه‌یان‌ !. ئه‌وان په‌له‌ی پۆستو ئیمتیازه‌كانی خۆیانن ، نه‌وه‌ك به‌رژه‌وه‌ندی‌ میلله‌ته‌كه‌یان ، كه‌ هیچ سوودو قازانجێكی له‌هه‌ر هه‌شت كابینه‌كه‌ی پێشتردا نه‌بینیوه‌ ، تا بگاته‌ سه‌ر كابینه‌ی نۆیه‌مه‌وه‌ .  دوای ئه‌وه‌ش ئه‌مه‌وێ بپرسم ، ئاخۆ  جیاوازی نێچیرڤان بارزانی ومه‌سرور بارزانی له‌چیدایه‌ كه‌ هه‌ردوكیان كوڕی یه‌ك بنه‌ماڵه‌و په‌روه‌رده‌ی یه‌ك حزب و خاوه‌ن یه‌ك به‌رنامه‌ی وێرانكاری هه‌رێمه‌كه‌یانن ؟؟!!. ئه‌م جێگۆڕكێیه‌ی نێچیرڤان و مه‌سرور په‌یوه‌ندی به‌ ململانێی ناوخۆیی بنه‌ماڵه‌كه‌یانه‌وه‌یه‌، هیچ په‌یوه‌ندی به‌ به‌رنامه‌ی حزبه‌كه‌یانه‌وه‌ نیه‌، ئیدی ئه‌بێ چی هه‌بێ ببێته‌ مایه‌ی دڵخۆشی میلله‌ت ئه‌گه‌ر زووتر مه‌سرور ببێت به‌ سه‌رۆكی حكومه‌ت و نێچیرڤانیش ببێته‌ سه‌رۆكی هه‌رێم و مه‌سعود بارزانیش ببێته‌ مه‌رجه‌عی باڵاو مورشیدی ئه‌علای جه‌مهوری كوردستان ؟؟!!! . عه‌یب نه‌بێ به‌ ژنه‌ دۆمه‌كه‌یان وت " دموچاوت ره‌شه‌ " . ئه‌ویش له‌وه‌ڵامدا وتی " سه‌رم بخوا هه‌ر ئه‌مه‌م هه‌یه "‌ ؟؟!!!.

خالید هەرکی                   بەلێ باشترین داگیرکەری خەراپ چونکە دەستەواژەی داگیرکەر خۆی پێناسەی خۆیەتی، خەسلەتی خەراپیش سەرباریەتی، بەلام کاتێک دەلێین باشترین واتە کەم زیانترین داگیرکەر. ئەم بروایە لە ئەزمونی داگیرکاری ولاتە زلهێزەکانەوە سەرچاوەی گرتوە. لە دوایین دانیشتنی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکیدا بریاری مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا دەدن، واتە رەتکردنەوەی بڕیارەکەی ترامپ کە بۆ کشاندنەوەی هێزەکانی لە سوریا دابوی،  ئەم بریارە بەپێی ئەزمونی رابردوی چەندین سالەی هێزەکانی ئەمریکابێ بریارێکی چاوەڕوان کراو بو چونکە لەوەتەی سوپای ئەمریکا بەشداریی لە شەڕەکانی دەرەوەی سنورەکانی کردوە دوای تەواو بونی ئەو شەڕانە وا بە سوکو ئاسانی ئەوێ جێ نەهێشتوە، چونکە سەرەتا پاساوی بەشداری ئەمریکا لەو شەڕانە پاراستنی بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا بوە بۆیە کۆنگرێس پشتگیری لە وبەشداریانە کردوە، ئەگەر بگەڕێنیەوە بۆ هەندیک لەو روداوانە بەنمونە، لە جەنگی دوەمی جیهانی کاتێک ئەمریکا لەدوا ساڵەکانی جەنگ بەشداری دەکا، لە کاتی تەواو بونی جەنگ ئەمریکا هێزەکانی لە ئەوروپا ناکێشێتەوە تا ئەوکاتەی یەکێتی سۆڤیەت دەروخێ، تەنانەت ئێستاش لە  شاری هایدلبێرگی ئەلمانی هەندێ بنکەی ئەمریکی ماون گوایە بۆ ئەوەی ئەلمانیا جارێکیتر نەگەڕیتەوە سەرەڕۆییەکانی بەلام لە راستیدا لەبەر ترسی یەکێتی سۆڤیەت یا روسیایە، لە کاتێا هاوپەیمانی بوە لەو جەنگە بەلام ترسی مەزنی دوای جەنگی دوەمی جیهانی تەنها یەکێتی سۆڤیەت بو، هەروەها لە سالەکانی شەست و حەفتاکانی سەدەی رابردو لە جەنگی ناوچەی هیندی چینی لە کۆریاو ڤیتنام و لاوس وکەمبۆدیا دوای یەکلایی بونەوەی ئەو جەنگە، ئەمریکا هێزەکانی خۆی نەکێشاوەتەوە، بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانی کە بەو هۆیەوە بەشداریی تێدا دەکا لەوێی هێشتونەتەوە، دیسان لە شەری کەنداوو داگیرکاری کوێت لەلایەن ئێراقەوە پاش دەرکردنی سەدام لە کوێت و دواتر لە ٢٠٠٣ لەناو بردنی رژێمەکە هەمیسان ئەمریکا نەهاتوە بە تەواوەتی بارگەی تێكنێ بەلکو هێزی زیاتری ناردوەو لە ئێراقیش ماوەتەوە، ئێستاش لە شەڕی (القاعیدەو داعشدا) لە سوریا بەشداریەکی کارای بەناوی هاوپەیمانی هەبوە هەرچەندە بریاریش دەدا داعش بە تەواوەتی لە ناوچوە یا بەرەو لەناوچون دەچێ، ئەقل برواناکا ئەمریکا بەرنامەی بە ئەنجام گەیشتبێ کاری بەو ناوچەیە نەمابێ، دانوستان بە هەرچیەک بگەن بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا لەو ناوچەیە بە کۆتایی ناگەن، پرس لەسەر مێز ماون، ئێران، تورکیا، ولاتانی عەرەبی و باشوری ئاسیا، سنوردار کردنی دەسەلاتەکانی سۆڤیەتی وچەندین پرسی تر کە لە داهاتو دێنە پێش هەمویان ماون، بۆیە دەلێم ئەمیش بە هەمان رێچکەی بەشداریەکانی تری سوپای ئەمریکا دەچێ، ئێستاش دەبیستین گوایە ئەمریکا لەگەڵ تالیبان لە دانوستاندایە پێشبینی دەکرێ ئەو ولاتە جێ بهێلێ، بەلام ئەمەش هەرگیز رو نادا، لەبەر ئەم هۆکارانە وبەپێی ئەزمونەکان دەلێین ئەگەر ترامپ بڕیارێکی سەرپێێی بە پەلە پروزیش بدا مەرج نیە ببێتە بریاری کار پێکردن،جیمان بەر لەم بڕیارەی هیتریشی ئفلیج کران، چونکە لە ئەمریکا دەزگا سیاسەتی دەرەوە دەبا بەڕێوە نەک سەرۆک بە تەنها. سەرۆک و وەزیری دەرەوە جێبەجێ کاری ئەو سیاسەتەن کە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوایەتی و پنتاگۆن بە کۆنگرێسی دەدەن ئەوانیش دەستی جێبەجێکار والا دەکەن پاش پەسند کردنی لەلایەن ئەنجومەنی پیرانەوە.   بۆیە پێشبینی دەکەم تا چەند دەیەک ئەمریکا بە کارایی لەم ناوچە بمێنێتەوە تا بە دروستی کێشەکان بە پێی بەرژەوەندیەکانی خۆی یەکلایی دەکاتەوە، ئومێد دەخوازین سیاسیەکانمان بەرژەوەندیەکانی کورد لەگەڵ ئەمریکا بگونجێنن چونکە ئەگەر بەراوردی پێ بکەین لەگەل داگیرکاریەکانی بەریتانیا وروسیا و فرەنسا کە ولاتە داگیرکراوەکانیان بەمەبەستی داگیرکاری نوێ(الاستعمار الجدید)وە جێ هێشتوە لە هەمویان کەمتر خەراپەی لە دوای خۆی جێهێشتوە. بۆیە دەڵێین ئەمریکا (لە باشترین داگیرکەرە خەراپکارەکانە).   

