هیوا سەید سەلیم   لە هەرێمی کوردستان ئاماژەکانی سەرهەڵدانی گەرێکی دیکەی شەڕی ناوخۆ دەرکەوتوون، دوو لایەنی سیاسی دەمێکە ناکۆکیەکانیان هێندە تەشەنەی سەندووە گەیشتۆتە لێواری تەقینەوە.  دەمێکە پارتی دیموکراتی کوردستان  پێی وایە بوونی هێزەکانی پەکەکە لەسەر خاکی هەرێمی کوردستان ناشەرعیە، بوونی ئەوان شەرعیەت دانە بە هاتنی سوپای تورکیا بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان، لە بەرامبەردا پەکەکە پارتی بە هاوکاریکردنی سوپای تورکیا تۆمەتبار دەکات، و دەڵیت پارتی لە هێرش بۆسەر بنکە و بارەگاکانیان کارئاسانی و چاوساغی بۆ لەشکری تورکیا دەکات. ناکۆکیەکانی نێوان پارتی و پەکەکە زۆرن، ئەوەی تا ئێستا خاڵی هاوبەشیان بووە ئەوە بووە کە نەیگەیەنە مریشکە ڕەشە،  و دۆخەکە بە ئاڕاستەی گەڕێکی دیکەی شەڕی ناوخۆ نەچێت، بەڵام وا بڕوات دۆخی نەشەڕ و نە ئاشتی تا سەر بەردەوام نابێت، بگرە بە دۆخەی کە هەیە لە هەر ساتێکدا مەترسی شەڕ لە ئارا دەبێت. ناکۆکی سیاسی و تۆمەتبارکردنی یەکتری و شەڕی ڕاگەیاندن لە نێوان پارتی و پەکەکە، لە هەمووشی خرابتر بوونی دوو هێزی چەکدار کە زۆر شوێنی ناوچە سنووریەکانی هەرێمی  کوردستان سەنگەریان لێک گرتووە مایەی مەترسیە. بەڵام لە بەرامبەر ئەو دۆخەشدا دەبێت ئەوەش بزانین کە کورد و هەرێمی کوردستان بەرگەی گەڕێکی دیکەی شەڕی کورد و کورد ناگرێت، دووژمنان و داگیرکەرانی کوردستان وەک گورگی برسی چاویان بڕیوەتە ئێمەی کورد، تا لەهەر دەرفەتێکدا پەلامارمان بدەن و خاکمان بە تەواوی داگیر بکەن، ئەزموون و دەستکەوتەکانی گەلەکەمان لەبارببەن. هەموو لایەک دەزانین ئەردۆغان، یەکیکە لەو دووژمن و نەیارانەی کورد،  کە خەون بەو رۆژەوە دەبینێت کە دەستی کورد بچێتە گیانی براکەی، دەبێت لەوەش دڵنیا بین کە ئەگەر خوانەخاستە ئەوە رووبدات ئەوسا ئەویش تەنیا بینەر نابێت، بگرە وڵاتەکەی کارکتەرێکی سەرەکی شەڕەکە دەبێت، وەک چۆن ئێستا لە چوراچێوەی ئۆپڕاسیۆنی دەرەوەی سنوور سوپاکەی بەشێکی خاکی هەرێمی کوردستانی داگیرکردووە، ئەوساش بۆ خۆشکردنی ئاگری شەڕەکە هەر کارێک دەکاتکە مەبەستی بێت. ئەردۆغان ئەگەر لە  کێشەکانی ئەو سەری دونیا خۆی بۆ نەگیرێت و دەستوەردان بکات،  قابیلە لەبەرامبەر شەڕی کورد و کورد بێلایەن بێت؟ لە لایەکی دیکەوە بە هەڵگیرسانی شەڕی براکوژی، شەرعیەت دەدرێتە هێزەکانی عێراق کە هێزی خۆی بگەڕێنێتەوە سنوورەکانی هەرێمی کوردستان، ئەویش بە بیانووی پاراستنی سنوور، وەک ئەوەی لەو دواییە لە ناوچەی حەفتانین بینیمان، ئێرانیش بەهەمان شێوەی تورکیا و عێراق زۆری مەبەستە ناوچەکە لەوە زیاتر ئاڵۆزتر بێت . لە ئاستی ناوخۆی هەرێمی کوردستانیش بەهۆی کێشە کەڵکە بووەکانی خەڵک، لە بێ مووچەیی، و بێ بازاڕی،  دەرد و بەڵای پەتای کۆڕۆنا،  کە رۆژانە دەیان کەس دەبنە قوربانی و سەدانیش تووشی ئەو پەتایە دەبن، وا بڕوات دەبێت دەزگا تەندرووستیەکان سەلامەتی خەڵک بدەنە دەست قەدەری چاکبوونەوە یان مردن، هەرێمی کوردستان بەرگەی شەڕ و ناکۆکی ناگرێت.  بۆیە پێویستە بووترێت لەو بارودۆخە ئاڵۆزەی لەسەر ئاستی ئیقلیمی و ناوخۆیی کە رووی لە ناوجەکە کردووە، پێویستە هەرچی زووە کۆتایی پێبهێنرێت بە گرژەی و ناکۆکیەکانی  نێوان پارتی و پەکەکە ، ئەویش بە هەوڵی دڵسۆزانەی ناو ئەو دوو لایەنەوە و خەڵک و لایەنی دیکە دێتەدی. پاراستنی کوردستان لە شەڕی نەگریسی ناوخۆ،  ئەمرۆ ئەرکێکی نیشتمانیانەی هەر تاکێکی کوردستانە، بە پێچەوانەوە ئەزموونی تاڵی رابردووە،  کە بە داخەوە کورد تا ئێستا فێرنەبووە دەرس لە ڕابردووی خۆی وەرگرێت،  ئەوەمان پێدەڵیت کە شەڕی ناوخۆ ئاوکردنە لە ئاشی دووژمنان جا هەر کەس و لایەنێک دەستی بۆ ببات.

ئاسۆ عوسمان بڵاو کردنەوەی یەکەم جاری وێنە کاریکاتێرەکانی پەیامبەری ئیسلام  لەساڵی" ٢٠١٢" لەلایەن رۆژنامەیەکی دانیمارکی گرژییەکی زۆری لەنێو وڵاتانی ئیسلامی وپەنابەرە موسڵمانەکانی رۆژئاوا لێکەوتەوە،  لەووڵاتێکی  وەک نەیجیریا چەند مەسیحیەکی ڕەشپێستیان هێنایە سەرشەقامەکان و لەنێو تایەی ئۆتۆمبیلدا هەر بەزیندووی و بەبەرچاوی خەڵکەوە سوتاندنیان، کاردانەوەکانی ئەوکاتەی جیھانی ئیسلامی دوور بوولەھەموو بنەمایەکی شارستانی وتەنانەت ئاینیش،چون ئاینەکان بەگشتی پەیامی ئاشتی و لێبوردەیی و پێكەوە ژیانە دوای چەندین ساڵ بەسەر ئە رووداوانەدا، جارێکیتروێنە کاریکاتێرەکان لەفەرەنسا بەهەمان شێوە کاردانەوەی بەدوای خۆیداهێنا ،سەربرینی مامۆستایەكی فەرەنسی بەشێوەیەكی درندانە لەلایەن توندرەوێكی ئیسلامی و كاردانەوەی شەقامی فەرەنس یدوای رووداوەكە و و لێدوانی سەرۆكی فەرەنسا لەبەرامبەر گرووپە رادیكاڵە ئیسلامیەكان، لەجیهانی ئیسلامی بەشێوەیەك شیوینراوە كەدوورە لەهەموو ئەخلاقیاتێكی دینی و سیاسی ئینسانی.... زانیاری راست مەعریفە بەرهەم دەهێنێت ،زانیاری ناراست و نادروستیش چەواشەو كارەساتی لێدەكەوێتەوە.ئەوشەرەی ئێستا لەنێو فەزای مەجاز دەكرێت لەسەر ئەم بابەتە گوایە سەرۆكی فەرەنسا سوكایەتی بەئاینی ئیسلام وپەیامبەرەكەی كردووە، جگە لەهەژاری مەعریفی وساویلكەی و  سادە گۆیی هیچی دیكە نییە، هێرشی نارەوا بۆسەر قەرەنساو سەرۆكەكەی نیشاندەری ئەوەیە كە گرووپە ئیسلامیە پترۆدۆلارەكان ئەوانەی بەپارەی قەتەرو توركیاو ئێران بەخێودەكرێن زۆر دوورن لە خوێندنەوەی  فیكری و عەقڵانی و جدییەوە دەمارگیری وتوندرەوەی ئاینی لەنێو گەلانی تورك و عەرەب وفارس مێژوویەكی دێرینی هەیە، بەڵام لەنێو گەلی كوردا دمار گیری و توندرەوی ئاینی بوونی نەبووە، باو باپیرانمان هەمیشە  ئاینی ئیسلامیان سوفیانە وەرگرتووە و ئاینی ئیسلام لایی تاكی كورد پەیامی ئاشتی و پێكەوە ژیان بووە، جوەكان مێژوییەكی دووروو درێژ لەگەڵمان ژیاون ،ئیستاش چەندین ئاینی وەك مەسیحی و شەبەك ،ئێزیدی و كاكەی، لەنێو كوردا بەئاشتیانە دەژین و لەنێوحكومەتی هەرێم و حزبەكانیش جێگاورێگای شیاویان هەیە. ئەوەی جێگای نیگەرانی و هەڵوێستە لەسەر كردنە ئەو دژیاتییەی حزبە ئیسلامییەكانە بەرامبەر بەووڵاتێكی وەك فەرەنسا كەمێژوویەكی  دێرینیان هەیە لەبەرگریكردن لەمافەكانی نەتەوەی كورد، قەرەنسەكان هێڵی دژە فرینیان بۆهەرێمی كوردستان لەنەتەوەیەكگرتووەكان كردە بریار،ئەوكاتەشی داعش پەلاماری هەرێمی كوردستانیدا یەكەمین دەوڵەت بەهانای كوردستانەوە هات فەرەنسا بووجگە لەهاوكاری سەربازیش داوای كۆبوونەوەی یەكێتی ئەورووپایكرد بۆپشتیوانی كردنی كوردستان لەجەنگی دژبەداعشدا، سەرۆكی ئەوكاتی فەرەنساش یەكەم سەرۆكی زلهیزێكی جیهانی  بوو بۆشتیوانیكردنی هەرێمی كوردستان سەردانی هەولێری پایتەختی كرد ،لەدوای ریفراندۆمیش یەكەمین دەوڵەت بوو كاری بۆهەڵگرتنی گەمارۆی سە هەرێمی كوردستانكرد لەوگەلەكۆمەكییەی كەلەسەری بوو. لەرۆژئاوای كوردستانیش فەرەنسییەكان بەهەموو شێوەیەك پشتیوانی كوردیانكردووە هیچ كوردێك نابێت هەڵوێستەكانی فەرەنسا لەبیر بكات لەكاتی داگیركردنی عەفرین لەلایەن تەركیاوە  ،خۆئەگەر فەرەنسیەكان نەبوونایە دەمێك بووسوپای تورك ئەو ئەزموونەی رۆژئاوای لەبەین دەبرد. ئەم هێرش وپەلاماردانانەی  فەرەنساو سەرۆكەكەی لەلایەن بەشێك لەلایەنگرانی حزبە ئیسلامییەكان لە تۆرەكۆمەڵایەتیەكان خزمەت بەئاینی پیرۆزی ئیسلام و پەیامبەرەكەی ناكات ،بەڵكو ئاوكردنە ئاشی دوژمنانی كوردە، چون ئەوەی ئێستا سەركردایەتی  ئەم شەرەدەكات  بەرامبەر بەفەرنسا توركیا و ئێرانە هەڵبەت بەپشتیوانی داری قەتەر..... دەبێت ئەو گروو پە ئیسلامیانە بزانن ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت شەری بەرژەوەندییەئابوری و نەتەوەییەكانی ئەم دەوڵتەنایە لەبەرگێكی ئاینیدا ،توركیا تەماعی عوسمانیانەی خۆی لەناوچەكەداهەیە  لەباكوری ئەفریقیا لەرێگای گرووپەئیسلامیە توندرەوەكان ،لە دەریای سپی ناوەراستیش شینی بەدەستهیناو داگیركردنی گازی سروشتی هەیە ،چاوی لەداگیركردی رۆژئاوای كوردستانە،بۆتە سپۆنسەری ناردنە دەرەوەی گروو پەجیهادییەكان بۆ ولاتانی ئەو رووپاو تەنانەت ناوچەی قەوقازیش. ئەردۆگان لەكۆبوونەوەی ساڵانەی نەتەوەیەكگرتووەكان بەدەنگیكی بەرز ووتی بەبێ‌ درووستكردنی دەوڵتی فەلەستین كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەراست چارەسەر ناكرێت.بەڵام بەهەموو شێوەیەك دژایەتی ریفراندۆمی باشوری كوردستانیكردو تەنانەت ئەو ئەزموونە خۆبەرێوەبەری رۆژئاواشی پێ قبوڵنیەو رۆژنیە هەرەشەی پەلاماردانی نەكات. حزبە ئیسلامیەكان دەبێت بزانن باوەرداری لەگەڵ خودا دەكرێت نەك لەگەڵ ئیرا ن و توركیا و داگیر كەرانی كوردستان،هاوسۆزی ئاینداری نابیت مرڤ گیل بكاوچاو لەراستییەكان بپۆشێت و ببیتە پالپشتی داگیركەران و دیكتاتۆرەكان ماركس بەم جۆرە لەئاینداری دەڵێت " تلیاکی گەلانە. . .  

