د.سەیران تەها گەورەترین كارەساتی كۆمەڵگای نێو دەوڵەتی لە ئێستادا تێك شكاندنی پرەنسیپ و ئەخلاقیاتی سیاسیە، ئەو پرسیارەی هەموو كاتێك دروست دەبێت سەبارەت بەوەی كە چۆن دەتوانرێت پڕەنسیپی ئاكاری بەسەر كارە سیاسی و مرۆییەكاندا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیدا جێبەجێ دەكرێت.  لەبەر چاوی جیهانەوە گەورەترین پێشلكاری لە مافەكانی مرۆڤ و هەوڵی پاكتاوی ڕەگەزی و لەناو بردنی ناسنامەی كورد دەدرێت لەلایەن دیكتاتۆرێكی توركی فاشی كە بە عەقڵیەتی خەلافەتی عوسمانی هەنگاو دەنێت لە ئەنجامی ڕێكەوتنی نهێنی نێوان ترامپ و ئەردۆغان و پۆتین وە بە ئاگاداری ئێران و حكومەتی سوریا بووە.  لە ناشریترین ئاكاری سیاسی داگیركاری بەكار‌هێنانی چەمكە ئایینەكانە، كە لەلایەن هەموو داگیركەرانی كوردستانەوە جێبەجێكراوە بۆ شەرعیەتدان بە كۆمەڵكوژی و كاولكاری، وەك چۆن سەدام حوسەیین ناوی سورەتەكانی قورئانی لە هێرشەكانی دەنا و جینۆسایدی كوردی دەكرد، ئێستا ئەردۆغان بەهەمان ڕێچكە سوپای دا‌گیركەری تورك بە سووپای محمدی ناودەبات، وە بەكارهێنانی مزگەوت و پیاوە ئاینیەكان و ‌گروپە تیرۆرست و جیهادی و ئیخوانیەكان بۆ پروپاگەندە و بەدەست هێنانی پشتیوانی بەكاریان دەهێنێت. كەواتە بە هەمان شێوەی ئاكاری سیاسی، ئاكاری ئایینی لە داڕمانایا، كە چۆن ئێستا دەوڵەت و حیزب و گروپە بەناو ئیسلامیەكان ئایین بۆ دەستكەوتی بازرگانی سیاسی وكۆنتڕۆڵی دەسەڵات و كپ كردنی دەنگی ناڕەزایی و ئازادییەكان بەكاردێنن.  ئەو ڕاستیەی هەموو دەبینین كە گروپ و پارتە ئیخوانیەكانی سەر بە ئەردۆغان ئایین و بڕوا و بنەماكانی ئیسلام لە بیر دەكەن و پشتگیری لە زوڵم و كارە نامرۆییەكانی ئەردۆغان دەكەن، پرسیارەكە ئەوەیە ئێستا كوا یەكێتی جیهانی  زانایانی ئیسلامی،كە سەرۆكەكەی كوردە؟ چۆن خۆیان بێدەنگ و نابینا كردووە لەبەردەم كارە ناڕەواكانی ئەردۆغان، ئایا بوێری ئەوەیان هەیە  بە ئەردۆغان بڵێن كە هێرشەكانی بەزاندنی سنورە و كارێكی ناشەرعی و دژ بە بەها و بنەماكانی ئیسلامە، كە هیچ ئاینێك ڕێگە نادات میللەتێكی موسڵمانی بێ پشتیوان و بێ دەوڵەتی وەك كورد لە بەرچاوی جیهانەوە جینۆساید بكەن، بەڵام لە كاتێكدا كە توركیا كێشەی ئابوری لەگەڵ ڕووسیادا هەبوو داوایان لە موسڵمان دەكرد بڕۆن پارە لە توركیادا سەرف بكەن؟ لە خراپترین نیفاقی ئایینی بەكارهێنانی چەمكی ئایینە بۆ بازرگانی سیاسی وبانگەشەی شەڕ و كۆنتڕۆڵی دەسەڵات. لە جیهانی ئێستادا گەورەترین گروپ و بەكرێگیراوانی بە ناوی ئایینی هەیە (هەر لە دەوڵەتی ئیسلامی و تا دەگاتە ئەو گروپانەی سەر بە ئیخوانی ئیسلامی و جەبهەی نوسڕە  یان شوێن كەتوەكانی قاعیدەوە و ئەنساری قاعیدەوە)  كە بە شیوازی نامرۆییانە كوشتن و بڕین ئەنجام دەدەن، كەواتە زۆرجار نەبوونی ئاكاری ئایینی زۆر ترسناكترە  لە نەبوونی ئاكاری سیاسی.  ڕەنگە لە خراپی بەختی كورد بێت كە لە هەموو مێژووی ئەمەریكا سەرۆكێكی بازرگان و بێموڕالی سیاسی، ڕاڕا و درۆزنی وەك ترامپی بەخۆیەوە نەدیبێت، كە گەورەترین شەرمەزاری بۆ مێژوو وە پێگەی ئەمەریكا تۆمار دەكات. هەموو ووتەكانی ترامب دژە ئاكارێكی سیاسیە كە بە ئاشكرا دەڵێت خێرا بكەن لە داگیركاری و ڕێكەوتنی نهێنی لەگەڵ ئەردۆغان دەكات لە پێناو دەستكەوت و بەرژەوەندیە بازرگانیە تایبەتیەكانی خۆیدا،  كردەوەكانی ئەم سەرۆكە هەیبەت و مەسداقیەتی دەوڵەتی ئەمەریكای خستۆتە ژێر پرسیارەوە كە ڕێگە بە تورك دەدات كورد بكوژێت چونكە شەڕكەرێكی باشن و هاوپەیمانی ڕاستەقینەی ئەمەریكا بوون شكستیان بە داعش هێنا؟  گەورەترین شكستی ئابڕوبەرانەیە بۆ ئەمەریكای كە بانگەشەی دیموكراسی و مافی مرۆڤ دەكات ، وە یان ڕووسیایەك كە ڕۆژانێك بە سەرچاوەی فیكر و ئایدیای سۆشیالیستی و پشتیوانی ئازادی گەلان دژی داگیركاری دەناسران، بەڵام ئێستا ئەمانن خودی ئازادی گەلانی ژێردەستە دەخنكێنن وە جوانترین نموونەی دیموكراسی كانتۆنەكان و دەسەڵاتی خۆبەڕێوەبەرییەكان كە لەناو جەرگەی فیكری تیرۆری داعشی و كەلتورێكی دواكەوتوودا دروست بوون لەناویان دەبەن و ناچار و تەسلیمی دەسەڵات و سوپای سوریایان دەكەن؟    كارەساتی مرۆیی و هێرشەكانی سەر ڕۆژئاوا سیاسەتی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەكگرتوەكان و كۆمەڵگای نێو دەوڵەتی و خودی ناتۆ دەخاتە بەردەم بەرپرسیارێتی  وویژدان و ئاكاری سیاسیەوە، كە چۆن ڕێگریان لە ووڵاتێكی داگیركەری وەك توركیا نەكرد، كە بە ئاشکرا پاڵپشت و بەرهەمهێنەری تیرۆرە و پشتگیری لە تیرۆرستانی دەوڵەتی ئیسلامی و گروپە هاوشێوەكانیان دەكات، وە ئاسایشی ناوچەكە و تەنانەت هەڕەشە لەسەر ئاسایشی ئەوروپاش دەكات. ئایا بەرپرسیارێتی ئاكاری كۆمەڵگای نێو دەوڵەتی نیە كە تاوانبارێكی وەك ئەردۆغان بە تاوانباری جەنگ بناسێنێت ، وە دەبێت بەرپرسیارێتی قڕكردن ولەناوبردنی خەڵکانی مەدەنی و پاكتاوی ڕەگەزی وە هەوڵدان بۆ گۆڕینی دیمۆگرافی شارە كوردییەكان بگرێتە ئەستۆ وە ئەو ڕەفتارانەش بە پێی یاسای نیو دەوڵەتی بە تاوانی جەنگ وە بە تاوانی دژی مرۆڤایەتی لە قەڵەم دەدرێت، بەڵام ئایا ئاكاری سیاسی ومرۆیی كۆمەڵگای نێو دەوڵەتی لەو ئاستەدایە؟ وە ئەو شەرعیەتەیان لە دەست نەداوە ؟ بێ مۆڕاڵی ترامپ لەوەدایە كە دەڵێت گرنگ ئەوەیە سەربازێكی ئەمەرێكی بریندار نەبێت و نەكوژرێت ئەو كاتە هەنگاو دەنێت و ئەردۆغان دەوەستێنێت؟ بۆچی دەبێت ژیانی سەربازێكی ئەمەریكی لە ژیانی شەڕڤانانی هێزەكانی سوریای دیموكرات وە لە ژیانی خەڵکانی مەدەنی و منداڵانی ڕۆژئاوا بەنرختر بێت؟ بێ مۆڕاڵی ترامپ لەوەدایە كە پاساو بۆ سیاسەتە هەڵەكانی دەهێنێتەوە، وە لێپێچینەوە لەگەڵ كورد دەكات كە چیان كردووە و لە جەنگی جیهانی بەشدارییان نەكردووە، لەكاتێكدا توركەكان بوون كە دوژمنی سەرسەختی هاوپەیمانەكان بوون و بە سەربەرزییەوە جینۆسایدی ئەرمەنەكانیان بە دڕندەترین شێوە ئەنجامدا.  هەموو كارەساتی ئەم كاولكارییەی كانتۆنەكانی ڕۆژئاوا و ئاوارەبوونی  زیاتر لە ٢٠٠هەزار كەس و شەهید و برینداربوونی سەدان هاووڵاتیان خودی ترامپ و پۆتین لێی بەرپرسیارن كە نوێنەرایەتی گەورەترین دەسەڵاتی دوو دەوڵەتی زلهێزی جیهانن. بێ مۆڕاڵی پۆتین و ترامپ لەوەدایە كە ڕێگریان لە دەرچوونی بڕیاری ئیدانەكردنی توركیا لە ئەنجوومەنی ئاسایشی سەر بەنەتەوە یەكگرتوەكان گرت و ڕێگایان بە ئەردۆغان دا كە كورد لەناوبەرێت بەڵام لە سنورێكی دیاركراودا و سنوور زۆر نەبەزێنێت ؟ وە بێ مۆڕاڵی و نیفاقی ناتۆ لەوەدایە كە پشتگیری توركیا دەكەن و دەیانەوێت تاوانەكانی بەزووترین كات ئەنجام بدات چونكە توركیا لە ووڵاتە باڵا دەست و بە‌هێزەكانی ناو ناتۆیە ! وە بێ مۆڕاڵی سیاسی هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی دژی داعش بەرامبەر بە كوردەكان لەوەدایە كە سوپاكانیان دەكشێنەوە لە ناوچە كوردییەكان و ڕێگریان لە بۆردومانی ئاسمانی نەگرت دژی كوردە هاوپەیمانەكانیان كە لەبری جیهان شەڕی تیرۆری كردووە،وە زیاتر لە ١١ هەزار شەڕڤان گیانیان كردە قوربانی بۆ ڕزگار بوون  لەو گروپە تیرۆرست و داعشیانەی كە جارێكی تر لەلایەن توركیاوە  لە ژێر ناوی سوپای ئازاددا بۆ پەلاماردان و كوشتنی خەڵکانی مەدەنی گەڕێنراونەتەوە ناوچەكە، مەترسی سەرهەڵدانەوە و ژیانەوەی داعش دەرئەنجامێكی چاوەڕوانكراوە، بە تایبەتی هەوڵی نهێنی لەلایەن توركیاوە هەیە بۆ رزگاركردنی دیلە داعشیەكان و خێزانەكانیان.    سەڕەڕای پشتیوانی میللەتانی دنیا بە خۆپیشاندان دژ بە هێرشەكانی توركیا، وە چاوەڕوانیش دەكرێت هاوكێسەی سیاسی و سیاسەتی ترامپ لە ژێر فشاردا بگۆڕێت، بەڵام پێویستە هەوڵ بدرێت بۆ بەدەست هێنانی كۆدەنگی لەسەر ئاستی جیهانی بەمەبەستی دادگایی كردنی ئەردۆغان وەك تاوانباری جەنگ، وە دروست كردنی فشار لەسەر ڕێكخراوە نێودەوڵەتیەكانی تایبەت بە مافەكانی مرۆڤ كە بتوانن ڕۆڵی كاریگەری و كاردانەوەی خێرایان هەبێت لەسەر ووڵاتانی ئەندام، وە ڕسواكردنی هەڵوێست و بڕیارەكانی ترامپ و پۆتین كە بازرگانی بە مرۆڤایەتی دەكەن هیچ بەهایەكیان بۆ پڕەنسیب و بنەماكانی جاڕنامەی جیهانی و پەیماننامە نێودەوڵەتیەكان نەهێشتۆتەوە.  بەرپرسیارێتی كۆمەڵگای نێودەوڵەتیە كە حورمەت و شەرعیەت بۆ بەها مرۆیی و نێودەوڵەتیەكان بگەڕێنێتەوە. لەم كاتەدا بەرگری لە ڕۆژئاوا و پاراستنی  تاقیكردنەوەی ڕاستەقینەیە بۆهەڵسەنگاندنی  توانای كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بۆ پارێزگاری كردن لە بەهای مرۆڤایەتی و مافە مرۆییە سەرەكیەكان كە لە ڕێكەوتننامە نێو دەوڵەتیەكاندا ئاماژەی پێكراوە.