د. هەردی مێد               به‌ بیستنی <حه‌شری نێره‌كه‌ر> كتوپڕ شێخ ڕه‌زای شاعیرمان دێته‌ یاد. ئه‌م ده‌ربڕینه‌ گه‌ر بۆ زۆر كه‌س زاراوه‌یه‌، یان وشه‌یه‌كه‌، یاخود هه‌جوو، ئه‌وه‌ بۆمان <ورده‌ چه‌مكێكه(١)>، كه‌ شێخ ڕه‌زا له‌ سه‌رده‌می خۆیدا بۆ گوزارشتكردن له‌ دۆخێكی تایبه‌ت به‌كاریهێناوه‌. شێخ ره‌زا ده‌یتوانی چه‌مك یان زاراوه‌یه‌كی دی له‌ جیاتی <حه‌شری نێره‌كه‌ر> به‌كاربهێنێت بۆ ئه‌و دۆخه‌ی تێدا هه‌موو كه‌سێك ده‌م له‌ شاعرێتی، نوسه‌رێتی، رۆشنبیری، تد ده‌سوێت و شێخش بۆ په‌رده‌هه‌ڵماڵین له‌م دۆخه‌ بێسه‌روبه‌ری و بێ شیرازه‌ییه‌ په‌نای بۆ ده‌بات. شێخ هه‌م وه‌ك به‌شێك له‌ ته‌رزه‌ ئه‌ده‌بیه‌كه‌ی كه‌ هه‌جوكردنه‌، هه‌مه‌ش وه‌ك به‌شێك له‌ مێتۆدی كاركردنی كه‌ بریتیه‌ له‌ ڕاچه‌ڵه‌كاندنی كۆمه‌ڵگا، زیاتر په‌نای بۆ ئه‌م ده‌بڕینه‌بردووه‌ كه‌ له‌ زمانی عه‌وام وه‌ریده‌گرێت، به‌ڵام به‌ زمان و گوتارێكی ئه‌ده‌بیه‌وه‌ دایده‌ڕێژێته‌وه‌ به‌ مه‌به‌ست و نیازێكی ئه‌ده‌بی و گوزارشتكردن، وه‌ك وتمان، له‌ بێسه‌ربه‌ری دونیای ئه‌ده‌بی سه‌رده‌می خۆی به‌كاری ده‌هێنێت. ئه‌م شعره‌ی شێخ ڕه‌زام زۆر به‌ لاوه‌ گرنگه‌. شێخ ره‌زا، به‌ ئاگا یان بێئاگایانه‌، بۆ ئه‌وه‌ تێده‌كۆشێت كه‌ شاعر له‌ نا شاعر، نوسه‌ر له‌ نانوسه‌ر…جیابكاته‌وه‌ و سنورێك له‌ نێوان نه‌زان و پیشه‌مه‌نددا بكێشێت. شێخ. به‌ ئاگا یان بێئاگایانه‌، بۆ تێده‌كوشێت كه‌ دونیای ئه‌ده‌بی سه‌رده‌می خۆی ببێته‌ خاوه‌ن ڕێسا، یاسا، لۆژیكی تایبه‌تی به‌ خۆی و په‌رژین و سنوری خۆی هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موو كه‌سێك نه‌توانێت ده‌م له‌ شاعرێتی، رۆماننوس، چێرۆكنوس…بسوێت. ئه‌م شعره‌ی شێخ ده‌شێت وه‌ك هه‌وڵ و ته‌قه‌لایه‌كی به‌رایی بۆ دروستبوون و بونیادنانی كایه‌ی ئه‌ده‌بی كوردی له‌ باشور ته‌ماشابكرێت. واته‌ هه‌ر كه‌سێك گه‌ر رۆژگارێك به‌ كار و پرۆژه‌یه‌كی وا هه‌ستا و ئاره‌زووی ئه‌وه‌ی كرد كه‌ له‌ چ سه‌رده‌م و كاتێكدا كایه‌ی ئه‌ده‌بی له‌ دونیا ئێمه‌ ده‌ست به‌ دروستببون و گه‌ڵابوون ده‌كات، ده‌بێت ئه‌م شعره‌ی شێخ ره‌زا به‌ گرنگ وه‌ربگرێت. له‌ مێژه‌ یه‌كێك له‌و كارانه‌ی هه‌میشه‌ خه‌وی پێوه‌ ده‌بینم و ئاره‌زووی جێبه‌جێكردنی ده‌كه‌م، پرۆژه‌ی كاركردنه‌ له‌ سه‌ر سه‌رهه‌ڵدان و دروستبوونی كایه‌ی ئه‌ده‌بی كوردی، به‌ لایه‌نی كه‌مه‌وه‌ له‌ باشوری كوردستان. چونكه‌ هه‌م ئاگام له‌ ره‌وتی ئه‌ده‌بی ئه‌م به‌شه‌یه‌، هه‌م دۆخ و هه‌لومه‌رجی كاری تێدا له‌باره‌. ئه‌م خه‌وه‌ش ئه‌و كاته‌ له‌ لام دروست ده‌بێت كه‌ كتێبه‌ نایابه‌كه‌یی پییه‌ر بۆردیۆ به‌ ناونیشانی <ڕێساكانی ئه‌ده‌ب: سه‌رهه‌ڵدان و بونیادی كایه‌ی ئه‌ده‌ب(٢)> ده‌خوێنمه‌وه‌. بۆردیۆ له‌م كتێبه‌ دانسقه‌یه‌دا زۆر به‌ وردی و به‌ سه‌لیقه‌یه‌كی كه‌موێنه‌وه‌ هه‌وڵی ده‌رخستن و نیشاندانی كۆی ئه‌و هه‌وڵ و خه‌بات و ململانێیانه‌ ده‌دات كه‌ له‌ پێناو بونیادنان و هێنانه‌كایه‌وه‌ی كایه‌ی ئه‌ده‌بی فه‌ره‌نسی له‌ سه‌ده‌ی نۆزده‌وه‌‌ ده‌درێن. بۆردیۆ باسی ئه‌و رۆماننوس، نوسه‌ر، وێنه‌كێش…ده‌كات كه‌ هه‌ریه‌كیان له‌ بوار و چوارچێوه‌ی كاریاندا هه‌وڵی ئه‌فراندنی ڕێسا و یاساكانی كایه‌كه‌ ده‌ده‌ن و ده‌یانه‌وێت كایه‌ی ئه‌ده‌ب و هونه‌ری ببێته‌ خاوه‌ن لۆژیك، یاسا و دینامیكی خۆی، ببێته‌ خودان سه‌لیقه‌ و زه‌وقی خۆی. باسی ئه‌وه ده‌كات چۆن به‌شێك له‌ هونه‌رمه‌نده‌ پێشه‌نگه‌كان جاڕی رزگاربوون و ئۆتۆنۆمبونی ورده‌-كایه‌ی هونه‌ری ده‌ده‌ن له‌ ژێر دروشمی <هونه‌ر بۆ هونه‌ر> له‌ دژی <هونه‌ری بۆرژوا>. ئه‌مان ده‌یانه‌وێت چیدتر هونه‌ر و كاری هونه‌ری ملكه‌چی ڕێسا و داوای بۆرژواكان نه‌بێت، كه‌ له‌ ڕێگه‌ی هاوكاری ماددیه‌وه‌ ده‌یانویست كاره‌ هونه‌ره‌یه‌كان ملكه‌چی سه‌لیقه‌ و حه‌ز و دونیابینی خۆیان بكه‌ن. هونه‌رمه‌نده‌ پێشه‌نگه‌كان ده‌یانوست ئیتر هونه‌ر بۆ هونه‌ر بێت، واته‌ كاری هونه‌ری به‌ پێی ڕێسا، یاسا، لۆژیك و سه‌لیقه‌ی هونه‌ری كایه‌یه‌كه‌ ئه‌نجام بدرێت. بۆردیۆ به‌ تێروته‌سه‌لی باسی ئه‌و ململانێیانه‌ ده‌كات كه‌ له‌ نێوان هه‌ر ورده‌-كایه‌یه‌كدا هه‌یه‌ له‌ پێناو به‌ ده‌ستهێنانی سه‌رمایه‌ی كایه‌كه‌‌، واته‌ به‌ده‌ستهێنانی ده‌سه‌ڵاتی ره‌مزی كایه‌كه‌. رۆماننوسه‌كان له‌ لایه‌ك و له‌ ناو خۆیاندا، هونه‌رمه‌نده‌كان له‌ لایه‌كی دی، نوسه‌ره‌كان له‌ لایه‌كی هه‌موویان خه‌باتیان بۆ ده‌كرد كه‌ ده‌سه‌ڵاتی ره‌مزی كایه‌كه‌ به‌ده‌ستبهێنن و ئیتر ئه‌وان بڕیار له‌وه‌ بده‌ن كامه‌ به‌رهه‌م و كاڵای ئه‌ده‌بی ئه‌ده‌بییه‌، شه‌رعیه‌. كامه‌شیان نا ئه‌ده‌بی و نا ‌شه‌رعی و ناقۆڵایه‌. له‌م دیدگایه‌وه‌، <حه‌شری نێره‌كه‌ر> بۆ من خه‌باتێكی به‌راییه‌ به‌م ئاراسته‌یه‌دا و شێخ ده‌یه‌وێت دونیای ئه‌ده‌بی سه‌رده‌می ئه‌و ببێته‌ خودان یاسا و توانستێك كه‌ جوان له‌ ناشرین، شه‌رعی له‌ ناشه‌رعی جیابكاته‌وه‌ له‌ چوارچێوه‌ی كاڵا و به‌رهه‌مه‌ ئه‌ده‌بیه‌كان‌. ده‌ڵێم <ورده‌-چه‌مك> چونكه‌ شێخ هه‌وڵێ تیۆریزه‌كردن و سیسته‌ماتیكردنی ئه‌م چه‌مكه‌ی نه‌داوه‌، به‌ راستی هه‌ر به‌ كاری خۆشی له‌وانه‌یه‌ نه‌زانیبیت.