ماردین ئیبراهیم  پێویسته ڕه‌گه‌زی تورک له ناوچه‌کانی ئه‌نادۆڵ و ڕۆم به‌هێز بکه‌ین و کورد بتوێنینه‌وه. سوڵتان عه‌بدولحه‌میدی دووهه‌م، ١٨٩٣ ئێ ئێ .... پرۆژه‌ی تواندنه‌وه و پاکتاوکردنی ڕه‌گه‌زیی کورده‌کان پڕۆژه‌یه‌کی کۆنتره له پرۆژه‌ی تورکه لاوه‌کان و ئیتیحاد و ته‌ره‌قی، سوڵتان عه‌بدولحه‌مید که له هه‌موو لایه‌که‌وه ته‌نگی پێهه‌ڵچنرابوو؛ هێشتا خه‌می ئه‌وه‌ی بوو چۆن کورده‌کان بتوێنێته‌وه، که‌واته کورده‌کان هه‌رچییه‌ک بکه‌ن و چۆن ڕه‌فتار بکه‌ن، شۆڕش بکه‌ن، ڕاپه‌ڕین بکه‌ن و نه‌یکه‌ن هێشتا بابه‌تی پرۆژه‌یه‌کی ترسناکن. گرفتی کورد بۆ ناسیونالیزمی تازه‌ڕسکاوی نه‌ته‌وه‌کانی ئه‌م ناوچه‌یه له کۆتایی سه‌ده‌ی نۆزده و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیستدا هه‌ر به ته‌نیا گرفتێکی ستراتیجی و سیاسی نییه، به‌ڵکو گرفتێکی ژیاریی قوڵتره. پرۆژه‌ی فاشیزمی تورکی که به درێژایی سه‌ده‌ی بیست و ئێستاش به فۆرمه ئه‌ردۆغانییه‌که‌ی به‌رده‌وامه به ته‌نیا پرۆژه‌یه‌ک نییه وابه‌سته‌ی ئه‌وه بێت کورده‌کان چی ده‌كه‌ن یان چی ناکه‌ن تاکو دژایه‌تییان بکه‌ن؛ ئه‌و کورده جوتیارانه‌ی له عه‌فرین کێڵگه‌ی زه‌یتوونه‌کانیان و منداڵه‌کانیان و خانوو و ئاژه‌ڵه‌کانییان سوتێنرا هیچ مه‌ترسییه‌کی ستراتیجییان بۆ ئه‌نکه‌ره دروست نه‌کردبوو، به‌ڵام ده‌بووایه بسووتێنرێن، بۆچی؟ چونکه کوردن. جۆن بۆڵتن له کتێبه‌که‌یدا ده‌ڵێت ئه‌ردۆغان ڕقی له کورده‌کان بوو و به باسکردنییان قه‌ڵس ده‌بوو، ڕقه‌که‌شی هیچ په‌یوه‌ندی به کێشه‌ ستراتیجیی و سیاسییه‌کانه‌وه نه‌بوو، به‌ڵکو په‌یوه‌ندی ته‌نیا به کوردبوونیانه‌وه هه‌بوو. ..... ماکرۆن ده‌ڵێت ئیسلام له قه‌یراندایه، به‌ڕاست ئه‌و قسه‌یه هێنده قورسه؟ ئینجا خۆ له کۆتایی سه‌ده‌ی نۆزده‌ و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیستدا موسوڵمانه عه‌قڵ کراوه‌کانی له بابه‌ت موحه‌مه‌د عه‌بده و عه‌لی عه‌بدولڕه‌زاق ئه‌و قسه‌یه‌یان کردووه، هه‌موو پرۆژه‌ی فیکری بیرمه‌ندێکی گه‌وره‌ی موسوڵمانی وه‌کو موحه‌مه‌د ئه‌رگۆن بۆ شیته‌ڵکاریی قه‌یرانی ئیسلامه، نه‌سر حامید ئه‌بو زه‌ید که دیسان بیرمه‌ندێکی موسوڵمان بوو هه‌موو ژیانی فیکری خۆی بۆ باسکردن له قه‌یرانی ئیسلام ته‌رخان کرد، بێرنارد لویس که کاریگه‌رترین فیگه‌ری ناو خۆرهه‌ڵاتناسی و ئیسلامناسیه و دۆستی موسوڵمانانه کتێبێکی هه‌یه هه‌ر ڕێک به‌ناوی 'قه‌یرانی ئیسلام'. ئه‌وه به جدیتانه پێتان ناخۆشه بڵێن ئیسلام له قه‌یراندایه؟ ئه‌م شارستانێتییه له ئیبن ڕوشد و ئیبن خه‌لدون و کیندی و فارابییه‌وه هاتۆته سه‌ر عه‌لی قه‌ره‌داخی، ئه‌م شارستانێتییه په‌کی که‌وتووه و له هه‌موو جۆره داهێنانێک و به‌شدارییه‌کی فه‌لسه‌فی و زانستی که‌وتووه، له مه‌غریبه‌وه تاکو ئه‌ندۆنیزیا وڵاتێکت نییه شایسته‌ی ژیانێکی پڕکه‌رامه‌تی مرۆڤانه بێت، له‌و هه‌موو شه‌ڕ و ئاشووبه‌ی دنیای ئیسلامی به بیر و خه‌یاڵی یه‌ک تاکه مرۆڤیشدا نایات په‌نا بۆ مه‌که ببات و له مه‌دینه ببێته په‌نابه‌ر؛ به‌ڵام هه‌مووان را ده‌که‌ن ڕووه و خۆرئاوا، هێشتا پێت وایه ئیسلام هیچ قه‌یرانێکی نییه؟ پاشان بیرمه‌ندانی دنیا به‌رده‌وام باسی قه‌یرانی عه‌قڵ و شارستانێتی خۆرئاوا ده‌که‌ن، باسی قه‌یرانی شارستانێتی ئه‌مه‌ریکی ده‌که‌ن، باسی قه‌یرانی یه‌کێتی ئه‌وروپا ده‌که‌ن، باسی قه‌یرانی مۆدێرنیتی ده‌که‌ن، باسی قه‌یرانی زانست و کۆمه‌ڵگای ته‌کنۆلۆجی و کۆمه‌ڵگای سه‌رده‌می ته‌قینه‌وه‌ زانستییه‌کان ده‌که‌ن، بێگومان هه‌موو ئه‌و شتانه قه‌یرانی خۆیان هه‌یه، ته‌نیا ئیسلام نییه‌تی؟ خێر؟ ..... یه‌کێک له‌ پایه‌کانی شارستانێتی خۆرئاوا ئازادی و گوزارشتکردنه له بیروبۆچوون و ده‌ربڕین، ئه‌و مافه که مافێکی گڵۆباڵه و تایبه‌ت نییه به کۆمه‌ڵگایه‌کی دیاریکراو، خۆرئاوا نابێت له‌ژێر هیچ گوشارێکدا پاشه‌کشه‌ی لێبکات. دروستکردنی کاریکاتێر ده‌چێته چوارچێوه‌ی ئازادی راده‌ربڕینه‌وه، مه‌سیحییه‌کان و جوله‌که‌کان و هیندۆسه‌کان قبوڵییان کردووه، ده‌بێت موسوڵمانه‌کانیش قبوڵی بکه‌ن، نابێت ئینسانی موسوڵمان داوای پارێزبه‌ندی تایبه‌ت و هیچ جۆره ئاوار‌ته‌ییه‌ک بکات به‌بیانووی ئه‌وه‌ی هه‌ستی بریندار ده‌بێت، ڕۆژانه شت ده‌بینین و ده‌خوێنینه‌وه و گوێمان لێده‌بێت و هه‌ستیشمان بریندار ده‌بێت به‌ڵام هه‌ست برینداربوونی ئێمه مانای ئه‌وه ناگه‌یه‌نێت که ئه‌وانی تر ئه‌و مافه له خۆیان زه‌وت بکه‌ن. ئازادی بیروڕا کاتێک مانای هه‌یه که ئێمه گوێمان له بۆچوونێک ببێت و هه‌ستیشمان بریندار ببێت و هێشتا ئه‌و مافه‌ی به‌رانبه‌ر به ڕه‌سمی بناسین، ئینجا ئه‌وه چۆن ئازادی و مافێکه ته‌نیا ئه‌و شتانه بگوترێن و بنووسرێن که ئێمه پێمان خۆشه؟ ئه‌ی بابه‌تی سه‌ربڕینی مامۆستاکه؟ ئایا سێبه‌رخستنه سه‌ر ئه‌و کاره‌ساته مرۆییه و سه‌ربڕینی ئینسانێک هیچ جۆره ناڕه‌حه‌تی ئه‌خلاقی بۆ موسوڵمانان دروست ناکات؟ بۆ که‌س باسی ناکات؟ بۆ که‌س مه‌حکومی ناکات؟ قسه‌کانی ماکرۆن زۆر به‌رپرسیارانه بوون، هیچ شتێکی تێدا نه‌بوو ناکۆک بێت به ستاندارد و په‌یماننامه‌ و جاڕنامه‌ گه‌ردوونییه‌کانی مافی مرۆڤ، هیچ سوکایه‌تییه‌کی تێدا نه‌بوو بۆ هیچ که‌سێک، دووای ئه‌وه من تێناگه‌م وشه‌ی سوکایه‌تی که زۆر که‌س به‌کاری ده‌هێنێت مانای چی؟ جیهانی ئیسلامی هه‌تا زووتر دان به هه‌ندێک ڕاستیدا بنێت، بۆ خۆمان و بۆ دنیاش باشتره، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه که شتێک به‌لای تۆوه موقه‌ده‌سه هیچ کێشه‌یه‌ک نییه، به‌ڵام بزانه به‌لای ملیاره‌ها مرۆڤی تره‌وه موقه‌ده‌س نییه. ئه‌مه چۆن شارستانێتییه‌که هێنده بێمتمانه‌یه به به‌هاکانی خۆی به‌رگه‌ی کاریکاتێرێک ناگرێت و پێی وایه موقه‌ده‌سه‌کانی هاڕه ده‌که‌ن؟ ..... سه‌ره‌ڕای ئه‌و شتانه‌ش، با بگه‌ڕێینه‌وه بۆ ئه‌ردۆغان. ئێستا تورکیا و فه‌ره‌نسا له زۆر جێگه‌ی دنیا ڕووبه‌رووی یه‌کتر بوونه‌ته‌وه، له ئاسیای ناوه‌ڕاست و به دیاریکراوی له کێشه‌ی ئه‌رمینیا و ئازه‌ربایجان، له ده‌ریای سپی ناوه‌ڕاست و کێشه‌کانی په‌یوه‌ندیدار به سنووره ئاوییه‌کانی یۆنان و قوبروس، له که‌نارا‌وه‌کانی باکووری ئه‌فه‌ریقا و به‌دیاریکراوی له لیبیا، له عێراقیش به‌ڵێ له عێراق. ئه‌ردۆغان ده‌یه‌وێت له ڕێگه‌ی مۆبیلیزه‌کردنی خه‌ڵکه‌وه ڕای گشتی جیهانی ئیسلامی بۆ دژایه‌تیکردنی فه‌ڕه‌نسا ئاراسته بکات، کێشه‌که نه کاریکاتێره و نه ئیسلامۆفۆبیایه و نه به‌رگریکردنه له ئیسلام وه‌ک هه‌ندێک کورد به پێی په‌تی به‌ناو که‌وتوون، ئه‌وه‌ی موسوڵمانانی کوشتووه و ماڵی موسوڵمانانی سوتاندووه و ئاواره‌ی کردوون ماکرۆن نییه، ئه‌ردۆغانه. که‌واته ئه‌و خۆ سه‌خڵه‌تکردنه‌ی کورد بۆچی؟ ئێمه له‌ناو هه‌زاران کێشه‌ و ئاریشه‌ی خۆماندا تل ده‌خۆین باشتر نییه بیرێک له حاڵی خۆمان بکه‌ینه‌وه؟ هیچ شوێنێکمان نائێشێت بچین شه‌ڕ بۆ ئه‌ردۆغان بکه‌ین؟ ئه‌گه‌ر به هه‌ر هۆیه‌ک بێت چاو له هه‌ندێک موسوڵمانی ساده‌دڵی کورد بپۆشین که که‌وتوونه‌ته پاقله‌که‌وه، ئایا به چی بیانوویه‌ک چاو له‌و ئه‌ندام په‌رله‌مانانه بپۆشین که یاداشتی ناڕه‌زایه‌تی ده‌ده‌نه کونسوڵخانه‌ی فه‌ڕه‌نسا و ئینسان نازانێت بۆ ئه‌و عه‌قڵه خاوه‌یان بگریت یان پێبکه‌نێت؟ هه‌ر به‌ڕاستی شه‌ڕی ئه‌و دۆڵه بۆ ده‌هێننه ئه‌م کۆڵه؟ ..... هه‌بوو نه‌بوو سوڵتانێک هه‌بوو، ناوی ئه‌ردۆغان بوو، ڕۆژێک فڕۆکه‌کانی نارده ڕۆبۆسکێ تاکو کۆمه‌ڵێک مرۆڤی کوردی هه‌ژار و به‌له‌نگاز که له‌ناو هه‌لومه‌رجێکی سه‌ختدا خه‌ریکی کاسبی بوون به خۆیان و به ئه‌سپه‌کانیانه‌وه بکوژن، ڕۆژێکی تر کۆپته‌رێکی نارد دوو پیاوی کوردیان له وان سوار کرد و له‌ناوه‌ڕاستی ئاسمانه‌وه فڕێیان دانه خوواره‌وه. دوو زه‌لام په‌یدا بوون که ناویان عه‌لی قه‌ره‌داخی و سه‌ید ئه‌حمه‌د پێنجوێنی بوون، پشتیان کرده هه‌موو به‌هایه‌کی هاوسۆزی مرۆڤانه (با واز له هاوسۆزی کوردانه هه‌ر بهێنین) و ڕوویان له کوژراوه‌کانی ڕۆبۆسکێ وه‌رگێڕا و لایه‌نی فڕۆکه‌وانه‌کانی سوڵتانییان گرت، پشتیان له‌و دوو پیاوه کرد که له کۆپته‌ره‌که‌وه فڕێدرانه خوواره‌وه و ستایشی کۆپته‌ره‌وانه‌کانی سوڵتانییان کرد. ئه‌ی مێژوو بینووسه، سوڵتان وای کرد و قه‌ره‌داخی و پێنجوێنیش موباره‌که‌یان کرد و هه‌ستییان نه‌ده‌کرد له‌ناو چی قه‌یرانێکی ئه‌خلاقیدان.

مەحموود یاسین کوردی هیوادارم ئەو روونکردنەوەی ئەنجوومەنی ئاسایشی (پارتی) لە دەستگیرکردنی ئەو ژمارە هاوڵاتییە عێراقییە کە گوایە پیلانی تیرۆرکردنی دادوەر و پارێزگایەکیان داناوە بە هاوکاری پەکەکە مەبەستیان ئەو رۆژنامەنووس و چالاکوانانەی هەولێرو بادینان نەبێ! بەراستی ئەگەر ئەو سیناریۆیە جێبەجێ بکرێ تۆمەتی تێکدانی ئاسایش و کوشتنی دیبلۆماتکارانی بیانی و کۆمپانیاو بەرژەوەندی وڵاتانی بخرێتە پاڵ ئەو گەنجانە ئەمە مانای کۆتای خەباتی مەدەنییە لە هەرێمی کوردستان، چونکە هیچ دەرفەتێک ناداتە خەڵک لە رێگای کاری مەدەنی و یاساییەوە خەبات بکەن و دەرگای جەهەنەم لە سەر هەرێم دەکاتەوە، سیناریۆی کونسوڵ کوشتن بۆ کاک نەوشیروان نەچووە سەە بەس بۆ ئەو گەنجە بێ پشت وپەنایانە ئاسانە!. داڕشتنی ئەو سیناریۆیەش بۆ بێ دەنگ کردنی نوێنەری وڵاتان و رێکخراوە بیانییەکان و کونسوڵخانەکانە، چونکە ئەوان لە پاڵ پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن تاکە لایەن بوون داکۆکی لە ئازادی ئەو رۆژنامەنووسانە دەکەن و داوای ئازادکردنیان دەکەن. بەشێک لە نێو پارتی دەیانەوێ بە کونسوڵخانانە بڵێن ئەگەر ئازادیان بکەین ئێوە دەکوژن بۆیە بێ دەنگ بن. بەرپرسیارییەتی گەورە لەو بابەتە دەکەوێتە سەر دەنگە میانڕەوەکانی نێو پارتی هەروەها یەکێتی و گۆڕانیش وەکو دوو شەریکی پارتی بەرپرسیارییەیی مێژوویان دەکەوێتە سەر شان کە لەو سیناریۆیانە بێ دەنگ نەبن. بروا ناکەم پەکەکە بێ عەقڵی وا بکات پەلاماری کونسوخانەکان بداو ئەوروپا لە خۆی بکاتە دوژمن و لەو تەوقیتە جیهان بکاتە دۆستی تورکیا، هەڵەی هۆقەباز دووبارە ناکاتەوە، چونکە لەسەر سومعەی زۆر دەکەوێ. پەکەکە ئەگەر کاری واش بکات بە کوردی باکوور و خەڵکی خۆی دەکات نە کوردی عێراق ئەو کارە بۆ پەکەکە دەکات نە ئەو خەڵکانەی گیراون ئەهلی ئەو کارەن، خاڵێکی دیکە لەو بەیاننامەیە باسی لێوەکراوە داواکردن لە رادەستکردنەوەی چالاکوانانی ئۆپۆزسیۆنە لە ئەوروپا ئەمە هەرشەیە لەوانەی لە دەرەوەی کوردستاب رەخنە دەگرن بۆیە بە هەموو پێوەرێک ئەو بەیاننامەیە قۆناغێکی مەترسیدارە.  

