د. جەعفەر عەلی  (سەرنج لە مەڕ هەندێ خوێندنەوەی سەر بەرەو ژێر)                                                                   لە رۆژی ١١ی تەموزی ٢٠٢٠، ئەردۆغان و پارتەکەی لە رێی دادگای باڵای کارگێڕییەوە بڕیاریاندا، کە ئایا سۆفیا لە مۆزەخانەوە بگۆڕن بۆ مزگەوت و بکرێتە شوێنی خوداپەرستی. دامەزراوەی کاروباری دینی تورکیاش بڕیاریدا رۆژی ١٧ی تەموز، یەکەم نوێژی هەینی تێدا ئەنجام بدرێت.    ئایا سۆفیا، لە ساڵی ٥٣٧ی زاینی وەک کەنیسەیەکی مەسیحییەکان لە کەناری بەشە ئەوروپاییەکەی شاری ئەستانبوڵ دروستکراوە. بۆ ئەو کات گەورەترین باڵەخانەی دونیا و بە پڕ بایەخترین و بەناوبانگترین باڵەخانەی بێزەنتی دادەنرا، وەک دەڵێن:  "ئایا سۆفیا، مێژووی بیناکاری گۆڕی". هەندێ نوسەریش وایان پێناسە کردووە، کە نە تەنیا "پێگەیەکی دیاری لە جیهانی مەسیحیدا داگیرکردووە"، بەڵکو "لە تەواوی کەنیسەکانی دونیای مەسیحیش مەزنترە". هەندێ لە مێژوونووسانیش ئاماژەیان بەوە کردووە، کە ئایا سۆفیا، سیمبولی کەلتوری و بیناکارییە و ئایکۆنێکە بۆ شارستانیەتی بێزەنتی و شارستانیەتی مەسیحی ئەرسۆدۆکسی. ئەم کەنیسەیە لە ساڵی ١٤٥٣ لە سەر دەستی سوڵتان محەمەدی دووەمی عوسمانی لە کەنیسەوە کراوە بە مزگەوت، لە ١٩٣٤ لە سەردەمی کەمال ئەتاتورک لە مزگەوتەوە گۆڕاوە بۆ مۆزەخانە و ئێستاش لە ٢٠٢٠ ئەردۆگان جارێکی دی بڕیاریدا لە مۆزەخانەوە بکرێتەوە بە مزگەوت.     ئایا سۆفیا، وەک مۆزەخانەیەکی مێژوویی، ناوەند و شوێنێکی گرنگ بوو، کە ساڵانە سەدان هەزار لە گەشتیارانی ناوەوە و دەرەوەی تورکیا سەردانیان دەکرد، لای یونیسکۆش وەک بەشێک لە ناوچە شوێنەوارییە مێژووییەکان لەسەر ئاستی جیهان تۆمار کراوە.      بڕیارەکەی ئەردۆغان هەم پشتیوان و هەم نەیاری خۆی هەبوو، وەکچۆن لەلایەن ژمارەیەک لە موسڵمانانی دونیا، بەشێک لە ناوەندە ئیسلامییەکان، هەندێ حیزبی سیاسی نزیک لە ئاکەپەو ئەردۆغان و بەشێک لە هاوکارە دێرینەکانییەوە ستایشکرا، بە هەمانشێوە لەلایەن هەندێ ناوەند و حیزب و رێکخراوی دی لە ناوەوە و دەرەوەی تورکیادا رەخنەی لێگیرا و بە کارێکی نادروست و پەلاماردان بۆ سەر ئازادی باوەڕ و ئایینی ئەوانیدی پێناسەکرا.    ئەوەی من دەمەوێ ئاماژەی پێبدەم، ئەوە نییە کە ئایا سۆفیا کەنیسەیە، مۆزەخانەیە، یان مزگەوت، هێندەی سەرنجە لەبارەی بڕێک لەو بۆچوونانەی پێیانوایە، دەبوایە هەدەپە لە بەرامبەر ئەم پرسەدا، پرسی گۆڕینی ئایا سۆفیا بۆ مزگەوت، بە خاتری موسڵمانبوونی کۆمەڵگەی کوردی، بە خاتری نەریت، جۆرێک لە هەڵوێست و سیاسەتی پێشانبدایە، زیاتر بڕژێتە بازنەی رازیکردنی خەڵکەوە، نەک داکۆکی لەو پرەنسیپ و دونیابینییەی کە خۆی باوەڕی پێیەتی و لە دامەزراندنییەوە کاریان بۆ دەکات. واتە پرسیارەکە ئەوەیە: هەدەپە لە بەرامبەر پرسێکی وەهادا، پێچەوانەی ئەو پرەنسیپانە ئیش بکات، کە لە پەیڕەو و پرۆگرامەکەیدا هاتووە، یان پێچەوانەی ئەو حەشاماتەی کۆمەڵگە، کە ناونراوە، خەڵک.     جارێ پێش هەموو شتێک ئێمە پێناسەیەکی تایبەت بە خەڵکمان لەبەردەستدا نییە، تا بزانین مەبەست لە خەڵک چییە، خەڵک کێن، یان ئەوانەی داوای رازیکردنی خەڵک دەکەن، مەبەستیان لە خەڵک کێیە؟ ئایا کەس سەرژمێری کردووە، داتایەکی راستەقینە لەبەردەستدا هەیە تا بزانین ئەو حەشاماتە، کە ئەو نوسەرە نەسیحەتکەرانە بە خەڵکیان ناو دەبەن، چەندی بە هەڵوێستە سیاسییە رەخنەییەکەی هەدەپە رازییە و چەندیشی ناڕازی؟    ماناکردنی خەڵک، وەک چەمکێکی کۆمەڵایەتی، تا بڵێی پڕ کێشە و ئاڵۆزە، چەمکێکە لە یەککاتدا بەسەر دەیان گۆشە و خانەی کۆمەڵایەتی و سیاسی جیاوازدا دابەش بووە. ئایا مەبەست لە خەڵک ئەو گروپە لە مرۆڤن کە وەک من بیردەکەنەوە، یان هەڵگری هەمان ئایدیۆلۆژیا و رێبازی سیاسی و فیکری منن، ئایا خەڵک ئەو گروپەن لە مرۆڤ کە بەهۆی موسڵمانبوونیانەوە دڵخۆشن بە گۆڕینی کەنیسەیەک، مۆزەخانەیەکی مێژوویی بۆ مزگەوت، ئەوانەن کە شادمانن بە گۆڕینی مزگەوتێک، تەکیەیەک، خانەقایەک، بۆ کەنیسە، یان ئەوانەن کە بێزارن بە هەر یەکێک لەم بڕیارانە، یان هەردووکیان و دەرەوەی ئەوانەش هەر خەڵکن؟      خەڵک بەسەر دونیای فیکری، بیرکردنەوەی سیاسی، چین و توێژ و پلەبەندی کۆمەڵایەتی جیا جیادا دابەش بوون و کارێکی ئەستەمە بتوانرێ لە چوارچێوەی یەک پێناسەدا کۆیبکەینەوە. خەڵک هەمیشە دابەش بووە، لەو شوێنەی کە خەڵک بەسەر ئاراستە و بۆچوون و فیکری جیاوازدا دابەش نابێت، لەو شوێنەدا بیرکردنەوە بوونی نامێنێ و لەوێدا مەترسی بوونی دەسەڵاتێکی خۆسەپێن و ستەمکار هەیە. خەڵک جەستەیەکی پارچە پارچەیە و، هێزێک نییە توانای ئەوە لە خۆیدا پێشانبدات و بتوانێت هەموو ئەم پارچە جیاوازانە لە یەک سندوقی ئایدیۆلۆژی و فیکریدا کۆبکاتەوە و چوونیەکی بکات. لێرەوەش بوونی حیزبێکی سیاسی بۆ هەمووان، جگە لە درۆیەکی سیاسی و ئایدیۆلۆژی گەورە هیچی دیکە نییە. بۆیە ئەوەی لە ژێر هەر ناوێکدا، لە ژێر قورسایی هەر دونیابینی و ئایدیۆلۆژیایەکدا، وەک تاک، یان حیزبی سیاسی، دوای بیرۆکەی یۆتۆپیانەی رازیکردنی هەموو خەڵک بکەوێت، بە دڵنیاییەوە دەبێ پێچەوانەی ئەو دید و روانینە کار بکات، کە وەک پرەنسیپ و شاڕێگەی کاری سیاسی و کۆمەڵایەتی، خۆی لەسەر پێناسە کردووە. هەدەپە لە بڕیاری گۆڕینی مۆزەخانەیەکی مێژوویی بۆ مزگەوت لە ئەستانبوڵ لەبەردەم ئەم کێشەیەدا وەستاوە. یان دەبێ هەڵوێست پێچەوانەی بنەڕەتە فیکری و سیاسییەکانی خۆی پێشانبدات وەک هێزێکی سیاسی، یان دەبێ بەپێی هەندێ بۆچوون و لێکدانەوە، سیاسەتی چەواشە پەیڕەو بکات، تا بە گوتەی هەندێ رەخنەگری هەڵوێستەکەی هەدەپە، (خەڵکی موسڵمان) رازیبکات.     بە بڕوای من هەدەپە لە هەڵوێست وەرگرتن و رەخنەکردنی بڕیارەکەی ئەردۆغاندا رێگە سیاسی و فیکرییە دروستەکەی هەڵبژاردووە. هەدەپە هێزێکی سیاسی چەپە، خاوەن بەرنامەی سیاسی و کۆمەڵایەتی تایبەت بەخۆیەتی، وەکچۆن رێز لە نەتەوەی کورد و ئایینی ئیسلام و  تایبەتمەندییەکانی دەگرێ، بە هەمانشێوە هەوڵی پاراستن و رێزگرتن لە تایبەتمەندی تورک و چەرکەس و لاز و مەسیحی و تەنانەت بێدینەکانیش دەدات ئەگەر هەبن، واتە سیاسەتی بە یەکەوە ژیانی گەلان بە جیاوازییەکانیانەوە بۆ هەدەپە، هەم پرەنسیپە و هەم ماف، نەک بابەتێکی سیاسی و کەرەستەی هەڵبژاردن.     هەدەپە، هێزێکە کاتێک بەرنامە و پرۆگرامە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکەی داڕشتووە، ئەوەی لەبەرچاو بووە، کە لە ناو چ کۆمەڵگە و دۆخێکی کۆمەڵایەتیدا کاری سیاسی دەکات، زانیویەتی لە واشنتن و پاریس و لەندەن و بەرلین نییە و لە هەناوی کۆمەڵگەی تورکیا و قوسایی گەورەشی لە شارە کوردستانییەکانی باکوری کوردستاندایە. کاتێک چەپبوونیشی وەک ناسنامە و فیکری سیاسی پارتەکە دەست نیشانکردووە، دیسان ئەوەی زانیوە، کە هەم خۆیان و هەم کۆمەڵگەی کوردستانیش بەشی هەرە گەورەیان موسڵمانن.     هەدەپە، لە دامەزراندنییەوە لە ٢٠١٢، تا ئێستا لەسەر بنەمای ئەم کارنامە و پرۆگرامە سیاسییە بەشداری لە ململانێی هەڵبژاردنە پەرلەمانی و سەرۆکایەتی و شارەوانییەکانی تورکیادا کردووە و چووەتە ناو جەماوەری دەنگدەر و کۆڕ و کۆبوونەوەی جەماوەری کردووە و لینکی تایبەت بە دەنگدەرانی دروستکردووە، هەر لەسەر ئەم بنچینەیەش وەک تاکە حیزبی سیاسی ناتورکی لە مێژووی کوردی هاوچەرخدا توانیویەتی بەربەستی دە لە سەدی هەڵبژاردن لە تورکیا تێپەڕێنێ و پەرلەمان بکاتە بەشێک لە سەکۆی بەگژاچوونەوەی ستەمکاری و فاشیزم.     هەدەپە، راستە قورسایی هەرە گەورەی لە شارە کوردییەکانی باکوری کوردستاندایە، بەڵام هەر وەک لە ناوەکەشیدا رووندەبێتەوە (پارتی دیموکراتی گەلان)، خۆی وەک حیزبێکی تورکیایی ناساندووە، نەک حیزبێکی کوردی. هەدەپە پارتێکی سیکۆلارە، دژی جیاوازی دینی، رەگەزی، نەتەوەییە و هێزێکی ژینگەپارێزە. بەڵام هەمانکات خۆی لە کەسایەتییە ئایینیەکان دوورنەگرتووە و سیاسەتێکی نەرمتری سەبارەت بە دین لەبەرچاو گرتووە. بۆ نموونە هەوڵیداوە کەسایەتییە دینیەکان بێنێتە ناو هەدەپەوە، لە شارێکی وەک ئامەد چەپبوونی رێگر نەبووە لە پشتیوانی لەو گروپانەی کۆمەڵگەی مەدەنی کە تا ئەندازەیەک بە بۆیەی دینی (ئیسلامی) داپۆشراون. لە ساڵی ٢٠١٥دا چەندین کاندیدی لە ناو عەلەوییەکاندا وەک نوێنەری پارتەکە دەست نیشانکرد و کۆنفرانسی تایبەتیشی سەبارەت بە مێژوو و گرفت و کێشەی عەلەوییەکان، کە زۆرینەیان لە شارەکانی (ئەستانبوڵ، ئەدەنە، بۆرسا، تونجەلی و ...) دەژین، ئەنجامدا. بەڵام ئەوە راستە، کە ئەردۆغان و پارتەکەی، پارتی داد و گەشەپێدان، بەردەوام و لە تەواوی بۆنە سیاسییە جیاوازەکاندا، هەدەپە بە دژایەتی ئیسلام تۆمەتبار دەکات، روونیشە ئامانجی ئەردۆغان لەم تۆمەتبارکردنەدا بە پلەی یەکەم سیاسییە، نەک دینی. ئەمەش هەمان ئەم هەڵوێستە سیاسییەیە، کە ژمارەیەک نوسەر و ئەکادیمی کورد لە باشور، هەدەپەی پێ تۆمەتبار دەکەن.     تۆمەتبارکردنی هەدەپە لەلایەن ئەردۆغان و پارتەکەی بە دژایەتی ئیسلام، مێژووەکەی لە بڕیاری گۆڕینی ئایا سۆفیا بۆ مزگەوت کۆنترە و هیچ پەیوەندییەکی بەوەوە نییە، دۆزەخە فیکرییە تاریکەکەی ناو مێشکی ئەردۆغان و فاشیزمی تورکیش بە هەدەپە ناڕەوێتەوە. هەدەپە لەم بڕیاری گۆڕینەدا هەڵوێستی هەرچی و هەر چۆنێک بێت، هیچ لەو بۆچوونە کۆنکرێتی و پێشوەختەی ئەردۆغان ناگۆڕێت، کە ئەوان وەک هێزێکی سیاسی دژە دین دەناسێنێت. تۆمەتبارکردنی ئەردۆغان بۆ هەدەپە پەیوەندی بەوەوە نییە، کە هەدەپە هێزێکی سیکۆلاری چەپە، هێندەی پەیوەندی بەوەوە هەیە، کە هەدەپەییەکان بیردەکەنەوە، بیرکردنەوەی ئەوانیش بۆ ئەردۆغان هەرگیز دڵخۆشکەر نییە، چونکە نایانباتەوە ناو ماڵە سیاسییەکەی ئەو، ئەو ماڵە سیاسییەی کە ئەگەر ئەردۆغان تێیدا قسەکەری سەرەتا و کۆتایی نەبێت، نە جێگەی هەدەپەییەکان و نە جێگەی هیچ کەسێکی دیکەی تێدا دەبێتەوە، رەنگە دەرکردنی داود ئۆغلوو، دەرچوونی عەبدوڵڵا گویل و عەلی باباجان کە لە کارەکتەرە دیار و سەرەکییەکانی پارتەکەی ئەردۆغان خۆی بوون، بەس بن بۆ ئەوەی لە فۆرمی بیرکردنەوەی ئەردۆغان و شێوەی تۆمەتبارکردنەکانیشی، باشتر تێبگەین.     لێرەوە ئەو سەرنجانەی کە پێیانوایە دەبوایە هەدەپە لە هەمبەر بڕیاری گۆڕینی ئایا سۆفیا بۆ مزگەوت، بە پاساوی زۆرینەی موسڵمانبوونی کۆمەڵگەی کوردی و تورکیایی، ئەگەر پشتیوانی ئەردۆغان نەبێت، لانیکەم بێدەنگی هەڵبژێرێت و دیپلۆماسیانە مامەڵە بکات، بە بڕوای من لە رووی سیاسی و فیکرییەوە بۆچوونێکی سەر بەرەو ژێر و نادروستە. چونکە ئەو بۆچوونە بە دیوێکیدا پێماندەڵێت، ململانێیەک هەیە و پێویستە بکرێت، بەڵام بە خاتری موسڵمانبوون (لە تورکیا)، یان کوردبوون (لە هەرێمی کوردستان)، یان کۆمەڵگەی نەریتی و پاساوی دیکەی لەمجۆرە، نابێ بکرێت. بۆچوونێکی لەمجۆرە هێندەی خودی کۆمەڵگەی نەریتی خۆی، گرفتە لەبەردەم گۆڕانی فیکری و کۆمەڵایەتیدا. هێزی سیاسی بۆ ئەوە دێت، بەپێی دونیابینی سیاسی و فیکری خۆی، مامەڵەی واقیعی باو و کۆمەڵگەی نەریتی بکات، نەک خۆی لە نێو گەرد و تەپ و تۆزی ترادیسیۆن و لێکدانەوە و بۆچوونە تەقلیدییەکندا بهێڵێتەوە. هەدەپە لەم هەڵوێستەیدا، لە نێوان مانەوە لە ناو تەقلید و کارکردن بۆ گۆڕینی، دووەمیانی هەڵبژاردووە، کە رێگە دروستەکەیە.     ئەو رەخنانەی ئێستا لەسەر رۆشنبیران و حیزبە سیاسییەکان هەیە، کە دەبوایە لە دوای دروستبوونی حیزبی سیاسییەوە لە سەدەی بیست، بە هۆی کاری فیکری و سیاسی و ئەدەبی ئەوانەوە، جۆرێک لە ململانێیان لە کۆمەڵگەدا دروستکردبا، لانیکەم ژێرخانی کۆمەڵگەی نەریتی کوردستانی بە ئاراستەیەکی کراوەتر و مەدەنیتردا ببردایە، گومان لەوەدا نییە، نەوەکانی داهاتوو هەمان ئەو سەرنج و رەخنانەیان دەرهەق بە رۆشنبیران و حیزبە سیاسییەکانی ئێستای کوردستان، بە هەدەپەشەوە دەبێت، ئەگەر دەرک بە پێویستیبوونی ململانێکە بکەن، کەم تا زۆر توانای ململانێکەیان هەبێت و خۆیانی لێبدزنەوە.          

