هێمن خۆشناو كاتێك رەجەب تەیب ئەردۆغان سەركۆماری توركیا لە هەڵبژاردنی 7 حوزەیرانی 2015 دا، تووشی شكست بوو، تێگەیشت هیچی دیكە بەتەنیا ناتوانێ یاریەكە بكات و پێویستی بە هاوپەیمانێكە. نیگای كەوتە سەر دەوڵەتی باخچەلی، سەرۆكی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرستی (MHP)، ئەردۆغان لەمەدا سەركەوتوو بوو، چونكە بەهەمان شێوەی ئەردۆغان باخچەلیش پێویستی بە هاوپەیمانێك هەبوو، بۆ ئەوەی بتوانێ لە ناڕەزاییە ناوخۆیەكانی ناو پارتەكەی رزگاری بێت. بەڵام تاكە هۆكار بۆ بەستنی هاوپەیمانیەتی ناڕەزاییە ناوخۆیەكانی ناو (MHP) نەبوو، بەڵكو پێداویستی دەوڵەتی شاراوەش بوو، كە فشاریان لە باخچەلی كرد بۆ ئەوەی ببێتە هاوپەیمانی ئەردۆغان. تا ساڵی 2018 ئەم هاوپەیمانیەتیە بە شێوەیەكی زمنی درێژەی كێشا، بەڵام لە هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا لەدوای هەمواركردنەوەی دەستووری توركیا و گۆڕینی سیستەمی پەرلەمانی بۆ سەرۆكایەتی، ئەم هاوپەیمانیەتیە فۆڕمێكی رەسمی پێدرا و بە هاوپەیمانیەتی (كۆمار) بەناو كرا. بەمەش ئەردۆغان دەستكراوەكرا لەلایەن دەوڵەتی شاراوە، تا بۆ پاراستنی دەسەڵات و سەڵتەنەكەی هەموو رێگایەك بگرێتەبەر. ئەوەی زیاتریش هاوكاری ئەردۆغانی كرد بۆ درێژەدان بەسیاسەتی گرتن، كوشتن، داگیركاری و دروستكردنی قەیران هەبوونی دۆناڵد ترەمپ بوو لەسەر كورسی سەرۆكایەتی ئەمریكا، كە بەسیاسەت و هەڵوێستە نا باوەكانی هیچ نرخ و بەهایەكی بۆ یاسای نێودەوڵەتی نەهێشت، بەمەش دەرفەتی زێڕینی بۆ ئەردۆغان دروستكرد تا دووجار لەشكركێشی بۆ سەر خاكی كورد لە رۆژئاوای كوردستان ئەنجام بدات.  بەم هاوپەیمانیەتیە، دەرفەتی چارەسەری كێشەی كورد، دیموكراتیزەبوونی توركیا و بەرفراوانبوونی ئازادی رۆژنامەوانی و تاكەكەسی لە توركیا بۆ نزمترین ئاستی بەرتەسك كرایەوە، هەنگاو بەهەنگاو توركیا بووە زیندانیەكی گەورە، بۆ رەخنەگرانی دەسەڵاتی سیاسی لەم وڵاتەدا. ئابووری توركیاش گەورەترین گورزی پێكەوت، هەزاران كۆمپانیا مایەپووچ بوون، رێژەی بێكاری گەیشتە ئاستێكی مەترسیدار. سەرمایەی بیانی كە كۆڵەكەی جوڵەی ئابووری توركیا پێكدێنێت لەم وڵاتەدا بەڕێژەیەكی زۆر كشایەوە.  ئەو بارودۆخەی توركیا تێیكەوتووە، ئەردۆغانی گەیاندە ئەو باوەڕەی كە هیچی دیكە ناتوانێ بەم سیاسەتەی ئێستا درێژە بە دەسەڵاتەكەی بدات. بەتایبەتی دوای بنكەوتنی (دۆناڵد ترەمپ) لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكادا، رێگاكانی بەردەمی بەرتەسكتر دەبنەوە.  بۆیە ئەردۆغان هەوڵ دەدات بە هەنگاوی پراگماتیستیانە جارێكی دیكە پێگەی خۆی قایم بكاتەوە و مەترسیەكان بڕەوێنێتەوە. دوو رۆژ دوای سەركەوتنی (جۆن بایدن) لە هەڵبژاردنی ئەمریكا، میدیاكانی توركیا و جیهان، بە دەست لەكاركێشانەوەی (بەرەت ئەلبەیراك) زاوا و وەزیری ئابووری و دارایی توركیا تووشی شۆك بوون، كە پێدەچێت ئلبەیراك كرابێتە قۆچی قوربانی بۆ زەمینە خۆشكردن بۆ بادانەوەی ئەردۆغان. بەڵام بە تەنیا، دەست لەكاركێشانەوەی ئەلبەیراك بەشی زەمینەخۆشكردن بۆ بادانەوەی ئەردۆغان ناكات، بەڵكو دەبێت هەنگاوی یەكەمینی زەمینە خۆشكردن جاڕی دانی هەڵمەتی راگەیاندن بێ، پەیوەست بە پێویستی توركیا بە ریفۆڕم و گۆڕانكاری كە چەند رۆژێكە لە میدیاكانی سەر بە ئەردۆغان دەستپێكراوە. ئەم هەڵمەتەش هیچ رەنگدانەوەی نابێت لەسەر گەڕانەوەی متمانەی خەڵكی توركیا بە ئەردۆغان، ئەگەر بێت و هاوپەیمانی كۆمار لە نێوان ئەردۆغان و باخچەلیدا هەڵنەوەشێتەوە، كە لەلایەن دەوڵەتی شاراوە پشتگیری لێدەكرێت. چونكە باخچەلی و پارتەكەی گەورەترین ئاستەنگن لە بەردەم ئەنجامدانی گۆڕانكاری ئەگەر بۆ لەخشتەبردن و مانەوەش بێت لەسەر دەسەڵات.  لەئێستادا لەناو توركیادا باس لە هەوڵی ئەردۆغان دەكرێت بۆ هەڵگەڕانەوە لە باخچەلی و پارتەكەی. پەیوەست بەم مەسەلەیەشەوە، لەم چەند رۆژەی دواییدا بەگوێرەی ئەم كولیسانەی لەناوەندە سیاسیەكانی توركیا دزە دەكەن، گوایە لەیەك كاتدا ئەردۆغان و باخچەلی بەدوو فڕۆكەی جیاواز بۆ بەشداربوون لە ساڵیادی دامەزراندنی قوبڕسی باكوور سەردانی ئەم وڵاتەیان كردووە. بەڵام یەكتریان نەبینیووە و باخچەلیش بەشداری لە مەڕاسیمی دامەزراندنەكە نەكردووە. لە كاتێكدا ئەم كولیسانە بڵاودەكرێنەوە، كە بەكارهێنانی دەستەواژەی (ئەنجامدانی چاكسازی) لەناو یاران و هەوادارانی دەسەڵاتی ئاكەپەدا زیاتر بڵاودەكرێنەوە.  ئاماژەیەكی دیكە كە ئەگەری بادانەوەی ئەردۆغان و هەڵگەڕانەوەی لە باخچەلی بەهێزتر دەكات، هەڕەشەی ناڕاستەوخۆی كادیرانی دەوڵەتی شاراوەیە. بەر لەچەند رۆژێك هەریەك لە (عەلائەدین چاكجی، محەمەد ئاغار، ئەنگین ئاڵان و كۆكورت ئەكەن) وێنەیەكی چوار قۆڵیان لە تویتەر بڵاوكردەوە. ئەم چوار كەسە كە بەپیاوی دەوڵەتی قوڵ لە قەڵەم دەدرێن و لە قۆناغە جیاوازەكاندا دەستیان سوورە بە سەرمایەدار و سڤیلی كورد، لەناو توركیا وەكو پاڵپشتی باخچەلی و رەوتە نەتەوەپەرستەكەی لە قەڵەم دەدرێن، بڵاوكردنەوەی ئەم وێنەیەش لەناو توركیادا وەكو هەڕەشەكردن لە ئەردۆغان دەخوێندرێتەوە، ئاگادار كردنەوەیە تاوەكو درێژە بە هاوپەیمانیەتیەكەی بدات لەگەڵ باخچەلی. لەم گۆشە نیگایەوە دەكرێت بڵێین ئەگەری بادانەوەی ئەردۆغان بەرەو ریفۆرمخوازی ئەگەرێكی بەهێزە. ئەمەش لەگەڵ خۆیدا پرسیارە سەرەكیەكە دێنێتە ئاراوە كە پەیوەستە بە كورد و بزاڤە سیاسیەكەی! لە ئەگەری جاڕدانی ریفۆڕم لەلایەن ئەردۆغان هەڵوێستی بزوتنەوەی سیاسی كورد چی دەبێت؟ بەبێ بانگەشەكردن بۆ چارەسەری كێشەی كورد هیچ هەڵمەتێكی ریفۆڕم لە توركیا بەجدی وەرناگیرێت. ئایا كورد ئەم كاتە چی دەكات؟ ئەزموونی ساڵانی رابردوو ئەوەی بۆ كورد  سەلماندووە كە ئەردۆغان هی متمانە نیە! باشە خۆ ناشكرێت كورد پڕۆسەیەك رەتبكاتەوە هەرچەندە بزانێ پڕۆسەكە جدی نیە! چونكە رەتكردنەوەی كاریگەری لەسەر رەوایەتی مەسەلەی كورد دەبێت. هەروەها ناشكرێت بێ سێ و دوو بچێتە ژێر باڵی پڕۆسەیەك كە دەزانێ مەبەستی بەدەستهێنانی دەستكەوتی سیاسیە بۆ توێژێكی دەسەڵاتدار.  لە ئێستادا وەڵامی پرسیاری هەڵوێستی كورد چی دەبێت نادرێتەوە، پێموایە خودی بزوتنەوەی كوردیش ئەم وەڵامەی لەلانیە، بەڵام تاسەر ئەم بێ وەڵامیە درێژەی نابێت، چونكە بێ وەڵامی یەكسانە بەبێ چارەیی، كە ئەمەش هەڵوێستێكی مەترسیدار دەبێت و لێكەوتەی خراپی دەبێت.

ئەبو كاروان رۆژ لەدوای رۆژ فەشلی حوكمڕانی دەردەكەوێ، ساڵانیكە ئەم دەسەڵاتدارانەی كوردستان لەژێر ناوی شەرعیەتی شوڕشگێری‌و ساختەكاری لە هەڵبژاردنەكان، حوكمی ئەم گەلە زوڵملێكراو ستەمدیدە دەكەن، هەرچی رەفتارو كرداری دەسەڵاتێكی فاشیلی دونیا هەیە لەماندا كۆبوەتەوە، حزبایەتی تەسك‌و كاری نایاسایی‌و نادادی‌و برسێتی‌و بێكاری‌و هەڕاجكردنی موڵكی گشتی‌و بەرتەسكردنەوەی ئازادییەكان تا دەگاتە نەدانی مووچەی فەرمانبەران‌و مووچەخۆرانی هەرێم لەژێر ناوی پاشكەوتی مووچەو بڕینی مووچەو دانی مووچە بەپێی ئەوەی لەبەردەستدایە ئاراستەی كاری ئەمانن. لەبەرانبەر تاوانەكانی ئەم دەسەڵاتدارانەدا سەندیكاو رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی مت‌و بێدەنگ بوونە، حزبەكان‌و سەركردەكانیان بەگژی دونیادا دەچن بەڵام بەرانبەر ئەم دەسەڵاتە ورتەیان لێوە نایەت، سەرباری ئەوەی ئێستا شەقام توڕەیەو خەڵك بێزارەو پێشرەوایەتێ دەوێ، ناكرێت حزبەكان لە ئێش‌و ئازاری خەڵك دابڕین، داكۆكی نەكردن لە خەڵك حزبەكانی دابڕیوەو هێناویەتیەسەر سفرو نەبوونیان باشترە لە بوون. لەبەرانبەردا لەم ساڵانەی دوایداو بەتایبەتيش لەدوای هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2018و بەتایبەتتر دوای ئەوەی دەنگەكانی بزوتنەوەی گۆڕان‌و یەكگرتووی ئیسلامی لەسەدا پەنجا دابەزی، حزبەكان هۆكارەكەیان خستە ئەستۆی جەماوەر بێئەوەی هەڵسەنگاندنیك بۆ كارەكانی پێشوویان بكەن، لە میدیاكان دەیانجار ئۆباڵی كەمكردنی كورسی‌و دەنگەكانیان فڕیدایەسەر خەڵك لەژێر ناوی بایكۆتی هەڵبژاردنیان كردوەو نەهاتوون دەنگ بدەن بە لایەنەكانی دەرەوەی دەسەڵات. حزبەكانی دەرەوەی دەسەڵات لەبیریان چووە كاتێ بزوتنەوەی گوڕان بۆ یەكەمینجار بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی كرد لە ساڵی 2009، جەماوەری ناڕازیی لە دەسەڵات گەورەترین سەركەوتنیان بۆ تۆماركردو 25 كورسییان بەدەستهێناو بوونە حزبی دووەمی هەرێمی كوردستان. كاتێك جەماوەر لەسەدا پەنجا بایكۆتی هەڵبژاردن دەكەن، ئەوا سەنگەری دژە دەسەڵات هەڵدەبژێرن‌و مەسجێكی روون‌و ئاشكرایە بۆ حزبەكانی دەرەوەی دەسەڵاتیش كە ئێوەش جێی متمانە نین بۆیە بەشداری ناكەین. بڕواموایە دووركەوتنەوە لە جەماوەرو دیارینەكردنی ئەڵقەی ناوەندی لە سیاسەتی حزبەكاندا كە ئەویش یەكخستنی تواناكان‌و سەنگەرگرتن نەبێت لە دەسەڵات‌و رژانەسەر جادە وەك كاری سەرەكی ئەم قۆناغە نەبێت لە ماهیەتی بوونی حزبەكان كەم دەكاتەوەو بوونیان دەخاتە ژێر پرسیارەوە. خەبات‌و تێكۆشان بەپێی واقع‌و كات‌و سەردەم دەستنیشان دەكرێت، كاری هاوبەش‌و كاری بەرەیی دروشمی سەرەكی بوون بۆ تێپەڕاندنی قۆناغیك لە قۆناغەكان، بۆیە دووپاتی دەكەمەوە ژیان‌و گوزەرانی خەڵك‌و مووچەی موچەخۆران‌و ئازادییەكان دروشم‌و داخوازی ئەم قۆناغەن‌و خاڵی هاوبەشن، پاساوهێنانەوەو رێكنەكەوتن لەسەر ئەم خاڵانەو ئەنجامنەدانی كاری هاوبەش رووی هیچ حزب‌و لایەنێك سپی ناكاتەوە، مەحكومیان دەكات لەداهاتوودا.

