حه‌شری نێره‌كه‌ر
.gif "حه‌شری نێره‌كه‌ر")
2019-02-07 12:32:20
د. هەردی مێد
به بیستنی <حه‌شری نێره‌كه‌ر> كتوپڕ شێخ ڕه‌زای شاعیرمان دێته یاد. ئه‌م ده‌ربڕینه گه‌ر بۆ زۆر كه‌س زاراوه‌یه، یان وشه‌یه‌كه، یاخود هه‌جوو، ئه‌وه بۆمان <ورده چه‌مكێكه(١)>، كه شێخ ڕه‌زا له سه‌رده‌می خۆیدا بۆ گوزارشتكردن له دۆخێكی تایبه‌ت به‌كاریهێناوه. شێخ ره‌زا ده‌یتوانی چه‌مك یان زاراوه‌یه‌كی دی له جیاتی <حه‌شری نێره‌كه‌ر> به‌كاربهێنێت بۆ ئه‌و دۆخه‌ی تێدا هه‌موو كه‌سێك ده‌م له شاعرێتی، نوسه‌رێتی، رۆشنبیری، تد ده‌سوێت و شێخش بۆ په‌رده‌هه‌ڵماڵین له‌م دۆخه بێسه‌روبه‌ری و بێ شیرازه‌ییه په‌نای بۆ ده‌بات. شێخ هه‌م وه‌ك به‌شێك له ته‌رزه ئه‌ده‌بیه‌كه‌ی كه هه‌جوكردنه، هه‌مه‌ش وه‌ك به‌شێك له مێتۆدی كاركردنی كه بریتیه له ڕاچه‌ڵه‌كاندنی كۆمه‌ڵگا، زیاتر په‌نای بۆ ئه‌م ده‌بڕینه‌بردووه كه له زمانی عه‌وام وه‌ریده‌گرێت، به‌ڵام به زمان و گوتارێكی ئه‌ده‌بیه‌وه دایده‌ڕێژێته‌وه به مه‌به‌ست و نیازێكی ئه‌ده‌بی و گوزارشتكردن، وه‌ك وتمان، له بێسه‌ربه‌ری دونیای ئه‌ده‌بی سه‌رده‌می خۆی به‌كاری ده‌هێنێت.
ئه‌م شعره‌ی شێخ ڕه‌زام زۆر به لاوه گرنگه. شێخ ره‌زا، به ئاگا یان بێئاگایانه، بۆ ئه‌وه تێده‌كۆشێت كه شاعر له نا شاعر، نوسه‌ر له نانوسه‌ر…جیابكاته‌وه و سنورێك له نێوان نه‌زان و پیشه‌مه‌نددا بكێشێت. شێخ. به ئاگا یان بێئاگایانه، بۆ تێده‌كوشێت كه دونیای ئه‌ده‌بی سه‌رده‌می خۆی ببێته خاوه‌ن ڕێسا، یاسا، لۆژیكی تایبه‌تی به خۆی و په‌رژین و سنوری خۆی هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موو كه‌سێك نه‌توانێت ده‌م له شاعرێتی، رۆماننوس، چێرۆكنوس…بسوێت. ئه‌م شعره‌ی شێخ ده‌شێت وه‌ك هه‌وڵ و ته‌قه‌لایه‌كی به‌رایی بۆ دروستبوون و بونیادنانی كایه‌ی ئه‌ده‌بی كوردی له باشور ته‌ماشابكرێت. واته هه‌ر كه‌سێك گه‌ر رۆژگارێك به كار و پرۆژه‌یه‌كی وا هه‌ستا و ئاره‌زووی ئه‌وه‌ی كرد كه له چ سه‌رده‌م و كاتێكدا كایه‌ی ئه‌ده‌بی له دونیا ئێمه ده‌ست به دروستببون و گه‌ڵابوون ده‌كات، ده‌بێت ئه‌م شعره‌ی شێخ ره‌زا به گرنگ وه‌ربگرێت.