   هیوا سەید سەلیم سەردان و کۆبوونەوەکانی نێوان هەرێم و بەغدا لەگەڵ ئەوەی نەپچڕاون،  بەڵام تا ئێستا بێ ئەنجام ماونەتەوە، جار بۆ جارێکیش بەغدا مەرجەکانی زیاتر دەکات و باری سەرشانی هەرێم قورستر دەکات.  جگە لەوەی لە ئیستادا هەردوولا کاریان بە یەکترە،  و نابێت جاریکی دیکە پەیەوەنیەکانیان بگەیەنە دابران و مریشکە ڕەشە،  بەڵام وەک دەبینرێت لە گۆرەپانەکەدا کازمی یاریکەریکی لێهاتوو تر دەرکەوتووە، بە تایبەت  بۆ ناچارکردنی هەرێم بۆ سازشی زیاتر، هەر بۆیە دەبینین لە ئاستی ناوخۆیی و دەرەکی باشتر یاری دەکات. مستەفا کازمی، لە ئاستی ناوخۆیی بۆ دەستگرتن بەسەر دەروازە سنووریەکان لە بەسڕا دەستی پێکرد و هات بۆ دەروازەکانی ناوەڕاستی نزیک لە هەرێمی کوردستان، لە خانەقین و مەندەلی بەرپرسی دەروازە سنووریەکانی لادا و هی دیکەی لە شوینی دانا. هەموو ئەمانەشی بۆ ئەوە بوو کە بە هەرێمی کوردستان بلێت کە داخوازی ناوەند لە ڕادەستکردنی داهاتی دەروازە سنووریەکان تەنیا هەرێمی کوردستان ناگریتەوە، ئەوە نیە لەلای خۆمان دەستمان پێکردووە. لە ئاستی دەرەکیش دوای دەستبەکاربوونی وەک سەرۆک وەزیران لەو هەفتەیە کازمی بۆ یەکلاکردنەوەی جەندین پرسی گرنگی پەیوەندیدار بە ووزە و جموجۆلی ئابووری و بازرگانی و ئەمنی،  سەردانی هەریەک لە سعودیە و دواتریش ئێران دەکات، واش بڕیارە دوای ئەو دوو وڵاتە کازمی بچێتە ئەمەریکا. لەو هەوڵ و جوولە سیاسی و دبلۆماسیەی کازمی شتیکمان بۆ ئاشکرا دەبێت،  ئەویش ئەوەیە کە ئەوەی ئێمە لە هەرێمی کوردستان لێی بە پەلەین و خواستمانە  کە بەغدا لەگەڵمان دابنیشێت بۆ چارسەری پرسە هەڵواسراوەکانمان بۆ ئەوان کارێکی لاوەکیە، ئەی کەوایە دەبێت هەرێم چی بکات؟ گومانی تێدا نیە کە هەرێمی کوردستان لەبەردەم قەیرانێکی گەورەی سیاسی و ئابووری دایە، هەروەها ئەو جۆرە بێ باکیەیی بەغدا لە مامەڵەکردنی لەگەڵ هەرێم و کێشە ناوخۆیەکانی هەرێمی کوردستان، تا دێت باری سەرشانی حکومەتی هەرێم لە باری ئابووریەوە قورستر دەکات، بۆیە هەرێمی کوردستان پێویستی بە دۆزینەوەی دەروازەیەکە تا لێیەوە هەنگاو بۆ دەرچوون لەو بەستەڵەکە بنێت. ئاشکرایە کە لە بەرامبەر ئەو پشتیوانیەی کە لە ئاستی دەولی و ناوچەیی لە مستەفا کازمی دەکرێت، هیچ کات هەرێمی کوردستان هێندی ئێستا پێگەی لاواز نەبووە.  نوێنەرایەتی هەرێم لە بەغدا لەسەر لایەنی کەمی هاوکاری و یەکهەڵوێستی رێکناکەون، لەسەر ئاستی ناوخۆش پارتی و یەکێتی کە پێکهینەری سەرەکی حکومەت و شەریکی ئابووری یەکترن لە مامەڵەکردن لەگەڵ بەغدا و چەندین پرسی دیکە ناسازێن و خاوەنی دوو ئەجێندایی جیاوازن. بۆیە لە ئێستادا باشترین دەروازە بۆ هەرێمی کوردستان زاڵبوونە بەسەر کێشە ناوخۆیەکانی،  لەوەی کە بەیەک ئاراستە و سیاسەت مامەڵە لەگەڵ بەغدا بکرێت، چونکە ئاشکرایە کە بەشێکی بێ باکی بەغدا لە مامەڵەکردن لەگەڵ هەرێم و ئامادەنەبوون بۆ دانیشت بۆ چارەسەری کێشەکان، بۆ لاوازی پێگەی هەریمی کوردستان دەگەرێتەوە. بۆیە وا بڕوات لەو گەمەیەدا کازمی براوە دەبێت،  و دەبێت هەرێمی کوردستان سازشی زیاتری بۆ بکات، ئەوەشی کە باجە قورسەکە دەدات خەڵکی کوردستان دەبێت، لەوەی دەبێتە قوربانی زیاتری ناکۆکیەکانی نێوان هەرێم و بەغدا.  

د. سەنگەر سەید قادر كازمی لە ماوەی یەك هەفتەدا سەردانی سێ وڵاتی گرنگی ناوچەكە و جیهان دەكات كە ئەم وڵاتانە میحوەری سەرەكی كێشەكانی ناوچەكان و سەرچاوەی ئاڵۆزی و ململانێكانن لە عێراق و سەرەتای سەردانی كازمی بۆ سعودیەدەبێت و ڕۆژی دووشەمە دەگاتە سعودیە نامەیەكی لە ڕێگا جەواد زەریفەوە پێگەشتووە بۆ ئەوەی بیگەیەنێتە بن. سەلمان، بۆ ڕۆژی دوای سەردانی تاران دەكات و ڕۆژی هەینیش سەردانی واشنتن دەكات ئەم سەردانانانەی كازمی یەكەم. سەردانی دەرەكی و تاقیكردنەوەیەكی گەورەیە لەبەردەم دبلۆماسییەتی كازمی دا چونكە ١- كازمی لەسەردانەكانیدا دۆسیەی عێراق و كێشەئابورییەكان و سنوردانان بۆ دەستێوەردانی دەرەكی لە كاروباڕی ناوخۆی عێراقدا لەگەڵ دەسەڵاتدارانی سعودیە و ئێران و واشنتن گفتووگۆ دەكات ٢- ئەركێكی دیكەی كازمی بریتی دەبێت لە نێوەند گیری لە نێوان ئەمەریكا و ئێران و سعودییەدا ئامانجی سەردانی زەریف بۆ بەغداد: بەرەبەیانی ئەمڕۆ جواد زەریف گەشتە بەغداد و بڕیارە لەگەڵ سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران. و سەرۆكی پەرلەمان بەرپرسانی حەشد و هێزە شیعییەكاندا كۆببێتەوە لەكاتێكدا بڕیارە كازمی پاش دوو ڕۆژی تر سەردانی تاران بكات زەریف بۆچی لە بەغدادە: ١- جواد زەریف نامەیەكی تایبەتی خامەنەئی ڕادەستی كازمی دەكات بۆ ئەوەی بە سعودیە و واشنتنی بگەیەنێت ٢- سەردانەكەی جواد زەریف دوای ئەوەهات كە كازمی ڕەتیكردەوە سەرەتا سەردانی تاران بكات بۆیە زەریف پیش سەردانەكەی كازمی سعودیە گەشتە بەغداد بۆ ئەوەی هۆشداری بداتە كازمی لەوەی كە ڕەچاوی بەرژەوەندی ئێران بكات ولە گرێبەستەكانی لەگەڵ سعودییەدا بەتایبەت لەكەرتی ووزەدا ٣- ئامانجێكی دیكەی زەریف گوێگرتنە لە هێزە شیغەكانی عێراقی پێش سەردانی كازمی بۆ تاران بۆ ئەوەی بەرچاوو ڕوون بن لە تاران لەكاتی گفتووگۆ لەگەڵ كازمی دا ٤- بەشێكی تر لە ئامانجی سەردانی زەریف پەیوەستە بە گۆڕانی هەڵوێستی بەشێك لە هێزە شیعەكان كە مەترسیان. هەیە لە لاوازكردنی بەرەی ئێران. لە عێراق و چوونەتە بەرەی ئەمەریكا - كازمی دەتوانێت ئێران و ئەمەریكا ئاشت بكاتەوە؟ مستەفا كازمی لە دوو مانگی دەسەڵاتیدا بە ھەڵوێست و لێدوان و سەردانەكانی بۆ دەزگا ئەمنیەكان و كۆنترۆڵكردنی دەروازە سنورییەكان و بڕینی مووچە نایاساییەكان ئەزموونێكی نوێی لە حكومڕانی نیشانی عێراقیەكان دا كە حكومەتێكی ئەمنی بەهێز لە ڕێگایە بەڵام ئەوەی جێگای پرسیارە ئایا كازمی ئەو پیاوە بەهێزەیە یان دەیەوێت وانیشان بدات كە سەركردەیەكی جیاوازەو فریادڕەس و بەدیھێنەری خەونی عێڕاقیەكانە؟ ئایا كازمی لە ڕاستیدا ئەو سەركردە فریادڕەسەیە كەلە میدیادا وێنادەكرێت؟ ئایا كازمی دەتوانێت سەروەری عێراق بپارێزێت و نێوەند گیری لە نێوان. ئەمەریكا و واشنتندا بكات ؟ چۆن باڵانسی بەرژەوەندی هێزە ناوچەی و جیهانییەكان لە عێراق ڕادەگرێت؟ هەڵوێستی كورد چی دەبێت؟ ئایندەی عێراق بە كوێ دەگات؟ وەڵامی ئەم پرسیارانە لەم كورڕە شیكاریەی دا دەخەینە ڕوو: كەسایەتی كازمی:- مستەفا كازمی كە لە خێزانێكی شیعەی ناسریەیە لە ساڵانی نەوەدەكاندا وەك نووسەروو چالاكێكی سیاسی دژی ڕژێمی بەعس دەركەووتوە و لە خێزانێكی ناسراوی شیعیە و زاوای مەهدی عەلاقی سەركردەی حیزبی دەعوەوەیە و لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس وەك ڕۆژنامەنووس و نووسەرێك دەركەوتووە و كە لە چەندین ڕاگەیاندنی كوردی و عەرەبی و ئەمریكیدا كاری كردووە دواتر ئەمریكیەكان ئەركی كۆكردنەوەو تۆماركردن وئەرشیفكردنی بەڵگەنامەو تاوانەكانی سەردەمی بەعسیان پێسپاردووە و بەشداری لە چەندین پرۆژەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكادا كردووە لە عێراق ھەتا ئەم قۆناخە كازمی وەك كەسێكی نادیار لە كایەی حكومڕانی عێڕاق دەركەووتوە. كازمی و ئەمریكا:- مێژووی پەیوەندیەكانی كازمی و ئەمریكا دەگەرێتەوە بۆ كۆتای ساڵی ٩٠كان كە وەك كەسایەتیەكی ئۆپۆزسیۆنی عێڕاقی بانگھێشتی كۆنگرەی ئۆپۆزسیۆنی عێڕاقی لە واشنتۆن كراوە دواتر بەشداری لە كۆنگرەی ئۆپۆزسیۆنی عێڕاقی لە بەیرووت كردووە. لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە بەژداری لە چەند پڕۆژەیەكی باڵیۆسخانەی ئەمریكی لە عێڕاق كردووە و تا ئەوكاتەی وەك بەڕێوبەری دامەزراووەی (بیری عێڕاقی) كە دامەزراوەیەكی ئەمریكی بوو دەسنیشانكراوە دواتر كازمی بوو بە كەسایەتیەكی نزیك لای ئەمریكیەكان و وە بەشێك لە نەیارەكانیشی وەك سیخوڕی ئەمریكا ناویدەھێنان. كازمی و وڵاتانی عەرەبی:- كازمی لە ساڵی ٢٠١٢دا باس لە گرنگی پەیوەندیەكانی عێڕاق دەكات لەگەڵ وڵاتانی عەرەبیداو بەتایبەت لەگەڵ سعودیەدا ھەروەھا ئەوكاتەی پۆستی سەرۆكی دەزگای ھەواڵگیری عێڕاقی وەرگرت ڕۆڵێكی یەكلایكەرەوە سەرەكی ھەبوو لە درووستكردنەوەی پەیوەندی نێوان عێڕاق و سعودیەدا كەلە سەردەمی مالیكیدا پەیوەندیانە گرژی و ئاڵۆزی تێكەوت. بەھەمان شێوە كازمی ئەندازیاری ڕێكەوتنی ئازادكردنی میرە قەتەریەكان بوو كەلە عێڕاق و لەلایەن حەشدی شەعبیەوە ڕەفێنرابوون كەبە نێوەندگیری ڕاستەوخۆی موستەفا كازمی ئازادكران. ئەوەی كە زۆر گرنگە پەیوەندی و هاوڕێیەتی كازمی و بن سەلمانە كە دۆستێكی زۆر بەهێزیان. هەیە و ئەمەش كار ئاسانی بۆ كازمی دەكات لە نزیكبوونەوە لە سعودیە و هەوڵی نێوەندگیری لەنێوان سعودیە و ئەمەریكا كازمی و ئیسرائیل:- ئەگەرچی ھیچ بەڵگەیەكی سەلمێنراو لەسەر پەیوەندیەكانی كازمی و ئیسرائیل بوونی نییە بەڵام بەپێی ڕاپۆرتی ڕۆژنامەی یەدوع ئەحرەنۆتی ئیسرائیلی موستەفا كازمی و بەرھەم ساڵەح و حسێن سەدر ئەوكەسانە بوون كە ڕۆڵی گرنگیان ھەبوو لە گێڕانەوەی ئەرشیفی یەھوودیەكانی عێڕاق و ئیسرائیل. لەكاتی كاندیدبوونی كازمی بۆ پۆستی سەرۆكوەزیران لۆبی یەھوودی لە واشنتۆن بەتایبەت(AIPC) ڕۆڵێكی گرنگیان ھەبوو لە پشتیوانیكردنی كازمی بەجۆرێك لە درەنگانی شەوی ھەڵبژاردنی كازمی وەك سەرۆكوەزیرانی عێڕاق گاریدكۆشنەر تەلەفوونی بۆ چەند سەركردەیەكی شیعەی عێڕاق كرد و ھەڕەشەی لێكردوون كە ئەگەر دەنگ بە كازمی نەدەن ئەمریكا سزای تووندی ئابووری بەسەر عێڕاقدا دەسەپێنێت و ئیسرائیلیش دەستكراوە دەكات بۆ لەناوبردنی حەشدی شەعبی لە عێڕاق كە ئەم پەیوەندیە تەلەفونیەی كۆشنەر لە كۆتا ساتدا كازمی لە شكست ڕزگار كرد. كازمی و ئێران:- موستەفا كازمی لەوە تێدەگات كە عێڕاق و ئێران پەیوەندیەكی مەزھەبی و ڕۆشنبیری و ئابووری و سیاسی پێكیانەوە دەبەستێتەوە سەڕەڕای پەیوەندی سەربازی ئەم پەیوەندیانە تا ڕادەیەكی زۆر شۆڕبۆتەوە بۆ ئاستی كۆمەڵایەتی و شەقامی عێراق و دەستبەرداربوون لە ئێران ئەستەم و مەحاڵە. بەھەمان شێوە كازمی لەوە تێدەگات كە عێراق ناتوانێت دەستبەرداری ئەمریكا بێت بەتایبەت لە ئێستادا كە عیراق بە بارودۆخێكی سەختی ئابووری و ئەمنیدا تێدەپەڕێت بۆیە باشترین بژاردە ڕاگرتنی ھاوسەنگیە لەنێوان بەرژەوەندیەكانی ئێران و ئەمریكادا لەمەشدا كازمی دەرفەتێكی باشی بۆڕەخساوە چونكە ئێران نایەوێت بەرژەوەندیە ئابووریەكانی لە عێڕاق لەدەستبدات و بەتایبەت لەدووای كوژرانی قاسم سولەیمانی ئێران كۆنتڕۆڵی بەسەر عێڕاقدا لەدەست داوە بەھەمان شێوەش ئەمریكا نایەوێت كە شەقامی شیعەی عێڕاقی بكات بە گژی خۆیدا دەیەوێت بە ھێمنی تادوای ھەڵبژاردنەكانی ئەمریكا نفوزی ئێران لە عیڕاق كەمبكاتەوە كێشەو سەرئێشە بۆ خۆی درووست نەكات . باڵانسی هێز لە عێراق چۆن گۆڕا؟ بۆچی ئێران پاشەكشەی كرد؟ هەرچەندە لە ڕابردوودا ئێران بەهۆی نفوزی زۆریەوە لە عێراق بڕیاری كۆتای دەدا لە دیاری كردنی سەرۆك وەزیران بەڵام لە ئێستادا هاوكێشەی هێز گۆڕاوە لە دوای كوشتنی قاسم سولەیمانی و ئێران وەك جاران كۆنترۆڵی بەسەر شەقامی سیاسی عێراقدا نیە چونكە شەقامی عێراقی بێ ئومێد بووە لە ئێران و ئێرانیش خۆی گیرۆدەی كێشە ناوخۆییەكانیەتی لەسەر ئاستی دەرەكیش لە ڕووسیا ململانێكانی ئیران لەگەڵ ڕوسیادا لە سوریا گەشتووەتە ئاستی پیكادان و چینیش لە گێژاوی كرۆنادا نوقم بووە و جۆرێك لە ڕێكەوتنی ئیسرائیلی ڕوسی ئەمەریكی هەیە بۆ پچڕاندنی هیلالی شیعی لە سوریا و مەترسی گواستنەوەشی هەیە بۆ عێراق بۆیە ئێران لە ئێستادا جۆرێك لە نەرمی لە بەرامبەر ئەمەریكادا دەنوێنێت و تویتەكەی ڕۆژی چوار شەمەی ڕابردووی خامەنەئی كە ڕایگەیان( لە جیهادا لەسەر ڕێبازی حەقی حوسەینین و لە دانوستانیشدا ڕێبازەكەی حسن دەگرینەبەر كە سەرەڕای ناحەقی معاویە و زەید ئامادەبوو دەست لە مافی خۆی هەڵگرێت) دانانی كازمیش بۆ ئەو ئامانجەیە كە لایەنی كەمی بەرژەوەندیەكانی ببپارێزێت بەهەمان شێوە حەشدیش لە هێرش و لەناوبردنی ئەمەریكا و ئیسرائیل بپارێزێت چونكە جگە لە مەترسی ئەمەریكا و ئیسرائیل بۆسەر حەشد ئێران ترسی هەیە كە سیستانی فەتوای پشتیوانی پشتگیری حەشدی بكیشێتەوە بەتایبەت دوای ئەوەی لە دوو مانگی ڕابردوودا لیواكانی علی سیستانی( فرقەی ئیمام علی و فرقەی ئیمام عباس و لیوای علی الاكبر و لیوای أنصار. المرجعیە) بڕیاریاندا لە حەشدی شەعبی جیاببنەوە و بچنە ژێر دەسەڵاتی فەرماندەی باڵای هێزە چەكدارەكان