٭کارۆخ خۆشناو ڕاستیەکی حاشا هەڵنەگرە کەوا گەلی کورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا وەک (ئەکتەرێکی نادەوڵەتی) دۆست و هاوبەشێکی گرنگی ئەمریکایە، واتە کورد لە هاوکێشەی ئەمریکادا (ژمارەیەکی خوێندراوەیە) ئەویش بە هۆی ئەو فاکتەی کەوا کورد پڕۆ ڕۆژئاوا و پڕۆ ئەمریکایە، ئەم فاکتەش لە تێکشاندنی داعش لەسەر دەستی پێشمەرگە و شەڕڤانان سەلمێنرا، بەمانایەکی تر دەتوانین بڵێین کورد هاوبەشێکی متمانە پێکراوی ئەمریکایە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەڵام لەسەروبەندی نزیک بوونەوەمان لە هەڵبژاردنەکانی ئەمریکادا، دوو پرسیاری گرنگ دێنە پێشەوە: 1- ئایا کورد چۆن بتوانێت درێژە بە بونی خۆی بدات لە ناو هاکێشەی ئەمریکادا؟ 2- ئایا کورد چۆن بتوانێت پەیوەندیەکانی لەگەڵ ئەمریکادا لە هاوبەشێکی سەربازی و تاکتیکی و کورت خایەنەوە بگۆڕێت بۆ هاوپەیمانێکی سیاسی و ستراتیژی و درێژخایەن؟   بۆ وەڵامی ئەم پرسیارانەی سەرەوە (لە ئەگەری بردنەوەی تڕەمپ یان بایدن)دا پێویستە داڕێژەرانی بڕیار لە کوردستان ئەم شەش خاڵە لەبەرچاو بگرن: 1- پێویستە کورد لە زووترین دەرفەتدا هەوڵی ڕێکخستن و بەهێزکردنی ناو ماڵی خۆی بدات، واتە (بەهێزکردنی بارودۆخی خودی) لەهەمان کاتدا پێویستە کورد خوێندنەوەیەکی لۆژیکی بۆ گۆڕانکاریەکانی ناوچەکە هەبێت، واتە ( تێگەیشتن لە باردۆخی بابەتی) 2- پێویستە کورد هەڵبدات لە پاڵ ڕێکەوتنی سەربازی، ڕێکەوتنی سیاسیش لەگەڵ ئەمریکادا واژوو بکات، بە مەبەستی پاراستن و دەستەبەرکردنی ئاسایش و سەلامەتی کوردستان لە ئەگەری هەر هێرشێک کە لە داهاتوودا ئەنجام بدرێت. 3- گرنگە کورد ئامادەباشی بکات بۆ ئەو گۆڕانکاریانەی کە لە ناوچەکەدا ڕوو دەدەن، لە ئەنجامی جێبەجێکردنی ڕێکەوتنەکانی (گرێبەستی سەدە و ئیبڕاهیمی و شامی نوێ و نیۆم) چونکە کۆی ئەم ڕێکەوتنانە لێکەوتەی (ئەرێنی و نەرێنی) بۆ سەر کوردستان دەبێت، هەروەها گۆڕانکاریەکانی ئەم ناوچەیە کۆمەڵێک (دەرفەت و هەڕەشە) بۆ کوردستان لەخۆ دەگرێت، هەموو ئەم ڕێکەوتنانەش لەژێر چاودێری ڕاستەوخۆی ئەمریکادا ئەنجام دەدرێن و لە دەیەی داهاتوودا (تاکو ساڵی 2030) تەواودەکرێن. 4- ئەگەر کورد بیەوێت هەمیشە پارێزراو بێت لەلایەن ئەمریکا و ئەوڕوپاوە، ئەوا کورد پێویستە لەسەر ئاستی ناوخۆ هەوڵبدات دامەزراوەکانی لەژێر چەتری دەستورێکی مۆدێرندا ڕێک بخات، واتە هەوڵبدات لێژنەی نوسینەوەی دەستور لە پەرلەمانی کوردستان کارا بکاتەوە، تاکو لە ماوەیەکی دیاریکراودا (ڕەش نوسی دەستور بکرێتە سپی نوس) و بخرێتە دەنگدان و پاشانیش جێبەجێکردنەوە. 5- هاوشان لەگەڵ تۆکمەکردنی ڕێزەکانی ناوخۆ، پێویستە کورد لە ئاستی دەرەکیشدا گرنگیەکی تایبەت بە پڕۆسەی (لۆبیکردن) بدات، بەتایبەت لە ئەمریکادا پێویستە هەوڵبدات پشتگیری دامەزراوە جیاوازەکانی ئەمریکا بەدەست بێنێت وەک (کۆنگرێس، کۆشکی سپی، وەزارەتی دەرەوە، پنتاگۆن، ناوەندەکانی توێژینەوە و پینک تانک) چونکە ئەم دامەزراوانە بەشداری کارایان هەیە لە داڕشتنی ستراتیژیەت و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا. 6- پێویستە کورد لەسەر بنەمای (بەرژەوەندی هاوبەش) ڕێکەوتنی ئابوری و بازرگانی لەگەڵ ئەمریکادا واژوو بکات، واتە گرنگە کورد بەرژەوەندیەکانی خۆی لەگەڵ بەرژەوەندیەکانی ئەمریکادا هاوتەریب و پاڕاڵێڵ بکات، بۆ ئەوەی کوردیش لە پاڵ پاراستنی بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا لەم ناوچەیەدا هەمیشە پارێزراو بێت، بەمانایەکی تر پێویستە کورد لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش سیاسەت لەگەڵ ئەمریکا بکات، نەک هەوڵبدات لەسەر بنەمای سۆز (دڵداری) لەگەڵ ئەمریکادا بکات، چونکە سیاسەت لە ئەمریکادا لەسەر بنەمای بەرژەوەندی دادەڕێژرێت نەک لەسەر بنەمای سۆزداری! لەگەڵ ڕەچاوکردنی ئەم خاڵانەی سەرەوەدا، پێویستە کورد بەردەوام بێت لە سیاسەتکردن بە ئاراستەی هاوسەنگی ڕاگرتن لە نێوان ئەمریکا و نەیارانیدا (بەتایبەت ئێران)، چونکە بەرژەوەندی کورد لە شێوازێکی سەردەمیانەی سیاسەتکردنە، بە ئاراستەی باڵانس ڕاگرتن. *سەرۆکی ئینستیتیۆتی توێژینەوەی ئەمریکی-کوردی

پەیكار عوسمان - ("هەموو" هی خودایەو خوداش هی "هەمووە".) ئەوەی کە خودا قۆرخکەیت و پێتوابێ بەس هی تۆیە، ئەوە بۆ ئەوەیە کە "هەموو" داگیرکەیت. ئەمەش نەزعەیەکی تەواو داگیرکاری و سوڵتەوییەو پەیوەندییەکی بە دین و خوداوە نیە. کاتێکیش کە ئەمە ئەبێت بە دین، ئیتر پێمانخۆشبێ یان نا، ئەو دینە لە قەیراندایە، چونکە وانییەیەك بووە بە وایە، وایەیەکی موقەدەسیش! - هەموو پێغەمبەرێك، بۆ دژایەتی جەهلێکی موقەدەس و دۆخێکی چەقبەستوو هاتووە. کە دواتر ئەم هەوڵەی ئەویش، لەلایەن سێکوچکەی (سوڵتەو کەهەنەو مێگەلەوە) دیسان هەر کراوەتەوە بە جەهلی موقەدەس و هەر کراوەتەوە بە دۆخێکی چەقبەستوو. ئا ئەمەش ناونراوە "دین" و دەساودەس ئەگوازرێتەوە بۆ نەوەکانی دواتر. دەی ئا ئەمە، ڕێك ئەو شتەیە کە پێغەمبەرەکە بۆ لێدانی هات و کە قورئانیش لە دنیایەك ئایەتدا نەهی لێکردوە. دەی تۆ پێتخۆشبێ یان نا، ئەم ئیسلامە حازرییەی کە هەیە، ڕێك لەو دۆخەدایەو هەموو ئەو ئایەتانە شمولی ئەکات! - هەموو دینێك هاتووە بۆ لێدان لە، ڕووکەشێکی موقەدەسی بەتاڵ لە جەوهەرێکی باڵا. کە دواتر خۆشی "لەناو مانا جەماعییەکاندا" هەر بۆتەوە بە ڕووکەشێکی موقەدەسی خاڵیی لە جەوهەرێکی باڵا. جەوهەری باڵای دینیش، مانایەکە، کە تەنیا "فەرد" ئەتوانێ پێ ی بگات، بۆیە حساب و کتابیش فەردییەو جەماعی نیە! یەعنی تۆ خۆت و لە ئێستاداو هەر بە عەقڵ و هۆش و پێدراوە ناوەکییەکانی خۆت، ئەتوانی لەمسی جەوهەری باڵا بکەیت، نەك بە زۆرینەو پێشینەو دوێنێ و توراس و ئابائی ئەوەلین، کە لایەکی قورئان زەمی ئەوانەیە. - چەنێك لە ئاشتیدابیت، ئەونە خوات ناسیوەو چەنێکیش خوات ناسیبێ ئەونە لە ئاشتیدایت. ئەوەی کە ئەتکا بە بۆمبی ڕق و ئەتخاتە سەنگەری جیاکارییەوە، ئەوە دین خۆی نیە، ئەوە ڕێك عەکسەکەیەتی بەس لە بەرگی ئەودا. ئاخر "جیاوازی" سونەتی کەون و ئایەتی خوایەو بۆ ئاشتی و پێکەوەژیانە. بەڵام "جیاکاری" کاری سوڵتەو کەهەنەو ئایدۆلۆژیاکانە، بۆ ڕق و شەڕو یەکترسڕینەوەو هەژمونکاریی. - جەوهەری دین، مەسەلەی ئەخلاق و چۆنێتییە، نەك بابەتی ژمارەو چەندێتی. "چەندێتی" پێوەری مادییەو "چونێتی" پێوەری مەعنەوییە. دینیش، "ڕاستەقینەکەی" سەر بە ناوچەی مەعنەوی و چۆنێتییەو "موزەییەفەکەی" سەر بە ناوچەی مادی و چەندێتییە. ئیسلام بە ژمارەی موسوڵمانەکان و بە ڕووبەری وڵاتە ئیسلامییەکان ناپێورێ. ژمارەو ڕووبەرو قەبارە، پێوەری مادەو سوڵتەو هێزە، نەك پێوەری مەعنەوی و ئەخلاقی و خودایی. ئەو ئینحیراف وهەڵگەڕانەوەیەش کە لە دیندا ڕوویداوە، ئەوەیە کە شتەکە تەواو مادی و چەندێتی کراوەتەوەو پەیوەندییەکی بە چۆنێتییەوە نەماوە. - ئەگەر ڕیفۆمێکی دینیش بکرێ، هەر بەوە ئەکرێ، کە کۆی توراس و دەقە دینییەکان، بە پێوەری چۆنێتی ڕاڤە بکرێنەوەو تەواوی ڕاڤە چەندێتییەکانیش بخرێنە زبڵدانەوە. ئەمەش ڕێك یەعنی فڕێدانی سەتا نەوەتی ئەو ئیسلامە حازرییەی کە هەیە. کە ئیسلامی توراسی و سیاسییەو لە معاویەو ئومەوی عەباسیییەوە نا، بەڵکو هەر لە ئەبوبەکرەوە دەست پێئەکا، تاکو سەلەفی و ئیخوان و ئەردۆگان و ئەمانەی ئێستا. جا گرنگە بزانیت، ئەمەی کە هەیە، ئیسلامی تۆ نیەو شەڕەکانیشی شەڕی تۆ نین، چونکە ئەمە ئیسلامێکی چەندەکی و هێزەکییە نەك ئیسلامێکی ئەخلاقی و چۆنەکی. دواتر ئیسلام فۆڕمێك نیە کە هی تۆبێت و هی ئەو نەبێت، تاکو شەڕی بۆ بکەیت. بەڵکو ئیسلام جەوهەرێکە کە ئەسڵەن ڕەنگە ڕێژەیەکی زیاتری لای ئەوبێت! - عیبادەت گەورەترین سوکایەتییە بە خوا، چونکە بە بتکردنی خوایە. پێغەمبەر بۆیە دژی بتپەرستی بوو، چونکە تەسلیمبوونە بە جەهالەتێکی جەماعی موقەدەس، کە دەساسودەس هاتووەو شتەکە لە دەرەوەی ئاگایی ئینساندایەو کەس ناپرسێ بۆ. دەی کورتکردنەوەی دین لە عیبادەت و کورتکردنەوەی عیبادەتیش لەو شەعایرو شتە شکڵییانەدا کە هەیە، ئەمە ڕێك بە بتکردنی خوداو بە مێگەلکردنی ئینسانە. پەیوەندی ڕاستەقینەی ئێمەو خوداش، ئەوەیە کە، فەردی و ئازادانەو ئاگایانەبێت و لێرەدا ئەو خوادایەو تۆش مرۆڤیت. بەڵام کە جەماعی و تەقلیدی و مێگەلانەبوو، ئیتر ئەو بتەو تۆش بتپەرست. (هەر بۆ زانیاریت لەم ئیسلامەی ئێستادا، خودا تەنانەت بتەکەش نیە، بەڵکو موحەمەد خۆی خواکەیەو بتەکەیە)! - چاکبوون بەرزترین ڤێرژنی مرۆڤەو مرۆڤیش بۆئەوەی چاك بێت، جگە لە چاکە خۆی، پێویستی بە هیچی تر نیە. چونکە جگە لە چاکە خۆی، هیچی تر نایگەیەنێت بە چاکبوون. دینیش بۆ چاکبوونە نەكئەوەی لە چاکبوون بەرزتربێ، یان بەدیلی چاکبوون بێت. چاكبوون پەیوەندییەکی ئاسۆیی تۆیە لەگەڵ دەوروبەرو ئەوانیتر. پەیوەندی ستونیش لەگەڵ خودا، بەو هێڵە ئاسۆییەدا ئەڕوات. جا ئەو فکرو ئایدۆلۆژیایەی، کە ساحە ئاسۆییەکەت بۆ کاولئەکاو لە ساحەی چاکبوونەوە بۆت ئەکات بە ساحەی شەڕ، ئەوە ڕێك پەیوەندییە ستونییەکەشت کاولئەکاو ئێرەو ئەوێشت فت! - ئیخوان و تورکیا شەڕی نفوزو بەرژەوەندی خۆیان ئەکەن و فەرەنساو ماکرۆنیش بە هەمان شێوە. تورکیا ئەیەوێ زەعیمی دنیای ئیسلامیبێ و فەرەنساش ئەیەوێ زەعمی دنیای ئەوروپی بێت. ئەشێ هەمان نەخۆشیی ئەردۆگان و پۆتین بۆ زەعامەت، لای ماکرۆن و ترەمپیش هەبێ و ئا لێرەوەیە کە ئەمانیش دەست بۆ سیاسەتی وروژاندن ئەبەن و سڵ لە مەسەلە هەستیارەکانیش ناکەنەوە! - پەرستگا دەزگای دەوڵەتەو کاهین پیاوی دەوڵەتە. وەکچۆن مزگەوت و مەلای تۆ، سەر بە ئەوقاف و حکومەتی خۆتە، وەکچۆن ناکرێ کەنیسەو قەشەی تورکیا سەر فەرەنسابێت، ئاواش ناکرێ مەلاو مزگەوتی فەرەنساش سەر بە شوێنی تربێ و لە دەرەوەی سیاسەت و بەرژەوەندی فەرەنسادابێت. لێرەدا ڕێکخستنی ژیان دینی لە فەرەنسا، مافی دەوڵەتی فەرەنسایەو کارێکی ئاساییە، ئەگەر تەنیا ڕێکخستنبێ و ڕێگری و پێشێلی ئازادی نەبێت. بەڵێ فەرەنساش مافی خۆیەتی "ئیسلامی فەرەنسی" بەرهەمبهێنێ، وەکچۆن ئیسلامی تورکی و ئێرانی و سعودی هەیە، وەکچۆن ئیسلامی کوردیش پێویستە هەبێ و چیتر لەڕێگەی ئیخوان و سەلەفیەتەوە نەبینە بەشێك لە ئیسلامی ئەوانیترو لەوێشەوە بکرێینەوە بە دوژمنی خۆمان! لەنێوان هەموو فۆڕمە جەماعی و سیاسی و دەوڵەتییەکانی ئیسلامیششدا، ئیسلامی تۆ، با تەنیا چاکبوون و مرۆڤبوونی فەردی خۆت بێت و تەنیا لەوێشەوە پشتیوانی یان دژایەتی فۆڕمێك لە فۆڕمەکان بکە، نەك لە زەلکاوەکانی ئایدۆلۆژیاوەو لە مەنهۆڵەکانی مێژووەو لە گێژاوەکانی سیاسەت و بەرژەوەندییەوەو لە تاریکستانی جەهلی مورەکەب و موقەدەسەوە! - ئازادی دینی لە فەرەنساو ئەوروپا، بۆشاییەکی دروستکردوە کە ئیسلامی سعودی و ئیسلامی ئیخوانی و ئیسلامی تورکی پڕیانکردۆتەوە. ئاخر لەلایەك فەرەنسا خۆی، تەمویل و تەداخولی دین ناکات. لەلایەکیش ئەمانە پارەیان هەیەو توانای تەمویلی پەرستگاو دامەزراوەیان هەیەو تەداخولەکە ئەکەن. کاتێکیش فەرەنسا هەست بەم بۆشاییە ئەکاو ئەیەوێ بە ئیسلامێکی خۆی پڕیکاتەوە، ئەمە هەر ئەوەیە کە هەموو دەوڵەتێك لەو مەوقیفەدا ئەیکات. ئەمە هەر ئەوەیە کە تورکیا کردی و فۆڕمە دینییەکەی گوڵەنییەکانی قەدەغەکرد کە هەر ئیسلامیشن و فۆڕمێکی تری دینیی سەرخست. یەعنی لەڕاستیدا ئەمە شەڕە لەگەڵ فۆڕمێکی دین، نەك لەگەڵ خودی دین. بەڵام ئیتر فۆڕمە زیانلێکەوتووەکە هاواری لێهەڵئەستێ و شتەکەت لێئەکا بە شەڕی خودی دین و ئەمەش ئاساییە، چونکە ئەو پێشتر خۆی یەکسانکردوە بە دین و لەئەساسەوە تیجارەتەکەی لەسەر ئەوە دامەزراندوە! - توندڕەوییە دژەکان، دوو ڕووی یەك دراون و هێزو گەشە لە یەکتری وەرئەگرن. مەلەسەن لە ئێستای ئەوروپادا، ڕاسیست و ڕاستی توندڕەو، هێزی خۆی لە ئیسلامی توندڕەو وەرئەگرێ. هەرکامیان گەشەبکا، ئەویتریش گەشەئەکاو هەرکامیشیان پاشەکشێ بکا، ئەویتریش پاشەکشێ ئەکات. بۆیە ئەو بەشەی ڕێکارە دینییەکانی فەرەنسا، کە پاشەکشێیە بە ئیسلامی توندڕەو، خێری تیایەو لە بەرژەوەندی هەمووان و پێکەوەژیانەو دەستیان خۆشبێ. ئەو بەشەشی کە وروژاندن و سوکایەتی و بەرهەمهێنانی ڕق و ئیسلامۆفۆبیایە، فیتنەیەو زەرەری هەمووانەو دەستیان بشکێ. - کاتێ تۆی موسوڵمان، لەناو پاریسدا، بە هەمان عەقڵیەتی مەسیحیی سەدەکانی ناوەڕاست بیرئەکەیتەوە، ئاسایی بەرکەوتن دروستئەبێ. دەی خۆ ئەوروپییەکان شۆڕش و ڕۆشنگەرییان بۆ ئەوە نەکرد کە کەنیسە بگۆڕن بە مزگەوت. ئەوان بۆ ئازادی کردیان، هەر ئەو ئازادییەی، کە ڕێگەی داوە سەدان مزگەوت لە فەرەنسادا هەبێ و مەسیحی و موسوڵمان و بێدین پێکەوە هاوڵاتی یەکسان بن. دەی تۆ ناکرێ لەناو عەلمانیەتدا، فۆبیای عەلمانییەتت هەبێ و واشبزانیت ئەوە ئەوە کە فۆبیای ئیسلامی هەیە! نەخێر تۆ سەرەتا فۆبیاکەی خۆت ببینە، دواتر ئەوەی ئەویش وەکو خۆی ئەبینیت و ئەزانیت لەکوێدا کێشەیە لەگەڵ ئیسلام و فۆبیای ئیسلامە، لەکوێشدا وانیەو کێشەکە لەگەڵ ئیسلامی سیاسی و توندڕەوە نەك لەگەڵ ئیسلام و موسوڵمان! - هونەرو ڕۆژنامەو کاریکاتێریش هەر ئەکەوێتە ناو ئازادییەوەو ئەویش ئەبێ هەبێ و ڕیزلێگیراوبێ. وەلێ سوکایەتی و بڵاوکردنەوەی ڕق و دەمارگیری، ئەمەیان کێشەیەو بە "ئازادی" پێنە ناکرێ. ئاخر ڕێکارە دینییەکەی فەرەنسا، هەر بۆ کەمکردنەوەی ڕق و توندوتیژی باشە، دەی کە شتێك لەولاوە بێت و ڕق و توندوتیژی تۆخکاتەوەو ئاشتی و پێکەوەژیان بخاتە مەترسییەوە، یەعنی هیچ. سەیرکە "ئازادی و پێکەوەژیان" پێکەوەن و نابێ لەیەك دابڕێن و بکەونە دژبەری یەك. کە دابڕان و دژبوونەوە، ئیتر نە ئازادی ئازادییەو نە پێکەوەژیان پێکەوەژیانە. - ئیسلامییەکان خۆیان قسەیەکیان هەیە، ئەڵێن ئیسلام لە ئەوروپاوە هەڵئەسێتەوە. هەڵبەت ئەوان مەبەستیان زۆربوونەو شتەکە لای ئەوان پەیوەستە بە زاوزێوە. بەڵام نا، ئەشێ ئەو قسەیە ڕاستبێ، بەڵام هەستانەوەکە لە عەقڵەوەبێت نەك لە گەڵوگونەوە. یەعنی دیدی توراسی و تەقلیدی، لە کۆمەڵگا ئیسلامییەکاندا هێندە زاڵە، کە دەسکاری ناکرێ و مەگەر لەدەرەوەی دنیای ئیسلامەوە، دیدێکی ڕەخنەیی دروستببێ و شتەکە بخاتە ژێر پرسیارەوە. دواجار هەموو دیدێکی نوێش، پێویستی بە فەزایەکی کراوەو پشتیوانی سوڵتەیە، کە ئەو کەشە، ئەشێ لە ئەوروپادا بڕەخسێ، لەکاتێکا لە کۆمەڵگا ئیسلامییەکاندا ئەو هەناسەیە خنکاوە. - دواجار موحەمەدیش بۆ ئەوە هات کە تۆ لە ئاشتی و خۆشەویستیدابیت، نەك ئەوەی خودی ئەویش بکەیت بە کەرەستەی شەڕو بەرهەمهێنانی ڕق. من شەڕی لەسەر ناکەم و پێشموایە بەوە، ڕێزم لە خۆم و لەویش گرتووە. چونکە ڕێزی خۆم و ئەویش، لە ئاشتیدایە نەك لە شەڕدا. ئیتر من ئەو وا ئەناسم و تۆش کەیفی خۆتە.