سەركۆ یونس  هەفتەی پێشوو هەردوو كۆمپانیای فایزەری‌و بایۆئێن تێكی ئەڵمانی بەهاوبەشی مژدەی بەرهەمهێنانی ڤاكسینێكیان بڵاوكردەوە  كە وادەردەكەوێت لەباشترین جۆرەكانی ڤاكسینی دژە كۆرۆنا بێت‌و توانای لە (90%) كاریگەری لەسەر توشبوو دەبێت. هەروەها ڤاكسینەكەی كۆمپانیای مۆدێرنای ئەمەریكی‌و بەرزیی كارای ڤاكسینەكە هەنگاوێكی گەورەیە بۆ چارەسەركردنی تووشبوان. ئەم مژدە ئومێدبەخشانە هەرزوو كاریگەریان خستەسەر بازاڕو بۆرسەكانی جیهان بەگشتی‌و نرخی نەوت بەتایبەتی‌و نەوت لە سەرو (41) دۆلارەوە مامەڵەی پێ كراو بەڕێژەی (8%) بەرزبوونەوەی بەخۆوە بینی خواستیش زیاتر بوو، لەهەمانكاتدا نرخی زێڕ دابەزینی بەرچاوی بەخۆوە بینی‌و بەبەرەوپێشچوونی زیاتری پێكۆتەكان نرخی زێر زیاتر دادەبەزێت. ئابوری‌و دارایی ئەو وڵاتانەی كە سەرچاوەی سەرەكیان بەرهەمهێنانی نەوت‌و فرۆشتنی نەوتە لەجیهاندا، بەهۆی دەرئەنجامە خراپەكانی كۆرۆنا ڤایرۆسەوە دابەزینی بەرچاوی بەخۆوە بینی، بەجۆرێك هەندێ وڵات گەنجینەی داراییان تەواو كەمبووەوەو توانای پێدانی موچەی موچەخۆرانیان نەماو پرۆژە ئابوری‌و خزمەتگوزاری‌و كۆمەڵایەتییەكانیان وەستاندو پەنایان بردە بەر قەرزی گشتی وەك عێراق.. عێراق دەرئەنجامی كۆمەڵێك هۆكاری وەك گەندەڵی‌و كۆرۆناو زێدەخەرجی‌و شەڕی داعش‌و ململانێیە ناوخۆییەكان‌و دابەزینی نرخی نەوت، داهاتەكانی كەمی كردو لەسێ مانگی كۆتایی ساڵی دارایی (2020) پەنای بردە بەر قەرزو لە چەند رۆژی رابردوودا ئەنجومەنی نوێنەران بەیاسا مۆڵەتی قەرزكردنی دا بە حكومەت، هەتا بتوانێت قەرزی ناوخۆو دەرەكی بكات بەمەبەستی بەردەوام بوون لەپێدانی موچەو خەرجیەكانی حكومی، شایانی باسە عێراق نزیكەی (125) ملیار دۆلار قەرزارە چاوەڕێی موعجیزەی بەرزبوونەوەی نرخی نەوتە. لەگەڵ راگەیاندنی پێكوتەی كۆرۆنا بازاڕەكانی جیهان نەفەسێكی بەرچاوی بەخۆوە بینی‌و زۆربەی بۆرسەكانی جیهان رەنگی سەوزیان تۆمار كردو بەهای پشكی كۆمپانیا تەكنۆلۆژییەكانیش بەرزبوونەوە. شایانی باسە لەماوەی چەند دەیەی رابردودا ئابوری جیهان داڕمانی بەم شێوەیەی بەخۆوە نەدیبوو. ئومێد هەیە ئەم پێكوتەیە ببێتە هۆی بوژانەوەی ئابوری جیهانی. بەڵام بەداخەوە وا دەردەكەوێت ئەم ڤاكسینە تەنها وڵاتە دەوڵەمەندەكان بتوانن بیكڕن‌و دەوڵەتە هەژارەكان توانای بەدەستهێنانی ئەم پێكۆتەیان نییە بەهۆی بەرزی نرخ‌و  شێوازی هەڵگرتن‌و گواستنەوەی بۆ وڵاتەكانیان.   هەرچۆنێك بێت دۆزینەوەی پێكوتەكە كاریگەری راستەوخۆی هەیە لەسەر بوژانەوەو هەستانەوەو دەستپێكردنەوەی چالاكییە ئابورییەكان، هەرچەندە ئەگەر پێكوتەكە بەردەوام بێت‌و چالاك بێت‌و بگاتە دەستی زۆربەی حكومەتی وڵاتان، ئەوا بەلایەنی كەمەوە تا ساڵی (2023) ئینجا ئابوری جیهانی  دەبوژێتەوە. شایانی باسە حكومەتی هەرێم یەكێكە لەو لایەنانەی كە ئومێدو هیوای بەبەرزبوونەوەی نرخی نەوتە بۆ ئەوەی بتوانێت داهاتی دەستبكەوێت‌و بەبێ كێشە موچەو خەرجیەكانی پێ دابین بكات.!  

توانا ئەحمەد خەیات لە دوای ڕوخانی ڕژێمی  سەدام  لە ساڵی 2003 و دواتر پێکهێنانی  ئەنجومەنی حکوم لە بەغدا ی پایتەختی عێڕاق بەسەرپەرشتی ئەمریکییەکان و  بە بەشداری کارای حیزبە کوردییەکان و سەرکردەکانیان  بە تایبەتی یەکێتی نیشتمانی  کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان ، ئیدارەی هەرێمی کوردستان  وەک هەرێمێک  لە دەوڵەتی فیدڕاڵی عێڕاقدا  دانیپێدانرا  ئەو هەرێمەش تەنها پارێزگاکانی ( سلێمانی – هەولێر – دهۆک )ی دەگرتەوە .  بۆ ئەم هەرێمە ش بە پێی ڕێکەوتنی حکومەتی بەغدا و حکومەتی هەرێم  بە شەبودجەی هەرێم بە ڕێژەی  ٪17  جێگیر کراو ، ساڵانە ئەو بڕە بودجەیە  لە بەغداوە ڕەوانەی هەرێمی کوردستان دەکرا . هەر لە دوای ڕوخانی ڕژێمەوە  هەر دوو ئیدارەی سلێمانی و ئیدارەی هەولێر  کەوتنە پێشبڕکێی  ئەنجامدانی گرێبەستی  دەرهێنانی نەوت  لە هەرێمی کوردستان ، دەسەڵاتدارانی ئەم هەرێمە کە دوو ئیدارەی جیا بوون ، ئیدارەی سلێمانی لە لایەن یەکێتی نیشتمانی کوردستانەوە بەڕێوە دەبراو ، ئیدارەی هەولێریش  لە لایەن پارتی دیموکراتی کوردستانەوە  بەڕێوە دەبرا . لە قۆناغی دوو ئیدارەیی هەولێر و سلێمانیدا چەندین گرێبەستی نەوتی  ئیمزا کران، لەو پرۆسەیەشدا یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە ئیدارەی سلێمانی دەست پێشخەر بوو لە ئیمزاکردنی گرێبەستە نەوتییەکان : یەکەم گرێبەستی نەوتی لەلایەن ئیدارەی سلێمانی بۆ پەرەپێدانی کێڵگەی نەوتی تەقتەق لەگەڵ کۆمپانیای جەنەڵ ئینێرجی ئیمزا کرا . دواتر لە ڕێککەوتی لە ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٣ دا ئیدارەی سلێمانی دوو گرێبەستی دیکەی نەوتی بۆ کارکردن لە بلۆکەکانی شاکەل و پوولخانە لەگەڵ کۆمپانیای پیت ئۆیڵ ئیمزا کرد. لە ٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٠٤دا، ئیدارەی هەولێر سێ گرێبەستی نەوتی لەگەڵ کۆمپانیای (دی ئێن ئۆ) بۆ کارکردن لە کێڵگەکانی تاوکێو ئەربیل و دهۆک لە پارێزگاکانی دهۆک و هەولێر ئیمزا کرد. ئەوەش یەکەمین بەشداریی ئیدارەی هەولێر بوو لە ئیمزاکردنی گرێبەستی نەوتی و بەڵکو خاوەندارێتی پارتی لە بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی کوردستاندا. لە ٢٩ی ئازاری ٢٠٠٦ دا ئیدارەی هەولێرگرێبەستی بلۆکی نەوتی (بنەباوی) لە سنووری پارێزگای هەولێر،لەگەڵ کۆمپانیای ئەی تی پێترۆلیەم ئیمزا کر. لە ٤ ی ئایاری ٢٠٠٦ دا ئیدارەی سلێمانی گرێبەستێکی دیکەی لەگەڵ کۆمپانیای وێسترن زاگرۆس ئیمزا کرد بۆ کارکردن لە کێڵگەی نەوتی کوردەمیر . بەم شێوەیە لەماوەی ساڵانی ٢٠٠٢ تاکو ٢٠٠٦ لەلایەن پارتی دیموکراتی کوردستان - ئیدارەی هەولێر و یەکێتی نیشتمانی کوردستان – ئیدارەی سلێمانی  نزیکەی هەشت گرێبەستی نەوتی لەگەڵ چەند کۆمپانیایەکی بیانی ئیمزا کران. لەو ساڵانەدا نەیاسای نەوت و گازی کوردستان دەرکرا بوو نە وەزارەتێکی تایبەت بە نەوت هەبوو، جگەلە هەردوو دەزگای پرۆژە تایبەتەکان لە ئیدارەی سلێمانی و دەستەی گشتی نەوت لە ئیدارەی هەولێر. حکومەتی تورکیا لە سەرەتاکانی  ئەنجامدانی گرێبەستییە نەوتییەکانی ئیدارەی سلێمانی و ئیدارەی هەولێر  پشکی شێری بەرکەوت بە جۆرێک لە لەکۆی هەر هەشت گرێبەستەکەی نەوت کە لە ئیدارەی هەولێر و سلێمانی ئیمزا کرا بوون، پێنج کێڵگەی نەوتی بە کۆمپانیاکانی تورکیا دران، لەناویاندا جەنەڵ ئینێرجی، پێت ئۆیل و ئەی تی پێترۆلیەم، دوو کێڵگەی دیکەیش بە کۆمپانیاکانی دی ئێن ئۆی نەرویجی و کێڵگەیەکیش بە وێسترن زاگرۆسی کەنەدی درا. دوای یەکگرتنەوەی  هەردوو ئیدارەکەی هەرێم ( سلێمانی – هەولێر)  و  داڕشتنی  یاسای نەوت و گازی  هەرێم لە پەرلەمانی کوردستان ، ئیمزاکردنی گرێبەستییە نەوتییەکان بەردەوام بوو بەتایبەت لەگەڵ کۆمپانیا تورکییەکان .  دیارترین گرێبەست کە تاکوو ئێستا ناوەڕۆکەکەی بە نادیاری ماوەتەوە و کەس نازانێ  بڕگەو خاڵەکانی لە چی پێکهاتووە  گرێبەستە پەنجا ساڵییەکەی نێوان هەرێم و تورکیایە . مەبەست لەم گێڕانەوە خێرایەی گرێبەستییە نەوتییەکانی هەرێم  لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانەدا ئەوەیە کە دوای چەندین ساڵ  ،لە ساڵی 2004 تاکو 2020     واتە بۆ ماوەی 16 ساڵە لەم هەرێمە  نەوت و بەرهەمەکانی ئەفرۆشرێت  ،سودمەنی سەرەکی لەم نەوت فرۆشتنە  ووڵآتی تورکیایە لەگەڵ کۆمپانیا  و کەسە دەست ڕۆیشتووەکانی  ئەم هەرێمە ، زەرەرمەندی سەرەکیش  هاوڵاتیان و دانیشتوانی ئەم هەرێمەیە. لە لایەکی تریشەوە  بە هۆی ناشەفافی  لە فرۆشتن و  نەگەڕانەوەی داهاتی ئەم نەوتە بۆ خەزێنەی  حکومەتی هەرێم  ، حکومەتی هەرێم  لە ڕووی دارایی و ئابورییەوە   مایەپوچ بووە . حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ پەیداکردنی داهات و بودجە و موچەی فەرمانبەرەکانی  هەموو مانگێک وەفدی دانوستانکار دەنێرێت بۆ بەغدا  بو داواکردنی بەشە بودجە لە حکومەتی بەغدا  ، لە بەرامبەریشدا  حکومەتی بەغدا داوای  نەوت و داهاتە سنورییەکانی هەرێم دەکا .  دوای چەندین خولی دانوستان حکومەتی هەرێم پابەندی بەڵێنەکانی نەبووە لە پێدانی نەوت   بەبەغدا لە بەرامبەر وەرگرتنی بەشەبودجەکەی هەرێم هەروەک لە سەری ڕێکدەکەون. حکومەتی هەرێم بۆچی ناتوانێ پابەندی بەڵێنەکانی بێ بە ڕادەستکردنی نەوت بە بەغدا ؟ چونکە پەپێی ئەو گرێبەستە ئیمزاکراوانە بێت  کە بۆ ماوەی 16 ساڵ زیاترە  حکومەتی هەرێم ( هەر دوو ئیدارەکەو  حکومەتە یەکگرتووەکەی هەرێمیش بە گرێبەستە 50 ساڵییەکەشەوە )  ئەنجامیان داوە  ، چیتر نەوتی هەرێمی کوردستان نە لە ژێر دەسەڵآتی هەرێم و نە لە ژێر دەسەڵاتی عێڕاق دایە ، بەڵکو  نەوتی هەرێم لە ژێر دەسەڵآتی  تورکیادایە . کەواتە بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان لە کوێیە؟ وەڵەمەکە : بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان چیتر لە بەغدا نییە و  بەشە بودجەکە لە لای ئەنقەرە ولە لای  دەسەڵاتدارە گەندەڵەکانی نەوتی هەرێمە، وا با ئاسانیش  ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حکومەت .