پەیكار عوسمان - قەدەغەی زمان یەعنی قەدەغەی بوون. چونکە زمان تەجەلای بوونی نەتەوەیە. ئەوەی کە زمانت لێ قەدەغەئەکات، لەڕاستیدا بوونت لێ قەدەغە ئەکات. ئەیەوێ تۆ بەو جۆرە هەبیت، کە ئەو ئەیەوێ و بوونیكبی، لە پەراوێزو پاشکۆی زمانی ئەودا. دەی ئەمەش خودی نەبوونە، چونکە بوونی راستەقینەی تۆ لەناو زمانی خۆتدایەو لە زمانێکی تردا نیە. - زمانی دایك زمانی ئازادیە. چونکە لە سروشتی خۆتی وەرئەگریت. زمانی چۆلەکە ئازادانەیە چونکە لە سروشتی خۆی وەرئەگرێ. بەڵام ئەگەر تۆ چۆلەکەیەك بگریت و بتەوێ لە دەواجنێکدا فێری زمانی مریشکی بکەیت. خۆ ڕەنگە فێرببێ، بەڵام ئەوە زمانی دەواجنە نەك زمانی سروشت. دەی زمانی دەوڵەتیش کە پێشێلی زمانەکانی دایکبوو، ئیتر ئەوە زمانی دەواجن و ناچارییە، نەك زمانی سروشت و ئازادی. - کێشەی "دەوڵەت نەتەوە" ئەوەیە کە لەسەر زاڵێتی دامەزراوە نەك لەسەر عەدالەت. لێرەدا زمانی پێکهاتەی بەهێزو براوەی شەڕو ململانێ، ئەبێتە زمانی دەوڵەت و نەتەوەیەکی دەسکردی لێ دروستئەکرێ. ئەمەش پرۆسەیەکی ستەمکارانەیە، چونکە دۆخە دەسکردەکە، لەسەر سڕینەوەی ئەوەی کە هەیە دامەزراوە. مەسەلەن تۆ وەکو کوردێك هەیت لەناو زمانی کوردیداو بوونی تۆ ئەمەیە. کەچی دواتر ئەبێ ببیت بە تورکێك لەناو زمانی تورکیداو بکەویتە ناو بوونێکی ترەوە! - ئەو ستەمەی دەوڵەتی مۆدێرن دروستیکردوە، تا ڕادەیەك لەڕێگەی ماف و هاوڵاتیبوونەوە کاڵئەکرێتەوە. یەعنی ڕاستە لە سەرەتاوە، نەتەوەی ئازادو یەکسان تێکشکێنراوە، بەڵام لە بەرامبەرا تاکی ئازادو هاوڵاتی یەکسان دروستکراوەو لێرەوە بڕێك بارە خوارەکە ڕاستکراوەتەوە. بەڵام کاتێ نەتەوەی ئازادو یەکسانت تكشکاندوەو تاکی ئازادو هاوڵاتی یەکسانیشت دروستنەکردوە. ئیتر شتەکە لەمسەرو لەوسەریش، هەر ستەمکارییەکی ڕووت و قووتەو هیچی تر. - زمانی دایك زمانی پێکەوەژیانەو زمانی دەوڵەت زمانی بەڕێکردنی ژیانە. تۆ لەناو زمانی خۆتدا ئەژیت، بەڵام لەناو زمانێکی ناچاریدا، تەنیا ژیان بەڕێئەکەیت. بەڕێکردنی ژیانیش بەدیلی ژیان نیەو هەرگیز نابێتە دۆخێکی هەمیشەیی و درەنگ یان زوو کۆتایی دێ. چونکە لە ئەساسەوە ئێمە بۆ ژیان هەین، نەك بۆ بەڕێکردنی ژیان. ژیانیش خودی پێکەوەژیانەو پێکەوەژیانیش ئەوەیە کە لەسەر عەدالەت و ئازادی دامەزرابێ، نەك لەسەر ستەم و ناچاری. - هەر بوونێك کە لەسەر سڕینەوەی بوونێکی تر دامەزرابێت، بوونێکی ستەمکارانەیەو ئاییندەی نیەو بینایەکە بۆ ڕوخان. هەر بوونێك لەسەر پاراستنی ئەوەی کە هەیە دامەزرابێ، ئەوە بوونێکی ئازادانەیەو ئەو بینایەیە کە ئەبێ پێ ی بگەین و دروستی بکەین. گەیشتن بەمەش خەیاڵ و یۆتۆپیا نیە، بەڵکو ئەرکەو ئەبێ بیکەین! - جا یەکێ لە کێشەکانی مرۆڤ ئەوەیە، ئەو شتەی کە پێویستە بیکات و لەپێناویدا پێ بەسەر بەرژەوەندی و حەزەکانیدا بنێ، نایکاو بە بیانووی خەیاڵ و ناواقعیەت و یۆتۆپیاوە خۆی لێ ئەدزێتەوەو دوای بەرژەوەندی و حەزەکانی ئەکەوێ! ئەمەش تەنیا کاتکوشتنەو ئەوەی کە ئێستا بە بیانوی یۆتۆپیاوە خۆمانی لێ ئەدزینەوە، سبەینێ هەر ئەکرێ. فەرقەکە هەرئەوەیە، ئەوانەی سبەینێ، لەمانەی ئێستا هۆشیارترن و هۆشیاریی سەرئەخەن بەسەر غەریزەکانیانداو لەوێوەشەوە خەونەکە ئەکەن بە ڕاستی. - ئینجا جوانترین شت لە زارای محەمەدیدا هەر ئەوەنیە، کە بەرگری لە زمانی دایك ئەکات، کە مافێکی سروشتی و مرۆیی و خواییە.. بەڵکو ئەوەیە کە پێمانئەڵێ، چیتر پاڵەوانی ئێمە هەر پیاو و چەك و فیشەك و شەڕ نیە. بەڵکو کچ و عەقڵ و وشەو زمانیشە. ئاخر لای ئێمە پاڵەوانێتی قۆرخی چەکەو پیاوی ئێمە بەوە بووە بە پاڵەوان کە چەکی هەڵگرتووە. بە هەمان پێوەر، بۆئەوەی ژنیش بکەین بە پاڵەوان، هاتووین چەکمان کردۆتە شانی ئەویش! - وەك ئەڵێن مەل بە باڵێك نافڕێ و چەپڵە بە دەستێك لێنادرێ. کوڕو کچیش ئەبێ هەردوك بێنە مەیدان. بەڵام مەیدانەکە چەك و شەڕ نیە. ئەسڵەن چەك هەڵە گەورەکەی پیاوی ئێمەیەو ئەبێ ڕاستی بکەینەوە، نەكئەوەی بکەینە شانی ژنیش! چارەسەر ئەوەیە کچ و کوڕی ئێمە لەبری چەك، عەقڵ هەڵگرن و خەباتێکی سپی بێ خوێن و بێ شەڕ، وەکو ئەوەی زارا دەستپێبکەن. لە ڕاستیدا ئا ئەم بەرخودانەیە کە ژیانە، نەکئەوەی کە هەر مەرگ و کاولکاری و مەکینەی بەکوشتدانی ئێمەیە! - دە ساڵ زیندانی زارا، ڕێك ئەکاتە ئازادی هەمیشەیی زمانی ئێمە. ئاخر ئەو جۆرە خەباتە سپییە، زمانی ئێمەو لەڕێگەی زمانیشەوە بوونی ئێمە، ئەخاتە دۆخی نەمری و مانەوەی هەتاهەتایی. پێچەوانەی "خەباتی سور"، کە لەڕاستیدا سورنیەو ڕەشەو نیوەکەی تری نەمانی ئێمەو تەواوکردنی یارییەکەی دوژمنە. - خەباتی ڕاستەقینە، خەباتە دژی ستەمکاری و خەباتیش دژی ستەمکاری، ئەوەیە کە خۆی ستەمکارییەکی تر نەبێت. لێرەدا زارا ئەو خەباتەمان پیشان ئەداو پێمان ئەڵێ، کۆڵەواریی ئێمە، هەر بە هۆی ستەمی دوژمن نیە، بەڵکو بەهۆی ناهۆشیاری خۆشمانە لە دۆزینەی بەرگری ڕاستەقینە. نمونەی ئەم بەرگرییە سپییەش، هەر ئەوەیە کە ئاپۆ خۆی پێیگەیشتووە، بەڵام هێشتا زۆرێك ئاپۆچییەکان پێ ی نەگەیشتوون و هەر مەستی چەك و شەڕو شۆڕن. - ئاخر ئێمە، هەمیشە بارێكمان لەسەر شانەو لەکاردانەوەدا خەباتی هەڵە هەڵئەبژێرین و ئەیکەین بە دوو بارو شان و ملی خۆمانی زیاتر پێئەشکێنین. لە نمونەی هەموو شۆڕشە چەکدارییەکانمان، کە هیچیان ڕزگاری ئێمەنین و هەموویان ستەمی تەریبی ستەمەکەی دوژمنن! - ئازادی ئێمەش چەنێك پەیوەندی بە ئازادبوونمانەوە هەیە لە دوژمن، ڕێك ئەونەش پەیوەندی بە ئازادبوونمانەوەیە لە شۆڕش و ئێمە بە ئازادبوون لە هەردوکیان ئەتوانین ئازادبین. چونکە ئەو دووانە هەردوکیان وەسیلەی کۆیلەکردنی ئێمەن و ئێمە لەلایەن هەردوکیانەوە داگیرکراوین و هەردوکیان هەر داگیرکەرن، هەریەکەو بە شیوازی خۆی. دوژمن ئەیەوێ دیلی ئەوبیت و شۆڕشیش ئەیەوێ دیلی خۆی بیت و هەردوکی لەسەر حسابی ئازادی تۆ. - خەباتی ڕاستەقینە حیزب و شۆڕش و شەڕو ئایدۆلۆژیای ناوێ، کە هەموویان مەکینەی کۆیلەکردنن، تەنیا ئینسانێکی بیرکەرەوەی ئازادی ئەوێ کە هۆشیاری بە حەق هەیەو زمانی دایکیش حەقە. هەر ئەونەو هیچی تر. هەرئەوەی کە زارا کردی!

 ئاسۆ حاجی هێنانە پێشەوەی پرسی کۆنتڕۆلکردنی دەروازە سنووریەکان تەنها نمایشێکی زیرەکانەی کازمیە بۆ خۆ دەربازکردن لە شکستەی لە یەکەم هەنگاویدا وەک سەرۆک وەزیران توشی بوو لە هەوڵدانی بۆ دەست بردنی بۆ پرسی هەڵوەشاندنەوەی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی،لە دەستگیرکردنی چەند چەکدارێکی کەتائیبی حیزبوللای عێڕاق و پاشان بە ناچاری ئازادکردنیان و داوای لێبوردن کردن لێیان،کازمی تێگەیشت کە هەڵوەشاندنەوەی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی لە توانای ئەو نیە،چونکە ئەو هێزانە بە فتوایەکی پیرۆز دامەزراون و تەنها بە فتواش هەڵدەوەشێنەوە،کە ئەوەشیان دوورە لە وەدیهاتن چونکە هیچ شیعەیەک نایەوێ سوپای ئیمامی زەمان(مەهدی مونتەزەڕ) هەڵبوەشێتەوە و بەو کارەش هاتنەوەی ئیمام مەهدی دوا بکەوێ. کازمی کاری سیاسیش وەک کاری میدیایی تێگەیشتووە و بەو شێوەیەش مامەڵەیان لەگەڵ دەکات کە پێویستە بەردەوام  روناکی و زوومی کامێڕاکانی لەسەر بێ و وەک پاڵەوان وێنە بکرێ لەوە ناچێ وەدیهێنەوەی ئارەزوو و ئامانجی ئەو لایەنانە بێ کە پاڵپشتیان کرد لەوەی ببێتە سەرۆک وەزیران لە پێش هەموویانەوە ئەمریکا ئەگرچی کازمی بەخۆی زیاتر لەوە دەچێ دەستکردنی بەریتانیا بێ.ئەو هەموو ژاوە ژاوە میدیایەی کازمی دروستی کردووە لەوەی کە دەروازە سنووریەکانی کۆنتڕۆل کردووە تەنها ختوکەدان و موخاتەبەکردنی عاتیفەی شەقامی عێڕاقیە و خۆ ئامادەکردنیشە تا لە کۆشکی سپی وەک پاڵەوان پێشوازی لێ بکرێ بەوەی کە توانیویەتی بەرژەوەندیەکانی ئێران لە عێڕاق پاشەکشێ پێ بکات،بەڵام لە واقیعدا شتی وا لە گۆڕێ دا نیە و کازمی لە بەرامبەر ئێران ناتوانێ لەوانەی لە پێشەخۆیە هاتوون زیاتر بکات،نموونەی هەر نزیک و زیندوو عادل عەبدولمەهدیە. تا ئێستا تەنها شەش دەروازە سنووری لەلایەن دژە تیرۆری عێڕاقی و هێزەکانی بەهاناوەچوونی خێرا کۆنتڕۆل کراون،بەڵام بیست و یەک دەروازەی دیکە کە نیمچە فەرمین یان نا فەرمین وەک خۆیان ماونەتەوە و لە ژێر کۆنتڕۆلی میلیشیاکانی حەشدی شەعبیدان،ئەوانەی دیکەش کە باسی کۆنتڕۆلکردن و گۆڕینی چەند بەرپرسێکیان دەکرێ بۆ ئێران و میلیشیاکانی لە عێڕاق کاریگەریەکی ئەوتۆی نیە چونکە هەر کەسێک ئەو دەروازانە بەڕێوەببات ناتوانێ لە دەرەوەی بەرژەوەندیەکانی ئەوان بزاڤ بکات رێک وەک هەر کەسێک ببێتە سەرۆک وەزیرانی عێڕاق کە بیەوێ لە دەرەوەی ماڵی شیعە و بەرژەوەندیە باڵاکانی شیعە کە تەواو بە ئێرانەوە گرێدراون بزاڤ بکات کۆتایی دێت. ئێران لە رێگای سەتان کۆمپانیای وەبەرهێنان و بانکی ئەهلی و دەیان گرێبەشتی بازرگانی و سەربازی و تەندروستی و کشتوکاڵی و زۆر لایەنی دیکە دەستی لە بینا قاقای ئابوری عێڕاق گیرکردووە جگە لە هەبوونی پشکی نیو بە نیوی لە داهاتی مەزارە ئاینیەکانی شیعە کە داهاتەکەی دیار نیە چونکە ناگەڕێتەوە گەنجینەی حکومەت بەڵام بەگوێرەی راپۆرتە میدیایەکان ساڵانە داهاتیان بە ملیاران دۆلار دەخەملێندری و کەسیش جورئەت ناکا بڵێ ئەو داهاتە پێویستە بگەڕێتەوە گەنجینەی دەوڵەت! بۆیە هەندێک رێکاری رووکەش و خۆنمایشکردنی کازمی هیچ لە واقیعی ژیانی خەڵک ناگۆڕی هەر وەک چۆن هیچ لە بەرژەوەندیەکانی ئێران و میلیشیاکانی ناگۆڕێ. بڕیارە مانگی داهاتوو کازمی سەردانی ئەمریکا بکات بەڵام بەر لەو سەردانە دەبێ بچێتە تەهڕان و لەوێ خۆی یەکلایی بکاتەوە ئایا دەیەوێ وەک سەرۆک وەزیران بمێنێتەوە یان ئێران قۆڵی لێ هەردەماڵێ،ئێران ئەو داوایانەی لە کازمی دەبێت: -    کارا کردنی بڕیاری پەڕلەمانی عێڕاق بۆ دەرکردنی هێزەکانی ئەمەریکا و دەبێ ئەوە یەکێک بێت لە ئەجێندای سەردانەکەی. -    کارا کردنی ئەو رێکەوتنە بازرگانیانەی لە سەردەمی عەبدولمەهدی لەگەڵ چین کراون لە بوارەکانی بازرگانی و وەبەرهێناندا. -    هەڵپەساردن و جیبەجێ نەکردنی ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ وڵایانی ئەنجوومەنی کەندا ئیمزاکراون بە تایبەتی سعودیا و دەستی دەستی پێکردنیان. -    کەمکردنەوەی فشار لەسەر هێزەکانی حەشدی شەعبی و دەستکاری نەکردنی بودجە و موچەکانیان. لە دوای ئێران کازمی بڕیارە سەردانی سعودیا بکا و رەنگە چەند چەند لێکتێگەیشتنێک ئیمزا بکەن کە زیاتر خۆی لە کردنەوەی هەردوو دەروازە سنووریەکەی نێوانیان ببینێتەوە،رەنگە بەر لە سعودیە و ئێران کازمی سەردانی هەرێمی کوردستان بکا و بڕوا ناکەم زۆر بە گەرمیەوە پێشوازی لێ بکرێت چونکە تا ئێستا نەک کردار قسەیەکی باشیشی بە ئاراستەی چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدا نەکردووە و زیاتر سیاسەتی خۆگرخاندن پەیڕەو دەکا و مافە دەستووریەکانی خەڵکی کوردستانی کردۆتە قوربانی دڵ راگرتنی هێزە شیعیەکان کە رەنگە بۆ مانەوەی خۆی و دروست کردنی زەمینەی دووبارە بوونەوە سەرۆک وەزیران هەمان کاری سەرۆک کۆمار بکات و هەمان فەلسەفەی ئینگلیزەکان لە پاراستنی بەرژەوەندی خۆی پەیڕەو بکات( ئامادەم هەموو دونیا بسوتێنم تا هێلکەکەی خۆمی پێ بکوڵێنم) مەگەر تەنها فشاری نێودەوڵەتی گەورەتری لەسەر بێت لە پێناو راگرتنی هاوسەنگی ناوخۆیی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی و لەو بەریەکەوتانە و یەکتربڕینانە جارێکی دیکە هەرێمی کوردستان وەک قەوارەیەکی دەستووری ببێتە خاوەن پێگەیەکی بەهێز و بەشێکی گرنگ لە راگرتنی هاوسەنگی و داڕشتنەوەی هاوکێشەکان.

