سابیر سه‌ندیكا - ئەمریکا ‎ئەو پرسیارە ی  ھەموومان بەدوایدا دەگەڕێین جینۆساید کردنی کوردانی یەزیدی، لەسەر دەستی تێرۆریستانی داعش، لە کوردستانی عێراق، شەنگال و جینۆساید کردنی کوردانی یەزیدی، چۆن کەوت؟ بۆچی کوردانی یەزیدی، ئەو دەڤەرە تووشی ئەو مەرگەساتە کرانەوە؟ کێ بەرپرسە؟ چی گوزەرا؟ بۆچی وایان بەسەر ھێندرا؟ لەپێناو چی بوو؟ ئەمە پرسیاری ھەموو مرۆڤ دۆستێکە چ لەنێو خۆ و چ لە دەرەوە کە شەنگال و کوردانی یەزیدی، بۆچی وای بەسەر ھێندرا؟ جینۆساید کردنی کوردانی یەزیدی، لەسەر دەستی تێرۆریستانی داعش، لە کوردستانی عێراق، زامێکی بەسۆیە بەجەستەی نیشتمانەکەمانەوەیە، نەک ساڵانە لەم کاتەدا، بەڵکو رۆژانە دەکولێتەوە و هەرگیز ئەو دیمن وئازارەی ساڵی ۲٠۱٤ ی براکانمان کوردانی یەزیدی لە یاد ناکەین ‫جینۆساید چییە، بۆچی پرۆسەیەکی وا گەورە تا ئێستا نەتوانراوە بکرێتە پاڵپشتێکی گەورە بۆ کێشەی کورد وەک نەتەوەیەک، ‬مەبەستی لە زاراوەی ”جینۆساید” چییە؟ بەتەواوی مەبەستی پێناسەی پەیماننامەی نەتەوە .   ‏‎‫جینۆسایدی كورد له‌ عێراقدا وشه‌ی جینۆساید، كه‌ به‌ مانای‌ پاكتاوی ڕه‌گه‌زی دێت، له‌ بنه‌ڕه‌تدا له‌ دوو وشه‌ پێكهاتووه‌:‬ وشه‌ی جینۆساید، كه‌ به‌ مانای‌ پاكتاوی ڕه‌گه‌زی دێت، له‌ بنه‌ڕه‌تدا له‌ دوو وشه‌ پێكهاتووه‌: وشه‌یه‌كی گریكی، كه‌ واتای ڕه‌گه‌ز یاخود بنه‌چه‌ ده‌گه‌یه‌نێت و وشه‌یه‌كی لاتینی كه‌ واتای كوشتن یاخود فه‌وتاندن   جۆره‌كانی جینۆساید *جینۆسایدی فیزیكی 
ئه‌م شێوازه‌ له‌ جینۆساید ساده‌ترین و ئاشكراترین جۆره‌كانی جینۆساید شێوازه‌كانی له‌ناوبردنیش زۆر و جۆراوجۆرن وه‌ك: له‌سێداره‌دان، گولله‌بارانكردن، به‌كۆمه‌ڵ كوشتن،  *جینۆسایدی بایۆلۆژی:
ئه‌نجامده‌رانی ئه‌م جۆره‌ ته‌گه‌ره‌ ده‌خه‌نه‌ به‌رده‌م ڕێگای گه‌شه‌كردن و زیادبوونی نه‌ته‌وه‌یه‌ك یاخود كۆمه‌ڵه‌ خه‌ڵكێك له‌ ڕێگه‌ی نه‌زۆككردن و له‌باربردنی كۆرپه‌له‌ یاخود خه‌ساندنی پیاوان، یاخود له‌ ڕێگای دابڕینی پیاوان له‌ ژنان، دورخستنه‌وه‌ی ئه‌ندامانی خێزان له‌ یه‌كتری بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر، كه‌ ئامانج لێی فه‌وتاندنی وه‌چه‌ی داهاتووی ئه‌و نه‌ته‌وه‌ یاخود كۆمه‌ڵه‌یه. *جینۆسایدی كولتووری ـ نه‌ته‌وه‌یی:
مه‌به‌ست له‌م جۆره‌ جینۆسایده‌ قه‌ده‌غه‌كردنی زمان و ڕۆشنبیریی و شێواندنی مێژووه‌ له ‌ڕێگه‌ی له‌ناوبردنی تایبه‌تمه‌ندی نه‌ته‌وایه‌تی و نه‌هێشتنی یه‌كێتی هاوبه‌شی نێوان خه‌ڵك.  کاتی خۆی سەردەمی ڕژیمی لەناو چوی سەدام حسێن له‌ عێراقدا به‌شێوازێكی به‌رفراوان ئه‌م جۆره‌ جینۆسایده‌ په‌یڕه‌و ده‌كرا، له‌وانه‌: سه‌پاندنی زمانی عه‌ره‌بی، گۆڕینی پڕۆگرامه‌كانی خوێندن، گۆڕینی ناوی شار و گوند و ناوچه‌كانی كوردستان…هتد.  *جینۆسایدی ئابووری:  
ئه‌مه‌ ده‌كرێت پێی بوترێت وێرانكاری ئابووری، واته‌ وێرانكردنی سامان و سرووشت و به‌روبوومی ناوچه‌كان، تاڵانكردن و فه‌رهوودكردنی ماڵ و سامانی خه‌ڵكی. هه‌روه‌ها گه‌مارۆی ئابووری به‌مه‌به‌ستی برسیكردنی خه‌ڵك. ئه‌مانه‌ هه‌موویان ده‌بنه‌ هۆی فه‌وتاندنێكی له‌سه‌رخۆی مرۆڤ، جگه‌له‌وه‌ی ڕێژه‌ی مردن به‌هۆی نه‌بوونی خۆراكی پێویست و داو و ده‌رمان و زیادبوونی نه‌خۆشییه‌وه‌ زیاد ده‌كات، ده‌بێته‌هۆی كۆچپێكردنێكی به‌رده‌وامیش، كه‌ ئه‌نجامه‌كه‌ی چۆڵكردنی جێگه‌ی دێرین و ڕه‌سه‌نی خه‌ڵكه‌كه‌یه‌. ئه‌ویش زۆرجار ده‌بێته‌ هۆی په‌رته‌وازه‌كردن و له‌ده‌ستدانی دابونه‌ریتی كۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌وتاندنی كولتووری نه‌ته‌وه‌یی. پێویستە لەسەر هەموومان بەتایبەت هەردوو حکومەتی هەولێر  و بەغدا، ئاسەوارەکانی وەحشی گەرایی داعش لە شەنگال وناوچەکانی تر بسڕینەوە وژیانێکی ئاسایی دابین بکرێت وناوچەکانیان بنیاتبنرێتەوە. تێ بکۆشن و هەموو هەوڵێکیش بدەین بۆ بەجینۆساید ناساندنی کۆمەڵکوژی خوشک وبرا یەزیدییەکانمان لە کۆمەڵگەی  نێودەوڵەتی. کارەساتی شنگال زامێکی قولە لەجەستەی گەلی کورد هەرگیز سارێژ نابێتەوە ، مرۆقایەتی لەئاست ئەم کارساتە شەرمەزارە . بەلام دوای شەش سال لەم کارەساتە چی ڕویدا ؟ برینەکان تا ئێستاش خوێنیان لێدەتکێ  هەموو ئەو بەرپرسە سەربازی و سیاسیانەی  کوردستانی عێراق بەرگریان لە شنگال نەکرد خەلات کران و  چەک و سەیارەو پلەو پایەی بالایان پێدرا .بەداخەوە لیپرسینەوەش لەکەسیش نەکرا کە بۆچی   کوردانی یەزیدی براکوردەکانمان لە شنگال بەم دەردەبران؟!

بێریڤان محەمەد تەقینەوەکەی بەیروتی پایتەختی لوبنان کە هەندێک وەک هێرۆشیما ناوی دەبەن، تەقینەوەی ماددەی کیمیاوی پەیوەندیدار بە کەشتیەکی ژاپۆن، یان کۆگای حزبوڵا و و پەیوەندی بە تیرۆر و دادگایی تایبەت بە دۆسیەی ڕەفیق حەریریەوە هەبێت یا هەرچی تر، ڕاچڵەکانێکی دیکە بوو بۆ رۆژهەڵاتی نەوەراست و جیهان، راستی ئەو بارودۆخەمان بەبیردێنێتەوە کە لوبنان و رۆژهەڵاتی ناوەراستی تێدایە. بەیروتی بوکی ڕۆژهەڵاتی ناوین و پایتەختی جیهانی کتێب، ئێستا بەرپرسەکانی لە پاش تەقینەوەکە بە شاری وێرانە و کارەسات ناوی دەبەن، پێشتر سروشت و هونەر و ڕۆشنبیری و هتد... کردبویە جێی سەرنجی ناوچەکە و جیهان. بەیروت لە لایەکی سوریا و لە لایەکی تریشی فەلەستین و ئیسرائیل رویەکیشی دەریای ناوەراست دەویان داوە، ١٥ ساڵ لەناو شەڕی چەکداری ناوخۆیی پێکهاتە ڕەسەنەکانیدا ژیاوە، ببووە مەیدانی شەڕی هەژمونخوازانەی وڵاتانی ناوچەکە و جیهان بەتایبەت ئێران وئیسرائیل، لەو ڕێیەوە پێکەوە ژنای ئیسلام لەگەڵ مەسیحی و شیعە لەگەڵ سونە و ئەوان لەگەڵ دروزی زەحمەت کرابوو. بەیروت لەڕووی جوغرافیەوە بەسەر چەند دەسەڵاتێکی هەرێمیدا دابەشکراوە، هەر دەسەڵاتێکیشیان گرێدراون بە دەوڵەتێکەوە، بازگەی نێوان گەرەکە، شیعەنشین، سونەنشین، مەسیحینشین و دروزی نشین و دیمەنی هێزەچەکدارەکان ئەو مانایە دەدەن کە هەرچەندە شەڕی چەکداری راگیراوە و حکومەتی هاوبەشی نێوان پێکهاتەکان هاوشێوەی عێراق ئاواکراوە و هەر پێکهاتە و نیمچە هەرێمێکی لەژێردەستە، بەڵام تیرۆر و دەستێوەردانی دەوڵەتان و ململانێ نادیموکراتیەکان رێگای لە پێکەوە ژیان و ئارامی گرتوە. جیاواز لە تەقینەوەکەی چواری ئابى  بەیروت، لوبنان لە قەیرانێکی سەختی ئابوریدا دەژی کەلەبەر ئیفلاس بووندایە، هەرچەندە ئەو وڵاتە خاوەن دەیان سەرچاوەی مەزنی داهاتە، بەڵام کۆمەڵگا لە دۆخێکی سەختی ئابوریدا دەژین، خۆپیشاندان و نارەزایەتیەکانی ئەم دواییە لە دژی گەندەڵی و نادادی و سەختی ژیان و نائارامی گەیشتبووە لوتکە. وڵات بەشێوەیەک لە گەندەڵیدا نوقوم بووە کە بووەتە بەهەشتی مافیا و گروپە چەکدارەکان و ناوەندی پارەی ڕەش و ترانزێتی نایاسایی، بەو شەش ملیار دۆلارەی پارەی دزراوی نەوتی هەرێمی کوردستان و پڕۆژە زەبەلاحەکانی بەرپرسانی هەرێم و عێراقیش لەو وڵاتەدا. تەقینەوەی بەیروت پێمان دەڵێت لەسایەی زهنیەتی شەڕخوازانەی دەوڵەت نەتەوە قەوارە پارێزەکانی ناوچەکە و دەستوەردانی دەوڵەکانی مۆدێرینتەی کەپیتاڵیسی نمونەی نیولیبراڵیزمی ئەمەریکی و کۆڵۆنیالی ئەوروپا تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەراست کەوتووەتە مەترسی شەڕ و ماڵوێرانی، هەر جێیەک بۆنی باروت و چەک و خوێنی لێدێت، مرۆڤایەتی کەوتووەتە بەر هەڕەشە، شەڕ و کێشەکانی لوبنان دابڕاو نیە لە شەڕەکانی، فەڵەستین – ئیسرائیل، سوریا، لیبیا، یەمەن، ئێران، عێراق و تورکیا و ئەو مملانێیانەیی بەرۆکی وڵاتانی دیکەی ناوچەکەی گرتوەتەوە بە کوردستانەوە. هەرەشەی داگیرکاری و تیرۆر و پێکدادانی تایفی و برسێتی ئەو ژیانە هاوبەشەیە کە سەرجەم کۆمەڵگە و گەلانی ناوچەکەی روبەروو کراوەتەوە، تەقینەوەی ٤ی تەموزی ئەمساڵ و هەزاران قوربانیەکەی، ئەنجامی زهنیەتی ئاماژە بۆکراوە کە هەر رۆژ لە مەترسی دوبارە بونەوەدایە. دورستبوونی دەوڵەت نەتەوەکانی ناوچەکە لەسەدەی بیستەمدا شەڕ و ماڵوێرانی و کۆمەڵکوژی و برسێتی گەلانی لەگەڵ خۆیدا هێنا، لەم سەدەیەشدا گەر تێکۆشانێکی مەزنی دیموکراتی و ئازادی وەک ئەوەی ئێستا لە رۆژئاوای کوردستان بناغەی داناوە پێش نەخرێت، نەکریتە ئەڵتەرناتیڤی گەلانی ناوچەکە بەرامبەر پڕۆژەی شەڕ و خوێنی هێزە هەژمونخواز و دەسەڵاتدارەکان، ژیان لەچوارچێوەی تێکۆشانی دیموکراتی و پێکەوژیانی ئازادانە و خۆبەرێوەبردنی دیموکراتیانە رێکنەخرێت واتە بناغەی ئاشتیەکی هەمیشەیی لەنێو کۆمەڵگەدا دانەنرێت ئاستەمە نە گەلانی ناوچەکە و نە مرۆڤایەتی و گەردونیش توانای بەرگەگردنی ئەم هەموو چەک و ماڵوێرانیە بگرێت. تاکە رێگای ڕزگاری کۆمەڵگای لوبنان و گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەراست بە گەلی کوردەوە، پێشخستنی هێڵی تێکۆشانی ئازادی و دیموکراتی گەلان و یەکترقبوڵکردنە، دەنا قۆناغی پێش و پاش چواری تەمووزی بەیروت جیاوازە، هەر وڵاتێکی ناوچەکە بە کوردستانیشەوە لەمەترسی کارەساتی هاوشێوەی چواری ئابی بەیروت بەدوورنیە.