چیا عەباس  لە سێیەم ساڵیادی کۆچی دوایی کاک نەوشیروان چەندین نوسین و شێکردنەوە و هەڵسەنگاندنی سیاسی بۆ مێژو و کارەکانی دەکرێت، پێم باشبو ئەمساڵ باسی چەند لایەنێکی تری ژیانی دور لە سیاسەت و دەرهاوێشتەکانی بکەم.  رۆژێکی تاریکی ساردی کۆتایی ساڵی ٢٠١٦  کاک نەوشیروان روخۆش و کراوە پێی گوتم: " دەزانی کە لە نەمسا دەمخوێند لە پشوی هاوین بە شەمەندەفەر و زۆر جاریش بە لیفت ( وەستان لە سەر رێگا و پەنجە بەرزکرنەوە بەڵكو کەسێک بوەستێت و مەسافەیەک بە ماشێن بۆ شوێنی مەبەست ببریت) زۆربەی وڵاتانی ئەوروپام بینیوە. باسی ئیعجابی خۆی بە ئیتاڵیا بۆ کردم، پێدەچو پاش سەردانی ئەو وڵاتە بەدوای وردەکاریەکانی مێژو و شارستانیەتە مەزنەکەی ئیتالیادا چوبێت. دەرباری ژیانی لە ڤێنای پایتەختی نەمسا بۆی باسکردم کە ئەو سەردەمانە ژمارەیەکی کەمی کورد لەو وڵاتە نیشتەجێبون و لە رێکخراوێکی بچوکی خوێندکارانی کورد خۆیان رێکخستبو و پەیوەندیان لە گەڵ یەکتر هەبو. بێئەوەی هیچ پرسیارێک یا داوای باسکردنی ژیانی تایبەتی خۆی لێبکەم خۆرسکانە و بە روخسار و نەغمەی دەنگێکی داپۆشراو بە تێکەڵاوبونێکی تامەزرۆیی لە گەڵ قەتماغەیەکی میلانکۆلیکی (غەمبار) بۆ یادەوەری و حەنین بۆ ئەو سەردەمەی ژیانی ئەم چیرۆکەی ژیانی بۆ گێرامەوە. لە بەشێکی پشوی هاوینەکان دەبوا کار بدۆزمەوە بۆ بژێوی ژیان، لە پشوی هاوینی ساڵی دوەمی خوێندنەکەم بیستم جوتیارێک نزیک لە ڤێنا بەدوای کەسێکدا دەگەرێ بۆ ماوەی چەند هەفتەیەک لە مەزرەعەکەی کار بکات. کاتێک جوتیارەکەم بینی پرسیاری زۆری لێکردم، لە کۆتاییدا و بە لەهجەی فەرماندەیەکی سەربازی پێی گوتم: لە سبەینێەوە دەست بەکار دەکەیت، ئەمە ئەرک و مافەکانتە: بەیانیان لە کاتژمێر چوار لە خەو هەڵدەسیت، بەرچایی ئامادە دەکەیت، جل و بەرگی کار لەبەر دەکەیت، ئاژاڵەکان سەرژمێر دەکەیت تا بزانین هیچ کەمیان نەکردوە، لەوەرکردن و کارە پێویستەکانی تر دەکەین. لێرە ژوری خۆت هەیە و دەتوانیت بمێنیتەوە،  ئێمەی جوتیار پشوی کۆتایی هەفتەمان نیە دەبێت بەردەوام کارەکانمان بکەین، کاتێک مەجال هەبو دەتوانیت داوای پشو بکەیت. کاک نەوشیروان دوای گێرانەوەی وردەکاری ئەرکەکانی کە قورس بون، گوتی: ئەو چەند هەفتەیەی ژیانم لە گەڵ ئەو جوتیارە نەمساویە وێستگەیەکی زۆر هەستیاری وەرچەرخاندنی ژیانم بو. ئەو ئەزمونە فێری بیرکردنەوەی سودبەخش، پلان دارشتن، جێبەجێکرن، بەدواداچون، راستگۆیی ، خۆکۆنترۆڵکردن، ئیلتزام و دیسیپلینی کردم. بۆ خۆم دوای ئەوەی نەمسام بەجێهێشت و بۆ شۆرشی هەستانەوە گەرامەوە کوردستان، زورێک لەو شتانەی لای ئەو جوتیارە فێریان بوم وەک پێوەری گرنگ لە ژیانی رێکخراوەیی و پێشمەرگایەتیدا پێرەوم کردن. رێویە بریندارەکەی باخەکەی ماڵی کاک نەوشیروان لە ناوەراستی نەوەدەکانی سەدەی رابردو، ئەو سەردەمە کارگێری رێکخستنی مەڵبەندەی دەرەوەی یەکێتی بوم، بەردەوام بۆ کاری رێکخراوەیی و حزبی سەردانی لەندەنم دەکرد. کاک نەوشیروان ئەوساڵانە لە کوردستان دور کەوتبوەوە و لە خانویەکی بچوکی کۆنی سێ ژوری شارەوانی لە ناوچەی ئیلینگی لەندەن لە گەڵ هاوسەرەکەی شوعلە خان و سێ منداڵەکەی دەژیا، خانوەکە لە پشتەوە باخچەیەکی بچوکی هەبو، لەو سەردانانەم بۆ لەندەن دەچوم بۆ لای کاک نەوشیروان و هەر جارێک بۆ نانخواردنی نێوەرۆ بانگی دەکردم. بیست ساڵ دواتر بۆ سەردانی کاک نەوشیروان چوم بۆ لەندەن، خۆی و منداڵەکانی هەر لەو خانوەدا دەژیان و باخە بچوکەکەش لەو وەرزە ساردەشدا رێکوپێکتر لە جاران بەرچاو دەکەوت. یەکەم رۆژم لەوێ بۆ نانخواردنی نیوەرۆ دو کورەکەی و دۆستێکی نزیکی و کاک ئامانج لەوێ بون، نانخواردنەکە لە سەرمێزێکی بچوک کە بەزۆر جێگای چوار نانخۆر دەبوەوە بەرێمان کرد. لە کاتی نانخواردندا بینیم کە رێویەک لە باخەکە کە لە پشت مەتبەخەکەوە بو بە شەلەشەل و قاچی برین پێچکراو دێت و دەروات. بەم دیمەنە زۆر سەرسام بوم، پرسیم ئەو رێویە چی دەکات لە باخەکەتان؟ کاک نەوشیروان دەستپێشخەری وەڵامدانەوەی کرد و گوتی: ساڵانێکە پەرلەمانی بەریتانیا راوکردنی رێوی قەدەغە کردوە، جوتیارەکان بەمە زۆر نیگەرانن چونکە خورادن و مرانی مەر و ماڵاتیان لەلایەن رێویەوە زۆر تەشەنەی کردوە، بۆیە داویان بۆ دادەنێن و دەشیان کوژن، بۆیە ریویەکان رویان لە شارەکان کردوە و دیمەنێکی ئاساییە لە باخی ماڵان و گشتی شارەکان رێوی ببینن. لێرەدا کۆتایی بە دانیشتنەکە هات، بۆ خۆم مەراقی برینپێچی رێویەکە بوم، دواتر کاک ئامانج بۆی گێرامەوە کاتێک کاک نەوشیروان رێویە برینداەرەکی بینی داوای لێکردم خواردنی لە باخەکە بۆ دابنێـ تا ماڵی بێت، دواتر برینپێچی بکە و ئاگات لێ بێت کاتێکیش چاکبوەوە با رێویەکە مشوری خۆی بخوات. ئەوەی دواتر بیستم رێویەکە چاکبوبوەوە و جار جاریش سەردانی باخەکەی دەکرد.  نوسینی: چیا عەباس رۆتەردام: ١٨ مایس ٢٠٢٠   

سەرتیپ قەشقەیی     پێشەكی بەگوێرەی مادە (47) لە پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمان، بەرنامەی كار دەسەڵاتی سەرۆكایەتی پەرلەمانە و بانگهێشتكردنی ئه‌ندامانی پەرلەمان لە دەسەڵاتی سەرۆكی پەرلەمانە، وە بە گوێرەی پەیڕە و دەبێت لە ماوەی (48) سعات پێش کۆبوونەوە ئه‌ندامان لە بەرنامەی كار ئاگادار بكرێنەوە. بە گوێرەی بڕگەی چوار لە مادەی (48) ی پەیڕەو دەكرێت بەر لە (24) كاتژمێر لە دانیشتنی پەرلەمان لە سەر داوای سەرۆكی فراكسیۆن یان (10) ئه‌ندام داوای زیاد كردنی بابەتێك بكرێت بۆ كۆبوونەوە، بەڵام مەرجە بابەتەكە (گشتی و پەلە بێت و دواخستنی ببێتە لە دەستدانی گرینگی داواكارییەكە). هه‌ر بە گوێرەی برگە یەکەم لە مادە (19) جێگری سەرۆکی پەرلەمان تەنھا لە کاتی ئامادەنەبوونی سەرۆکی پەرلەمان دەسەڵاتەکانی سەرۆکی پەرلەمان به‌کاردەھێنێت. كەواتە دانیشتنی پەرلەمان ناكرێت ئه‌گەر سەرۆكی پەرلەمان داوای دانیشتنی پەرلەمان نەكات، دەبێت بەرنامەی كار (48) سعات پێش دانیشتنی پەرلەمان دانرابێت. برگە زیاد کردن بۆ بەرنامەی کار دەبێت گشتی و پەلە بێت، جێگر بە ئامادەبوونی سەرۆک مافی بەکارھێنانی دەسەڵاتی سەرۆکی نییە. هەلوێستی یەكەمی سەرۆكی پەرلەمان سەرۆكی پەرلەمان لە رۆژی چواری ئایار، بانگهێشتی یٔەندامانی پەرلەمانی كردووە بۆ دانیشتنی پەرلەمان لە رۆژی شەشی ئایار، له‌و رۆژه‌ی بەرنامەی كاری واژۆ كردووە بابەتی هەڵگرتنی پارێزبەندی (سۆران عمر)ی تیادا نەبووە، دانیشتنەكە بابەتێكی گرینگی تێدا نەبووە، بەڵام هاوكات سەرۆكی پەرلەمان ئاگاداربووه‌ لە بابەتی هەڵگرتنی پارێزبەندی (سۆران عمر) كە پارتی داوای دەكرد لەگەڵ ئەوەش داوای کۆبوونەوەی کردووە.   دوای ئه‌وه‌ سەرۆكی پەرلەمان هەَلوێستێ بە نووسین و لەبەردەم راگەیاندنەكان رادەگەیەنێت، کە ئه‌و بەرنامەیەكی كار واژۆ ناكات كە پارێز بەندی تیادا هەڵبگیرێت، ئامادەی ئەو دانیشتنەش نابێت. نایاسی و ناراستی لێرەدا ئه‌وەیە، سەرۆكی پەرلەمان چۆن رێگای داوە بەرنامەی كار دەستكاری بكرێت كە بابەتێكی به‌پەلە و گرینگ نییه‌، پێچەوانەی برگە چواری مادە (48)ی پەیرەوە!؟ ئه‌ی بۆچی سەرۆكی پەرلەمان لە برگە دووی مادەی (18) ئه‌ركی پارێزگاری پەیرەوی پێدراوە بەو ئەرکە ھەڵنەستاوە؟ ئایه‌ بۆچی سەرۆكی پەرلەمان بەشداری دانیشتنەكەی نەكرد تا لە دانیشتنی پەرلەمان هەڵوێستی خۆی باس بكات، كە جێگرو سكرتێر پێچەوانەی پەیڕەو بابەتی هەڵگرتنی پارێزبەندیان زیاد كردووە (بەداخەوە فراکسیۆنەکان دوای ھەمان ھەڵەی بایکۆت کەوتن)؟ وە بۆچی سەرۆكی پەرلەمان رێگای دا جێگری سەرۆكی پەرلەمان بێ كێشە دانیشتنەكە بەڕێوەببات ؟ چونكە گەر سەرۆکی پەرلەمان ئامادەبوایە دەیتوانی رێگری لە جێگر بکات، بە گوێرەی بڕگەی یەك لە مادەی (19) (جێگری سەرۆكی پەرلەمان تەنها لە كاتی ئامادە نەبوونی سەرۆكی پەرلەمان دەتوانێت دەسەڵاتی سەرۆكی پەرلەمان پیادە بكات). سەرنجێکی تر سەرۆكی پەرلەمان كە گوایە دژی هەڵگرتنی پارێزبەندی بوو، ئه‌ی بۆچی ئه‌ندامانی پەرلەمانی كۆكردەوە بۆ كۆبوونەوە، لەو کاتە کە ھیچ پرسێکی گرینگ لە ئارادا نەبوو، کە ئەوە تەنها دەسەڵاتی سەرۆكە داوای كۆبوونەوە بكات. ھەڵوێستی یەکەمی سەرۆک پەرلەمان وەک ئه‌و نمونەیە كە کەسێك حوكمی لە سێدارە بۆ كەسێك دەربكات و ملی بە پەتەكەوە بكە، بەڵام دواتر بڵێی من لە كاتی لە سێدارەدان و گیان دەرچوونەكەی ئاماده‌نابم. هەلوێستی دووەمی سەرۆكی پەرلەمان سەرۆكی پەرلەمان دوای دانیشتنی ھەڵگرتنی پارێز بەندیەکە ووتی: من داوای دانیشتنی پەرلەمانی كوردستان ناكەم و دانیشتنەكان رادەگرم لە دۆخی ئێستاد؛ واتە سەرۆكی پەرلەمان پاڵپشت بە مادەی پەیڕە و هێزی ئەوەی هەیە رێگا لە دانیشتنی پەرلەمان بگرێت. كەواتە ئه‌ی بۆچی رێگه‌ی دا دانیشتن بكرێت بۆ لابردنی پارێزبەندی و ئه‌وكات ئه‌و دەسەڵاتەی بەكار نەهێنا؟! بۆچی جێگری سەرۆكی پەرلەمان لە كۆنگرە رۆژنامەوانییەكەی رەخنەی لە یەكێتی گرت، بەڵام رەخنەی لە سەرۆكی پەرلەمان نەگرت ؟ بۆچی سەرۆكی پەرلەمان وەڵامی رەخنەكانی (هێمن هەورامی) نەدایەوە و فراكسیۆنی یەكێتی وەلامی دایەوە ؟ ده‌ره‌نجام : هەَلوێستی دووەمی سەرۆكی پەرلەمان یاساییە، بەڵام ئه‌و هەڵوێستەی بە هۆی دانیشتنی هەڵگرتنی پارێزبەندی و بە هۆی پارێزگارینەكردنی سەرۆكی پەرلەمان لە جێ بەجێ کردنی پەیرەو دروست بوو، كە برگەیەك بە پێچەوانەی پەیڕەو زیاد كراوەو گۆڕەپانەكەی چۆڵ كردووە. واتە ھەلِوێستی دووەم لە بەرامبەر دانیشتنی ھەڵگرتنی پارێز بەندیەکە رووی داوە کە خۆی رێگه‌ی داوە بكرێت و رێگر نەبوو لە روودانی.   لەسەر ئەو بنەمای سەرەوەو بە گوێرەی پرەنسیپی "ما بنی علی باگل فهو باگل" ئەتوانین بڵێین ھەلگِرتنی پارێزبەندی سۆران عمر پووچەلە، چونکە پێچەوانەی پەیڕەو بووە و سۆران عمر دەتوانێ لەبەردەم دادگا ئامادە نەبێت. دەکرێت سەرۆکی پەرلەمان دەست بە دانیشتنەکانی پەرلەمان بکاتەوە، چونکە ئەوەی رووی دا خۆی رێگای داوە، بە گوێرەی ھەڵوێستی دووەمی کە ئاماژه‌ی به‌وه‌كردوه‌، لەمەودوا رێگا بە دانیشتنێك نادات بۆ بەرژەوەندی گشتی نەبێت،؛ کەواتە ئەوا ھەرگیز ئەو زۆرینەی پارتی و ئەو جۆرە دانیشتن وبەرنامەی کارە دووبارە نابێتەوە گەر ئارەزووبکات.