 جەبار جەمال غەریب  - كێ پاسكیل بەكار دەهێنێ؟ - كەسەكە هەیبەت دەداتە پاسكیل، یان پاسكیل بە كەسەكە؟ پاسكیل وەك ئامێرێكی گلۆباڵ، هیچ تەمەن و ڕەگەز و نەتەوەیەك ناناسێ. هاوڕێ و دۆستی هەمووانە لە هەر تەمەنێكدا بن. ئەو ئامێرە، كە كەسایەتییەكی تایبەتی بۆ خۆی دروست كردووە، هاوڕێی منداڵ و گەنج و پیرە. دۆستی نەخۆش و ساغە. هاودەمی كرێكار و ئەندازیار و بەڕێوەبەرە. هەژار و دەوڵەمەند كەیفیان پێی دێت. ئەو ئەسپە بێ خوێنە خوێنی بەكاربەرانی دەجووڵێنێ. لەو كۆمەڵگایانەی ئینسان مەبەستە، پاسكیل لە هەموو شوێنێكە، بەشێكە لە كولتوور و ژیان. ژیانی هەموو كۆمەڵگە و ژیانی تاكە كەسیش. - هەیبەتی سەرۆك وەزیرانێك بە پاسكیل بچێت بۆ سەر كارەكەی، چی پێ دەبەخشێ؟ - خاكەڕایی، پاسكیل نیشانەی خاكەڕایی و سادەیی و دڵفراوانییە. - نیشانەی ژینگەدۆستی و سروشتپەروەرییە. - نیشانە و هەیبەتی دەستپاكی و بەفیڕۆنەدانی موڵكی گشتییە. - زەوق جوانی و لێو بەخەندەیی و لێبوردەییە. كورد و پاسكیل كۆتایی و سەرەتای حەفتاكانی سەدەی ڕابردوو، سەردەمی زێڕینی دەركەوتنی پاسكیل بوو، هەرچەند لە هیچ سەردەمێكدا كورد بە پۆزەتیڤ سەیری پاسكیلی نەكردووە. سەرەتا كورد ئەو ئامێرەی وەك دڵخۆشكەری منداڵانە سەیر دەكرد. تا ئێرە باشە، دیوی دووەمی ئەو قسەیە ئەوەیە، كە ئامێرێكی منداڵانەیە، بەوەش هەیبەتی لێ ستاندەوە. بۆیە لەگەڵ هەوڵی بەردەوامی دەستەبژێرێك لە خەڵكانی شارەزا و مەلای ڕۆشنفكر و كەسانی خوێندەوار، هەرگیز پاسكیل نەبووە ئامێرێك بۆ خێزانی بەهەیبەت و نەجیبزادە. - خێزانی كورد بۆ هەمیشە كچی لە پاسكیل بێبەش كرد. ڕاستە چەندان كچی بەهەیبەت و نەترسمان بەسەر پاسكیلەوە دیتوە، بەڵام ئەو كچ یان ژنانە وەك پاڵەوان سەیر دەكرێن، وەك ئەو كەسانەی یاخین و قەدەغەكانی كۆمەڵگە دەشكێنن. هەر چالاكییەك نەتوانێ ژن و پیاو وەك یەك لە دەوری خۆی كۆ بكاتەوە، هەرگیز ناتوانێ بە شێوەیەكی سروشتی بژیت، هەمیشە پێویستی بە هەناسەی دەستكردە. مەبەست لە هەناسەی دەستكرد ئەو هەوڵە بێ سەمەرانەیە، كە دەیدەین بۆ ئەوەی كورد بخوێنێتەوە و گوێ لە مۆسیقا بگرێت و سەیری ڕەنگ و وێنە بكات، ئەو هەوڵانە هەناسەی دەستكردن. - پاسكیل وەك ئامێرێكی كات بەسەربردنی گەنج و هەرزەكاران پۆلێن كرا. دیوێكی ئەو پۆلێنكردنە زۆر باشە، ئەویش هاندانی مێرمنداڵ و گەنجانە بۆ بەكارهێنانی پاسكیل بە هەر مەبەستێك بێت. ئەوەی خراپە دیوی دووەمیەتی، ئەویش لێستاندنەوەی ئەو مافەیە دوای گەورەبوون، زۆربەی ئەو گەنجانەی تەمەنی بیست ساڵی تەواو دەكەن، خێرا دەچنە ریزی پیاوە مەعقوولەكانەوە و پاسكیل و تەمەنەكەیان لەدوای خۆیانەوە جێ دەهێڵن. - هەیبەت و پاسكیل، هەیبەتی كۆمەڵایەتی، پیاوی ماقوول بە هیچ شێوەیەك لەگەڵ پاسكیل سواریدا یەك ناگرنەوە. كەس پیاوێكی بەهەیبەتی كۆمەڵگەی نایاتەوە بیر بە سواریی پاسكیلەكەی بە كۆڵاندا تێپەڕیبێ. لە باشترین حاڵەتدا هەژار و ماندوو لە ناچاریدا ئیشەكانیان بە پاسكیل كردووە. - ژن لە هیچ تەمەنێكدا نەیتوانیوە بە ئارامی و بەئاسوودەیی سواری پاسكیل بێت. - گەورەترین شانازیی پاسكیل پێی بڕابێ، ئەوەیە بووە بە هاوڕێ و هاوكاری ئەو باخەوانە بەتەمەنانەی، كە لەوپەڕی نەداری و ناچاریدا بە كۆڵانەكاندا دەگەڕان، تا چیمەنی ماڵێك ببڕن و چەند دارێكیان بۆ هەڵپەدێون. پاسكیل، كە ئامێرێكی پڕ چالاكی و هێز و بەهرەی تاكەكەسییە، هەرگیز لە كۆمەڵگەیەكی شێواوی وەك كۆمەڵگەی كوردیدا نابێتە ئاماژە بۆ هەیبەت، كە هەموو هەیبەت و هێزی خۆی لە نماییشە ڕوواڵەتییەكاندا دەبینێتەوە، كۆمەڵگەی بۆش و بەتاڵ لە داهێنان هەیبەتی كۆمەڵایەتی خۆی لە ناوی ئاخنراو بە ڕیاكاری و ئەتوارە نەخۆشەكان وەردەگرێ. پاڵەوانە درۆزنەكانی ئەو كۆمەڵگەیە بەدوای ژمارەی جوانی ئۆتۆمبێلەوەن، كە تا سەد ساڵی دیكە بگەڕێی هونەرێكی تێدا نابینییەوە! جوگرافیا و پاسكیل هەر دیاردەیەك، كە دەبێتە كولتوور نیشانە و بەڵگە لە جوگرافیا و بیركردنەوەی خەڵكدا دروست دەكات. شوێنی پاسكیل لە جوگرافیادا: - پاسكیل بەهۆی جووڵە و فۆڕمە تایبەتەكەی سەرنج ڕادەكێشێ. پێویستی بە كارگەی دروستكردن، شوێنی فرۆشتن و هەڵگرتن و لە هەمووشی گرنگتر ڕێگای تایبەت بەخۆی هەیە. دەشێ وڵاتێك هەبێ، نەتوانێ پاسكیل دروست بكات، یان شوێنی تایبەت بە ڕاگرتنی پاسكیلی نەبێت، بەڵام هەرگیز ناكرێت ڕێگای هاتوچۆی نەبێت. ڕێگای تایبەت بە پاسكیل، كە ئەندازە و هونەری تایبەت بە خۆی هەیە، دیارترین نیشانەی هەبوونیەتی، لە هەمان كاتێشدا ڕێزگرتنە لە بەكاربەرانی. - چۆن لە جوگرافیادا دەبێ پاسكیل شوێنی خۆی هەبێ، بە هەمان شێوە لە یادەوەری و بیركردنەوەشماندا دەبێ ئەو شوێنە ئامادە بێت. بۆ نموونە لە یادەوەریی هیچ كامماندا نییە، دایكمان یان باپیرمان ڕۆژیك بە پاسكیلەكەی بە بەردەمماندا تێپەڕیبێت، یان فڵان خێزان بەو جۆرە پاسكیلە، فڵان بە جۆرێكی دیكە بەناوبانگ بێت. كاریگەریی پاسكیل بەكارهێنانی پاسكیل وەك خوێندنەوەی كتێب وایە، كاتێك خوێنەرێك خۆی لە خوێندنەوەی كتێبێك بێبەش دەكات، ئەوە كتێبەكە نییە زیانی بەركەوتووە، بەڵكوو ئەوە خوێنەرەكەیە كە لە دنیا و زانیاری و لەزەتی ئەو كتێبە بێبەش بووە. كتێب و پاسكیل لەوەدا وەك یەكن، بەهای كتێب لە كڕین و هەبوونیدا نییە، بەڵكوو لە خوێندنەوەی دایە. بە هەمان شێوە بەهای پاسكیلیش لە كڕین و هەبوونیدا نییە، بەڵكوو لە بەكارهێنانیدایە. ڕاستە لە كووچە و كۆڵانی شاری كوردیدا پاسكیل دەبینرێ، بەڵام لەبەر ئەوەی سروشتی كوردی ڕەشاقەتی تێدا نییە، ئەو ئامێرە هەر نامۆیە و نابێتە بەشێك لێی. زۆر جار ڕۆشنبیر و چالاكوان و هەندێ جاریش دەوڵەت هەوڵی شێلگیرانە دەدەن بۆ بە (ئاسایی)كردنی بەكارهێنانی پاسكیل، بەڵام چونكە لە ناخی كۆمەڵگەدا ڕەتكراوەتەوە، چونكە ڕووحی كۆمەڵگە خێڵەكییە، ئەو هەوڵانە پێش لەدایكبوونیان دەمرن. قسەی كورت: ئەو خانووانەی دروست دەكرێن، كە هەر لەسەرەتاوە دەلاقە و پەنجەرەیان تێنەگیرێ، دواتر هیچ هێزێك ناتوانێ تیشكی خۆریان بێنێتە ناو.

پەیڕەو ئەنوەر ئازەربایجان و ئەرمەنستان دوانەیەکی دژ بەیەکن لەناو سیستمی هەرێمی ناوچەکەدا. گوتار، سیمبوڵ، سیاسەتی دەرەوە، هاوڕێ، جوڵە و پاڵپشتییەکانیان دژ بەیەکترە! ئەم دوو کۆمارە لەدوای رووخانی سۆڤیەتەوە ئۆتۆنۆم دەبن بەڵام چەقی ململانێکانیان دەبەنەوە بۆ <ناگۆڕنۆ کەرەباغ> و هەردوولا بە قوڵایی ستڕاتیژی و جیۆسیاسی خۆیانی دادەنێن. لەساڵی ١٩٩٤ ئاگربەست رادەگەیەنن بۆ کۆتایی هێنان بە چیڕۆکی جەنگ بەڵام تائێستا جەنگ لەهەموو ئاستەکان بەردەوامە! لەڕاستیدا جەنگ لەنێوان ئەم دوو ئەکتەرەدا بە دامەزراوەیی و سیمبوڵی بووە! هەفتەی رابردوو جارێکی تر جەنگ روودەدات. ١٤ کەس لەنێوان هەردوولادا دەکوژرێت! ئازەربایجان وەک جوگرافیا ناگۆڕۆنۆ کەرەباغ وەک بەشێک لە جەستەی خۆی دادەنێت ئەرمەنەستان وەک خەڵک و دانیشتوان. لەهەناوی ئەم ململانێیەدا دیاردەیەکی تر هەیە، پڕۆژەیەکی تر هەیە؛ ناوی دەنێین دیاردەی تورکی! تورکیا ئازەربایجانی بەلاوە گرنگە، بەردەوام بیری لێدەکاتەوە! لەئاستی جیۆپۆلەتیک، جیۆستڕاتیژی، دەریا و ئاو، نەوت و گازی سروشتی. لەڕاستیدا تورکیا وەک حەوشەی پشتەوەی خۆی لێی دەڕوانێت وەک چۆن هەمان دیدی هەیە بۆ موسڵ، بۆ سوننەکانی عیراق. ئازەرییەکان زۆرینەیان شیعەن ئەم ناسنامەیە هیچ گرێیەک لە دیاردەی پێکەوەبوونی تورکیا و ئازەربایجان دروست ناکات. بەکورتی تورکیا زۆرینەی خەیاڵەکانی گرێداوە بە قەقاز و ئازەربایجانەوە، دەکرێت وای لێکبدەینەوە: ١-ئازەربایجان تورکیا دەگەیەنێت بە <دەریای قەزوین> دیارە قەزوین گەورەترین دەریاچەی جیهانە! یەکەیەکی جیۆپۆلەتیکی باڵایە. <رووسیا، ئێران، ئازەربایجان، تورکمانستان و کازاخستان> بەیەکەوە گرێدەدات. بیرکردنەوەی تورکیا لە قەزوین لەدیدی <ماکندەر>ەوەیە! گرتنی قەزوین و ئاسیای ناوەڕاست گەیشتنە بە جیهان. ئازەربایجان لێرە رۆڵی پرد دەبینێت، پرد بۆ پەڕینەوەی تورکیا و گەیشتن بە ئاسیای ناوەراست. کۆمارەکانی ئاسیای ناوەڕاست جگە لە تاجاکستان ئەوانیتر بە تورکی قسەدەکەن، بیردەکەنەوە و خۆیان دەردەخەن! ئەمە دەرفەت بە تورکیا دەدات ئاسانتر قوتیان بدات، بیانکات بە بەشێک لە خۆیان. ٢- تورکیا بەدوای ناسنامەیەکی تازەدا دەگەڕێت! تائێستا گوتاری زاڵ عوسمانیزمی نوێیە! لەپاڵ ئەم گوتارەدا تورکیا پێویستی بە بنەمای جیۆپۆلەتیکییە بۆ کشان بەهەرچوارلایدا، بەهەموو ئاڕاستەکاندا! پڕۆسەکە وەهایە کە ئازەربایجان ئاسان بیگەیەنێت بە قەزوین، دواتر ئاسان دەگات بە کەنداو و باکووری ئەفریکا. دواتر گەیشتن بە ناسنامە و ئاسایش، رۆڵ بینین وەک هێزێکی هەرێمیی. بازنە جیۆپۆلەتیکییەکە لە ئەستەنبۆڵی ناوک جوڵە دەکات، دەگات بە باکۆ دواتر کەنداو و لەوێشەوە بۆ لیبیا. ٣-ئازەربایجان خاوەن نەوت و گازی سروشتییە! تورکیا کڕیار و هاوبەشە. لەپڕۆژەی <تاناپ> تورکیا کڕیار و ئازەربایجان فرۆشیار. ئەم دۆخە دەمێکە ئامانجی قوڵی تورکیایە، لەڕاستیدا ئاسانتر ئازەربایجان دەکات بە ویلایەت/حەوشەی پشتەوەی تورکیا. گازی سروشتی بەرامبەر کاڵای تورکی، پەیوەندی تورکی و ئاسایشی وزە. دواتر زاڵبوون بەسەر دراوسێکاندا بەتایبەت کاتێک ئەرمەنستان لەدیدی تورکی نەیار و خراپە، کورە ئەتۆمییەکانی ئەرمەنستان لەسنووری تورکیاوە نزیکە! تڕابزۆن و چەند گوندێکی تری ئەرمەنی لەسنووری تورکیان بەڵام دوور لە دونیای تورکین. ٤-تورکیا لەڕێگەی ئازەربایجانەوە بیر لە مۆدێڵی چینی دەکاتەوە بەتایبەت کاتێک پڕۆژەی ئاوریشم دەیەوێت بەهەناوی ئازەربایجاندا بێت و بەسەر تورکیادا باز بدات! سەرەتا کشان بەناو ئازەرییەکاندا وەک کەلتور و دابینکەری ئاسایش، دواتر لادانی دیوار/سنوور، لەکۆتاییدا ئاوێتەبوون و یەک سیستم و دوو دەوڵەت. یەک سیستم لێرە ناوکی عوسمانیزمی نوێیە! تێکەڵەیەک لە ناسیۆنالیزم و پڕۆژەی ئسیلامیزم بۆ قوتدانی ئەوانیتر، کاڵکردنەوەی سنوورەکان و هەڵکشان. پڕۆژەکە واکاردەکات کە تورکیا فراوانبێت و هەڵکشێت، نەتەوە، مەزهەب و جیاوازییەکانی تر لەرێگەی ئارگیۆمێنتی ئیسلامی، یادەوەری، بازاڕ و بەهەکانی تر قوتبدات. عوسمانیزمی نوێ دەکشێت، بەشێوەی رەق، نەرم و رێگای تر! ئەستەنبۆڵ ناوک، ناگۆڕنۆ کەرەباغ، لیبیا، موسڵ و ئەوانی تر پەراوێز ...