خالد سلێمان I بەهاری ساڵی ١٩٩١، کوردان لەسەر سنورەکان جگە لەسەرماو برسێتی لە پای کۆڕەوێکی ملیۆنی کە لە ترسی قەتڵ و عامێکی تر لەسەر دەستی ڕژێمی سەدام حسێن هەڵهاتبون؛ لە تەنیایەکی نێودەوڵەتیدا دەژیان و کەس لای لێنەدەکردنەوە. لەو چرکەیەدا کە مناڵانی کورد لە سەرماو برسێتیدا گیانیان لەدەست ئەدا، فەرەنسا یەکەم ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بو، پرۆژە بڕیارێکی بۆ پاراستنی خەڵکی کوردستان خستە بەردەم ئەنجومەنەکەو لە ژێر ناونیشانی هێڵی پاراستنی ٣٦ دا پەسەند کرا. ئەو کوردستانەی ئێستا هەیە، لەپای ئەو بڕیارەی فەرەنسادا مایەوە. دانیال میتێران، هاوژینی سەرۆکی کۆچکردوی فەرەنسا، فرانسوا میتێران یەکەم کەسایەتی نێودەوڵەتی ئەوروپی بو، لەسەرەتای ساڵانی ١٩٩١دا بێتە کوردستان و ژیانی خۆی بخاتە ژێر مەترسییەوە. ئەوەش لە پێناو شکاندنی ئەو بازنە ئاسنینەی کە کوردستانی لە سەر ئاستی ناوخۆیی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی پێ گەمارۆ درابو. فرانسو هۆڵاند یەکێک بو لە سەرۆکەکانی دنیا بەڕەسمی سەردانی کوردستان بکات، چاوی دنیا ڕابکێشێت بۆ سەر هەرێمەکەمان، کە ئەردۆگان بۆ ئەوەی ناوی کوردستان بەزمانیدا نەیەت، ناوی لێنا (هەرێمە جوانە). فەرەنسا یەکەم وڵات بو دان بنێت بە ڕۆژاوای کوردستان و دوای ڕزگارکردنی تەواوەتی کۆبانێ، پێشوازی لە شەڕڤانان بکات و خاتو نەسرین عەبدوڵای شەڕڤان و سیاسەتمەدار ئیلهام ئەحمەد لە کۆشکی ئێلیزێ بکات و وەک نمونەی ژنانی ئازاد لە پێناو مرۆڤایەتی دەجەنگن، بیانناسێنێت. فەرەنسا یەکەم وڵاتی دنیا بو پەیمانگەیەکی کوردی لە پاریسدا بکاتەوەو لە رێگەیەوە زمان و کولتورو ئەدەبی کوردی لە زانکۆکانیدا بخوێنرێن. ئەمانەو چەندەها هەڵوێستی تری ئەم وڵاتە کە هەرگیز پشتی لە کورد نەکردوەو بەردەوام پۆرتاڵێکی جیهانیی گەورە بوە بۆ کوردانی هەمو پارچەکانی کوردستان. فەرەنسا لە چەندەها بواری مرۆیی و سیاسی و ئابوری و کولتوری و میدیاییدا یارمەتی کوردستان دەدات. II تورکیا گەورەترین پارچەی کوردستانی داگیرکردوە، پەلی هاوێشتوە بۆ باشورو جگە لەوەی ناوچەیەکی زۆری داگیرکردوە، ڕۆژانە خەڵکی سڤیلی کوردستان بۆردومان دەکات. لە ڕۆژئاوای کوردستان، عەفرین و سەری کانی و ترپە سپی داگیرکردوە. لە عەفرین تەنانەت دار زەیتونەکانیشی لە بن هێناوەو چارەنوسی کوردانی داوەتە دەست کۆمەڵێ جەردەو مرۆڤکوژی گروپە تیرۆریستەکان. تورکیا دەرگای بۆ داعش واڵاکردو ئەگەر یارمەتیەکانی فەرەنساو هاوپەیمانان نەبوایە، بەیارمەتی ئەردۆگان و ئیخوان موسلمین، تیرۆریستان هەمو کوردستانیان داگیر دەکرد. تورکیا زمان و کولتورو ئەدەب و تەنانەت وجودی کورد ڕەتدەکاتەوەو دانی پێدانانێت. تورکیا سیاسیە کوردەکان وەک سەرۆک خێڵ وەسفدەکات و پاریس لە کۆشکی ئێلیزێ پێشوازییان لێدەکات. تورکیا، کوردەکان وەک تورکی چیایی وەسفدەکات، فەرەنسا وەک نەتەوەیەک و خاوەن میراتێکی گەورەی مرۆڤایەتی ناوچەکە، تەماشایان کورد دەکات و دەیناسێنێت. تورکیا، تەنانەت لەسەر ئەنتەرنێتیش دان بەکوردستاندا نانێت و زۆری لەکۆمپانیای گوگڵ کرد نەخشەی کورستان لەسەر داتاکانی خۆی بسڕێتەوە. III ئەمڕۆ لە کوردستاندا، ئیخوان موسلمین بە ڕابەرایەتی کەسانی وەک عەلی قەرەداغی و حزبی وەک یەکگرتوی ئیسلامی، ژمارەیەکی زۆری خەڵکی کوردستانیان کردوەتە (جەوقەی) ئەردۆگان و لە ڕیزی سوپایەکی سەر تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان دژایەتی فەرەنسا دەکەن. کەسیش بەلای ئەسڵی مەسەلەکەدا ناچێت کە مامۆستایەکە فەرەنسی بەدەستی تیرۆریستێک لە تەنیشت خوێندنگەکەی خۆیدا سەربڕاوە، بەڵێ سەربڕاوە، وەک چۆن داعش پێشمەرگەکانی ئێمەیان سەربڕی. ئەمە گۆڕانکارییەکی زۆر ترسناکە لە مێژوی ئێمەدا، جارێکی تر کورد ببێتە کەوا سوری بەر لەشکری ئەم شەڕەی ئیخوان موسلمین دژی فەرەنسا، ئایا عەلی قەرەداغی و یەکگرتوی ئیسلامی ئەتوانن ئاوەها بەردوام بن و کورد بکەنە داردەستی سوڵتانێکی (قاتل)ی وەک ئەردۆگان و بیکەن بەگژی دۆستەکانیدا؟ ئەمە پرسیارێکە، ڕوبەڕوی کۆمەڵگەو ڕۆشنبیران و ناوەندە سیاسییەکانی کوردستان دەبێتەوە.

 ئەرسەلان بایز      کــۆڵــە پــشـــت (4)                                                                             تازە (ڕەگ) لە لەندەن ڕاگەیەنرا بوو، سایدی (کوردستان پۆست) ئاگری دەکردەوەو تەڕو وشکی پێکەوە دەسوتاند. ڕۆژانە بە لێشاو جنێوی سووکی دەخستە بازاڕەکانی سیاسەت و ساغی دەکرەوە. ڕێکخستنەکانی دەرەوەی وڵات بەیەکدا دەهاتن و کەوتبوونە لێواری خۆ ساغ کردنەوە بەلای بۆچوونەکانی (ڕەگ) یان مانەوەیان لە ڕیزەکانی (ی.ن.ک). پڕوپاگەندە دژی (مام جەلال) و هەندێ لە داوو دەزگاکانی (ی.ن.ک) وەکو ئاگر زمانەی گەیشتبووە کەشکەلانی فەلەک. سەرجەم ڕێکخستنەکانی (ی.ن.ک) و کۆمەڵانی خەڵک گوێ قولاغی هەنگاوەکانی تری ڕاگەیاندنەکەی (ڕەگ) بوون.     کۆبوونەوەکانی (مەکتەبی سیاسی) وەکو جاران بە هێمنی نەدەڕۆیشت و ئاسایی نەبوو. جار جارە گفتوگۆی توندو قسەی بەرزو نزمی تێدا دەکرا. دەنگۆی ئەوە بڵاو دەکرایەوە کە (مام جەلال) هەموو سەرە داوەکانی (ی.ن.ک)ی بە پەنجەکانی خۆی بەستاوەتەوەو دەرفەتی هەناسەدانی کەسی نەهێشتۆتەوە. ئا لەو کاتانەدا ڕۆژێک (مام جەلال) کاک (مستەفای سید قادر)و (بەندە)ی بانگ کرد. شیاوی باسە (مام جەلال) خۆشەویستی و ڕێزێکی زۆری بۆ کاک (مستەفا) هەبوو. (مام) لێی پرسی: - تۆو گۆڕی شەهیدان، بەسەری باوکت، تۆو...تۆو...ئێستا تۆ جێگری منی لە فەرماندەیی (ه.پ.ک) من چ کۆسپ و ڕێگرییەکم بۆ ڕاپەڕاندنی کاروباری ڕۆژانەی تۆ لەناو هێزی پێشمەرگەدا دروست کردووە..؟ کاک (مستەفا)ش وەڵامی دایەوە: - ئەگەر خۆم بە خوایشتی خۆم. بۆ پشتیوانی و ڕاپەڕاندنی باشتری کارەکانم، بۆ کار ئاسانی تەلەفۆنت لەگەڵ نەکەم. جەنابت هیچ دەست وەردانێکت لە کارەکانم نەکردووە. هیچ کۆسپێکت بۆ دروست نەکردووم. دواتر ڕووی کردە بەندەو هەمان سوێندو پرساری لێکردم، وەڵامی منیش بەمجۆرە بوو: - گلەیی من و هاوڕێکانم لە جەنابت ئەوە بووە. کە بە هۆی سەرقاڵیت زۆر نەپڕژایتە سەر داواکارییەکانی ئێمە بۆ کۆبوونەوە لەگەڵ ستافی (مەکتەبی ڕێکخستن) و مەڵبەندەکان. چونکە هەر چەند مانگەو جارێک پێویستمان بە ڕێنمایی سیاسی و پشتیوانی جەنابت بووە بۆ دابین کردنی پێداویستیەکانمان لە ئیدارەی گشتی (ی.ن.ک).    لێرەوە بە ویژدانەوە دەڵێم: (مام جەلال) پیاوێکی هێندە گەورە بوو لە دوای ڕاپەڕینەوە جیا لە مەسەلە ستراتیژیەکان. جیا لە مەسەلە نەتەوەیی و نیشتمانیەکان ئاگای لە دانانی ئەندام مەکتەب و مەڵبەندەکان نەبوو. ڕۆژێک لە ڕۆژان نامەیەکی لەو بابەتەی بۆ نە ناردووم. هەر وەکو کاک (نەوشێروان)یش بە درێژایی ماوەی چەندین ساڵی کارکردنم لە دەزگای ڕاگەیاندن و ڕێکخستن هیچ نامەیەکی بۆ نەناردووم.    هەر کاتێکیش گلەیی، یان شکاتێک لەسەر مەکتەبی ڕێکخستن یان مەڵبەندەکان چووبێتە بەردەم (مام) بە تێبینیەوە بۆ ئێمەی دەناردەوەو کە دادپەروەرانە لێی بکۆڵینەوە.      (مام جەلال) دەیویست هەڤاڵەکانی هۆشیاربن، وریابن، باڵابن، هەر بۆیە کارئاسانی بۆ خۆ پێگەیاندنی بۆ دەرەخساندین و، دەستی هەموومانی گرت بۆ پێگەیاندن.