له مێژه یه‌كێك له‌و كارانه‌ی هه‌میشه خه‌وی پێوه ده‌بینم و ئاره‌زووی جێبه‌جێكردنی ده‌كه‌م، پرۆژه‌ی كاركردنه له سه‌ر سه‌رهه‌ڵدان و دروستبوونی كایه‌ی ئه‌ده‌بی كوردی، به لایه‌نی كه‌مه‌وه له باشوری كوردستان. چونكه هه‌م ئاگام له ره‌وتی ئه‌ده‌بی ئه‌م به‌شه‌یه، هه‌م دۆخ و هه‌لومه‌رجی كاری تێدا له‌باره. ئه‌م خه‌وه‌ش ئه‌و كاته له لام دروست ده‌بێت كه كتێبه نایابه‌كه‌یی پییه‌ر بۆردیۆ به ناونیشانی <ڕێساكانی ئه‌ده‌ب: سه‌رهه‌ڵدان و بونیادی كایه‌ی ئه‌ده‌ب(٢)> ده‌خوێنمه‌وه. بۆردیۆ له‌م كتێبه دانسقه‌یه‌دا زۆر به وردی و به سه‌لیقه‌یه‌كی كه‌موێنه‌وه هه‌وڵی ده‌رخستن و نیشاندانی كۆی ئه‌و هه‌وڵ و خه‌بات و ململانێیانه ده‌دات كه له پێناو بونیادنان و هێنانه‌كایه‌وه‌ی كایه‌ی ئه‌ده‌بی فه‌ره‌نسی له سه‌ده‌ی نۆزده‌وه ده‌درێن. بۆردیۆ باسی ئه‌و رۆماننوس، نوسه‌ر، وێنه‌كێش…ده‌كات كه هه‌ریه‌كیان له بوار و چوارچێوه‌ی كاریاندا هه‌وڵی ئه‌فراندنی ڕێسا و یاساكانی كایه‌كه ده‌ده‌ن و ده‌یانه‌وێت كایه‌ی ئه‌ده‌ب و هونه‌ری ببێته خاوه‌ن لۆژیك، یاسا و دینامیكی خۆی، ببێته خودان سه‌لیقه و زه‌وقی خۆی. باسی ئه‌وه ده‌كات چۆن به‌شێك له هونه‌رمه‌نده پێشه‌نگه‌كان جاڕی رزگاربوون و ئۆتۆنۆمبونی ورده-كایه‌ی هونه‌ری ده‌ده‌ن له ژێر دروشمی <هونه‌ر بۆ هونه‌ر> له دژی <هونه‌ری بۆرژوا>. ئه‌مان ده‌یانه‌وێت چیدتر هونه‌ر و كاری هونه‌ری ملكه‌چی ڕێسا و داوای بۆرژواكان نه‌بێت، كه له ڕێگه‌ی هاوكاری ماددیه‌وه ده‌یانویست كاره هونه‌ره‌یه‌كان ملكه‌چی سه‌لیقه و حه‌ز و دونیابینی خۆیان بكه‌ن. هونه‌رمه‌نده پێشه‌نگه‌كان ده‌یانوست ئیتر هونه‌ر بۆ هونه‌ر بێت، واته كاری هونه‌ری به پێی ڕێسا، یاسا، لۆژیك و سه‌لیقه‌ی هونه‌ری كایه‌یه‌كه ئه‌نجام بدرێت.
بۆردیۆ به تێروته‌سه‌لی باسی ئه‌و ململانێیانه ده‌كات كه له نێوان هه‌ر ورده-كایه‌یه‌كدا هه‌یه له پێناو به ده‌ستهێنانی سه‌رمایه‌ی كایه‌كه، واته به‌ده‌ستهێنانی ده‌سه‌ڵاتی ره‌مزی كایه‌كه. رۆماننوسه‌كان له لایه‌ك و له ناو خۆیاندا، هونه‌رمه‌نده‌كان له لایه‌كی دی، نوسه‌ره‌كان له لایه‌كی هه‌موویان خه‌باتیان بۆ ده‌كرد كه ده‌سه‌ڵاتی ره‌مزی كایه‌كه به‌ده‌ستبهێنن و ئیتر ئه‌وان بڕیار له‌وه بده‌ن كامه به‌رهه‌م و كاڵای ئه‌ده‌بی ئه‌ده‌بییه، شه‌رعیه. كامه‌شیان نا ئه‌ده‌بی و نا شه‌رعی و ناقۆڵایه.
له‌م دیدگایه‌وه، <حه‌شری نێره‌كه‌ر> بۆ من خه‌باتێكی به‌راییه به‌م ئاراسته‌یه‌دا و شێخ ده‌یه‌وێت دونیای ئه‌ده‌بی سه‌رده‌می ئه‌و ببێته خودان یاسا و توانستێك كه جوان له ناشرین، شه‌رعی له ناشه‌رعی جیابكاته‌وه له چوارچێوه‌ی كاڵا و به‌رهه‌مه ئه‌ده‌بیه‌كان.
ده‌ڵێم <ورده-چه‌مك> چونكه شێخ هه‌وڵێ تیۆریزه‌كردن و سیسته‌ماتیكردنی ئه‌م چه‌مكه‌ی نه‌داوه، به راستی هه‌ر به كاری خۆشی له‌وانه‌یه نه‌زانیبیت.
.gif)
.gif)
.jpg)
.png)
.jpg)