كارۆخ عوسمان   پارتی دیموكراتی كوردستان وەك حزب لەئێستادا خاوەنی زۆرترین كورسی پەرلەمانی كوردستانەو شەرعیەتی پێكھێنانی حكومەتی بەدەستەوەیە. "ھەرچەندە كورسیەكان شەرعی نین" بەڵام لەدوای مسادەقەكردنی ھێزە سیاسیەكانیتر لەسەر ئەنجامی ھەڵبژاردن گشت كورسیەكان بوونەتە شەرعی ویاسایی. پارتی مەسرور مسعود بارزانی ڕاسپاردووە بۆ ئەوەی كابینەی نۆیەمی حكومەت پێكبھێنێت، كەبەھێزترین كاراكتەری ناو پارتیەو واریسی كورسی سەرۆكی حزبەكەو میری بنەماڵەی بارزانیشە. لەئێستاشدا ھەندێجار وەك سەرۆكی پارتی دەبینرێت، واتا پارتی بڕیاردەری یەكەمی حزبەكەی سەرپشككردووە بۆ كواڵسیۆنی حكومەت. مسرور بارزانی وادەردەكەوێ كە كەسێكی توندەو كەمتر لەنێچیرڤان بارزانی و باوكیشی بەیەكێتی نیشتمانی كوردستان ڕەزامەندە، بەتایبەت بەنەوەكانی تاڵەبانی كۆچكردوو. لەسەرەتادا پارتی واوێنای كابینەی نۆیەمی دەكرد كەزۆرینەی ڕەھای بڕیارەكانی حكومەتی بۆ مسروربارزانی سەرۆك مەیسەر كردووە. واتا دەیەویست یەكێتی تەریك بكات یاخود بەشداریەكی لاوەكی پێبكات، بۆیە ھەرزوو بزوتنەوەی گۆڕانی ھێنایەپێش و لەگەڵیدا كەوتە دانوستان، تەنھا بۆئەوەی میراتگرانی جەلال تاڵەبانی لاوازبكات چەند پۆستێكی بۆ گۆڕان پێشنیاركرد، ھەرچەندە پارتی دەیویست یەكێتی بەشدار بێت بەڵام بەقەبارەیەك لەتەریك كردن خراپتر بێت، بەڵام یەكێتی ڕازی نەبوو، پارتیش بۆئەوەی فشار لەسەر یەكێتی بكات بۆ پێكھێنانی حكومەت وەك (گیسكی ھەیاس و فەرخە گورگ) زوو زوو گۆڕانی نیشانی یەكێتی دەدا، بەڵام یەكێتی بێباك و وریا مایەوە لەمەیدانەكەد، لەھەردانوستانێكیشی لەگەڵ پارتیدا لۆبیەكی دەرەكیشی دەكرد. ھەردوێنێ، قوباد تاڵەبانی لەبەغداد لەگەڵ سەرۆك وەزیران بوو، جگە لەویش قوباد تاڵەبانی لەگەڵ كوتلە شیعەكان بەچڕی كۆبوەوە. ماوەیەك بەرلەئێستا لاھور شێخ جەنگی لەئەنكەرەو كۆنفرانسی سلۆڤینیابوو لەگەڵ ئەردۆگان، بڕیاری ھاوبەندییەكی توندیان لەنێواندا درا، كە دواتر فەرید ئەسەسەرد لە كەناڵی TRT دركاندی. وەفدێكیتریان لەئێران بوون، وە ئێرانیش وەفدێكی ھاتە ھەولێرو فەرمانی تارانی بۆ پارتی ھێنابوو. لەو سەروبەندەی كە پارتی دەیگوت؛ گشت حزبەكان بەپێی قەبارەی ھەڵبژاردن و كورسی پەرلەمان بەشداری حكومەتیان پێ دەكرێت ئەمریكیەكان لەدەباشان لەگەڵ پاڤڵ تاڵەبانی بوون، لەگەڕانەوەشیان بۆ ھەولێر فەرمانی واشنتنیان بەپارتی ڕاگەیاند. ھەرئەوەیە دواكەوتنی پێكھێنانی حكومەت، چونكە فشارە دەرەكیەكان وایانكرد كەیەكێتی شەراكەتی بەقەبارەی نفوز دەبێ پێبكرێت نەك بەپێوەری دەنگ و كورسی. ھەربۆیەش پارتی دیموكراتی كوردستان و خودی مسروربارزانیش شپرەزەییان پێوەدیارە لەپێكھێنانی حكومەت. دەستڕۆیشتووەكانی ناو بزوتنەوەی گۆڕانیش سەرەتا بەو ھیوایەی كەپارتی و مەسرور بارزانی پێیدابوون لەتەریككردنی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و ھەڵبژاردنی گۆڕان وەك بەدیلی ئەو حزبە ھەڵپەیان كردو بەبێ گەڕانەوە بۆجڤاتی نیشتمانی و بەبێ گوێدان بەڕەئی دەنگدەران و ھەڵسوڕاوان و نوخبەی سیاسی كەھەمیشە پاڵپشتی گۆڕان بوونە خۆیان وەك شەریكی پارتی لەكابینەی نۆیەم نمایش كرد، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە بزوتنەوەی گۆڕان لەھەڵبژاردنی پەرلەمانی عێڕاق و ھەرێمیش ھاواری تەزویركردنێكی گەورەی لێ ھەڵسا. لەدوای بەكۆتاھاتنی پڕۆسەی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی ھەرێمی كوردستان رایانگەیاند كەسەرلەبەری پرۆسەكە رەت دەكەنەوە، كەچی نەیان كرد. ڕایانگەیاند كە ناچنە ناو پەرلەمان و دەبن بەڕكابەرێكی مەدەنی توندو بەمیكانیزمێكی كارا دەخزێنە ناو شەقامی ناڕازی كەچی چونە پەرلەمان. ڕایانگەیاند كە بەھیچ جۆرێ بەشداری حكومەتێك ناكەن كە تەزویر لەھەڵبژاردنەكەیدا میكانیزمی بردنەوە بووبێت كەچی وادەچنە حكومەتەوە. بڕیار دوای بڕیار دژی خۆیان و گوتارو سیاسەتە بنەڕەتیەكەیان وەستانەوە بۆ بەشداری لەحكومەتێك كەپۆستەكانیان وەك بەخشش پێدەدرێت نەك وەكو استحقاقی هەڵبژاردن و پرۆژەی كار، چونكە ئەگەر تەواوی پۆستەكانیش وەرگرن پارتی و مسرور بارزانی دەسەڵاتی جێبەجێكردن بەھیچ جۆرێك نادەن بەھیچ یەكێ لەوانەی گۆڕان كە دەیانكەن بەشەریكی حكومەت، واتا وەك جاری پێشوو جگە لەموچەخۆری موچەزۆر ھیچیتر نین لەو كابینەیەدا. لەئێستادا گۆڕان لەگشت ئەو معادەلانە تێگەیشتووە، دەزانێ ئەو ڕەقەمە نین كەخوێندنەوەیان بۆخۆیان دەكرد بەڵام یەكێ لەمەھانەكانیان ئەوەیە دەڵێن: ئەگەر بەشداری حكومەت نەكەین ئەوا حكومەتی خۆجێیی سلێمانیمان لەدەست دەچێت، وەك ئەوە وایە گۆڕان تەنھا لەپێناو ئیدارەی سلێمانی دامەزرابێت، وەلێ ئەوەش بەشێك لەغافڵاندنی جەماوەرو دیماگۆجیەتە، چونكە حەقیقەت ئەوەیە كەبەشێك لەو ھەڵسوڕاوانەی ئێستای ژێردەستەی دەستڕۆیشتووانی گرد تموحی دانیشتن لەسەر كورسیەكی موچەزۆریان ھەیەو بەس، ئەگینا مەسەلەی پڕۆژەو بەرنامەو ئەجێندای سیاسی گۆڕان بووەتە شتێكی لاوەكی لەلایان. ڕەنگە لەرویەكەوە پارتی زەرەری لەو بڕیارەی سەرەتای تەشكیل كردنی حكومەت كردبێت كەدەیەویست یەكێتی تەریك بكات بەڵام بەڕوویەكدا قازانجی كردووە، بەھۆی بێ ئەرزشكردنی بڕیارەكانی گۆڕان و توانەوەی ئۆپۆزسیۆنە كاراكەی نەوشیروان مستەفا. سودی زۆری لەو كادرە كەم ئەزموون و تەماحكارانەی گۆڕان وەرگرت تاكو لەناو جەماوەردا گۆڕانی پێبشكێنێت، لەوەیاندا پارتی سەركەوتنی بەدەستھێنا. بەڵام دوای كەوتنەجوڵەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەتایبەت كوڕو برازاكانی جەلال تاڵەبانی ئەو ھەوەسی پارتی تێكشكاو لەو بەشەی كە دەیویست یەكێتی وەلابنێ كەوتە ھەڵەوە، ئێستا ناچاركراوە بەسیاسەتەكەیدا بچێتەوە كەلەپێناو كابینەی داھاتوو دایڕشتبوو. ھەربۆیە دەكرێ بڵێین، بزوتنەوەی گۆڕان كەوتە تەڵەوە، ھەم تەڵەی پارتی كەشەرمەندەی بەرقاپی جەماوەرەكەی كرد، ھەمیش تەڵەی یەكێتی، كەلەئێستادا گۆڕان واپیشان دەدرێت جگە لەئیدارەی سلێمانی و پۆستە پارەدارەكانی حكومەت ھیچ مەرامێكیتری نیە. تیرێكی پارتی و دوو تیری یەكێتی بەرجەستەی گۆڕان كەوتن، چونكە لەپێكھێنانی كابینەكەداو بەشداری یەكێتی بەقەبارەی نفوزی سیاسی و سەربازی حكومەتێكی جوتڕەو جوت بڕیارو جوت قەبارە دێتەوجود نەك سێ. تیری چوارەمیش پۆست-گۆڕان لەشادەماری دەدات گەر ھەروا بڕوات. كەواتە بزوتنەوەی گۆڕان دەكەوێتە دەرەوەی بەشداری ڕاستەقینە، ھەموو ئەوباجەشی كەدەیدات ھی ئەوكاتەیە كە لەساڵی ٢٠١٣ لاوازترین تیمی ناردبووە ناو پەرلەمان و حكومەت.  