عەدالەت عەبدوڵڵا   رەنگە درک بەوە کرابێ کە گرژیی نێوان یەکێتی و پارتی بەھۆی رووداوەکەی٧ی ئایاری پەرلەمانەوە، کەمتر پەیوەندیی بە پاڵپشتیکردنی پەرلەمانتار"سۆران عومەر"ەوە ھەبوو. تەنانەت بابەتی لادانی پارێزبەندیی لەسەر ئەو ٤ پەرلەمانتارەش کە ناویان ھاتبوو، تەفسیری رووداوەکە ناکات. راستە، ھەم ستەمکردن لەو پەرلەمانتارەی فراکسیۆنی کۆمەڵ و ھەم گرێدانی دانیشتنی پەرلەمان بۆ لادانی پارێزبەندیی لەسەر چەند پەرلەمانتارێک بەبێ رەزامەندی سەرۆکی پەرلەمان و ٦ فراکسیۆنی سەرەکیی ناو پەرلەمان، جێی تووڕەیی یەکێتی بوو، بەڵام رووداوەکە لەوە گەورەترە!.     ئەو گرژییە، پێش ھەر شتێ، زادەی کولانەوەی برینێکە کە تا ئەمڕۆ تەنانەت لەناو خودی یەکێتی خۆیشیدا، ناوبەناو، ئەکولێنرێتەوە!، مەبەست لەقبوڵکردنی ئەنجامی ھەڵبژاردنەکانی کۆتایی سێپتەمبەری ٢٠١٨ی ھەرێمی کوردستانە کە ئاکامەکەی بە مانای قبوڵکردنی زۆرایەتی پارتی و ھاوپەیمانەکانی بوو لە پێکھاتەکان لەناو پەرلەمان و کۆنترۆڵکردنی ئەم دامەزراوەیەش دوای کۆنترۆڵکردنی ھەردوو دەسەڵاتەکەی تر کە سەرۆکایەتی ھەرێم و ئەنجوومەنی وەزیرانن.      ئەو برینە، دەرەنجامی بڕیارێکی خێراو دیراسه‌نه‌كراو بوو کە تا ئێستاش زۆربەی سەرکردایەتیی ئەم حزبە، ئەوانەیان کە لەخولی پێشووشدا سەرکردە بوون، خۆیان ناکەنە خاوەنی و بێ ئاگایی خۆشیان پیشاندەدەن!. لەواقعشیدا وایە، ھەتا ئێستا ھیچ دۆکۆمێنتێک نییە بیسەلمێنێ كه‌ قبوڵکردنی ئەنجامی ھەڵبژاردنەکە بە ئیمزای (م.س)ی حزبەکە، یان بڕیاری کۆمیتەی پێشووی سەرکردایەتییەکەی بووبێت.     ھەڵەیەکی گەورەی کۆنگرەی چواری یەکێتی ئەوەبوو کە، بە بیانووی دروستنەبوونی لێکترازان، لەچەندین دۆسییەی مەترسیداری لەم بابەتەی نەکۆڵییەوە، زۆر دۆسییەو کاربەدەستی حزبی کە دەکرا لەناو کۆنگرەدا لێکۆڵینەوەو لیژنەیان لەسەر بگیرێ، چاوپۆشیان لێکرا!، بگرە ھەندێ بەرپرس بە وەرگرتن و وەرگرتنەوەی پۆستی سەرکردایەتی، پاداشتیش کران!، کارێک کە بێگومان ئەم حزبە، درەنگ یان زوو، باجەکەی دەدات!.    برینەکە لەوەدا نییە کە ئەنجامی ھەڵبژاردنێک قبوڵ کرا کە پارتی ساختەکاریی تیادا کردووە. پارتی و ھێزە سیاسییەکانی تر، یەکێتی-یشیان بەھەمان ساختەکاری تۆمەتبار دەکرد. برینەکە لەوەوەیە کە زانیاریی ئەوە ھەبوو قەبارەی پێشێلکارییەکانی ھەڵبژاردن لە سنوری ھەولێرو دھۆکدا، زۆر زیاترن، بۆیە لە ئەگەری رەتکردنەوەی ئەنجامی ھەڵبژاردندا، گرەوەکە وا ئەبوو کە، ئەودەم پارتی، لانیکەم، ناچار دەبێ کە لە دووبارەکردنەوەی پرۆسەکەدا، ئەمجارەیان نەتوانێ دژی سیستەمێکی بەھێزی چاودێریی قەوارە سیاسییە بەشداربووەکانی ھەڵبژاردن و چاودێریی توندتری رێکخراوی نێودەوڵەتی و بیانی بێت، بەوەش، لەھەڵبژاردنێکی تردا کە کەمتر ساختەکاریی تیا بکرێت، ئەگەر ھێزێکی وەک یەکێتی چەند کورسییەکیش کەم بکا، ئەوا بۆ پارتی، ئەگەری لەدەستدانی کورسی زۆرتر دەبێت، بەتایبەتی ئەگەر پێش دووبارەکردنەوەی ھەڵبژاردن، بە وردی و پیشەیی پاکسازیی تەواو لەتۆماری دەنگدەراندا بکرێتەوە، بەوەش، بێگومان، لەئاکاما، زۆرینەی پەرلەمانی ناكه‌وێته‌ ژێر رەحمەتی ھێزێکی سیاسیی دیاریکراوەوە، بەڵکو لەھەموو دۆخێکدا دەنگەکان و کورسییەکان زیاتر دابەشدەبوون، بەھۆی ئەوەشەوە پارتی، بۆ ھەموو یاساو پرسێک، کە بەدەنگدان یەکلابکرێنەوە، ناچار بە سەودای سیاسی دەبوو لەگەڵ لانیکەم یەک دوو لەو ٦ فراکسیۆنەی کە ٧ی ئایار بایکۆتی دانیشتنی پەرلەمانیان کرد.    لایەنێکی تری برینەکە ئەوەیە کە لەکۆتاییدا، وەک عەرەب دەڵێ،:(انقلب السحر علی الساحر)!. لەخولەکانی پێشووتری پەرلەماندا، بەدیاریکراویش لەخولی دووەمدا، یەکێتی ھەر خۆی، لەچوارچێوەی لیستی کوردستانیدا (ھاوپەیمانێتیی یەکێتی و پارتی)، ھاوکاربووە بۆ ئەوەی کورسیی کۆتای پێکھاتەکان بەو رێژەیە بمێنێتەوەو ھیچ ھەموارکردنەوەیەک بەخۆوە نەبینێ، لەکاتێکدا کە ئەم کارە بە یاسایەك کراوە کە دەکەوێتە ساڵی(٢٠٠٤)ی خولی یەکەمی پەرلەمانەوە کە لەدوای ٣١ی ئابی ١٩٩٦ەوە، لەژێر کۆنترۆڵی پارتی خۆیدا بووە.    یەکێتی، ئەو سیناریۆیەی لەبەرچاو نەگرتبوو کە دەشێت رۆژێک دابێ ئەو پاڵپشتییە لە کورسیی کۆتاکان ببێتە چەکێکی سیاسی لە دژی خۆی و فراکسیۆنەکانی تری ناو پەرلەمان و ئەو دامەزراوەیەی پێ کۆنترۆڵ بکرێت، بەتایبەتی لەھەر ھەڵبژاردنێکدا کە تیایدا بیەوێت بە لیستی سەربەخۆ بەشدار ببێ و لە پارتی جیا ببێتەوە وەک ئەوەی لەخولی چوارەمی(٢٠١٣)دا، ڕوویدا. ئێستا کە یەکێتی و ٥ فراکسیۆنی تر، دژی ئەو بەکارھێنانە سیاسییەی کورسیی کۆتاکانن، ھەڵوێستەکە وەک جۆرێک لە(نەتەوەپەرستی) شکاوەتەوە!، لەکاتێکدا تاقە ھێزێک کە ساڵانێکە خۆی وەک نوێنەری نمرە یەکی ناسیۆنالیزمی کوردی لە ھەرێمدا نمایش بکا، تەنھا پارتی دیموکراتی کوردستانە نەک ئەوانیتری ناو پەرلەمان کە بریتین لەھێزی چەپ و لیبراڵ و ئیسلامی کە ھیچ یەکێکیان دژی مافی راستەقینەی پێکھاتەکان نین!.    بەشێکی تری برینەکە بۆ یەکێتی، فۆرمی مەقعەدییانەی زۆرینەیە لەپەرلەماندا لەسەر حسابی فۆرمی دیموکراتییانەی زۆرینە. پارتی کە لە٧ی ئایاردا پەرلەمانی کۆنترۆڵکرد، ئەم پرۆسەیەی بە٥٧ کورسی:(٤٥ پارتی +١١ی کۆتای پێکھاتەکان + تاقە کورسییەکەی سۆشیالیست و ھاوپەیمانەکانی) سەپاند کە لەرووی دیموکراتییەوە تەنھا نوێنەرایەتیی(٧١٧ ھەزارو ٤٤٨) دەنگ دەکەن، لە کاتێکدا ئەو شەش فراکسیۆنەی کە بایکۆتی دانیشتنەکەی پەرلەمانیان کرد، ئەگەرچی بە کورسی بێت تەنھا(٥٣)کورسی بوون، بەڵام نوێنەرایەتیی(٩٢١ھەزارو٨٣٠) دەنگ دەکەن، واتە (٢٠٨ھەزارو ٦١٨)دەنگیان لە دەنگی زۆرینەکەی٧ی ئایار زۆرترە!، ئەمە جگە لەوەی یەکێتی لە سنوری دەسەڵاتی پارتیدا(ھەولێرو دھۆک پێکەوە) ھێزی دووەمە، لەکاتێکدا کە پارتی لە سنوری نفوزی یەکێتیدا(سلێمانی، ھەڵەبجە، گەرمیان، راپەڕین) ھێزی چوارەمییش پێکناھێنێت، بەڵام ھاوکێشەی کورسیی پەرلەمانی وا دەکات کە دواجار کۆنترۆڵی تەواوی یاساکانی پەرلەمان لەبن دەستی ھێزێکی دیاریکراودا بێت.    ئێستا، ئەوەندەی ئێمە زانیاریمان ھەبێت، یەکێتی کەوتۆتە جوڵەو هه‌وڵی ئەوەیە کە لەگەڵ ھێزە سیاسییەکانی تردا کە بایکۆتکردنی دانیشتنەکەی٧ی ئایاری پەرلەمان کۆیکردوونەتەوە، سنورێک بۆ ئەو زۆرینە مەقعەدییە دابنێت کە لە رێی بەکارھێنانی پێکھاتەکانەوە سەپێنراوە، بۆ ئەوەش دەیەوێت لەچوارچێوەی دوو جۆر گفتوگۆو رێککەوتندا ئەو کارە بکات، ھەم گفتوگۆو رێککەوتنی دوو قۆڵی لەگەڵ خودی پارتی خۆیدا بۆ ئەوەی، بەبێ رەزامەندیی ئەو، چیتر پەنا بۆ ھیچ زۆرینەیەکی پەرلەمانی نەبات و بیر لە تاکڕەوی نەکاتەوەو پابەندی پرەنسیپی دیالۆگی پێشوه‌خت و سازان بێت، ھەم لەگەڵ بایکۆتکارانی٧ی ئایاریشدا لە ھاوئاھەنگی و رێککەوتندا بێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەگەری دووبارەبوونەوەی ئەو زۆرینە مەقعەدییە له‌ یاساو پرسه‌كانی تردا کە ھەم ھەڕەشەیە بۆ سەر یەکریزیی خه‌ڵك و خاك و پەیوەندیی نێوان ھێزە سیاسییەکان، ھەم رەنگدانەوەی نوێنەرایەتیکردنێكی دیموکراتییانەی دەنگی خەڵکی کوردستانیش نییەو بە یاسایەک سەپێنراوە کە لەدەمی خۆیدا پارتی لە غیابی ھێزەکانی تردا، دەریکردووە.       

ئەنوەر حسێن (بازگر)  (1) بەغدا: کازمی حکومەتی ئەمەریکییەکان  پاش ڕەتکردنەوەی دوو کاندیدی تر، سەرئەنجام لە عێراق کابینەی مستەفا کازمی پێکهات، ئەوەش بە فشار و هەوڵی واشنتۆن کە دواین چانسی خۆی لە عێراق تاقیدەکاتەوە و زۆریش فشار و هەماهەنگی لەگەڵ لایەنەکان کرد، تا بگەنە ڕێککەوتن و کازمی سەپاند و دەیویست هەرچی زوە حکومەتەکەی پێکبێت، کە لەناویاندا کەس و گروپی نەخوازراو و تیرۆریستیشی تێدایە، کازمی خۆیشی پەلەی بوو کابینەکەی پێکبێت و گوێی لە پێکهاتەی وەزیرەکان و کەسەکان نەبوو، هەرچەندە کاندیدەکەی یەکێتی بۆ وەزیری داد ماوە، بەڵام دەرکەوت عەبدولرەحمان مستەفا ناتوانێ پۆستی یەکێتی پڕ بکاتەوە و دواتریش خۆی ڕاگەیاند، کە پارتی داوایانلێکردە خۆی کاندید بکات و نەشیانتوانیوە دەریبچێنن.  بۆ کابینەکەی کازمی، ی.ن.ک سەرەڕای ئەو ناکۆکی و و گرفتانە نەیویست ببێتە هۆکاری دواخستن و پەکخستنی، هەرچەندە مەحاڵە عێراقی مۆزایک و ناهۆمۆجینی و پڕ پارادۆکس بە کازمی ڕێکبخرێتەوە، بەڵام ئەمەریکا هەوڵدەدات ئەم حکومەتە و داهاتووی عێراق لە هەژموونی ئێران کەمبکاتەوە و دوور نییە ململانێکانی واشنتۆن و تاران بچێتە قۆناغێکی دژوارترەوە، ئەوەشی کە پۆستی یەکێتی و سەرۆکۆمار هی ئەوە، لەم قۆناغەدا دەکرێت ڕۆڵی زیاتری هەبێت بە قازانجی یەکێتی و هەرێم و پارسەنگی هێزەکانیش وەکو بەردەوام ڕابگرێت.  (2) ئەنەکەسە و تەڤدەم  لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا بە هەوڵی لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی ی.ن.ک و نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێم، پەیوەندییە پڕ کێشە و ئاڵۆزییەکانی (پەیەدە) یان (تەڤدەم) و (ئەنەکەسە) چوە قۆناغێکی ئاسایی و نۆڕماڵەوە، واشبڕیارە ڕێگا بە ئەنەکەسە بدرێ بگەڕێتەوە ڕۆژئاوا.  زووتر، (پەیەدە) ڕێگای نەدەدا بگەڕێتەوە، چونکە دەیزانی دوو ئیداریی و کێشە و گرفتی زۆری بۆ دروستدەکات، جیا لەوەی لە (2011) ئەنەکەسە دژی ئەزمونی ڕۆژئاوا بوە و بەشێکبوە لە ئەجێندای ئەنکەرە، بەمەش گەلی کوردی شەرمەزار کرد کە چەکدارەکانی لەگەڵ داعش و گروپە ئیسلامییەکانی سوریا نارد بۆ لیبیا بۆ پشتیوانی لە سەراج دژی حەفتەر، دوای دوو سەردانی وەفدی (ئەنەکەسە) بۆ ئەنکەرە و ڕازی نەبوون بەوەی ئەنەکەسە بگەڕێتەوە، ئەوە دەردەخات کە ئەم لایەنە لە ناوخۆ سەر بە پارتییە و لە دەرەوەش سەر بە ئەنکەرەیە، گەڕانەوەشیان بە هەر نرخێک نائارامییەکانی ڕۆژئاوا لە سایەی تورکیا زۆرتر دەکات.  