لوقمان حەوێز   دەسەڵاتەکانی سەرۆکی ئەمریکا لە بڕگەی دووەمی دەستوری ئەمەریکا دیاری کراوە و بریتین لەمانەی خوارەوە:  - سەرۆکی دەسەڵاتی جێبەجێکردنە و سەرۆکی حکومەتی فیدرالیە کە خاوەنی گەورەترین بودجەیە لە جیھان، بودجەی ساڵانەی حکومەتی فیدرالی پترە لە ٤ ترلیۆن دۆلار، ئابووری ئەمەریکا قەبارەکەی ساڵانە پترە لە ٢٢ ترلیۆن دۆلار، بۆ زانیاریتان یەک ترلیۆن یەکسانە بە ١٠٠٠ ملیار، ئەمەریکا خاوەنی گەورەترین ئابووریە لە جیھان، ئابوریەکەی پتر لە ١٥% ی ھەموو ئابووری جیھان پێک دەھێنێت، بۆ بەراوردیکردن ووڵاتی چین کە خاوەنی دووەم ئابووریە لە جیھان و ئابووریەکەی ڕێژەی ١٠% ی ھەموو ئابووری جیھان پێکدەھێنێت. - فەرماندەی گشتی گەورەترین و بەھێزترین ھێزی سەربازیە لە جیھان، ھێزە چەکدارەکانی ئەمەریکا لەئێستادا لە ٦ بەشی سەرەکی پێک دێن و بریتین لە لەشکر، ھێزەکانی مارینز، ھێزی دەریاوانی، ھێزی ئاسمانی، ھێزی بۆشایی ئاسمان و ھێزی پاسەوانانی کەنارەکان، ھێزە سەربازیەکانی ئەمریکا لە زۆربەی ناوچەکانی جیھان بڵاوەیان پێکراوە لە دەیەھا بنکەی سەربازی، ھەروەھا ئەمەریکا ٢٠ کەشتی سەربازی زۆر زەبەلاحی ھەیە کە بە ھەڵگری فڕۆکە ناسراون، بەردەوام ژمارەیەک لەوانە لەدەریا و ئۆقیانوسەکان بڵاوەیان پێکراوە و بەرپرسن لە پاراستنی زۆربەی ڕێڕەوە ئاویە بازرگانیەکانی جیھان، لەگەڵ ئەوەی سەرۆک فەرماندەی ھێزە چەکدارەکانە بەڵام بەپێ ی دەستور بڕیاردان لە شەڕ لە دەسەڵاتی کۆنگرێسە، سەرۆکی ئەمەریکاش وەکو سەرۆک و فەرماندەی ھێزە چەکدارەکان دەتوانێت لەکاتی پێویست یان لەکاتی تەنگانە فەرمانی ھێرشی سەربازی دەربکات، بەڵام دوای ئاسایی بوونەوەی بارودۆخ دەبێت بگەڕێتەوە بۆ کۆنگرێس و پاڵپشتی ئەوان بەدەست بھێنێت. - سەرۆکی ئەمریکا دەسەڵاتی ئیمزاکردن یان ڤیتۆکردنی ئەو یاسایانەی ھەیە کە کۆنگرێس دەریان دەکات، بەڵام ھەر یاسایەک ئەگەر لە ھەردوو باڵەکەی کۆنگرێس بە دوو لەسەر سێی دەنگەکان تێبپەڕێنرێت ئەوا کۆنگرێس دەتوانێت ڤیتۆیەکەی سەرۆک لەسەر بڕیارەکە ڕەت بکاتەوە. - دەسەڵاتی ئەوەی ھەیە داوا لە کۆنگرێس بکات دانیشتن بکات، بەڵام دەسەڵاتی ئەوەی نیە کار لە دانیشتنەکانی بکات یان ڕایان بگرێت، ھەروەھا دەسەڵاتی ئەوەی نیە کۆنگرێس ھەڵبوەشینێتەوە. - دەسەڵاتی ئیمزاکردنی ڕێکەوتنی ھەیە لەگەڵ ووڵاتان، ئەنجومەنی پیران تەنیا بە زۆرینەی دوو لەسەر سێی دەنگی ئەندامەکانی دەتوانێت دەستکاری ئەو ڕێکەوتنانە بکات یان ڕەتیان بکاتەوە. - لە دەسەڵاتی سەرۆکدایە دادوەرە فیدرالیەکان کە گرنگترینیان دادوەرەکانی دادگای باڵان دەستنیشان بکات، دەبێت ئەنجومەنی پیران بە زۆرینەی سادە کە دەکاتە نیوە کۆ یەکی دەنگەکان ڕەزامەندیان لەسەر بدات دوای ئەوە سەرۆک دەسەڵاتی دامەزراندنی ئەو دادوەرانەی دەبێت. - سەرۆکی ئەمەریکا دەسەڵاتی دەرکردنی فەرمانی تەنفیزی ھەیەExecutive.Ordersکە ھێزی یاسای ھەیە، مەبەستی ئەم فەرمانانە ڕێکخستنی کاری دەزگا حکومیەکانە، دادگا دەتوانێت کارکردن بەم  فەرمانانە ڕابگرێت ئەگەر لەگەڵ دەستور یەک نەگرنەوە، لە مێژووی سەرۆکایەتی ئەمەریکا سەرۆک فرانکلین ڕۆزڤڵت زۆرترین ژمارە لەو فەرمانانەی دەرکردوە کە ٣٥٢٢ فەرمان بوون، ئەو لە ماوەی جەنگی جیھانی دووەم سەرۆکی ئەمەریکا بووە، بۆ زانیاریتان تاوەکو ئێستا دۆناڵد تڕەمپ ١٨٩ فەرمانی لەم شێوەیەی دەرکردووە. - دەسەڵاتی دروست کردنی کابینەی حکومەت و دەستنیشان کردنی کەسەکانی ھەیە بۆ پۆستە باڵاکان بە ھەموو پۆستە مەدەنی و سەربازیەکانەوە، دیسان دەبێت ئەنجومەنی پیران ڕەزامەندی لەسەر دامەزراندنی یەکە بە یەکەیان بدات بەزۆرینەی سادەی دەنگ. - سەرۆک دەسەڵاتی دەرکرنی لێبوردنی ھەیە بۆ تۆمەتباران بە تاوانە فیدرالیەکان، واتە ئەو تاوانبارانە ناگرێتەوە کە لەلایەن دەسەڵاتی ویلایەتەکان تۆماتبارکراون. - ھەروەھا وەکو سەرۆکی دەسەڵاتی جێبەجێکردن، سەرۆکی ئەمەریکا بەرپرسە لە داڕشتنی سیاسەت و پەیوەندیەکانی دەرەوە و بەشداری کردن لە کۆنگرە و کۆبوونەوە جیھانیەکان و ناردنی نوێنەری تایبەتی خۆی بۆ ووڵاتان. - سەرۆکی ئەمەریکا ھەندێک دەسەڵاتی تری ھەیە کە بە دەسەڵاتەکانی باری نائاسایی ناودەبرێنEmergency.powers، بەلام لە ساڵی ١٩٧٦ ئەم دەسەڵاتانە لەلایەن کۆنگرێس سنووردار کراون، سەرۆک تەنیا بە ڕەزامەندی کۆنگرێس دەتوانێت بەکاریان بھێنێت، چونکە بەبێ ڕەزامەندی ئەوان دادگای باڵا دەتوانێت ئەو دەسەڵاتانە بە نا دەستوری لە قەڵەم بدات و ڕەتیان بکاتەوە.

‎دانا نەقی ‎وەک دەزانرێت، لەپاڵ سەرچاوەکانی تری وزەدا غازی سروشتی وزەیەکی دڵگیرە بۆ زۆربەی وڵڵاتانی جیهان، بە تایبەتی وڵاتانی  ئەوروپا،  کە هەمیشە کڕیاڕ و بەکارهێنەری دڵخوازن بۆ ئەم سەرچاوەی وزە. ئەوان سودی زۆری لێدەبینن، لە زۆر بواری جیاوازی پیشەسازیدا بەکاری دەهێنن و پشتی پێ دەبەستن. عێڕاق یەکێکە لە هەرە وڵڵاتە دەوڵەمەندەکانی جیهان لەڕووی یەدەگی غازی سروشتییەوە و بە پێی ئامارەکانی ساڵی ۲۰۱۷-٢٠١٩ خاوەنی ۱۱۲ تریلێۆن پێی سێجایە، لە ڕیزبەندی ۱۲ هەمی جیهاندایە لە دوای وڵاتەکانی (ڕووسیا، ئێران، قەتەر، ئەمەریکا، سعودیە، تورکمانستان، ئیمارات، ڤەنزوێلا، نێجیریا، چین، جەزایر) هەرچەندە لەساڵی ۱۹۲۷وە کار لەبەرهەمهێنانی نەوت و غازدا دەکات لەسەر ئاستی بازرگانی، بەڵام زیاتر بایەخی بە بەرهەمهێنانی نەوت داوە و گرنگی ئەوتۆی بە غازی سروشتی نەدەدا. تا شەستەکان، کە چەند پرۆژەیەکی گرنگی کرد لە دروستکردنی چەند وێستگەیەکی کارەبا لە بەسرە بە دابینکردنی غازی ناوخۆیی بۆیان، لەگەڵ وێستگەی پەین و کارگەی کاغەز. ساڵانی حەفتاکان کە بە قۆناغی ئاڵتونی دادەنرێت بۆ ئاوڕدانەوەی عێراق لە گەشەپێدان و بەرهەمهێنانی غازی سروشتی. لەو نێوەندەشدا، لەسەرەتای هەشتاکان سەڕەڕای جەنگی عێراق-ئێران کۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی بە بەگەڕ خستنی پرۆژەی گەورەی غازی باشور کە دەکەوتە شاری (بەسرە)وە توانی بەڕێژەی ۱۰٥۰ ملیۆن پێ سێجا ڕۆژانە غاز بەرهەم بهێنێت. دواتریش پرۆژەی غازی باکوری کە دەکەوتە شاری (کەرکوک)وە بەگەڕ خست. ئەم هەنگاوانەش لە ڕێگەی کۆمپانیای نەوت و غازی نیشتیمانی، وەزارەتی پیشەسازی و کۆمەڵەی هەرەوەزی گشتی کارەباوە بە ئەنجام گەیاند. گەر زیاتر، درێژە بەو مێژووە نەدەین، دەبێت ئەوە بڵێم، کە عێراق هێشتا نەیتوانیوە بەباشی کەرتی غاز گەشە پێ بدات لە ڕووی بەرهەمهێنان و هەناردەکردنەوە و هەتا ئێستاش پشتی بە داهاتی نەوت بەستووە. لێرەوە بەگرنگی دەزانم، ئاماژە بە هەرێمی کوردستانی عێڕاق بدەم، کە تا ڕادەیەک لە پیشەسازی نەوت و غازدا سەربەخۆبووە و خاوەنی یاسای نەوت و غازی خۆیەتی لە چوارچێوەی عێراقدا. ئاشکرایە، کە هەرێمی کوردستان هاوشێوی عێراق داهاتی سەرەکی بشت بە نەوت دەبەستێت. بەڵام وەک شارەزایانی ئابوری و خەڵکی هەرێم زۆر جار دەڵێن "نەوتی کوردستان هێندە نەهامەتی بۆ هێناوین، بە هیچ شێوەیەک خۆشبەختی نەبووە." لێرەدا، نەوت مەبەستی نووسینەکەم نییە. بۆیە دەچمەوە سەر باسی غازی سروشتی کوردستان. بە گوێرەی (ڕاپۆرتەکانی وزەی ئەمەریکی) و (Gaffney Cline Associates) یەدەکی سەلمێنراوی غازی هەرێمی کوردستانی عێراق ۲٥ تریلیۆن پێ سێجایە، هەروەها یەدەکی غازی نەسەلمێنراو دەخەمڵێنن بە ۲۰۰ تریلیۆن پێ سێجا. ئەمەش بە لە سەدا ۳ی یەدەکی غازی جیهان دادەنرێت. درک کردن بەم سەرمایە سروشتییە گەورەیە، هاندەر بوو بۆ دامەزراندنی (پرۆژەی غازی کوردستان) لە ساڵی ۲۰۰۷، کاتێک حوکمەتی هەرێمی کوردستان گرێبەستێکی لەگەڵ کۆمپانیاکانی (دانا غاز و کریسنت پتڕۆڵییەم) بەیەکەوە کرد، بۆ  پێدانی مافی  نرخ لەسەر دانان، گەشەپێدان، بەرهەم هێنان، بە بازاڕ کردن و فرۆشتنی هایدرۆکاربۆن لە کێڵگەکانی (کۆرمۆر و چەمچەماڵ) ئەمانیش لە چوارچێوەی کۆمپانیای (پێڕڵ پتڕۆڵییەم) کە پێکهاتووە لەو دوو کۆمپانیای سەرەوە و کۆمپانیاکانی (OMVی نەمسایی، MOL هەنگاری و RWE ئەڵمانی) کە هەریەکەیان خاوەنی ۱۰ لەسەدی پشکەکانی هەردوو کێڵگەکەن. دواتر ئەو خاوەندارییەیان پێ بەخشرا. بەپێی ڕاپۆرتەکان یەدەک لە هەردوو کێڵگەکەدا بەم شێوەیە: ٤.٤ تریلیۆن غازی سروشتی، ۱۳٦ ملیۆن بەرمیل کۆنسێندەیت، ۱۳.۳ ملیۆن تەن غازی شل(غازی ماڵان) و ۱٨ ملیۆن بەرمیل نەوتە. هەروەها دانا غاز و کریسنت پتڕۆڵییەم ۱٨۰ کیلۆمەتر بۆڕییان بنیاد نا لە کۆرمۆرەوە بۆ هەولێر. بەرهەمی غازی ئەو کێڵگانەیان دەفرۆشتەوە بە حوکمەتی هەرێمی کوردستان، حوکمەتی هەرێمیش بۆ بەرهەم هێنانی کارەبا بەکاری هێناوەتەوە و ئێستاش بەو شێوەیە بەردەوامە. واتە بەرهەمهێنانی ئەم غازە تەنها بۆ ناوخۆ بووە.  ‎لە ساڵی ۲۰۱۳ ڕێککەوتنی حوکمەتی هەرێمی کوردستان و تورکیا کرا بۆ فرۆشتنی غازی کوردستان. ئەمە وایکرد، کە حوکمەتی هەرێم گرێبەستێکی ساڵی ۲۰۱٥ی لەگەڵ کۆمپانیای (گەنەڵ ئینێرجی) کە کۆمپانیایەکی هاوبەشی بەڕیتانی-تورکییە لە ساڵی ۲۰۱۷ هەموار بکاتەوە، ئەو کۆمپانیایەی ڕاسپارد بە شێوەی گرێبەستی بەرهەمهێنانی هاوبەش کێڵگەکانی غازی (بنەباوی و میران) گەشە پێبدات و غازی تێدا بەرهەم بهێنێت و بینێرێت بۆ تورکیا. ئەمەش دەبوو لە هەموو کێڵگە بەرهەمدارەکانی غازی کوردستانەوە، لە ۲۰۲۰دا حوکمەتی هەرێم لە ڕێگەی بۆڕییەوە بە ڕێژەیەکی زۆر غاز هەناردە بکات وەکو نەوتەکەی. بەڵام بەهۆی کێشەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنا و قەیرانی داراییەوە وا دیارە ئەم پلانە هێشتا سەری نەگرتووە، هەروەها کۆمپانیای (گەنەڵ ئینێرجی)ش لە هەردوو کێڵگەکە کارەکانی ڕاگیراوە. لەمەش زیاتر، لە مانگی ئایاری ۲۰۱٨، کۆمپانیای ڕووس نێفتی ڕووسی و حوکمەتی هەرێمی کوردستان گرێبەستی گەشەپێدانی بازرگانیان واژۆ کرد، وەکو پلانێکی تەواو کەر بۆ پێشخستن، بەرهەمهێنان و فرۆشتنی غازی هەرێمی کوردستان. هەروەها بۆ تەواوکردنی بۆڕی گواستنەوەی غاز بۆ تورکیا، کە توانای بۆڕییەکە گواستنەوەی ۳۰ ملیار مەتر سێجایە لە ساڵێکدا. وەکو ڕاپۆرتە ڕۆژنامەوانییەکان ئاشکرایان کردووە، کۆمپانیا ڕووسییەکە پارەیەکی زۆری پێشوەختەی بە حوکمەتی هەرێم داوە و حوکمەتیش قەرزی کۆمپانیاکانی تری پێداوەتەوە. سەرچاوە نێودەوڵەتییەکان، ئەم گرێبەستە لەگەڵ کۆمپانیای ڕووس نێفت بە دەسکەوتێکی گرنگی سیاسی وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا وەسف دەکەن، چونکە پێیان وایە لەم ڕێگەیەوە، ڕووسیا غازی کوردستان کۆنتڕۆڵ دەکات، بە ناردنی بۆ تورکیا و دواتر ئەوروپا. هەندێکیشیان پێیان وایە، کە ڕووسیا دوای ئەم قۆناغە بازاڕی چەک فرۆشتن گەرم دەکاتەوە لە ناویان سیستەمی بەرگری (S-400). ‎هەربۆیە لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا، چەند سەرچاوەیەک باسیان لەوە دەکرد، کە حوکمەتی ئەمەریکا دڵخۆش نییە بەو ڕەوشە و لەڕێگەی وەزیری وزەی وڵڵاتەکەوە هۆشداری داوە بە حوکمەتی هەرێم لەو هەنگاوانەی لە بواری وزەدا دەینێت. واتە جارێکی تر زلهێزەکانی جیهان چاویان لەسەر هەرێمی کوردستانی عێراقە، بەڵام ئەم جارە بۆ غازی سروشتی.  ‎ئەوەی پێویستە، حوکمەتی هەرێمی کوردستان بایەخی جدی پێ بدات، پێداچوونەوە و داڕشتنەوەی سیاسەتی نەوت و بە تایبەتی غازی سروشتی بێت. یەکێک لە هەنگاوەکان چالاک کردنی کۆمپانیای نەتەوەیی کوردستان بێت، ئەگەر لەبەر کێشمەکێش و ململانێی نێوان قەوارە سیاسییەکانی کوردستان ئەمەی پێ نەکرێت، خۆ دەتوانن پشتگیری دوو کۆمپانیا یان زیاتری خۆماڵی بکەن، بە پێی ئەو زۆنانەی کە مۆنۆپۆڵی سیاسی کراون و دواتر داهاتەکانیان بخەنە خەزێنەی حوکمەت و خزمەتی کوردستان و خەڵکەکەی پێ بکرێت. ئەگەر نا جارێکی تر، بەشێوەی هەڕەمەکی ئەو سەرچاوە گرنگەی غازمان لەکیس دەچێت و سودی شەخسی نەبێت، هیچ سودێکی گشتی بۆ کورد و کوردستان نابێت.  ‎بۆیە لەکۆتایدا، دەگەڕێمەوە بۆ ناونیشانی بابەتەکە و دەڵێم: هەبوونی ئەو یەدەکەی غازی سروشتی کوردستان چانس و هەلێکی ترە بۆ حوکمەتی هەرێمی کوردستان، بۆ چاککردنی پەیوەندییە سیاسییە نێودەوڵەتییەکانی، بۆ خزمەتکردنی خەڵک، بۆ ئاوەدانکردنەوە و پێشکەوتنی کوردستان.