 دانا مەنمی لەدوای ڕووداوەکانی ۱٦ـی ئۆکتۆبەر کورد پۆستی پارێزگای کەرکوکی لەدەستداوە ،یەکێتی ئەیەوێت پۆستی پارێزگای کەرکوک بەهەر نرخێک بێت وەربگرێتەوە بۆ ئەمەش چەند جارێک کۆبونەوەی لەگەڵ سەرکردەو کوتلەکانی عەرەبی و تورکمانی شارەکەدا کردووە و هەوڵی ڕێکەوتنیشی داوە بەڵام شکستی هێناوە .  لەدوای ڕووداوەکانی ۱٦ـی ئۆکتۆبەر چەندین کەسایەتی یەکێتی نیشتیمانی چاویان لەسەر پۆستی پارێزگای کەرکوک بووە ، بەڵام هیچ کەسێکیان نەیانتوانیووە ببنە پارێزگای کەرکوک ، سەرەتا ناوی ڕزگار عەلی ئەندامی مەکتەبی سیاسی و بەرپرسی مەڵبەندی هەولێری یەکێتی هات ، هەولێری بەجێهێشت و دوومانگ لەکەرکوک مایەوە ، بەڵام لە عەلی و لە عومەریش بوو پۆستی مەڵبەندی هەولێریشی لەدەستداو پارێزگای کەرکوکیش نەبووە قیسمەت . دواتر محەمەد عوسمان پەرلەمانتاری یەکێتی لە عێراق چاوی لە پۆستی پارێزگای کەرکوک بوو ،بەڵام ئەندامانی مەکتەبی سیاسی یەکێتی ڕەتیانکردەوەو ڕازی نەبوون و بەڵێنی پۆستی تریان پێداو لە داواکارییەکەی کشایەوە ، دواتریش ڕێبوار تەها پەرلەمانتاری یەکێتی نیشتیمانی لە عێراق ، ژێر بەژێر لەهەموو زیاتر چاوی لە پۆستی پارێزگای کەرکوک بوو ،هەتا پاسەوانەکانیشی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک بەناوی پارێزگای کەرکوکەوە ناوی ڕێبوار تەهایان دەهێنا ، بەڵام لەبەر کەمی ئەزموون مەکتەبی سیاسی یەکێتی ڕازی نەبوو .  پاشان خالید شوانی ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی نیشتیمانی چاوی بڕییە پۆستی پارێزگای کەرکوک ،بەڵام خالید شوانی کەسێکی زۆربڵێ و کردار کەم ، هەر ڕۆژەو لەسەر باڵێکی ناو یەکێتی پەت پەتێن دەکات ،بەشێک لەیەکێتی پشتیوانەو بەشیکی تری یەکێتی لە ئاستی باڵادا ڕەتیدەکاتەوە ،  پاشانیش ڕەفعەت عەبدووڵا ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی لەسەرەتایی ڕووداوەکانی ۱٦ــی ئۆکتۆبەرەوە بەنهێنی و بێدەنگی لەڕێگەی ماڵباتی تاڵەبانییەوە چاوی لەسەر پۆستی پارێزگای کەرکوک بوو ، ماوەیەکیش ئاراس جەنگی دەیگوت ناوی پارێزگای نوێی کەرکوک لەگیرفانمدایە ، ئەو ناوە ناوی ڕەفعەت عەبدووڵا بوو ،بەڵام ڕەتکرایەوە ، ئاخر جاریش ناوی ئاسۆ مامەند بەرپرسی مەڵبەندی کەرکوکی یەکێتی نیشتیمانی هات ، هاوسۆزەکانی ئێران پشتیوانی ئاسۆ مامەندیان دەکرد ،بەڵام گرێی  پۆستی پارێزگای کەرکوک نەکرایەوە .  دوای زنجیرەیەک کوبونەوەو ناکۆکی نیوانیان لە سەر دۆسیەی ناوچە جێناکۆکەکان و پرسی پێکهینانی کابینەی نۆیەم و ڕێکەوتن لەسەر بەغدا پارتی و یەکێتی ڕێکەوتن لە ۱۸ـی شوباتی ئەم مانگە هەم پەڕلەمانی کوردستان و هەمیش ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک کۆببێتەوە . ڕوون نییە کێ پۆستی پارێزگای کەرکوک وەردەگرێت ،یەکێتی ناوی چوار کەسی بۆ پارتی پێشنیار کردووە ئەوانیش هەریەک لە ڕزگار عەلی و ئاسۆ مامەندو ڕەفعەت عەبدووڵاو خالید شوانی یە .  پۆستی پارێزگای کەرکوک گرێکوێرەی نیوان پارتی و یەکێتی و بەربەستی سەرەکی بەردەم گفتوگۆکانی پێکهێنانی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم بوو ، لەئاستی باڵادا لەناو پارتی دیموکرات دا ناوی عوسمانی حاجی مەحمود هێنراوە و لەناو یەکێتی نیشتمانیدا کۆسرەت ڕەسوڵ جێگری سکرتێری گشتی یەکێتی ڕازییە ، هێشتا ڕوون نییە ماڵباتی تاڵەبانی ڕازی دەبن یان نا ؟ عوسمانی حاجی مەحمود پێشتر ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی و لەقۆناغی دوو ئێدارەی دا وەزیری ناوخۆ ئیدارەی سلێمانی بووەو دواتریش لەناو گۆڕاندا ئەندامی خانەی ڕاپەڕاندن بووە  ، بەڵام ئەوە ڕوون بووەتەوە کە پارتی دیموكرات کاندیدی نابێت بۆ پۆستی پارێزگای کەرکوک ، لەدوای ڕوداوەکانی ۱٦ـی ئۆکتۆبەر کورد نیگەرانە لەمامەڵەی ڕاکان جبوری و لەناوخۆیشیدا یەکگرتوو نییە بۆ دانانی پارێزگارێکی نوێ لەکەرکوک . دواجار پارتی و یه‌كێتی گرێبه‌سته‌ سیاسییه‌كه‌یان نوێده‌كه‌نه‌وه‌و له‌پاڵ خه‌باتی هاوبه‌ش !و شه‌هیدی هاوبه‌ش !و نه‌بوونی به‌دیل بۆ یه‌كتری! به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌ش !و گیرفانی هاوبه‌شیش دێته‌ گۆڕێ و ئاسایی ده‌بێت یه‌كێتی نیشتیمانی به‌ عه‌قڵی پارتی دیموكرات و پارتیش به‌عه‌قڵی یه‌كێتی نیشتیمانی قسه‌ بكات .