بەیار عومەر عەبدوڵا چەند مانگێک لەمەوبەر بە تەنھا چوم بۆ لای کاک (قادری حاجی عەلی) بۆ وەرگرتنی ڕاوبۆچونی لەسەر پرۆژەی بەھەرێمکردنی پارێزگاکانی سلێمانی و ھەڵەبجە و ئیدارەکانی گەرمیان و ڕاپەڕین. کاک قادر جگە لەوەی سەرکردەیەکی بەتوانا و لێھاتو بو، جێگەی ئومێد و متمانەی خەڵکانێکی زۆری ناڕازی بوو لە دەسەڵات. من وەک مامێک سەیرم دەکرد، چونکە نزیکترین ھاوڕێی باوکم بوو. کاک قادر و باوکم کارگێڕی مەکتەبی سیاسی بوون. لە ساڵی ٢٠٠٠ کە زانیان حزبایەتی لە ڕێگەیەکەوە بۆ خزمەتکردن بوە بە ڕێگایەک بۆ خۆدەوڵەمەندکردن، ھەروکیان پێکەوە دەستیان لە کار کێشایەوە. وەک مامێک کە سەردانم کرد، سەرەتا وتم کاک قادر ئەگەر جەنابت پرۆژەی بەھەرێمکردنی ئەم دەڤەرە بگریتە ئەستۆ، ھەمومان پشتیوانیت دەکەین. ئەگەر جەنابیشت حەزناکەیت ببیتە سەرمەشقی ئەم پرۆژەیە، ئەوا ھیوادارم پشتیوانیمان بکەیت. کاک قادر چەند تێبینیەکی پێوتم کە خۆشی ھەندێکیانی پێشتر لە دوا وتاریدا ڕاگەیاندبو بە ناوی (چاری بکەن تا ھەناسەیەکی تیا ماوە) کە لە مانگی پێنجی ساڵی ٢٠٢٠ دا بڵاوی کردەوە. من لە مانگی حەوتدا سەردانم کرد. کاک قادر وتی من پێمباشە ئەم پرۆژەیە سەرتاسەری بێت و ھەولێر و دھۆکیش بگرێتەوە. وەک چۆن دەمانەوێت دەسەڵات و داھات بگێڕینەوە بۆ خەڵکی پارێزگاکانی سلێمانی و ھەڵەبجە و ئیدارەکانی گەرمیان و ڕاپەڕین، بەهەمان شێوە لە ڕێی فیدرالیەتی پارێزگاکانەوە، دەسەڵات و داھات بگەڕێتەوە بۆ خەڵکی پارێزگاکانی ھەولێر و دھۆک و لە دەستی ئەو دەسەڵاتە ستەمکارە بھێنرێنە دەرەوە کە چەندین ساڵە خەڵکی ئەو ناوچانە دەچەوسێننەوە. بەندەش لە وەڵامدا وتم کاک قادر تەواو‏ ھاوڕاتم کە دەبێت ئەم پرۆژەیە گشتگیر بێت و ھەموو پارێزگاکان بگرێتەوە و سەرجەم خەڵکی ئێمە لە ھەموو پارێزگاکان ڕزگاریان بێت لەو زوڵم و ستەمەی لێیاندەکرێت، بەڵام کێشەکە ئەوەیە کە ئێمە بەپێی دەستوری عێراق بۆمان ھەیە تەنھا بە ناوی پارێزگای سلێمانیەوە قسە بکەین کە تێیدا دەژین. ناتوانین بە ناوی ھەولێر و دھۆکەوە قسە بکەین. وتم جەنابت تۆڕێکی فراوانی پەیوەندیت ھەیە لەگەڵ خەڵکی ھەولێر و دھۆکدا و دەتوانیت قسەیان لەگەڵ بکەیت و سەرپەرشتی ھەمومان بکەیت. تەنانەت ئەمە پڕۆژەیەک بێت بۆ کەرکوک، چونکە دەکرێت لە جیاتی ئەوەی کە ڕاستەوخۆ کەرکوک بهێنرێتەوە سەر ھەرێمی کوردستان، کە لەم کاتەدا لە ڕوی سیاسی و سەربازیەوە مەحاڵە و دوبارەکردنەوەی ئەزمونێکی شکستخواردوشە، بیر لەوە بکەینەوە کە کەرکوک ببێتە ھەرێمێکی سەربەخۆ و لە دوا ڕۆژدا کەرکوک و سلێمانی و ھەڵەبجە و ھەولێر و دھۆک وەک پێنج ھەرێمی بەھێز و دەوڵەمەند یەکبگرن بۆ دروستکردنی وڵاتێکی فیدرالی پێشکەوتو. یەکێکی تر لە ڕەخنەکانی تری کاک قادر ئەوەبوو کە فەرموی "کێشەکە ئەوەیە ئەگەر ئێرە ببێت بە ھەرێمیش دواجار دەکەوێتەوە دەستی ئەو حیزبانەی کە ھیچ خزمەتێکی ئەوتۆی ئەم دەڤەرەیان نەکردوە، چونکە نیگەران بوو لە لاوازی ئەدای یەکێتی و گۆڕان و نزیکبونەوەیان لە پارتی". منیش لە وەڵامدا گوتم کاک قادر ئەم ماوەیە زۆربەی شار و قەزا و ناحیە و گوندەکانی ئەم دەڤەرەی خۆمان لەگەڵ ھاوڕێکانمدا گەڕاوم، زۆرینەی خەلکی ئەم دەڤەرە ھەمان گومانی جەنابتیان ھەیە، بەڵام چارەسەرکردنی ئاسانە. وتم ئێستا سێ حزبە سەرەکیەکەی ناو حکومەت پشتیوانی یەکتردەکەن بۆ درێژەدان بە مانەوەی خۆیان و دابەشکردنی کێکی دەسەڵات لە نێوان خۆیاندا و بردنی داھات و دەسەڵات و بێبەشکردنی میلەت لێی. بەڵام ئەگەر ئێمە لە ڕێی فیدرالیەتی پارێزگاکانەوە، ئەو حیزبانە دابڕین لەیەک، ئەو کاتە خەڵکی پارێزگاکانی سلێمانی و ھەڵەبجە و ئیدارەکانی گەرمیان و ڕاپەڕین ئاسانتر دەرەقەتی حزبەکانی ئەم سنورە دێن و خەلکی پارێزگاکانی ھەولێر و دھۆکیش ئاسانتر دەرەقەتی پارتی دێن.  ھەروەھا گوتم لە سایەی فیدرالیەتی پارێزگاکاندا، یەکێتی و گۆڕان چیتر ناتوانن بە پشتی پارتی لە دەسەڵاتدا بمێننەوە، بەڵکو دەبێت بە پشتی خەڵکی ئەم دەڤەرە حوکم بکەن. واتە لە جیاتی دڵڕازیکردنی پارتی، ناچارن دڵی خەلکی ئەم دەڤەرە ڕازیبکەن لە ڕێی کۆمەڵێک پرۆژەی ستراتیژی و باشکردنی موچە و بژێوی ھاوڵاتیانەوە. تەنانەت سەردەمی دوو ئیدارەییم بە نمونە بۆ ھێنایەوە کە نەوت و گازیش دەرنەھێنرابون، و دوو گەمارۆی ئابوریش لەسەر عێراق و ھەرێمی کوردستان بوو، بەڵام بارودۆخی خەڵک زۆر لە ئێستا باشتر بوو چونکە کێبڕکێیەکی تا ڕادەیەک بنیادنەر لە نێوان یەکێتی و پارتیدا دروستبوبوو لەسەر ئەوەی کامیان خزمەتی زیاتری ناوچەکانی خۆیان بکەن. بەڵام لە دوای یەکگرتنەوەی دوو ئیدارەکەوە، ئەم دەڤەرەی ئێمە بە تەواوی کەوتە دواوە و پشتگوێخرا. ھەروھا بە کاک قادرم گوت کە چەندین ساڵە لەم سنورەی ئێمەدا خۆپیشاندان ئەکرێت و تێیدا خەڵک شەھید و بریندار دەبێت بەبێ ئەوەی ھیچ سودێکی ھەبێت. بۆ نمونە ١٧ ی شوبات ئەم دەڤەرە خرۆشا و چەندین شەھید و بریندارمان دا بەڵام دەسەڵات وەک خۆی مایەوە و ھیچ گۆڕانکاریەک ڕوینەدا، بگرە خراپتریش بوو، چونکە ئێمە لێرە خۆپیشاندان دەکەین لە کاتێکدا دەسەڵات لە ھەولێرە و ھەست بە فشار ناکات. وتم ئەگەر دەسەڵات بھێنینەوە بۆ ئەم دەڤەرە، خەڵک و دەسەڵات نزیک دەبنەوە لەیەک. ئەگەر حزبەکانی ئەم دەڤەرە ھێشتا ھەر کەمتەرخەمبون، ئەوکات ئاسانتر دەتوانین فشاریان بخەینەسەر. ھەروەھا وتم لە ڕێی فیدرالیەتی پارێزگاکانەوە، تەنھا داھات و دەسەڵات ناھێنینەوە، بەڵکو بەرپرسیاریەتیش دەگێڕینەوە بۆ ئەم سنورە. حزبەکانی ئەم دەڤەرە ناچار دەبن خزمەت بکەن و چیتر ناتوانن کەموکوڕیەکانی خۆیان بخەنە ملی پارتی. لە کۆتاییدا کاک قادر وتی بە ڕای من جارێ دوایبخەن و لەوانەیە ھەندێک گۆڕانکاری گەورە بەڕێوە بێت لە کوردستان و عێراق و ناوچەکەدا. منیش بڕیارمدا لەبەر ڕێز و خۆشەویستی کاک قادر چەند مانگێک دوایبخەین، ھەرچەندە ھەندێک لە ھاوڕێکانم ئەم دواخستنە نیگەرانی کردن. لە کۆتایی دانیشتنەکەدا بە سوعبەت و شۆخیەوە وتم کاک قادر ئەگەر سەرکەوتو بوین دەڵێین کاک قادر بوە، ئەگەر شکستمان ھێنا دەڵێین خەتای خۆمان بوە. کاک قادر فەرموی من ئەگەر پشتیوانیتان بکەم، ئەبێت تەحەمولی سەرکەوتن و شکستیش بکەم. بەداخەوە ڕۆشتنی کاک قادر زیانێکی گەورەی لە میلەتەکەماندا. پیاوێکی بیرتیژ و نھێنی پارێز و بەتوانا و ماندونەناس و ئازا بوو، کە ھەموو سیفەتە جوانەکانی خۆی خستبوە خزمەتی میلەتەکەیەوە و بەتایبەتتر ئەوانەی دەیانویست نیشتیمان باشتر بێت لە ئێستا.     

سەرتیپ وەیسی كەریم رۆژانە لەلایەن بەشێك لە پەرلەمانتاران‌و میدیاكانەوە،‌ زانیاری‌و داتا لەبارەی دۆخی (دارایی هەرێمی كوردستان،  ناوەڕۆكی رێككەوتنی هەرێم‌و بەغدا، چۆنیەتی ناوەڕۆكی گرێبەستە نەوتییەكان‌و قەرزەكانی سەر هەرێمی كوردستان‌و ژمارەیەكی دیكەی‌ داتاو زانیاری) دەخرێنەڕوو، كە زۆرێك لەو داتایانە بوونەتە بەلارێدان‌و زۆرجاریش وەرگرو خوێنەر نازانێ حەقیقەتی بابەتەكان چۆنە. بۆئەوەی بەرچاو روونتر بن لێرەوە كۆمەڵێك داتاو زانیاری بەشێوەی سەرەقەڵەم دەخەمەڕوو، كە لە ئەنجامی بەدواداچوون دەستم كەوتووە بەمشێوەیە: * گرێبەستە نەوتییەكانی هەرێمی كوردستان لەڕووی ناوەڕۆكەوە یەكێكن لە باشترین جۆری گرێبەستە جیهانییەكان، بەڵام بەهۆی ئاڵۆزی‌و قورسی تێگەیشتن لە ناوەڕۆكەكەی لەلایەن بەشێك لە ئەندامانی پەرلەمان‌و خەڵكانی پسپۆڕ، زۆرجار ناوەڕۆكی ئەو گرێبەستانە بەشێوەیەكەی هەڵەو ناڕوون دەخرێنەڕوو. باس لەوەدەكرێت بەپێی گرێبەستەكان قازانجی ئەو كێڵگە نەوتیانە‌ لەسەدا 80ی بۆ كۆمپانیاكانەو لەسەدا 2ی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستانە، بەڵام لەڕاستیدا بەمشێوەیە نییە، بەڵكو بەجۆرێكی دیكەیە. بۆ نموونە گرێبەستییە نەوتییەكانی عێراق بەشێوەیەكە هەر كێڵگەو  فیلدێك كاتێك دەدرێت بە كۆمپانیاو گرێبەستی لەگەڵ دەكرێت، حكومەتی عێراق لەبری گەڕان‌و دۆزینەوەی نەوت بڕێك پارە دەدات بە كۆمپانیاكە، لە حاڵەتی دۆزینەوەو نە دۆزینەوەی نەوت ئەو كۆمپانیایە پارەی خۆی وەردەگرێت‌و پاشان كۆمپانیاكە كێڵگەكە رادەستی حكومەت دەكاتەوە (گرێبەستەكە شێوازی كۆنە). هەرچی گرێبەستە نەوتیییەكانی هەرێمی كوردستانە كۆمپانیا هیچ بڕە پارەیەك وەرناگرێت، بەڵكو دوای دۆزینەوەی نەوت لە كێڵگەكە قازانجی  گەڕان‌و دۆزینەوەكە وەردەگرێت‌ بەرێژەی لەسەدا 20 بۆ حكومەت‌و سەدا 80 بۆ كۆمپانیایەكە. كاتێك كۆمپانیاكە نەوت نەدۆزێتەوە هەرچی خەرجی گەڕان‌و دۆزێنەوەیە لەئەستۆی دەبێت‌و شوێنەكە‌ جێدەهێڵێت‌و هیچ تێچووەك لەسەر حكومەت ناكەوێت زۆرجاریش كۆمپانیاكە لەنیوەی گەڕانەكە بەشی خۆی دەفرۆشێت، بەڵام ئەگەر كۆمپانیایەكە نەوتی دۆزیەوە ئەوكات كۆمپانیاكە لەسەدا هەشتای خەرجی گەڕان‌و دۆزینەوەی نەوت‌ لە حكومەتی هەرێم بە رێژەیەكی دیاریكراو بە مانگانە دوای دەرهێنان‌و فرۆشتنی نەوت وەردەگرێت؛ واتە لەوكاتەی دەست دەكرێت بە دەرهێنان‌و فرۆشتنی نەوت، پارەكە دەدرێت بە كۆمپانیاكە تاوەكو  خەرجی‌و تێچووی گەڕان‌و دۆزینەوەكە تەواو دەبێت‌، بەڵام كێڵگە نەوتییەكان هەر موڵكی حكومەتی هەرێمەو كۆمپانیایەكە بۆی نییە مامەڵەی پێوە بكات. * حكومەتی هەرێمی كوردستان لەماوەی ساڵانی رابردوودا، بەهۆی قەیرانی دارایی پارەی پێشەكی  فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستانی لە كۆمپانیای رۆزنەفت‌و كۆمپانیایەكی ئەمەریكی- ئیسرائیلی‌و چەند كۆمپانیایەكی دیكەو توركیا وەرگرتووە بە سعری ئەوكاتی رۆژ بەبێ زیادە، كە لە ئێستادا بڕی ماوە لەو قەرزە 3 ملیارو 500 ملیۆن دۆلارە‌. حكومەت لەبری ئەو قەرزانە مانگانە بە ‌رێژەیەكی كەم‌و دیاریكراو بەشێك لە نەوتی هەرێمی كوردستان دەدات بەو كۆمپانیا نەوتیانە، تاوەكو تەواوبوونی قەرزەكان، بەڵام ئەو قسەیە راست نییە كە دەڵێت تەواوی نەوتی هەرێم بۆ سێ بۆ چوار ساڵ فرۆشراوە. * هۆكاری كەمی نرخی نەوتی هەرێم‌و كەمی داهاتی مانگانەی بۆ چەند هۆكارێك دەگەڕێتەوە كە بریتین لە: 1- جۆرو كوالیتی نەوتی هەرێم (API) باش نییە،‌ بۆیە بە نرخێكی كەمتر دەفرۆشرێت. 2- بەشێك لە هەناردەی نەوتی هەرێم، كە رۆژانە (450) هەزار بەرمیل نەوتە دەدرێتەوە بە قەرزی پێشەكی فرۆشتنی نەوت. 3- بەشێكی داهاتی نەوت دەدرێتەوە بە شایستەی كۆمپانیاكانی نەوت لەبری دەرهێنان. 4- بەشێكی داهاتی نەوت دەرێتە كرێی گواستنەوە لە بۆری ناوخۆی هەرێم (كە لەسەدا 60ی هی كۆمپانیای رۆز نەفتەو لەسەدا 40ی هی كۆمپانیای كارە) بەشێكی دەدرێت بە كرێی بۆری لەسنووری توركیا (كە هی كۆمپانیای بوتاشە). 