مەریوان وریا قانع فەرەنسا وڵاتی نزیکەی ٦ ملیۆن موسڵمانە لە کۆی نزیکەی ٦٧ ملیۆن، ئەمەش مانای ئەوەیە نزیکەی ٩% دانیشتوانی ئەو وڵاتە موسڵمانن. ئەم ژمارە لە موسڵمان لەو وڵاتەدا خاوەنی سەدەھا مزگەوت و ڕێکخراو و ناوەندیی دینیی و نادینین. زۆرینەی ھەرەزۆری ئەم موسڵمانانە وەک کۆچبەر چوونەتە ئەو وڵاتە و لە ساڵانی شەستەوە بە ژمارەی گەورە لەو وڵاتەدا جێگیربوون، موسڵمانەکانی فەرەنسا سەر بە شوێن و جێی جیاوازن، ھەیانە عەرەب، ھەیانە تورک و فارس و کورد ھتد... لەو ٦ ملیۆن موسڵمانە تەنھا نزیکەی ٤٠% ڕۆژانە نوێژ دەکەن، تەنھا ٢٣% دەچنە نوێژی جەماعەت لە ڕۆژی ھەینیدا. ژمارەی ئەو موسڵمانانەش کە مەشروبخۆرن ڕێژەیان ٣٤%. ئەم لە موسڵمان لەو وڵاتەدا خاوەنی سەدەھا مزگەوت و ڕێکخراو و ناوەندیی دینیی و نادینیی ھەمەجۆرن. لەناو ئەم گشتە ئاڵۆزەدا کەسانێکیان ھەن وەزیر و پرۆفیسۆری زانکۆ و ھونەرمەند و وەرزشەوان و گۆرانیبێژ و نووسەری گەورەن و لەناوە بەناوبانگەکانی ئەو وڵاتەن، زۆرینەی ئەو موسڵمانانە کەسانێکی بێوەین و خەریکی کارکردن و باشترکردنی ژیانی خۆیان ماڵ و منداڵەکانیانن، ھەشیانە جیھادیست و تێرۆریستن و کاری سەرەکییان کوشتن و وێرانکردنە. لە ساڵانی نەوەدەوە، چ لە فەرەنسادا و چ لە زۆرێک لە وڵاتە ئەوروپییەکانی تردا، شەپۆلێک لە سەلەفیەت لەناو موسڵمانانی کۆچبەردا بڵاوبۆتەوە، کە لە زانستە کۆمەڵایەتییەکاندا بە ”ئیسلامی پێترۆ دۆلار“، واتە ”ئیسلامی دۆلاری نەوت“، ناودەبرێت. ئەم ئیسلامە ئیسلامی ”وەھابیی سەلەفیی“ سعودی و وڵاتانی خەلیجە، کە لەڕێگای دۆلاری زۆری نەوتەوە بە جیھاندا بڵاوکراوەتەوە. باڵێکی ئەم ئیسلامە سەلەفییە بە ”سەلەفیەتی جیھادیی“ ناودەبرێت کە ڕێکخراوەکانی وەک ئەل قاعیدە و داعش و چەندانی تر نوێنەرایەتی دەکەن. ئەوەی لەناو ئەوروپادا لە تێرۆر و کوشتن و وێرانکردن بەرپرسە، ، ئەم بەشە سەلەفییە جیھادییەی ئیسلامە. ئەمانە نوخبەیەکن لە گەنجانی ئەو وڵاتانە و وەک سەلەفییەکی توندڕەویی جیھادیی خۆیان بە نوێنەری ڕاستەقینەی ئیسلام دەزانن و بەناوی ئەم نوێنەرایەتیکردنەشەوە ئەوەی بەڕاستی دەزانن، ئەنجامیئەدەن. ئەمانە نەک تەنھا دژ بە سیستمی عەلمانی فەرەنسیی و دژ بە ئازادیی ڕادەربڕین و ئازادییە تاکەکەسیی و دەستەجەمعییەکانی تری ناو کۆمەڵگای فەرەنسین، بەڵکو دژ بە سەرجەمی ئەو فۆرمانەی تری ئیسلامیشن کە لەگەڵ دیدە سەلەفییە جیھادییە داخراوەکەی ئەواندا ناگونجێت. لەڕووی فیکریەوە زۆرینەی ئەمانە منداڵەکانی سەید قوتبن. وەکچۆن سەید قوتب لە ناوەڕاستی شەستەکانی سەدەی بیستەمدا جیھانی سەردەمەکەی خۆی بە ”جاھیلیەتێکی نوێ“ دەزانی، بە خودی کۆمەڵگا ئیسلامییەکانەوە وەک بەشێک لەو جاھیلیەتە، ئەم نەوە تازانەی سەلەفیەتی جیھادیش ھەمان دیدی سەید قوتبیان ھەڵگرتوە و ھەموو جیھان بە ”جیھانێکی جاھیلیی“ دەزانن. خۆشیان وەک جەنگاوەێکی جیھادیی دژ بەم ”جاھیلیەتە تازە“ وێنادەکەن. زۆرینەی ئەمانە کەسانێکن لە پەراوێزیی کۆمەڵگای فەرەنسیدا و لەو ژینگانەدا دەژین کە پڕە لە بێئیشیی و توڕەیی و بێمتمانەیی و تاوان و دزیی و یاساشکێنیی. ئەوەی لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا لە فەرەنسا ڕوویدا لەناو ئەم وێنە گشتییەدا ڕوویدا. سەربڕینی ئەو مامۆستا فەرەنسییە ڕووداوی ناو ئەو ژینگە دینیی و کۆمەڵایەتییە کە لەسەرەوە باسمکرد. ئەو کەسەی مامۆستاکەی سەربڕیی بە ڕەچەڵەل شیشانیە و تەمەنی ١٨ ساڵە. ئەم کوڕە لە تەمەنی ٦ساڵیدا لەگەڵ خێزانەکەیدا بەرەو فەرەنسا ڕادەکەن و لەوێ دەبن بە پەنابەر و نیشتەجێدەبن. مامۆستا فەرنسییەکە مامۆستای مێژو و جوگرافیا بووە و لە پۆلەکانیدا ھەندێک منداڵی خێزانە موسڵمانەکانی ھەبووە. ئەم مامۆستایە ساڵانە کۆمەڵە وانەیەکی لەسەر ”ھاوڵاتیبوون“ گوتۆتەوە. ”ئازادی ڕادەربڕین“یش یەکێک بووە لەو بابەتانەی بۆ قوتابییەکان باسیکردوە و گرنگیی پێداوە. لە وانەیەکیدا لەسەر ئەم بابەتە ئەو وێنە کاریکاتۆریانەی نیشانداوە کە گۆڤاری شارلی ھێبدۆ، Charlie Hebdo، لەسەر پێغەمبەری موسڵمامان بڵاویکردبووەوە. باوکی یەکێک لە خوێندکارە موسڵمانەکان، کە تەمەنی ٤٨ ساڵە، لای پۆلیس و لای ئیدارەی قوتابخانەکە شکات لە مامۆستاکە دەکات، دواییتر گرتەیەکی ڤیدیۆیی لەسەر ئەو مامۆستایە بڵاودەکاتەوە و بە ”پۆخڵەوات“ ناویدەبات. ناو و ناونیشانی مامۆستاکە لەسەر ئینتەرنێت بڵاودەکرێتەوە. دوای ماوەیەک ئەو کوڕە شیشانییە پەیدادەبێت، ئەم کوڕە مامۆستاکە ناناسێت، بۆیە لە قوتابخانەکە بڕی ٣٠٠ بۆ ٣٥٠ ئێرۆ ئەدات بە دوو خوێندکار بۆئەوەی مامۆستاکەی نیشانبدەن. ئەوانیش پارەکە وەردەگرن و مامۆستاکەی نیشانەئدەن. دواتر کوڕە شیشانیەکە لە یەکێک لە کۆمەڵانەکانی پاریسدا پەلاماری مامۆستاکە ئەدات و سەریدەبڕێت. وێنەی پەلاماردانەکەش دەگرێت و لەسەر تویتەرەکەی خۆی بڵاویدەکاتەوە. ئیسلامییەکی توندڕەوی تریش لەم تاوانەدا بەشداربووە کە پێشوەخت لای پۆلیسی فەرەنسی ناسراوبووە. بە کورتییەکەی ئەوەی ڕوویداوە کارێکی خۆبەخۆ و ھەڵچوونێکی کوتوپڕ نەبووە، بەڵکو ئیشێکی ڕێکخراو و پلان بۆدانراو بووە. پرسیارەکە ئەوەیە ئەم ڕووداوە چیمان پێدەڵێت؟ بە بۆچونی من ئەم ڕووداوە بە خەڵکی جیاواز شتی جیاواز دەڵێت. ئەوەی ئەم ڕووداوە، بۆ نموونە، بە موسڵمانەکان و بە ئیسلام وەک دینێک دەیڵێت جیاوازە لەوەی بە فەرەنسییەکان و ئەوروپییەکانی دەڵێت. ئەم ڕووداوە پێویستە بە موسڵمانەکان بڵێت کە دینەکەیان ھەڵگری ئەگەری جۆرێک لە تەفیسر و لێکدانەوەیە، کە جگە لە کوشتنی ئینسان و وێرانەکاریی و سوکایەتییکردن بە ژیان، ژیانی ملیۆنەھا مرۆڤ، شتێکی دیکەی لێ سەوزنابێت. ”سەلەفیەتی جیھادیی“ لە ئاسمانەوە نەکەوتۆتەخوارەوە، کافرەکان دروستیان نەکردوە، لە دەرەوەی جیھانی ئیسلامیدا بەرھەمنەھاتوە، بەڵکو لەناو لێکدانەوە وتەفسیر و تێگەیشتنێکی تایبەتەوە بۆ قورئان و حەدیس و کەلەپوری ئیسلام خۆیەوە ھاتووە. ئینکارکردنی ئەم ڕاستییە سادەیە بەشداربوونە لە دروستکردنی ئەم ھێزە تاریکەدا. ”سەلەفیەتی جیھاندیی“ دەرکەوتێکی ھێجگار تاریک و ترسناک و وێرانکەری ئیسلامە، چەندە ڕووی لە کەسانی ناموسڵمانە، ھێندەش ڕووی لەو موسڵمانانەیە کە لە خۆیان ناچن. بنبڕکردنی ئەم جۆرە لە تێگەیشتن و تەفسیرکردنی ئیسلام، ئەرکی ژمارە یەکی ھەموو ئەوانەیە خۆیان بە موسڵمان و دیندار دەزانن و لە خەمی دین و پێغەمبەر و خوداکەیاندان. پاکژکردنەوەی ئیسلام لەم ئەگەری تەفسیرکردنە تاریکە، کردەیەکی مێژوویی ھێجگار گرنگە و پێویستیی بە عەقڵێکی دینیی کراوە و بە ویژدانێکی ئینسانیی گەشەکردو و بە ڕۆحیەتی ھاریکاریی و بەدەم یەکەوەچوون ھەیە، کە بەداخەوە بەو قیڕەقیڕ و خۆنمایشکردن و ھەڵا و زەنایە دروستنابێت، کە ئێستا لەلایەن ھێزە دینییەکانەوە دەیبینین. زۆرینەی ئەوەی لە کوردستاندا دەیبینین کاردانەوەیەکی دۆگمایی و ترسناکە کە ئاو بە ئاشی ئەم تێگەیشتنە سەلەفیە جیھادییەدا دەکات کە وەک سەرەتانێکی دینیی و فەرھەنگیی، لەگەشەکردندایە. ھەرچی ئەوروپییەکانە لە پەیوەندیاندا بەم تاوانەوە، جارێکی تر پێ لەسەر کۆمەڵێک پرنسیپ دادەگرن کە بە بنەمای شوناسی سەرەکیی خۆیان و کۆمەڵگاکانیان دەزانن، لەوانەش پرنسیپی ”ئازادیی ڕادەربڕین“ و بەرگریکردن لە ”مەدەنیی“ و ”عەلمانیی“ بوونی دەوڵەتەکەیان، کە لە فانتازیایی زۆرینەیاندا ئەو پرنسیپانە وەک بنەمای دیموکراسیەت کاردەکەن. ھاوکات ھەست بە جۆرێک لە ترس دەکەن کە لەناو کۆمەڵگاکانیاندا دروستبووە و ھەڕەشە لەو بەھاکان و لەو فۆرمانەی ژیانیان دەکات کە بە چەندان سەدە دروستیانکردوە. کاردانەوەکانی سەرۆکی فەرەنسیی و زۆر کاردانەوەی تری سیاسییەکانی ئەووپا لەم ڕەوتەدا دروستدەبێت. بەشێوەیەکی گشتیی دەکرێت لە زۆرێک لە وڵاتە ئەوروپییەکاندا دوو شێوازیی جیاواز لە کاردانەوە لەیەکتری جیابکەینەوە. یەکەمیان کارادانەوەی کەسان و ھێزە ڕاستڕەوەکانە، کە باس سەندنەوەی ڕەگەزنامە و لە دەرکردن و گەڕاندنەوەی ئەو کۆچبەرە موسڵمانانە دەکەن بۆ وڵاتی خۆیان، سەرەڕای ئەوەی ئەوان دەیان سالە لەو وڵاتانەدا دەژین و زیاد لە نەوەیەکیان لەو وڵاتانەدا لەدایکبوون. زۆرشیان جگە لە زمانی فەرەنسیی ھیچ زمانێکی تر نازانن. دووھەمیان، کاردانەوەی کەسان و ھێزگەلێکی ترە کە باس لە ڕیشەکێشکردنی ئەو ژینگە کۆمەڵایەتیی و ئابورییە دەکەن کە لەناو پاریسدا منداڵێکی شیشانی پەنابەر، دەگۆڕێت بۆ تێرۆریست و پیاوکوژێک. بێگومان دووبارەبوونەوەی ئەم جۆرە کارە تێرۆریستیانە و بەھێزبوونی زیاتری ئەم شەپۆلە سەلەفییە، لەناو ئەوروپادا دۆخی ژیانی ئەو چەند ملیۆن کۆچبەرە موسڵمانانە تەواو زەحمەت و ناڕەحەتتر دەکات کە لە خەمی دابینکردنی ژیانێکی باشتردان بۆ خۆیان و ماڵ و منداڵ و کەسوکارەکانیان. لە دەرەوەی ئەوروپاشدا لەشکرێک لە توندڕەو ئامادەدەکات لە دەیەکانی داھاتوودا ژیانی ئەوانەش کە ھێشتا لەدایکنەبوون، وێرانبکەن. بەگژاچوونەوەی ئەم فۆرمە لە دین و دینداریی، ئەم فۆرمە لە ئیسلامێکی ترسناک، ئەم مۆدێلە تاریکە لە موسڵمانبوون، بەر لەوەی ئەرکی کەسێکی نادینیی بێت، ئەرکی کەسێک لە دیندا بەدوای شوناسی خۆیدا ئەگەڕێت، ئەرکی ھەموو ئەوانەیە کە ئیسلام بەلایانەوە بنەمای شوناس و دونیابینیانە. ئەو ئیسلامەی کە گەنجێکی شیشانی لەناو پاریسدا دەگۆڕێت بۆ پیاوکوژ، ئیسلامێکە لە قەیراندایە، لە قەیرانێکی ھەمەلایەنە و ھەمە ڕەھەندا. ھەرچی ئازادیی ڕادەربڕینە بەھایەکی گەردونیی ھێجگار گرنگ و بنەڕەتییە و پێویستیی بە پاراستن و بەرگریلێکردنی بەردەوام ھەیە، بەرامبەر ھەموو ئەوانەی بەناوی جیاواز و لەژێر دروشمی جیاوازدا بەگژیدادەچنەوە و دەیانەوێت سنوورداریبکەن. داخستنی دەمی مرۆڤ سڕینەوەی یەکێک لەو ئاکارە ھەرە سەرەکییانەیە، کە مرۆڤ دەکات بە مرۆڤ و لە ئاژەڵەکانی تری جیادەکاتەوە.