هەرچەندە ڕۆژئاوا درێژکراوەی ململانێکانی (پارتی) و (پەکەکە)یە، بەڵام لە (2011) پارتی فشاری زۆری دروستکرد و سنورەکانی تەنی، بەڵام نەیتوانی پەکەکە و پەیەدە بێنێتە ژێر بار کە (ئەنەکەسە) قبوڵبکەن و ئێستاش ڕەنگە هەوڵەکانی نێچیرڤان بارزانی لەناو پارتی بێ گرفت نەبن، چونکە ئەنەکەسە هێندەی هەڵگری ئەجێندای دەرەکییە، هێندە لە خەمی پرسی کورد نییە لە ڕۆژئاوا.   (3) پێکهاتەکان کەوتنە ژێر پرسیار، جیا لە بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری  7 ئایاری ئەمساڵ، دیسان پەرلەمانی کوردستان توشی گرفتێکی تر هات، بە لێسەندنەوەی پارێزبەندی لە سۆران عومەر و بەرپرسیارێتی ئەم ئەزمونە نادیموکراسیەش خرایەپاڵ (پێکهاتەکانی مەسیحی، کلدان، ئاشوری، ئەرمەن)، کە خاوەنی (11) کورسی پەرلەمانن و جیا لە نوێنەری بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری، هەموویان سەر بە پارتی دیموکراتی کوردستانن و وەکو ڕێواس فایەق دەڵێ "پەرلەمانتار هەیە لەناو ئەو پێکهاتانە، ئەندامی لقی پارتییە".  لە کاتێکدا نرخی کورسییەک بۆ پەرلەمانی کوردستان (21000) دەنگبوە، بە هەر (11) کورسییەکە (14000) دەنگیان هێناوە و بە قسەی پەرلەمانتاران لە ماوەی ئەو خولانەدا، نەک لەگەڵ هیچ پرۆژەیەکی یەکێتی، گۆڕان، کۆمەڵ و یەکگرتوو نەبوون، بەڵکو دژیشی بوون، وەکو پەرلەمانتارێک دەڵێ پارتی (54) کورسی هەیە، نەک (45).  پاش 7 ئایار، دیسان پەرلەمان کەوتەوە بەر جیابوونەوەی دوو بەرە، بەرەی پارتی و کەمینەکان، بەرەی پێنج هێزی سیاسی کە داوای تعدیل و گۆڕینی یاسای پێکهاتەکان دەکات و ژمارەی کورسییەکانیان کەمدەکرێتەوە بۆ (3 – 5) کورسی و تائێستاش ی.ن.ک ئەو بۆچوونەی ڕەتکردۆتەوە کە یاری بە کارتی پێکهاتەکان بکرێت.  سەیرە پەرلەمانی عێراق، نزیکەی چل ملیۆن دانیشتوان و (329) کورسی تەنها (6) کورسی دراوە بە پێکهاتەکان، بەڵام لە کوردستان دوو هێز هەیە، ئەوەی تا ئێستا دەتوانێ نوێنەرایەتی ئەو پێکهاتانە بکات، یەکەم بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری و هەڵوێستەکانی یونادم یوسف کنایە و یەکەم حزبی ناو پێکهاتەکانە، کە لە شاخ بوە، بەڵام یەکێتی و پارتی غەدریان لێکردوە، کە دەبوو پێکهاتەی کلدۆ ئاشوری و سریان تەنها ئەم حزبە نوێنەرایەتی بکات لە حکومەت و داموودەزگاکانی ڕێزی ئەم خەبات و تێکۆشانەیان بگرتایە، دووهەم لایەن بەرەی تورکمانییە کە نوێنەرایەتی سیاسەتەکانی ئەنکەرە دەکات و دژی ئەزمونی کوردستانە، بۆیە ئەرکی یەکێتییە پشتیوانی بزوتنەوەی دیموکراتی ئاشوری و خودی یوسف کنا بکات لە پای هەڵوێستەکانی و ئەو ڕابردوەی هەیەتی، لە پاش ئەو بارودۆخە یەکێتی بڕیاریداوە جارێ بەشداری کۆبوونەوەکانی پەرلەمان نەکات.  (4) دەباشان و سەری ڕەش هێشتا پارتی لای خۆیەوە لە میدیاکانی درێژە بە قۆناغی پۆست ڕێفراندۆم دەدات و نییەتی پاکی خۆی نیشاننەداوە، واشبڕیار بوو دوو حەوتوو لەوەو پێش هەردوو مەکتەبی سیاسی لە بارەگای یەکێتی لە هەولێر کۆببنەوە، لە دوایین خولەک پارتی پاشگەز بۆوە، یەکێتی نەچوە سەری ڕەش و ڕازیبوو لە بارەگای سەرۆکی هەرێم بە ئامادەبوونی نێچیرڤان بارزانی، بەڵام پارتی ئەوەشی هەڵوەشاندەوە.  دیفاکتۆیەک لەناو یەکێتی دروستبوە، دوای کۆنگرەی چوار، دوو ڕێگای خستۆتە بەردەم پارتی، یان قبوڵکردنی ئەنجامەکانی کۆنگرە، یان مامەڵە نەکردنی، کە پێناچێت پارتی دووهەمیان بکات، یەکەمیانیشی بە ئاسانی بۆ هەزم ناکرێت، بەڵام دیاریشە کە وەکو پێشتر ناتوانێ مامەڵە بکات، هەرچی نێچیرڤانە دەیەوێت ئەو واقیعە قبوڵ بکات، بەڵام هەموو جار هەوڵەکانی و خەونەکانی پەکدەخرێت، کە یەکێتیش پێی ناخۆشە، خۆ بەپێی عورف و عادەتیش دەبوو پارتی بێت و پیرۆزبایی لە کۆنگرەی نوێی یەکێتی بکات و بێتە دەباشان، بەڵام ئەو گوتارە توندە، ڕووداوەکانی زینی وەرتێ، ئەجێندای 7 ئایار و ڕووداوی پاسەوانەکەی وەزیری دارایی پێشوو و پەیوەندییەکانی بەرەو ساردی و خراپتر برد. بۆیە خراپی باری دارایی هەرێم، ڤایرۆسی (کۆڤید – 19) و هەلومەرجی دژواری ناوچەکە، ڕووداوگەلێکن کە دەبێ هەردوولا لە بەرچاوی بگرن، بێگومان چارەسەری کێشەکان بە دونیابینی نوێ، دەتوانێ ئەڵتەرناتیڤی قەیرانەکان بێت.  (5) لامەرکەزی سلێمانی و مەرکەزییەتی هەولێر  پۆست کۆرۆنا و بۆچوونەکانی هەڤاڵ ئەبوبەکر پارێزگاری سلێمانی، ئەوەی دەرخست کە هەولێر مامەڵەی وەکو یەک لەگەڵ پارێزگاکان ناکات و داهاتەکانی سلێمانی بە قەدەر خۆیشی بۆ خەرج ناکرێت.  هەرچەندە لامەرکەزییەت مانای دوو ئیداریی نییە، بەڵام کۆتایهاتنیشە بە دەسەڵاتی ڕەهای ناوەند، ئەو ئەزمونانە بە تایبەتی لە وڵاتێکی وەکو ئیمارات کە بە حەوت میرنیشین دابەشبوە و زۆریش سەرکەتوو بوە، بەڵام ئەبوزەبی و دوبەی تەواو پێشکەوتووتر و گەشەکردوترن لە شارقە، عەجمان و رەئس خەیمە...  پڕسیار ئەوەیە، ئایا یەکێتی لەم پرسەدا سەرکەوتوو دەبێت لەگەڵ لایەنە هاوبەشەکانی و بێ گرفت ئەم پرسە تێدەپەڕێنێت و دەیکاتە ئەزمونێکی جیاواز و هاوشێوەی ئیمارات؟ ئەوەش گرنگە! (6) یەکێتی و کۆمەڵ ڕووداوگەلی جیاواز جیاوازی کوردستان، چەندین جار کۆمەڵ و یەکێتی لە یەک نزیک کردۆتەوە کە هاوڕابوون، بەڵام نەگەیشتوون بە ڕێککەوتنێکی سیاسی، کە گرنگە ئەم هەنگاوە هەڵگرن، کە پەیوەندییەکانی پاڤێڵ تاڵەبانی هاوسەرۆکی ی.ن.ک و عەلی باپیر ئەمیری کۆمەڵ زۆر یارمەتیدەر بوون بۆ ئەوەی ئەو ئەجێندایە پێشبخەن بەبێ ئەوەی لەسەر حسابی پارتیش بێت و ئەو پارادۆکسە ئیدۆلۆژییەی نێوانیشیان هیچ ڕێگر نییە لەم ڕێککەوتنە، چونکە خۆ نایانەوێت یەکبگرن، دیسان ئەمەش پێویستی بە تۆلێرانس و دەستپێشخەری یەکێتی هەیە.  (7) کشانەوە لە حکومەتی هاوبەش چەندین جار تیمی یەکێتی لە حکومەت، گلەیی و گرفتەکانی خۆیان بۆ سەرکردایەتی یەکێتی خستۆتەڕوو و تەنانەت بە پارتیشیان وتوە، بەڵام یەکێتی نەیویستوە دۆخەکە دژوارتر بکات و پرۆسەی سیاسی هەرێم بگاتە بن بەست، تیمی یەکێتی لە دوای کابینەی نۆ، ناڕەزایەتییەکانی زۆرتر بوو لە مامەڵەی ناتەندروست، کاڵبوونەوەی بەڕێوەبردنی هاوبەشی حوکمڕانی و دروستکردنی ئاریشە بۆ کاندید و پۆستەکانی، ئەوەشیان نەشاردۆتەوە لە کابینەی هەشتەم ئاسودەتر بوون و مامەڵەیەکی باشتر کراوە.  هێشتا یەکێتی نیگەرانە و نیگەرانییەکانیشی گەیشتۆتە لوتکە، بۆیە چاوەڕێی وەڵامی پۆزەتیڤی پارتییە، بەڵام ئەمجارە جیاواز لە جارەکانی پێشوو، کارتی کشانەوەی لە حکومەت لەسەر مێزی گفتوگۆکانە.  (8)  ناوچەی سەوز و نیلی  ڕێککەوتنی دەباشان کە بەر مەبنای قۆناغێکی نوێ بوو، دەکرا هەنگاوی جدیتری بۆ هەڵگیرایە و زۆنی نیلی سەوز، سەوزتر  بکرێتەوە، بەڵام هێشتاش بۆ ئەو کارە درەنگ نییە، چونکە فاکتەری زۆر هەن، کە ئەو خواستە بکاتە دیفاکتۆ، لە بابەتی پەرتبوونی هێزەکان، مێژووی هاوبەش، شکستی ئەو پلانەی کە داینابوو گۆڕان دەبێتە ئەڵتەرناتیڤی یەکێتی، پاشەکشەی کورسی و دەنگەکانی گۆڕان، ئینشیقاقی تازە لەناو بزوتنەوەکە و ئەگەری ئینشیقاقێکی تر، لە بەرامبەردا ئاڵوگۆڕەکانی ناو یەکێتی و نیەت پاکی نیشاندانی نوێ و بەهێزبوونی یەکێتی و مانەوە لەسەر پرەنسیپی کلتور و تۆلێرانسی هەڤاڵ مام جەلال و ڕێزگرتن لە کاک نەوشیروان مستەفای ئەندامی دەستەی دامەزرێنەر، دەتوانێ متمانەی نوێ دورستبکاتەوە، ئەمکارە ئاسان نییە، بەڵام دەتوانێ کۆی پرۆسەی سیاسی و هاوسەنگی هێز بە ئاڕاستەی پۆزەتیڤبوون بەرێت. 

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج یه‌كێك له‌و دروشمانه‌ی كه‌ هه‌میشه‌ له‌ سه‌ر زمانت بوو له‌ ناو خه‌ڵكیشدا ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی گه‌وره‌ی هه‌بوو " كردار شه‌رته‌" بوو، دڵنیام ئاگاداری دۆخی خه‌ڵكیت و كه‌سیش نیه‌ ئه‌وه‌ت لێبشارێته‌وه‌ كه‌ له‌ ناو وڵاتا چی ڕووئه‌دات ، وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌ن له‌ خه‌ڵكی تری ده‌شارنه‌وه‌ ، له‌ دوای نه‌مانی كاره‌كته‌ره‌كانی پێشتری ئێره‌ هه‌ریه‌ك له‌ تاڵه‌بانی و نه‌وشیروان مسته‌فا ، ئێستا تۆ له‌ لوتكه‌ی ده‌سه‌ڵاتی عیراقدای ، سه‌رۆك كۆماری عیراق و هه‌رێمی كوردستانیشی ، ئه‌و هه‌رێمه‌ی به‌ ناجۆری و نه‌زانی سه‌ركرده‌كانی ، به‌ هه‌ڕاجكردنی نه‌وت و گه‌نده‌ڵی خه‌ریكه‌ وێران ده‌بێت و نزیكه‌ی زیاتر له‌ 5 ملیۆن كه‌سی كۆماره‌كه‌ت به‌ ده‌ست ده‌سته‌ بژێرێكی خراپه‌وه‌ زه‌لیل و به‌د به‌خت كراون ، بۆ ئێستا كرداری تۆ شه‌رته‌،بیرمه‌ پێت وتم موچه‌ی كه‌س و كاری شه‌هیدو ئه‌نفالیش ده‌خه‌ینه‌ سه‌ر به‌غدا ، ئێستا نه‌ك موچه‌ی كه‌س و كاری شه‌هیدو ئه‌نفال ته‌نانه‌ت كاتی ئه‌وه‌یه‌ موچه‌ی مامۆستاو فه‌رمانبه‌رو خانه‌نشینی هه‌قیقیش بخرێته‌ سه‌ر به‌غدا بۆ ئه‌وه‌ی لانی كه‌م شه‌ق نه‌خۆن و به‌ زۆر نه‌برێن بۆ زیندان . ئه‌مڕۆ له‌ كۆماره‌كه‌ی تۆدا زیاتر له‌ 100 كه‌س ره‌شبگیر كرا ، بۆ ئه‌وه‌ی نه‌وێرن داوای مافی خۆیان بكه‌ن ، لیژنه‌ ئه‌منیه‌كه‌ی دهۆكیش هه‌ڕه‌شه‌ی تر ده‌كات ، ره‌نگه‌ سبه‌ی له‌ زۆر شوێنی دیكه‌ش خۆ پیشاندان بكرێت و سه‌رده‌می شه‌قیش سه‌ر هه‌ڵبداته‌وه‌ ، ته‌نیا ئومێدی خه‌ڵك ئه‌وه‌یه‌ كه‌ دوا هاواریان بۆ تۆ بێنن ، وه‌ك چۆن سه‌رده‌می خۆی خه‌ڵك ده‌یانگوت "واموعته‌سه‌ما " نامه‌ی چوار ئافره‌تی شاره‌ حه‌یاته‌كه‌ی تۆم لایه‌ له‌ مۆبایله‌كه‌ما كه‌ نانی جه‌ژنیان نیه‌و من داوام له‌ خوشكێكی تاراوگه‌ كرد شتێ‌ پاره‌ بنێرێت تا لانی كه‌م جه‌ژن بكه‌ن . من له‌ رووی رادیتنه‌وه‌ ئه‌م وتاره‌ بۆ ئێوه‌ ده‌نێرم و بڵاویشی ده‌كه‌مه‌وه‌ ، وه‌ك خۆم هیچ ئومێدێكم به‌م دۆزه‌خه‌ نه‌ماوه‌و تۆش ئاگاداری كه‌ ده‌ساڵه‌ له‌ خۆڕا فه‌سلیان كردوم و نامگێڕنه‌وه‌ سه‌ر كاره‌كه‌م ، ره‌نگه‌ تۆش نه‌بوویتایه‌ ئێستا ده‌مێك بوو له‌ ئیجه‌ م دابوو جا ده‌په‌ڕیمه‌وه‌ یان خانه‌واده‌ ده‌بوینه‌ خۆراكی ماسیه‌كان ئه‌وه‌یان شتێكی تره‌ خۆزگا چووبام و به‌قسه‌ی تۆم نه‌كردایه‌و پشتم له‌ دایكم و نیشتمان بكردایه‌ . من به‌ قسه‌م كردی ، تۆش به‌ قسه‌م بكه‌و خه‌مێكی ئه‌و خه‌ڵكه‌ بخۆ ، ئه‌و خه‌ڵكه‌ی ناچارن دوای كۆرۆنا بیر له‌ سه‌ر هه‌ڵگرتنێكی تر بكه‌نه‌وه‌ .