5- كڕیاری نەوتی هەرێم بە نرخێكی كەمتر نەوتی هەرێم وەردەگرن، لەبەرامبەردا كۆمپانیاكان تەحەمولی بەرپرسیاریەتی یاسایی نەوتی هەرێم هەڵدەگرن كە دەوڵەت نییە. * هەرێمی كوردستان هیچ كێشەیەكی لە رادەستكردنی نەوتەكەی خۆی نییە، بەڵام بەغدا نایەوێ ئەو دۆسیەیە وەرگرێت، چونكە نایەوێ بچێتە ژێر باری پێدانی شایستەی دارایی كۆمپانیاكان‌و دانەوەی قەرزی پێشەكی كرێی فرۆشتنی نەوت‌و جۆری ئەو ئیلتیزامانەی هەرێم لەگەڵ هەندێ كۆمپانیا هەیەتی كە لە سەرەوە باسمان كرد. * بەپێی یاسایی بودجەو ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێم‌و بودجەی بەكاربردن‌و زیندانی سیاسی‌و بەرگری‌و وبەرهێنان، پێویستە شایستە دارایییەكانی هەرێمی كوردستان مانگانە لە بەغداوە بەنزیكەی زیاتر بێت لە یەك تریلۆن دینار، بەڵام بەپێی رێككەوتنی هەردوولا تاوەكو یاسای بودجەی 2021و چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان، دوای دەرهێنانی پارەی داهاتی نەوتی هەرێم‌و داهاتە نانەوتییەكان، بەغدا تەواوكەرەكەی دەنێرێت، كە بڕەكەی (320) ملیار دینارە، لەكاتێكدا دەبێ لەو رێژەیە زیاتر بنێرێت، چونكە كورتهێنان بۆ هەرێمی كوردستان دروستبووە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت؛ كەواتە ئەوەی لە بەغداوە دەنێردرێت خێركردن‌و پیاوەتی نییە، بەڵكو تەواوكەری بودجەو پێویستی هەرێمە (وتەبێژی حكومەتی عێراقیش دوێنێ شەو بەڕوونی ئەمەی خستەڕوو). * ترسی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە رادەستكردنی نەوت ئەوەیە، كە ئەگەر لە حاڵەتێكدا هەرێم هەموو نەوتیش رادەست بكات‌و نیوەی داهاتی ناوخۆش بە‌پێی یاسایی بەڕێوەبردنی دارایی بگەڕێنێتەوە، بەغدا تەنها (320) ملیار دینار بنێرێت لەبری (900) ملیار دینار، جگە لەوەش پابەندیش نەبێت بە دانەوەی قەرزەكان‌و ئیلتیزامی هەرێم بەرامبەر كۆمپانیاكان. * بەغدا خۆی لەئێستادا نایەوێ نەوتی هەرێمی كوردسان وەربگرێت، چونكە كێشەی بۆ دروست دەبێت. * هەرێمی كوردستان ناتوانێت هیچ جۆرە فێڵێك لەبڕی فرۆشی نەوتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی بۆرییەوە لە كۆمپانیای سۆمۆو بەغدا بكات، چونكە ئەوان لەڕێگەی عەدادو ژمێریارییەكانی سەر بۆرییەكان‌و كۆمپانیا نەوتییەكان ئاگاداری وردو درشتی هەناردەی نەوتی هەرێمن. * پارەی نەوتی هەرێمی كوردستان دوای فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان دەچێتەوە بانكێكی ئیماراتی،  دواتر ئەو پارەیە لەڕێگەی بانكی ناوەندی عێراقی دەگەڕێتەوە ئاڕتی بانك، بۆیە حكومەتی عێراق بەتەواوی ئاگاداری ئەو بڕە پارەیە كە مانگانە دێتەوە خەزێنەی هەرێم. * ئاڕتی بانك لە گۆڕینەوەی ئەو پارەیەی نەوت لە دۆلارەوە بۆ دینار بۆ هەر (360) ملیۆن دۆلار، سەد هەزار دۆلار قازانج دەكات. * تاوەكو ئێستا جگە لە ئاشتی هەورامی‌و نێچیرڤان بارزانی‌و مەسرور بارزانی‌و ماڵی بارزانی، هیچ كەس ناوەڕۆكی گرێبەستە 50 ساڵییەكەی هەرێم‌و توركیای نەدیوە، بەڵام ئەوەی تاوەكو ئێستا روون بۆتەوە گرێبەستەكە بەجۆرێك لە بەرژەوەندی توركیایە، كە‌ كۆمپانیا نەوتییەكانی توركیا سوودمەندن لەو گرێبەستەو ئاسانكاریان بۆ كراوە لە داشكانی نەوت‌و لێخۆشبوونی باج‌و رسومات، هەروەها هەرێمی كوردستان بۆی نییە بۆ ماوەی 50 ساڵی دیكە جگە لە توركیا نەوت لە هیچ شوێنێكی دیكە بۆ دەرەوە هەناردە بكات. ئاماژەش بەوەدەكرێت لەو گرێبستەدا ئاسانكاری كراوە لە حاڵەتی هەناردەی غازی سروشتی بۆ دەرەوە لەلایەن هەرێم، توركیا پشكی شێری بەربكەوێت. * حكومەت پلانی دانابوو ئاستی بەرهەمهێنان‌و هەناردەی نەوتی هەرێم رۆژانە بگاتە یەك ملیۆن بەرمیل، بەڵام شەڕی داعش‌و هاتنی ڤایرۆسی كۆرۆناو هەرزانبوونی نرخی نەوت‌و كەمكردنەوەی ئاستی هەناردە لەلایەن (ئۆپیك)، وایكرد كۆمپانیاكانی نەوت نەتوانن ئاستی وەبەرهێنان بەرزبكەنەوە پارە لە پەرەپێدانی كێڵگەكان خەرج بكەن، چونكە ئەوكات گفتووگۆكان لەگەڵ بەغدا ئاسانتر دەبوون.  * قەرزەكانی حكومەتی هەرێم راستە (28) ملیار دۆلارە، بەڵام لە راستیدا حكومەتی هەرێمی كوردستان تەنها زیاتر لە 3 ملیارو نیو پارەی پێشەكی فرۆشتنی نەوت‌و شایستە داراییەكان قەرزارە،  ئەوەی دەمێنێتەوە بریتییە لە پارەی كۆمپانیا ناوخۆییەكان‌و بەڵێندەرو بانكە ناوخۆیییەكان‌و تی بی ئای لەگەڵ پارەی پاشەكەوتی موچەی فەرمانبەران، كە هەرێم زۆربەیانی لەسەر بەغدا حساب كردووە، بەڵام بەغدا نایەتە ژێرباری ئەو قەرزانە. * بەپێی دانوستاندنەكانی هەرێم‌و بەغدا، هەرێم رازییە هەموو شت رادەستی بەغد بكات، بەومەرجەی بەغداش پابەند بێت بە تەواوی قەرزەكان‌و ئیلتیزامەكان، جگە لەو قەرزانەی كە وەكو پێشەكی فرۆشتنی نەوت وەرگیراوە. * حكومەتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی یاسای چاكسازی، ناتوانێت ژمارەیەكی گەورە لە‌ داهاتەكەی بگێرێتەوە، چونكە ئەگەر دەرماڵەش رێكبخاتەوە بە بڕینی تەواوی دەرماڵە ناجێگیرەكان كە (44) ملیار دینارە لەگەڵ تەواوی جێبەجێكردنی بڕگەكانی دیكەی یاساكە، لە باشترین حاڵەتدا‌ تەنها  100 ملیار دینار دەگەڕێتەوە، لەكاتێكدا هەرێم بۆ مانگێك تەنها بۆ موچە پێویستی بە 890 ملیار دینارە.  

پەیكار عوسمان شار لە مانایەکیدا، یەعنی فرەیی پیشەکان و چینەکان. یەعنی تۆزێ ئەولاتری کشتوکاڵ و کۆمەڵگای جوتیاریی. وەلێ شاری ئێمە، بە هەموو پیشەکانییەوە، هەر یەك چینی بەرهەمهێناوە، کە چینی بەکاربەرە. شارییەکانی ئێمە، یان بێکارن یان لەناو بەتاڵەی موقەنەعدان. کە هەردوکی هەر یەك شتە. کار ئەوەیە کە بەرهەمی هەیە، جا بەرهەمەکە مادی بێت یان خزمەتیی.کار وەبەرهێنانە لە کاتدا، نەك کاتکوشتن. ئەو کارەی کە بەرهەمی نیە، هەر ناکارو بیکارییە. کار ئەوەنیە کە ئەکرێ، ئەوەیە کە ئەدرێ. کاری ئێمەش هیچ نادات و لەکاریی کەوتووە! شار لە مانایەکیدا، یەعنی دنیابینی جیاوازو گفتوگۆو پەیوەندی ئاسۆیی. لەکاتێکا گوند زیاتر هێمایە بۆ یەك دنیابینی و پەیوەندییەکی ستونی و سەمع و تاعەی جوتیار بۆ ئاغاو کوێخاو دەرەبەگ. پەیوەندی ستونی و ناگفتوگۆ، ئەگەرچی ستەمکارانەیە، بەڵام هەر هیچنەبێ کاری لەبەر ئەڕوا. وەلێ شاری ئێمە لەو بەینەدایە. نە لەناو سەمع و تاعەی گوندیدایەو کاری لەبەر بڕوا. نە لەناو گفتوگۆو هەماهەنگی شارییانەو کاری پێکەوەییدایە. بەڵکو لەناو چەلەحانێدایەو چەلەحانێکەش هەر بۆ ئەوەیە، کە هەریەك ئەیەوێ خۆی بسەپێنێ و ئەویتر بەرێتە ناو پەیوەندییەکی ستونیی. یەعنی بە هەمووان، خەریکی ئەوەین کە شار بکەین بە گوند! ئەگەرچی لەمانایەکیدا شار پیشەیە، بەڵام لەمانەیەکی تریدا، شار بان پیشەیەو یەعنی پەراوێزێك بۆ ئەو شتانەی کە پیشەیی نین و عەقڵی و ڕۆحین. یەعنی بەرهەمهێنانی فکرو هونەرو ئەدەب و تۆزێ ئەولاتری ڕوکەش و بیناو نان و مادەو بژێوی. وەلێ شاری ئێمە، ڕۆحەکەی بووە بەژێر ڕووکەشەکەیەوە. دەی هەر ئەونەش بەس نیە بۆ شارو تا ئێرا ئەکرێ گوندێکی هاوچەرخ، یان ئۆردوگایەکی مۆدێرن بێت. شار بەقەت دیوە نامادییەکەی شارە، نەك بەقەت دیوە سلیکۆنییەکەی! شار لەمانایەکیشیدا یەعنی ڕووکەشێکی فرەیی، لەکاتێکا گوند ڕووکەشێکی یەكڕەنگیی هەیەو ڕەنگە کاوبۆیەك لە گوند، شتێکی نەشازبێ، لەکاتێکا لە شار هەموو جلێك ئاساییەو هارمۆنییە. بەڵام کاتێ "جیاوازیی ڕووکەشیی"، ئەبێتە "ڕووکەشگەرایی"، ئیتر شتەکە ئەبێتە لێکچوون و فرەڕەنگییەکەی شار مانای نەماوە. چونکە "ڕووکەشجیایی" ئەبێ پەیوەندی بە سروشتی کەسەکەو زەوق و سەلیقەو دنیابینی کەسەکان و چینەکانەوە هەبێ و جیاوازییەکە لەناو ئەوانەوە هاتبێتە دەرەوە، نەك لە بازاڕەوە چووبێتە ناو ئەوان و ئیتر هەمووان لە مەسرەفگەراییدا وەکو یەكبن! شار لەمانایەکیدا یەعنی کۆبوونەوەی ئەوانەی کە یەکتر ناناسن، لەکاتێکا گوند، هەمووی خزم و ناسراوی یەکن. لە شاردا ئەبێ پەیوەندیەکان، یاسایی و دامەزراوەیی و هاوڵاتییانەبێت، وەلێ لە شاری ئێمەدا، پەیوەندییەکان دیسان هەر ناسراویی و خزمییەو ئەمەش پەیوەندییەکی گوندییە نەك شاریی. مەسەلەن سیاسەت کردەیەکی شارییانەیە، بەو مانایەی کە کردەیەکی گشتی بان خوێنە. دەی سیاسەتی ئێمە پەیوەندی خوێن ئەیگێڕێ، لەکاتێکا پەیوەندی خوێن شتێکی ناگشتی و خێڵی و گوندییە. لێرەدا کە شارو گوندم بەرامبەر یەك داناوە، مەبەستم شوێن نیەو ناڵێم شار لە گوند باشترە. مەبەستم کەسەکان نیەو ناڵێم شارییەکان لە گوندییەکان باشترن. بەڵکو مەبەستم عەقڵیەت و دنیابینیی و پەیوەندییەکانە. لێرەشەوە ئەکرێ شارێکی گەورە، عەقڵیەت و پەیوەندیییەکانی گوندییانەبێ و گوندێکی بچوكیش، عەقڵیەت و پەیوەندییەکانی شارییانەبێت. ئەکرێ شوانێك شارییانە بیربکاتەوەو مامۆستایەکی زانکۆ گوندییانە بیربکاتەوە. بەکورتی مەبەستم جیاوازیی نێوان عەقڵێکی تاکڕەهەندو عەقڵێکی فرەییە. مەبەستم جیاوازی نێوان پەیوەندییەکی ئاسۆیی و پەیوەندییەکی ستوونییە. عەقڵی تاكڕەهەندو پەیوەندی ستوونی لەکوێبوو ئەوە گوندەو عەقڵی فرەیی و پەیوەندی ئاسۆیی لەکوێبوو ئەوێ شارە. ئێستا شارو گوندی ئێمە فەرقی نیەو هەردوکی لەناو هەمان عەقڵیەت و پەیوەندیدایە. (هەردوکی هەر گوندە بەو مانایەی کە لە خاڵی پێشوودا ئاماژەی پێدراوە.) پرسیارەکە ئەوەیە، چۆن هەردوکیان بکەین بە شار "شار بە مانای فرەیی"؟ چۆن هەردوکیان بکەین بە گوند "گوند بەمانای بەرهەمهێنان"؟ ئێمە ئەبێ لە بەکاربەریی و بەتاڵەی موقەنەع دەرچین و گوندییانە قۆڵی لێهەڵماڵین بەرەو بەرهەمهێنان. ئەمەش چەنێك وەزیفەی دەسەڵاتە، ئەونەش وەزیفەی تاك خۆیەتی، کە چیتر بە کارێك ڕازی نەبێت، کە ناکارو بێبەرهەمە. ئێمە ئەبێ لە چەلەحانێ و ڕقەبەرایەتی و خۆسەپاندن و زاڵێتی دەرچین و شارییانە بچینە ناو عەقڵیەتی یەکترقبوڵکردن و گفتوگۆو کاری پێکەوەیی. یەعنی تا لە عەقڵا نەبین بە شاریی و تا لە کاردا نەبین بە گوندیی، هەر ئەوەین کە هەین و خراپتریش. پەیوەست بە سلێمانیش، سلێمانی ئەو کاتە شاربوو، کە نەیئەزانی یادی سلێمانی چیە. شانازیکردن بە سەروەرییەکانی رابردوو، وەکو خوێندنی فاتیحەیە لەسەر مردو. زیندو شانازی بە سەروەریی دوێنێوە ناکات، زیندو ئێستا لەناو سەروەریدایەو سەروەرانە ئەژی. ئێمەش بە هەموومان ڕۆحی شارییانەو سەروەرانەی سلێمانیمان کوشت و هاتووین شیعرو شانامە بە باڵای ڕووکەش و جەستەو تەرمەکەیدا هەڵئەدەین! ڕۆحی سلێمانی ئەوەیە کە کراوەیەو هی هەمووانەو بۆ هەمووانە. نەزعەی سلێمانیچێتی و داخرانی سلێمانی بەسەر خۆیدا، کوشتنی ئەم ڕۆحەی سلێمانییە. ئێستا سلێمانی لەناو دوو هەستدایە، شانازی دوێنێ و کڕوزانەوەی ئەمڕۆ. هەردوکی کۆکەرەوە ئەکاتە سلێمانیچێتی. دینچێتیش چەنێك نامۆیە بەڕۆحی دین، قەومچێتیش چەنێك ناکۆکە لەگەڵ ڕوحی کوردبوون، سلێمانیچێتیش هێندە دژە بە ڕۆحی سلێمانی. ڕۆحی شتێك بوونە لەو شتەدا. بەڵام کە پاشگری "چێتی" چووە سەر، ئیتر ئەبێتە نمایش و پیاهەڵدانی شتەکە "لە دەرەوەیدا". ئیتر لە دەرەوەی ڕۆحی دین، خەریکی نمایشی دینداری و فرۆشتنەوەی دینیت بەوانیتر. لە دەرەوەی ڕۆحی نەتەوە، خەریکی فرۆشتنەوەی کوردایەتیت بەوانیتر. لەدەرەوەی ڕۆحی شار، خەریکی موزایەدەی شارچێتیت بەسەر شارەوە! شار لە مانایەکیدا یەعنی تۆزێ سەرتر لە عەقڵی بەرژەوەندی و موڵکایەتی و سەرکەوتن بۆ عەقڵیەتی خەمی گشتی. لەسەردەمی داگیرکردن و بە موڵكکردنیدا، لەوێدا کە دەسەڵاتدار هەر داگیری ئەکاو بێدەسەڵات بەس موچەکەی خۆی ئەوێ. لەوێدا کە لە حیزبەوە تاکو تاك، هەمووی بە مەبدەئی ئۆخەی ئۆخەی هەرکەس بۆ خۆی ئەژی. ئیتر شتێك هەیە بە ناوی سلێمانی، بەڵام شتێك نەماوە بە ناوەڕۆکی شار.