ساڵح ژاژڵەیی لەم نوسینەدا دەمەوێت دوو پرسیار لە بەڕێز مەسرور بارزانی بكەم و هێوادارم وەڵامێكی رَونمان دەست كەوێت . پرسیارەكانم ئەمانەن :  1- ئەگەر بەڕێزتان خۆتان بە سەرۆكی حكومەتی كردستان دەزانن ، لە ئێستادا سنووری دەسەڵاتەكەتان دەگاتە كوێی هەرێمی  كوردستان ؟؟؟.   سنووری دەسەڵاتی  حكومەتی هەرێمی كوردستان لە  ساڵی 1992 لەگەڵ دوای ڕیفراندۆم زۆر جیاوازەو وەكو  قوماشی ناو ئاو تێ چوەو چۆتەوە ناو یەك و بەردەوام  لە بچوك بونەوەدایە وەكو چۆن قوماشەكە  لەگەڵ هەموو شتنێكدا  كورتر دەبێتەوە .  لە سایەی سەری مەسعود بارزانییەوە  كە ڕیفراندۆمی ئەنجامدا  نێوەی زیاتری خاكی كوردسانی لە دەست داو بە خەڵكی دەگوت  هەڵ دەپەڕن دادەپەڕن و چی دەكەن بیكەن . بەناوی سەربەخۆیی ئابوری هەرێمی كوردستانەوە و دەرهێنانی نەوت و فرۆشتنی  و مۆركردنی گرێبەستی  نەوت و گاز لەگەڵ توركیا بۆ ماوەی  50  ساڵ ،  هەرێمی كوردستانتان خستە ڕەهنی ئەو گریبەستانە بێ‌ ئەوەی گوێ‌  بۆ قسەی كەس بگرن و بە بڕیاری بنەماڵەی بارزانی  ئەوە كرا .لە ئێستادا هەرێمی كوردستان هیچ سەربەخۆییەكی سیاسی و ئابوری  نەماوەو لە لایەك ڕەهنی توركیایەو لە لایەكی تریشەوە  تەسلییم بە بەغدا  بونەوە .  ئەوەتا توركیا  بە بیانوی پەكەكەوە زۆرینەی ناوچەكانی بادینانی داگیر كردوە .  زۆر سەیرە حكومەتی عێراق هاتۆتە دەنگ . میدیاكانی وڵاتانی جیهان باسی ئەو دەست دریٍژیەی توركیا دەكەن ، بەڵام ئێوە هەر باسیشی ناكەن و مێشتان میوان نییە .  ئەمەش دوو گومان دروست دەكات  یەكەم : توركیا ڕازی نییەو پێی خۆش نییە حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەغدا لەسەر دۆسییەی نەوت ڕێك كەوێت  بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان هەر بە ژێر دەستەیی توركیا بمێنێتەوە و پا بەندبێت بە ڕێكەوتنی 50 ساڵەی  نەوت و غاز لەگەل َتوركیا .   دووەم: پارتی پەكەكە بە مەترسی دەزانێت  بۆ سەر ئایندەی خۆی و گومان دەكرێت  پارتی  ئاسانكاری بكات بۆ ئەوەی سوپای توركیا قەندیل داگیر بكات . گێگیركردنی هێزی پارتی لە زینوی وەرتی ، ئەو گومانە پشت ڕاست دەكاتەوە .  ئەگەر بە وردی سەرنج بدەین  لە ئێستادا سنووری جوغرافی  هەرێمی كوردستان  برێتییە  لە چەند شارێك و  هیچ قوڵایی جوغرافی نەماوە و لە هەموو لایەكەوە بە دوژمن دەورەدراون و ناوشارەكانیش  كراونە  مۆڵگەی جاسوسی  ئەو دوژمنان . كەواتە پرسیارەكە ئەوەیە بەڕێز مەسرور بارزانی سەرۆكی  كوێی هەرێمی كوردستانە ؟؟ چما هیچ شوێنێك ماوە هەتا ئەو سەرۆكی بێت ؟؟  لە هەموشی سەیرتر ئەوەیە خاوەنی21   وەزارەتە  بۆ دانیشتوانێك كەژمارەیان لە 5 ملیۆن  تێپەڕ ناكەن .  لە كاتێكدا  وڵاتی چین   18 وەزارەتی هەیە ، ئەمەریكا 14 وەزارەتی هەیە . سویسڕا تەنها 8 وەزارەتی هەیە  . بەڕاست ئەمە لە گاڵتەی مناڵان ناكات ؟  خاوەنی دوو بست ئەرزماوێت  و  21  وەزارەتت هەبێت  و موچەی  فەرمان بەرانت  پێ نەدرێت و  نانی  شیوت نەبێت و بە قەدەر توكی سەریشت قەرزدار بێت  . لەو لاشەوە بە حسابی لیستی موچە خاوەنی  زیاتر لە 400  هەزار پێشمەرگە بێت  و لە سەروی هەموو ئەمانەشەوە 7 هەزار ئاوارەی سوری چەكدار كراون و مانگانە بڕی سی َملیار و نیو لە بودجەی گشتییان بۆ خەرج دەكرێت گوایە بۆ رَۆژی تەنگانە . ئاخر  ڕۆژ  لەم ڕۆژە تەنگانەتر هەیە  جەنابی سەرۆك ؟؟؟.    پرسیاری دووەم : ئایا بەڕێز مەسرور بارزانی  سەرۆكی حكومەتی كێیە ، واتە خۆی بە سەرۆكی هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان و پارێزەری مافەكانیان دەزانێت ، یان بۆ بەرژەوەندی  بنەماڵەو حیزبەكەی  بۆتە سەرۆكی حكومەت ؟؟؟.  ئەگەر خۆی بە سەرۆكی هاوڵاتیان دەزانێت ، ئەوەتا  7 مانگ تێ دەپەڕێـت  لە سەڵی 2020  تا ئێستا موچەی دوو مانگی موچە خۆران دراوە ئەویش بە نێوە ناچڵی .   خەڵك بە تەواوی هەژار بوە.  ئەگەر موچەی پێ دابین ناكرێت  بۆچی واز ناهێنێت و داوای لێبوردن لە خەڵك  ناكات  و بچێتە ماڵی خۆی ؟؟ كە ئەوە ناكات مانای ئەوەیە  ئەو بۆ بەرژەوەندی خۆیی و بنەماڵەی و حیزبەكەی سەرۆكی حكومەتە و هاوڵاتیان لای ئەو وەكو میگەلە مەڕ وان و بەتەنگیانەوە نییە .    ئەی كەواتە  ئەم حكومەتەی  هەرێم  بۆچی هەیە ؟؟؟.  ئیشی ئەم هەموو وەزیر و گوزیر و جێگر وەزیر و  سەرۆكی دەستەو  ربەڕیوەبەری گشتی  ڕاوێژكاری گاڵتینە بۆ موچە وەرگرتن و لەشكرێك لە فەرمانبەری بندیوار  كە لەو حكومەتە كارتۆنیەدا جێگایان بۆ دۆزراوەتەوە و بونە مشەخۆر بەسەر بودجەی گشتی هاوڵاتیانەوە  .  هەرێمی كوردستان لە ڕێگای 4 دەسەڵاتی  سەرەكییەوە بەڕێوە دەبرێت كە ئەمانەن : دەسەلاتی تەشریعی  . دەسەڵاتی تەنفیزی واتە ئەنجمومەنی وەزیران . دەسەڵاتی دادوەری . سەرۆكایەتی هەرێم.  هەموو ئەم دەسەڵاتانە بە تاوای لە ژێر دەستی پارتیدان و چۆنیان بوێت و چۆن لە بەرژەوەندی خۆیاندا بێت ئاوا ئاشەكە دەگێرن .  پارتی لە پەڕلەماندا لە ڕوی ژمارەوە زۆرینەیە . لە دەستەی سەرۆكایەتی پەڕلەماندا زۆرینەیە . كەواتە پڕیارەكانی پەڕلەمان لە دەستی پارتێدایە. كەواتە ئەم پەڕلەمانە بۆتە پەڕلەمانێكی كارتۆنی و چیتر نوێنەری   دەنگدەران نەماوە و پەڕلەمانی پارتییە بە تەنها.   ئەوەتا  بڕیاریان دا كە پارێز بەندی لەسەر پەڕلەمانتاری كۆمەڵی ئیسلامی سۆران عومەر لابەرن  لەبەر ئەوەی باسی گەندەڵی بەرپرسەباڵاكانی پارتی كردوە ، لەگەڵ ئەوەی سەرۆكی پەڕلەمان یەكێتیە .  سەرۆكی حكومەت پارتییە . هەرچی وەزارەتە گرنگەكان  هەیە وەكو سەرچاوە سروشتییەكان و ناوخۆ و داد  و پۆستە گرنگەكانی تر هەیە هەموی لە دەستی پارتیدایە . وەزارەتی داد لە دەستی پارتیدایە  داواكاری گشتی و دادوەرەباڵاكان  پارتین .  مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێم بە بڕیاری خۆی  ڕیفراندۆم ئەنجامداو نیوەی خاكی كوردستان لە دەست دەدات ، بەڵام  داواكاری گشتی وەزارەتی داد بێدەنگ بون  . ئەو هەموو دزی و تاڵانیانە لە گومرگەكان دەكرێـت و بە یەرچاوی هەموانەوە قاچاخچییەتی نەوت لە لایەن بەرپرسەكانەوە دەكرێت ، بەڵام داواكار گشتی نقەی لێوە نایەت . بەڵام لەبەر  ئەوەی سۆران عومەر باسی گەندەڵی بەرپرسانی پارتی كردوە ، پارێزبەندی لەسەر لادەبرێت . وەزیری داد بڕیارەكەی سەرۆكی پەڕلەمانی هەڵوەشاندەوە . ئەو هەموو خەڵكە تیرۆر دەكرێـت و ئەشكەنجە دەدرێن ، بەڵام داواكاری گشتی بێدەنگە . كورت و كرمانجی دەسەڵاتی دادوەری  تایبەتە  بە پارتی و بنەماڵەی بارزانی .    هەرچی لە بەرژەوەندی ئەواندابێـت ئەوە دەكەن .  دامەزراوەی سەرۆكایەتی بەناو هەرێمیش  بە هەمان شێوە بۆتە تاپۆی بنەماڵەی بارزانی . دوای 29 ساڵ حوكمڕانی تا ئێستا ئەم هەرێمە خاوەنی دەستورێك نیەو یاسای سەرۆكایەتی هەرێم هەموار نەكراوە و هۆكارەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ :   بنەماڵەی بارزانی دەیانەوێت  یاسای سەرۆكایەتی هەرێم بە ویست و ئارەزوی خۆیان هەموار بكرێت و خاوەنی زۆرترین دەسەڵاتبن . چونكە ئەوان پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم بە موڵك و تاپۆی  خۆیان دەزانن .  ئەگەر هەموو جومگە ئەساسیەكانی  حكومەتی هەرێم لە دەستی پارتی و بنەماڵەی بارزانیدا نین خۆیان بە حاكمی ئەم هەرێمە نازانن  ، ئەی چۆن  توانییان  ڕێگا  لە سەرۆكی پەڕلەمان بگرن بچێتەوە  بۆ ناو هەولێر؟   ئەی چۆن وەزیرەكانی  گۆڕانیان دەركرد ؟ ئەی چۆن ڕێگایان لە كۆسرەت ڕەسوڵ گرت لە بازگەی دێگەڵە بچێتەوە هەولێر لە كاتێكدا ئەو جێگری سەرۆكی  هەرێم بوو ؟ ئەی چۆن  چەندین جار لە بازگەی دێگەڵە   ڕێگایان لە ئەندام پەڕلەمانەكان دەگرت بچنەوە هەولێر ؟ .   كەواتە  حكومەتی هەرێمی كوردستان  تەنها  بۆ ناو هەیەو هەموو شتێك لە دەستی پارتی دایەو  هەر كاتی بیانەوێـت  ئەندام پەڕلەمان و  وەزیرەكانی لایەنەكانی تر دەردەكەن .  لێرەدا  پرسیارێكی تر دێتە پێشەوە. ئەی كەواتە ڕۆڵی یەكێتی و حیزبەكانی تر چییە لەو حكومەتەدا ؟ ماوەی 29 ساڵە  یەكێتی و پارتی بەیەكەوە  حكومەت پێك دێنن . ناو بەناویش حیزبەكانی تریش بەشداری دەسەڵاتیان كردوە.  یەكێتی خاوەنی هێزی تایبەت بە خۆیەتی و سنورێكی تایبەت  بە خۆشی هەیە . بۆیە پارتی ناتوانێت  بە تەواوی یەكێتی پەراوێز بخات و بیخاتە دەرەوەی دەسەڵات . بەڵام  یەكێتی  شەریكی دەسەڵات نەبون ، بەڵكو  بەشداری دەسەڵات بون . واتە بەرژەوەندییەكانیان لەو حكومەت بەقەدەر پارتی نەبوە ، بەڵام بەشی خۆشیان هەبوە .  واتە بەرژەوەندی مادی  یەكێتی و پارتی بە یەكەوە هێشتۆتەوە . بەڵام  بەشداری پێكردنی  حیزبەكانیتر  لە حكومەتدا لە لایەن پارتییەوە  تەنها بۆ بێدەنگ كردنیان بوە.  هیچ ڕول َو كاریگەرییەكیان لەو حكومەتە نەبوە.   لە ئەنجامی ئەو شیكردنەوەی سەرەوە دەگەینە ئەم ئەنجامانەی خوارەوە :  1- حكومەتی هەرێمی كوردستان لە بنەڕەتەوە حكومەتێكی كارتۆنی بوە . چەترێك بوە  بۆ شاردنەوەی دوو ئیدارەیی یەكێتی و پارتی . لە ژێر ئەم چەترەدا  پارتی و یەكێتی بە جوتە  سامانی هەرێمی كوردستانیان  تاڵان  دەكەن  .  لە ئێستادا  لە هەموو كاتێك زیاتر پڕۆسەی  تاڵان كردن  لە گەرم و گوڕیدایە . بە ئاشكرا داهاتی گومرگەكان  لە لایەن هەردوو حیزبی دەسەڵات دارەوە  بەتاڵان دەبرێت .  ئیفلاسیان بە هەرێمی كوردستان كرد .خەڵكیان خستە سەر ساجی عەلی.  2-   ئەو حكومەتەی ئێستا لە هەرێمی كوردستاندا  بەناو هەیە بۆ ئەم مەبەستانە  پێك هێنراوە  :یەكەم جێكردنەوەی زۆرترین كادیری ئەو دوو حیزبە دەسەڵاتدارە  لەناو دام و دەزگاكانی حكومەتدا  بۆ ئەوەی  هەر یەكەیان بتوانن زۆرترین  كادیری حیزبی خۆیان بیدەنگ بكەن . ئەگەر ئەمە وانییە  5 ملیۆن كەس لە پانتاییەكی  زۆر كەمدا چ پێویستییەكی بە 21 وەزیر و چەندین دەستەو دام و دەزگای تر هەیە كە هەر پێویست نین؟؟؟.  دووەم : پارتی زیرەكانە سیاسەتی ( فرق تسد) ی لەگەڵ حیزبەكانی تر بەكار هێناوە  جارێك بەشدارییان بە یەكگرتوی ئیسلامی كردوە لە حكومەتدا . جارێكی تر جیا بەجیا  بەشدارییان  بە كۆمەڵی ئیسلامی و  بزوتنەوەی گۆڕان كردوە . بەڵام  ئەوان  هیچ ڕۆڵێكیان نەبوە و لە پێناوی وەرگرتنی پۆستدا  بەشداری حكومەتیان كردوە   . بەو هۆیەشەوە  بەردەوام ئەو حیزبانە زیانیان كردوەو جەماوەری خۆیان لە دەستداوە  .     3- لە سەرەتاوە وتمان حكومەتی هەرێم تەنها ناوەو  ناوەرۆكی نییە . بەڵام لە ژێر ئەم ناوەدا توانراوە گرێبەستەكانی نەوت و غاز لەگەڵ كۆمپانیاكان  مۆر بكرێت سامانی ئەم وڵاتە تاڵان فرۆش بكەن . لە ژێر ئەم ناوە كارتۆنیەدا  توانیویانە هەندی پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی تر دروست بكەن .  خۆ ئەگەر ناوی  حكومەتی هەرێم نەبوایا ، بەدوور نازانرێت  یەكێتی و پارتی وەكو دوو حیزب یان دوو گروپی تیرۆریستی  ناویان بخرێتە لیستی تیرۆرەوە . خۆ ئەوان لە پەكەكەو حیزبوڵلای لوبنانی گرنگتر نەدەبوو . دڵنیام ئەگەر هەمو كوردستان  لە لایەن توركیاوە داگیر بكرێت و بە بنەماڵەی بارزانی بڵێن  هەوڵیر و دهۆك و زاخۆ بۆ ئیبڕاهیم خەلیل  با هەر لە ژێردەستی ئێوەدابێت و بازرگانیتان مسوەگەر بێت و كۆمپانیاكانتان كاری خۆیان بكەن و وەكو جاران نەوتی خۆتان بە قاچاخ  ڕەوانەی توركیاكەی خۆتان بكەن .   ئەو كاتیش مەسرور بارزانی دەست بەرداری  پۆستەكەی نابێت . چۆنكە ئەوان لە سەرەتاوە كاریان بۆ پارە كردوە . ئەگەر ئەم قسەیەی من ڕاست نییە ، چۆن دوای 29 ساڵ حوكمڕانی  و ئەو هەموو سامانەی ئەم وڵاتە ، حاڵی هاوڵاتیان  دەگاتە ئەم ئاستەی ئێستا .  ئەگەر ئەوانە  هیچ ویژدانیكیان هەیە ، هیچ هەستێكی مرۆڤایەتییان هەیە ، هیچ عورفێكی كۆمەڵایەتی و كوردایەتیان  هەیە ،  هیچ ئەتەكێتی سیاسیان هەیە ، چۆن ئاوا ڕی َبە خۆیان دەدەن هەموو سامانی ئەم وڵاتە بە تاڵان بەرن و خەڵك هەژار بكەن .  ئایا  بەڕاست ئەوانە  مرۆڤن  یان دڕەندەن ، ئاخر كەی تیر ِدەخۆن ؟؟؟ . دوا قسەشم ئەوەیە بەڕاستی ئەوان حەقی خۆیانە ئاوا مامەلەی  ئەم میللەتە  بكەن و شایستەی ئەوەن  زۆر لەوە خراپتریان بەرامبەر بكەن .  پەندێكی كوردی هەیە كە دەڵێت :خوا تا كێو نەبینێت بەفری تێناكات . ئێ كەواتە ئەم پەندە ڕێك  بە قەدوو باڵای گەلی كوردا دەبڕێت . تا میللەت ئاوا بێت ، دەبێ سەركردەی ئاوای هەبێت . ئەلبێرت كاسۆ دەڵێت : كاتێك خۆت بڕیارت دابێ كۆیلەبیت، ئیتر من چۆن شەڕی ئازادێت  بۆ بكەم .  لە لایەكی تریشەوە   جێی پرسیارە سەبارەت بەو بێدەنگییەی لە لایەن ڕۆشنبیران و نوسەران و زۆرێك لەو كەسایەتیانەی كە پێشتر خۆیان  بە خەمخۆری ئەم نیشتمانە دەزانین و هەمیشە ڕەخنەیان دەگرت و بە نوسیەنەكانیان  جەماوەریان هوشیار دەكردەوە . سەردەمانێك ئەوانە خاوەنی قسەو بۆچونی  خۆیان بون . خەڵك گوێ ی لێدەگرتن و دەسەڵاتیش لێیان دەترسا . بەڵام سەیرەكە لەوەدایە بە یەك جار هەموو ئەو دەنگانە نەمان . چ هۆكارێك  لە پشتی بێدەنگ بونی  ئەو هەموو دەنگە ناڕازیانەی  ئەو خاوەن قەڵەمانەیە لەم كاتە هەستیارەدا كە :  هەرێمی كوردستان لە سایەی دەسەڵاتی پارتی و یەكێتیدا  بە قۆناغێكی زۆر مەترسیداردا گوزەر دەكات . ناكۆكیەكانی یەكێتی و پارتی گەیشتۆتە ئاستێكی زۆر خراپ و وەكو دوو دوژمن مامەلەی یەكتری دەكەن .  هیچ پەیوەندییەكیان   لەگەڵ یەكتری نەماوە . سەیرەكە لەوەدایە  هەردوكیان پێكهاتەی سەرەكی حكومەتی  هەرێمی كوردستانیشن  .   كار ئاوا بروات  هەرێمی كوردستان  بە فیعلی دوو  لەت  دەكەن و  ئەمیان بەرەو بەغداو ئەویان  بەرەو توركیا دەڕوات .  قەوارەی هەرێمی كوردستانیش دەكەنە قوربانی بەرژەوەندی و ناكۆكیەكانی خۆیان.   ئەوەی زۆر گرنگە ئەوەیە كە ئەم دوو لایەنە بە نوێنەرایەتی هەموو خەڵكی كوردستان ئەم كارانە دەكەن ، كە لە ڕاستێدا زۆرینەی خەڵك ئەوانە بە نوێنەری خۆیان نازانن و زۆریش  ناڕازین لێیان  .  بۆیە كاتی ئەوە هاتوە هەموو دڵسۆزانی ئەم هەرێمە بێنە دەنگ و چیتر ڕێگا نەدەن  یەكێتی و پارتی  بە  ویست و ئارەزوی خۆیان  لە ژێر ناوی حكومەتی  درۆینەی  هەرێمی كوردستان  سازش بۆ دوژمنانی كوردستان بكەن و قەوارەی سیاسی هەرێمی كوردستان لەناو بەرن .  باشترین كارێك كە لە ئێستا بكرێت ئەوەیە كە پەیوەندییەكانی یەكێتی و پارتی ئاسایی بكرێتەوە بۆ ئەوەی وەكو یەك تیم  كار بكەن بۆ بەدەست هێنانی ماف و بەرژەوەندییەكانی  هەرێمی كوردستان .   ئەگەر یەكێتی و پارتی  ئەوە نەكەن ، نابێ هاوڵاتیان بێدەنگ بن و پێویستە  هەڵوێستی توندیان  هەبێت بەرامبەر هەردوو لایەن و چیتر قبوڵی پێ شێلكاریەكانی  یەكێتی و پارتی نەكەن بەرامبەر بەم گەل و نیشتمانە .    