هێمن عەزیز  ئەمریکا لە ئێستادا لە جەنگێکی تری ساردایە، کە چەند ناوێکی تریش  بۆ ئەم جەنگە نوێیە بەکاردێت کە گرنگترینیان 'شەڕی سایبەری' یە. لە بیست ساڵی ڕابردوو ئەمریکا لە ژێر ناوی 'جەنگی تیرۆر'، تواناو بودجەیەکی زۆر زەبەلاحی لە دەرەوەو ناوەوەی وڵاتەکەی بەکاردەهێنا لەو بوارە، بە تایبەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کەچی ئێستا توێژەرانی بواری سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکاو بواری ئاسایشی نەتەوەیی ئەو وڵاتە پێیانوایە: کە لە داهاتووی نزیک، شەڕی سایبەری یاخود شەڕی تەکنەلۆژی یەکێک لە هەڕەشە گەورەکانی نێو سیاسەتی جیهانی دەبێت، بە تایبەت لە نێوان ئەمریکا لە لایەک و نەیارانی وەک چاینەو ڕووسیا لە لایەکی تر. زۆر لە مێژە، بێل کلینتۆنی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، لە چاوپێکەوتنێکیدا ئاماژە بۆ ئەو هەڕەشە دەکات و داوا دەکات، کە ئەمریکا، پێویستە بودجەو توانایەکی زۆر ئامادە بکات بۆ ڕوو بەڕووبوونەوەی هەر هێرشێکی ئەلیکترۆنی کە سیستەم و سیکوریتی ناو دامەزراوەکانی ئەمریکا تێکبدات بە تایبەتی سیستەمی بانکی. لە ئێستاشدا دەرکەوتووە، کە ئەمریکا سیستەمی دەنگدانی ئەلیکترۆنیشی لەژێر هاککردن و هەڕەشەی دەستێوەردان دایە. لە چەند ساڵی ڕابردووش ئەمریکاو ئیسرائیل خۆشیان لە ڕێگەی هاککردن و هێرشی ئەلیکترۆنی چوونەتە نێو سیستەمی بەرنامە ئەتۆمیەکەی ئێران. بۆیە ئەگەرچی لە ئێستادا جیهان لە سەرەتای دەست پێکردنی جەنگێکی ساردی سایبەری دایە، بەڵام بە بۆچوونی شارەزایانی ئەو بوارە لە داهاتوو ئەم شەڕە دەبێتە ڕاستیەکی بەرچاوو کاریگاریەکانی  بە ئاشکرا دەبینرێت لە هاوسەنگی هێز، سیاسەت و پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان. *‌زانکۆی سینسیناتی، ئەمریکا  

پەیار عوسمان  - دەسەڵاتی مافیاگەری کێشەیە، چونکە وردبوونەوەی ستەمکارییە، بۆ چەن ناوەندێكی هێزو سەپاندن. دەسەڵاتی پۆلیسی کێشەیە، چونکە کۆبوونەوەو چڕبوونەوەی ستەمکارییە لە چەقدا. کە ئەم دووانە هەردوکیشی لەیەك بدا، ئیتر قوڕەکە خەستترئەبێتەوە، چونکە ئیتر ستەمکاریی، هەم ئاسۆییە، هەم ستونی. - ئەوەی کە حکومەت، دەسەڵاتی بەسەر گومرگەکاندا ناشکێ و هەر گروپەو مەرزێکی داگیرکردوە، ئەمە نمونەیەکی ڕوونی ستەمی ئاسۆییە. ئەوەشی کە حکومەت لەگەڵ خەڵکی ناڕازیدا دەسی داوەتە حەلی ئەمنی و گرتن و فڕاندن و دەمکوتکردن، ئەمەش نمونەیەکی ستەمی ستونی. هەردوکیشی چەقۆیە لەسەر ملی یاساو هاوڵاتی و بەرژەوەندی گشتی. - ئەو دۆخە ئەمنییەی بادینان، تەنیا ستەم و پۆستاڵی پارتیمان پیشان نادات، بەڵکو فەشەل و لاوازیی و بێکاریگەریی (حیزبەکانی تری بەشداری حکومەت، حیزبەکانی ئۆپۆزسیۆن، ڕاگەیاندنەکان، پەرلەمان، کەمپەین و بەیاننامەو هاشتاگ..)یشمان پیشان ئەدا، کە بە هەموو ئەمانە، نەك نەیانتوانی شیروان و مامۆستا بەدەل ئازاد بکەن، بەڵکو شتەکە بەردەوامەو گرتن و ڕفاندنی خەڵکی تریشی بەدوادا هات! - ئێستا حەملەکە لەسەر چالاکانی بادینانە، چونکە لەڕاستیدا موعارەزەی ڕاستەقینە ئەوانن. "ڕاستەقینە" بەو مانایەی کە ئەوان ڕاستەوخۆ بەرامبەر ستەم و فەساد وەستاونەتەوەو ئەوان دژی پارتین، بە عینوانی ستەم و فەساد، نەك بە عینوانی "دژەپارتێتی". لەکاتێکا لە دەڤەری ئەملا، موعارەزەبوون بریتییە لە دژەپارتێتی خۆی، نەك دژایەتی خودی ستەم و فەساد، کە ئەمەش موعارەزەبوونێکی موزەییەف و درۆزنانەیە. ئاخر کابرا خۆی لەلایەکی ترەوە لەناو لە مەشروعی ستەم و فەساددایە، کەچی ئەمەی خۆی لە پشتی دژایەتی پارتییەوە ئەشارێتەوەو بە قارەمانێتیش پێمانی بفرۆشێتەوە! - ستەمکاری دابەشناکرێ و ئێمە ئەبێ دژی کۆی ستەم و فەسادو کۆیلایەتی و بتە حیزبی و بنەمامەڵەییەکان بین، نەكئەوەی لەپاڵ ئەم ستەمکارەوە تەقە لەو ستەمکار بکەین و لەپاڵ ئەم فەسادەوە دژی ئەو فەسادبین و لە پاڵ ئەم بتەوە لەو بت بدەین. یەعنی بە نیوەی کارەکە ئیشەکە ناکرێ، تۆ بە کۆی کارەکە، ئینجا ئەوەت کردوە کە پێویستە بیکەیت. - من خۆم گەنجێکی سلێمانیم و پێموایە سلێمانی، لە باری ڕۆشنبیری و ئەدەبی و هونەرییەوە، بە حەق شایستەی لەقەبی شاری ڕۆشنبیرییە. بەڵام لە ڕووی هۆشیاریی سیاسییەوە، غوبنێك هەیە، تاکو ئەو غوبنە هەڵنەوەشێتەوە، ئەو لەقەبە حەڵاڵ نابێ. غوبنی ئەوەی کە، لە عەقڵی سیاسی ئەم شارەدا، پارتی یەکسانکراوە بە ستەمکاری، ئیتر لە پشتی دژایەتی پارتییەوە، هەر ستەمکاری ترەو هەڵئەتۆقێ، ئێمەش هەر چەپڵەیان بۆ لێئەدەین چونکە جنێومان بە پارتی بۆ ئەدەن! - ئیتر ئەبینە مەکینەی بەرهەمهێنانی ستەمەکانی تر، بەبێ ئەوەی هیچیش لە ستەمی یەکەم کەمی کردبێ! ئاخر ستەمکاریی تەنیا لە ناستەمکارییەوە لێ ی ئەدرێ، ئێمەش ناستەمکاریی دروستناکەین. شتێك دروست ناکەین کە خۆی مەعدەنێکی تربێت، بەڵکو هەر ئەونە بەسە کە دژی مەعدەنی یەکەم بیت. لێرەشەوە مەعدەنی دووەم، هەر ئەبێتەوە بە مەعدەنی یەکەم و ئێمەش پەنجا ساڵە هەر پارتییەکانی ترمان دروستکردوەو پارتیش هەر وەکو خۆیەتی! - ئەگەرچی پارتی وەحشە گەورەکەی دنیای سیاسی ئێمەیەو هیچ ناڕەزاییەكیش ڕاستەقینە نیە، ئەگەر پێش هەر کەس یەخەی پارتی نەگرێت، بەڵام هێشتا ئەمە ناکاتە ئەوەی کە پارتی یەکسانکرێ بە خودی ستەمکاریی و بە کۆی ستەمکاریی. پارتی تەنیا یەکسانە بە خۆی نەك بە هەموو ستەمکاریی. ستەمکاریش یەکسانە بە ستەمکاریی خۆی، نەك بە شتێکی تر. تەنیا بەم ڕێگەیەو بەم فەهمەش ئەتوانین لە کۆی ستەمکاری و لەناویشیدا لە پارتی بدەین. - ئینجا سڵاو لە شیروان شێروانی و مامۆستا بەدەل و مەکی ئامێدی و هەموو چالاكانی بادینان، حەملەی گرتن و هاكکردنی ئەمانە پێمان ئەڵێ، کە ڕاگەیاندن و بەیاننامەو پەرلەمان و مۆدێلە موزەییەفەکەی موعارەزەبوون، هەمووی کەوتووەو تەنیا شەقامی بادینان و شەقامی فەیسبوك بە پێوە ماوە بۆیە لەوێوە لێمان ئەدرێ. - ئینجا با هەر دیوە تاریك و ناشرینەکان نەبینین، با هەر ستەمی پارتی و بێدەنگی ئەوانیترو بێکاریگەری موعارەزەو پەرلەمان و کەمپەین و بەیاننامەکان نەبینین، بەڵکو ئەم پرسە گۆشەیەکی جوانیشی هەیە، کە پێوستە ویژدانی زیندو بەرز بینرخێنێت. ئەویش هەوڵ و خەباتی (قادر نادر)و هاوڕێکانییەتی، کە لە کاتی بێکاریگەربوونی هەموو پنتەکانی تر، هێشتا دەنگی ئەم بەڕێزانە کاریگەرەو ئەگاتە پەرلەمانەکانی ئەوروپاو ڕێکخراوەکانی دنیاو شیروانەکان بەتەنیا جێناهێڵن! - دەی چەنێك جیاوزبیت لەگەڵ بیرکردنەوەو شێوازی ئەم هاوڕێیانە، بەڵام ناتوانی ئەو هەوڵ و فەزڵەیان بەرز نەنرخێنیت. بۆیە ئەوەشم باسکرد، چونکە ئێمە فێرین، تەنیا لەکاتی مردن و لەکاتی گیران و تێهەڵدروایدا یەکتریمان بیرئەکەوێتەوە، کە ئەمە چەنێك ئەرکەو پێویستە، ئەونەش پیشەسازی مەرگدۆستی و ڕەشبینییە. دەی نەخێر کاتی تریش هەیە کە ئێمە یەکتری تێدا ببینین و گەشبینی و ئومێدی لێدروستکەین و بڵێین هێشتا دنیا باشە.

له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج  گه‌مژه‌ییه‌ تۆ دیموكراسیترین وڵاتی ئه‌وروپای دوای شه‌ڕی جیهانی دوه‌م ناچاری كاردانه‌وه‌ی توند بكه‌یت به‌رانبه‌ر ئاینی ئیسلام ، له‌ كاتێكا فه‌ڕه‌نسا له‌ هه‌روڵاتێكی تر زیاتر ده‌رگای به‌ڕووی كۆچبه‌ری دنیای ئیسلامدا كردوه‌ته‌وه‌، كوشتنی مامۆستاكه‌ی مێژوو به‌و جۆره‌و له‌ سه‌ر قسه‌كردن له‌ ئازادی بیرو ڕا له‌ لایه‌ن توندڕه‌وه‌ چیچانێكه‌وه‌ كه‌ نه‌له‌ دین و نه‌له‌ ئاشتی تێگه‌یشتوه‌ ، نه‌ك ده‌سكه‌وت نیه‌ بۆ ئیسلامه‌كانی فه‌ڕه‌نساو ته‌واوی ئه‌وروپا بگره‌ سه‌ره‌تایه‌كی تره‌ بۆ ئه‌وه‌ی لێیه‌وه‌ كار له‌ سه‌ر قێزاندنی ئیسلام بكرێت ، قێزاندن لای خه‌ڵكی فه‌ڕه‌نسا ، كه‌ خه‌ڵكێكی ئارام و له‌ سه‌ر خۆن ، كوشتنی مامۆستاكه‌ ده‌رگا به‌ ڕوی لێپرسینه‌وه‌و لێپێچینه‌وه‌ی زۆردا ده‌كاته‌وه‌ ، ئه‌مه‌ش گرێدراوی هه‌مان روداوی چارلی هیبیدۆی 2015یه‌ . به‌ هیچ جۆرێك توند و تیژی و كوشت و بڕ خزمه‌تی ئیسلام ناكات نه‌له‌ وڵاته‌ ئیسلامیه‌كان نه‌له‌ ئه‌وروپاو شوێنانی تر ، توندو تیژی و توند ڕه‌وی به‌شێكی سه‌رچاوه‌ له‌ خراپی بارودۆخو مه‌ترسی كه‌وتنه‌وه‌ ده‌گرێت، ئه‌م لێكدانه‌وه‌یه‌ نه‌خزمه‌تی موسوڵمانان ده‌كات ، نه‌له‌ گه‌ڵ قسه‌و په‌یامه‌كه‌ی عه‌لی قه‌ره‌داخیدا دێته‌وه‌ ، ئه‌گه‌ر توند و تیژی نه‌بێت ، ئیسلام وه‌ك ئاین هۆكار گه‌لی زۆر هه‌ن له‌ ئه‌مه‌ریكاو ئه‌و روپا گه‌شه‌ بكه‌ن ، هه‌ندێ‌ سه‌رچاوه‌ باس له‌وه‌ ده‌كه‌ن ساڵانه‌ له‌ ئه‌مه‌ریكا 30 هه‌زارو له‌ به‌ریتانیا 10 هه‌زار كه‌س ده‌بنه‌ ئیسلام ، یان وه‌ك موسوڵمان زیاد ده‌كه‌ن ، چوار روداوی وه‌ك كوشتنی مامۆستاكه‌ی مێژوو به‌سه‌ بۆ پاشه‌ كشه‌و كه‌مبوونه‌وه‌ی ئه‌و رێژانه‌. فه‌ڕه‌نسا وڵاتی پێكه‌وه‌ ژیانی جیاوازیه‌كانه‌ ئه‌م جۆره‌ مامه‌ڵانه‌ی وه‌ك كوشتنی مامۆستاكه‌ جیاوازیه‌كه‌ له‌ جیاوازی ئه‌رێنیه‌وه‌ ده‌گۆڕێت بۆ جیاوازی نه‌رێنی ، له‌ پاریس هه‌موو كه‌س ئازاده‌ چۆن ده‌ژێت ، ده‌ستبردن بۆ تێكدانی ئه‌و ئازادیه‌ لێدانه‌ له‌ گیانی دیرۆكی فه‌ڕه‌نساو شۆڕشی فه‌ڕه‌نسی ، فه‌ڕه‌نسیه‌كان رێگه‌ به‌و ناجۆریه‌ ناده‌ن ، ته‌نانه‌ت له‌ كاتی تیرۆری ساكینه‌و هاوڕێكانیشیدا فه‌ڕه‌نسیه‌كان ئه‌و خه‌می كوشتنی جیاوازی و ئازادیه‌ به‌ ڕوویانه‌وه‌ دیار بوو ، من ماوه‌یه‌ك پاش روداوه‌كه‌ له‌ پاریس بووم ، هێشتا ئه‌و بابه‌ته‌ جێی قسه‌و باس بوو ، ئه‌م روداوه‌ و روداو گه‌لی پێشتری دوای كاریكاتێره‌كانی چارلی هیبیدۆ له‌ وڵاتی فه‌ڕه‌نسا درزێكی خسته‌ نێو موسوڵمانانه‌وه‌ ، به‌و مانایه‌ی لای گه‌ل و ته‌نانه‌ت ده‌وڵه‌تی فه‌ڕه‌نسیش ئێستا ئیسلامی كوشتن ده‌نگی زاڵترو خۆیشی دیار تره‌ له‌ ئیسلامی ئاشتیخواز .  هه‌رگیز تیرۆرو توند ڕه‌وی خزمه‌تی نه‌ك ئیسلام هیچ بیرو باوه‌ڕو ئاینێك ناكات ، هه‌رده‌م تیرۆرو توند ڕه‌وی و كوشت و بڕیش ئه‌و كاتانه‌ په‌ره‌ ده‌سێنن ، كه‌ ترسی پاشه‌كشه‌و شكست هه‌بێت ، باشه‌ لێره‌دا پرسیاره‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ ئایه‌ ئیسلام له‌ پاشه‌كشه‌و شكستایه‌، ئه‌گه‌ر وایه‌ ئایه‌ ئه‌م پاشه‌ كشه‌و شكسته‌ په‌یوه‌ندی به‌ دیموكراتی و كرانه‌وه‌و توله‌رانسه‌وه‌ هه‌یه‌ ، یان په‌یوه‌ندی به‌و پارچه‌ پارچه‌ بوونه‌ی ناو دنیای ئیسلامه‌وه‌ ، ئه‌وه‌ لێره‌وه‌یه‌ كه‌ من بڕوام وایه‌ ده‌بێت دكتۆر عه‌لی قه‌ره‌داخی رووی په‌یامه‌كه‌ی له‌ دنیای ئیسلامی هه‌لا هه‌لا كراو بێت نه‌ك ماكرۆن و فه‌ڕه‌نساو ئه‌وانی تر ، دكتۆر باش ده‌زانێ‌ له‌ نێو ئه‌و ته‌م و مژی جیاوازیه‌دا ئیسلامی راستی خه‌ریكه‌ ون ده‌بێت ، ئاخر ئێستا ئیسلامه‌كه‌ 72 تیره‌كه‌یه‌ به‌ زیاده‌وه‌ ، ئیسلامی شمشێر ، ئیسلامی خوێن ، ئیسلامی ریشه‌یی، ئیسلامی سیاسی جۆراو جۆر ، ئیسلامی گیانی ، ئیسلامی ناسنامه‌ و هتد ئه‌مه‌ ساغكردنه‌وه‌ی بۆ دكتۆر نه‌ك بۆ فه‌ڕه‌نسا قورسه‌ . دین لای باو باپیری ئێمه‌ تا 100 ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر دینی ئاشتی و پاراستنی مرۆڤ بووه‌ ، جا ئه‌و مرۆڤه‌ هه‌رچی بێت ، لێ‌ دین له‌ ئێستادا به‌كار براوه‌ بۆ كوشتن و سه‌ربڕین و له‌ ناودان ، روداوه‌كانی كه‌ داعش له‌تكریت و حه‌ویجه‌و موسڵ و شوێنه‌كانی دیكه‌ كردی، سه‌رپه‌ڕاندن به‌ ناوی خوداوه‌ ، بێده‌نگی دنیای ئیسلام له‌ كرده‌وه‌كانی داعش و قاعیدو هتد ئیسلامی خسته‌ دۆخێكی ناخۆشه‌وه‌ ، دۆخێك كه‌ ئیتر وێنه‌ هه‌قیقیه‌كه‌ی لای موسوڵمان خۆی وونه‌ چ جای لای هاوڵاتیه‌كی فه‌ڕه‌نسی  كه‌ ده‌یه‌وێت به‌ ئارامی له‌ وڵاته‌كه‌ی خۆیدا بژێت . ئێستا به‌ كوردی و به‌ كورتی تێده‌گه‌ین كه‌ قێزاندنه‌كه‌ له‌ چۆنێتی به‌ كار هێنانی ئاینه‌كه‌دایه‌ نه‌ك ئه‌وه‌ی نه‌یارانی ئاینه‌كه‌ ئه‌وه‌ بكه‌ن .