سیروان گەردی ئیتر پێویستە بۆ ژیانی هاوڵاتیان و مووچە حکومەتی هەرێم پشت بە ناوخۆ ببەستێت رێگاکانیش ئاسانن : دەستی ئەو کۆمپانیایانە ببڕدرێت کە داهاتیان زیاترە لە حکومەت لە ناو کەرتی گشتی . داهاتی نەوت کە ٤٦٪ بۆ کۆمپانیاکانە پێداچوونەی پێبکات و رێگای یاسایی تر بدۆزێتەوە بۆ ئەم مەبەستە. چونکە ئەوەی لە پەرلەمانی عێراق روویدا هەڵوێستی سەرکرایەتی سوننە و شیعە و شەقامی عێراقیشە ، بۆ دانوساندن جگە لە کات بە فیرۆدان هیچیتر نیە بۆیە نابێت دووبارە کورد روو لە بەغدا بکاتەوە. ناوخۆی هەرێمی کوردستانیش خۆی لە خۆیدا پڕە لە کێشە ، پارتی و یەکێتی دەبێت روون بێت لایان چییان لە یەکتر دەوێ ؟ جا گرنگە کار لە سەر خاڵە هاوبەشەکان بکەن ، نەوەک دووبارە پارتی دانیشتن تەنها لە گەڵ بەشێکی یەکێتی بکات ، چونکە ئەمە خۆی سەرەتا و کۆتایی هەموو کێشەکانی نێو هەرێمی کوردستانە . ئەوەندە کێشەکان لە هەرێم بە کەسی کراوە وایکردووە کاریگەری لە سەر تەواوی پڕۆسەی حکومڕانی هەرێم و تەنانەت کێشەی نێوان هەرێم و بەغداش هەبێت . بۆیە ئەوەی دەگوزەڕێت لە بەغدا بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان تایبەت نیە بە حزبێک بەڵکو دژی هەموو هەرێمی کوردستانە کەچی ئێمە خۆمان لە هەرێم کردوومانە بە کێشەی تەنها حزبێک ، لێرەوە دەبێت روون بێت لامان هەموو داهاتیش تەسلیم بە بەغدا بکەین دڵنیابن جگە لە مووچە ئامادەنین وەک هەرێمێکی دەستوری مامەڵەی لەگەڵ بکرێت . چونکە هەرێمی کوردستان تەنها کاری پێدانی مووچە نیە ، ئەی خزمەتگوزاری و پەڕەپێدان و ئاوەدانکردنەوە ، بۆیە بەرێوەبردنی حکومەت تەنها مووچە نیە ، ئەوانەی تەنها هەرێمی کوردستان لە مووچە دەبینەوە ئەوە دەگەرێتەوە بۆ کێشە ناوخۆی سیاسی چونکە ئەوانەی وا بیر دەکەنەوە چونکە دەنگی ئەو حزبانەن کە کێشەیان هەیە . ئێستاش لە ناوخۆ لە نێوان پارتی و یەکێتی و گۆڕان دەبێت یەکلایی بێتەوە ناکرێت لە حکومەت بن و لە بەغدا و لەئاستی سەرکردایەتیش ئۆپۆزسیۆن بن ، بۆئەمەش بە روون و رەوان سێ رێگا هەیە : کشانەوە لە حکومەت و ئۆپۆزسیۆن بوون تا هەڵبژاردنی داهاتوو. هەڵگرتنی بەرپرسیاریەتی و دۆزینەوەی رێگا چاڕەیەک بۆ دۆخی ئێستای هەرێمی کوردستان . دوو ئیدارەیی و دابینکردنی مووچەی فەرمانبەران و گەڕانەوە بۆ پێش یەکگرتنی ئیدارەی هەولێر و سلێمانی .  

کارۆخ خۆشناو   لە یاری دیموکراسیدا بردنەوە و دۆڕان هەیە، تاکو ئێستا تڕەمپ بە ڕاشکاوی دانی بە دۆڕانی خۆی نەناوە لە هەڵبژاردنەکاندا بەرامبەر بایدن، چونکە تڕەمپ حەزی بە دۆڕان نیە، ئەگەرچی دوێنێ دانی بە شکستی خۆی نا، بەڵام دوای چەند خولەکێک پەشیمان بوویەوە، دیارە لای تڕەمپ یاریەکە کۆتایی نەهاتووە و هێشتا ئومێدی بە ئەنجامی سکاڵاکان هەیە، بەڵام لای دیموکراتەکان و بەشێکی زۆری کۆماریەکان، یاریەکە کۆتایی هاتووە (The Game is Over) سەبارەت بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئاماژەکان ئەوە دەردەخەن کەوا ئەم ناوچەیە بایەخ و گرنگی جارانی نەماوە لە ناو ستراتیژیەتی ئەمریکادا، چونکە ئەمریکا وەک جاران پێویستی بە سەرچاوەی ووزەی ئەم ناوچەیە نەماوە، ئەمەش بەهۆی بەرهەمهێنانی بڕێکی زۆر ووزە (نەوت و گاز) لە ناوخۆی ئەمریکا، بە جۆرێک کە هەموو پێداویستیەکانی ناوخۆی تێر دەکات، لەلایەکی تریش بەهۆی ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی (عەڕەب-ئیسڕائیل) لە ڕێگای واژووکردنی ڕێکەوتنەکانی ئیبڕاهیمی و شامی نوێ و نیۆم لە ژێر چەتری ڕێکەوتنامەی سەدە، هەروەها لەم چوارچێوەیەدا چاوەڕووان دەکرێت کەوا هێزێکی سەربازی هاوبەش دروستبکرێت (هاوشێوەی ناتۆ) لە نێوان وڵاتانی عەڕەبی و ئیسڕائیل بۆ ڕوو بە ڕووبوونەوەی هەژموونی ئێران و دژایەتیکردنی تیرۆر و پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییەی کە لە ئەنجامی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکادا دروست دەبێت. دوای دورخستنەوەی (مارک ئێسپەر) وەزیری بەرگری ئەمریکا لەلایەن تڕەمپەوە، هەروەها سەردانی ئەم چەند ڕۆژەی (مایک پۆمپیۆ) بۆ ئەوروپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەندێک ئاماژە هەن پێمان دەڵێن کەوا تڕەمپ کۆمەڵێک سینارێۆی لەبەردەستە، بەر لەوەی ماڵئاوایی بکات لە کۆشکی سپی، مەبەستیەتی گۆمی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بشڵەقێنێت، ئەم هەنگاوەش بە پێچەوانەی نەریتی دیموکراسی ئەمریکا لەقەڵەم دەدرێت، بەتایبەت کە (تڕەمپ) دانی بە دۆڕانی خۆی دانەناوە و تاکو ئێستاش پیرۆزبایی سەرکەوتنی لە (بایدن) نەکردووە، بۆیە چاوەڕوانی ئەجیندایەکی شۆک ئامێز لە تڕەمپ دەکرێت، بە تایبەت لەم دوو مانگەی کە لە بەردەستی ماوە وەک (سەرۆکی ئەمریکا) لەو چوارچێوەیەدا چاوەڕوان دەکرێت کەوا تڕەمپ  هەندێک جوڵە و کردەوەی سەربازی ئەنجام بدات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لەوانە: 1- بە شێوەیەکی ڕاستەوحۆ ئەمریکا گورزێکی کەمەرشکێن لە ئێران بوەشێنێت و هەندێک پێگەی ناوەکی و ساروخی و هەندێک ناوچەی سەربازی لە بەندەر عەباس بکاتە ئامانج. 2- بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ هاوکاری ئیسڕائیل بکات لە وەشاندنی گورزێکی سەربازی بۆ سەر پێگە ناوەکی و سەربازیەکانی ئێران. 3-  لە ماوەی دوو مانگی داهاتوودا هێزەکانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکشێنێتەوە بەتایبەت لە هەرسێ وڵاتی (عێڕاق و سویا و ئەفغانسان). 4- ئەنجامدانی ئەم سیناریۆیە لەلایەک بۆ شێواندنی ئەجیندای بایدن و مەشغول بوونی بە چارەسەرکردنی کێشەکانی دەرەوە، لە جیاتی فۆکەس خستنە سەر کێشەکانی ناوخۆی ئەمریکا، لەلایەکی تر تێکدانی ئەجیندای (بایدن) لە بەرامبەر ئیران و لەمپەر خستنە پێش زیندووکردنەوەی ڕێکەوتنی (5+1). 5- دوای جێهێشتنی کۆشکی سپی (بەناچاری) تڕەمپ (خۆی یان ئیڤانکای کچی یان جارید کۆشنێری زاوای) ئامادە دەکات بۆ هەڵبژاردنەکانی ساڵی (2024) بۆ ئەم مەبەستەش هەوڵی کۆنتڕۆڵکردنی تەواوەتی پارتی کۆماری دەدات، لەلایەن خۆی و خێزانەکەیەوە. 6- دوای نەمانی پارێزبەندی سەرۆکایەتی (تڕەمپ) ترسی لە کۆمەڵێک سکاڵا هەیە کە لە دادگاکان دژی بجوڵێنرێن و ڕووبەڕووی لێپرسینەوەی یاسایی بکرێتەوە بە هۆی نەدانی باج لەکارە بازرگانیەکانی و هەندێک سکاڵای ئافرەتان لەسەر کەیسی هەراسانکردن و مامەڵەی ناتەندروست. لە کۆتاییدا گرنگە ئەم ڕاستیە بزانین کەوا بە هۆی ناسەقامگیری پەیوەندیەکانی (واشنتن) لەگەل هەریەک لە تاران و دیمەشق و ئەنکەرە و بەغدا، چاوەڕواندەکرێت (کورد) لە هەر چوار پارچەی کوردستان (بەتایبەت لە باشور و ڕۆژئاوا) دەرفەتی بەھێزتری بۆ بڕەخسێت، لەم چوارچێوەیەشدا گرنگە کورد خۆی ئامادە بکات بۆ ئەوەی بەرژەوەندیەکانی خۆی لەگەڵ ئەمریکا، ببەستێتەوە بە سەقامگیری و خۆشگوزەرانی کوردستان، بە واتایەکی تر بەرژەوەندیەکانی کوردستان پاڕاڵێڵ بکات لەگەڵ بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا، ئەمەش بە پتەوکردنی ڕێزەکانی ناوخۆ و ئەنجامدانی چاکسازیەکی ڕیشەیی و فەراهەمکردنی ژیانێکی شکۆمەندانە بۆ خەڵکی کوردستان دەکرێت، بۆیە لە ئێستادا گرنگە کورد بە ئەجیندایەکی یەکگرتوو بەرنامەڕێژی بۆ سیاسەتی ناوخۆ و دەرەوە بکات و شێوازی (کاردانەوە بۆ رووداوەکان) بگۆردرێت بۆ نەخشەرێگایەکی ستراتیژی نیشتیمانی، تاکو بتوانێت بە یەکگرتوویی سود لە دەرفەتەکان وەربگرێت و ڕووبەڕووی هەڕەشەکان ببێتەوە. * سەرۆکی ئینستیتۆی توێژینەوەی (ئەمریکی-کوردی)