ئازاد جۆڵا دەتوانرێ سەردانی وەزیری دەرەوەی فەرنسا بۆ عێراق و بەتایبەت بۆ هەرێمی کوردستان لە ئێستادا وەک دەرفەتێک لە بەرژەوەندی هەرێم و عێراقیش بەگشتی بقۆزرێتەوە ، ئەگەر سەیری ڕۆڵی فەرنسا بکەین لە مێژوو دا بەتایبەت بەرامبەر بەکورد دەتوانین بڵێین تاکە وڵاتی زلهێز و ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییە کەوا هاوسۆز و سیاسەتێکی دروست و دیموکراتیانەو مرۆڤ دۆستانەی هەبووە بەرامبەر بە کورد و پرسە ڕەواکەی ، هەروەک لەسەردەمی شۆڕشی ئەیلول لە باشوور و شۆڕشی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و لەگەڵ حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و بەتایبەت لەگەڵ شەهید قاسملو و زۆربەی هەرەزۆری سەرکردە مەزنەکانی کورد ، لەدوای شۆڕشی نوێش فەرەنسا هەمیشە لە پەیوەندیەکی بەهیزدابووە لەگەڵ جوڵانەوەی ڕزگاریخوازی گەلەکەمان بە تایبەت لە پارچەکانی باشور و ڕۆژهەڵات دا ، هەمیشە جەنابی مام جلال پەیوەندی بەهێزی هەبووە لەگەڵ سەرۆکەکانی کۆشکی ئەلیزێ و ئەم پەیوەندیانەش بەردەوام ڕۆڵ و کاریگەری هەبووە لەسەر هەڵوێستە ڕاست و دروست و مرۆڤ دۆستانەی کۆشکی ئەلێزی بەرامبەر بە پرسی کورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ، لەدوای ڕاپەڕینە مەزنەکەی بەهاری ۱۹۹۱ ی باشوری کوردستان و هێرش و پەلاماری سوپای عێراق بۆ سەر خۆپیشاندەران بەگشتی لە عێراق و بۆ سەر هەرێمی کوردستانیش بەتایبەتی بە ئاگاداری و بەبەرچاوی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بوو ، بە تایبەت دوای داگیرسانی گڵۆپی سەوز لەلایەن ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی لە ناتۆ لە نێویشیاندا بەتایبەتی بەریتانیا ، لەولاشەوە نەک هەر بێ دەنگی بەڵکو هاوکاری و پاڵپشتی ڕووسیاو چین مسۆگەرو بەردەوام بوو بۆ سوپای عێراق و لەشکرکێشیەکانی ، تاکە وڵات لەم کاتەدا و لە دۆخێکی پڕ کارەستباری مرۆیی و تا سەر ئێسقان دژوار ئەوا هەر فەرەنسا بوو هاتە سەرخەت و هێزو تواناو پێگەی دیبلۆماسی و نێودەوڵەتی خۆی بەکارهێناو دیسانەوە بە ئەرکی مرۆڤ دۆستی و ئاشتیخوازانەی خۆی هەڵسایەوە و پێشنیاری دانانی ناوچەیەکی ئارامی کرد بۆ باکور و باشوری عێراق بۆ وەستانی ڕژانی خوێنی زیاتر و گەڕانەوەی خەڵک بۆ سەر ماڵ و موڵکی داگیرکراوی خۆی لە ڕێگای بڕیاری ٦۸۸ ئەنجومەنی ئاسیایشی نیودەوڵەتی کە تاوەکو ڕوخانی ڕژێمی بەعسیش ئەم بڕیارە کاریگەر و گرینگی تایبەتی خۆی هەبوو ، هەر ئەمەش بوە هۆی بەردی بناغەی دروست بوونی ئەزموونی هەرێمی کوردستان وەک دیفاکتۆیەکی بەهێز و چالاک لەناوچەکەداو کرانەوەی دەرگای پەیوەندی سیاسی و دیبلۆماسی نێوان کورد و وڵاتان و سەرکردەکانی جیهان ، ئەمە جگە لە هاوکارییە بەردەوامەکانی فەرەنسا لەسەر ئاستی سیاسی و ئەمنی و سەربازی و کارگێڕی و چڤاکی بەگشتی بۆ ناوچەکەو هەرێمی کوردستان بەتایبەتی ، لە شەڕی داعش و هاوکاری سەربازی ئەمنی لە عێراق و هەرێمی کورستان ڕۆڵی گرینگ و کاریگەری بنیوە و بەردەوام بووە لە ڕاهێنان و پڕ چەککردنی هێزی پێشمەرگە و هێزە ئەمنیەکانی کوردستان ، هەمیشە ڕۆڵێ گرینگ و نێوەندگیری بینیوە لە نێوان هەرێم و بەغداد لە کاتی گرژیەکان و پێداگربووە لە سەر مافە دەستوریەکانی کورد لە عێراقی فیدراڵدا و پاراستنی قەوارەی هەرێم و لە پەیوەندی بەردەوام و هەماهەنگ بووە لە گەڵ هەرێم دا ، یەکەم وڵاتی زلهێز و ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بووە پێشوازی لە سەرکردە سیاسی و سەربازی و کارگێڕیەکانی ڕۆژئاوای کوردستان بکات و لە کۆشکی ئەلیزێ پێشوازی بکرێن ، ئەمە سەڕای هەڕەشەو هەوڵەکانی تورکیا بۆ بەربەست دروست کردن لە هەوڵ و هەڵوێستەکانی فەڕەنسا لە هاوکاری هەماهەنگی و پەیوەندی بە تایبەت لەگەڵ کوردانی ڕۆژئاوا و ئەزموونی خۆبەڕێوەبەری لە (بارۆس) ، ئێستاو لە دوای شەڕی داعش و ئەنجامدانی ڕیفراندۆم لە هەرێمی کوردستان و لە دۆخێکی وا نالەباری پەیوەندی نێوان هەرێم و بەغداد کەوا ڕۆژ لەدوای ڕۆژ ئاڵۆزتر و دژوارتر دەبێ و بەهۆی قەیرانەکانی ئابووری جیهان و کۆڕۆنا و دابەزینی نەوت و نەناردنی بودجە و ناشەفافی و هەبوونی گەندەڵی و چەقبەستوویی سیاسی و نەمانی متمانە لەنێوان هاوڵاتی و دەسەڵات و هێرش و پەلامارەکانی وڵاتانی هەرێمی و چەندین قیران و هۆکاری تر ، لەسەروشیانەوە پشتکردنی جیهان لە کورد بەهۆی ڕیفراندۆمەوە ، ئێستا کورد لە هەموو کات زیاتر پێویستی بە ڕۆڵ و کاریگەرییە گرینگەگانی فەرەنسا هەیە هەم بۆ نێوەندگیری لە ئێستادا لەگەڵ بەغداد و هەمیش بۆ دووبارە گەڕانەوی پێگەی هەرێم بۆ نێو کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و دروست کردنەوەو ڕێکخستنەوە و داڕشتنەوەی سەرلەنوێ پەیوەندییە سیاسی و دیبلۆماسیەکانی هەرێم بێ گومان بە وەرگرتنی ئەزموونەوە ،  

 ئەحمەد محمود   هەر لە سەروبەندی پێكهێنانی یەكەم كابینەی حكومەتی هەرێم لە ساڵی 1992 تاهەنوكە یەكێك لەو دروشمانەی كە هەر نۆ كابینەكەی حكومەت هەمیشە وەپێش خۆی داوە و وەك دروشم جەختی لەسەر كردووە و بەڵێنی جێبەجێكردنی داوە بریتیە لە چاكسازی.  بێگومان پارتە ئوپۆزسیۆنەكانیش هەردەم چاكسازیان بە تاكە ڕێگەو دەلاقەی دەربازبوون لەو هەموو قەیرانە زانیوە ، یەكگرتووی ئیسلامی لە ساڵی 2005 لە هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە لیستێكی جیا بەشداری لەو پرۆسەیەدا كرد و دروشمی سەرەكی ئەم پارتە بریتی بوو لە چاكسازی و دابینكردنی خزمەتگوزارای و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی . هەرچی بزوتنەوەی گۆڕانیشە لەماوەی ئۆپۆزسیۆن بوونی دا چاكسازی لەوەدا دەبینیەوە كە گۆڕانكاری لە تەواوی كەرتە ئیداری و خزمەتگوزاریەكاندا بكرێت و دام ودەزگا جۆراوجۆرەكان بە دامەزراوەیی بكرێن ، هەر بەو ئومێدەشەوە بەشداری لە كابینەی هەشت وپاشان كابینەی نۆ كرد بەڵام چەندین وەزارەت و بەڕێوەبەرێتی وەرگرت شتێكی ئەو تۆی بەدی نەكرا . كۆمەڵی ئیسلامیش نوێترین كاریان ئەوەیە كە ئەمیرەكەیان لە رۆژی (11/7/2020) پرۆژەیەكی نوێی بۆ چاكسازی ڕاگەیاند ، بەڵام پارتەكانی دەسەڵات بەتایبەت پارتی دیموكرات نەك ستایشی پرۆژەكەیان نەكرد بەڵكو ڕەخنەی توندیان ئاراستە كرد. هەرچی میللەتیشە سەرجەمی داواكاریەكانی كۆكردووەتەوە لە چاكسازیدا و داوای چاكسازی ڕاستەقینە و بنەرەتی دەكەن لە تەواوی كەرتەكاندا .  ئەمە سەرڕای ئەوەی كە تەواوی پارتە سیاسیەكان لە سەروبەندی هەر هەڵبژاردنێكدا بەڵێنی چاكسازی هەمە ڕەنگیان بەهاونیشتمان داوە بە چەشنێك ئەگەر دەربچن ئەوا لە كەمترین مەودادا گەندەڵی بنەبڕدەكەن و وڵات دەكەنە شامی شەریف .  وەك دەزانن ساڵێكی تەواو بەسەر تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم گوزەردەكات ، سەرۆكی ئێستای ئەم حكومەتە پرۆژەی چاكسازی ڕاگەیاند و بەڵینی چاكسازی گەورەی بە هاونیشتمانیاندا ، بەڵام تا ئەم ساتەوەختە هەست بە شتێكی ئەوتۆ ناكرێت كە وەك چاكسازی ڕاستەقینە ئەژمار بكرێت ، ئەوەیشی كەكراوە یاخود بڕیارە بكرێت دیسانەوە قورساییەكەی دەكەوێتە سەرشانی موچە خۆران و میللەت  .  ئەوەی كە لەم بابەتەدا پرسیاری سەرەكیەو خوتخوتەمان دەدات ئەوەیە هەم حكومەت و هەم پارتەكانی دەسەڵات و هەم ئۆپۆزسیۆن و هەمیش هاونیشتمانیان پڕ بەگەرویان هاواردەكەن چاكسازی ، هەموان هەردەڵًێن تاكە ڕێگەو مەنفەز چاكسازییە، وەلێ بۆچی بەدرێژایی 29 ساڵی تەمەنی حكومەتی هەرێم و قەوارەی سیاسی ئەو هەرێمە ئەم چەمكە هێندەی وەك دروشم  ماوەتەوە نێو هێندە نەچۆتە بواری جێبەجێكردنەوە ، هێندەی هەر دروشم و نەزەریاتە هێندە كردار و پراكتیك نییە؟ ئایا هۆكاری سەرەكی لە بابەتەدا چییە ؟ بۆچی چاكسازی لە زۆرێك لە وڵاتانی دونیا لەمەودایەكی زەمەنی دا ئاماژە و نیشانەكانی وەدەردەكەون و ووردە ووردە دەكەوێتە  سەر بەر و پێدەگات كەچی لە وڵاتی ئێمە بۆتە دێوەزمەیەكی هێندە گەورە هیچ كەس و هیچ لایەنێك ناتوانێت خۆی لە قەرەی بدات ؟ لە كاتێكدا كە هەموان دەڵێن چاكسازی . وەك دەزانین وڵاتێكی وەكو ئەڵمانیا لە دوای كۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەم وێرانەیەك بوو هیچی دی بەڵام لە ماوەیەكی دیاری كراودا توانیان جارێكی دی ووڵات بونیاد بنێنەوەو بوژانەوەیەكی سەرتاسەریان لەتەواوی كەرتەكاندا كرد . وولاتێكی وەكو مالیزیا لەسەر دەستی مەهاتیر محمد لەماوەی بیست ساڵدا لە ووڵاتێكی هەژاری كشتوكاڵی یەوە  بوو بەو وڵاتەی كە ئێستا هەمومان سەرسامین بە پێشكەوتنەكانیان لە ڕووی پیشەسازی و تەكنەلۆژیاوە . وەلێ لە وڵاتی ئێمە هەموان هاواردەكەن چاكسازی كەچی هەنگاوێكی ئەرێنێ ئەوتۆ بە ئاڕا ستەی چاكسازی فیعلی و ڕاستەقینە نابینرێت . بە بڕوای ئێمە و ئەگەر ڕاشكاوانە قسەی لەسەر بكەین ئەوەی لە پشتی ئەم بابەتەوە خۆی حەشارداوە و بەربەستە لەبەردەم چاكسازی بە كردار دەگەڕێتەوە بۆ سێ فاكتەری سەرەكی :  یەكەم: دەسەڵاتێكی قۆرخكار:  حیزبە دەسەڵاتدارەكان هەر لە پێكێهانانی یەكەم كابینەی حوكمڕانیەوە تا ئەم ساتەوەختە مەهام و ئامانجی سەرەكییان بریتی بووە لە دەوڵەمەندكردنی گیرفانی خۆیان و حیزبەكانیان ، هێندەی لە خەمی خۆشگوزەرانی خۆیان و بنەماڵەكانیان بوون نیوهێندە لە خەمی بەرجەستەكردنی حكومەتێكی خزمەتگوزار و حوكمڕانیەكی رەشید بۆ خزمەتی هاونیشتمانیان نەبوون ، میللەت بەجوانترین شێوە پێشوازیان لێكردن و هەزاران خەون وخەیاڵیان لە خۆشگوزەرانی و حوكمڕانیەكی دیموكراسیانە لە خەیاڵدانیان لەسەر هەڵچنیبوون ، تا ئاستی پیرۆزی لەناو هاونیشتمانیان پیرۆز بوون ، بەڵام لەبەرامبەردا ئەمان جگە لە دزی وگەندەڵی و دەوڵەمەندكردنی خۆیان وكۆمپانیا حزبیەكانیان هیچی تریان بۆ میللەت پێنەبوو ، لەهەرگۆشەیەكی ئەم كوردستانەوە بروانیت جگە لە گەندەڵی و ناعەدالەتی شتێكی ئەو تۆ ناچنیتەوە . دەتوانین بڵێین ئەوەی كەلە پشتی نەهاتنەدی چاكسازی كردارەكی و ڕاستەقینەیە بە پلەی ئیمتیاز پارتەكانی دەسەڵاتن  كە هەتا ئێستا نۆ كابینەی حكومەتیان پێكهێناوە ئەم پارتانە ئەگەر ڕاستگۆبن لەگەڵ دروشمی چاكسازی دەبێت ئەم كارانە ئەنجام بدەن:  1.    شفافكردنی داهاتە ناوخۆی ودەرەكیەكان و مەلەفی نەوت و خاڵە گومرگیەكان ...هتد و ڕێگە نەدان بە یاریكردن بە سەروەت و سامانی ولات و قوتی میللەت . 2.    نەهێشتنی خانەنشینی نایاسایی و بن دیوارەكان و دووموچە و چەند موچە ....هتد . 3.    لێ پێچینەوەو بەدواداچوون بۆ ئەو پارانەی كەچەندین ساڵە بردراوەتە دەرەوەی هەرێم . 4.    لێ یپێچینەوە لە هەموو ئەو كارگەو پرۆژە ئابوریانەی كە بەرپرس یان دەستی حیزبی لە پشتە دەرهێنانیان لە ژێر ڕكێفی كەسی و حیزبی  .  5.    سەربەخۆكردنی دادگان و دەسەڵاتی داداوەری . 6.    گێڕانەوەی ڕۆڵی ڕاستەقینە بۆ پەرلەمان و دەزگا شەرعیەكانی تری حكومەت . 7.    بەنیشتمانی كردنی هێزەكانی پێشمەرگەو كۆكردنەوەیان لە چوارچیًوەی سوپایەكی نیشتمانی . ئەگەر پارتە سەرەكیەكانی پێكهێنەری حكومەت ئەم كارانە ئەنجام بدەن ئەوە بیگومان هێدی هێدی خۆری چاكسازی هەڵدێت بەڵام وەك دەبینین هەردوو پارتی دەسەڵات هەرگیز جددی نەبوون و نین چونكە ئەنجامدانی چاكسازی واتە قەلاچۆكردنی گەندەڵی ، قەلاچۆكردنی گەندەڵیش یەكسانە بەلێدان لە بەرژەوەندییە ئابوری و سیاسیەكانی خۆیان ، كە بەمەش سەنگ و باڵانسی سیاسیان دێتەخوارەوە و هەرگیز ئەوكورسیانەی كە پێشتر مسۆگەریان كردووە ناتوانن بەدەستی بهێننەوە ، هەربۆیەشە سەرۆكی ئەم كابینەیەی حكومەت لە پرۆژە چاكسازیەكەیدا  لەجێگەی ئەوەی دەست بۆ مەلەفی نەوت و خاڵە سنوریەەكان و كۆمپانیا حیزبیەكان....هتد  بەرێت جارێكی دی دەستی بۆ موچەی موچە خۆران برد . دووەم: ئۆپۆزسیۆنێكی بێ كردار  بیگومان پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن بە گۆڕانیشەوە كە ئێستا لە دەسەڵاتە  كەم و زۆر لەخەمی چاكسازی بوون و هەوڵیان داوە كە وڵات لە گەندەڵی قوتار بكەن ، بەڵام ئەوەی جێگەی تێڕامانە ئەمانیش بە درێژایی هەر نۆ كابینەكە تا ئەم ساتە وەختە نەیانتوانیوە ببنە هێزێكی فشاری ئەوتۆ كە حكومەت ناچار بەچاكسازی  ڕاستەقینە بكەن كە بەڕای من دەگەڕێتەوە بۆ ئەم خاڵانە: 1.     هەوڵەكانیان زیاتر لە پێشكەشكردنی پرۆژەو دەركردنی بەیاننامە و ئاشكراكردنی گەندەڵیەكان  خۆی دەبینێتەوە ، واتە هێندەی گوفتارە كردار نییە . 2.    هەمیشە جۆرێك لە پەرتەوازەیی و ڕاجیاییان پێوە دیاربووەو نەیانتوانیوە ببنە بەریەكی بەهێزی نەیاری دووپارتی دەسەڵات  لەگەڵ ئەوەی كە دەزانن زەرورەتی زۆرێك لە فۆناغەكان بووە . 3.    هیچ كامیان نەبەئاشكراو نەبەنهێنی و نەبەتاك و نەوەكو بەرەیەكی بەهێز نەیانتوانیوە ڕابەرایەتی دەنگە ناڕازیەكانی شەقام بكەن و خۆپیشاندانەكان ڕێكخراو بكەن ، تەنانەت زاتی ئەوەیان نەبووە ئەندامانی خۆیان هان بدەن بۆ بەشداری كردن لە خۆپێشاندانەكان بەدەگمەن نەبێت، هەربۆیە هەمیشە خۆپیشاندانەكان نا رێكخراوبون و كاتی و بێ جەدوا بوون .  4.    ئەمانە كە لە دەسەلات بوون و لەگەڵ پارتەكانی دەسەڵات حكومەتیان پێكهێناوە بە كردارەكی بەشدارنەبوون بەڵكو بەشدارایان پێكراوە ، بۆیە هەر وەزارەتێك یان بەرێوەبەرێتیەكیان وەرگرتبێت كارتۆنی بووەو بریار لەلای دووپارتی دەسەلات بووە ، ئەمە لەلایەك لەلایەكی دییەوە هەر بڕیارێكیان بە ئاراستەی چاكسازی دەركردبێت مرێنراوە و لەلایەن دووپارتی دەسەڵاتەوە دەیان عەرقەلەی بۆ دروست كراوە چونكە لێدان بووە لە بەرژەوەندیەكانی ئەوان . 5.     دووحیزبی دەسەڵات بەتایبەت پارتی لە گۆڕەپانی هەڵبژاردنەكاندا بەهۆی كڕینی دەنگ و تەزویرو ...هتد ڕێگربووە لەوەی كە ئەم پارتانە  بە فیعلی بچنە سەركورسی دەسەڵات و ممارەسەی ئەو بیرۆكەو پرۆژانە بكەن كە هەیانە بۆ چاكسازی ، بۆیە ئەم پارتانە بە فیعلی و راستەوخۆ  دەسەلاتیان بەدەستەوە نەبوەو مومارەسەی دەسەڵاتیان نەكردووە ، كە من پێم وایە دوور لە عاتیفە لەناو حیزبەكانی ئۆپۆزسیۆن خەڵكانی ئەكادیمی بوێرو شارەزاو دەستپاك و خەمخۆری وای تیایە ئەگەر هەركارێكیان پێ بسپێریت بەئاراستەیەكی ئیجابی و باش دا ئەی بەن و دەبنە هەوێنی بەدیهاتنی چاكسازی ڕاستەقینە.  سێیەم: میللەتێكی كەم هۆشیار زۆر بەداخەوە  لە ووڵاتی ئێمە بەتایبەت لە ئێستادا زۆرینەی هاونیشتمانیان ناڕازین لەم دۆخە خراپەی كە هەرێمەكەمانی پیادا تێدەپەڕێت و دەزانن كە بەرپەرسی یەكەمی ئەم دۆخەش دوو حیزبی دەسەڵاتن  كە لە ئێستادا بونەتە سیان ، ئەوەی كە لەم ساتەوەختەدا پێی گەیشتوین دەرئەنجامی ئەو هەموو گەندەڵیەیە كە حیزبەكانی دەسەڵات لە ماوەی 29 ساڵی ڕابردوو ئەنجامیان داوە  ، بەپێی لێكدانەوەی شرۆڤەكارانی سیاسی و ئابوریش دۆخەكە بەرەو ئاقارێكی خراپتر هەنگاو دەنێت ، لەگەڵ هەموو ئەمانە ناڕەزایەتی هاونیشتمانیان نەبۆتە هێزێكی فشاری كاریگەری ئەوتۆ كە دەسەڵات ناچار بەچاكسازی ڕاستەقینە بكات ئەمەش هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ: 1.    ئەم ناڕەزایەتیانە بەشی هەرەزۆری لەنوسینی سەرشاشەكان و دوعای گۆشەی بەرماڵەكان خۆی دەبینێتەوە واتە نەیتوانیوە بێتە شەقام مەگەر بەڕێژەیەكی زۆركەم نەبێت . 2.     ئەوەیشی كە دێتە شەقام بەبەراورد بە ژمارەی دەنگە ناڕازیەكان شتێكی ئەوتۆ نییە ، بەنمونە زیاتر لە ملیۆنێك موچەخۆر لە كوردستان هەیە كەچی هەزاركەسی نایەتە شەقام . 3.    زۆربەی خۆپیشاندانەكان ناوچەین و سەرتاسەری نین و نەتوانراوە لەپایتەختەوە سەرچاوەبگرن. 4.    پارتەوازەیی و نارێكخرابوون بە ئاشكرا بە خۆپیشاندنەكانەوە دەبینرێت ، ئەمەش بۆ ئەوە دەگڕێتەوە نەپارتە ئۆپۆزسیۆنەكان ڕابەرایەتیەكی ڕاستەقینەیان دەكەن نە ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی كە خۆی لە دەیان ڕێكخراو دەبینێتەوە  ، نەخۆپیشاندەران خۆیشیان توانیویانە لە ژێر یەك چەترا ناڕەزایەتیەكان خڕبكەنەوە ، بەڵكو هەرچین و توێژێك خۆی خۆپیشلندان دەكات لە كاتێكدا ئامانج و ستراتیژیان یەكە. هەموو ئەم خاڵانە ئەوە دەسەلمێنن كە بەشێكی بەرچاوی هاونیشتمانیان تا ئەندازیەكی زۆر نا هۆشیارن ئەگەرنا ئەوەی كەلەم هەرێمە دەگوزەرێت لەهەر وڵاتێكی دی بوایە قبوڵ نەدەكراو گۆڕانكاری گەورە ئەنجامدەدرا. لەكۆتایدا دەتوانین بڵێین لەژێر سایەی دەسەڵاتێكی ستەمكارو ئۆپۆزسیۆنێكی بێ كردارو میللەتێكی كەم هۆشیار چاكسازی هەر دروشمە نەك كردار  .  