لاوك سەڵاح  بۆ هیچ ساتێکی مێژووی وەک ئەم ساتە متمانە تا رادەی نەبوون بە سیستمی سیاسی و کەسی سیاسی لە سەرتاپای دونیادا نەماوە؟ بۆ سەرباری گۆرانکارییە گەورەکان لە جەمسەرە سیاسییەکان و پەرەسەندە دەگمەنەکانی بواری تەکنەلۆجیا متمانە بە دامەزراوەی سیاسی و ئەو کەسانەی سیاسەت وەک پیشە پەیرەوە دەکەن و کردوویانە بە سەرچاوەی بژێو و بازرگانی تا دێت لاواز دەبێت و بێ بەها دەبێت؟ ئەمە سەرەکیترین سیمای ئەم سەردەمەیە کە تێیدا دەژین، بەداخەوە تایبەتیش نییە بە جوگرافییایەکی دیاریکراو، بەڵکو سەرتاپا دونیای گرتۆتەوە، درەنگ و زوو کەوتووە، هەموو کیشۆرەکان دەگرێتەوە؛ فەنزوێلا وەک نموونە. جاران لە سووچێکی دونیادا، هەر چەندە زۆرداری و نادادپەروەری باڵا دەست بوو بەرامبەر بە دۆخێکی سیاسی دیاریکراو، بەڵام پێغەمبەرێکی سیاسی هەڵدەکەوت داوای داوەریی سیاسی و کۆمەڵایەتی و هەلی یەکسانی دەکرد. جاران، لانی کەم، جەنگێکی رەوا و سەنگەرێکی دیار هەبوو هەوڵی دەدا ئازادی و سەربەستی و خەونی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی دەستەبەر بکات و نان دابین بکات، خەڵکی سەرمەستی وشە بریقەدارەکان بوون. لە ئێستادا رێژەیەکی زۆر کەم لە ئێمە پێمان وایە ئەو سەنگەر ماوە و کەسانێک هەبن راستگۆیانە نوێنەرایەتی بکات. ئەو کات،  پانتایی ژیان و دونیا بەرتەسک بوو، ژیان سادە بوو، داواکارییەکانی خەڵکیش دابین دەبوون. هەربۆیە بواری درۆکردن کەم بوو، راستە موئامەرە خەسڵەتی سەرەکی و بەردەوام بوو، بەڵام شۆکیان نەدەکردین یاخود راستر ئەوەی لە پاش سەردەمی موئامەرەکان روویدا ئاستی شۆکی لە رۆمانەکانی مارکیزیش تێپەراند. درۆ ئەوەندە باو نەبوو! ئێستا پانتاییەکان و ئامرازەکانی ژیان فراوان بوون و گەشەیان کردووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا  هەر بە زەحمەت راستی دەدۆزرێتەوە، شەڕەکان و جەنگەکان بە ناوی بەرژوەندی باڵای نیشتمانەوە هەڵدەگیرسێن و دواتر دەبێت شێخی ئەزهەر و پاپای فاتیکان دەست لە ملی یەکتربکەن، هەر وەک ئەوەی ئەوان خاوەنی تۆپ وتەیارە و چەکە کیماییەکانبن یان راوێژکاری سیاسی سەرۆکی دەوڵەتانبن. نەخێر، ئەوە سیاسییەکانن کە پێویستیان بە شەرعیەتی جەنگەکانیان دەبێت هانا بۆ ئەوان دەبەن. بەداخەوە، ئەوە سیاسییەکانن جەنگەکان بەناوی دینەوە بەرپا دەکەن و سیستمی دونیا شپرزە و لاواز دەکەن.  زۆر جار هەست دەکەیت درۆ سەرتاپا هەموو سوچ و پەنایەکی ئەم دونیایەی تەنیەوە و ئەو توانایەی کە پێویست بێت بۆ ئیدارەدانی دونیا نەماوە، کەسەکان نە توانایان هەیە و نە راستگۆشن لە کارەکانی خۆیان. خەڵک زۆر بە زەحمەت بڕوا بەو گفت و پەیمانانە دەکەن کە نوخبەی سیاسی دەیڕازێننەوە. بەناوی حورمەتەوە، بەها گشتییە جەوهەرییەکان هەڵدەتەکێنن، هەروەک چۆن ئەو گۆرانکاریانەی کە ئێستا بەسەر رەچەڵەک و دیمۆگرافیای مرۆڤدا دەهێنرێت، هەر لە گۆرینی رەگەزی مرۆڤەوە تا نەشتەرگەرییەکانی دیکە کە کەسایەتی کەسەکە لە خۆی و دەوروبەوری نامۆ دەکات و ناناسرێنەوە بەوەی دواتر هەموو لەیەک دەکەن، بەهەمان شێوە بەها گشتییەکان ناسەقامگیر و شڵەژاون و خەریکە ون دەبن. رەنگە هۆکارەکە ئەوەبێت جاران راستییەکان زیاتر دەشاردرانەوە یان سیاسییەکان کەمتر قسەیان دەکرد، بەڵام ئێستا زۆربەی وردەکاریەکان و رەفتاری کەسە سیاسییەکان بە باش و خراپەوە ئاشکران. بەداخەوە، تەکنەلۆجیا پەیام و ناوەرۆکی سیاسی نەگۆری، بەڵکو تەکنەلۆجیا بە هەموو شێوەیەک بۆ گەیاندنی ناوەرۆکە سیاسییە کلاسیکییەکان مۆنۆپۆلکرا. وتەکانی ترەمپ لە تویتەر هیچ فیکرە و چەمکێکی نوێی تێدانییە کە سەرۆکێکی ئەمەریکی نەیووتبێت ئەگەر خراپتر نەبێت. ئەوەی نوێیە توویتەرە نەوەک ناوەرۆک و پەیامی سیاسی، ئەوەش لە بەهای توویتەر کەم دەکاتەوە. بریتانیا وەک نموونە وەربگرە، سیستمی سیاسی و کەسە سیاسییەکانی ئەم وڵاتە هەر لە پاش جەنگی یەکەمی جیهانەوە کاریان بۆ گەشەسەندی دیموکراسی کردووە، چەندان کەسی سیاسی پراگماتیک ئەم وڵاتەیان بەرێوەبردووە و بەهۆی ئەوانەوە پرۆژە ئابووریەکان گەشەیان سەندووە و هەلی کار زیادی کردووە و ئاستی هەژاری تا هاتووە کەمتر بووە، بەڵام لە ئێستادا ئەوە سیاسییەکانە لە هەردوو بەرەدا زیان بە سیستمی سیاسی وڵاتە دەگەیەنن، توانایان نییە برێکزت تێپەرکەن و خەڵکیان دابەشکردۆتە سەر دوو بەرەی دژ بەیەک. ئەوەی لە بریتانیادا ئێستا روودەدا وڵاتەکەی کردوە بە ناسەقامترین وڵات لە ئەوروپادا. تەنانەت ئەم پارتە سیاسیانە توانایان نییە پارتەکانی خۆشیان ئیدارە بدەن، لەوەدا زۆر لە پارتەکانی کوردستان دەکەن! خۆیان دەزانن کە برێکزت کارێکی ناڕەوا بوو بەڵام لە ترسی ئەوەی توندرەوەکانی ناو پارتەکانی خۆیان  شوێنیان نەگرنەوە، سوور بوون لەسەر برێکزت. تەماشای ئەو هەموو دەست لە کارکێشانەوەیە بکەن کە لە حکومەت و پارتی پارێزگاراندا روودەدەن، بەداخەوە سەردەمی ئیجماعی سیاسی لەسەر کارێکی گشتی رەوا گوزەشت، ئەمەش سیماو خەسڵەتێکی دیکەی زۆر دیاری ئەم سەردەمەیە.  کوردستان نموونەیەکی دیکەیە، یەک پارتی سیاسی نییە شان بەشانی رووداوەکان و پێکهێنانی حکومەت کار لەسەر چاکردنی خۆی بکات، ئەوەشی کە دێت لەوەی کە رۆی خراپترە. سەیرە، خۆشیان بەشایەنی ئەوە دەزانن کە دەبێت هەموو سەرچاوەکانی وڵات بۆ ئەوان بێت و لە بەردەستی ئەواندا بێت و دەبێت خێڵە نوێکان ئیدارەی بدەن. یەک رووداوی سیاسی نادۆزیتەوە بەرهەمی بیرکردنەوە و پلانی سیاسی بێت. ئەمە داواکارییکەی زۆرە! جاران هەمیشە تارمایی پێغەمبەرێکی سیاسی لە ئاردا بوو و هانات بۆ دەبرد، لە ئێستادا خەڵک بڕوای بە پیرۆزەییەکان نەماوە ئەگەر بە دەهۆڵیش بووترێنەوە.