عومەر عەلی ئەگەر سەیری هەڵوێستی سەرکردەی سیاسی پارتەکان و بەرپرسانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ئاستە باڵاکاندا بکەین، هەموویان زۆر بە گەرمی پیرۆزباییان لە هەڵبژاردنی جۆبایدن کرد بە ٤٦ مین سەرۆکی ئەمریکاو هەموویان چاوەڕێی هەڵوێستی ئیجابی دەکەن بەرامبەر بە حکومەتی هەرێم و عێراق و ناوچەکە و بە تایبەتیش دۆزی کورد. هەڵوێستی سیاسی کورد بەرامبەر بەم ئیدارەیە هاوشێوەی ئیدارەکانی پێشوو، هەڵقوڵاوی دیدو تێڕوانینی سۆز ئامێزە و هەڵقوڵاوی توێژینەوە و تێڕامانی قوڵی سیاسی و ئەکادیمی نیە. چونکە لە سێ شاری شەش ملیۆن کەسیدا ناکرێت تەنانەت لە پیرۆزباییەکیشدا بە کۆمەڵێک بروسکەو هەڵوێستی جیاواز لەگەڵ ئەم پێشهاتە نوێیەدا مامەڵە بکرێت، بە تایبەت لەگەڵ زلهێزێکی وەکو ئەمریکا کە کاروبارە سیاسیەکانی لە ڕێگەی دامەزراوەکانەوە دەبات بەڕێوە و ڕۆژانەش لە ڕێگەی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە چاوەکانی تری لەڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و دام و دەزگا تایبەتیەکانەوە بەردەوام زانیاری نوێی پێ دەکات . سەرکردە سیاسیەکانی کورد لەجیاتی ئەوەی لە ڕێگەی ئەزمونێکی سەرکەوتوی سیاسیەوە ، کە هەرێمی کوردستانە خۆیان فەرز بکەن بۆ ئەوەی ئەمریکا مامەڵەیان لەگەڵدا بکات،  پێویستە خۆیان لەگەڵ پێوەرەکانی مافی و چەسپاندنی مافەکانی هاوڵاتی و دیموکراسی و شەفافیەت بگونجێنن و نمونەی حکومەتێکی چاک بن لە فەرمانڕەوایدا . لە جیاتی ئەوە دەیانەوێت ئیدارەی نوێی جۆبایدن وەکو گۆدۆیەک سەیر بکەن و هەرخۆی بێت هەموو کێشەکانیان بۆ چارەسەر بکات و پشتیوانیان بکات بۆ بەهێزکردنی پێگەی کورد لە لە عێراق و لە لەشکرکێشیەکانی تورکیا و ئێران بیانپارێزێت و ڕیفراندۆمی ۲۰۱۷یان بۆ زیندوو بکاتەوە و دەوڵەتی کوردیان بۆ دابمەزرێنێت!!.  لە کاتێکدا کە ئەمریکیەکان لە ڕوانگەی ئەو زانیاریە وردانەی کە هەیانە لەسەر هەرێمی کوردستان، کاتێک بەرەو ڕوی ئەم داوایانە دەبنەوە توشی شۆک و سەرسوڕمان دەبن، چونکە ئەوەی کە دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان بە بەرچاوی هەموو ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان و میدیا گەورەکان و وڵاتانی جیهانەوە دەیکەن و دەیخەنە ڕوو، وێنەیەکە گوزارشتە بۆ گەندەڵیەکی بێسنور و نەبونی شەفافیەت و ململانێیەکی توندی نالۆژیکی لەسەر دانانی بەڕێوەڕێک هەتا وەزیرێک و تەنانەت سەرۆک کۆمار و ململانێکان لە ناوئەنجومەنی ئاسایش و نەبونی دامەزراوەیەک کە تەعبیر لە پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی بکات . ئیفلیج بونی پەرلەمان و نەبونی شەفافیەت و بونی گەندەڵیەکی بێسنوور لە خاڵە سنوریەکان و داهاتی نەوت و ناوخۆ و نەبونی پلانی حکومەت بۆ بواری گەشەپێدان و دواخستنی مووچەی فەرمانبەران و پێدانیان بە دومانگ جارێک .لە هەمان کاتدا بونی شەڕێکی سوک و دزێویی یەکێتی و پارتی لە سۆشیال میدیاو دەیان شتی تر. لە کاتێکدا کە پارتە دەسەڵاتدارەکان ئەم وێنەیان بۆ هەرێمی کوردستان و ئەزموونە سیاسیەکەی دروستکردووە، ئایا لەو بیروڕایەدان کە ئەمریکایەک بەو پێگە گەورە جیهانیەی کە هەیەتی بێت پشتیوانی لەم ئەزموونە بکات و ڕێگە خۆش بکات بۆ سەرکەوتنی؟. بە بڕوای بەندە, دەسەڵاتدارانی کورد  پێش ئەوەی داوا لە ئیدارەی نوێی جۆبایدن بکەن بۆ پشتیوانی کورد و ئەزمونەکەی، با بگەڕێنەوە بۆ ڕێکخستنەوەی ناو ماڵی خۆیان و گوێ لە داوای گەلەکەیان بگرن و گرفتەکانیان بۆ چارەسەر بکەن. ئەو کاتە هەرئەم گەلە دەیانپارێزێت و پشتیوانیان لێ دەکات و هەر ئەم هاوڵاتیانەش دەبنە داینەمۆی گەشەپێدانی هەمەلایەنەی کوردستان. ئەگەر ئەم ئەزموونەش بکرێتە دیفاکتۆ ئەمریکا و ئەوروپاو هەموو وڵاتە پێشکەوتووەکانی جیهان ئامادەن پشتیوانی لێ بکەن و بیپارێزن و وەبەرهێنانی تێدا بکەن  و هاوکاری گەشەپێدانی بکەن

د.سه‌لام عه‌بدولكه‌ریم سه‌رده‌می خه‌باتی شاخ وشه‌ی پێشمه‌رگه‌ چه‌ند پیرۆز بوو، هێنده‌ش له‌گه‌ڵیدا وشه‌ی كوردایه‌تی پیرۆز بوو، به‌جۆرێ ته‌واوكه‌ری یه‌كتر بوون، وه‌لێ كاتێ هاتنه‌ شار، ئیدی ورده‌ ورده‌ تێكه‌ڵاوی بزنس‌و بازرگانی‌و به‌م ساڵانه‌ش ئاوێته‌ی گرێبه‌سته‌ گرانبه‌هاكانی نه‌وت بوون له‌گه‌ڵ وڵاتان‌و كۆمپانیا جیهانییه‌كان‌و كۆشك‌و ته‌لاره‌ شاهانه‌كانتان بڵند كرد‌و چینه‌ ره‌شو رووته‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیتان فه‌رامۆش كرد، ئیتر كوردایه‌تییه‌كه‌ی ئێوه‌ش پیرۆی نه‌ما، ئه‌ڵبه‌ت ئێوه‌ پیرۆزیتان نه‌هێشت، سه‌ره‌تا هه‌رچی به‌عسی‌و به‌چكه‌ به‌عسی‌و جاش‌و موسته‌شار بوو، كه‌ده‌ستی به‌خۆی هه‌زاره‌ها پێشمه‌رگه‌‌و رێكخستن‌و ئه‌نفالكردنی گه‌نج‌و پیر‌و ژن‌و مناڵی كورد هه‌بوو له‌تاوانه‌كانیان به‌خشی‌و له‌نزیكی خۆتان‌و له‌نێو حزبه‌كانتان جێگه‌‌و پێگه‌تان كردنه‌وه‌، ئیدی كوردایه‌تی بووه‌ ناوێكی بێناوه‌ڕۆك، بووه‌ دروشمێكی بێبه‌ها. پێشتر له‌به‌رامبه‌ر هه‌ر ره‌خنه‌یه‌كی بونیاتنه‌ران‌و هه‌ر خه‌مخۆرییه‌كی دڵسۆزانه‌ له‌ئاست كارو كرده‌وه‌ ناشیرن‌و قێزه‌ونه‌كانتان‌و وێرانكردنی داهاتووی ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه‌، چه‌مكی شه‌رعیه‌تی شۆڕشگێڕیتان قوت ده‌كرده‌وه‌، ئه‌و شۆڕشگێڕییه‌ی كه‌بووه‌ خێر‌و به‌ره‌كه‌ت بۆ خۆتان‌و حه‌وت پشتی نه‌وه‌كانتان، كه‌رۆژانه‌ به‌رهه‌مه‌كه‌ی له‌پایته‌خته‌ گه‌وره‌‌و خۆشگوزه‌رانه‌كانی دونیا به‌پێڵاو‌و جل‌و تڕۆمبێلی گرانبه‌ها ده‌ماشنه‌وه‌. ئێستاش كه‌پێیان ده‌ڵێی چیدی ده‌ست له‌م دزی‌و فزی‌و گه‌نده‌ڵی‌و خاك فرۆشتن‌و رێكه‌وتنی ژێر به‌ژێر‌و به‌تاڵانبردنی نه‌وت‌و داهاتی ئه‌م وڵاته‌ به‌م وڵات‌و به‌و كۆمپانیا راگرن‌و فریای قوت‌و بژێوی‌و موچه‌ی خه‌ڵك بكه‌ون، یه‌ك راست ده‌ماری ملیان گرژ ده‌بێ‌و پۆزی كوردایه‌تیت به‌سه‌را لێده‌ده‌ن. ئه‌زیزم كوردایه‌تی واته‌ توانه‌وه‌ بۆ خاك‌و خه‌ڵك، واته‌ خزمه‌تكاری میلله‌ت، واته‌ دابینكردنی ساده‌ترین مافه‌كانی ژیان له‌ئاوو كاره‌با‌و خزمه‌تگوزاریی‌و دابینكردنی موچه‌‌و ماف‌و ده‌ستهه‌ڵگرتن له‌دزین‌و تاڵانی پاره‌ی خه‌ڵك، كوردایه‌تی ئه‌وه‌ نییه‌ له‌شاشه‌‌و باره‌گا‌و میدیاكانتانه‌وه‌ پۆزی پێوه‌ لێبده‌ن، به‌ڵام كوڕ‌و كچ‌و نه‌وه‌‌و كچه‌زا‌و كوڕه‌زاتان له‌ژیانی شاهانه‌ی وڵاتانا بن، كوردایه‌تی ئه‌وه‌ نییه‌ زستانان نه‌وت‌و سوته‌مه‌نی به‌خه‌ڵكه‌كه‌ی خۆت نه‌ده‌یت، به‌ڵام به‌گرێبه‌ستی چه‌ندان ساڵا بیده‌یته‌ دوژمنی نه‌ته‌وه‌‌و میلله‌ته‌كه‌ت، خه‌ڵك نه‌وت نه‌بێ خۆی پێ گه‌رم بكاته‌وه‌، نان نه‌بێ بیخوا، كه‌چی پێیان بڵێن خۆڕاگرن بن كوردایه‌تی قوربانی ده‌وێ! كام كوردایه‌تی‌و كام قوربانی؟! ئه‌و كوردایه‌تییه‌ی تۆ خێرو بێره‌كه‌یت تاڵان كردووه‌ بۆخۆت‌و حزب‌و ئه‌ندام‌و كادیر‌و یاساوڵی به‌رده‌رگاكه‌ت‌و نه‌گبه‌تی‌و كوله‌مه‌رگی‌و ژیانی رسواییت به‌خشیوه‌ به‌چین‌و توێژه‌كانی خه‌ڵك؟! فه‌رمون وه‌ك ئێمه‌ بژین، وه‌ك خه‌ڵكی ره‌شو رووت بژین، باپێكه‌وه‌ قوربانی بده‌ین، نه‌ك جه‌نابتان هه‌ر له‌م مانگه‌دا دوو موچه‌ی ئه‌و ئیحتیلانه‌ وه‌ربگرن‌و كوردایه‌تیش به‌خه‌ڵك بفرۆشنه‌وه‌، له‌خۆتانه‌وه‌ ئێوه‌ هه‌مووتان بێجیاوازی فه‌رمون ده‌ستبكه‌ن به‌كوردایه‌تی‌و قوربانی كرداری بامیلله‌تیش قبوڵی بكات، وه‌زیره‌ بێده‌سه‌ڵات‌و سه‌ركزه‌كانتان له‌و عێراقی ئیحتیلاله‌ بكشێننه‌وه‌ گه‌ر بڕیاره‌ له‌خه‌می موچه‌‌و بژێوی هاوڵاتیانی كوردستان‌و كوردایه‌تیدان. كوردایه‌تی له‌ژن‌و مناڵ‌و نه‌وه‌كانتانه‌وه‌ ده‌ستپێبكه‌ن، كه‌وه‌ك ئه‌و مناڵ‌و ژنی ئه‌و خه‌ڵكه‌ به‌شمه‌ینه‌ت‌و هه‌ژاره‌ بژین‌و له‌سه‌فره‌‌و سیاحه‌ت‌و رفاهیه‌تی وڵاتان بگه‌ڕێنه‌وه‌‌و ده‌ستهه‌ڵگرن، چونكه‌ كوردایه‌تی كرداره‌ نه‌ك دروشمی بێناوه‌ڕۆك‌و ناڕاست.