د.محەمەد كیانی بۆ ڕاستكردنەوەی پڕۆسەی سیاسی وەك ئامرازی پەیوەندی كۆمەڵانی خەڵك و بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە و دورستكردنی بڕیار و جێبەجێكردنی بە سودی گشتی و خۆشكوزەرانی جەماوەر و نەهێشتنی توندوتیژی لە هەرێمی كوردستان پێویستە هەمو حیزبە بنەماڵەیەكان نەمێنن، هەر وەك چۆن لە كۆمەڵگە دیموكڕاتیەكان لەناوچون بە هند و پاكستانیشەوە. مۆدیلی حیزبی بنەماڵە تەنها لە چەند جێگەیەكی دواكەوتو ماوە وەكو كوردستان و لوبنان و بەنگلادێش، هەتا لە دەوڵەتە عەربیە كۆماریەكانیش ئەم مودیلەی سیاسەت فەشەلی هێنا.  سیاسەت بە ویراسەت ناكردرێت. باوكێك ئەگەر سیاسیكی باشیش بوبێت قەت شەرت نیە منداڵەكانی سیاسی بن وەیان ئەسلەن هەر حەزیان لە سیاسەت بێت. حیزب بۆ ئەوانە دەستگایەك یان كۆمپانیایەكی ئامەدەیە بۆ بەكارهێنانی لەلایەن منداڵەكانیانەوە بۆ بەرژەوەندی تایبەت و سەپاندنی دەسەڵاتیان بەسەر سەرجەم كۆمەڵگە بێ ئەوەی ڕوئیا و جیهانبینی تایبەت و ئامانجی گەورەی نەتەوایەتی و نیشتمانیان هەبێت.  بۆ ئەو وەچانە حیزب و سیاسەت وەك داردەستێكی ئامادەیە بۆ بەكارهێنان بەو شێوەی خزمەتی حەز و ئارەزوە تایبەتەكانیان دەكات، لە ئەنجامی بیروباوەڕ و ئیمان بە پرسێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوری گەورەی فرەڕەهەند تێكەڵی حیزب و سیاسەت نەبونە.  هیچ یەكێك لە مندلەكانی بارزانی و تاڵەبانی و نەوشیروان مەوهیبەی سیاسییان. تێدا نییە. فلاتن لە مەوهیبەی سیاسی، بە مانای بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە و حوكمڕانی بە مەرامی چاكەی گشتی، گەشەی كۆمەڵایەتی و پێشكەوتن و خۆشگوزەرانی جەماوەر  و چەسپاندنی ئازادی و دیموكڕاسیەت و حەریس بون لەسەر  چارەنوسی گەل و خاك و بەرژەوەندی گشتی. ئەوەی ئەوان دەیكەن دابینكردنی بەرژەوەندی خود و بنەماڵە و دەستوپەیوەندەكانیانە لەلایەك و  لەلایەكەی ترەوە لە قالبدانی كۆمەڵگە و بەكۆیلەكردنی تاكەكانی كۆمەڵ بە تەرهیب و تەڕغیب و برسیكردنیان و عەمالەتكردن بۆ دەرەكی و نانەوەی ناكۆكی ناوخۆ بە بەرژەوەندی خۆیان و عەڕابەكانیان و چەسپاندن و بەردەوامی دەسەلاتداری و هەژمونیانە.  ئەوەی لە كوردستان دەگوزەرێ نە نەتەوایەتیە نە نیشتمانی و نە حوكمڕانییە. ئەوەی هەیە دزی و جەردەیی و فەرهودكردنی گەلی كورد و هەڵوەشاندنەوەی شیرازەی كۆمەڵگەیەكی تەندورستە بە مەرامی تاڵانكردنی وڵات و نەتەوە و بەرهەم هێنانی كۆمەڵگەیەكی بێ مەعریفە و بێ مۆڕاڵی كۆیلە و تەپیو و ترسنۆك و ژیانێكی پڕ لە دڵەڕاوكێ و وابەستە و چارەنوسی نادیار و بێ متمانە بە خود و دەوروبەر و ناسەقمگیر و بێبەش لە ئاسایشی كەسی و كۆمەڵایەتی.

رێبوار فەتاح  "تایبەتە بۆ ئەو دۆستانەی، کە هەر شتێك یان کەسێك دەخرێتە بەرپرسیار، یەکەوڕاست هەڵدەچن و دەست دەکەن بە ناشرین بێژی. لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا، دیواری هەندیك کەسم، وەك زبڵدان دیووە. ناشیرین بێژی وەڵامی هیچ نیە؛ دیبەیت و تێگەیشتن وەڵامە، هەروەك لاوازی گوزارشکردن دەردەخات." --- پێش ڕژێمی بەعس ئەو مامۆستا عەرەب زمانانەی دەنێران بۆ کوردستان، زۆرتر نەیارانی ڕژێم بوون، وەك شیوعیەکان. ئەم مامۆستا شیوعیانە، بۆ ئێمەی قوتابی لاوی کەمزان، چرا بوون. زۆرجار لە ئەرکی خۆیان، وانەبێژی، زیاتریان دەکرد. هەندێكیان هێندە ساکار و مرۆڤ بوون، دوای قوتابخانە لە چایخانەکان لەگەڵمان کۆدەبوونەوە و بە ئەزمون و ئەقڵی گەورەیان ڕۆشنیان دەکردینەوە. لە دەمێکدا کە سەرچاوەی بە کەڵك زۆر کەم بوو، ئەم مامۆستایانە، کتێبیان بۆ دەهێناین بیخوێنیتەوە و فێری ژیانیان دەکردین. دوای سەرکەوتنی بەعس بەسەر حزبی شیوعی بێ پڕۆگرامدا -- کە تەنیا نەهامەتی بۆ عێراق نەهێنا، بەڵکو بۆ خۆشی و بۆ باوەڕی نوێخوازیش هێنا، ئیدی شیوعی نەما و ڕژێمی بەعسیش کوردستانی بە دەستگای سیخوڕی و داپڵۆسین تەنی. ئەو مامۆستایانەی کە دەنێران بۆ کوردستان، بەشێك بوون لە پڕۆگرامی بە بەعسی کردن و بە عەرەب کردن. هەندێك لەم مامۆستایانە، تەنیا بە واژۆی حزبی بووبوون بە مامۆستا. کتومت بە پێچەوانەی شیوعیەکانەوە، کەسانێکی بێمۆڕاڵی بودڵە بوون، کە نە لە پڕۆگرامی قوتابخانە تێ دەگەیشتن، نە دەسەکانی ژیان. کادێری بەعس بوون. لە پۆلی چواری گشتی بووین، یەکێك لەم بەڵا بەعسیانەمان بۆ هاتبوو؛ زمانی عەرەبی پێ دەگوتین. نەك تەنیا نەیدەزانی دەرس بڵێتەوە، بەڵکو ئەقڵی هێندە تەسك بوو، کورد و کوردبوونی لا سووك بوو. هەمیشە جەختی ئەوە بوو کە کورد و زمانی کوردی نین. بە ڕاستی بێزاری کردبووین. هەر ئەمی عەرەب نەبوو. لەم قوتابخانەیەدا، بەڕێوەبەر و جێگرەکەی، دوو کورد بوون، لەم عەرەبە بێمۆڕاڵ تر بوون. قوتابخانەیان لە قوتابیان کردبوو بە دۆزەخ. فەلسەفەی ژیانیان، وەك ئەوی بەعس، تەنیا شکاندنی قوتابیان و سووك کردنیان بوو. لە جێیەکی دیکەدا لە عودەی ئەمانیش دێم. با بۆم بوەستن. لەو دەمەدا ئێمەی قوتابی لاو، عەرەبیمان زۆر نەدەزانی. هەرچ وشەیەکی کوردیمان بەکاردەهێنا، مامۆستای عەرەب دەیگەڕانەوە بۆ ڕەگێکی عەرەبی، کە ئەسڵوفەسڵی نەبوو. بەردەوام زمان و کولتووری کوردی دەخستە ژێرپرسیار و ژێرپێوە، کە بۆ ئێمەی لاوی کورد تێکشکان بوو. ڕۆژێك مامۆستا پەڕەیەکی سپی پێ بوو. ئەم پەڕانە، ئێستا کەمن، لە قەوارەی ئەی چوار گەورەتر بوون و ئەی سێش نەبوون. لێی پرسین، بە کوردی بەمە دەڵێن چی. هیچ ئامانجێکی نەبوو، تەنیا بە ئەقڵتەسکی خۆی دەیویست گاڵتە بە کورد و کوردی بکات. هاوپۆلێکی چوختیمان هەبوو لە پێشەوە دادەنیشت، عەرەبیشی دەزانی. وتی مامۆستا، ئێمە بە کوردی پێی دەڵێین 'خورشیدیی'؛ پێی ڕادەبوارد. خورشیدی لەوەوە هاتووە، کە هێندە گەورەیە، دەکرێ چیرۆکی دڵداری خورشید و خاوەری لەسەر بنوسرێ. مامۆستای ئەقڵ تەسك، وتی، تەواوە! ئەوەش عەرەبیە. لە 'خوش أیدی'یەوە هاتووە. ئێمەش دامانە قاقای پێکەنین. لەو رۆژەوە بە مامۆستای ئەقڵتەسك خڕ بووین؛ پێمان ڕادەبوارد. پەندی چیرۆك: هەمیشە باشترە، ئەقڵت فراوان بێ و گەر نازانیت بپرسە، بخوێنەرەوە، بگەڕێ و گوێ لە خەڵك بگرە با منداڵیش بن.

پەیكار عوسمان - شتێك هەیە پێ ی ئەوترێ ڕاستیی. ئەم شتە کاری بە حەزو ڕق و عوقدەو شەڕەکانی ئێمەوە نیەو ئەو خۆی لە خۆیدا ڕاستییە. ئەم ڕاستییەش لە عەقڵدا دەرك ئەکرێ. کەواتە ئەو لە خۆیداو لە عەقڵ و زانینی ئێمەدا ڕاستییە. - یەعنی ئەو شتەی کە خۆی ڕاستییە، تەنیا لە دوو ئەگەردا، ئەکرێ لای من ڕاستی نەبێت. یان ئەوەتا نایزانم و جەهلم هەیە بە ڕاستی ئەو شتە. یان ئەوەتا ئەیزانم و ئینکار ئەکەم لە ڕاستی شتەکە! - یەعنی ئێمە ئەگەر لە عەقڵەوە بۆ شتەکە بڕوانین، ئەتوانین ڕاستەقینەکەی بزانین. کە زانیشمان، ئیتر خۆمانی لێگێل ناکەین، تەنانەت ئەگەر لەگەڵ حەزو بەرژەوەندیشماندا نەیەتەوە. بۆچی؟ بۆئەوەی کە خیانەت لە ڕاستی نەکەین و ویژدانی خۆمان ئازارنەدەین. - کەواتە بۆ سەلماندنی ڕاستی، تەنیا (هۆش) کافی نیە، کە تەمسیلی زانینی پەتیی ڕاستییەکە ئەکات. بەڵکو (یار)یش پێویستە کە تەمسیلی خۆشەویستی ڕاستی ئەکاو هەردوکیشیان پێکەوە، ئەبنە (هۆشیاریی). - لە هۆشیارییدا ئیتر تۆ هەم عەقڵت ئامادەیە هەم ویژدانت. هەم ڕاستی دەرك ئەکەیت، هەم بەئەخلاق و بەئەمەکیشیت بەرامبەر ڕاستی. واتا تۆ ئەبیتە خاوەنی "ئەخلاقی راستی" کە لە خودی ڕاستی گرنگترە! - ئاخر ئەگەر هۆشیارنەبیت و ئەخلاقی ڕاستیت نەبیت، ئیتر لە ڕێگەی ئینکاری ڕاستییەوە، لە ناوەوە خۆت خراپ ئەکەیت و لە دەرەوەش، دنیاکەو خودی ڕاستییەکەش خراپ ئەکەیت. چونکە ئیتر ڕاستیەکە بۆ مەبەستی خۆت بەکارئەهێنیت، لەکاتێکا ڕاستی بێمەبەستەو خۆی مەبەستەکەیە! - کێشەی ڕاستی جەهلە. جەهلیش بەریئە، چونکە فێڵ و نیەتی خراپی لە پشتەوە نیە. بەڵکو تەنیا نەزانینێکە، کە بە زانینێك حەل ئەبێت. بەڵام ئینکار لە ڕاستی، کێشەکەی جەهل نیە، مەسەلەکە زانینێکی فاسدە، کە بارگاوی بووە بە بەرژەوەندی و حەزو عوقدەو شەڕەکانی ئێمە. - مەسەلەن ڕاستی ئەوەیە کە ئاپۆ یەکێکە لە خوێنەوارترین سەرکردەکانی ئێمە. دەی تۆ ئەشێ ناکۆکی سیاسی و فکریشت لەگەڵی هەبێ و ڕەخنەی تێزو کتێبەکانیشی بکەیت و بیرکردنەوەی تۆ پێش بیرکردنەوەی ئەویش بکەوێ.. هەموو ئەمانە واردە. بەڵام هیچ لەمانە، ڕۆشنبیری ئەو نەفی ناکاتەوەو هیچ لەو ڕاستییە ناگۆڕێت کە ئەو خاوەن ڕۆشنبیرییەکی بەرزە. - جا لەو نمونەیەدا هۆش هەیە بەڵام یار نیە. چونکە ئەگەر یارێتی بۆ ڕاستی هەبووایە، ڕۆشنبیری ئاپۆ فەرامۆش نەئەکرا کە ڕاستییە. یەعنی قسەکەی خەسرەو جاف، لەوێوە کێشەی نیە، کە تانەبێ لە کەسێك، لەوێوە کێشەیە کە غەدرە لە ڕاستییەك! - بەدیوەکەی تردا یارێتی هەیە بەڵام هۆش غایبە. کە هۆشیش غایب بوو، ئۆتۆماتیکی چەقی یارێتی لە ڕاستییەوە ئەبێ بە کەس. ئیتر خەڵکێك لەڕێگەی جوێندان بە خەسرەو جافەوە، ئەیەوێ یارێتی خۆی بۆ ئاپۆ پیشان بدا. لەکاتێکا ئەگەر هۆشیان بە فکری ئاپۆوە هەبووایە، لەبری جوێندان بەو، باسی خودی فکرەکەیان ئەکرد! - (کاتێ شتێك خوارە، بەڵام کاردانەوەکەی خوارترە!) ئەوە یەعنی (هۆش و یاری) پێکەوە نین و بەجیا هەن. ئەمەش ڕێك یەعنی قەیرانی هۆشیاری. قەیرانی هۆشیارییش هەر ئەوەیە کە جەهلت بە شتەکە هەیەو لە بێمەعریفەییدا خەریکی جوێنیت. یان زانینت هەیە، بەڵام ئەخلاقی زانینت نیەو بەمەش زانینەکەت بارگاوی بووە بە حەزو ڕق و عوقدە.. ئیتر خەریکی شاردنەوەو شێواندنی ڕاستیت. ئێمەش هەردوکیمان هەیەو لەناو هەردوکیداین زۆر بە قووڵی! - ئا لەوێوەیە، کە ئیتر ئێمە، دینداریمان هەر ڕق و جوێنەو بێدینیمان هەر ڕق جوێن. کوردایەتیمان هەر ڕق و جوێنەو دژەکوردایەتیمان هەر ڕق و جوێن. ئەم حیزب هەر ڕق و جوێنەو ئەو حیزب هەر ڕق و جوێن. دەسەڵاتمان هەر ڕق و جوێنەو موعارەزەمان هەر ڕق و جوێن. لەسەر هەموو ئاستەکانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و فکری و کەسی.. هەر ڕق و جوێن بەسەر یەکدا ئەبارێنین. چونکە کە نەزانبوویت، لە جەهلەوە پەنا ئەبەیت بۆ جوێن. کە زاناشبوویت لە ڕق و عوقدەو غیابی ئەخلاقی زانینەوە، پەنا ئەبەیت بۆ شێواندنی ڕاستی و ڕاستی بەکارئەهێنین بۆ خزمەتی شەڕەکانی خۆت! - لێرەدا باشترین هۆشیاریی بۆ ئێمە، هۆشیاریمانە بە دۆخی خۆمان، کە بریتییە لە دۆخی ڕق و جوێن. هۆشیاریمانە بە بەتاڵیمان کە پڕە لە ڕق و جوێن! - لە دۆخی ڕق و جوێندا، ئیتر ئێمە ئەچەقین و هەنگاوێك ناچینەپێش. چونکە تۆ لە هەر لایەکبیت، هەر خەریکی هەمان شتیت و تەنیا شوێنەکەت گۆڕیوە. مەسەلەن پارتی و دژەپارتی، دیندارو دژەدین، هەر خەریکی ڕقبازی و جوێندانن بە یەکتر. دەی ئەم دووانە جێگاکەیان جیایە نەك کارەکەیان، دەی کێشەکەش کارەکەیە نەك جێگاکە! - کارەکەیە کە نزم و ناعەقڵانی و نائەخلاقییە، ئێمەش لە هەموو جەبهەکانەوە هەر خەریکی ئەمەین. دەی ئێمە بەوە ناچینە پێش، کە لەم بەرەی جوێنەوە بچینە ئەوبەرەی جوێن، لەم بەرەی ڕقەوە بچینە ئەوبەرەی ڕق، کە هەردوکی هەر هەمان خاڵی ناعەقڵانییەت و نائەخلاقییەتە. ئێمە بەوە ئەچینە پێش، کە تۆ لە هەر کوێت، واز لەو کردە نزمە بهێنیت، بۆئەوەی دەرگای عەقڵ و ئەخلاق لەسەر خۆت بکەیتەوە. دەی ئینسانی ئێمە، لەو دەرگایەوە چاك ئەبێتەوەو شتەکانیش ئەو ئینسانە چاکی ئەکاتەوە. - ئەم خودەی ئێستامان، کە هەر خەریکی ڕشانەوەیە بەسەر ئەویتردا. گەنیوەو کاتی فڕێدانی هاتووە. ئەمە خودێکی ناڕەسەنە، چونکە لە دەرەوەی خۆمانەوە سەرچاوەی گرتووەو ڕقە لە شتێکی دەرەوەی خۆت. گرنگە هەریەکەمان بایکۆتی ئەم خودەی خۆمان بکەین، بەهیوای دروستبوونی خودێکی تری خۆمان، کە ڕەسەنبێ و لەناو خۆمانەوە سەرچاوەی گرتبێ و لەسەر عەقڵ و بیرکردنەوەی خۆمان وەستابێ. بەڵکو بەمەش بتوانین، تۆزێك زیاتر ئینسانی ناو پێکەوەژیان بین و تۆزێکیش کەمتر وەحشی ناو جەنگەڵ و پەلاماردەری یەکتربین. - گرنگە هەریەکەمان لەناو خۆماندا، کۆتایی بەم قۆناغە قێزەونە بێنین و لەوێوە دەستپێبکەینەوە، کە چیتر بۆ هەر پرسێك، خۆمان بخەینە بەردەم دوو ئەگەر: یان بێدەنگی، یان دەنگی عەقڵ و ناجنێو. بەرامبەر دۆخی جوێن، جگە لەوە ڕێگایەکی ترمان نیە. ئەوەش کارێك نیە، دەسەڵات یان موعارەزە یان مەلا یان ڕۆشنبیر.. بۆتی بکات. ئەوە کارێکە تەنیا کاری خۆتەو ئەبێ خۆت بیکەیت.