ئاراس فه‌تاح لیستی ئه‌و نووسه‌ر و هونه‌رمه‌ندانه‌ی خۆكوژییان كردووه‌، درێژه‌. ئێرنست هێمینگوای، كورت توخۆلسكی، ئێرنست تۆله‌ر، پریمۆ لیڤی، هاینریش ڤۆن كلایست، گیۆرك تراكل، پاول سێلان، جاك له‌نده‌ن ، ڤلادیمێر مایۆكۆڤسكی، ڤیرجینیا ڤۆلف، ڤان كوخ، شتێفان تسڤایگ و چه‌ندین نووسه‌ر و هونه‌رمه‌ندی گه‌وره‌ی تر به‌ كرده‌ی خۆكوژیی كۆتایی به‌ژیانی خۆیان ده‌هێنن. دوای هه‌موو كرده‌یه‌كی خۆكوژیی كه‌سێكی ناودار یان ئاسایی، كۆمه‌ڵگا و كه‌سوكاره‌كانی به‌دوای وه‌ڵامی ئه‌و پرسیاره‌ گه‌وره‌یه‌دا ده‌گه‌ڕێن: بۆچی؟ سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی خۆكوژیی كرده‌یه‌كی حه‌رام و تابۆیه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تیی و ئایینییه‌‌، به‌ڵام هۆكاره‌كه‌ی هه‌رچییه‌ك بێت، هه‌م جێگای خه‌م و په‌ژاره‌یه‌ و هه‌میش جێگای سه‌رسامییه‌ بۆ ئێمه‌ی له‌ژیاندا ماو. خه‌می ئه‌وه‌ی كه‌ بۆچی نه‌مانتوانی كۆمه‌كیان بكه‌ین و ڕێگریی له‌ مردنیان بكه‌ین، سه‌رسامیی ئه‌وه‌ی چۆن ده‌ستیان چووه‌ته‌ ژیانی خۆیان. هۆكاره‌كانی خۆكوژیی له‌ دێرزه‌مانه‌وه‌ چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌كیان هه‌یه‌، بۆ نموونه‌ شكست، شه‌رم، ژانی خۆشه‌ویستیی، دڵپیسیی، دڵه‌ڕاوكێ و خه‌مۆكیی،‌ یان نه‌خۆشیی كوژه‌ر و هتد. كه‌ره‌سه‌كانیش گۆڕانكاریی زۆریان به‌سه‌ردا نه‌هاتووه‌، له‌‌وێنه‌ی ژه‌هر، چه‌قۆ، ده‌مانچه‌، ده‌رمان و په‌ت و خۆفڕێدان له‌ باڵه‌خانه‌ی به‌رزه‌وه‌ یان خۆخنكاندن و هتد. خۆكوشتن وه‌كو فارماسیی هه‌م ژه‌هره‌ و هه‌م ده‌رمان. خۆكوژ له‌ خۆكوشتندا فارماسیی ژیانی خۆی ده‌بینێته‌وه‌ كه‌ هه‌م ده‌ردێكی كۆمه‌ڵایه‌تییه‌ و هه‌م چاره‌سه‌رێكی فه‌ردیی. ئه‌م دوالیزمه‌ی كرده‌ی خۆكوشتن واده‌كات كه‌ خۆكوشتن له‌ناو ڕووبه‌ری گشتییدا ته‌نها وه‌كو كرده‌یه‌كی بێده‌سه‌ڵاتیی له‌ناو ژیاندا ته‌ماشانه‌كرێت، به‌ڵكو به‌نهێنیی وه‌كو ئازایه‌تییه‌كیش لێیبڕوانرێت كه‌ هه‌موو كه‌س پێی ناوێرێت و ئه‌و جورئه‌ته‌ی نییه‌ كۆتایی به‌ ژیانی خۆی بهێنێت. به‌هه‌مان شێوه‌ش خۆكوژ هه‌میشه‌ كه‌سێكی نه‌خۆش نییه‌ كه‌ چاره‌سه‌ری ده‌رده‌كه‌ی نه‌زانێت، به‌ڵكو وشیاره‌ به‌وه‌ی كه‌ بۆئه‌و ژیان و مردن له‌و‌ چركه‌ساته‌دا یه‌ك به‌ها و مانای له‌یه‌كدانه‌بڕاو وه‌رده‌گرن. خۆكوژ ته‌نها كه‌سێكی نائومێد نییه‌ به‌رامبه‌ر ژیان و هه‌موو ده‌رگاكان له‌و چركه‌ساته‌دا له‌به‌رده‌مییدا نه‌داخراون، به‌ڵكو په‌نجه‌ره‌یه‌ك به‌سه‌ تاوه‌كو خۆی لێوه‌ فڕێبداته‌ خواره‌وه‌، بۆئه‌وه‌ی بچێته‌ ناو ژیانێكی نوێوه‌ كه‌ بۆ ئێمه‌ی‌ له‌ژیانداماو كۆتاییهێنانه‌ به‌ژیان. زۆركه‌ڕه‌ت ئه‌وان جگه‌ له‌ خۆیان نایانه‌وێت ئازاری كه‌س بده‌ن. (ئیگۆن فریدێل)ی نووسه‌ری نه‌مسایی به‌ڕه‌گه‌ز جوو، كاتێك له‌ترسی هێزه‌كانی SA ی نازییه‌كان كه‌ دێن بۆ ده‌ستگیركردنی، پێشئه‌وه‌ی خۆی له‌ قاتی سێهه‌می ماڵه‌كه‌یه‌وه‌ فڕێبداته‌ خواره‌وه‌‌، خه‌می ئه‌وه‌یه‌تی ئازاری خه‌ڵكی تر بدات و هاوار له‌ خه‌ڵكانی سه‌ر شه‌قامه‌كه‌ ده‌كات، خۆتان لاده‌ن! (شتێفان تسڤایگ)یش سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی له‌ده‌ست نازییه‌كان هه‌ڵهات و ژیانی خۆی ڕزگاركرد، به‌ڵام پێشئه‌وه‌ی له‌ كۆتاییدا ژیانیدا پێكه‌وه‌ له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كه‌ی له‌ ته‌نهایی و په‌ناهه‌نده‌یی، كۆتایی به‌ ژیانی خۆی بهێنێت، له‌ شوێنێكدا ده‌نووسێت، سڵاوم بۆ هه‌موو هاوڕێیانم هه‌یه‌! هیوادارم دوای شه‌وێكی درێژ فریای بینینی كازیوه‌ بكه‌ون! منی بێ سه‌بریش پێش ئه‌وان ده‌كه‌وم. هه‌ندێ له‌ خۆكوژه‌كان پێشئه‌وه‌ی كۆتایی به‌ ژیانی خۆیان بهێنن، یاده‌وه‌ریی ماڵێكی ڕێكوپێك و هه‌ندێجار ڕووداوێكی شادیش له‌دوای خۆیان به‌جێده‌هێڵن. هه‌ندێكیان له‌ وێنه‌ی كچه ٢٥ ساڵه‌‌كه‌ی ڕۆماننووسی به‌ناوبانگی به‌لژیكی، (جۆرج سینه‌مۆن)، كه‌ سه‌دان ڕۆمان و چیرۆكی پۆلیسیی بۆ به‌جێهێشتووین، ماڵه‌كه‌ی به‌چه‌شنێك پاكده‌كاته‌وه‌ وه‌كو ئه‌وه‌ی بیه‌وێت وێنه‌یه‌كی جوان و پاكوته‌میز له‌ دوای خۆی به‌جێبهێڵێت. هه‌ندێكی تریان له‌وێنه‌ی (دۆرۆپی هێل) ئاهه‌نگێكی گه‌وره‌ سازه‌ده‌كات و به‌بیانووی ئه‌وه‌ی سه‌فه‌رێكی درێژی له‌ پلاندایه‌، هاوڕێیانی داوه‌تده‌كات و پاشان خۆی له‌ باڵه‌خانه‌كه‌یه‌وه‌ فڕێده‌داته‌ خواره‌وه‌ و خۆیده‌كوژێت. له‌ پشت هه‌موو ئه‌م ئه‌زموونه‌ خۆكوژییانه‌‌شه‌وه‌ سروتێكی په‌نهان ئاماده‌یه‌ وه‌كو له‌ سروته‌ ئایینییه‌كاندا ده‌یانبینین. گه‌ر ڕۆماننووسێكی پۆلیسیی وه‌كو جۆرج سینه‌مۆن نه‌یتوانیبێت له‌وه‌‌ تێبگات كه‌ كچه‌كه‌ی نیازی خۆكوشتنی هه‌یه‌، بۆ ئێمه‌ی دۆست و ناسیاوی خۆكوژه‌كان مه‌حاڵه‌ ڕێگریی له‌و كرده‌یه‌ بكه‌ین. هه‌ربۆیه‌ خۆكوژیی ده‌بێت به‌ نهێنییه‌ك كه‌ ئاسان نییه‌ گرێكانی له‌یه‌ك جیابكه‌ینه‌وه‌ و وه‌كو گرێیه‌كی ئۆنتۆلۆژیی بۆ ئێمه‌ی مرۆڤ ده‌مێنێته‌وه‌. ڕزگاربوونیش له‌ هه‌وڵی خۆكوشتن ده‌شێت ببێت هۆكارێك بۆ داهێنانی گه‌وره‌، وه‌كو لای نووسه‌ری به‌ناوبانگی ئه‌ڵمانی (هێرمان هێسه‌) ده‌یبینین. ئه‌و ده‌مانچه‌یه‌ك ده‌كڕێت و نامه‌یه‌ك بۆ دایكی ده‌نووسێت كه‌ هه‌ر ئێستا بڕیاری داوه‌ خۆی نه‌كوژێت. پاشان له‌ ڕۆمانێكیدا باس له‌ پاڵه‌وانێك ده‌كات كه‌ ده‌چێته‌ دارستانێك و دارێك ده‌دۆزێته‌وه‌ و ده‌چێته‌ سه‌ر چڵه‌كه‌ی، بۆئه‌وه‌ی پته‌وه‌ییه‌كه‌ی تاقیبكاته‌وه‌، پاشان خۆی فڕێده‌داته‌ ناو ئاوه‌وه‌ و ده‌خنكێت. (پاوڵ سێلان)ی هومه‌رمه‌ندی به‌ناوبانگ و فیرجینیا ڤۆڵفیش له‌ناو ئاودا خۆكوژییان كرد. به‌هه‌مانشێوه‌ش خۆكوژیی كه‌سێك ده‌شێت ببێت به‌ هۆكارێك بۆ له‌دایكبوونی كارێكی هونه‌ریی، وه‌كو چۆن (فریدا كارلۆ) وێنه‌ی خۆكوژییه‌ژییه‌كه‌ی (دۆرۆپی هێل)مان له‌ تابلۆیه‌كدا بۆده‌كێشێت. وێنه‌ی ژنێك كه‌ جلێكی ئاهه‌نگی قه‌ترانی