پەیكار عوسمان   - وەکچۆن چاکسازیی حکومەت، ئەبێ لەسەر حسابی گەندەڵی و گومرگ و نەوت و بندیواربێ، نەك لەسەر حسابی موچەخۆری ڕاستەقینە. بە هەمان شێوە دەرونناسێکیش کە باسی دەرونی شێواوی ئینسانەکان ئەکات، نابێ قسەکەی ئەویش لە شڵەژانێکی دەروونییەوەبێ و شڵەژانێکی دەروونییشی لێبکەوێتەوە! - یەعنی پێشمەرجی کردەیەکی چاکسازیی، ئەوەیە کە کردەکە خۆی چاکبێ و خراپ نەبێت. کە خراپبوو ئیتر ئەوە دەرمان نیە، ئەوە دەردێکی ترە. ئەوە کێشەكە ناکا بە سفر، بەڵکو ئەیکا بە دوو. ئەوە نامانباتە ناو چارەسەر، بەڵکو ئەمانداتە دەست کێشەیەکی تر. کێشەی ئێمەش، کێشە یەکەمەکان نیە، کێشە دووەمەکانە. چونکە کێشەی دووەم، هەمیشە لەبری چارەسەر دێت! - کێشەی ئێمە هەر ئەو کێشانە نین کە هەن، بەڵکو ئەو چارەسەرانەشن کە بۆ ئەو کێشانە هاتوونەتە مەیدان. ئاخر لە غیابی هۆشیاریی ئێمەدا، ئەمانیش هەر کێشەن و کێشەیەکی خراپتریش. چونکە ئەوەی یەکەم کێشەیەکی دیارەو ئەزانیت کە کێشەیە، بەس ئەمەی دووەمیان کێشەیەکی نادیارو فریودەرەو وائەزانیت چارەسەرەو واش نیە. خراپترین شتی کێشەی دووەمیش، هەر ئەوەنیە کە خۆی کێشەیەو چارەسەر نیە، بەڵکو ئەوەیە کە کێشەی یەکەمیش ئەپارێزێ و ئەیهێڵێتەوە. لێرەشەوە ئیتر ئێمە لەبری دۆخی چارەسەر، ئەکەوینە ناو دۆخی جووتکێشەیی یان فرەکێشەییەوە! - مەسەلەن ڕەوتی مەلایی کێشەیەو ڕەوتی جەلالی دێت وەکو چارەسەرێك بۆ ئەو کێشەیە. کەچی پەنجا ساڵە، ڕەوتی مەلایی هەر وەکو خۆیەتی و ڕەوتی جەلالیشمان ناوەتە بانی! مەسەلەن دەسەڵاتی ئێمە خراپەو موعارەزە دێ بۆ باشکردن. دەی دوای دە ساڵ، دەسەڵات خراپتربووە باشترنەبووە، موعارەزەش لەبری ئەوەی کە ببێ بە "باشی بەدیل"، بووە بە "خراپی تەریب"! - یان مەسەلەن کۆمەڵگا پڕە لە بانگخوازو بانگخوازیش لە کورترین پێناسەدا، ئەو کەسەیە کە ئەخلاق کورتئەکاتەوە لە سێکسدا. باشە گریمان ئەخلاق سێکسە. دەی خۆ زۆریی بانگخواز سێکسی کەمنەکردۆتەوە. بەڵکو لەڕاستیدا کۆمەڵگای ئێمە، هەرگیز بەقەت ئێستا بانگخوازی تیانەبووەو هەرگیزیش بەقەت ئێستا سێکساویی نەبووە! دەی ئەگەر ئەخلاق سێکسبێ و بانگخوازیش مۆستای ئەخلاقبێ، ئەبوو لە وجودی ئەو هەموو بانگخوازەدا سێکس لە پاشەکشێدابووایە، نەکئەوەی وەکو بورکان بتەقێتەوەو کۆمەڵگا بتەنێ! (ئەمەوێ بڵێم، ئەو دیدە "سێکس سەنتەرەی" بۆ ئەخلاق هەیە، خۆی نائەخلاقییەو خۆی کێشەیە، بۆیە نەبووە بە چارەسەر.) - ئاخر ئەخلاق لە سێکس گەورەترەو کاتێ بچوکی ئەکەیتەوە لە سێکسا، ئیتر تۆ لە خودی ئەخلاق ئەدەیت و کۆی بەها ئەخلاقییەکان فەرامۆش ئەکەیت بۆ سێکس. کاتێکیش ئەم بەهایانە پاشەکشێ ئەکەن، ئیتر ئەکەوێنە ناو دۆخی فەسادەوە بە فەسادی سێکسیشەوە! - یەعنی "فەسادی سێکسیی"، نەتیجەی نەبینینی ئەخلاقە لە وێنە گەورەکەیداو نەتیجەی بە سێکسکردنی ئەخلاق و بە ئەخلاقکردنی سێکسە، نەك نەتیجەی خودی کردەی سێکس! ئاخر ئەگەر وێنە گەورەکەی ئەخلاق ئامادەبێ، ئیتر خیانەت و درۆو هەڵخەڵەتەکاندن و قۆڵبڕین ئابڕوبردن.. نابێ و سێکسیش لەناو ئەمانەدا فەسادە، نەك لە خودی خۆیدا. - نە ئەخلاق چەپاندنی سێکسەو نە ئازادی بەرەڵاکردنی سێکسە. لێرەدا ئەخلاق و ئازادی هیچیان خۆیان نین، چونکە لێرەداو بە کردن و نەکردن، هەردوکیان لەسەر سێکس دامەزراون و هەردوکیان مەحکوم و دیلی سێکسن. دەی ئەخلاق و ئازادی سەر بە بەشە مرۆییە باڵاکەی ئێمەن و سێکسیش سەر بە بەشە نزمە غەریزییە ئاژەڵییەکەی ئێمەیە. باڵایی و مرۆیی ئێمەش نابێ نزمایی و ئاژەڵیی ئێمە حوکمی بکات! - مرۆڤی ئازاد ئەوەنیە کە سێکس ئەکات، ئەوەیە کە دیلی سێکس و نیەو تەنیا لەناو ئازادیدا ئەیکات. مرۆڤی بەئەخلاق ئەوەنیە کە سێکس ناکات، ئەوەیە کە دیلی سێکس نیەو تەنیا لەناو ئەخلاقدا ئەیکات. ئەوەی کە دیلی کردنی سێکسەو ئەوەی کە دیلی نەکردنی سێکسە، هەردوکیان دیلی هەمان شتن و هەمان گرێیان هەیەو هەر خەیاڵیان لای سێکسەو هەر لەوێوە بۆ دنیا ئەڕوانن! - ئەوەی کە لەناو ئازادیدا سێکس ئەکا، هەمان ئەوەیە کە لەناو ئەخلاقدا ئەیکاو ئەوەش کە لەناو ئەخلاقدا سێکس ئەکا، هەمان ئەوەیە کە لەناو ئازادیدا ئەیکا. هەردوکیان لەوەدا ئازادن کە دیلی غەریزە نین و هەردوکیان لەوەدا بەئەخلاقن کە ئازادن. هەردوکیان هۆشیارییان سەرخستووە بەسەر غەریزەداو بەمەش هەردوکیان هەم ئازادن و هەم بەئەخلاق. ئاخر چ ئەخلاق و چ ئازادی، هەردوکیان هەر لەوێوە لێیان ئەدرێ، کە غەریزە سەرکەوێ بەسەر هۆشیاریدا. - ژیانی ئازاد هەمان ژیانی ئەخلاقییەو ژیانی ئەخلاقیی هەمان ژیانی ئازادە. هەردوکشیان ژیانە لەناو هۆشیاریدا. نە بێ ئازادی ئەتوانی ئەخلاقیی بژیت و نە بێ ئەخلاق ئەتوانی ئازادانە بژیت. یەعنی "ئەخلاق و ئازادی" لە عەقڵداو لە باڵاییدا، یەكن و هەمان جەوهەرو مانان، بەڵام لە نزماییداو لە غەریزەدا، بەپێ ی حەزی خۆمان، پێناسەو مانای تریان بۆ دائەتاشین. مەسەلەن ئازادی ئەکەین بە کردنی سێکس و ئەخلاقیش ئەکەین بە نەکردنی! - بۆ تێگەیشتن لە "ناچارەسەر"و کێشەی دووەم، واز لە نمونەی جەلای و مەلایی و دەسەڵات و موعارەزەو بانگخوازو سێکس بێنە، لە هەموو ئەو نمونانە وازحتر ئێمەین "بەکارهێنەرانی فەیسبوك". سەیرکە هەموو لێرەوە ئەمانەوێ چاکیکەین، بەڵام بەچی؟ بە جوێن و بە ڕق و بە یەکترشکاندن و بە هاتوهاوار.. دەی ئەمە نەك هیچی چاکنەکرد، بەڵکو زۆر شتیشی خراپکردو خۆی بوو بە کێشەیەکی تری دنیای ئێمەو پێویستی بە چارەسەرە!! - لەڕاستیدا ئینفیعالات و قسەفڕێدان، سەر بە بەشە غەریزی و عاتفییەکەمانەو ناهاوسەنگە. ئێمە بۆئەوەی هاوسەنگبین، ئەبێ بیربکەینەوەو سەرکەوین بۆ بەشە عەقڵیەکەی خۆمان. ئاخر هاوسەنگی ئەکەوێتە ئەوێوەو ئێمەش ئەبێ بچینە ئەوێ و لەوێوە قسەبکەین، بۆئەوەی قسەکانمان هاوسەنگبێ و هەڵچوون و حاڵەتێکی عاتفی نەبێت. - هەر هەمان شت، دوای بیرکردنەوەو لە عەقڵدا، ئەکرێ هاوسەنگبێ و هەر هەمان شت، پێش بیرکردنەوەو لە غەریزەو عاتیفەدا ناهاوسەنگە. یەعنی لە هاوسەنگیدا، هەر هەمان قسەکەی مامۆستا کەریم، بە جۆرێك ئەکرێ، کە بچێتە خزمەت چارەسەرو خۆی نەبێت بە کێشەیەکی تر! - ئێمە وەکچۆن هەمیشە هەناسە ئەدەین، ئەبێ ئاواش هەمیشە بیربکەینەوەو فلتەری عەقڵمان ئامادەبێت. بۆئەوەی لە کەشێکی عاتفیداو بەناوی چارەسەرەوە، "کێشە دووەمەکان" بەسەرماندا تێنەپەڕن و نەکەوینە نێوان بەرداشی کێشەی یەکەم و دووەمەوەو بمانهاڕن! - ئینجا مامۆستا کەریم، ساڵانێکە خزمەت و قسەی باش ئەکاو کفر نیە ئەگەر هەڵە بکاو ڕەخنەی لێبگیرین، بەڵکو ئەوە حاڵەتە دروستەکەیە بۆ ئێمەو بۆ ئەویش. بەڵام کفرە بیشکێنین و بە ڤیدیۆیەکی دوو دەقەیی هەموو تەمەن و خزمەت و کەسایەتی ئەو زەربی سفر بکەین. کفریشە ئەو خۆی داوای لێبوردن نەکاو قسەکانی لە سیاقێکی باشتردا دانەڕێژێتەوە! دەی خۆ کفر نابێ، ئەگەر بڵێ شتەکە هەیەو بیستومە، بەڵام وروژاندن و زەخماندنی بەو جۆرە، باش نیەو من لەوێدا لە دۆخی ناهاوسەنگی و هەڵچوندابووم و (هەڵەبووم). - جا گەورەترین گرێ و کێشەی ئێمە، ئەو (من هەڵەبوومەیە). ئەوەش هەر سیاسییەکان نین کە پەنجا ساڵ لەسەر هەڵەیەکی خۆیان سورن و خەڵك ئەدەن بەکوشت. بەڵکو ئەوە هەموومانین منو تۆشین. ئەرێ قەت ڕۆشنبیرێكیش لە کتێبێك یان لە مەقالێكی خۆی داوای لێبوردنی کردوە؟ ئەرێ قەت باوك داوای لبوردنی لە مناڵ کردوە؟ ئەرێ مامۆستاو مەلاو سەرۆك خێڵ و سەرۆك حیزب و سەرنوسەرو هەموو منەکانی تری کۆمەڵگا، قەت دانمان بە هەڵەی خۆماندا ناوە، یان هەمیشە پەنجەی تۆمەتمان ڕووی لەویترە؟ - "هەڵە" تایبەتمەندییەکی ئینسانییە، نەك تایبەتمەندی چیانەیەتی. (هەڵەکردن و داننان بە هەڵەو داوای لێ بوردن) مامۆستاو تەلەبە بۆ هەردوکیانە وەکو مرۆڤ، نەك تەنیا بۆ تەلەبەکەبێ و مامۆستا لەوە بەخشرابێ بە حوکمی پێگەکەی! - سەیرکە چی سەرکردەی شاخمان هەیە، خوێنەوارو نەخوێنەوار، هەمووی کتێبێکی یاداشتی نوسیوە. هەمووشی مەسەلەکە هەر کێشەکانی شاخەو لە هەمووشیا نوسەر خۆی بێخەتایەو خەتابار ئەوانیترن. تاکە شتێك کە لە یاداشتی هیچیاندا نیە (من هەڵەبووم و داوای لێبوردنە) لەکاتێکا ئێمە بۆ بنیاتنانی ئێستاو داهاتوومان، وە بۆ یەکترقبوڵکردن و ئاشتی و پێکەوەژیان، لەو مێژووە هەر ئەوەمان پێویستەو ماباقی شتەکان، هەر گەرمکردنەوەی ڕق و دەمەزەردکردنەوەی عوقدەو هێنانەوەی شەڕەکانی دوێنێیە بۆ ناو ئێستا! - کێشەی ئێمە ڕێك ئەوەیە کە کێشەی یەکەممان هەیەو ناگەین بە چارەسەر، بەڵکو ئەگەین بە کێشەی دووەم. هۆکارەکەشی ئەو (ئەوەیە) کە ئەبێ بیکەین بە (من)! "چارەسەر" لەخۆتدایەو لەوەدایە کە پێش هەر شت، خۆت ببینیت. "کێشە"ش لەوەدایە کە هەر خەریکی نادیدەگرتنی خۆت و داکوتینی ئەوبیت. - مەبەستم ئەوەنیە کە هیچ قسەیەکمان لەسەر یەکتر نەبێ و (ئەو) مەزوع نەبێت. نا واناڵێم، چونکە دواجار فەزای گشتی هی هەموومانەو هەمووشمان لەوێدا کار لە یەکتر ئەکەین. بەڵکو مەبەستم ئەوەیە سەرەتا سەیری خۆت بکەیت و کە سەیری ئەویشت کرد، دوای سەیرکردنی خۆت بیکەیت، نەکئەوەی هەمیشە تیرو توانج و چاوت هەر لەسەر ئەوبێ و خۆت بپەڕێنیت. دەی ئەمەی دووەمیان هەرگیز نابێ بە چارەسەر، چونکە خۆی خودی کێشەیە! - عەقڵی "ئەوشەیتانی" چارەسەر ناهێنێ، بەڵکو ڕق و شەڕو کێشەی دووەممان بۆ دروستئەکا. عەقڵی "خودڕەخنەیی" ئاشتی و پێکەوەژیان و چارەسەرمان ئەداتێ. چونکە چارەسەر بە خۆداچوونەوەیە. ئەوەشی ئێمە ئەیکەین، بەواچوونەوەیە نەك بە خۆداچوونەوە بۆیە کێشە بە کێشە ئەڵێ بڕۆ بەولاوەو گۆڕی چارەسەریش هەر ونە.