ئەنوەر كەریم    دیلۆییت و ئێرنست ئەند یەنگ ڕاسپێراون بۆ  ووردبینکردن لە داهاتی نەوت و گازی کوردستان و  بەرهەمهێنان و بەکاربردن، بەڵام وەک پێویست بەم بەرپرسیار انە هەڵنەستاون .   پێویستە دیلۆیت مانگانە راپۆرتی نەوت و  غازی کوردستان بڵاوبکاتەوە ئەگەر مانگانە نەبوو ئەوا دەبێت وەرزانە ئەم راپۆرتانە بڵاو بکرێتەوە تا خەڵكی کوردستان بزانن ئەم کەرتە گرنگە چۆن بەڕێوەدەبرێت، کە گوزارانی خەڵکی کوردستان وابەستە کراوە پێوەی . بەڵام دیلۆیت  ڕاپۆرتی ساڵی 2019  لە مانگی مایسدا بڵاوکردەوە ئەمەش دواکەوتنێکی گەورەیە.   سەرنجەکان لەسەر ئەم ڕاپۆرتە ئەمانەی خوارەوەن . 1-  بەرهەمی نەوتی کوردستان لەساڵی ڕابردوودا زیادیکردوە، بەتایبەتی لەوەرزی چوارهەمدا ڕۆژانە (490) هەزار بەرمیلی بەرهەمهێناوە. 2-  نەوتی کوردستان بە 11.60 دۆلار کەمتر فرۆشراوە لە بازارەکانی جیهاندا، چونکە تێکڕایی نرخی نەوتی برێنت  بۆ ساڵی 2019  نرخەکەی  64.36 دۆلار بووە، بەڵام نەوتی هەرێم بە 52.76 دۆلار فرۆشراوە لە بازاراکانی جیهاندا . 3-  بڕی 4.30 دۆلار دراوە بە هەقدەستی گواستنەوەی یەک بەرمیل  نەوتی کوردستان بەناو بۆری کوردستاندا  کە خاوەنەکەی  ڕۆزنەفتی ڕووسیە، پشکی لە 60%  بۆریەکەی هەیە، هەقدەستەکەی دەکاتە 2.58 دۆلار، لە 40% کۆمپانیای کار گروپ کە پشکەکەی دەکاتە 1.72 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیک، ئەوەی جێگای سەرنجیکی زۆرە  بۆری نەوتی کوردستان – جیهان درێژیەکەی 970 کم وە بەشی تورکیا  640 کم، بەشە زۆرەکەی دەکەوێتە ناو تورکیاوە، بەڵام تاریفەی بۆری ناوکوردستان زیاترە.   هەرچەندە بەشی کوردستان  گۆڕانکاری بەسەردا هاتوە بەرامبەر بۆریە کۆنەکە، بەڵام پێویستە بڕی تاریف بەرامبەر بە بڕی هەناردە جیاواز بێت، بۆیە ئەم بڕە پارە هێجگار زۆرە، بۆ بۆریەک بۆ بڕی ئەوەندە هەناردە. ئەمەش وادەریدەخات کە پڕۆژەی بۆریەکەی کوردستان بۆ  ڕۆزنەفت و کارگروپ  پڕۆژەیەکی زۆر بەقازانجە . 4- بڕی 3.40 دۆلار دراوە بە هەقدەستی  تێچووی گواستنەوەی یەک بەرمیل نەوت بەخاکی تورکیادا ئەم بڕەش دیارە گۆڕانکاری بەسەردا نایەت، چونکە دوای ڕێفۆراندەمەکە و لەدەستدانی کەرکوک  کە بەرهەمی نەوتی کوردستان  زۆر کەمبوە، بەڵام هەمان بڕە پارە دراوە بەگواستنەوەی  کۆمپانیای تورکی TEC وە پێویستە بڕی نرخ لەسەر بڕی هەناردە دیاریبکرێت. 5-  بڕی 325 ملیۆن دۆلار دراوە بەلایەنی سێیەم لە بڕی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەمەش کۆمپانیاکانی سیکوریتەیە کە ئەم بڕە بەهەدەردانێکی زۆر گەورەیە وا پێویست دەکات لیواکانی نەوت و گاز  پاراستنی ئەم کێڵگە نەوتیانە بگرنە ئەستۆ، چونکە کێڵگە نەوتیەکانی کوردستان ئەوەندە زۆرنین، یان لە موزایەدەیەکی ئاشکرادا ئەم تەندەرانە بەڕیوەببرێت، چونکە ئەم کۆمپانیا سیکوریتیانە سەر بەحیزبەکانن، وە کۆمپانیای تر هەن زۆر بەهەرزانتر ئەم کارەدەکەن بەمەش زیانی گەورە لە خەڵکی کوردستان دەکەوێت  و داهاتێکی زۆر دەچێتە گیرفانی حزبەوە.  6- بڕی 180 ملیۆن دۆلار دراوە بە  ڕسوماتی پاڵاوگەکان، دیلۆییت دەبێت شەفاف بێت بۆ ئەوەی خەڵک بزانێت  هەقدەستی یەک بەرمیل بۆ پاڵاوتن چەندە، چونکە  پاڵاوگەکانی کوردستان  سەر بە حیزبەکانن، ئەمەش لە گەڵ یاساکانی EITI دا یەک ناگرێتەوە. 7- بڕی 300 ملیۆن دۆلار دراوەتەوە بە قەرزاکانی کۆمپانیاکانی (TEC) وە لەگەڵ (TPCI )، هەموو وەرزێک پارە دەدرێتەوە بەناوی قەرزەوە بەم کۆمپانیانە بە بێ ئەوەی دیلۆیت ئاماژەی پێبدا کە بڕی ئەم قەرزانە چەندە،چەندی ماوە لەسەر خەڵکی کوردستان، ئەمەش لە گەڵ یاساكانی Extractive Industrial Transparency Initiative  یەکناگرێتەوە . 8- بڕی 0.25 دۆلارێک دەدرێت وەک سوود بۆ کڕیارانی  نەوتی هەرێم  ئەوانەی کە لە پێشەوە پارەدەدەن . 9- پشكی کۆمپانیا  بەرهەمهێنەرەکانی نەوتی  هەرێم بەپێی بەرزو نزمی نرخ دەگۆڕێت، بەڵام دیلۆیت  هەموو جارێک بڕە پارەکە بەیەکەوە ئاماژە پێدەدات بەمەش ناتوانرێت شەفافیەت بەرجەستە بکرێت، هەرچەندە هەندێ کۆمپانیا لە هەرێم ڕاپۆرتی خۆیان بڵاو دەکەنەوە  بەڵام بەشێکیان بڵاویناکەنەوە . 10- بۆ ئەوەی شەفافیەتی تەواو هەبێت  لە لایەن دیلۆیتەوە پێویستە ناوی کۆمپانیاکانی کڕیارانی نەوتی هەرێمی کوردستان بڵاو بکرێتەوە، تا خەڵکی کوردستان هەموو راستیەکان بزانن، بەس تائیستا دیلۆییت دوای چەندین ڕاپۆرت کە بڵاویکردۆتەوە نەیتوانیوە یاساکانی EITI  بپارێزێت. 11-  دیلۆییت  تائیستا  راپۆرتەکانی ساڵی 2016  بڵاونەکردۆتەوە ،کە بڕیارە ئەو ڕاپۆرتانە بڵاوبکاتەوە، ئەمەش یەکێکە لە ڕێککەوتنەکانی لە گەڵ حکومەتی هەرێم .

پەیكار عوسمان  - ئەوەی کە هەم پارتی و هەم نەیارانیشی، پێیانوابوو خەڵكی ئەو لایە، هەر لە شەریکەوە وایەری ناڕەزاییان تێدانیەو بەشەری ئاسایی نین و لە جنسی مەڕوماڵاتن،، ئەمە وەهمێکی دوولایەنەی قێزەونەو دهۆك بە هەردولای وت، سەرتان دای لە بەرد. - ئەوەی کە من، هەر لەبەرئەوەی خەڵکی سلێمانیم، ئازاو هۆشیاربم و ئەویش هەر لەبەرئەوەی خەڵکی هەولێرو دهۆكە، گەمژەو ترسنۆکبێ. ئەمەش وەهمێکی تری قێزەونەو دهۆك ئەویشی هەڵوەشاندەوەو ڕێك لەوکاتەدا کە "ئێمەی هۆشیاری ئازا" مەستی هاشوهوشی کوڕی تاڵەبانی و شیخ جەنگین، یان خەریکی تەوافی گۆڕی مام و کاکە نەوەین، ئا لەو کاتەدا "ئەوانی گەمژەی ترسنۆك" بەگژ ماڵی مەلادا چوونەوە! - ئەوەی کە مێگەلیی پارتی و بنەماڵەی بەرزانی بە عەیبەو کۆیلەیی بزانیت، بەڵام لەولاوە مێگەلیی حیزب و بنەماڵەی ترت لا ئاسایی و ئازادی بێت. ئەمەش یەعێکی تری سیاسەتی ئێمەیەو ئازادی هەر ئەوەیە کە کۆیلەیی نیە. کە کۆیلەییبوو ئیتر هی هەرشتێكبێ هەر کۆیلەییەو فەرقی نیە. ئازادیی ئەوەنیە تۆ بەچی کۆیلەیت، ئەوەیە کە بە هیچ کۆیلە نەبیت. - ئەوەی کە شارێك عاقڵبێ و شارێك کەر، ناوچەیەك ئازابێ و ناوچەیەك ترسنۆك، دەڤەرێك باشبێ و دەڤەرێك خراپ.. ئەمە وەهم و یەع و هێڵنجە، چونکە ئازایی و هۆشیاری و باشی و خراپیی و ئەم شتانە سیفەتی کەسن، نەك سیفەتی شارو ناوچەو دارو بەرد. هەڵوێست و تایبەتمەندین لەناو ئینساندا، نەك لە شتەکانی دەرەوەدا. - هەیە هەر لەبەرئەوەی لە فڵان بنەماڵەیە خۆی پێ سەردارە. هەیە هەر لەبەرئەوەی لە فڵان شارە خۆی پێ عاقڵە. هەیە هەر لەبەرئەوەی دیندارە خۆی پێ وەکیلی خوایە. هەیە هەر لەبەرئەوەی مولحیدە خۆی پێ وەکیلی زانستە. هەیە هەر لەبەرئەوەی جنێو بە کوردایەتی ئەدا خۆی لا عەلامەی فکرە. هەشە هەر لەبەرئەوەی هوتافی کوردایەتی ئەدا، خۆی پێ پاڵەوانی نەتەوەیە. هەیە هەر لەبەرئەوەی لە هەوێکەی نوسراوە مسلم، خۆی پێ باشترە لە کەسێك کە ئەوە لە هەوێکەی نەنوسراوە. هەیە هەر لەبەر ئەوەی موعارەزەیە ئیتر خۆی پێ مەعسومە. هەیە هەر لەبەرئەوەی موحاجەبەیە، خۆی لا بەئەخلاق و ئەویتری لا بەرەڵایە. هەشە هەر لەبەرئەوەی سفورە، خۆی پێ پێشکەوتووەو موحاجەبەکەی لا دواکەوتووە. هەیە هەر لەبەرئەوەی نەفرەت لە سەرمایەداریی ئەکا، ئیتر پێیوایە ئەو شۆڕشگێڕەو ئەوانیتر جاشی سیستەمن.. هەیە بە پارەو هەیە بە شەهادەو هەشە هەر لەبەرئەوەی ئەخوێنێتەوە خۆی پێ هۆشیارو جیایە، لەکاتێکا هۆشیاریی هەر ئەوەیە کە ئەو جیاکارییە نەکەیت! - ئەمەوێ بڵێم حیزب و دین و ئایدۆلۆژیاو شارو جلوبەرگ.. شتانێکی دەرەوەی تۆن، هیچ شتێکی دەرەوەی تۆش فەزڵ و فەزیلەت نیەو شتەکانی دەرەوە، تەنیا کەرەستەی جیاکاری و شەڕە لەگەڵ ئەو. لەکاتێکا فەزیلەت ناوەکییەو ئەوەیە کە شەڕی لەگەڵ خۆت پێئەکەیت! (ان اکرمکم عند اللە اتقاکم)

د. هەردی مەهدی  چەکەکەت دانێ و ڕووی کوتەک و کەلەپچەکەت وەرگێڕە بۆ بەرپرسە دز و کەمتەرخەمە بێباکەکان، حکومەت لە بری پەلاماری خەڵک دەبێت هەڵکوتێتە سەر دز و کۆمپانیا حزبییەکان، ئەوەی پێگەی ئەم کابینەیەدەڕووشێنێت ئەوەی هەڕەشەی ڕاستەقینەیە لەسەر حکومەت، حزبەکانن نەک هاوڵاتی، ڕەفیق حزبیەکانتان بگرن و گیرفانەکانیان بۆ خەڵک هەڵڕێژن، هیچ ڕێگایەکی تر نییە گوێگرتن و چارەسەری کێشەی خەڵک نەبێت، ڕێگای تۆمەتسازی و ئەمنی و سەرکووت شتێک لە دۆخەکە ناگۆڕێت توڕەترکردنی وەڵاتییان نەبێت، درزەکە خۆی گەورەیە و مەزنی مەکەن. حکومەت لە مۆزەفی حزب و کۆمپانیاکانی دەربهێنن خەڵک نەک خۆپیشاندانی دژ، متمانەت دەداتەوە. میللەتێک لە 2014ەوە سەبری ئەیوبی لێگرتوون تا بە خۆتاندا بچنەوە، ڕێگای کوتەک و پاڕانەوە لە بەغدا و قبوڵکردنی ئیهانە نەک دادی حکومەت و نە ئۆقرەیی بە خەڵک دەدات، خەڵک باجی بەڕێوەبردنی خراپی ئابووریی و گیرفانەقوڵە گەندەڵەکانی حزب دەدات، کونی نەزیفەکە ئەمەیە، ئیتر بەسە. گوێ بۆ خەڵک و داواکان شل بکە و دەستی کوتەکت بکێشە بەسەری چەتەکاندا، بەوە دەڵێن "بەدەستهێنانەوەی متمانە".

عەبدولرەزاق شەریف نەوشیروان مستەفا وەهم یان هەقیقەت... لەشەڕە دەنوک دەرچو بو بە شەری برا کوژی لافاوی خوێن هەستاوە کەس نیە بۆ ناوبژی فەیلەسوفی نەخشەکێش هەروەکو گۆڵە بارگیر وەکو ئاگری بنکا لە خەڵک ئەسوێ شیروتیر ئەلێ مادام من نابم بە سەرۆک و بە گەورە  با دنیا بسوتێ و با تیکبچێ ئەم دەورە دەرکەوت هەموی بۆچی بو، ئەم هەمو پێچ و دەورە لێدەن  لە حەوشی گەورە یاپراخەو دوگی چەورە  ئاخ ئیستا ! بێکەس  بە سەر بژیایە لە جێی  بیست و حەوتساڵە ئاخۆ چی بوتایە یاخود پیرەمێرد ! سەرێ لەگۆڕ دەربێنێ  ئەوەی کە ناکەس بەچە لەم خاکەدا ئەیچێنێ چۆنی بەراورد ئەکرد لەگەڵ  جاری جارانا لەگەڵ هەمان وەفدەکەی جارانی کوردستانا ئەم شیعرە لە سالی (  ٦۹  ) و لە سەروەختی برەوی گۆڤاری ( رزگاری ) دا، "محەمەد رەسول هاوار" لە رۆژنامەی برایی و بە تەنها تایتلی پیتی  ( هێ ) بۆ نەوشیروان مستەفا و هاوڕێکانی نوسیوەو بڵاوی کردۆتەوە . سێ شت پێویستی  بە رونکردنەوەیە:   یەکەم ـ گۆڤاری ڕزگاری لە حەوشی گەورەی شاری سلیمانی بە نهێنی دەردەچو. دژی حوکمی بنەماڵەیی بارزانی و تەوریسی سیاسی ، ئاراستە بو . دوەم ـ کاک نەوشیروان خاوەنی ئیمتیاز و لە راستیشدا، زیاتر لە نیوەی ناوەرۆکی هەمو ژمارەکانی گۆڤارەکەی ئەنوسی، لەبەر پابەند بونی بە یاسا بەرکارەکانی ئەوسای عێراقەوە (دەبوایە سەرنوسەر هەلگری بروانامەی حقوق بیت ) ،  شازاد سائیب وەک سەرنوسەر ناوی خرابوە سەر گۆڤارەکە . سێیەم ـ نیوەدێڕی ( لێدەن لە حەوشی گەورە یاپراخ و دوگی چەورە ) لە سلێمانی و دەوروبەری دوای ئەم شیعرە  بو بە میسال و پەند ، تا ئێستاش خەڵکانێک بۆ کارێک  پارەی موفتی تیا بێت، بەکاری ئەهێنن. ساڵان  ڕۆیشت و کاک نەوشیروان بو بە سەرکردەی بێ ڕکابەری بزوتنەوەی کوردایەتی و لەسەر دەستی ئەو، چەند گۆرانکاریەکی گەورە لە کۆمەڵی کوردەواریدا ڕویدا (سەرهەلدانەوەی شۆرشی نوێ،  راپەرینی بەهاری (۹۱ )، پێکهێنانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، نوسینەوەی دەستوری عیراق، هەوڵەکانی بۆ چاکسازی و پێکهێنانی بزوتنەوەی گۆڕان وەک ئۆپۆزسیۆنیکی کاراو، کۆڵەکەیەکی بە دامەزراوەیی و بە دیموکراسیکردنی حوکومرانی هەرێمی کوردستان ).  هەمو ئەو تایبەتمەندیانەش کە لە کەسایەتی و ژیان و میژویدا هەبو وایکرد دوای مردنی هی ئەوەبێت کورد وەک سەروەتێک و سومبولێکی نەتەوەیی لە ناوخۆو دنیای دەرەوەدا، فەخروشانازی پێوە بکات . ئێمەومانانیش کە ساڵانێکی زۆر لە ژێر فەرمانی ئەودا، هاوسەنگەر و پیشمەرگە بوین ڕوسوری دنیا و قیامەت بین . ماوەیەکە و پرسیاری جدی لەو ڕابردوە، بوە بە قسە و باس، دەڵێن ئایا ناکەس بەچەکان لە دوای خۆی، لەم خاکەدا چاندویانە !؟ یان هەمو پێچ و دەورەکە بۆ دوگە چەورەکە بو !؟ وەک شاعیر پێش پەنجا ساڵ وتویەتی .  وەڵامی ئەم پرسیارە وانەیەکی مێژوییە بۆ نەوەکانی داهاتو، کۆی روداوەکانی شۆڕشی نوێ بەسەرکەوتن و شکستەکانیەوە، بە غەدرو تاوانەکانیەوە، دەخاتەوە سەر کەڵکەڵەی بیر و ئەندێشەو بیرکردنەوە. رەنگە هەندێ کەس کە تیایدا نەژیابێت، مردنی کاک نەوشیروان وەک  روداوی مردنی هەر کەس و سەرکردەیەک وەربگرێت، بەڵام لە راستیدا، لە مێژوی کوردا، نەکەس لەو چوە و نە هیچ سەرکردەیەک وەک ئەو  و بزاڤەکەی دەورو کاریگەرییان لەسەر دەستکەوتەکانی کورد لە لایەک و نەهامەتی و ماڵوێرانی و کارەساتەکانی، لە لایەکیتر هەبوە.  