له‌به‌ردایه‌ و چه‌پكه‌ گوڵێك به‌ سه‌ر سنگیه‌وه‌یه‌تی و له‌ ژێڕ باڵه‌خایه‌كی ناو هه‌وردا، له‌ناو خوێناوی خۆیدا به‌هێمنیی له‌سه‌ر زه‌وی ڕاكشاوه‌. تابلۆكانی (ڕینێ ماگریت)یش پڕه‌ له‌ ئاده‌وه‌ریی ئاو، چونكه‌ كاتێك ئه‌و دوانزه‌ ساڵان بوو، لاشه‌ی دایكی به‌مردوویی له‌ناو ڕووباردا دۆزرایه‌وه‌. بۆیه‌ رووبه‌رێكی زۆری تابلۆ سوریالییه‌كانی بریتین له‌ یاده‌وه‌ریی ئه‌و درامایه‌. وێنه‌ی ژنان له‌ژێر ماسییدا له‌ناو ئاو، هه‌ندێكیشیان سه‌رپۆشێك به‌سه‌ر ده‌موچاویانه‌وه‌ ماچی خۆشه‌ویسته‌كه‌یان ده‌كه‌ن. هه‌موو ئه‌م داهێنانه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ یاده‌وه‌ریی ئه‌و له‌گه‌ڵ خۆكوژیی دایكی و ئه‌و چیرۆكانه‌ی كه‌ له‌ منداڵییدا له‌سه‌ر دایكی بیستبووی، چونكه‌ كاتێك دایكی به‌ خنكاوی ده‌دۆزنه‌وه‌، جلی خه‌وتنه‌كه‌ی به‌سه‌رسه‌رییه‌وه‌ لوولی خورادبوو. ئه‌وه‌ی له‌ كۆمه‌ڵگای ئێمه‌شدا جێگای تێڕامانه‌، ئه‌و ڕاستییه‌ تاڵه‌یه‌ كه‌ له‌ماوه‌یه‌كی كورتدا دوو هونه‌رمه‌ندی ناودار و هه‌ڵكه‌وتووی ناو دونیای موزیك كه‌ سه‌ر به‌ دوو نه‌وه‌ی جیاواز بوون، به‌هۆكاری خۆكوژیی ماڵئاواییمان لێده‌كه‌ن. یه‌كێكیان فەرهاد عەبدولمەجیدی برای شه‌هید ئازاد هه‌ورامییه‌ كه‌ به‌ نه‌وت خۆی ده‌سووتێنێت. ئه‌وی تریشیان ڕێهات حه‌مه‌عه‌زیزه‌ كه‌ گه‌نجێكی به‌هه‌ره‌مه‌ند و خوێندكاری په‌یمانگای هونه‌ره‌ جوانه‌كانی سلێمانی بوو و له‌ماڵه‌كه‌ی خۆیاندا به‌ په‌ت خۆی ده‌خنكێنێت. هێنده‌ی ئاگاداربم مێژووی كاكه‌ فه‌رهاد، حیكایه‌تی ژیانێكی پڕ له‌ كاره‌ساتی ئینسانیی بوو كه‌ لێوانلێو بوو له‌ ئاگر و ژان، له‌ دڵه‌ڕاوكی گرتن و كوشتنی سه‌رده‌می به‌عس. فه‌رهاد هونه‌رمه‌ندێكی گه‌وره‌ بوو كه‌ ده‌شیا ده‌یان قوتابی فێری زانستی موزیك بكات، به‌ڵام له‌ناو ئاگردا كۆتایی به‌ ژیانی جه‌هه‌نه‌مئاسای خۆی هێنا. كاكه‌ ڕێهاتی ژه‌نیاری ئامێری كلارنێتیش كه‌ سه‌ر به‌ نه‌وه‌ی دوای ئه‌نفال و ڕاپه‌ڕینه‌، به‌ خۆخنكاندن كۆتایی به‌ ژیانی خۆی هێنا. نهێنییه‌كی ئاشكرایه‌ كه‌ ژیانی ئینسانه‌كانی ئێمه‌ پڕێتی له‌ كه‌ساسیی و نائومێدیی و بێڕێزیی و خه‌مۆكیی، هونه‌رمه‌نده‌كانیش كه‌ به‌ هه‌ست و وشیارییه‌كی تره‌وه‌ ته‌ماشای ژیان ده‌كه‌ن، ده‌شێت ته‌حه‌مولی ئه‌م هه‌موو ناشرینیی و به‌دییه‌ نه‌كه‌ن. كۆمه‌ڵگای كوردیی ساڵانێكی ده‌وێت تاوه‌كو توانایه‌كی ناوێزه‌ی تێدا ده‌ركه‌وێت، بۆیه‌ زۆر زه‌حمه‌ته‌ ئه‌م كۆمه‌ڵگایه‌ ته‌حه‌مولی له‌ده‌ستدانی داهێنه‌ره‌كانی بكات، چونكه‌ خۆی له‌ ئاستێكی زۆر نزم و بێكه‌ڵكی هونه‌ریی و فیكرییدا ده‌ژیی. كاكه‌ فه‌رهاد دوای ئه‌وه‌ی خوێندنی موزیك له‌ دانمارك ته‌واوده‌كات، ده‌گه‌ێته‌وه‌ و ده‌بێته‌ مامۆستا له‌ په‌یمانگای هونه‌ره‌ جوانه‌كان، پاشئه‌وه‌ی بێزارده‌بێت ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ دانمارك. ئه‌مجاره‌یان بڕوانامەی ماستەر لەئامێری گیتاردا به‌ده‌ستده‌هێنێت و دوباره‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ كوردستان و ده‌بێت به‌ مامۆستا لەبەشی هونەر لەزانكۆی سلێمانی. كاكه‌ فه‌رهاد چه‌ندجارێك وڵات به‌جێده‌هێڵێت و ده‌گه‌ڕێته‌وه‌، به‌ڵام پێده‌چێت گه‌ڕانه‌وه‌ی دواجاری بۆ ئه‌وه‌ بووبێت دواڕۆژی خۆی به‌ خۆسوتاندن تۆماربكات. دڵشكان له‌ وڵاتی ئێمه‌دا نموونه‌ی زۆره‌. چه‌ندین له‌ نووسه‌ر و هونه‌رمه‌نده‌ ناوداره‌كانی كورد دوای ئه‌وه‌ی به‌ دڵگه‌شییه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ وڵات، بۆئه‌وه‌ی خزمه‌ت به‌ هونه‌ر و فیكر بكه‌ن، كه‌چی نائومێدده‌كرێن و به‌ دڵشكاوییه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌‌وه‌ بۆ ئه‌وروپا، چونكه‌ به‌و زه‌لكاوه‌ی ناو دونیای هونه‌ر و فیكری حیزبیی نامۆن، له‌ناو گه‌عده‌ی هونه‌ریی ماڵباته‌ سیاسییه‌كاندا جێگایان نابێته‌وه‌ و ناشیانه‌وێت ببن به‌ فه‌رمانبه‌ری هونه‌ریی و موچه‌ی ڕاوێژكارێكی بێئیش بخۆن. ئه‌خلاقه‌ فیكریی و هونه‌رییه‌كه‌شیان ڕێگایان پێنادا ته‌سلیمی ئه‌و به‌دیی و لووسیی و ناشرینییانه‌ی ناو ئه‌و دونیایه‌‌ بن كه‌ له‌ فه‌زای هونه‌ر و فیكردا ئاماده‌یه‌. كۆمه‌ڵگای مردووپه‌رست و سه‌رۆكپه‌رست و پاڕه‌په‌رست ناتوانێت ڕێز له‌ ئه‌خلاقی هونه‌ری باڵا و ئه‌و به‌هره‌مه‌ندانه‌ بگرێت كه‌ هێشتا له‌ ژیاندا ماون و خۆیان نه‌كوشتووه‌.‌ من لێره‌دا ته‌نها مه‌به‌ستمه‌ ئه‌و ڕاستییه‌ بخه‌مه‌ به‌رچاو، كه‌ نهێنیی خۆكوژیی داهێنه‌ره‌كان به‌ قه‌د نهێنییه‌كانی ژیانیان گه‌وره‌یه‌. خه‌‌می كه‌سوكاریان به‌ قه‌د ژانی خۆیان له‌ كۆمه‌ڵگایه‌كی پڕ ناعه‌داله‌ت و پڕمه‌ینه‌ت قووڵه‌. هه‌ندێك له‌و نهێنییانه‌ كاتێك ده‌رده‌كه‌ون كه‌ خۆیان ده‌كوژن، هه‌ندێكی تریشیان به‌ په‌نهانیی ده‌مێننه‌وه‌. بۆیه‌ هه‌موو قسه‌كردنێك له‌سه‌ر نهێنییه‌كانی ئه‌وان، هیچ كاتێك ئه‌و بۆشاییه‌ی ژان و ئازاری ئه‌وان پڕناكاته‌وه‌ كه‌ له‌ ژیانیاندا هه‌یانبووه‌. نالۆژیكییترین پرسیارێك كه‌ ئاراسته‌یان ده‌كرێت له‌كاتێكدا خۆیان له‌گه‌ڵماندا نین، ئه‌وه‌یه‌ بپرسین: بۆ واتان لێكردین، له‌بری ئه‌وه‌ی بپرسین بۆ واتان له‌خۆتان كرد؟ خۆكوژیی باڵاترین كرده‌ی فه‌ردانیی و شه‌خسیی كه‌سێكه‌ كه‌ وشیار و ژیره‌ به‌ كرده‌كه‌ی خۆی، گه‌رچی خه‌م و په‌ژاره‌ی قووڵ بۆ ئێمه‌ی زیندوو به‌جێده‌هێڵن‌. .................................. تێبینی:  1. ئه‌م كورته‌ نووسینه‌، وه‌ڵامی هاوڕێیه‌كی موزیكژه‌نی ئازیزمه‌ ده‌رباره‌ی خۆكوژیی فەرهاد عەبدولمەجید و هه‌ڵات حه‌مه‌عه‌زیز. 2. بۆ زانیاری زیاتر ده‌رباره‌ی خۆكوژیی ناوداران، بڕوانه‌ ئه‌م كتێبه‌. Birgit Lahanns: Am Todespunkt – 18 berühmte Dichter und Maler, die sich das Leben nahmen. Dietz Verlag, 2014  3. وێنه‌كه‌ تابلۆیه‌كه‌ له‌ گه‌له‌ری (باربارا توم)ه‌وه‌ وه‌رمگرتووه‌، ‌به‌ناوی خۆكوشتن.