كەمال رەئوف لەماوەی سی ساڵی رابردوودا، جگەلەوەی نەتوانراوە دەست بەشتە جوانیەکانی کۆمەڵگەی پێش راپەرینەوە بگیرێت، لەپاڵ ئەوەشدا زۆر شتی جوانی تریش ناشرین و قێزەون کران. حزبایەتی، میدیا، بازرگانی و بازار، پەیوەندی کۆمەڵایەتی، متمانە و لەخۆبردن و خوێندن، تەنانەت ئەوجوانییەی کە شارەکوردیەکان بۆ پێکەوە ژیانی ئاین و نەتەوە جیاوازەکان وەک بەشێک لەلکلتوری کوردەواری کە لەرابردوو هەبوو، هەموو سەروژێر کران و ناشرین کران یان فەنا بوون و لەبیرکران. کوردایەتی و نیشتمان پەروەری، سەربەخۆیی و خەباتگێری، کە بەناو کرۆک و بنەما و حیکمەت و دروشمی سەرەکی و ستراتیژی دروستکردنی حزبە کوردیەکانە، هەر لەسەر دەستی خۆیان، هێندە ناشرین کران، بونەتە زەرەر مەندی یەکەم و بوونەتە چەمک گەلێکی گاڵتەجاری بێ ناوەرۆک، بەدوای ئەویشدا، پرۆسەی هەڵبژاردن و دەستاودەستکردنی دەسەڵات وحوکمرانی و خۆبەرێوەبردن، لەسەر دەستی پارتی و یەکێتی شکستی هێناوەو هێندە ناشرین کراوە، کە بووەتە ئەو شتە ناشرینەی لای زۆرینەی خەڵک بووەتە مایەیی لاقرتی پێکردن. کەمبوونەوەی متمانەی خەڵک بەهەڵبژاردنەکان و نەمانی حەماس بۆ بەشداریکردن، بەرێژەی بەشداریکردنی خەڵکەوە دیارە، رەتکردنەوەی بەشداریکردن، جۆرێکە لە بەشداریکردن بە نەخێر بەپرۆسەی سیاسی، لەدوو هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ رادەی نائومێد بوون بەشێوەیەک بوو بەشداری لەسەدا پەنجای تێنەپەراند، هەموو کەس تەنانەت ئەوانەش کە حەزیان بە سیاسەت و چاودێریکردن نییە، دەیانزانی کێ دەرئەچێت و رێژەی کورسیەکان چۆن دابەش دەکرێت، بەتایبەتی ئەو کورسیانەی بەناوی کۆتاوە، هەر لەسەرەتاوە تا ئەمرۆ یاری پێدەکرێت و خاوەنی ئەسلێان لێ مەحروم کردوە، ئاخۆ چەند دیمەنێکی جیاوازو جوان دەبوو گەر حزبەگەورەکان لێگەرانایە، بۆ بەدەستهێنانی دەنگی راستەقینەی خۆیان کەمایەتیە ئاینی و نەتەوەییەکان، لەپرۆسەی هەڵبژاردنێکی دور لەساختە، خۆیان لەنێو خۆیاندا کێبەرکێیان بکردایە، چەند جێگەی دڵخۆشی هەمووان دەبوو، گەر حزبە گەورەکان، ئیدارەی هەڵبژاردنیان بدایەتە دەست کەسانی پسپۆرو سەربەخۆ و رادەی گزی و فزی و تەزویر بەو رێژە حەیابەرەیە نەبوایە، پرۆسەی هەڵبژاردن و دەنگدان چەند جێگای شانازی هەمووان دەبوو، ئێمە لەکوردستان پێچەوانەی عێراق و هەندێک لەوڵاتانی درواسێ، نمونەیەکی سەرکەوتوو ترمان لەهەڵبژاردنەکان پیشانبدایە.. ئێستا کەتارادەیەکی زۆر متمانە لەدەستدراوە بە پرۆسەی هەڵبژاردن و کۆی کایە سیاسییەکەشی خستۆتە ژێرپرسیاری جدییەوە، چیتر ناکرێت پارتی و یەکێتی بەمەزاجی خۆیان بەشێوازی پێشوو بیانەوێت خەڵک ببەنەوە بۆ سەر سندوقەکانی دەنگدان، راستە هەڵبژاردن لەهەرێم موفاجەئات دروست ناکات، هەر وەک ئەوەی کاک مەلا بەختیار وتی یەکێتی و پارتی هەرچەندێک بهێنن ئەوان هەر لەدەسەڵاتن، بەڵام دەکرا هەرێم لەنمونە هەرە ناشرینەکانی ناوچەکە نەچوایەو رێز لەخەبات و قورباتی و خوێنی هەموو ئەوانە بگیرایە کە بۆ دەسەڵاتێکی دادپەروەرو بۆ حوکمرانیەکی باش خۆینی خۆیان بەخشیوە، دەکرا دەست بەجوانیەکانەوە بگیرایەو کۆمەڵگا سیخناخ نەکرایە لە کەراهیەت و گزی و فزی و گەندەڵی، دەکرا، لە ویستگەیەکدا هەڵوێستەیەک بکرایە بۆ پیاچوونەوە وئاوردانەوە، تا وەک ئێستا هەمووی کەڵەکە نەبوایە تا خەڵک ناچار بکرێت چاو ببرنە فریادرەسێک لەدەرەوە. ئەوەی لێرەدا جێگەی مەبەستە تیشکی زیاتری بخرێتە سەر، دوا پەیامی دکتۆر بەرهەم سەرۆک کۆمارە بۆ هەڵبژاردن، ئەو لەدوا پەیامیدا لەسەر هەڵبژاردن، فاکتێکی زۆر گرنگ دەخاتە روو کە هەقی هەڵوێستە لەسەر کردنە، دەڵێت: لەڕاستیدا هەڵبژاردنێكی پێشوەخەی ئازاد و پاك و بێگەرد، پێویستی بە هاریكاری و ھەماھەنگی نێودەوڵەتی هەیە، كە ھیوامان وایە لەلایەنی نێودەوڵەتیەوە ئەم ھاوكاری و دەسگرۆییە پێشكەش بە كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بكرێت، چونكە لەم پێناوەدا كۆمیسیۆن پێویستی بە سەرپەرشتی چاودێرە نێودەوڵەتییەكانیش ھەیە ھەتاوەكو ڕۆڵی نیشتمانی خۆی بە باشی بگێڕێت و پارێزراویش بێت لە دەستتێوەردانەكان و متمانەی هاووڵاتیانیش بە پڕۆسەی هەڵبژاردن قوڵتر بكاتەوە. ئەم پەرەگرافەی سەرۆک کۆمار بەرۆشنی و راشکاوانە ئەوەی خستۆتە روو، کە بەبێ چاودێریکردنی نێودەوڵەتی هەڵبژاردن سەرکەوتوو نابێت، یان بەوشێوەیە نابێت کە ئومێدی گەورەی پێبکرێت، بۆیە داوای بەشداریپێکردنی چاودێری نێودەوڵەتی دەکات بۆ هەڵبژاردنی ئایندە، هەرچەندە دیار نییە تا چەند پارتی و یەکێتی پشتیوانی ئەم داخوازیەی سەرۆک کۆمار دەکەن، بەڵام هەقە ئەمە ببێتە مەرجی بەشداریکردنی ئەو لایەنانەی کە بەردەوام دوای هەڵبژاردنەکان باسی کاری ساختەو گزی دەکەن و مەخدوریەتی خۆیان بەیان دەکەن، ئەمە فرسەتێکی باشە بۆ ئەو لایەنانەی کەدەیانەوێت بەشداریبکەن ومتمانە بۆ دەنگدەرەکانیان بگێرنەوە بۆ بەشداریکردن، خۆ گەر جاران لە پێگەیەکی بەرزو دیاری دەوڵەتەوە ئەم داخوازیە نەدەخرایە روو ئەوا ئێستا هەق وایە لەعێراق و کوردستان، ئەم داخوازییەی سەرۆک کۆمار ببێتە داخوایەکی مەرجدار بۆ بەشداریکردنی هەڵبژاردنی لایەنە مەغدورەکان و لەئێستاوە پێداگری لەسەر بکەن.

  نەجیبە مەحمود ئەو بۆشاییە سیاسی و ئیداری و فكرییەی هەرێمی كوردستان و پەرشووبڵاوی هێزە سیاسیەكان بەداخەوە هۆكارێكی زۆر بەهێزە كە هەر هێزێكی دەرەكی وەك توركیا و ئێران یاخود عێراق بە ئاسانی بیقۆزێتەوە بۆ بەهێز كردنی هەژموونی سیاسی و ئیداری خۆی لە هەرێمی كوردستان و زۆر بە ئاسانی كاریگەری لەسەر هزری تاكەكان لە كۆمەلگەی كوردی دابنێ . كە ئەوەش بەداخەوە كورد دەگەرێنێتەوە بۆ خاڵی سفر كە سەردەمی پێش راپەرین بوو، دەبێتە پوچەڵ كردنەوەی خەونی گەلی كورد كە ساڵانێكی زۆرە سنگی رۆڵەكانی خۆی بۆكردبوویە قەڵغان و رووبارێك خوێنیان لە پێناوە ڕشتووە . ئەوەی جێگەی داخە و لە تۆرە كۆمەلایەتیەكان بە روونی هەستی پێدەكریت كە تاكی كورد بە ئاگایی بێت یان بێ ئاگایی كەوتۆتە ژێر ئەو كاریگەرییە ، بەراستەخۆ یان نا راستەوخۆ بەشدارە. بێ گومان كە لە خۆیەوە نیە، بە هۆی نەبوونی ئیدارەیەكی یەكگرتووی بەهێز و نا دادپەروەری و هەژاری و بێكاری و ئێستا بە هۆی بلاوبونەوەی كۆرونا ڤایرۆسەوە باری تەندروستی خەڵك و خراپی خزمەتگوزاری و توڕەبوونی خەڵك لەو دەسەلاتە، زۆر بەروونی هەست بە بێباكی خەڵك دەكریت بۆ لەدەستدانی ئەو قەوارەی هەرێم و گەڕانەوەی هەژموونی سیاسی و ئیداری عێراق بەسەر هەرێم .ئەوە جگە لە دەسەلات و هەژموونی توركیا و ئێران و هەوڵە و داگیركاریەكانی توركیا بۆ سەر باشوری كوردستان بە بیانووی جۆراوجۆر، كە مەترسیەكی یەكجار گەورەییە..  هەروەها بەرەوە نزیك بوونەی هەلبژاردن لە عێراق دەڕۆین، بۆ ئەو مەبەستەش دیارە حكومەتی عێراقیش بێ پلان و بەرنامە نەبووە و بەتایبەت كە هێستا هەرێم بە پێ دەستوور بەشەكە لەعێراق و سیاسە كوردەكانیش بەوە رازی بوون هەم بە بەشداری نوسینیەوە دەستور و هەم بە وەرگرتنی پۆست لە عێراق، بۆیە دەتوانن سود لەوە وەربگرن و زۆر بەوردی كار لەسەر لایەنە هەستیارەكانی كۆمەلگە و راكێشانی سۆزی خەڵك بەكات بە ناوی چاكسازی و هەوڵەكانی بۆ چارەسەر و كێشە كەلەكە بووكانی هەرێم بەتایبەت كێشەی ئابووری، چالاكیەكانیشی پانتایەكی زۆری لە پەیج و ئەكاونت و راگەیاندنەكانەكان داگیر كردەوە . ئەوەش لە كاتێكدایە ،كە پێدەچێت گۆرانكاریەك بەرێوە بێت لە رۆژهەلاتی ناوەراست .. هەروەها لە لایەن ووڵاتە زلهێزەكانیش بە هەموو شەوەیەك پشت كراوەتە ئەو بەشەی كوردستان بە هۆی خراپی بەكارهێنانی دەسەلات، كە ئەگەرێكی زۆر بەهێزە حكومەتی ناوەندی ئەو هەڵە بقۆزێتەوە بۆ بەهێز كردنەوەی هەژموون و دەسەلاتی خۆی لە هەرێم . جا نیگەرانی و ترسەكەم لە بێباكی و بێ پلان و بەرنامەی هێزە سیاسیەكانە لە باشور بەرامبەر بە هەموو ئەو قوربانی و روبارە خوێنەی رۆلەكانمان داویانە لەپێناو ئەو نیمچە ئازادیە لەو بەشەی كوردستان..كە هێشتا درەنگ نیە كە بتوانن لە رێگەی چاكسازییەكی راستەقینە و گەرانەوەی ماڤ بۆ خاوەن مافەكان و نەهێشتنی گەندەڵی و دادپەروەی و گەرانەوەی هەیبەت بو دەسەلات بۆ داموودەزگاكان ، گەرانەوەی سەروەت و سامان و مڵكی گشتی و ئاشت كردنەوەی خەلك لە پێناوە بەرژەوەندی گشتی نیشتیمانی .. بۆیە ئەركی كۆمەلگەی مەدەنی و خەلكە رۆشنبیرەكەیە كە كار لەسەر یەكریزی وپركرندەوەی بۆشاییەكان بكەن كە جارێكیتر ئەو هەڵە مێژوویە روونەداتەوە كە هەرێم بە دەردی كەركوك بچێت، دەبێت هیوا و ئینتیما بگەرێندرێتەوە بۆ خەلك و هەرێم لەو دۆخە چەقبەستوە رزگار بكریت .