ئومێد قه‌ره‌داخی وەک نەریتێک ساڵانە یادی دروستبوونی شاری سلێمانی ئەکرێتەوە، ئەم یادە کۆمەڵێک بۆنە و نمایشی جیاواز لە خۆ ئەگرێت، ئەوەی گرنگە بۆ ئەم یادە بکرێت هەوڵدانە بۆ تێگەیشتن لە سلێمانی، شیکارکردنی ڕەهەندە ئابووری و کۆمەڵایەتیی و سیاسیەکانی بیناکردنی ئەم شارەیە، ئێمە پێویستمان بە تێز وتوێژینەوەی جۆراوجۆرە لەم بواردە... دروستبوونی سلێمانی ده‌توانین وه‌ك په‌ره‌سه‌ندنێكی مێژووی گرنگ له‌ ژیانی كۆمه‌ڵگای كوردیدا ته‌ماشای بكه‌ین، ئه‌م گرنگیه‌ش به‌ بڕوای من ئه‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ سلێمانی وه‌ك شار له‌ دایك بوه‌، سلێمانی بریتی نه‌بوه‌ له‌ گردبوونه‌وه‌یه‌كی ژماره‌یه‌كی به‌رفراوان له‌ هاولاتیان له‌ ناوچه‌یه‌كی دیاریكراو ، به‌ڵكو بریتی بوه‌ له‌ بیناكردنی شارێك كه‌ ره‌گه‌زه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی شاری مۆدێرنی تێدابوه‌ ، له‌ سلیمانیدا بۆ یه‌كه‌مجار جوتیاره‌كان به‌شێكی گرنگی چینه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان پێكناهێنن، مۆدێلی شاری لادێنشین كه‌ له‌ كوردستاندا باڵاده‌ست بوو كۆتایی هات، به‌ڵكوو سێ چینی كۆمه‌ڵایه‌تی نوێ له‌ سلێمانیدا سه‌رهه‌ڵئه‌دات ئه‌وانیش چینی پیشه‌گه‌ره‌كان و بازرگانه‌كان ، چینی ده‌سه‌ڵاتداران و فه‌رمانبه‌رانی میری، چینی پیاوانی ئایینی له‌ باری په‌ره‌سه‌ندنی مێژوییه‌وه‌ ده‌ركه‌وتنی چینی پیشه‌گه‌ر و بازرگان هه‌نگاوێكی گرنگ بوه‌ به‌ ئاڕاسته‌ی گه‌شه‌ی ئابووری و فراوانبوونی بازار، ئه‌م چینه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌ له‌ په‌ره‌سه‌ندنی كۆمه‌ڵگای خۆرئاوایدا رۆڵی گه‌وره‌ی بینیوه‌ و هه‌م به‌رهه‌مهێنانی ناوخۆیی گه‌شه‌ پێداوه‌ و هه‌میش ده‌رگای له‌ رێگای بازرگانییه‌وه‌ ئابووری بوژاندۆته‌وه‌ و ئاڵوگۆر و گه‌شه‌ی كه‌لتوویشی هێناوه‌ته‌ ئاراوه‌ ، هه‌روه‌ها ده‌ركه‌وتنی چینی فه‌رمانبه‌رانی میری و نوخبه‌ی خوێنده‌وار و رۆشبیر گرنگییه‌كی گه‌وره‌ی هه‌بوه‌ ، چونكه‌ ئه‌م چینه‌ به‌ پێی هه‌لومه‌رجه‌ مێژوییه‌كه‌ی خۆی له‌لایه‌ك نوێنه‌رایه‌تی بزووتنه‌وه‌یه‌كی رۆشنبیری و نوخبه‌یه‌كی خوێنده‌واری كردوه‌ كه‌ تێكه‌ڵ به‌ كاركردنی دام و ده‌زگای فه‌رمی میری بوه‌ ، له‌لایه‌كی دیكه‌ هاوشانی چینی بازرگان و پیشه‌گه‌ره‌كان توانیویه‌تی كه‌ڵكه‌ڵه‌ی نوێی فیكری و هۆشیاری بهێنێته‌ ناو كۆمه‌ڵگای كوردییه‌وه‌ و تێز و بۆچوونی نوێ گه‌ڵاڵه‌ بكات چینی سێیه‌م له‌ شاری سلێمانی بریتی بوه‌ له‌ پیاوانی ئایینی ، ئه‌توانین هه‌م ته‌ریقه‌تی قادری و خودی رابه‌رایه‌تی شێخ مارفی نۆدێ وه‌ك ده‌زگای فه‌رمی ئایینی میرایه‌تی بابان ته‌ماشا بكه‌ین ، هه‌م ده‌ركه‌وتنی ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی له‌سه‌ر ده‌ستی مه‌ولانا خالیدی نه‌قشبه‌ندی له‌ شاری سلێمانیدا و فراوانبوونی موریده‌كانی به‌ به‌شێك له‌ چینه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌ له‌قه‌ڵه‌م بده‌ین، ده‌ركه‌وتنی ته‌ریقه‌تی نه‌قشبه‌ندی له‌ نێو خودی چینی ئایینی شاری سلێمانیدا، به‌ریه‌كه‌وتنێكی ئایینی و سیاسی توندی له‌ نێو خودی ئه‌م چینه‌دا هێنایه‌ ئاراوه‌ ، كه‌ ئه‌م به‌ریه‌كه‌وتنه‌ به‌دڵنیاییه‌وه‌ په‌ره‌سه‌ندنی هۆشیاری و كۆمه‌ڵایه‌تی له‌شاری سلێمانی خیراتر و به‌رفراوانتركرد. دروستبوونی سلێمانی به‌م پێكهاته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌ ، سه‌ره‌تایه‌كی گرنگ بوو له‌ ده‌ستپێكی په‌ره‌سه‌ندنێكی مێژوویی به‌رفراوان له‌ ته‌واوی كوردستاندا، چونكه‌ یه‌كێك له‌ كێشه‌ هه‌ره‌ بنه‌ره‌تییه‌كانی كوردستان ئه‌وه‌ بوه‌ كه‌ شاری به‌م پێكهاته‌ مۆدیرنه‌وه‌ نه‌بوه‌، شاره‌كان له‌ كوردستاندا كه‌مبوون ، ئه‌وه‌شی هه‌بوه‌ پتر شارێك بوه‌ جوتیاره‌كان پێكهاته‌ی سه‌ره‌كی بوون ، شاری تێكه‌ڵبوه‌ له‌ لادێنشینی ، شارێك دام و ده‌زگای میرایه‌تی تیادا نه‌بوه‌ و فه‌رمانبه‌ران و نوخبه‌ی خوێنده‌وار وه‌ك چینێكی نوێی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌رنه‌كه‌وتوون، بزووتنه‌وه‌ی ئایینیش وه‌ك چینێكی كۆمه‌ڵایه‌تی و وه‌ك بزووتنه‌وه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی خاوه‌ن تێز و وزه‌ی ململانێ بوونی نه‌بوه‌، بۆیه‌ ئه‌و شارانه‌ نه‌یانتوانیوه‌ رۆڵی گرنگ بببین له‌ دروستكردنی په‌ره‌سه‌ندنی مێژویی و بگره‌ له‌ هێنانی كورد بۆ نێو ئه‌و گفتوگۆ و جوڵانه‌وانه‌ی له‌دنیای تازه‌دا بوونی هه‌یه‌، لێره‌دا گرنگی سلێمانی وه‌ك شارێكی نوێ له‌ جوڵاندنی ره‌وتی گه‌شه‌ی مێژوویی ده‌ر ئه‌كه‌وێت له‌سه‌رده‌می نوێدا یه‌كێك له‌ ده‌وركه‌وته‌ نوێیه‌كان له‌ شاره‌كاندا بریتی بوه‌ له‌ ده‌ركه‌وتنی فكر و بزوتنه‌وه‌ی ناسیرنالیستی ، بیگومان ناسیۆنالیزم یه‌كێكه‌ له‌ له‌ ئایدۆلۆژیاكانی سه‌رده‌می نوێ، له‌ باری مێژوییه‌وه‌ گه‌شه‌ی ناسیۆنالیزم په‌یوه‌سته‌ به‌ گه‌شه‌ی چینه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌ نوێیه‌كانه‌وه‌ كه‌ ته‌نها و ته‌نها له‌ شاره‌كاندا ده‌ر ئه‌كه‌ون و گه‌شه‌ ئه‌كه‌ن ،چینه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌ نوێیه‌كانی وه‌ك پیشه‌گه‌ره‌كان و فه‌رمانبه‌ران و نوخبه‌ی رۆشنبیر و خوینده‌واره‌كان ، پێشره‌وی گه‌شه‌ و فراوانبوونی بیری ناسیۆنالیزم بون، له‌ كوردستاندا له‌ سلێمانیدا ئه‌م چینه‌ كۆمه‌ڵایتیه‌ نوێیانه‌ بوونی هه‌بوو، دواتریش بوون به‌ باشترین زه‌مینه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی بزووتنه‌وه‌ی ناسیۆنالیستی له‌ كوردستاندا ، زۆر جار ئه‌وه‌ ئه‌گوتریت كه‌ سلێمانی سه‌رچاوه‌ی بزووتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی كوردی بوه‌ ، ئه‌گه‌رچی ئه‌مه‌ وه‌ك دروشمێكی سیاسی خراوه‌ته‌ روو ، به‌ڵام له‌ رووی شیكاری مێژوییه‌وه‌ ئه‌و راستیه‌ روون ئه‌بێته‌وه‌ كه‌ بۆچی سلێمانی سه‌رچاوه‌ی بیری نه‌ته‌وایه‌تی و سه‌رچاوه‌ی شۆرش و خه‌بات بوه‌ ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سلێمانی له‌ بنه‌ره‌تدا شار بوه‌ و پێكهاته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كه‌ی رێگه‌ی ئه‌وه‌یداوه‌ بیری ناسیۆنالیستی تیایدا له‌دایك ببێت، بۆیه‌ له‌ ساته‌ هه‌ره‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی ده‌ركه‌وتنی بزووتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وایه‌تیه‌وه‌ له‌ جیهانی ئیسلامیدا ، ئه‌م بزووتنه‌وه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌ش له‌ سلێمانی له‌ دایك ئه‌بێت ، له‌ سلیمانی یه‌كه‌م حكومه‌تی كوردی و ، یه‌كه‌م به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی پاشایه‌تی عێراق و ،یه‌كه‌م جوڵانه‌وه‌ی ناسیۆنالیستی له‌دایك ئه‌بێت، دواتریش ره‌نگدانه‌وه‌ی به‌س ته‌واوی كوردستانه‌وه‌ ئه‌بێت ، ته‌نانه‌ت بیری نه‌ته‌وه‌ییش له‌ سلێمانییه‌وه‌ ئه‌گات به‌ ته‌واوی كه‌سایه‌تییه‌ گرنگه‌كانی كورد، ته‌نانه‌ت خوالێخۆشبوو مه‌لا مسته‌فای بارزانیش ئه‌و ماوه‌یه‌ی له‌ سلێمانی ژیاوه‌ به‌ راده‌یه‌كی زۆر كاریگه‌ر بوه‌ به‌ بزووتنه‌وه‌ و بیری نه‌ته‌وه‌یی سلێمانی و ئه‌م كاریگه‌ریه‌ش له‌ قۆناغه‌كانی دواتردا ده‌ر ئه‌كه‌وێت ، بێگومان ئه‌م تێزه‌ی من بۆ شیكاركردنی گرنگی پێگه‌ی سلێمانیه‌ له‌سه‌رهه‌ڵدان و گه‌شه‌ی ناسیۆنالیستی كوردیدا نه‌ك بۆ شانازیكردن به‌ ناسیۆنالیزمه‌وه‌ دیسانه‌وه‌ ئه‌كرێت له‌ روانگه‌ی تێگه‌یشتن له‌ ریشه‌ی سروشتی كاركردنی گروپ و چینه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان له‌ سلێمانیدا له‌وه‌ تێ بگه‌ین كه‌ بۆچی كاریگه‌رترین گرووپی ماركسیستی( كۆمه‌ڵه‌ی ره‌نجده‌ران ) سه‌ركرده‌ دیار و كاریگه‌ره‌كانی له‌ سلیمانیدا بوه‌ ، به‌دلنیاییه‌وه‌ ئه‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ بوون و زیندویتی چینه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان له‌م شاره‌دا ، هه‌م چینی نوخبه‌ی خوێنده‌وار ، هه‌م چینی پیشه‌گه‌ر و چینه‌ ئایینه‌كان ، كه‌ تێكرا له‌ ئه‌نجامی قۆناغه‌ نوێیه‌كانی گه‌شه‌ی ئابووری و هزری و كرانه‌وه‌ به‌رووی به‌هاكانی دنیای نویدا، جورێك له‌ ململانێی چینایه‌تی دێته‌ ئاراوه‌ و ئه‌مه‌ش زه‌مینه‌ بۆ له‌دایكبوونی یه‌كێك له‌ كاریگه‌رترین گرووپه‌ ماركسیسته‌كانی كوردستان خۆش ئه‌كات كه‌ دواتر و له‌ ژێر ناوی كۆمه‌ڵه‌ی ره‌نجده‌ران بۆ زه‌مه‌نێكی درێژ كارایی به‌سه‌ر بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی كورده‌وه‌ هه‌بوو . له‌ قۆناغی ئێستاشدا دیسانه‌وه‌ به‌هۆی پێكهاته‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌ ئابوورییه‌ سیاسیه‌كه‌یه‌وه‌ ، رۆڵی گه‌وره‌ی بینیوه‌، له‌ روانگه‌ی تێگه‌یشتن له‌ دروستبوونی سلێمانیه‌وه‌ له‌وه‌ تێ ئه‌گه‌ین بۆچی یه‌كه‌م رۆژنامه‌ی ئه‌هلی له‌ سلێمانیه‌وه‌ سه‌رهه‌ڵئه‌دات؟ بۆچی یه‌كه‌م ته‌له‌فزیونی ئه‌هلی له‌ سلێمانی له‌دایك ئه‌بێت؟ بۆچی یه‌كه‌م قه‌واره‌ی ئۆپۆزسیۆن له‌ سلێمانی سه‌رهه‌ڵئه‌دات؟ بۆچی یەکەم خۆپیشاندانی مەدەنی بۆ داواکردنی مافە مەدەنییەکان لە سلێمانی سەرهەڵئەدات( شەشی ئەیلولی 1930), بۆچی سلیمانی ناوه‌ندی گه‌رمترین ململانێی سیاسی و كه‌لتوورییه‌ له‌ كوردستاندا؟ بۆچی سلێمانی زیاتر له‌ هه‌ر شوێنیكی تر باوه‌شی بۆ به‌هاكانی نوێیه‌كان و شێوه‌ ژیانی مۆدێرن كردۆته‌وه‌ ؟ زۆر رۆڵی دیكه‌ی پێشره‌وانه‌ی سلێمانی

  ئاسۆ حاجی ئەو بڕە نەوتەی لە هەرێمی کوردستان بە ئاشکرا لە دەرەوەی سۆمۆ دەفرۆشێت ناگاتە نیوەی ئەو بڕە نەوتەی لە سەر سنوورەکانی ئێران و سوریا و کوێت بە دزی و رێکەوتنی دەرەوەی دامەزراوەکانی حکومەتی بەغدا دەفرۆشێت. عێڕاق 24 کێلگەی بەرهەمهێنانی نەوتی هاوبەشی لەگەڵ ئەو سێ وڵاتە هەیە کە نیوەی زیاتریان هاوبەشن لەگەڵ ئیران،12  کێلگەیان کە بە دەیان بیری نەوت لە خۆ دەگرن ئەکتیڤن و بەرهەمیان هەیە لەگەڵ ئێران هاوبەشن کە گرنگترینیان ئەو 5 کێلگەیەن ( فەکە،مەجنون یان کاڕون،ئەبو غەڕب،بەزرگان،نەفتخانە) بەرهەمی ئەو پێنج کێلگەیە کە نزیکەی ملیۆنێک بەرمیلی رۆژانەیە لەلایەن عێڕاقەوە بۆ ئێران بەجێهێڵدراون و تەنها بۆ چاوبەستکردنی خەڵکی بڕێکی کەمی نەوتەکە بۆ عێڕاقە. کێلگەی مەجنون(کاڕون) کە توانای بەرهەمهێنانی 70,000 بەرمیلی رۆژانە بوو لە لایەن ئێرانەوە بۆ 400,000 بەرمیل لە رۆژێکدا بەرزکرایەوە و تەواوی بەرهەمەکەی بۆ ئێرانە،هەروەها کێلگەی فەکە کە لە ساڵی 2009 وە لەلایەن ئێرانەوەوە بە تەواوی دەستی بەسەرداگیراوە لەلایەن کۆمپانیای ئەندازە و پەرەپێدانی نەوتی ئێرانی لە رێگای گرێبەستێک لە گەڵ کۆمپانیای بتڕۆبارس بەرهەمهێنانەکەی لە رۆژێکدا گەیاندۆتە 320,000 بەرمیل و پلانیان وایە بەرهەمەکەی بگاتە نزیکەی 500,000 بەرمیل لە رۆژێکدا. لە نزیک سنووری ئێران 3 کێلگەی دیکەی نەوتی گرنگ هەنە بە ناوەکانی نوڕ، ئابان و بەیدەر غەڕب کە تەواوی بەرهەمەکانیان لە رێگای میلیشیاکانی حەشدی شەعبی بۆ سوپای پاسداران ساغ دەکرێتەوە. لە رۆژئاوای پارێزگای ئەنباڕ و لە نزیک شاری دێرئەلزوڕی سوریا کێلگەیەکی نەوتی هەیە کە بە براورد بە کێلگەکانی دیکە بچوکە و بەرهەمی رۆژانەی لە خوار 100,000 بەرمیلە لەلایەن حەشدی شەعبیەوە مامەلەی پێوە دەکرێ و نەوتەکەی دەفرۆشرێتەوە حکومەتی سوریا و پارەکەشی بۆ سوپای پاسدارانی ئێران دەچێ. لە کێڵگە هاوبەشەکانی نێوان عێڕاق و کوێت چیڕۆکەکان جیاوازترن لە بەرهەمهێنان و داهاتی 3 گەورەترین کێلگەی نەوتی هاوبەشی نێوان ئەو دوو وڵاتە کە زۆرینەی بەرهەمەکەی بۆ کوێت دەڕوا بەڵام بە ڕێکەوتن لەگەڵ ئەو هێزە شیعیانەی لە پارێزگای بەسڕە دەسەڵاتیان هەیە بەوەی بەشێک لە پارەی ئەو نەوتەیان بۆ دەگەڕێتەوە،جگە لەوەش لە بەندەرەکانی فاو و ئۆم قەسڕ ئەو بۆڕیە نەوتانەی کەشتی بارهەڵگرەکانی نەوت پڕ دەکەن ناوی بنەماڵە دەستڕۆیشتووەکان و میلیشیاکانیان لەسەرە نەک ژمارە و پیت کە کۆمپانیای فرۆشتنی نەوتی عێڕاقی(سۆمۆ) لەسەری داناون،ناوە دیارەکانی ئەو بۆڕیانە (مەرجعیە،ئالحەکیم،حزبی دەعوە،بەدر،عەسائب و هەندێکی دیکە) کە بەشیان لە فرۆشی نەوت هەیە. بە گوێرەی راپۆرتەکانی وەزارەتی نەوتی عێڕاق تا ئێستاش رۆژانە لە کەرکوک 150,000 بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێندرێ بەڵام پارەکەی ناچێتەوە ناو گەنجینەی دەوڵەت و لە رێگای سۆمۆشەوە نافرۆشرێ،چونکە بەشێکی لە ناوخۆی عێڕاق لەلایەن میلیشیاکانەوە ساغ دەکرێتەوە و بەشەکەی دیکەشی بە تانکەر بۆ ئێران دەچێ کە وەک شیرینی بەو لایەنانە دراوە کە لە داگیرکردنەوەی کەرکوک هاوکاری حەشد و سوپای پاسدارانیان کرد.