جەلال جەوهەر    1- شەراكەتی سیاسی لە جوڵانەوەی چەكداریدا لەناو شۆڕشی چەكداریدا لە كوردستان شتێك نەبوە بەناوی شەراكەتی سیاسی راستەقینە، لەبەر هۆكاری خۆیی و ناوخۆی جوڵانەكەوە، و جیاوازی زۆر و بێ بڕوایی لایەنەكان بەكاری پێكەوەیی و هاوبەشی سیاسی و لە بەر كاریگەری فاكتەری دەرەكی و بابەتی بەسەر كورد و جوڵانەوەكە.  راستە جوڵانەوەی چەكداری لە كوردستاندا داواكانیان، داوای دیموكراسی بوون، بەڵام لەنێوخۆیاندا هەرگیز بڕوایان بەكاری پێكەوەیی و هاوبەشی و دیموكراسی نەبوو، هەر لەبەر ئەم هۆكارانە بوو جوڵانەوەی چەكداری لە كوردستان و بەهۆیەوە میللەتی كوردیش تووشی دو شكستی مێژوویی بوون لە ساڵی (1975و 1988). دوای شكستەكان و لە كاتی بەسەرچودا، بیرۆكەی هاوبەشی هاتە پێشەوە، لایەنەكان بە ناچاری پەسەندیانكرد و بەرەی كوردستانی پێكهات. ئەزمونی پێكەوەیی و هاوبەشی لەو قۆناغەدا، راپەرین و هەڵبژاردنەكان (بە كەم و كوڕی زۆرەوە) و دروستكردنی دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستانی لێكەوتەوە. بەڵام تەمەنی ئەم پێكەویی و هاوبەشیە زۆر كورت بوو. لەبەر دەمارگری حیزبی و دەرهاویشتە و لێكەوتەكانی ئەم دەمارگیریە. هەر بۆیە شەڕ و ململانێی توندی حیزبایەتی لە كوردستان رێگەی نەدا شەراكەتی سیاسی بە شێوازێكی تەندروست لەدایك بێت و دەرگای هاوبەشی سیاسی بەڕوی هاوڵاتیان و لایەنە سیاسییەكاندا بكرێتەوە. 2-شەراكەتی سیاسی لە سەردەمی حوكمرانیدا شەراكەتی سیاسی بەشێوەیەكی گشتی شێوازێكە لە كاری پێكەوەیی و هاوپەیمانی لە نێوان چەند لایەنێك بۆ ماوەیەكی دیاریكراو، لەپێناو بەجێ گەیاندنی ئامانج و بەرژەوەندی (نیشتیمانی، سیاسی، رۆشنبیری و كۆمەڵایەتی، مرۆیی، خزمەت گوزاری، چاكسازی و گۆڕانكاری) ئەو چەند لایەنە، بەجۆرێك هەر لایەك بە ئەندازەی سەنگی خۆی شوێنی دیاریكراو خۆی هەبێ لەو هاوپەیمانیە و ئەو لایەنانە پاندبن بە ناوەڕۆكی ئەو هاوپەیمانیەوە و هەمو لایەنەكان بەیەكەوە بڕیار لە پرسی سیاسی و ئابوری و دارایی و كارگێریەكان بدەن و بەیەكەوە روبەڕوی ئاڵنگاریەكان ببنەوە و تەحەمولی مەسئولیەت بكەن. دیارە لێرەدا باسی ئەو شێوازە لە شەراكەت دەكەین كە پێكدێت و دروستكردنی بۆ پێكهێنانی حكومەت و دەسەڵاتەكانی تر، بە مەبەستی بەڕێوەبردنی دەوڵەت و هەرێم و ئیدارات. شەراكەتی یەكەمی سیاسی لەسەردەمی خەباتی مەدەنیدا شەراكەتی یەكەمی سیاسی لەنێوان هاوڵاتیان (دەنگدەران) و لایەنە سیاسیەكانەوە دەست پێ دەكات بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان بە پێی ئەو گرێبەستەی هەیە )دەستور) بۆ پێكهێنانی دەسەڵاتەكان. بەپێی ئەزمونی (27) ساڵی رابردوو، لە پرۆسەی سیاسی و هەڵبژاردنەكانی هەرێم و عێراق، هێز و لایەن دەسەڵاتداراەكانی هەرێم نەك هەر پابەندنەبوون بە جێبەجێكردنی ئەو گرێبەستە و شەراكەتەوە بەڵكو وێنەیەكی زۆر ناشیرین و خراپیان نمایشكرد لە شەڕ و تەزویر و ساختە و پێشێل كردنی شەراكەت لە هەڵبژاردنەكان و پڕۆسەی سیاسی لە هەرێمی كوردستان. دۆخی شەراكەتی سیاسی یەكەم لە عێراقیش هەر جێگەی شەرمەزاریە، بەهۆی نەبونی سەربەخۆیی لە هەڵبژاردنەكان و بەهۆی ئەو هەموو ساختە و تەزویرە بێ سنورە و دەستكاری كردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان لە لایەن دەسەڵاتداران لە عێراق. پێشێلكردن و ئەتكردنی ئەو گرێبەستە(دەستور) لە نێوان هاوڵاتیان و دەسەڵاتداران بوو بە دایك و سەرجەم گەندەڵیەكان لە عێراق و هەرێمی كوردستان، سەرئەنجام بەهۆی ساختە و تەزویر و دەستكاریكردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان زۆربەی هەرە زۆری هاوڵاتیان و دەنگدەرانی عێراق و هەرێمی كوردستان نائومێد و بێ بڕوا كرد بە پڕۆسەی سیاسی و هەڵبژاردنەكان و بەهێز و لایەنە سیاسیەكان و سەركردەكانیان، چاكتر و نزیكترین بەڵگەش بەشداری نەكردنی (75%)ی دەنگدەرانە، لە دوای هەڵبژاردنەكانی عێراق(12/5/2018) و هەرێمی كوردستان (30/9/2018). هەڵبەت شەراكەتی سیاسی لە سایەی سیستمی دیموكراسی لە دایك دەبێ، نەبونی شەراكەتی راستەقینەی سیاسی لە هەرێمی كوردستان و عێراق، ئەویش بۆ خۆی دەلیلێكی ترە كە لە هەرێمی كوردستان و عێراق شتێك نیە بە ناوی پڕۆسەی سیاسی تەندروست و دیموكراسیەت، ئەوەی لە هەرێم و عێراق هەیە تەنیا پیادەكردنی بەشێكی زۆر كەمە لە بنەماكانی دیموكراسیەت بە عەیب و عار و كەمو كوڕیەكی زۆرەوە، ئەمیش تاقیكردنەوەیەكی تری هێز و لایەنە سەرەكیەكانە لە پرسی بڕوابون بە كاری هاوبەش و پێكەویی و دیموكراسیەت. لە دوای (58)ساڵ لە جوڵانەوەی چەكداری و (27)ساڵ لە حكومڕانی، پرسی شەراكەتی سیاسی نەك هەر نەچەسپاوە لە كوردستانی عێراق، بەڵكو بێ بڕوایی و بێ ئومێدی بە پرسی كورد و جوڵانەوەی كورد جێگای گرتەوە. دوای ئەو هەمو كارەسات و ماڵوێرانیە، لە قوربانی گیانی و لەدەستدانی نیوەی خاكی كوردستان، ئێستا پرسیارەكە ئەوەیە، پارتی و یەكێتی كامیان هەڵدەبژێرن؟ پڕۆسەیەكی سیاسی و تەندروست و بێ غەل و غەش و شەراكەتێكی راستەقینەی سیاسی، یان كارەسات و ماڵوێرانی و هەرەسێكی تر.