د. مەیادە نەجاڕ   ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردنی عێراق لە پڕۆسەی سیاسی ئەو وڵاتەدا رۆڵێکی سەرەکی دەبینێت، بەتایبەتی لە ئێستادا کە دۆخی سیاسی عێراق بە ئاقارێکی زۆر ھەستیاردا تێپەڕ دەبێت، لەکاتێکدا ھەمواری یاسای ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە ئەنجومەنی نوێنەران بەبێ ئامادەبوونی فراکسیۆنە کوردستانیەکان تێپەرێندرا، بەڵام ئەم یاسایە پڕە لەکەموکوڕی و بەشێکی زۆری یاساکە بەشێوەیەکی نادروست ھەموارکراوەتەوە، چەندین سەرپێچی بەرامبەر بەدەستووری عێراقی تێداکراوە. یەکێک لەو خاڵانەی بەئاشکرا پێشیلی دەستوورە، بەھەڵە دابەشکردنی کورسیەکانی ھەڵبژاردنە لەسەر ئاستی قەزاکان، چونکە ھەتا ئێستا لە عێراقدا سەرژمێری نەکراوە، شێوازی دابەشکردنەکە بەگوێرەی ژمارەی دانیشتوانی ئەو قەزایە دیاری دەکرێت، لەکاتێکدا پشت بەژمارەی دانیشتوانی پارێزگایەک بەشێوەیەکی ھەڕەمەکی دەبەستن، ئەمەش خالێکی زۆر لاوازە کەموکوڕی لە خودی یاساکەدا دەردەخات، چونکە بەگوێرەی دەقە یاساییەکان نابێت لەکاتی جێبەجیکردنی ھەر پرۆسەیەکی یاساییدا پشت بەشێوازی ھەڕەمەکی ببەسترێت. فەرامۆشکردنی ئافرەتان خاڵی دووەم کە کەموڕییەکانی یاساکە دەردەخات فەرامۆشکردنی ئافرەتانە، چونکە بەگوێرەی یاسا نوێیەکە لە (٤٥) بازنەی ھەلبژاردندا، ئافرەتان فەرامۆش دەکرێن، لەم بازنانەدا تەنیا رێگە بە رەگەزی نێر دەدرێت خۆی کاندید بکات، ئەمەش پێشێلکردنێکی ئاشکرای دەستووری ھەمیشەی عێراقە، چونکە بەگوێرەی دەستوور لەھەر پارێزگایەک پێویستە لە ٢٥% کورسیەکان بۆ ئافرەتان تەرخان بکرێت. لەلایەکی ترەوە ئەم یاسایە بەئاشکرا مادەی (٢٠) لەدەستوری عێراق پێشێل دەکات، چونکە ئەو مادەیە جەخت لەیەکسانی ھەردوو رەگەز لەکاتی ھەڵبژاردن و خۆھەڵبژاردن دەکاتەوە . لەلایەکی ترەوە بەپێی ئەم یاسایە زۆربەی قەزاکان بێ نوێنەری ئافرەت دەبن، تەنیا لەسەر ئاستی پارێزگا نوێنەری ئافرەت دەبێت ئەمەش پێچەوانەی مادەی (٤٩)، بەندی چوارەم لە دەستور دەکات، کە دەڵێت (یاسای ھەڵبژاردن رێژەی ٢٥% بۆ بەشداریکردنی ئافرەتان دیاریکردووە. ھەروەھا ئەوەمان لەیاد نەچێت رێگەی ھەژمارکردنی کورسیە قەرەبووکراوەکان، لەم یاسایەدا پێشێلکراوە، چونکە بەگوێرەی یاساکە دەدرێتە کەمترین کۆکراوە، ئەمەش سوکایەتیە بەدەستوور کە بۆ ھەر کورسیەک سەد ھەزار کەسی دیاری کردووە. ساختەکاری ئەوەشمان لەیاد نەچێت دابەشکردنی بازنەکانی ھەڵبژاردن بەم شێوازەی کە ئێستا ھەیە کە لەسەر بنەمای قەزا دابەشکراوە کە ئەمەش دەرفەتی گەورەی ساختەکاری تێدا ئەنجام دەدرێت. ھاوکات بەکارھێنانی چەک بۆ ترساندن و خەڵەتاندن بەتایبەتی لەناوچەکانی باشووری عێراق، ھەروەھا وا دەکات جارێکیتر ئەقڵیەتی عەشایەری وابەستەیی کۆمەڵەی بچوک بچوک بگەڕێتەوە بۆ ئەوەی جارێکی تر بەم شێوەیە لەسەر ئاستی قەزا نەوەک لەسەر ئاستی بازنەیەکی فراوانتر کاندیدەکان دیاری بکرێت، چونکە وەک دەزانین لەناو بازنەی بچوکدا ساختەکاری زۆر ئاسانترە لەبازنەی فراوان. لەلایەکی ترەوە ئەو کەسەی دەیباتەوە ئەوەیە کە بەرزترین دەنگ بەدەست دەھێنێت، نەوەک ئەوەی دەنگی ٥٠+١ بەدەست دەھێنێت. ئەمەش بۆ خۆی مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر دیموکراسی، چونکە ئەگەر لە قەزایەک ٧٠ کەس خۆی بپاڵێوێت، واتە کەسێک ١٢ ھەزار دەنگ بھێنێت دەیباتەوە، کەسێک زۆرترین دەنگ بھێنێت کە ئیتر ھەرچەندێکە دەیباتەوە، نەک ٥٠+١ی دەنگدەران کە ئەمە بۆخۆی دیسانەوە مەترسیدارە.  شێوازێک بۆ عێراق ناگونجێت لە ھەمووی گرنگتر و مەترسیدارتر، ئەو ئالییەتەیە کە بژاردن و جیاکردنەوەی دەنگەکانە بەشێوەیەکی ئەلیکترۆنی، وەک خۆتان دەزانن کە ئەوە چی ناوبانگێکی خراپی ھەیە لە ھەڵبژاردنی رابردوو، لەکاتی جیاکردنەوەی دەنگەکان بەشێوازی ئەلیکترۆنی، ئەمەش جارێکی تر پرسیار لەسەر پرۆسەی سیاسی عێراق دروست دەکات. ھەروەھا ئەم یاسایە سوکایەتی بەدیموکراتی دەکات و رێگر دەبێت لەگەراندنەوەی متمانە لەلای دەنگدەر، بۆ عێراق ناگونجێت، چونکە تەواوی یاساکە پشتی بە  سیستمی فرەبازنە بەستووە ئەمەش پێچەوانەی رەوشی راستەقینەی عێراقە، چونکە عێراق وڵاتێکی فرە میللەت و کەمایەتی جیاوازە، بەھیچ شێوەیەک یاسایەکی لەو جۆرە بۆ عێراق ناگونجێت. گرفتە یاساییەکان لەلایەکی ترەوە سنووری قەزا و ناحیەکان یەکلایی نەبووەتەوە، بۆ نموونە ھەندێک ناوچە لە وەزارەتی پلانداناندا ناحیەیە، بەڵام لە وەزارەتی بازرگانیدا لە لیستی قەزادایە، ئەمەش گرفتی زۆر بۆ خودی یاساکە دروست دەکات و ئەستەمە لەم قۆناغەدا سەرکەوتووبێت، ئەوەشمان لەیاد نەچێت راستەوخۆ حزبە شیعە دەستەڵاتدارەکان لەرێگەی یاسایەکی لەم جۆرە دەیانەوێت بازنەکان کۆنترۆڵ بکەن، بەتایبەتی ئەگەر ھەر کاندیدێک سەربە چینێکی مامناوەند و خوارتر بێت چۆن دەتوانێت بچێتە نێو ئەم پرۆسەیە (ھەڵبژاردن)، جگە لەوە ئەمە کوژاندنەوەی حزبە بچوکەکانە، بەگشتی گەورەترین زیان بە کیانە سیاسییە بچوکەکان دەکەوێت، لەبەرئەوەی ئەو کیانە بچوکانە ناتوانن لەسەر ئاستی فرەبازنەیی و قەزاکان دەنگ کۆبکەنەوە و ناتوانن یەک کورسی پەرلەمانیش بەدەست بێنن، چونکە جەماوەر و دەنگەکانیان پەرشوبڵاوە. ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ھەرێم جارێکی تر مێژوو غەدر لەناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ھەرێم دەکات، چونکە ئەگەر سیستمی فرەبازنەیی بێت لەسەر ئاستی قەزاکان پەیڕەو بکرێت، ئەوە کورد لە ناوچە کێشەلەسەرەکان زیانێکی زۆر مەترسیدار دەکات و لە ھەندێ شوێن و ناوچەدا کورسی پەرلەمانی لەدەست دەدەین، چونکە بەشی زۆری سنووری چەندین قەزا لە ناوچە کێشە لەسەرەکان دیاری نەکراوە و قەزا ھەیە بەشێکی لەسەر ھەرێمی کوردستانە و بەشێکیان کەوتوونەتە سنووری پارێزگای دیکە بۆ نمونە شارۆچکەی دوز لێکێندراوە بەپاریزگای سەڵاحەدین لەکاتێکدا زۆربەی ناحیەکانی سەر بەپارێزگای کەرکوکن، مەخموریش بەھەمان شێوە لەڕووی کاریگەرییەوە دابەشبووە، ئەمە نمونەیەکی زەقە کە زیان بەر  کورد دەکەوێت.  لەلایەکی ترەوە ناھاوسەنگی لەژمارەی دانیشتوانی قەزاکان ھەیە بۆ نمونە ژمارەی دەنگدەران لە  قەزاکان لە(٤٠)ھەزار دەنگدەر ھەتا(٧٠٠)ھەزار دەنگدەر دەروات ئەمەش کێشەیەکی ترە، لەلایەکی ترەوە  قەزایەک لە (١٠٠) ھەزار دەنگدەری کەمتر بوو، ئەوە دەخرێتە سەر قەزایەکی دیکە کە دەنگەکانیان لە (١٠٠) ھەزار و پتر بێت، ئینجا بازنەی ھەڵبژاردنەکە دیاری دەکرێت، ئەمەش زۆر ئاڵۆزە تاوەکو بتوانرێت ئەو سەرژمێری و جیاکارییە ئەنجام بدرێت.  ھەنگاوەکانی ئەنجومەنی نوێنەران و ئالنگارییەکان ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق تەنیا سێ بژاردەی لەبەردەمدایە بۆ چارەسەکردنی کەموکوڕییەکانی یاسایەکە، لەوانە کۆکردنەوەی قەزا و ناحیەکان لە فەرمانگەی ھەڵبژاردنێک واتە چەند قەزا و ناحیەیەک بکرێنە یەک فەرمانگە، بەمەرجێک رەچاوی کورسی کۆتا بۆ ئافرەتان بکرێت،  بژاردەی دووەم ئەوەیە کە کار بۆ لکاندنی بازنەی ھەڵبژاردن بکرێت تارادەی نزمترین ئاست بۆ ھەر بازنەیەک چوار کاندید ھەبن کە سێ کاندید رەگەزی نێر بێت یەک کاندیدیش رەگەزی مێ بێت . بژاردەی کۆتایی گەڕانەوەیە بۆ سیستمی بازنەی پارێزگاکان کێبڕکێ لەنێوان کاندیدەکان لەسەر بنەمای بەرزترین ئاستی رێژەی دەنگەکان، کە ئەمەیان گونجاوترینە بۆ ئێستای رەوشی عێراق .

سالار مەحمود ژیان ئەزموونکردنە، چەن گەورەییە لەسەر هێڵە گەورەکانی ژیان و گەردوون مرۆڤ نەخشی هەبێ. ئەو جوانیەی شێرکۆ لە ژیانی زۆرکەسدا دروستی کردوە درێژخایەنترە لە هەر جوانیەکی ساتەوەختێکی هەستی یا حەماسی یا بەخشندەییەکی کۆمەڵایەتی و کردەیەکی سیاسی،  نەخشی جوانبەخشی ئەو ئاوێتەی جوانی عیشق و شیعر بوو. ساڵی ھەشتاودوو لە ئەوجی تیژیی کەڵپەی بەعسیەکاندا  روومانکردە شاخ، لەکوێرە گوندێکی گەرمیاندا. گیرساینەوە. قوتابخانەی شارمان بەجێ ھێشت. ھەر زوو بۆ راھاتن و ئاشنا بوون لەگەڵ کەش و ھەوای گوندو ژیان لەناو شۆڕش و پێشمەرگەدا، زۆربەی شەوانی نوتەکی زستان گەر بکەوتایەتە ماڵ لە ژورێکی قوڕینی سەر چیخچنی نزم و بچوک لەبەرچرادا، باوکم کۆی دەکردینەوەو سروودی بەرگری بۆ دەخوێندینەوە. "کازیوە" و "من تینوێتیم بەگڕ ئەشکێ" و تریفەی ھەڵبەست" ی شێرکۆ بێکەس  دیوانی بێکەس و قانیع لە وانەکانی زۆرینەی شەوانی سەرەتای ئاشنا بوونمان بوو بە ژیانی سادەو پڕ ترش و شیرینی ئازادی لادێ..  ئێمەش بە رۆژ بۆ پێشمەرگەمان دەوتەوە کە بەجەولە رێیان دەکەوتە ئاوایی.. رۆژگار ھات و چوو شۆڕش باڵای کردو ئازادی لەگەڵ خۆی ھێنا بۆ شار.. منیش لەزانکۆی سلێمانی بوومە خوێندکارو  لەنزیکەوە بەخودی باڵای شیعرو ئاسمانی داھێنانی شیعریی ئاشنا بووم. جار جارە دەچوومە دیداری لە"سەردەم".  لەگەڵ چەن هاوڕێیەکمدا گۆڤاری "مرۆڤایەتی"مان لەزانکۆ دەردەکرد. هەر کە چاپ دەبوو گۆڤارەکەمان دەبرد بۆ کاک شێرکۆو رەوف بێگەردو ئازاد بەرزنجی. مەبەستمان بو سەرنجیان بزانین و بەشداری بکەن بەنوسین بۆ گۆڤارەکە.  لەوساوە تا تەمەن باقی بێت لەگەڵ شیعرەکانیدا ژیاوم و دەژیم.  دوا وێستگەی بینین چەند ساتەوختێکی خەمباریی و شادومانی بوو، رۆژی ٢٣-٦-٢٠١٣ ئیجازەم لە نەسرین خانی خێزانی وەرگرت و توانیم جارێکی تر، بەیاوەری  بەڕێزان عومەر شێخ موس و بەکر فەتاح و ساڵح قەیتولی و شۆڕش قادر چوینە لای لەسوید. ئەم جارە جیاوازتر لەھەموو جارەکان بێ شەپۆلی وشەو جوڵەو بێ دوکەڵ بوو. دیداری ئەو دیداری خەمی نەتەوەو بێکەسیی کورد و ھاواری لەبن نەھاتووی نیشتمان بوو. سەرەتا بێدەنگیەکی قووڵ دایگرتبوو، لێم پرسی ناخوێنیتەوە،  وتی ناتوانم ئەم نەخۆشیە ھیلاکی کردووم..  ئەی نوسین  وتی ئەوەشیان نا.. پاکەتە جگەرەکەی لەبەردەم خۆیدا دانابوو، بەڵام نەیدەکێشا،  دکتۆر لێی قەدەغەکردبوو. وتی ھەر حەز ئەکەم لەبەر چاوانم بێت.  دەنگوباسی گەرمیان چیە ئەبێ ئێستا گەرمبێ وانییە؟  کاتێ ماڵ ئاوایمان لێ کرد زۆر بەحەسرەتێکی قووڵەوە بەو پەڕی ھێزی ناخمەوە، لەبەردەم جانتای سەریدا کەبەکلێتە داپۆشرابوو رۆحم لەبەردەمیدا چەماندەوە، چوون ھەستێک دایگرتم و دەمزانی ئەمە دوا دیدارە.  