ئاخر کە مام جەلال کوشتاری سەرەتای شۆرش و هەندێ لە تێکۆشەرەکانی ناو شاری سلێمانی و کارەساتی هەڵەبجەو ئەنفال ئەخاتە ئەستۆی کاک نەوشیروان، دیوێکی هەقیقەتەکەیەو بۆ مەبەستی خۆی بەکاریهێنا، دیوەکەی تری ئەوەیە کە رێبەرایەتی شۆڕشەکە، دەیان هەزار گەنجی ئەم کوردستانەی بە شەوقەوە، بە سەروەت و سامانی خۆیان و خێزان و خوێنیانەوە خەڵاتی ئەو روداوانە کردوە، بە مانایەکیتر پێشکەشی پێگەی خۆیان و شۆڕشەکە کردوە.  سیحر و نرخی ئەو بەخشینە،  پێش مەسەلەی کورد و خەباتەکەی، ئەو متمانەیە بوە کە بە رێبەرەکەیان هەیانبوە. چونکە ئاشکرایە کە ئەو لەشکری گەنجانە، وەک سەرباز خۆیان و خاووخێزانیان، بە داروبەردی نیشتیماندا ئەدران، لە ڕۆژێکدا، دەیان تەرمی لاوانی کۆمەڵە، بۆ شار دەهاتەوە، بە باش یان خراپ فەرمانی ئەویان جێبەجێ دەکرد.  ئەوەی کاک نەوشیروانیشی کردبو بە سەرکردەیان، کتێب و نوسین و خوێندەواریەکەی نەبو، بەڵکو متمانە بەو دەست و داوێن پاکی و دڵسۆزیە بو کە بۆکورد و کوردایەتی هەیبو، زۆر جار ئەویش لەسەر پارەیەکی کەم، یا مومتەلەکاتێکی شۆڕش کە پێشمەرگە خراپ دەستی بۆ ببردایە، تەنانەت ئەگەر کەسێک بۆ ئایندەی مناڵەکانیشی بە ناچاری یان نەزانی مشوری تفەنگێ یا بڕێک پارەی بخواردایە، لەلایەن ئەوەوە توشی سزای کوشتن و گرتن یان ناچار بە تەسلیمبونەوە دەکرا ( هاوڕێکانی شۆڕش دەیان نمونەو بەڵگەیان لەوبارەیەوە لەلایە ).  لە زۆر قۆناغی شۆڕشیشدا ، لە سەدان ڕێگەوە پارەی ڕێکخستنەکانی شارو ئەوەی خۆی ناوی نابو ( سێ سینەکە ) سواڵ و سەرانە و سەدەقەی بۆ دەهات و هەر خۆیشی دەسەڵاتی خەرجی هەبوە،  دەیان جار بە نوسین و گوتاری کۆبونەوەکانی ئاماژەی بەوە داوە کە ( شێرە ژن و پیاوەکانی بە پارەو پۆست تاقیکردۆتەوە ). تەنانەت هۆکاری دڕدۆنگی وکێشەی نێوان خۆی و مام جەلالی لە سەرەتاوە دەگەڕاندەوە بۆ ئەوەی کە مام جەلال لە دوای ڕاپەڕینەوە گرنگی بە کۆکردنەوەی پارە داوە .  دوای مردن، کە وەرەسەی مادی و مەعنەوی ئەو، دەکەوێتە  دەست کوڕەکانی و سەرکردایەتی ئەو بزوتنەوەیەی کە  دوا وێستگەی ژیانی سیاسی خۆی بو، ئەوانیش بەئاشکرا لە کۆبونەوەی رەسمی جڤاتەکەیداو لە زمانی ڕێکخەری گشتی نوێ وە، دەڵێن :   "هەرچی کراوە لە گواستنەوەی موڵکوماڵی گۆڕان بۆ سەر کوڕەکانی بە گردەکەو بینای حکومی چاودێری داراییشەوە خۆی پێش مردنی کردویەتی، ئیمە نە ئاگامان لێی بوە، نە پرسیاریشمان لێی کردوە ".  ئەم قسەیە لە چوارچێوەی وتارێکیداو لە کۆبونەوەی جڤاتدا، دوای بڵاوبونەوەی بەڵگەی گواستنەوەی خاوەندارێتی مومتەلەکاتەکانی گۆڕان بو بۆ سەر کوڕەکانی، سەید عومەر کردى.  هەر لەوێدا هەردو مامۆستا ( جەمال و جەلال ) پشتیوانی قسەکانی سەیدەکەیانیان کرد و منیش بەتوندی بەرپەرچمدانەوە و وتم :  _  مەسولیەتی مێژویی لەسەر شانی  ئەم جڤاتەیە، ئەتوانن کاک نەوشیروان وەک رەمزی گەلی کورد لە مێژودا بناسێنێت. یان وەک وەک بازرگان و ئەندامی ژوری بازرگانی تەعریفی بکەن . ئەگەر هەڵەیەکیش خۆی کردبێتی لە ئاویلکەدا (کە چەند مانگێ پێش مردنى جگە لە کورەکانی و بەرەزامەندی ئەوان نەبوایە کەس بۆی نەبو نە پەیوەندی نە سەردانی بکات ) ئەرکی ئەم جڤاتەیە ئەو هەڵەیە ڕاست بکاتەوە . من ئەم قسەیەم کردو بە فەرمانی سکرتێری جڤات لە کۆبونەوەکە کرامە دەرەوە.  لێرە بەدواوە ، ئیتر  دەسەڵاتی مەعنەوی و مادی بزوتنەوەکە دەچێتە لای کوڕەکان و وەک گرێبەستێکی بازرگانی، کۆمپانیایەک لە کادر و هاوڕێکانی پێکەوە هاوار دەکەن ( ئەو موڵک و ماڵانە هی خودی نەوشیروان مستەفا بوەو قانون داویەتی بە مناڵەکانی)، بێ ئاگا لەوەی میللەتێک نیو سەدە خوێن و فرمێسکی بۆ ڕشتوەو مافی خاوەندارێتی مادی و مەعنەوی یان بەسەریەوە هەیە، ئەو کۆمپانیایە ئامادە نین بە قسەیەکیش بڵێن ( کاک نەوشیروان خاوەنی پارەو موڵک و ماڵ نەبوەو ئەوەی جێماوە هی میللەت و هی حیزبەکەیە ) ، یەعنی ئەوان خۆیان و خوێندەوار و مامۆستاکانی زانکۆیان نازانن هیچ سەرکردەیەکی دنیا بە کوردەکانیشەوە زاتی ئەوەیان نەکردوە تاپۆی ئاپارتمانێکی حکومی بخەنە سەر نەوەکانیان.  دوای سێ ساڵ و باشترین و جوانترین وەفا لە ساڵیادی کاک نەوشیرواندا، وەڵامی ئەم پرسیارەیە : ئایا  محەمەد ڕەسول هاوار ڕاستیکرد، پێش پەنجا ساڵ وتی ئەم هەمو پێچ و دەورە بۆدوگە چەورەکەیە !؟ یان کوڕەکانی و هاوڕێکانی خیانەتیان لێکرد !؟.  وەڵامی سێیەم نیە، هەرکام لەم دوو وەڵامە بێت، ئەمڕۆ یان سبەی خاوەن مافەکانی ئەو نیو سەدە خوێنە، بە هەر ڕێگەیەک بێت لە سەنگی مەحەکی ئەیەن و ویژدان و دادگای مێژو، لەجیاتی ئێمەو ئەوانیش وەڵام ئەداتەوە .  

ئاسۆ حاجی لە دروشم و لێدوانی میدیایی هەرچی لە بارەی پرسی لامەرکەزیەت بگۆترێ ناتوانێ ئەو راستیە بشارێتەوە کە: -  یەکێتی بۆ هەتاهەتایە دەیەوێ سلێمانی بەبارمەتە بگرێ و وەک کارتێکی سیاسی بۆ فشار کردن بەکاری بهێنێت. - یەکێتی دەنگدەر و لایەنگرانی خۆی لە هەولێر و دهۆک وەک نەبوو حیساب دەکا. باسکردنی لامەرکەزیەتی ئەوجارە خاڵێکی دیکەی بۆ ئەو دوو خاڵەی سەرەوە زیاد کردوە ئەویش خواستێکی تاکە کەسی لە پشتەوەیە و لاهور جەنگی دەیەوێ لەو رێگەیەوە ئەگەر لامەرکەزیەتەکە سەربگرێ و سەرنەگرێ بە ئامانجەکە شاراوەکەی بگات: - وەک حاکمێکی عەسکەری لەو دەڤەرە خۆی بناسێنێ. -  لەسەرەوەی دامەزراوە یاساییەکانی حکومەت بزاڤ بکا و بڕیار بدا. - حیزبەکانی ئەو دەڤەرە وەک پاشکۆیەکی دانەبڕاوی یەکێتی لێبکات لە رێگای کڕینی سەرکردەکانیان و نووسەر و میدیاکارەکانیان. - وەک خاڵی بەهێز و سەرنج راکێش بێت بۆ ئەو لایەنە دەرەکیانەی ئامانجیان بێهێزکردنی قەوارەی دەستووری هەرێمی کوردستانە تا زیاتر پاڵپشتی بکەن. پرسی لامەرکەزیەت بە دڵنیایەوە لەلای لاهور جەنگی لە پلەی دووەم دێت و زیاتر وەک ئەلتەرناتیڤی پلانی یەکەمیەتی کە بۆ هەوڵ دەدات ئەویش ساغ کردنەوەی خۆی وەک سەرۆکی بێ رکابەری یەکێتی و ساغ کردنەوەی یەکێتیە لەسەر خۆی کە ئێستا هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوە دەچن کە لە وەدیهێنانی ئەو ئامانجەی دوور نیە بە تایبەتیش کە توانیویەتی بە تەواوی هاوسەرۆکەکەی کە کوڕی مام جەلالە بە گوێرەی بەرژەوەندی خۆی بڕیار دەدا و کار بۆ بەهێزکردنی خۆی دەکا. بەکارهێنانی پرسی موچە و ئەو کێشە داراییەی بەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستانی گرتووە کارتێکی دیکەی لاهور جەنگیە کە بۆ ئامانجەکەی خۆی بەکاری دەهێنێ ئەویش ناچارکردنی پارتیە کە لەگەڵ ئەو دابنیشن و حیسابی سەرۆک و بڕیاردەری یەکێتی بۆ بکەن نەک لەگەڵ بافێل تالەبانی کوڕە گەورەی مام جەلال دابنیشن،بۆیەشە لە پرسی بودجە بە دوو ئاراستە کار دەکات: - لە بەغدا لە رێگای ژمارەیەک پەڕلەمانتارا کە سەر حیزبی خۆراوجۆرن بەڵام بۆ ئەو کار دەکەن هەموو کارێک دەکەن ق بە هەموو توانا هەوڵ دەدەن کێشەی نؽوان هەولێر و بەغدا قوڵتر بکەنەوە و تا بتوانن رێگری بکەن لە ناردنی بەشە پارەی هەرێمی کوردستان تا حکومەتی هەرێم نەتوانێ موچە بدا. - لە کوردستان لە رێگەی رێکخراوەکانی حیزبەکەی و میدیاکانی خۆی موخاتەبەی عاتیفەی خەڵک دەکەن و هانیان دەدەن بۆ خۆنیشاندان.

کاروان عەلی شامار لەدوای ئەنجامدانی ریفراندۆمەکەی ھەرێمی کوردستانەوە، بارودۆخی ناوچە دابرێنراوەکان بە ئاقارێکی مەترسیداردا تێپەردەبێ و بەتایبەتیش شاری خانەقین. گەر یەکێتی نیشتیمان کوردستان پلانێکی خێراو ئانی نەبێ بۆ روبەروبونەوەی ئەو پەلامارە تیرۆرستیانەی کە لەلایەن عەرەبە شۆفێنیەکانەوە دەکرێتە سەر فیگەرو کەسایەتیە کوردەکان و ھەروەھا سنورێک بۆ راگواستن و وەدەرنانی ماڵ و خێزانە کوردەکانی سنوری خانەقین دانەرێ ئەوا دور نییە جارێکی تر ھاوشێوەی رژێمی بەعس خەڵکی رەسەنی شارەکە دوچاری نەھامەتی و تەعریب و تەرحیل بکرێنەوە. بەھۆی بوون و بەردەوامی کردەوە تیرۆرستیەکان، زۆرێک لە گوندەکانی سنوری خانەقین چۆڵکراون و ئەو خەڵکە کەمەش کە لەنێو گوندەکاندا ماونەتەوە ریسک بە ژیانیان دەکەن و لە دۆخێکی پر لە مەترسی و دڵەراوکێدا دەژین. گروپە چەکدارەکان ھێرشەکانیان چرکردۆتەوە بۆ سەر ئەو گوندانەی کە تەواوی دانیشتوانەکەی کوردن، لەچەن شەوی رابردوو ھێرشیان کردۆتە سەر گوندی مێخاس، ئەو گوندە دانیشتوانەکەی لە ئاینزای کاکەین و شوێنێکەیان ستراتیجییەو ھێلی تەماسەو دەروازەی چونەنێو شاری خانەقینە، ئەگەر دانیشتوانی ئەو گوندە چۆڵ بکرێ ئەوا ناوجەرگەی خانەقین و گەرەکەکانی دەکەونە مەترسیەوە. لەئەنجامدا کوردانی خانەقین بەزۆرەملێ ناچاردەکرێن کە شارەکەیان چۆڵ بکەن! داعش تا ھەنوکە ھیچ بەرپرسیارێتیەکی سوتانی دەغڵ و دان و ھێرشەکانی چەن شەوی رابردوی بۆ سەر گوندەکانی دەوروبەری خانەقینی نەگرتۆتە ئەستۆ! وەلێ لێرەیا ئاماژە بەچەن ئەرگومێنتێک دەکەین کە پشت راستی ئەو فاکتانە دەکاتەوە، ئەوەی لە خانەقین دەگوزەرێ داعش نییەو زادەی پلان و ستراتیجی عەرەبە شۆفێنیەکانە بەتایبەت (عەرەبە کروییەکان) کە ئەوانیش بەھاوکاری چەن یەکەیەکی حەشدی شەعبی فاکتەرن لە تێکدانی ئارامی شاری خانەقین! ١. تا ھەنوکە ھیچ دەخلو دانێکی گوندە عەرەبەکان نەسوتێنراون و لەکاتێکدا بەھۆی دوریان لە شاری خانەقینەوە ئاسانتر دەتوانرێ پێیان بگەن. زۆرێک لەو گوندانەی کە دانیشتوانەکەی عەرەبی ھاوردەن تا ئێستا ھیچ روبەرووبونەوەیەکی چەکداری روینەداوە! ٢. روداوەکەی چەن شەوی رابردوو کە بەھۆیەوە دوو گەنجی کاکەیی لە گوندی مێخاس و ژن و مێردێک لەگوندی تەفرەقە شەھید کران کامێرای حەراری لەھەردوو جێگە بونی ھەبووە، لێ ھێزە ئەمنیەکانی حەشدی شەعبی رێگەیان نەداوە کە سەیری جموجۆڵەکانی چەکدارەکانی پێبکرێ، واباسیش دەکرێ کەلە سەروبەندی ھێرشەکاندا کامێراکان کوژێنرابێتەوە. ٣. کاتێک چەکدارەکان ھێرش دەکەنە سەر گوندی مێخاسی دوو لەدانیشتوانەکەی شەھید دەکرێن کە سەرقاڵی دروێنەکردن بوونە لێ دوو ھاوڵاتی عەرەبیشیان لەگەڵ بووە وەلێ ھەرلەجێدا ھەردووکیان ئازاد کراون! ٤. ئەو چەکدارانە لەکاتی ھێرشەکانیاندا زۆر رۆچونەتە نێو گوندەکان و شارەزاییەکی باشیان ھەبووە لە رێگاوبانی ناوچەکە و گومان دەکرێ چاوشیان لەگەڵ بێ و ئاسانکاریان بۆ کرابێ لە لایەنە ھێزە ئەمنیەکانەوە. ٥. لەکاتی ھێرش بۆ سەر گوندەکانی تەفرەقەو مێخاس، ھێزە ئەمنیەکانی ناو شاری خانەقین دوای دوو کاتژمێر  گەشتونەتە سەر جێگەی روداوەکە، کە ئەمەش نیشانەی کەمتەرخەمی و ھەبونی جۆرێک لە تەنسیق بووە لەنێوانیاندا! ٦. ئەوەی گومانەکان زیاتر دەکا ئەوەیە کە لەچەن مانگی رابردوودا ھێزە ئەمنیەکانی حەشدی شەعبی دوو فەوجیان دروست کردووە بۆ پارێزگاری ناو شاری خانەقین کە پێکھاتەی ھەر دوو فەوجەکە عەرەبی سونین و لەعەشیرەتی (کروی) دەبن! خولاصە، بێگومان ھەنوکە چارەسەری جەزری کێشەی ناوچە دابرێنراوەکان بەگشتی و شاری خانەقین بەتایبەتی ھەر وا ئاسان نییە پێویستی بەرێکەوتنی سیاسی ھەیە بۆیە لێرەیا کۆمەڵێک پێشنیار دەکەین بۆ ئەوەی ھەرچی زووە چارەسەرێکی مام ناوەندی بۆ بکرێ و چیتر خەلکی شارەکە قوربانی زیاتر نەدەن. ١. بەھاوکاری سەرۆک کۆمارو فراکسیوێنی یەکێتی لەپەرلەمانی عیراق بەتایبەت سەرۆک و ئەندامانی لیژنەی بەرگری و ناوخۆ رێکەوتنێکی سیاسی بکرێ بۆ دروست کردنی ھێزێکی ھاوبەش لە ھەموو پێکھاتەکان بۆ پاراستنی شارەکە. ٢. ئەو ھێزانەی بەرپرسن لە ئەمنیەتی شاری خانەقین پێک ھاتوون لە سوپای عیراق و ھێزەکانی حەشدی شەعبی،  ھێزەکانی بەدرو عەسایبی ئەھلی حەق ململانێیەکی گەورە لەنێوانیاندایەو بەشێک لەو ھێزانەش دۆستایەتی و سۆزیان بەلای کوردا ھەیەو دەکرێ تەنسیق و کۆدەنگیان لەگەڵدا بکرێ بۆ گەرانەوەی ھێزی پێشمەرگە.  ٣. لەدوای شانزەی ئۆکتۆبەرەوە بۆشاییەکی گەورەی ئەمنی لە شاری خانەقین دروست بووە، پێویستە تەنسیق لەگەڵ ئەمریکیەکاندا بکرێ و باس لە زەروریەتی پرکردنەوەی ئەو بۆشاییەبکرێ ئەویش تەنھا بەگەرانەوەی ھێزی پێشمەرگە دەبێ یاخود دروستکردنی ھێزێکی تایبەت لە کوردەکانی سنورەکەو کە سەر بە حکومەتی عیراقی بن. ٤. ئەو کامێرا حەراریانەی کە بۆ پاراستنی شارەکە جێگیرکراون بدرێت بەدەستێکی ئەمین و لە دەست چەکدارانی حەشدی شەعبی وەرگیرێتەوە رادەستی سوپای عیراق یاخود پۆلیس و ئاسایش بکرێ. ٥. دابینکردنی چەک و پێویستی سەربازی بۆ خەلکی گوندەکان بەتایبەت بۆ دانیشتیوانی ئەو گوندانەی کە مەترسی روبەروبونەوەی چەکداری دەبنەوە. ٦. مۆلەتدان و گەرانەوەی کاتی ئەو پێشمەرگانەی کە دانیشتوی شاری خانەقینن و لەناو ھێزەکانی ھەفتاو دامودەزگا ئەمنیەکانی حکومەتی ھەرێم دەوام دەکەن، جێگیرکردن و بڵاوپێکردنیان بە جلی مەدەنیەوە بەناو گەرەک و گوندەکانی سنوری شارەکەدا.