دڵشاد عەبدولڕەحمان  حەیدەر عەبادی وعادل عەبدولمەھدی  بۆماوەیەکی زۆر بەشێک لە بودجەی موچەی فەرمانبەرانی ھەرێمیان بەبێ بەرانبەر دابین دەکرد ،کەچی ئەوە حەیدەر عەبادی ھەر باس مەکە وەکو دوژمن سەیردەکراو لەڕاستیشدا ئەوەی ئەو کردی بەرانبەر ھەرێم وناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی ھەرێم کارێکی دوژمنکارانەی گەورەبوو ،ڕەنگە بۆ زەمەنێکی ئێجگار دوور لەئێستاوە نەتوانین ئاسەوارەکانی بسڕینەوە.سەبارەت بەعادل عەبدولمەھدی لەسەرەتاوە وەک پێشمەرگەی کۆنی کوردستان و کوڕی شاخەکان دەناسێنرا،بەڵام بەقودرەتی قادر لەم دواییانەدا نوێنەرانی کورد کەوتنە تەقە لێی و ڕۆڵێکی خراپیان دی لە گۆڕینی بۆ کازمی .کازمی ھات و بەر لە وەرگرتنی متمانەی پەرلەمانی عێراق نوێنەرانی کورد لەبەغداو ھەرسێ سەرۆکایەتیەکەی ھەرێم وزۆربەی حزبەکانیش لەھەرێم کردیانە شایلۆغان. بروسکەی پیرۆزبایی وپشتگیری بێ مەرجیان کردە دیاری.نەک ھەر ئەوەندە کێبڕکێی کورد لەوەدابوو کەکێ زۆرتر دۆستی کازمیەو کامیان زیاتر یادەوەریان لەگەڵی ھەیەو ئایا جەنابیان لەھەولێر زیاتر ژیاوە یان لەسلێمانی .ئەوە باسی ھێلکەوڕۆنەکەی گەرمیان ھەر مەپرسە.کازمی ھات و پاداشتی کوردی بەوەدایەوە کە پارتی ویەکێتی کێ یان ویست کازمی بۆیکردن بەوەزیرو بودجەی بەشێک لەموچەی فەرمانبەرانیش کە پێشتر لەزەمەنی عەبادی  وعەبدولمەھدی دادەھات ،ئێوەخۆش .ئەوەی عەبادی وعەبدولمەھدی دەیاننارد کازمی بڕی و لەوەش دەچێ ھەر ئاوا بەردەوام بێ.باشە پرسیارێک سەرھەڵدەدا لەپای چی نوێنەرانی کورد لەبەغداوھەولێر لەگوڵ کاڵتر بە کازمی ناڵێن بۆ بەزمانێکی خاوەن ماف داوای مافی موچەخۆرانی ھەرێم ناکەن ؟گەندەڵی ودزی وڕاوڕووت سەرجەم عێراقی گرتۆتەوە بە ھەرێمیشەوە بەڵام ئەوانە ھیچیان پاساونین بۆ بڕینی موچەی فەرمانبەران.ئەگەر حکومەتی فیدراڵی بودجەنەنێرێ ،سنور نەپارێزێ ،ئێ باشە پاساوی مانەوەمان لەم عێراقە چیە؟وەک بەڕێز عارف قوربانی لەوتارێکدا دەڵێ ،پێنج ملیۆن کورد بکرێنە بارمتەی پلەوپۆستی حەفتاکورد لەبەغدا!بەڕاستی بێدەنگی سەرۆکایەتی ھەرێم وپەرلەمان وحکومەتی کوردستان بەرانبەر کازمی شەرم ھێنە . ئەم دۆخە ئەوە دەخوازێ کە پەیامی ئەوە بدرێتە بەغدا کەکورد لەپرۆسەی سیاسی عێراق دەکشێتەوە ئەگەر بەغدا لەو لووت بەرزیەی بەرانبەر ھەولێر بەردەوام بێ .پێویستە وەفدی ھەرێم نەجێتەوە بەغدا ھەتا گرەنتی ئیمزاکردنی ڕێکەوتنەکە لەبەغداوە بەھەولێر نەدرێ .بەپێچەوانەشەوە کشانەوەی کورد لەتەواوی پرۆسەی سیاسی لەعێراق تاکە بژاردەیە کەلانی کەمی شکۆ بۆ ھەرێم وخەڵکەکەی دەپارێزێ.ئەگەر ئەوەش ناکرێ بائەو کوردانەی عەرابی بوونی کازمی بوون بەسەرۆک وەزیران ،پێمان بڵێن ،نھێنی ئەم عیشقە چیە؟

شێرزاد شێخانى ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى له‌سيسته‌مه‌ ديموكراسييه‌كاندا يه‌كێكه‌ له‌پايه‌ بڵنده‌كانى ده‌وڵه‌ت ، بۆيه‌ له‌ده‌وڵه‌ته‌  ديموكراسييه‌كاندا ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ ته‌واوكه‌رى هه‌ردوو ده‌سه‌ڵاتى ياسادانان و جێبه‌جێ كردنه‌ ، واته‌ په‌رله‌مان و حكومه‌ت ، به‌ مه‌رجێك ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ ته‌واو سه‌ربه‌خۆو بێلايه‌ن بێت له‌كێشه‌ سياسيه‌كاندا . چونكه‌ له‌واقيعدا له‌وڵاته‌ نيمچه‌ ديموكراسييه‌كان به‌تايبه‌تيش وڵاتانى ئه‌م ناوچه‌يه‌ى ئێمه‌دا ، ده‌سه‌ڵاتى ياسادانان كه‌ په‌رله‌مانه‌ زۆرجار ده‌كه‌وێته‌ ژێر هه‌ژموون و به‌رژه‌وه‌ندى حزبه‌كانى‌ ده‌سه‌ڵات و، حكومه‌تيش تا ئاستێك هه‌مان كاريگه‌رى حزبى به‌سه‌را ئه‌بێ . له‌م ماوه‌يه‌دا ده‌بينين له‌هه‌رێمى كوردستاندا ده‌يان كه‌يسى ياسايى له‌سه‌ر سياسى وپه‌رله‌مانتارو رۆژونامه‌نوسان تۆمار ده‌كرێن له‌لايه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانه‌وه‌ ، ئه‌مه‌ش ديارده‌يه‌كى نامۆيه‌ ده‌سه‌ڵات په‌ره‌ى پێده‌دات ، ئه‌ويش بۆ كپكردنى ده‌نگى نه‌ياره‌كانيه‌تى . پێموايه‌ هانابردن بۆ ئه‌م رێگايه‌ مه‌به‌ست لێى كه‌مكردنه‌وه‌ى فشاره‌ ده‌ره‌كيه‌كانه‌ له‌سه‌ر ئيداره‌ى حكومه‌تى هه‌رێم كه‌ راپۆرته‌ نێوده‌وڵه‌تيه‌كان و رێكخراوه‌ مرۆڤدۆسته‌كان به‌رده‌وام ناوى ده‌هێنن وه‌كو ده‌سه‌ڵاتێكى سه‌ركوتكارو دژ به‌ ئازادييه‌كان له‌م ناوچه‌يه‌دا . حكومه‌تى پارتى به‌تايبه‌تيش كابينه‌ى نۆيه‌م كه‌ مه‌سرور بارزانى سه‌رۆكايه‌تى ده‌كات زۆرتر له‌كابينه‌كانى پێش‌ خۆى په‌نا ئه‌باته‌ به‌ر ئه‌م رێكاره‌‌ بۆ بێده‌نگكردنى نه‌ياره‌كانى ، ئه‌مه‌ش وه‌كو ستراتيژێك ده‌رئه‌كه‌وێ ، كه‌ ئه‌م حكومه‌ته‌ ئه‌يه‌وێ له‌رێگه‌ى دادگا‌وه‌و به‌ناوى سكاڵاى ياسايى فشار بخاته‌ سه‌ر نه‌ياره‌كانى و له‌نێوه‌نده‌ ده‌ولييه‌كانيشدا بڵێ ئه‌م رێكارانه‌ ياسايين و كه‌س بۆى نيه‌ ته‌داخولاتى تێدا بكات !. كێشه‌ى گه‌وره‌ى ئه‌م كه‌يسانه‌ى پارتى له‌دژى نه‌ياره‌كانى ئه‌يجوڵێنێ هه‌موويان له‌ژێر به‌ندى ( ته‌شهيرو ناوزڕاندن ) ى ياساى سزاى عيراقييه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ ئه‌چن ، ئه‌ويش ياسايه‌كه‌ له‌ساڵى 1969 له‌عيراق به‌ركاره‌ ، واته‌ زياتر له‌په‌نجا ساڵه‌ ئه‌م ياسايه‌ جێبه‌جێئه‌كرێ ، به‌ڵام ئه‌وه‌ى جێگاى سه‌رنجه‌ به‌درێژايى ئه‌و په‌نجا ساڵه‌شه‌وه‌ رۆژێك له‌رۆژان نه‌مانبينى ده‌سه‌ڵاتى به‌عس كه‌ خۆى داڕێژه‌رى ئه‌م ياسايه‌ هاناى بۆ ئه‌م بڕگه‌يه‌ ببات بۆ بێده‌نگكردنى نه‌ياره‌كانى خۆى !. هيچكات نه‌مابيست كاربه‌ده‌ستێكى باڵاى عيراقى ته‌نانه‌ت له‌دواى رووخانى سه‌داميشه‌وه‌ نه‌ياره‌كانى بداته‌ دادگا‌ به‌م مادده‌يه‌وه‌ !. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى ياساى كارى رۆژنامه‌نووسى له‌هه‌رێمى كوردستاندا له‌ساڵى 2008 ه‌وه‌ ته‌شريعكراوه‌و مه‌به‌ست لێى داكۆكيكردنه‌ له‌مافى رۆژنامه‌نوسانى‌ كوردستان ، به‌ڵام تاكو ئه‌مڕۆش ئه‌م ياسايه‌ وه‌كو ديكۆڕيك ماوه‌ته‌وه‌و كارى پێناكرێ ، هه‌موو كه‌يسه‌كانى دژ به‌ نوسه‌رو رۆژنامه‌نوسان به‌پێى ياساكه‌ى به‌عس حوكمى له‌سه‌ر ئه‌درێ !. پرسياره‌كه‌ش لێره‌دا ئه‌وه‌يه‌ ، مادام ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى كار به‌ياساى په‌رله‌مانى كوردستان ناكات و كه‌يسه‌كان به‌ ياساى كۆنى عيراقى سه‌ير ئه‌كات ، ئيدى حيكمه‌تى ده‌ركردنى ئه‌م ياساى رۆژنامه‌نووسييه‌ له‌ئه‌ساسدا چى بووه‌ ؟؟. ئێستاش نه‌مانزانى ته‌فسيرى دادگاكانى كوردستان بۆ مه‌سه‌له‌ى ( ته‌شهيرو ناوزڕاندن ) چييه‌ وچۆنه‌ ؟. چونكه‌ وتارو بابه‌ت و كۆمينتى ره‌خنه‌يى سه‌ر لاپه‌ڕه‌كانى رۆژنامه‌و گۆڤارو ته‌نانه‌ت فه‌يسبووكيش ناچنه‌‌ خانه‌ى ته‌شهيره‌وه‌ ، ئه‌مانه‌ به‌گشتى به‌‌شێكن له‌مافى تاك و ته‌عبير كردنه‌ له‌ئازادى راده‌ربڕين كه‌ هه‌موو ياساكانى نێوده‌وڵه‌تى رێزى لێده‌گرن . جا ئه‌گه‌ر به‌م پێوه‌ره‌وه‌ سه‌يرى ره‌خنه‌كان بكرێ كه‌واته‌ دوو مليۆن كه‌سى كوردستان تاوانبارن به‌پێى ياساكه‌ى عيراق ، چونكه‌ كه‌س نييه‌ ئه‌مڕۆ ره‌خنه‌ له‌ده‌سه‌ڵاتى حكومه‌تى هه‌رێم نه‌گرێ و رۆژانه‌ ده‌يان هه‌زار كۆمێنتى ره‌خنه‌يى له‌ئه‌داى حكومه‌ت ئه‌بينين ، ئايا ئه‌كرێ خاوه‌نه‌كانيان هه‌موويان بدرێنه‌ دادگاوه‌ ؟؟!! . بۆچى ته‌نها نوسه‌ر يا رۆژنامه‌نوسێك كاتێك ره‌خنه‌يه‌ك ئه‌گرێ تاوانبار ئه‌كرێ و‌ سزا ئه‌درێ  !! ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى خۆى به‌سه‌ربه‌خۆ بزانێ پێويسته‌ خودى دادوه‌ره‌ به‌ڕيزه‌كان كاتێك كه‌يسێكى له‌م بابه‌ته‌ دێته‌ پێشيان هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ ره‌تيبكه‌نه‌وه‌ ، چونكه‌ ره‌خنه‌ گرتن هيچكات ناچيته‌ قاڵبى ته‌شهيرو ناوزڕاندنه‌وه‌ ، جا ئه‌گه‌ر وابێت ده‌بێ هێزه‌ سياسيه‌كان و ته‌نانه‌ت په‌رله‌مانتاره‌كانيش له‌ره‌خه‌گرتن له‌ده‌سه‌ڵات بوه‌ستن ، به‌مه‌ش هيچ مانايه‌ك بۆ ديموكراسييه‌ت نامێنێ ، چ له‌ناو كايه‌ى سياسى و چ له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا . ئه‌م كه‌يسانه‌ سومعه‌ى ده‌سه‌ڵاتى هه‌رێمى زۆر ناشرينكردووه‌ ، له‌ويش زياتر سه‌ربه‌خۆيى ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى و سه‌روه‌رى ياساش ده‌خاته‌ ژێر پرسياره‌وه‌ ، به‌تايبه‌تيش ئاماژه‌يه‌كه‌ بۆ ده‌ستوه‌ردانى حيزبى له‌كار‌وبارى دادوه‌ريدا كه‌ ئه‌مه‌ش ئاماژه‌يه‌كى ترسناكه‌و ياده‌وه‌رييه‌ تاڵه‌كانى مه‌حكه‌مه‌ى سه‌وره‌ى سه‌رده‌مى به‌عسمان بير ده‌خاته‌وه‌ كه‌ پێشتر بڕياره‌كان له‌سه‌ره‌وه‌ شۆڕ ده‌بوونه‌وه‌ بۆ مه‌حكه‌مه‌كه‌!! . به‌ ديكتاتۆرێكيان وت " وڵات نقووم بووه‌ له‌گه‌نده‌ڵى ". ئه‌ويش پرسى " گه‌يشتۆته‌ داداگاوه‌ " وتيان " جارێ نه‌گه‌يشتووه‌ " . وتى " كه‌واته‌ وڵاتمان سه‌لامه‌ته‌ ".. ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ كاره‌ساتى زۆر گه‌وره‌ى به‌سه‌ر ميلله‌ته‌كه‌ماندا هێناوه‌ ، هه‌ر له‌خيانه‌ت و شه‌ڕى براكوژى وخاكفرۆشتن ودزينى سامانى سه‌رخاك وژێر خاك وبرسىيكردنى ميلله‌ت و بڕينى قووتى مناڵان ، ته‌نها شتێكى جوان مابێت ، سه‌روه‌رى ياساو سه‌ربه‌خۆيى دادگاكانه‌ ، هيوادارم له‌وه‌دا تۆزێك ده‌ستبكێشنه‌وه‌ ، چونكى دواى له‌ده‌ستدانى ئه‌م سه‌روه‌رييه‌ ئيدى شتێك نامێنێ مرۆڤى كورد دڵى پێخۆش بێت..