هەستم دەکرد چ بۆشاییەکی ئەدەبی لەفەزای نوسین و داهێنان و نوسینەوەی ژیانی کورد دروست دەکات. توند دەستیم گوشیی و بەدەستی چەپم بەسۆزێکی توندەوە قۆڵی راستیم گرت. ھەرچەندە بەھیواوە پێم وت کاک شێرکۆ بەھیوای دیدارێکی باشتر لە ئێستا..  لە یەکەم پەیژەی شوقەکەی ھەتمە خوارەوەو فرمێسکی قەتیس بووم داباریین. یەکەم جار بوو خەم بۆ خودی خۆی بمگرێنێ پێشتر چەندان جار شیعرەکانی گومانم نییە زۆرینەمانی گریاندوە، ئاخر شیعریی شێرکۆ ھەر بە راست ژانی نەتەوەو ھاواری کوردو جوانی نیشتمان وزەی ژیانە.. ئەو ھەموومانی کۆکردبووە لە دوتوێی شیعردا ئەو بەسەرھاتی ئازارو برینمانی نوسیبوەوە.. لە گۆڕستانی چراکاندا وێنەی "وڕێڵە" وێنەی دوا ئێوارە شومەکەی ئەنفالی بۆ نەخشاندبووین. کەس وەکو شێرکۆ بێکەس نەیتوانیوە تەنیاترین تەنیاییەکانی کوردو میحنەتریین میحنەتەکانی کوردستان بخاتە دووتوێی شیعرەوە.. رۆژی ۲٠۱۹/۷/۳٠ لەگەڵ پۆلێک لەکەسوکاری ئەنفال لەسەحراکانی سەماوە بوین چوینە لای گۆڕی بەکۆمەڵی ئەنفالەکان، لەو سەحرایەوە بەرەو نوگرە سەلمان رۆشتین لە دەشتە لماویە بەرینە خەیاڵم زوو دەچوەوە ناو " گۆڕستانی چراکان دەتوت شێرکۆ خۆی لەوێ بوەو ئەو دیوانەی نوسیوەتەوە، دورو دڕدۆنگی و بیمی رێگاکە.  ژەنگاوی ئەو سەحرا بەرین و تەپوتۆزە ژیان کوژە.  قافڵەکان  بارگەو پریاسکەی کوردیان لێرە خستوە.. خەڵەفم بیرکەوتەوە، خەڵەف: عەسکەرێکە پاسەوانی ئەو زیلەیە کە شۆفێرەکە لێی ئەخوڕێ و لەگەڵیایە. شێرکۆ بێکەس لە خەیاڵی شۆفێری ئەو زیلەوە ئێژێ:_ (( من ناوێرم سەیری ئەم کوردانە بکەم ئەڵێم نەوەک چاوی “خەڵەف”ی پاسەوان لە پڕێکا قەترەیەکی بەزەیی خـوا یان یەک بریسکەی بچووکی لێبوردنی پێغەمبەرێ لە ناو چاوانما ببینێ و بەگرتمـبـا! )) شوفێرەکە، دوای بڕینی ڕێگایەکی دوورودرێژ نوقمی خەیاڵ بووە… (( خەڵەف کۆکی‌و، ئەم داچڵەکی و گەردەلوولی کلک کڵافەی دووری سەحرا، هەتا ئەهات لە قافڵەی ڕوو لە عەدەم نزیک ئەکەوتەوەو لە پڕێکدا لە ناو بەرایی تەمـاشـای خۆڵاوی‌دا.. قەڵایەک و چەند قولـلەیەک هەڵتۆقین و لە ناو ئێوارەی ژەنگاوی و لە ناو وەڕەی سەگی ڕەش و لە بەردەمی زەمانێکی مڕومۆچ‌دا مـاشـێن وەسـتا!. خەڵەف بە دەنگی بەرز وتی: “نـوگـرە سـەلمان!” ــ نوگرە سەلمان! ئافاتێکی قەڵا قەڵا، دووپشکێکی گەورە گەورەی کۆنکرێتیی. ئەشکەنجەیەکی درێـژ و کـڵـپەیەکی بـازنەیی!. نوگرە سەلمان! ژەنگی مێژوویەکی کۆن و قولـلەی زوڵمێکی زۆر دوور و مەنزڵێکی بیرچوونەوەو یادگارێکی بێ پەنجەرەو تاعونێکی خۆمڵاسدەر لە ناو لمدا و کینە و ڕقێکی سڕمدی!. نوگرە سەلمان! قەڵا قەڵای ئازارێکی ڕەشداگەڕاو. تینویەتییەکی ئەزەلی‌و پێناسەیەک بۆ ونبوون و بۆ تاریکیی و شوێنێ بۆ زەمانی غەدر و جێگایەک بۆ پیاسەی زوڵم و گــــاڵتەی تـــاوان. نوگرە سەلمان!  سڵاو لە رووباری شیعریی کوردی سڵاو لەو نەغمە نەمرەی داستانی نەمریی، بەجەستە رۆیشتیی، بەڵام تۆ ھەرگیز لەچاوان ون نابی لە چاوی ئەندێشەو ھەست و سۆز ئاوا نابی.. تا گوند مابێ تۆ ھەر ئەژیت، تا کورد مابێ تۆ ھەر لەباغی نەمرییدا باڵاترینیت، تا ستەم و چەوسانەوەو "کزەی کوردان" مابێ تۆ بانگەوازی ئازایی و ئازادییت.. سڵاو لەدەنگە ھەمیشە سەوزەکەی ژیان سڵاو لە شێکۆ بێکەس..   

                               محمد گۆمه‌شینی * هیچ گومانێك نیه‌ له‌ بونی په‌تای كۆڕۆناو ئیستا هه‌موو جیهان مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌كات وه‌ك په‌تایه‌كی جیهانی و وڵاتان له‌ ئیستادا له‌قۆناغی كه‌ره‌نتین كردن ده‌رچوون و په‌یڕه‌وی خۆپارێزی تاكی ده‌كرێت وهاوڵاتیان به‌ جۆرێك هۆشیار بونه‌ته‌وه‌ كه‌ ده‌بێ خۆیان دكتۆری خۆیان بن ووه‌ ئه‌گه‌ر كه‌سێك زۆر پیویست نه‌بیت بۆ پشكنین و چاودێری چڕ یان پێویست بون به‌ ئامێری هه‌ناسه‌دانی ده‌ستكرد ئه‌وه‌ له‌ماڵه‌كه‌ی خۆی چاره‌سه‌ر وه‌رده‌گرێ. هه‌رێمی كوردستانیش بێ به‌ش نه‌بوو له‌ توشبون به‌و په‌تایه‌و ڕۆژانه‌ش ئاماره‌كان زیاد ده‌كه‌ن و زۆر ڕیكاریش گیراوه‌ته‌ به‌ر بۆ ڕێگری كردن له‌ زیاتر بڵاو بونه‌وه‌ی په‌تاكه‌ به‌ڵام هه‌ست ده‌كرێ ڕیكاره‌كان ئامانجی خۆیان ناپێكن سه‌ره‌ڕای پابه‌ند نه‌بونی هاوڵاتیان و تێكه‌ڵاوی و كۆمه‌ڵایه‌تی خه‌ڵك به‌ڵام كه‌م و كوڕی له‌كه‌رتی ته‌ندروستی له‌هه‌رێم هۆكارێكی تری ئه‌و بابه‌ته‌یه‌ سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه‌ دكتۆرو كارمه‌ندانی ته‌ندروستی له‌ ڕه‌وشێكی خراپی ئابوریدان به‌وه‌ی كه‌ موچه‌یان زۆر دوا ده‌كه‌وێ و كاته‌كانی ده‌وام و ئێشكگریان زیادی كردووه‌و ماندوون ، ئه‌وه‌ جگه‌ له‌ كه‌می ئامیری هه‌ناسه‌دانی ده‌ستكردوو نه‌بونی پلانی زانستی و نه‌بونی ئه‌نجومه‌نێكی ڕاوێژكاری له‌هه‌ریم له‌ خه‌ڵكی پسپوڕو شاره‌زای ته‌ندروستی وه‌له‌لایه‌كی تریش  كه‌ كۆی ده‌سه‌ڵات و فه‌رمانه‌كان و بڕیاره‌كان لای وه‌زیری ته‌ندروستی كۆكراوه‌ته‌وه‌و ئه‌ویش فریای هه‌مووی ناكه‌وێ ئه‌وه‌ جگه‌ له‌كه‌می كه‌ل و په‌ل وپێدوایستی ته‌ندروستی و دیتمان ئه‌زمه‌ی ماسك و ده‌ستكیش هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ دروست بوو دواتر به‌رز بونه‌وه‌ی نرخه‌كانیان و ئینجا كه‌ل و په‌لی تعقیم وكه‌می بێدی حكومی و كه‌می ئامێره‌كانی ئۆكسجین و تا گه‌یشته‌ حاڵه‌تی نه‌مان و كه‌م بونه‌وه‌ .  ئینجا له‌هه‌مووی كاره‌ساتر فرۆشتنی ئۆكسجین له‌سه‌ر شه‌قاو وه‌ك كاڵای ته‌ماته‌و په‌تاته‌ كه‌ ئه‌وه‌ جگه‌ له‌ فشلێكی گه‌وره‌ له‌ كه‌رتی ته‌ندروستی ناتوانی هیچ خوێندنه‌وه‌ی تری بۆ بكه‌ی . ئه‌وه‌ جگه‌ له‌وه‌ی ئه‌گه‌ر كه‌مێك بگه‌ڕێینه‌وه‌ سه‌ره‌تای ڕۆژانی سه‌رهه‌ڵدانی په‌تاكه‌ بینیمان كه‌ خودی وه‌زاره‌ت چۆن مامه‌ڵه‌ی كرد له‌گه‌ل شارو شارۆچكه‌كان و هه‌ر ئه‌وكات زۆر به‌ ئاشكرا دیاربو هاوسه‌نگیه‌ك نه‌بو له‌زۆر شت ته‌نانه‌ت له‌ ڕاگه‌یاندنی حاڵه‌ته‌كانی توشبونیش بۆنمونه‌ له‌ ده‌ربه‌ندیخان ته‌نها 7 حاڵه‌ت ئاشكرا بوو وه‌زیری ته‌ندروستی وتی ده‌ربه‌ندیخان زۆرنی مه‌ترسیه‌ كه‌چی له‌ هه‌ریر 9 كه‌س له‌یه‌ك رۆژدا تۆمار كرا هیچ نه‌وتراو له‌ سیببیران نزیكه‌ی 20 حاڵه‌ت تۆماركرانزیك هه‌ولێر هیچ نه‌وترا ئه‌وجاره‌ حاڵه‌ته‌كان له‌سلێمانی به‌رز بونه‌وه‌ ڕاسته‌وخۆ سه‌رۆكی حكومه‌ت په‌یامێكی بڵاو كرده‌وه‌و به‌ ئاشكرا ووتی خه‌ڵكی سلێمانی پابه‌ند نه‌بونه‌ بۆیه‌ ژماره‌كان زیادیان كردوه‌و ئینجا وتیان خه‌ڵك به‌ قاجاغ له‌ سنوره‌كانی ئێرانه‌وه‌ هاتونه‌ته‌ ناو سلێمانی و تا گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی هه‌ندێ میدیای سێبه‌ر وتیان ده‌ستێك هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ڤایرۆسه‌كه‌ بۆ هه‌ولێر بنێرن چونكه‌ ژماره‌ی توشبون له‌هه‌ولێر كه‌مه‌ تا گه‌یشته‌ ئه‌و ئاسته‌ی شه‌ڕێكی ساردی نێوان هه‌ردوو شاری هه‌ولێرو سلێمانیان دروست كردو كه‌ ئه‌وه‌ش خۆی پێویستی به‌خوێندنه‌وه‌یه‌كی تایبه‌ت هه‌بوو. كاتێك هه‌زاران ده‌روێش له‌ ئێرانه‌وه‌ هاتنه‌ سلێمانی وتیان كاره‌ساتی گه‌وره‌ به‌ڕیوه‌یه‌و ته‌نانه‌ت هه‌ندێكیان بونه‌ شیكارناس و چاودێری سیاسی و ئاگادار ده‌یانوسی ئه‌وه‌ كاری ده‌ووڵه‌تی ئێرانه‌ ڕیگه‌ی به‌و ده‌رویشانه‌ داوه‌ تا ڤایرۆس بهێننه‌ هه‌رێمه‌وه‌و ئه‌وجاره‌ شه‌ڕه‌ شارچێتیه‌كانیان كرده‌ شه‌ڕی سیاسی ئیتر بڕیاربوو چاوه‌ڕێ بین كه‌ی سلێمانی به‌سه‌ریه‌كدا ده‌كه‌وێت به‌و قسه‌ی ئه‌وان ده‌یانكرد ! ئه‌وجار مانگرتنی پزیشكان و كارمه‌ندانی ته‌ندروستی سلێمانی گه‌رمیان وهه‌له‌بجه‌وكۆیه‌ ڕاپه‌ڕین دروست بوو ئه‌وجاره‌ وتیان ته‌واو ئاخیر زه‌مانه‌ ئه‌وه‌ی نه‌مانده‌ویست ڕووبدات ئه‌وجاره‌ ڕووده‌دات و كاول ده‌بی كاتێك ده‌ست كرا به‌خۆپیشاندان و خه‌ڵك داوای موچه‌ی كرد له‌و سنوره‌ی ئه‌وجاره‌ وتیان ئه‌وه‌ش دیسان پلانه‌ و خه‌ڵك تێكه‌ڵ ده‌كرێ و كاره‌سات به‌ ڕیوه‌یه‌ .  به‌هه‌رحاڵ شه‌ڕێكی زۆر خراپی سیاسی و ده‌روونیان له‌گه‌ڵ سڵێمانی و خه‌ڵكه‌كه‌ی كردوته‌نانه‌ت له‌هه‌ندێ شوێن به‌ته‌واوی كه‌رتی ته‌ندروستیان فه‌رامۆش كردبو بینیمان له‌گه‌رمیان ده‌رگای نه‌خۆشخانه‌ش داخرا له‌به‌ر نه‌بونی كه‌ل و په‌ل و ئامێرو پێداویستی كه‌چی نه‌مابینی برێك پاره‌ش ته‌رخان بكه‌ن و زوو فریایان بكه‌ون و له‌ڕیگه‌ی تره‌وه‌ هاوكاری كران دواتر ، به‌ئاشكراش ده‌یانوسی ئیداره‌و هێزه‌ ئه‌منیه‌كان بێ ده‌سه‌ڵاتن چۆن ته‌قه‌ له‌و هه‌موو ده‌رویشه‌ ناكه‌ن كه‌ سنوریان به‌زاندوه‌ ؟ ئای ئای هه‌ر به‌ ئاشكرا هانی كۆمه‌ڵكوژی و تاونی مرۆڤكوژیان ده‌دا ته‌نها بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وجاره‌ بڵین ئیتر سلێمانی بۆ ژیان ده‌ست نادات و زۆر به‌ندو باڵۆره‌ی تر. ئیستا ببورن جارێ واز له‌ میدیا سێبه‌رو قوڕمیشكراوه‌كان بینن كه‌ به‌ پاره‌ی ئه‌و وڵاته‌ ئه‌و میلله‌ته‌یان گه‌یانده‌ ئێره‌و سه‌دان ملیۆن دۆلار خه‌رج ده‌كه‌ن ته‌نها بۆ شه‌ڕی شارچێتی و سیاسی و ناشیرن كردنی یه‌كتر به‌ڵام خۆ شوكر به‌حساب هه‌ولێڕ زۆر توندو تۆڵ بوو خۆ شوكر بازگه‌ی دێگه‌ڵه‌ مێش ڕزگاری نه‌ده‌بو خۆ نه‌یانده‌هێشت هاوڵاتیانی سلێمانی و كۆیه‌و گه‌رمیان بێنه‌وه‌ ئه‌و شاره‌ خۆ ده‌رویش و موریدانی ڕێگه‌شیان نه‌درا بچنه‌ سڵیمانی بۆ مه‌زاری شێخیان و خۆ لێره‌ پزیشكان و ته‌ندروستیش مانی نه‌گرت و خۆ لێره‌ خۆپیشاندانیش نه‌كراو هیچ گردبونه‌وه‌و كۆبونه‌وه‌ش نه‌كرا خۆ لێره‌ ڕێگه‌ش نه‌درا كه‌س به‌ قاجاغ بێته‌ ناو شار ،خۆ لێره‌ بازگه‌كان و ڕیكاره‌كان زۆر توندتر بوون له‌ چاو شاره‌كان خۆ لێره‌ ده‌یان گه‌ڕه‌ك وشارۆچكه‌ش كه‌ره‌نتینه‌ی گشتی كران ،خۆ لێره‌ زۆررر شتی تر ..! ئه‌ی باشه‌ بۆ ئیستا نایه‌ن به‌ شێنه‌یی پێمان بڵین بۆچی ڕه‌وشی ئه‌وشاره‌ گه‌یشته‌ ئه‌و قۆناغه‌و بۆچی وه‌ك خۆتان ده‌ڵێن هه‌ولێڕتان گه‌یانده‌ لێواری مه‌ترسی و وه‌ك خۆتان ده‌ڵێن ڕۆژانه‌ زیاتر 2000 هه‌زار توشبو تۆمار ده‌كرێ له‌و شاری هه‌ولێره‌ ؟ ئی باشه‌ بۆ لێمان ده‌شارنه‌وه‌ ؟ قابله‌ خۆناڵین هه‌مووی خه‌تای خه‌ڵكه‌ چونكه‌ تێكه‌ڵ ده‌بن ئه‌ی ئه‌وكات چ له‌و 5000 كه‌سه‌ ده‌كه‌ن كه‌ له‌ پرسه‌ی شێخی كه‌سنه‌زانی تێكه‌ڵ بوون ماشاالله ش چ كاره‌سات ڕووی نه‌دا ئێ قابله‌ هه‌مووی خه‌تای خه‌ڵكه‌ پابه‌ند نه‌بوه‌ ؟ ئه‌وه‌ش هه‌ر خه‌تای خه‌ڵكه‌ چه‌ند كاتژمێرێك ئۆكسجین نامینێ ؟ ئه‌وه‌ش خه‌تای خه‌ڵكه‌ سودتان له‌كه‌رتی تایبه‌ت نه‌بینی و بۆتان نه‌هاتنه‌ ژێر ئه‌مرتان تا هاوكاربن له‌و دۆخه‌ سه‌خته‌ ئه‌وه‌ ئیستا بۆ هه‌ر شه‌وێك داخل بون و چاودێری 1000 دۆلار وه‌رده‌گرن له‌خه‌ڵك ! ئه‌ی بۆ گه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی خه‌ڵك ئۆكسجین له‌ شه‌قام بفرۆشێ به‌ حسابی كاڵای بازرگانی وه‌ك ته‌ماته‌و كاڵه‌ك ، له‌كۆتاییدا یه‌ك شت ده‌ڵێم هه‌ركات كه‌رتی ته‌ندروستی و په‌روه‌رده‌ به‌نه‌فه‌سی سیاسی و حیزبی كراو مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵ كرا چاوه‌ڕێ ی كاره‌سات بن و ئیداره‌دانی ده‌وڵه‌ت به‌عینادی و ئینكاری به‌ڕیوه‌ ناچێ. خوایه‌ وڵات و میلله‌تمان بپرێزه‌... پرسیارمان زۆره‌ ته‌نها ده‌مانه‌وێ به‌ شێنه‌ییی وه‌ڵاممان بده‌نه‌وه‌و بگه‌ینه‌ قه‌ناعه‌ت ئه‌وه‌ چیبو هات و ئه‌وه‌ چ ڕووده‌دات له‌پایته‌خت ؟   *  توێژه‌روچالاكوانی مافی مرۆڤ