نەبەز جەلال  کورد دەڵێ: ماڵت توند بگرەو، کەس بە دز مەبینە. لە ئێستادا نە ماڵمان توند بۆ دەگیرێ و نە دەشتوانین دەزە گەورەکان بگرین و وەدەرنێین.! ھێزە بەناو دەسەڵاتدارو حیزبیەکانی ھەرێمی کوردستان بەجۆرێک« گیرفان و قاچ و دەستیان » تێکەڵی بەرژەوەندییە قوڵەکانی دوژمن و نەیارانی کورد بووە، ئەستەمە بۆ ئەم دۆخ و گرژییەی ئێستا بەم شێوەیە بتوانن  بچنە ژێر باری بڕیارێکی ژیرانەی سەربەخۆ و سەرکەوتوو بە قازانجی زۆرینەی خەڵکی کوردستان! ھەرێم و ناوچەکە بەرەو دۆخی گرژی و بە خراپی زیاتری ھەمەچەشنەدا تێدەپەڕێت و دەڕوات، ناکرێت ئەم دەسەڵاتە سەروەتە مادی و مەعنەوییەکانی خاک و خەڵکی کوردستان پشتگوێ بخات و  سوربێت لەسەر تاقیکردنەوە پوچ و چەوتەکانی خۆی. لە ئێستادا بژێوی حکومەت و داھات و دەستکەوتی ھەرێمی کوردستان لەسەر کۆی بەرھەمە نەوتیەکانییەتی، بۆیە دەبێتە گرنگترین پرس و کەیسی بەدوادا چوون بۆ داھات و ئارامی ژیانی خەڵکی کوردستان. ئەم کەیسەش بەڕوونی ڕوو بە ڕووی ووڵاتی تورکیا دەبێتەوە بۆ  وەستاندن و ڕێگیرکردنی ئەو لەو بەتاڵانبردنەی لە داھات و سامانە نیشتیمانییەدا دەیبات. بە بڕوای من تورکیا قبوڵی ھەڵوەشاندنەوەی گرێبەستە نھێنیی و شاراوەکانی خۆی و ھەرێمی ژێر دەسەڵاتی بەرژەوەندی حیزبییەکانی خۆی ناکات، بەتایەبەت لەم دۆخە خراپە ئابوری و ئاڵۆزییەدا. بەشێک لەدەسەڵاتە بەرژەوەندخوازەکەی ھەرێمیش بەبێ دەستبەرداربون لە تورکیاو قاچ لێبونەوەیان لە داوی بەستراوەو گیرخواردوو، ناتوانن سەربەخۆ، بە بەشێکی دیاریکراو لە نەوتی ھەرێم کە لەسەری ڕێککەوتوون لەبەرامبەر بڕە پارەیەکی خەمڵێندراوی کوردستاندا بۆ بەغداد بنێرن. ئاشکرایە کە دەستکاریکردنی باڵانس و لادان و کەمکردنەوەو تێکدانی بەرژەوەندی ھێڵی نەوت و بازرگانییە داخراوەکەی تورکیا و ناوچەکە، باجەکەی زۆر قورس دەکەوێت لەسەر خەڵکی کوردستان، وەک دەسەڵاتدارانی ھەرێم باسیدەکەن دەگاتە ئاستی داگیرکردن و لە ناوچونی ئەزمونەکەمان و بە نەمانی ھەرێمی کوردستانیش کۆتایی دێت.! لەبەردەم ئەم شێوە بیرکردنەوەو پەلکێشییەی تورکیادا پێناچێ بەرەی ئێرانیش لەم جۆرە جوڵەو  ئەگەری داگیرکاری و بوونی بەرژەوەندییە قوڵەدا بێدەنگبێت و باڵانسی خۆی لە ناوچەکەدا نەپارێزێ، بێگومانیش ئێران ناوەستێ و لێناگەڕێ تورکیا بەتەنھاو ئاسانی شوێنە  ستراتیجییە دیاریکراو و دەستکەوتە گرنگەکانی لە ئێستادا بێخاوەنن بۆخۆیببات.  جا گەر لە ئێستادا ھەر ھیچی پێ نەکرێ بە ئاسانی دەتوانێ گەڕو گێچەڵی ناوخۆیی بۆ شەڕێکی خوێناوی ناوچەییمان پەلکێشبکات بە ناوی جیاوازەوە بۆ ڕوخان. بۆ گەڕاندنەوەی دۆخی ئاسایی ھەرێمی کوردستان دەبێت ڕوو بکەینەوە خەڵکی کوردستان و  داوا لە ھەر دوو زلپارتی « پارتی و یەکێتی » بکەین کە خاوەنی ھێزی چەکدار و پارەو پەیوەندی و بەرژەوەندییە حیزبییەکانن،کە دەرگاکانی دوژمنان و نەیارانی کورد ئەڵقەڕێزبکەن و ڕوو بکەنەوە خەڵکی کوردستان و دەروازەی سەربەخۆبوونمان بکەینەوە بەرنامەو نەچینە بەرەی « ئێران و تورکیا» وە، خۆیی بوونی خۆمان بۆ دونیاو کورد بسەلمێنین. لێرەوە دەبێت حکومەتی ھەرێم بێ ترس و سڵەمینەوە و دوردۆنگی لە ڕێگەی پەیوەندییەکانییەوە ھاودەنگی زیاتر و پێویست بۆ تێگەیشتنی دۆخی سیاسی و بژێوی و داھاتی ھەرێم و عێراق دروستبکات ،لەو کەلێنەشەوە مایەپوچیی ماڵی « ئیفلاسی مادی»ی خۆی بۆ دونیا ڕابگەیەنێت و داوای ھاوکاری مادی و ئەمنی و ئیداری لە دۆستەکانی بکات، وەک ئەوەی لە ڕاگەیاندن و پەیوەندییە حیزبییەکانی خۆیاندا ھەمیشە باسی دۆستەکانی کورد دەکەن و دەبیستین و ھەمیشە خەڵکی پێ قان ئەدەن. بچنە ژێر باری دۆڕاندنی متمانەی ئەو گرێبەستانەی کە لەگەڵ دوژمنەکاناماندا بە ناچاری کردوبیانە بۆ خۆپارێزی و مانەوەو بەرگریکردنی حیزب و تاکە کەسی، بە بەکارھێنانێکی چەوتانە وگرتنە دەستی دەسەڵاتی تاک ڕەویی دژ بە زۆرینەو گەل و ھاوڵاتی و ئەزمونەکەمان کە بە بچوکی لە سوچێکدا گیریان کردووە. با بەیاسایی گشت گرێبەستە نەوتی و غازی و پرۆژە ستراتیجیەکانی ھەڵبوەشێننەوەو بە نھێنی و ئاشکرا ڕوو لە ھێزی ڕاستەقینەو دەسەڵاتداری ناوچەکە و ناوەند « ئەمریکا- عێراق» بکەن و بە گرێبەست و پرۆژەی نوێوە بڕیاری کۆتای بۆ قۆناغێکی نوێی ئێستا بدرێ تا دەگەینە دوا قۆناغی ڕزگاری و سەربەخۆیی کوردستان. حکومەتی ھەرێم دەبێت ھەنگاوی ڕاستەقینەی بنێت بۆ: ١- پرۆژەی چاکسازیی گشتگیرو چڕتر و ووردتر بکرێتەوە لە سەرۆکایەتی ھەرێمەوە تا ئاستی بچوکترین دەزگای دەوڵەتی. ٢- پرۆژەی یەکگرتنەوەی ھێزەچەکدارەکان ھەرێم و نوێبونەوەیان بەگشتی. ٣-پرۆژەی دروستبوونی یەکحکومەتی و یەکدەسەڵاتی ھاوڵاتی شۆڕبکرێتەوە بە ڕێنوێنی دەستورێکی دەنگبۆدراوی ھاوڵاتی لە ھەرێمی کوردستان کە خەڵک و حیزب بخاتە ژێر کارو کاریگەرێتی بەرپرسیارێتی مێژوویی و راستەوخۆش لە ئەستۆ بگرێ و دوور بکەوینەوە لە حکومەتی حیزبی و تاکدەسەڵاتی و ململانێیی بۆ بەرژەوەندییە تایبەتییەکان. ٤- پرۆژەی بوژاندنەوەی سەرتاسەری ئابوری کوردستان بەگشتی دابڕێژرێ و بەزوویی بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە. ٥- ئاشتبونەوەی نیشتیمانی بکەینە پێویستییەکی حەتمی و خواستێکی ژیاری گرنگ لە کۆی کۆمەک و پشتگیری و پیشتیوانی و پێکەوەبوونی کورد و پارچەکانی تری کوردستانیش بکەینە ھاوخەم و ھاوبەش لەم پرۆژەی سەرکەوتنەوە بۆ کردنەوەی دەروازەی زیاتر بۆ کورد و دۆزەکەی، نەک بچوککردنەوەو قەتیس بوون لە فۆڕمی میر و میریدا بۆ ناوی زل و دێی وێران. گەرچی کورد ئەھلی قەزاو قەدەرە، بەھیوای لە کۆتایدا « قەزامان لەم قەدەر » ەی ئێستا نە سوڕێ و نەکەوێ، دەرک و دەگای سەربەخۆیمان لێبکرێتەوەو ئیتر دەرگاکانی نەھامەتی کورد بە ھەموان بۆ ھەتا ھەتایە ئەڵقەڕێز بکەین.

شوان محەمەد كاك هەڤاڵ ئەبوبەكر، پێشنیاری كردووە كە 7ی ئازار رۆژی رزگاركردنی سلێمانی لە راپەڕینی ١٩٩١ بكات بە رۆژی دامەزراندنی سلێمانی، لەبری ١٤ی تشرینی دووەمی ١٧٨٤ كە رۆژی دامەزراندنی سلێمانی یە. سەرەتا پێویستە ئەو راستیە زانستییە بووترێت كە دەستكاریكردنی مێژووی شارێك هەروا كارێكی ئاسان نییەو دەبێت لەلایەن خەڵكانی پسپۆری مێژووییەوە توێژینەوەی لەسەر بكرێت و دەبێت هەر هەنگاوێك لەو بوارەشدا بنرێت پشت ئەستوربێت بە دۆكۆمێنتی گەواهیدار كە هەڵگری بچووكترین گومان نەبێت، ئەو كارە نە ئیشی پارێزگارێكە كە ئیختساسی ئەوە نییە، نەكاری ئەنجومەنی پارێزگایە، هەروەك چۆن كاری رۆژنامەنووسێكی وەك منیش نییە. كاك هەڤاڵ كە هەر تۆ دەتەوێت دەستكاری مێژووی ئەم شارە بكەیت، رۆژی مێژووی لەم شارەدا دژی داگیركەرانی دەرەوەو زاڵمانی ناوخۆ زۆرە، بۆ رۆژێكی مێژوویی وەك رێكەوتی ٦-٩-١٩٣٠ی راپەڕینێكی گەورەی بەردەركی سەرای سلێمانی ناكەیت، كە تیایدا خەڵك دژی هێزی داگیركەری ئینگلیزو حوكمی پاشای ئەو كاتی عێراق ئەنجامیان دا كە بۆ یەكەم جار وەكو داهێنانێكی نوێی خەباتێكی مەدەنی لەم شارەدا تۆمار كرا، كە ئەمەش لەڕووی زانستەیەوە هەر هەڵەیە. ئەی تۆ پێشبینی ناكەیت سبەی خۆپیشاندانێكی ئاشتیانەی سەرتاسەری بەرپابێت و كۆتایی بە دەسەڵاتی سیاسی نا دادپەروەرانەی هەموو بنەماڵەكان لە سلێمانی و هەولێر بهێنێت، خۆ ئەگەر ئەم دەستكارییەی تۆ ڕەوا بێت، ئەوا پارێزگاری ئەو دەمەش رەوایەتی هەیە كە ئەم مێژووە بكات بە مێژووی شاری سلێمانی !. كاكی برا سیمای شاری سلێمانی و هەموو هەرێمی كوردستان بەتەوای شێوێندراوە، سەرەكیترین شێواندنی سیمانی شاریش داگیركردنی گردو گردۆڵەكەكانە لەلایەن بنەماڵەو هەر سێ حیزبی دەسەڵاتداری كوردستانەوە، ئەو بەرزاییانە لەبری ئەوە بكرێت بە پارك و سەیرانگاو هۆلێ هونەری و ئەدەبی و سینەما، كەچی وەك (بالۆكە) بۆتە بارەگاو سوكنای عەسكەری بۆ پاراستنی دەسەڵاتی بنەماڵەكان. جا تكات لێدەكەم ئیشی تۆ پارێزگاریكردنە لە ماڵ و موڵكی گشتی ئەگەر دەتوانیت ئەم گردانەمان بۆ وەبگریتەوە، یان بەلایەنی كەمەوە گردی حیزبەكەی خۆت، ئەگەر دەرۆستی گردەكانی تر نایەیت، ئینجا بیر لە شتی تر بكەرەوە، هەرچەندە ئیشی من و تۆ نییە سەفاو مەروا بە مێژووی شارەوە بكەین..!!