ساڵح ژاژڵەیی لای هەمومان ڕون و ئاشكرایە كە گەشەكردن و پێشكەوتنی ئاستی خوێندن  و  زانست و زانیاری  هۆكاری سەرەكین بۆ ئەو پێشكەوتنانەی لە بواری پێشەسازی و تەكنەلۆجیای سەردەم بەدەست هاتون .  وڵاتە پێشكەوتوەكانی جیهان بەرنامەو پلانی تۆكمەیان هەیە بۆ ئەوەی لە بواری زانستدا زیاتر بەرەو پێشوە بچن و هەمیشە لە كێبڕكیدان لەگەڵ یەكتری  لەو بوارەدا . پارەیەكی زۆر بۆ ئەو بوارە تەرخان دەكەن و هەوڵ دەدەن زانكۆ و  پەیمانگاكانیان لە پلەی یەكەمدا بن .  پێشكەوتنی بواری زانست ، وابەستەیە بە  ئاستی پێشكەوتنی بواری ئابوری و پیشەسازیشەوە . وابەستەیە بە بونی  كەرتی تایبەتی گەشەسەند و  هەبونی  ژێرخانێكی ئابوری بەهێز .  هەتا كەرتی تایبەت بە هێزبێت و بواری باز رگانی و پیشەسازی و كشتوكاڵ لە ئاستێكی گەشەسەندودابێت ، شان بە شانی ئەوە  زانست و  زانیاری وپڕۆسەی خوێندنیش  لە گەشەكردن و پێشكەوتنی بەردەوامدا دەبێت .. لە وڵاتە پێشكەوتوەكانی جیهاندا  كۆمپانیا گەورەكان  بە تایبەتی  ئەوانەی لە بواری تەكنەلۆجیای پێشكەوتودا كاردەكەن ، بەشوێن كەسانی  پسپۆڕ و شارەزادا دەگەڕێن . جگە لە پێدانی موچەی باش ، پارەی زۆریشیان دەخەنە بەردەست بۆ ئەوەی بتوانن داهێناننی تازە بكەن . بۆیە نوێنەری ئەو  كۆمپانیانە سەردانی زانكۆكان دەكەن و  هەواڵی ئەو خوێنكارە زیرەكانە دەپرسن كە لە قۆناغەكانی  كۆتایی خوێندنن و زانستەكەشیان بۆ كۆمپانیاكانی  ئەوان بەسودەو پێیان دەڵێن  كە خوێندنتان تەواو كرد ، لای ئێمە  شوێنتان بۆ دانراوە . ئەمەش دوو گرینگی تایبەتی هەیە : یەكەم : كۆمیانیا گەورەكان  بەردەوام لە كێبڕكێی یەكتریدا دەبن  بۆ ئەوەی تەكنەلۆجیای تازە بەرهەم بهێنن و پارەی زۆر پەیدا بكەن . دووەم :  خوێنكارەكانیش هەمێشە لە كێبڕكێی یەكتریدادەبن و هەوڵ دەدەن  زیاتر و زیاتر فێری عیلم  و زانست ببن و بە زوویی كاریان دەست كەوێت  پارەی باش بەدەست بەهێنن و ژیانێكی شایستە بۆخۆیان دەستەیەر بكەن . كەواتە ئەم دوو جۆرە كێبڕكێیە دەچنە خزمەتی گەشە كردن و پێشكەوتنی كۆمەڵگاوە .   پڕۆسەی خوێندن  هەر لە قۆناغەكانی  سەرەتاییەوە تا دەگاتە قۆناغی زانكۆ و خوێندنی باڵا ، بە تەواوی سەر بەخۆیە لە هەموو دەست تیوەردانێك .   پڕۆسەی خوێندن لە وڵاتە پێشكەوتوەكان  بە جۆرێك بەرنامەی بۆ دانراوە  كە نەوەیەكی تازە  پێ بگەیەنن كە تەواو  شارەزابن  لەو بوارانەی هەڵی دەبژێرن بۆ ئەوەی بتوان بەشداربن لە بنیاتنان  و پێشكەوتنی وڵاتدا  . ئەو كەسەی  قۆناغی زانكۆ یان خوێندنی باڵا تەواو دەكات بە مانای وشە دەبێتە كەسێكی شارەزاو لێهاتو و بنیاتنەر .   خوێندن لە هەرێمی كوردستاندا    لە هەرێمی كوردستان حكومەت بەمانای خۆی نییە و حیزب ڕوڵی حكومەت دەبینێـت . حیزبیش هەرچی لە خزمەتی خۆیدابێت ئەوە دەكات . حیزب دەستی خستۆتە ناو هەم و دام و دەزگاو سێكتەرەكانی كارگێڕییەوە . بەو هۆیەوە  نە یاسا سەروەرە . نە پەڕلەمانتار ڕۆڵی هەیە لە بڕیارداندا   . نەوەزیر دەسەڵاتی خۆی هەیە . واتە  هیچ شتێك لە شوێنی خۆیدا نیەو هیچ كارێك بە بەرنامە ناكرێت .  زانكۆكان بونەتە بارەگای مەڵبەندی  یەكێتی و لقی پارتی . زوربەی مامۆستاكان  ڕۆڵی كادیری حیزبی دەبینن . لە زانكۆكانی كوردستاندا پسپۆڕی  و شارەزایی و ئاستی زانست  نابنە پێوەر بۆ ئەوەی پلەی وەزیفی پی َبەرزبكرێتەوە . ئەگەر ئەندامی حیزب نەبی ، فەیلەسوفیش بیت بایەخی نیە.    بە دەیان مامۆستای زانكۆ هەیە بە نامەی بەرپرسێك  بە قبوڵ خاس لە زانكۆ وەرگیراوە . بە قبوڵ خاس  ماستەرو دكتۆرای وەرگرتوە . زوربەی  ئەو مامۆستایانە  نامەی ماستەرو دكتۆراكەشیان بۆ نوسراوەتەوەو هەشیانە لە ماڵەوە مەكتەبەشی نییە . كەواتە دەبی َئەمانە چۆن مامۆستایەكی زانكۆبن و ئەوانەشی لەسەر دەستی ئەمانە پەروەردەبكرێ، چییان لێ‌ دەرچێت .  هەندی لە مامۆستاكانی  زانكۆ  بە جۆرێك بونە  كۆیلەی حیزبەكان لە پێناوی وەرگرتنی پۆستدا ، ئابڕوی  مامۆستای زانكۆیان بردوە .  ئێستا ئەم مامۆستا حیزبیانە بونە بەرپرسی مامۆستاكانی  پێشوی خۆیان و زانكۆكان بەڕێوەدەبەن .  زوربەی مامۆستا شارەزاكان  كە حیزبی نین  لە زانكۆكان  پشت گوی َخراون و هیچ بەرپرسیاریەتێكیان  پی َنادەن .  ئاستی زانست لە زانكۆكانی كوردستان  لە بارو دۆخێكی  زۆر خرابدایە . خوێنكارەكان تەنها ڕۆژگار بەڕێدەكەن  تا بڕوانامەكە  وەردەگرن . چونكە هیچ هیوایەكیان بە ئایندەی خۆیان نییە .  ئەم سیستەمی خوێندنە لە زانكۆكانی هەرێمی كوردستاندا هەر خوێندكارەكانی بی َهیوا نەكردوە ، بە هەمان  شێوە مامۆستا  دڵسۆز و بە ئەزمونەكانیشی  بی َئومید كردوە . مامۆستاكانی سەر بە حیزب پێویستیان بەوە نییە خۆیان ماندو بكەن و بەدوای زانستدا بگەڕێن  چونكە حیزبی بونەكەیان زامنی هەموو شتێكیان بۆ دەكات و خۆماندوكردنی پێویست نییە . مامۆستا غەیری حیزبیەكان و بە ئەزمونەكانیش سەیردەكەن  هەرچۆنێك  هەوڵ بدەن و چەند خاوەنی زانستی بەرزبن ، سودی نییەو  ڕێگایان پێ نادرێت نەخشەو پلانی گونجاو دانین بۆ پێشخستنی زانكۆكان .  كەواتە ڕوحی كێبڕكی لەناو مامۆستاكانی زانكۆشدا نامێنێت  ئەوانیش وەكو خوێندكارەكان تۆشی نا ئومێدی دەبن . مامۆستای حیزبی پێویستی بەزانست نییە . مامۆستای غەیری حیزبیش دەڵی  هەرچی بیكەم  حسابم بۆ ناكرێت .  دواجار لە نێوان بێ ئومێدبونی  خوێندكاران و مامۆستایانی زانكۆدا ، خوێندن بە تەواوی بی َ بایەخ دەكرێت ، ئەوەش حكومەت لێی بەرپرسیارە .   ئەم  بێئومێد بون  و بێ بایەخكردنی خوێندنە هەر پەیوەست نییە بە قۆناغی زانكۆكانەوە،لە قۆناغی سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەیش ، هەمان كێشەو گرفت هەیە . لەكوێ‌ حیزبە دەستی هەبێت ، ئەویش وێران دەكات . بەڵام  ئەوەت ئەنجامە خراپەكانی لە قۆناغی زانكۆدا دەركەوتوە .   كارەساتی گەورە  هەر ئەوە نییە ئاستی زانست لە زانكۆكانی كوردستاندا  زۆرنزمە ، لەوە خرابتر ئەوەیە كە دوای تەواوكردنی قۆناغەكانی خوێندن هیچ هیوایەك نییە بۆ دامەزراندن چ لە لایەن حكومەتەوەو چ لە بواری كەرتی تایبەتدا . دام و دەزگاكانی حكومەت فەرمانبەری زیادەیان هەیە و پڕە لە بندیوار . كەرتی تایبەت هەر نییە .  دەتوانم بڵیم  بۆ ماوەی شەش ساڵیش دەبی َتاكە تاكە یان مناڵی بەرپرسەكان نەبێت كەس دانەمەزراوە . تەنانەت  یەكەم و دووەم و سێیەمی زانكۆ و پەیمانگاكانیش شانسی دامەزراندنیان كەمەو هەموو ساڵێك خۆپیشاندان دەكەن و داوای دامەزراندن دەكەن . وەكو دەردەكەوێت  تا چەندین ساڵی تریش ئۆمێدێك  نییە بۆ دامەزراندن لە كەرتی گشتی و تایبەتیدا.  كەواتە حكومەت   قۆناغی خوێندنی زانكۆی بە تەواوی بی َبایەخ كردوەو  هیچ كەس ئومێدی بەوە نییە كارێكی دەست كەوێـت  تەواوكردنی خوێندن و تەنها  ئەوەیە بڕوانامەیەكی سەركاغەزی هەیەو  لە بواری كردەییدا هیچ فێر نەبوەو  ئەو تۆزەی فێرێشی بوە ،  بە هۆی ئەوەی دانامەزرێت لە بیری دەچێتەوە .   حیزبەكان   لە بری ئەوەی بەرنامەیان  هەبێت بۆ دەستەبەركردنی ئایندەیەكی باش بۆ دەرچوانی زانكۆ و پەیمانگاكان و هەلی كاریان  بۆ بڕەخسێنن ، خەڵكێكی زۆریان چەكدار كردوەو كراونە  پاسەوان و  باخەوانی  بەرپرسان و بارەگا حیزبیەكان  .  لە بری ئەوەی  حكومەت بەرنامەی هەبێت  كە خوێنكارێكی  كۆلیجی پزیشكی  كە خوێندنی تەواو كرد ، یەكسەر دایمەزرێنن لەبەر ئەوەی زۆرپێویستیان پێیان هەیە ، لە بری ئەوە  بە هەزارن پاسەوان لە بەردەرگای  بارەگا حیزبیەكان  بە نەعلەوە دانیشتون و خەریكی گوڵەبەڕۆژە خواردنن و موچەی باشیشیان هەیە .  كەواتە خوێندكار هیچ ئارەزویەكی بۆ خوێندن نەماوە .  چونكە حیزب خوێندنی بێ بایەخ كردوە  . خوێنكار هەر ساڵ بەڕێدەكات و هیچ ئومێدێكی بە ئایندەی خۆی نییە.  كارەساتە گەورەو ترسناكەكە لێرەوە دەست پێ دەكات :  ماوەی چەندین ساڵە بەردەوام گەنجەكان وڵات جێدێڵن و  بەرەو ئەوروپا دەكەونەڕێگا لە پێناوی ژیانێكی خۆشتردا . بەو هۆیەوە  ژمارەیەكی زۆر لە  كچان  ماونەوەو شویان نەكردوە . ماوەی چەندین ساڵیشە دەرچوانی زانكۆ و پەیمانگاكان  دانەمەزراون و  لە كەرتی تایبەتیشدا شانسی كاركردنیان نییەو  بێكار لە ماڵەوە دانیشتون .  ئەگەر بارودۆخ ئاوا بڕوات چەندین ساڵی تریش هەر بەم شێوەیە دەبێت .  لەوانەیە تا ئێستا نزیكەی 200 هەزار هەر دەرچوی زانكۆ و پەیمانگاكان  هەبن  كە بەلانی كەمەوە نیوەیان كچن .  كەواتە ئەگەر سەرنج بدەین دوای 10 ساڵێكی تر ژمارەیەكی بێ شومار لە  كچان دەبنە پیرەكچ و كورد واتەنی دەبێ لەماڵەوە پرچی سپی بهۆننەوە لە سایەی سەری دەسەڵاتی پارتی و یەكێتییەوە .  ئەمە لێرەدا ناوەستێت و تەواو نابێـت و كۆتایی نایەت .  دواجار كێشەی كۆمەڵایەتی  گەورەی بەدوادا دێت . كچ بچێتە دەرەوە  قسەو باسی لەسەر دروست دەبێت . ئەگەر لە ماڵەوە بمێنێتەوە  چ لەبەر قسەی خەڵك بێت یان نەبونی پارەوەبێت ، توشی نەخۆشی نەفسی دەبێت .  دواجار ئەمانە هەموی دەبنە كێشەی دایك و باوك و كەس و كار و كۆی خەمی كۆمەڵگا .  