زەبەنگ بەهادین  حکومەتی هەرێم یان باشتر بڵێین پارتی دیموکراتی کوردوستان هەلی رێکەوتنی لەگەڵ بەغداد کەمە ، کۆمەڵێک ئاستەنگ لەبەردەم هەرێمە کە لە بەرژەوەندی پارتی دیموکرات نییە ئەو رێکەوتنە واژوو بکات ، یەکەم گرێ بەستی پەنجا ساڵەی نەوت لەگەڵ تورکیا ، دووەم نهێنیەکانی دەروازە سنوریەکان بە تایبەت دەروازەی ئیبراهیم خەلیل ، سێهەم هەندێک لەو بیرە نەوتانەی کە لە ژێر دەستی کەسایەتییە سیاسیەکاندایە ، لە سەروی هەمو ئەمانەشەوە  دووری مەوداکانی نێوان پارتی دیموکرات و کازمی وە گرێکوێرەی بەرهەم سالح لە دەرونی پارتیدا  کە تا ئێستا ماوە . پارتی لە ئێستادا لە دۆخێکی دارای و حوکمرانی زۆر خراپدایە بەڵام باش دەزانێت خەڵک هیچی پێناکرێت و نایکات بۆیە پەلەی نییە بۆ رێککەوتن لەگەڵ بەغداد ، کەواتە پارتی کەی ئامادە دەبێت بۆ رێککەوتن لەگەڵ بەغداد ؟ حکومەتی هەرێم چاوەرێی دروستبونی حکومەتی داهاتوی عێراق دەکات دەیەوێت رێککەوتنێک بکات دریژ خایان بێت ئەو رێککەوتنەش بە کازمی ناکرێت یان باشتر وایە بلێین کازمی خۆی لەکەدار ناکات بۆ رێککەوتنێکی دۆراوی کاتی کە پارتی دەیەوێت ، کەواتە دەبێت پارتئ دەستی دەستی بە کات و دانوستانەکان بکات تا هەڵبژاردنی داهاتوی عێراق کە بریارە لە ٦-٦-٢٠٢١ دا بکرێت ، بەڵام ئایا لەو بەروارە هەڵبژاردن دەکرێت ؟ کاتێک کازمی ئەو بەروارەی دانا بۆ هەڵبژاردن تەنها دوور خستنەوەی تۆپی ململانێ سیاسەکان بوو لە یاریگای خۆیدا وە تاقیکردنەوەیەکی سەختە بۆ هێزە سیاسیەکانی عێراق دەنا هەڵبژاردن لەوە بەروارە نزیکە لە مەحاڵەوە . مەحاڵبونی هەڵبژاردن لەو بەروارەی کازمی دیایکرد دەگەرێتەوە بۆ چەند خاڵێک لەوانە نەبوونی یاسای هەڵبژاردن لەم کاتەدا کە گرنگترین فاکتەری هەڵبژاردنە وە تەواو بوونی ئەو یاسایە لە پەرلەمان لەو ماوە کەمە ئەستەمە ، خاڵیکی کە نەبوونی پارە بۆ بەرێوە بردنی هەڵبژاردن لەم دۆخە قورسە ئابوریەی عێراق تێیدایە ، کە رەنگە نزیکی یەک ملیار دۆلاری پێویست بێت ، هەروەها دادگای باڵاش یەکێکە لە کێشەکان کە ئەنجامی هەڵبژاردن پەسەند دەکات بەهۆی نەبوونی نیسابی قانونی لە ئەندامەکانی وە  پر کردنەوەی ئەو نیسابە کارێکی ئاسان نییە بەم دۆخە پر ململانێ سیاسیەی عێراق ، ئەمانەو جگە لەوەی کە دۆخی سیاسی و ئەمنی عێراق گونجاو نییە بۆ هەڵبژاردن لەم کاتەدا بۆیە  بەرێوەچونی هەڵبژاردن لەو بەروارە ئەستەمە ، رەنگە هەڵبژاردن لە عێراق بکەوێتە ساڵی ٢٠٢٢ ئەگەر بکریت ئەو کاتەش ، کەواتە حکومەتی هەرێم چاوەرێی چی دەکات ؟ حکومەتی هەرێم گرەو لەسەر لاواز  بوونی کازمی دەکات لە کاتێکدا کازمی شەری بەرەکانی شیعەی هەموی پێناکرێت بۆیە رەنگە لەگەڵ کورد نەرمی بنوێنێت تا هیچ نەبێت دەرگایەکی کەی ئاڵۆزی بو نەکرێتەوە ، ئەم گرەوەی پارتی وەک گرەوە لەسەر ئەسپی دۆراو ، چونکە دەبێت پارتی یا حکومەتی هەریم ئەوە بزانێت ئەمریکا بە هەموو شێوەیەک پاڵپشتی کازمییە وە بە هیچ شێوەیەک ناهێڵی کازمی بکەوێت بۆیە کازمی وا بە ئاسانی جڵەو شل ناکا بۆ پارتی ، کەواتە ئەم ماتەڵ کردنەی پارتی بۆ رێککەوتن لەگەڵ بەغداد تەنها زەرەرمەند خەڵکی هەرێمی کوردوستانە کە ئەوەش لای هێزە سیاسیەکان وە بە تایبەت پارت گرنگی نییە بۆیە دوا کەوتنی مووچەو کەمبونەوی مووچەکە شتێکی حەتمییەو ئەم دۆخە تا ماوەیەکی زۆر بەردەوام دەبێت کە رە نگە بچێتە دوای ٢٠٢٢ .

د. رەوشت رەشید   ماەوەیەكە لە سۆشیەل میدیا و هەندێك دەزگای راگەیاندن شەپۆڵێكی بەرفراوانی رەخنەگرتن لە نەخۆشخانەی رزگاریی هەولێر دەستی پێكردووە. رەخنەو كۆمێنتەكان دوو بەشن: بەشێكیان خەڵكانێكن كە گلەییان لەم بارودۆخە هەیە و بە حەپەسانەوە سەیری ئەم كەموكوڕیانە دەكەن و بەلایانەوە سەیرە كە چۆن دەبێت لە نەخۆشخانەیەك كەموكوڕی هەبێت!  بەشەكەی تریش ئەوانەن كە شلگێرانەو سەرسەختانە بەرگرییی لەم كەموكوڕیانە دەكەن و دەیانەوێت هەرچۆنێك بێت بیسەلمێنن كە نەخۆشخانەی رزگاری بێ كەموكوڕیەو ئەمەی دەوترێت دیعایەی ناحەزو ئاژاوەگێڕانەو بۆ لەكەداركردنی سومعەی پایتەخت و حكومەتە. سەرەتا دەمەوێت بڵێم بەڵێ نەخۆشخانەی رزگاری كەموكوڕیی هەیە و لە رابردو و لە ئێستاشدا هەرپزیشكێك یان كارمەندێك یانیش هەر هاوڵاتیەك سەردانی ئەم نەخۆشخانەیەی كردبێت دەزانێت نەخۆشخانەكە دونیایەك كەموكوڕی هەبووەو هەیە ، رەنگە لە سەردەمی كۆرۆنا كەموكوریەكان زیاتر هەستیان پێبكرابێت بەتایبەت كە كراوە بە یەكێك لە سەنتەرەكانی كۆرۆناو چاوی راگەیاندنی لەسەرەو نەخۆشخانەكەش لە بنچینەدا بۆ نەخۆشیە گواستراوەكان دروستنەكراوەو ستافەكەشی لەسەر ئەمە رانەهێنراون، ئەمە جگە لە قەیرانی ئابووریی و هەزارویەك كێشەیی تر.  بەڵام كاتێك ئەم رەخنەیە لە نەخۆشخانەی رزگاری دەگرین دەبێت ئەو پرسیارەش وەڵام بدەینەوە: ئایا كام نەخۆشخانەی حكومیی لە كوردستان كەموكوڕیی نیە و لە رزگاری باشترە؟  لە زاخۆوە تا هەڵەبجە كام نەخۆشخانەی حكومیی هەیە كێشەو كەموكوڕیی  نەبێت؟ لە كەمیی دەرمانەوە بگرە تا كەمیی كەلوپەلی پزیشكیی، لە كەمیی و نارێكیی هۆڵەكانی نەشتەرگەری بگرە تا خراپیی سیستەمی ساردی و گەرمیی، لە رەوانەكردن و وەرگرتنی نەخۆش بگرە تا خواردن و  پرۆتۆكۆلی چارەسەریی، لە نارێكیی توالێت و حەمام و دەستشۆرەكانەوە بگرە تا كۆنیی و بچوكیی نەخۆشخانەكان، لە قەرەباڵغیی و بێسەروبەریی راوێژكاریەكان بگرە تا دووریی و زەحمەتیی وەرگرتنیی نۆرەی پشكنین و نەشتەرگەریەكان، لە كۆنییی و لەكاركەوتنی ئامێرەكانی تیشك و سۆنارەوە بگرە تا خراپیی و هەڵەی ئەنجامی تاقیگەكان، لە ناڕێكیی پرسگەو ورێوشوێنی پێشوازی و سەردانیكردنی نەخۆش بگرە تا سەدان چیرۆكی هەڵكوتانە سەر نەخۆشخانەو سوكایەتیكردن بە پزیشكان و كارمەندانی تەندروستیی. ئەمانەو چەندین كەموكوڕیی تر چیرۆكی رۆژانەو دووبارەی زۆربەی هەرە زۆری نەخۆشخانەو سەنتەرەكانی چارەسەریین لە كوردستان و تایبەت نین تەنها بە نەخۆشخانەی رزگاری و رەنگە نەخۆشخانەی رزگاری لە زۆر شوێنی تریش باشتر بێت.  ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەوەیە كۆمەڵێك پزیشك و بەرپرسی تەندروستی دێن و دەیانەوێت رتوشیی ئەم ناشیرینیانە بكەن و دەكەونە پاساوهێنانەوەو داكۆكیكردن لەم سیستەمە سەقەت و نالەبارە كە بەهیچ جۆریك پزیشكان و كارمەندانیی تەندروستیی لێی بەرپرسیار نین و ئیشكردنی پزیشكان وكارمەندانی تەندروستی لەناو سیستەمێكی وەهادا وەك ئەوە وایە بە دەمانچەیەك بچیتە شەڕی داعشەوە.  بەرپرسانی تەندروستی لە كوردستان لەجیاتی ئەوەی خەریكی شاردنەوەی كەموكوڕیەكان و رتوشكردنی ناشیرینیەكانی سیستەمی تەندروستی بن، پێویستە بەبێ ترس و بێ شەرمكردن لە راگەیاندن و لە حكومەت ، راستیەكان بۆ رای گشتیی باس بكەن و پەنجە لەسەر برینەكان دابنێن و دان بەوە بنێن كە سیستەمی تەندروستی لە كوردستان پڕاوپڕیەتی لە كەموكوڕیی و ناتەبایی و ئەم سیستەمە پێویستی بە ریفۆرمێكی سەرتاسەریی و بنچینەیی هەیە.  سیستەمی تەندروستی لە كوردستان لە خانوویەكی كۆنی لە قوڕ دروستكراو دەچێت كە توانای بەرگەگرتنی باران و رەهێڵەی نەماوەو هەر رۆژەو كونێكیی تیا دروست دەبێت، ئەمرۆ ئەو كونە دەگرین بەیانی لە شوێنێكی تر كونێكی تری تیا دروست دەبێت، پینەو پەڕۆكردنی ئەم كونانە كارێكی بێهودەیە ودەبێت خانووەكە لە بناغەوە نۆژەن بكرێتەوە، ئەمەش بە خۆدەرخستن و موجامەلە وشاردنەوەی راسیتەكان ناكرێت، بەڵكو پێویستیی بە وەستاو خەڵكی زاناو نەترس و دڵسۆز وراستگۆ هەیە . دەبێت نەترسین و بێ موجامەلەو ماستاوكردن ئەوە بخەینە روو كە بەرپرس و هۆكاری ئەم فەوزایەی ناو سیستەمی تەندروستی و كەموكوریەكانی نەخۆشخانەكان، بەڕێوەبەر و پزیشك و كارمەندانی نەخۆشخانەكان نین بەڵكو ئەو سیستەمی حوكمڕانیەیە كە لە ٢٩ ساڵی رابردوو كوردستانی بەرێوەبردووە، حوكمڕانیەك كە ئەوەندەی خەریكی قەڵەو كردن و بەهێزكردنی جەهل و كۆنەخوازیی و عەقڵیەتی عەشایری بووە نیو ئەوەندە لە خەمی بەهێزكردنی عیلم و مەعریفە و كۆڵەگەكانی دەوڵەتدارێتی و خزمەتگوزاریی نەبووە، ئەوەندەی خەریكی دروستكردنی دیوەخان و نفوزی حیزبی و سیاسیی بووە بە چارەكی ئەوە خەمی نەبووە ژێرخانێكیی پتەوی ئابووری و سیستەمێكی ئیداریی و خزمەتگەزاریی تۆكمە بونیاد بنێت. ئەو كەموكوڕیانەی ئەمرۆ لە نەخۆشخانەكان و لە تێكرای سیستەمی تەندروستیی لە ئارادان، رەگ وریشەیان لە دوێنێ وپێرێی واقیعێكی ئیداریی ناسەركەتوو دایە وبەرهەمی رۆژگارێكی دورودرێژی گەندەڵی و دانانی كەسیی نەشیاوە لە جومگە هەستیارەكانی بەرێوەبردن. ئەو كەموكەڕیانەی  ئەمڕۆ سیستەمی تەندروستیان توشی هەناسەسواریی و پەككەوتەیی كردووە زادەی كۆمەڵێك برینیی قوڵن كە لە جەستەی ئەم وڵاتە دروست بوون وكۆمەڵێك كەلێن و یۆشایی گەورەن و بە پاتە و پەڕۆ پینە ناكرێن.

سەهین موفتی لەوەتەی کازمی بووەتە سەرۆکوەزیرانی عێڕاقی عەزیم، رۆژانە کاروکاسبی دەزگا مێدیا خۆماڵییەکان رووەو هەڵکشانە، بە شێوەیەک لە رۆژێکدا پێنج تا شەش هەواڵی بە پەلەو، دوو سێ دانە رێپۆرتاژیشی  لەبۆ دەهۆننەوەو شان و باڵی باڵا دەکەن. سەردەمی سەدامی دیکتاتۆر، هەمانشێوە لێ تەنها جیاوازی ئەوەبوو هێڵی ئینتەرنێت نەبوو، دەنا لەوەیە هەزارن زێڕەزێڕەی دیکەی پێدا هەڵگوترابا..! لە گۆڤارو رۆژنامەکوردییەکان و تەلەفزیۆنی کەرکووک/کوردی کاکە رەشیان لێ کردبووین بە گێڤارای ئەودەم.. هەربۆیێ، کاکە رەشیش بە دەیان فەوج و سریەی لەبۆ ژمارەیەکی بەرچاو لە رانک و چۆغەو کورتەک و شەڕواڵ لەپێکانی ئەم نیشتیمانە کردبوویەوەو زۆر جاران لەسەر رێگاکانی نێوان شارەکان، هاووڵاتییەکی سادە سەری لێ دەشێوا لە نێوانی مەفرەزەکانی پێشمەرگەو جاشەکاندا. دیارە، لە چەند مانگی رابردوو هەوڵێک دراوە لەبۆ زیندوو کردنەوەی پۆشینی بەرگی جاشێتی لە چوارچێوەی کردنەوەی فەوج وسریەی سەردەم لە ژێر چاودێری و پاڵپشتی حکومەتی بەغداد، وا دەبیسترێت بەشێک لە سەرکردایەتی لایەنێکی سیاسی کوردستانی تێیدا بەشدار بێت، هەر لەم پێناوەدا چەند سەرۆک عەشیرەتێک و نەیارانی ئەم ئەزموونەی باشووری کوردستان دەگەڵ سەرکردە بەشداربووەکانی ئەم هەنگاوانە کۆبوونەتەوە. وەهای دەخوێنمەوە دەستپێک، لە رێی دەزگا مێدیاییەکان، وەک پێشتر نووسیم( شان و باڵ باڵاکردنی)، ئێستای حکومەتی بەغدادو قۆستنەوەی خراپی دۆخی ئابووری کوردستان بکەنە ئەجێندای سەرەتای هەنگاوەکانیان. تاوەک، کاردانەوەی هاونیشتیمانییان بزانن، ئاخۆ رۆحییەتی (بەڵێ)ی سەردەمی رێفراندۆمییان لە هەناوێدا ماوە، یا بە کردەیی  نەبوونی مووچەو خراپی گوزەرانی ئێستێ کەڵک وەرگرتنی ئەم هەلەی هەیە خەڵکی بکەنەوە بە جاش؟ جیلی ئێمەو پێشینانیشمان، پێموایە ئەم دوو ساڵەی دوای راپەڕینی ئازادی(1991-1992)،ناخۆشترین قۆناغی ژینی ئەم نیشتیمانە بووە، لەوێ دەمێ(پرێمز، لۆکس، مس، فافۆن، فانۆس)  بە ئێمە ئاشنابوون، پاشان شەڕی خۆکوژی نێوان پارتی و یەکێتی، ئەمجار تا ئێرە دەگەڵی هاتووین...! ناڵێین، حکومەتی کوردی هاوشێوەی حکومەتەکانی سوێدو نەرویج لەخزمەتکردنی هاونیشتیمانیانی خۆیدا بووە، لێ هەقە وەبیر هەموانی بهێنینەوە، یا هیچ نەبێت، جیلی نوێ بزانێت، جاشەکانی پێشوو دەستیان لە پڕۆسەکانی ئەنفالیشدا هەبوون و هەزاران رۆڵەی کوردو هاوزبانی خۆیانییان تا ژوورەکانی سێدارەی حیزبی بەعس بردووە...! بۆیێ حکومەتێکی خراپی کوردی هەزاران بارتەقای حکومەتێکی عڕوبەکانی بیابان و شۆفێنییەکان، باشترە چوونکێ ئەمان سرووشتیان وەهایە لە لاوازیدا قورئان بەدەستن، و لە بەهێزیشدا شمشێر وەشێنن.

محەمەد عەلی  بڕیاری ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختە لە عێراقدا، سەرباری بوونی پەتای كۆرۆنا و قەیرانی قوڵی دارایی، لە بۆشاییەوە نەھاتووە، بەڵكو سەرۆكوەزیران (مستەفا كازمی) كۆمەڵێك ئامانج و مەبەستی تایبەتی ھەیە، یەكەمیان كوتلەیەكی پەرلەمانیی بەھێزی نییە بۆ ئەوەی بتوانێ پاڵپشتی بكات لە پەرلەمان، هەروەها باش دەزانێ بەم شێوەیە ناتوانێ بەردەوام بێت، بۆیە ھەڵبژاردن باشترین دەرفەتە بۆ ئەوەی لە پەرلەمانی داھاتوودا پێگەی خۆی بەھێز بكات، بەو ھۆكارەی وەك سەرۆكوەزیران دەتوانێ پۆستەكەی بەكار بھێنێت بۆ كۆكردنەوەی دەنگی پێویست بۆ بەردەوامبوونی لە دەسەڵات. كازمی، لە دیاریكردنی بەروارەكەش ئامانج و مەبەستی تایبەتی ھەیە، درێژیی ماوەكە بواری پێویستی بۆ دەڕەخسێنێ بۆ ئەوەی بتوانێ چاكسازیی پێویست بكات و سەرنجی شەقام بۆ خۆی رابكێشێ، لە لایەكی ترەوە جەدەلێكی گەرمی لە گۆڕەپانی سیاسی دروست كردووە و ھێزە سیاسییەكانی سەرقاڵ كردووە بۆ ئەوەی بتوانێ بە ئارامتر ھەنگاو بنێ بە ئاراستەی ئامنجەكانی، ھاوكات مەبەستیەتی لە ڕێگەی دەرچوونی یاسای ھەڵبژاردن و دانانی كۆمسیارانی كۆمسیۆنی باڵای ھەڵبژاردنەوە، بتوانێت فشار لەسەر ھێزە سیاسییەكان دروست بكات و بەم شێوەیە بتوانێت ھاوپەیمانییەكی فراوان بۆ خۆی مسۆگەر بكات.  ئامادەكارییەكانی سەرۆكوەزیرانی عێراق بۆ ھەڵبژاردنی داھاتوو گشتگیرن و، لەو چوارچێوەیەشدا داوایەكی ئاراستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمان كردووە بۆ ھەڵوەشانەوەی پەرلەمان، ئەمەش بواری بۆ دەڕەخسێنێ بۆ ئەوەی دوور بكەوێتەوە لە چاودێریكردنی پەرلەمان و گوشارەكانی سەری كەم بكاتەوە، بە تایبەتی ھێزە سیاسییە نەیارەكانی، ھاوكات دەستكراوەتری دەكات بۆ ئەوەی بڕیاری پێویست بدات لە گشت سێكتەرە جیاوازەكانی دەوڵەت، جگە لەوەش، دەتوانێ گۆڕانكاریی پێویست بكات لە لێپرسراوی یەكەمی یەكە ئیدارییەكانی پارێزگاكان و دوور لە چاودێریی پەرلەمان و كاریگەری لەسەر ئەنجامەكانی ھەڵبژاردنی داھاتوو دروست بكات. بەم بڕیارە، كازمی بەڵێنەكەی بەرامبەر خۆپیشاندەران  جێبەجێ كرد، كە ھەر لە سەرەتاوە كاری لەسەر شەقام كردووە و، لە ھەمان كاتدا مەسجێك بوو بۆ خۆپیشاندەران، كە ئیدی دوای بوونی ئەم ھەموو ناڕەزاییە لە دەسەڵاتی ھێزە سیاسییەكانی نزیك لە ئێران، كاتی گۆڕانكارییە و سندووقەكانی دەنگدانیش باشترین دەرفەتن بۆ  كۆتاییھێنان بەو ڕۆڵە نێگەتیڤەی كە ئێران لە عێراق دەیگێڕێ، بەپێیی ھەموو پێشبینییەكانیش، بە دڵنیاییەوە ھاوكێشە سیاسییەكان لە ھەڵبژاردنی داھاتوودا گۆڕانكاری بە خۆیانەوە دەبینن، بە تایبەتی دوای كوژرانی (قاسم سولەیمانی) و پەرتەوازەبوونی نێوماڵی شیعە. سەرباری هەموو ئەوانەش، نەرمینواندنی كازمی بەرامبەر ھەرێمی كوردستان، دەچێتە ھەمان چوارچێوەوە و دەكرێ وەك ئامادەكارییەك بۆ ھەڵبژاردنەكانی داھاتوو ھەژمار بكرێت، بەو ھۆكارەی سەرۆكوەزیر دڵنیایە لە داھاتوو و ناتوانێ ببێتەوە سەرۆكوەزیر ئەگەر پاڵپشتیی كوردی نەبێ، ھاوكات دەكرێ وەك بەرتەسككردنەوەی مەودای ڕكابەرەكان سەیر بكرێت، چونكە ناتوانێ لە چەند بەرەیەكەوە ململانێ بكات، بۆیە لە ئەگەری ڕێككەوتن لە گەڵ ھەرێمی كوردستان، لەبری ڕكابەر، ھەولێر دەبێتە پاڵپشتێكی باوەڕپێكراو، ئەگەر سەیری ھەنگاوە شەرمنانەكانیشی بكەین لە پرسی گەڕانەوەی پێشمەرگە و بودجە و مووچە، ڕوون دەبێتەوە كە لە ئێستاوە ھەموو حیسابەكان بۆ برانەوەی كازمین لە ھەڵبژاردنی داھاتوودا.  