ئەمە كێشەیەكی ئێجگار گەورەیەو نامەوێت بچمە وردەكاری باسەكەوە .   ماوەتەوە ئەوەی بلێم: دایك و باوكی ئازیز . ئەی دەرچوانی زانكۆو پەیمانگاكان ، خوێندكارە  ئازیزەكان كە ئایندەتان نادیارە .  مامۆستایان و پزیشكان و گشت موچەخۆران و كەم ئەندامان و خانە نشیانی داماو كاتی ئەوە نەهاتوە بیرێك لە ئایندەی خۆتان و نەوەكانتان بكەنەوە ؟؟؟. ئەوەی بەسەر ئەم میللەتە هاتوە ئەنجامی حوكمڕانی 29 ساڵی یەكێتی و پارتییە ، لە ئێستادا بارودۆخی هەرێمی كوردستان لە هەموو كاتێك خرابتر و ترسناكترە .  كاتی ئەوە نەهاتوە هەمومان  بەیەكەوە  بەو دەسەڵاتدارانە بڵێین بەس نییە تاڵانكردنی قوتی ماڵ و مناڵمان .  هەرێمێك بە 23 وەزیر و 111 ئەندام  پەڕلەمانەوە  نەتوانیت موچەی هاوڵاتیان  دابین بكات ، باشتر نییە دەست بەرداری دەسەڵات ببن ؟؟  بۆچی  وازمان لێ ناهێنن ، چیتان لێمان دەوێت و چی ماوە پێمان نەكەن . ئەگەر هەر وەڵامیان نەداینەوە حەقی خۆمانە دەست بكەین بە خۆپیشاندانی  ئاشتیانە . ئەگەر ئەوەش نەبوو بە چارەسەر  حەقی خۆمانە دەست  بەرین بۆ ڕاپەڕینێكی  سەرانسەری چونكە چارەیەكی تر نامێنێت . ماوەتەوە ئەوەی بڵێم : هاوڵاتیانی ئازیزو خۆشەویست : هیچ كەسێك بە دیكتاتۆری لە دایك نابێت ، ئەوە  بێدەنگی من و تۆیە دیكتاتۆر دروست دەبێت  . كە دیكتاتۆریش دروست بوو ،  بە ئاسانی  ناڕوات .   ئەوانەی دزی و تاڵانی دەكەن ، ناتوانن چارەسەری دزیكردن بكەن . تەنها ڕێگا ئەوەیە  ئەو دزانە دوور خەیتەوە . ئەوانەی فێری دزیكردن دەبن ، هەرگیز ناتوانن دەست بەرداری دزیكردن ببن بە خۆشی .  ئەگەر ئێوە بیرێك لە خۆتان و كەس وكار و نەوەكانتان نەكەنەوە ، هەرگیز چاوەڕوانی  لە هیچ كەسێكیش  مەكەن بیر  لە ئێوە بكاتەوە . ئەگەر ئێوە خۆتان لە خەمی خۆتان  نەبن ، چاوەڕوانی ئەوەش مەبن هیچ كەسێكی تر لە خەمی ئێوەدا بێت   .   كەواتە  كاتی ئەوە هاتوە پەردەی بێدەنگی بدڕێنن و بێنە دەنگ و داوای مافی زەوت كراوی خۆتان بكەن .  ئەگەر ئەم بارودۆخەی ئێستاشتان بەدڵە پیرۆزبایتان لێ‌ دەكەم . سەری خۆتان كزبكەن و وەكو جاری جاران باری خۆتان بەرن.   12/5/2020  

 ئەبوبەكر كاروانی لامەرکەزی لە چوارچێوەی قەوارەی دەستوریی هەرێم و بەوجۆرەی ئەمشەو پارێزگاری سلێمانی کاك د.هەڤاڵ خستیە ڕوو، نەك هیچ مەترسیەكی تێدا نیە، بەڵکو پێویستییەکی نوێ بوونەوەی کارگێڕی و قوڵکردنەوەی بەشداری هاوڵاتیان و باشترکردنی خزمەتگوزاریەکانە. ئەوەی گومانی بەدەوری پڕۆژەکەدا هەڵچنیوە، خستنە ڕوویەتی لەسەردەمی  قەیرانی سیاسی و دارایی ئێستای هەرێم و بێ متمانەیی نێوان هێزەکان و بەتایبەتیش لە نێوان پارتی و یەکیەتی دا. خستنە ڕووی پڕۆژەکان لە دۆخێکی لەم جۆرەدا ئەگەری لە بارچوون و بە وەرەقەی سیاسی کردنیان چەند قات دەکاتەوە. پوختەی قسە لێرەدا بۆ ڕەواندنەوەی گومانەکان و سەرخستنی ئەم داخوازیە ڕەوایە ئەوەیە کە، کارکردن بۆ بەدیهێنانی بخرێتە چوار چێوەی پڕۆژەیەکی نیشتمانی گەورەتر لەمە بۆ دوبارە بیناکردنەوەی کۆی سیستمی حوکومڕانی و دام و دەزگاکانی هەرێم و خودی مەرکەز کە بە مانای وشە نیمانە و هەرێم بە دەست فرەمەرکەزی واتە فرەدەسەڵاتیەوە دەناڵێنێت. ئەوەش لەڕێی ئەم خاڵانەی خوارەوە: ١- یەکخستنەوە و دوبارە بیناکردنەوەی ئەو هێز و دام و دەزگایانەی نابێ ناوچەیی و حیزبی بن و پێویستە لەلایەن دەسەڵاتێکی ناوەندیی هەرێمەوە سەرپەرشتی بکرێن. لەوێنەی هێزەکانی پێشمەرگە و ئاسایش. ٢- بیناکردنەوەی بیرۆکراتیەت و پێناسەکردنێکی وردی پلەی وەزیفی و بەرزکرنەوەی فەرمانبەر بە گوێرەی پێوەرە وەزیفیەکان لە خوار بریکاری وەزیرەوە و دەرهێنانی فەرمانگە کارگێڕیەکان و زانکۆ و پەیمانگاکان لە دەستی مەڵبەند و لقە حیزبیەکان. ٣ سازان لەسەر ڕەشنوسی دەستوری هەرێم و پەسەندکردنی لەڕێی ڕاپرسی گشتیەوە، بۆ ڕێکخستنی کۆی ژیانی سیاسی هەرێم و بەدەستوری کردنیان و دەستەبەرکردنی زەمانەتی دەستوری بۆ: ١- یەکێتی خاکی هەرێم ٢- بێ لایەنی و بەنیشتمانی کردنی پێشمەرگە و ئاسایش و دەزگا هەواڵگریەکان و هێزە چەکدارەکان بە ناونیشانە جۆراو جۆرەکانیانەوە. ٣- لامەرکەزیەتێکی ڕاستەقینەی کارگێڕی کە لەئاستێکدا لامەرکەزیەتی دارایش دەخوازێت و بێ ئەو واتای نابێت.  بەم جۆرە ئەم پرسە دەبێت بە دەرفەتێ بۆئەوەی لە ماوەی ساڵێك بۆ دوو ساڵدا دۆخێکی نوێ بێتە کایەوە و مەرکەزێکی هاوبەشی ڕاستەقینەمان هەبێت و لە فرە مەرکەزی ڕزگارمان بێت و لامەرکەزیەتێکی کرداریشمان بۆ فەراهەم بێت. تا ئەو کاتەش لەڕێی وەگەڕخستنی هەندێ یاساو دەرکردنی هەندێ پەیڕەو و ڕێنمایی پێویست بەشێ لە دەسەڵاتەکان بەکردەوە شۆڕ بکرێنەوە و بدرێن بە پارێزگار و یەکە کارگێڕیەکان لە ئاستی پارێزگاکاندا. لەوەش زیاتر دەڵێین: ئەوەی سەرەوە لە گەڵ شەفافکردنی سەرچاوەکانی داهاتوو کۆتایی هێنان بە تاڵان لە بەرگی گەندەڵیدا پێشمەرجن بۆ ئەوەی هەرێم لە هەندێ چارەنوسی نەخوازراو ڕزگاربکرێت.

لەتیف مستەفا  ڕاگەیاندنکار: کەسێکە ھەوڵی بەدەستھێنانی ھەواڵ و زانیاری دەدات و خەڵک و دامودەزگاکانی حکومەت و ڕای گشتی لێ ئاگادار دەکاتەوە. ئیشی ھەر ئەوەندەیە، چونکە ئەو دەسەڵات نییە و بڕیار بەدەست نییە، با بە مەجازی پێیشی بڵێن دەسەڵاتی چوارەم. پەڕلەمانتار: ئەندامی دەسەڵاتی یاسادانانە و نوێنەری خەڵکە، ئیشی ئەوەیە، کە بەشداری بکات لە پڕۆسەی یاسادانان لە ڕێگەی لیژنەکەی، یان لەناو پەڕلەمان لە کاتی گفتوگۆکردن و دەنگدان. ھەروەھا ئیشێکی دیکەی بریتییە لە چاودێریکردن و لێپرسینەوە لە حکومەت و وەزارەتەکان لە ڕێگای میکانیزمەکانی «پرسیار ئاڕاستەکردن، لێکۆڵینەوە، ئیستیجواب کردن و لێسەندنەوەی متمانە»وە. #ئەو دەبێت بەدوای کەموکورتی و گەندەڵییەکانی حکومەت و وەزیرەکان و ئەندامانی دەسەڵاتی جێبەجێکردندا بگەڕێت و ئەگەر زانیارییەکی دەستکەوت، کە شایستەی بەدواداچوون و لێپرسینەوە بێت، دەبێت لە ڕێگای ئەو میکانیزمانەی لێپرسینەوەوە ھەوڵی لێپرسینەوە بدات، نەک ئیشی تەنھا ئەوە بێت ببێت بە ڕاگەیاندنکار و زانیارییەکان بۆ خەلک بڵاوبکاتەوە. بەڵێ مافی خۆیەتی ڕای گشتی لە کار و چالاکییەکانی ئاگادار بکاتەوە، بۆئەوەی خەڵک بزانن نوێنەرەکەیان چۆن کاردەکات و نوێنەری چالاک و ناچالاک لەیەک جیابکەنەوە، بەڵام دەبێت دەرئەنجامی کارەکانی بێت، کە یاسادانان و چاودێریکردنە؛ بۆ نمونە: مافی خۆیەتی بەشداریکردنی خۆی لە دەرکردنی یاسایەکی باش یان ڕەت کردنەوەی یاسایەکی خراپ بۆ خەڵک و دەنگدەرانی پیشان بدات. ئەویش لەرێگای موداخەلەکانییەوە لەناو پەڕلەمان، کە دەگوێزرێنەوە بۆ خەڵک، یان لەرێگای چاوپێکەوتن و کۆنفرانسی ڕۆژنامەوانییەوە بێت. یان بۆ نمونە: ئەگەر زانیارییەکی گەندەڵیی دەستکەوت، بۆی ھەیە پرسیار ئاڕاستەی وەزیر بکات، یان داوای لێکۆڵینەوە بکات، ئەگەر سەرۆکایەتی پەڕلەمان پرسیارەکەی ئاڕاستە نەکرد، یان ئاڕاستەی کرد، بەڵام وەزیر یان بەرپرس وەڵامی نەدایەوە! دەشێت لە کۆنگرەی ڕۆژنامەوانی یان چاوپێکەوتن پرسیارەکە و ناوەڕۆکی زانیارییەکەش بۆ ڕای گشتی بڵاوبکاتەوە. یان ئەگەر وەڵامی دایەوە بە ھەمان شێوە دەتوانێت بڵاویبکاتەوە. ھەمان شتیش ڕاستە سەبارەت بەوەی ئەگەر داوای لێکۆڵینەوە، ئیستیجواب یان داوای لێسەندنەوەی متمانە بکات. بەڵام ئیشی ھەر ئەوەبێت زانیاری لە سەرچاوەی خۆی وەربگرێت و بڵاوی بکاتەوە، ئەوە کاری ڕاگەیاندنکارە، نەک پەڕلەمانتار، و وای لێ دێت ئیتر وردە وردە کاری پەڕلەمانی بێ ئەرزش دەکات، #وەک_ئەوەی_ئێستا. ئەوکات ڕەخنە و زانیارییەکانیش ھیچ بەھایەکیان نامێنێت. بەداخەوە زۆرێک لەو پەڕلەمانتارانەی پێشتر ڕاگەیاندنکار بوون، کە ژمارەشیان لەم خوولەدا زۆرە، بە ھەمان نەفەس و میکانیزمی کاری ڕاگەیاندن کاری پەڕلەمانی دەکەن، بۆیە زیانی گەورەیان لە کاری پەڕلەمانی و کاری ڕاگەیاندنیش داوە و ھەم پەڕلەمان ئەوەندە بێ ئەرزش بووە کە لە ھیچ خوولێکدا ھێندەی ئەم خوولە « بێ گومان لەپاڵ ھۆکاری تردا » ئاستی دانەبەزیوە، ھەمیش زیانیان لە کاری ڕاگەیاندن داوە و زانیارییەکانیش سەبارەت بە گەندەڵی، ئەو کاریگەرییەیان لەسەر ڕای گشتی و دەسەڵاتیش نەماوە. ئەو ھەموو زانیاری و ھەواڵەی ڕۆژانە پەڕلەمانتاران بڵاوی دەکەنەوە و بەگوێی خەڵکیدا دەدەن، ھیچ جێناھێڵن و بگرە لە قازانجی گەندەڵکارانیشە، چونکە بە ئاسانی دێن و بەئاسانیش ئاوا دەبن! بە ھەموویان نەیانتوانیوە ھێندەی ڕاپۆرتێکی شیکاریی ڕۆژنامەوانیی ڕۆژنامەنووسێکی پڕۆفیشناڵی ڕۆژنامەکانی ئاوێنە و ھاوڵاتی لە خوولەکانی پێشودا لەسەر خەڵکیش و دەسەڵاتیش کاریگەری بەجێبھێڵن! سەرەڕای ئەوە، تێبینی کراوە لە کاتی گرژیی نێوان کوتلە و حیزبەکاندا، پەڕلەمانتارە ڕاگەیاندنکارەکان لەوانی دی توندترن و دەبنە سەرەڕمی ھێرش و ئاگرەکە زیاتر خۆش دەکەن! بۆیە گرنگە لەمەودوا ئەو میکانیزمە بگۆڕدرێت و بۆ خوولەکانی داھاتووش حیزبەکان چاو بخشێننەوە بە کاندیدکردنی ئەو ھەموو ڕاگەیاندنکارە لە لیستەکانیاندا.