چیا عەباس کورد بە بەراوردکردن بە زۆربەی میللەتانی دنیا خەباتێکی دژوار و درێژخایان و خوێناوی بەرێکردوە و بەردەوامیشە، زیاتر لە ملیۆنێک قوربانی بەخشیوە و نیشتمانە داگیرکراوەکەشی بە جۆرەها چەک و شێواز وێرانە کراوە.  لە مێژوی دوا سەدەدا دامرکردنەوەی شۆرشەکانی بارزان، لەناوبردنی مەملەکەتەکەی شێخ محمود حەفید، شکستی کۆماری مەهاباد، شکستی شۆرشی ئەیلول و لە ناوبردنی سەرکردەکانی ئەو سەرهەڵدان و شۆرشانە بەپلانی زلهێزەکان و داگیرکەرانی کوردستان رویان داوە. لە شکستی شۆرشی ئەیلولەوە کە روداوێکی گەورە و کەمەرشکێنەری دوا نیو سەدەی بزافی کوردایەتی بو تا کامپینەکانی ئەنفال و کیمیاباران و وێرانکردنی کوردستان کە ماوەی پانزدە ساڵ نێوانیان بو بینیمان چۆن رۆڵەکانی میللەت و سەرکردە بەئەمەک و بوێرەکانی بەرەنگاری دوژمن بونەوە و چۆن مەزنترین راپەرینیان لە مێژوی سەرجەم بزافە نەتەوەیی و نێستمانیەکانی ناوچەکە بەرپاکرد.  راپەرینێک تەواوی رێرەوی بزافی کوردایەتی نەک تەنها لە باشور بەڵکو لە کوردستانی گەورە لە بنەرەتدا گۆری. کورد درندەترین و بەهێزترین و سەرسەختترین دوژمنی لە زێدی باو و باپیرانی دەرپەراند، ئیدارەی خۆماڵی دامەزراند و بۆ یەکەمجار لە مێژوی کورد دا هەڵبژاردنێکی بێ وێنە لە باشوری کوردستان ئەنجامدرا. چیمان لێهات ؟  لێرە بەدواوە کوردایەتی و پرسە رەواکانی نەتەوە و نیشتمان رویان لە داکشانی بەرچاو کرد، لێرە بەدواوە چەمک وتێگەیشتنەکان بۆ هزری رەسەنی کوردایەتی سەرتاپا گۆران و ئاراستەکانی مێژوەکەی هەڵگێردرانەوە.  گەڵان راپەرینیان کردوە بۆ ئازادی و حوکمرانی یاسایی و دادپەروری و دیموکراسیەت، بۆ گۆرینی خەیمە و لادێ و عەشرەت و خیڵ بە کۆمەڵگای سەردەم، دەسکەوت و غەنیمە بە ئابوری بۆ نەتەوە و نیشتمان، ستەم و نادادی بە پێرەوکردنی یاسا و دادپەروەری، دواکەوتن و مەغدوری بە پێشکەوتن و گەشەکردن، هەژاری بە خۆشگوزەرانی و ...تاد. دەسەڵاتە سیاسیە ناکۆکەکانی کورد هەڵبژاردنیان کرد بە پاساو بۆ سرینەوەی یەکتر، غەنیمە بۆ شەری ناوخۆ، حوکمرانی و دیموکراسیەت بۆ قۆرغکاری و تاکرەوی، سەروەت و سامان بۆ گەندەڵکاری و غەنیمەی تایبەت، یاسا بۆ دەمامک کردنی پێشێلکاری و تاوان، نیشتمان بە دیاری بۆ داگیرکەر و نەتەوە بە ئەسیری خواست و حەزەکانیان. چیمان هەیە ؟ فەوزایەکی سیاسی و حوکمرانی و یاسایی، عەشرەت و بنەماڵەی بەهێز، نادادی، هەژاری و کەمدەرامەتی، کۆیلایەتی ، گروپە مافیا ئاساکان، بێ ئومێدیەکی کوشندە، یاسا و رێسا تایبەت و بژاردەکراوەکان، پەرڵەمانێکی پاشکۆی بێ ئیرادە و بێدەنگی و بێئومیدیەکی مەترسیدار. چی دەکرێت ؟ زۆربەی نوخبەی سیاسی هێزەکان دەستیان بە کڵاوی خۆیانەوە گرتوە تا پشکێکی کێکەکە لە دەست نەدەن، کەمیش نین ئەوانەی مامە حەمەیی بۆ دەسەڵات دەکەن و ژێر بە ژێریش گیرفان و دەمیان چەور دەکرێن. خودی دەسەڵات و هێزەکانی حوکمرانی بە راست وچەپدا لێدوان دەدەن، پلان و پرۆژە یاسا ساز دەکەن، کۆبونەوەی بێتام و سواو رێک دەخەن، ئیجرائاتی هەرەمەکی و بریاری سەرپێیانە دەدەن، لە گشت سوچ و قوژبنێکی گەندەڵی و دزیکردندا گچکە دز و گەندەڵچیەک دەکەنە قوربانی بۆ دزە زلەکان و بەغدایان کردۆتە رێگای کانی و بەغداش دەست بەسەر شانیاندا دەنێ. نوخبەیەکی بەرچاوی بەناو نوێنەرانی کورد لە هەوڵیر و بەغدا ( ئەوانە نەک نوێنەری حزبەکانیشیان نین بەڵکو نوێنەری ئەم جەمسەر و ئەو بەرپرس و سەرکردەن) زۆر بە پەرۆشیەکی فابرەکەکراو خەڵک سەرقاڵ دەکەن بە یاسا و رێسا و لێکدانەوەی مادە و برگەکانی دەستور و یاساکان وەک ئەوەی ئەم وڵاتە کانگا و بەهەشتی یاسا و دەستور بێت، ئومێدی ساختە دەوروژێنن، ئەمانە جۆرێکن لە بازرگانی سیاسی پلە سێ و چوار . بەشێکی کەم لە نوێنەرەکان نوتقی باشیان هەیە، تێرامانیان واقعیە بەڵام کرداریان نابینرێت چونکە حزبەکانیان قاچێکی لای دەسەڵاتە و ئەوی تریشیان بە دارشەق بە ناو خەڵکدا دێت و دەروات.  نوخبەی رۆشنبیر و نوسەر و میدیاکاری نارازی زۆر بەجدی و پەرۆشیەوە دەمامکەکانی روخساری دەسەڵات و پاشکۆکانیان رادەماڵن، زۆربەیان هەمان قەوان دەچرنەوە کە هاوڵاتی دەیان هەزار جار گوێبیست و خوێنەری بون. چی بکرێت؟ ئەم دۆخە کەڵەکەبونێکی مەترسیداری بێ ئومێدی لای خەڵک دروستکردوە، ناهەقی نیە سەیری ئایندە بە دوبارەبونەوەی رابردو بکرێت. زیادە بۆ ئەمەش نارازی و یاخیبوەکان دیدگا و هەڵسەنگاندنی جیا و تایبەت بەخۆیان هەیە، گەر جۆرێک لێکتێگەیشتنیش هەبێت تا ئەم چرکەیە نەبۆتە زەمینە بۆ کاری هاوبەشیان، هاوکات غیابی  سەرکردەیەکی بەتوانا و باوەرپێکراو و کۆکەرەوە بێ ئومێدی خەستتر کردوە و سەبری چاوەروانیشی هەراسان کردوە. شا رێگا بۆ سەرەتای کارکردن بۆ ئایندەیەکی باشتر بۆ نیشتمان لێکنزیکبونەوەی نارازی و یاخیبوەکانە، لێکتێگەیشتنی نێوانیانە، کۆکبونە لە سەر کارنامەیەک کە خاڵەکانی لێکچونیان کۆبکاتەوە، روخسارە جوان و بێ گەرد و باوەرپێکراوەکان ببنە واجهەی ئەم رەوتە نیشتمانیە، کار و چالاکی سیڤیلە کە ئاستی هوشیاری کۆمەڵایەتی لە سەر بنەمای ئەرک و مافەکانی هاوڵاتی ببێتە بناغە و کەرەستەکەی تا هاوڵاتی چەکی بێ فیشەکی گۆرانکاری بێت. ئەمجۆرە لە کارکردن لە هەمو سوچ و قوژبنێکی کوردستان دەست پێبکات، بەپەرۆشی دڵسۆزیەوە بەرێوەبچێت، کۆر و سێمینار وبانگەشەی بۆ بکرێت، بوڵیتینی دەوری دەربکرێت، هێزەکانی عێراق و وڵاتانی تری لە ئامانج و شێوازەکانی  ئاگادار بکرێنەوە، ئەم رەوتە خۆشی بۆ سەرجەم هەڵبژاردنەکان ئامادە بکات. ئەوسات بێگومان دەبینین هێدی هێدی ئایندە وەک دوبارەبونەوەی رابوردو نابینرێت بەڵکو ئاسۆیەکی نوێ کە خەڵک پەرۆش و خەمخۆری دەبن بۆ گەیشتن پێی.   

مەلا فرمان •    بەعسیەکان لە ١٩٦٨ بەرنامەی سێ کوجکەی بەعسیان داڕشت ( تەبعیس، تەرحیل  و تەعریب)، تا ٢٠٠٣ ئەم بەرنامەیەیان دژ بە پێکهاتەی کورد، لە هەمو ئەو ناوچانەی ئێستا پێی دگوترێت ناوچەی کێشە لەسەر جی بەجێکرد.  •    لە ٢٠٠٣ دوای روخانی بەعس و نوسینەوەی دەستوری عێراق، عەرەبەکانی تەعریب و هاوردەکان گەڕێندرانەوە ناوچەکانی کۆنی خۆیان. هەر خانەوادەی ٢٠ بیست ملیۆن دیناری وەرگرت. •    دانیشتوانە راگوێزراوەکە لەلایەن بەعسەوە بەشی زۆری گەڕایەوە سەر زەوی و زاری خۆی. بەڵام گەڕانەوەیەک بۆنی ئەوەی لێناهات کە یەکجارەکی بێت. بنەیەک لە هەرێم و بنەیەک لە کەرکوک. هۆکارەکەشی کورتبینی سەرۆکەکانی پارتی و یەکێتی بو. •    لە روی دەستوری و یاساییەوە سەرانی ئەو دو حیزبە هەوڵی جدیان نەداوە بۆ بنبرکردنی کێشەکە، کە خۆی لە بەتاڵکردنەوەی بریارەکانی بەعس و گرێبەستە زراعیەکان دەبینیەوە. لە کاتێکدا ئەو دو حیزبە  پۆستی گرنگ و بڕیاردەریان لە بەغدا بەدەستەوە بوە، هاوپەیمانان پشتیونیان بونە.  •    لە دوای ١٦/١٠/٢٠١٧  وە ئەم کێشەیە وەک دومەڵ هەر رۆژەی لە شوێنێکی کەرکوک و لەشی جوتیاری ناوچەیەک هەڵدەتۆقێ: بە نمونە: １-    گوندی پەڵکانە/ ناحیەی سەرگەڕان/ قەزای دوبز. ２-    گەڕانەوەی عەرەبەکانی هاوردە بۆ ناوچەی دوبز، بە پشتیوانی هێزی ئەمنی عێراق توانیان گوندەکانی، عیزە، زەهرا و البودێر لەو ناوچەیە دروست بکەن. فشاری زۆریان بۆ جوتیارە کوردەکان هیناو زەویەکانیان داگیرکرد. هەر لەو گوندانە چەند هاوڵاتیەکی کورد لە نیوە شەودا شەهید کران. ３-    ناوچەکانی داقوق و تۆپزاوە بە بەردەوامی فشاریا لەسەرە. ４-    لە ١٩١٩ کۆمەڵێ عەرەبی هاوردە  بە پستیوانی هێزە ئەمنیەکان فشاریان هێنا بۆ جوتیارانی ناوچەی ساڵەیی لە ناحیەی پردێ. •    ئەوەی گرنگە عەرەبی هاوردەیە فشار دێنێت و روداو دروست دەکات، کورد بە پێچەوانەوە دانیشتوە و چاوەڕوانە بەیانی چی رودەدات. •    روداوەکان و پەرلەمانتاری کورد لە میدیاکان باس لەوە دەکەن کە ئیدارەی کەرکوک و هێزە ئەمنیەکان لە پشتی ئەم روداوانەن و ئەوانن ئەی جوڵێنن. لێرەوە دەردەکەوێ کە چارەسەر لە کەرکوک نیە، لای خەڵک و جوتیارانی کورد نیە. لە فەیسبوک و خۆدەرخستنی میدیایی نیە. •    هەنگاوەکانی ئیدارەی کەرکوک دەچنە خانەی: １-    نانەوەی ئاژاوە و تێکدانی ئاشتی کۆمەڵایەتی و پێکەوە ژیان. ２-    درێژەدانە بە جێبەجێکردنی سیاسەتی بەعس. •    چارەسەر: لە بەغدایە، بە گرتنەبری: １-    رێگەی دادگای فیدرالی ２-    فشارخستنە سەر حکومەت ３-    شکاتکردن و لیپرسینەوە لە ئیدارەی کەرکوک. ４-    هەڵوەشاندنەوەی تەواوی گرێبەستە کستوکاڵیەکانی سەردەمی بەعس، بریارەکانی بەعس لەم بارەوە لە وەزارەتی کشتوکاڵ. •    ئەرکی کێیە؟ １-    سەرۆک کۆمار ２-    پەرلەمان و پەرلەمانتارن ３-    حکومەتی عێراق. ４-    پێکهاتەی کوردیش لەو ناوچنە پێویستە هاوشێوەی دانیستوانی گوندی حەفت تەغار و دەوروبەری فشاری مەیدانی بەردەوام دروست بکەن. هەوڵی بەدەستهێنانی سۆزی عەرەبە غەیرە هاوردەکان و تورکمان بدەن. دوا قسە، تا ئێستا ئەم کێشانە لەبری ئەوەی چارەسەر بکرێن، دوادەخرێن و کەڵەکە دەکرێن. زەرەرمەندی یەکەمیش جوتیارانی کوردن.  مەلا فرمان، کەرکوک

عەزیز ڕەئووف دڵم لە هەولێرە، ئەو شارەی کۆڵانەکانی دنیایەک و کۆشکەکانی دنیایەکی ترە. دڵم لە هەولێرە، هەولێری بیری ڕوونی عەبدولخالق مەعروف، هەولێری دەنگ و دەفەکەی جەلال سەعید: (ساقی لەبادەی دەستت درەنگە، بادە دەرمانە بۆ دڵمەی تەنگە). بیرت دەکەم هەولێرە ماست، بیری ژوورەکەی سەردەشت عوسمان و چایەکی دەستی دایە سێوێ، بیری دڵخۆشی ماڵەکەی هێمن مامەند، بیری قەراتێ دەکەم، موروی شینی سەر دەرگای کۆن، چایەکی تاڵی چایخانەی مەچکۆ، دوکانی کۆن، فەرشی هەڵواسراو. دەنگی باڵی فڕینی کۆترە شینکەی سەر منارەی چۆڵی. عەجولیەکانی فەرهاد پیرباڵ، عودە سەرزلەکەی وریا ئەحمەد. بە سەعدون یونس بڵێن: بیری دەکەم کێ شارم نیشان دەدا، کێ هەولێرم نیشاندەدا؟ تۆ سەیرم کە هەولێر، چەند دڵڕەقم، دوعا دەکەم کۆرۆنای دنیا بدا لە ژوورەکانی پارلەمانت، ڤایرۆسی دنیا بدا لە کۆشکی مافیاکانت، زەردە زیڕە بدا بە سەر لوتی بەرپرسانت، بەس تۆ نا هەولێر، هەولێرەکەی زیاد ئەسعەد: بێ و فریامکەوە، شکستەباڵم ، هێز بخە دڵم زۆر پەشیوحاڵم