جەلال جەوهەر  بەشی شەشەم: شەڕو ململانێی چوار سەدەی نێوان دەوڵەتی عوسمانی وسەفەوی، کوردستان و میللەتی کوردیان کرد بە دوو بەش، لە دوای مۆرکردنی پەیمانی ساڵی(1639ز) لە نێوان سوڵتان مورادی عوسمانی، وشا عەبباسی دووەمی سەفەوی، سنوری ئەو دوو دەوڵەتە دەستنیشانکراو بێ گۆرین مایەوە تا ساڵی (1918ز). بەم جۆرە کوردستانیان کرد بە دوو بەش، بەشی ڕۆژهەڵات کەوتە ژێر دەسەڵاتی سەفەویەکان، و بەشی باکورو باشورو رۆژئاواش کەوتە ژێر دەسەڵاتی عوسمانیەکان. بەهۆی شکست و ڕوخانی دەوڵەتی عوسمانی و هاوپەیمانەکانی لە جەنگی جیهانی یەکەم (1914- 1919)، بەشی کوردستانی ژێر دەسەڵاتی عوسمانیەکان بەپێی ڕێکەوتنی لۆزان (1923ز) دابەش کرا لەلایەن بەریتانیا و فەرەنسا و هاوپەیمانانان، بەسەر سێ دەوڵەتی نوێدا، کە بریتی بوون لە تورکیای نوێ (کەمالی)، عێراقی عەرەبی و سوریای عەرەبی. لکاندنی باشوری کوردستان بە عێراقی عەرەبی، ولکاندنی رۆژئاوای کوردستان بە سوریای عەرەبی، گەورەترین پرۆسەی تەعریبکردنی کوردستان بوو، کە لەسەر دەستی بەریتانیا و فەرەنسا و هاوپەیمانان لە قەڕنی بیستەم و سەد ساڵی رابردوودا جێبەجێکردنی کرا. بەو شێوەیە بەریتانیا، فەڕەنسا، ئەمریکا، ڕوسیا، و لایەنەکانی تری هاوپەیمانان، هەم پاشگەز بونەوە لە جێبەجێکردنی ڕێکەوتنامەی سیڤەر(1920ز)، کە بەشێک لە مافەکانی گەلی کوردی لە خۆی گرتبوو، هاوکات یارمەتی تەواوی گەلانی تورک و عەرەب و نەتەوەکانی تریان کرد بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەیی، وهەمیش ڕێککەوتن لەسەر پارچەپارچەکردنی کوردستان، و دابەشکردنی میللەتی کوردو خاکەکەی بۆ سەر ئەو سێ دەوڵەتە نوێیەدا. دەوڵەتە زلهێزەکانی دونیا لە جەنگی جیهانی یەکەمەوە تا ساڵی (1988ز)، زۆرترین و گەورەترین زەرەر و زیانیان بە کورد و خاکی کوردستان گەیاند. بەریتانیا، ئەمریکا، یەکێتی سۆڤیەت(ڕوسیا)، زۆر دوژمنکارانە وبەشێوەی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەشدارییان کردووە لە داگیرکردن و دابەشکردنی کوردستان، و پاکتاو کردنی میللەتی کورد لە باکوور و باشوور و ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵاتی کوردستان. 1/ بەریتانیاو فەڕەنسا داگیرکەری بەریتانی هەمیشە ڕۆڵی سەرەکی هەبووە هەم لە داگیرکردنی کوردستان، و هەم لە سەرکوتکردنی جوڵانەوەی چەکداری و سیاسی و جەماوەری کوردستان لە (دە وبیست و سی و چل و حەفتا وھەشتاکانی )ی سەدەی ڕابردوو ھاوشانی دەسەڵاتداران لە پارچەکانی کوردستان. لەگەڵ دروست بوونی دەوڵەتی عێراق لە ساڵی (1921ز)، ناڕەزایەتی و جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری بەرپا بوو لە باشوور، بەھۆی سارد بوونەوەو خۆدزینەوە وپاشگەزبوونەوەی بەریتانیا وفەرەنسا و ھاوپەیمانەکانیان لە جێبەجێکردنی پەیمانی سیڤەر(1920ز)، لەبەر فشاری زۆری تورکیای نوێ ودەوڵەتانی ناوچەکە. بەریتانیا بۆ رازیکردنی تورکیا و ئێران و دەوڵەتەکانی تری ناوچەکە، بە هێزی ئاسمانی و پیادەی خۆی، و هێزەکانی عێراق، زۆر بە توندی ڕووبەڕووی ناڕەزایەتیەکانی خەڵکی کوردستان وجوڵانەوەی چەکداری بووە. لەدوای ئیمزا کردنی ڕێکەوتنی لۆزانیش لە ساڵی (1923ز)، ناڕەزایەتی جەماوەری و سیاسی و جوڵانەوەی چەکداری پەرەی سەند لە باکور و باشور لە دژی ئەو ڕێکەوتنە، و پێشێلکردنی مافەکانی گەلی کورد بەگشتی وەک لە ڕێکەوتنی سیڤەردا ھاتبوو. لێرەشدا هێزەکانی بەریتانیا و فەڕەنسا و تورکیا و ئێران گەلە کۆمەیان لە کورد و جوڵانەوەکەی کرد لە باکور و باشور، و زۆر بە توندی ڕووبەڕووی جوڵانەوەی جەماوەری و چەکداری بوونەوە و سەرکوتیان کرد. پەیوەندی جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری کورد ودەوڵەتان پەیوەندی نێوان دەوڵەتان لە دۆخی سروشتیدا، لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش و هاوسەنگ و بە ئاشکرا و بەفەرمی ڕێکدەخرێت و دەبەسترێت. جۆرێکی تریش لە پەیوەندی هەیە لە نێوان دەوڵەتان ( یان دام و دەزگاکانی ئەمنی و سەربازی و موخابەراتی دەوڵەتان) لەگەڵ هێزی سیاسی و چەکداری نادەوڵەتی،...، بە ناهاوسەنگی و نا فەرمی و نهێنی، یان بە فەرمی و ئاشکرا ڕێکدەخرێت و دەبەسترێت. ئەم هەموو جۆرە پەیوەندییە (یان زۆربەی هەرە زۆری)، هەم هاوسەنگ نیە، و هەمیش لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش و وەک یەک نیە ونابێ. سەبارەت بە پەیوەندی جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری کورد لەگەڵ دەوڵەتان، تا شەست وحەفتا وھەشتاکانی سەدەی رابردووش دەوڵەتان بەگشتی وزلھێزەکان بەتایبەت، ئامادە نەبوون و هیچ جۆرە پەیوەندییەکی ئاشکرا وفەرمیان لەگەڵ جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری کورد هەبێت، لە پێناو پاراستنی پەیوەندی و بەرژەوەندی خۆیان لەگەڵ تورکیا، ئێران، عێراق و سوریا. خۆ ئەگەر جۆرێک لە پەیوەندیشیان دروست کردبێت بە نھێنی، بۆ ئەوە بووە، لەکاتی پێویستدا وەک کارتێک بۆ قازانج و دەستکەوتی خۆیان و دۆستەکانیان (تورکیا، ئێران، عێراق و سوریا) بەکاری بێنن، وەک ئەوەی کەڕوویدا لە ڕێکەوتنی جەزائیری ساڵی (6/3/1975). 2/ جوڵانەوەی سیاسی وچەکداری کورد و حکومەتی ئەمەریکا کورد و جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری لە باشور ئەزمونێکی زۆر تاڵیان لەگەڵ حکومەتی ئەمەریکا ھەیە. ئەمریکا لە ماوەی جەنگی یەکەم تاساڵی (1991ز) چەندین جار کەوتۆتە سەنگەری دژی کورد، و هاوبەشی دوژمنانی کوردی کردووە بە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ، بۆ لێدان و سەرکوتکردن و هەرەس پێهێنانی جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری، و پاکتاوکردنی کورد لەسەر خاکی خۆی. لێرەدا هەوڵ ئەدەم بە کورتی ئاماژە بکەم بە هەڵوێستی دوژمنکارانەی ئەمەریکا لەگەڵ کورد لە چەند سەردەم وێستگەیەکی جیاجیا: 1/ ئەمەریکا هەمیشە بەشێک بووە، لە هەموو ئەو بڕیارانەی لە چوارچێوەی هاوپەیمانی (بەریتانیا، فەرەنسا، ئەمەریکا، ڕوسیا،...) دەرچووە لە دژی کورد لە ماوەی جەنگی جیهانی یەکەم (1914-1919) وساڵانی دواتر. ئەمەریکا بەشداری کردووە لە هەڵوەشاندنەوەی پەیمانی سیڤەر ودەرکردنی پەیمانی لۆزان (1923) و دابەش کردنی کوردستانی ژێر دەسەڵاتی عوسمانیەکان بۆ سەر سێ دەوڵەت (تورکیا، عێراق، سوریا). 2/ ئەمەریکا هاوبەشێکی دیاری هاوپەیمانی (بەریتانیا، فەرەنسا، یەکێتی سۆڤیەت،...)بووە لەجەنگی جیھانی دووەم لە ساڵانی (1939-1945)، لە دژی نازیەتی ئەڵمانیا و فاشیەتی ئیتاڵیا،... لە ئاستی رۆژھەڵاتی کوردستانیش؛ ئەمەریکا هاوشانی ڕوسیا وبەریتانیا پشتگیری و هاوکاری شای ئێرانیان کرد، بۆ لێدان و لەناو بردنی کۆماری مەهاباد لە 17/12/1946، لە بەرامبەر دابەشکردنی نەوتی باکوری ئێران لە رێگای کۆمپانیای نەوتی ئێران ـ یەکێتی سۆڤیەت ( الکرد والسیاسە الخارجیە الامریکیە ـ ماریانا خاروداکی ـ ێ٢٧٠). 3/ ئەمەریکا پشتگیری لە ڕێکەوتنی جەزائیری ساڵی (1975ز) کرد، لە نێوان (ێدام حسێن) و (شای ئێران) لە دژی جوڵانەوەی سیاسی و چەکداری کورد لە باشور. ریچارد ھێڵمز باڵیۆزی ئەمەریکا لە ئێران پێشوازی لە رێکەوتنی ئێران وعێراق کرد، وبەھەنگاوێکی ئەرێنی لە قەڵەمدا بۆ سەقامیری لە ناوچەکە،( شۆرشی ئەیلول لە بەڵگەنامە نھێنیەکانی ئەمریکادا، ل/ ٦١و٠٦٢وریا رحمانی ). چونکە ئەمەریکا زۆری مەبەست بوو ئێران نەکەوێتە بەرەی یەکێتی سۆڤیەت، وھەروەھا بۆ کەم کردنەوەی مەترسییەکانی عێراق لەسەر کەنداو و ئیسرائیل، ھاوکات بۆ ڕازی کردنی تورکیاش بوو، چونکە تورکیا ھەمیشە جوڵانەوەی سیاسی وچەکداری لە باشور بە مەترسی زانیوە بۆ سەر خۆی. 4/ حکومەتی ئەمەریکا و ڕۆژئاوا بە گشتی ڕاستەوخۆ کۆمەک و یارمەتی ڕژێمی بەعسیان کرد لە جەنگی (عێراق- ئێران)، وجەنگی پاکتاوکردنی کورد وسوتاندن و وێرانکردنی کوردستانی عێراق لەھەشتاکانی سەدەی رابردوو، ولە ساڵی (1988ز) بەتایبەت . لەوەش زیاتر(ئەمەریکا کۆمەکی ئابوری و تەکنەلۆجی عێراقیان کرد بۆ پەرەپێدانی چەکی کیمیایی و بایەلۆجی لە هەشتاکان... تەنانەت ئەمەریکا لە هەشتاکانی سەدەی رابردوو ئیدارەیەکی تایبەتی لە سەفارەتەکەی خۆیان دروستکرد بوو لە عێراق، تایبەت بە هاوکاری ێدام)، (الکرد والسیاسە الخارجیە الامریکیە ـ ماریانا خاروداکی ێ316)). 5/ لە ئاستی رۆژئاوای کوردستانیش؛ سیاسەتی دوو ڕوویی ئەمەریکا لە ڕۆژئاوای کوردستان وایە، ئەمەریکا لە لایەک هاوکاری و یارمەتی کورد و پەیەدە ئەکات بۆ لێدانی داعش و قاعیدە وئەوانیتر لە ڕۆژهەڵاتی فورات وناوچەکانیتر، لە لایەکیش هاوکاری تورکیا دەکات بۆ وێرانکردن وداگیرکردنی عەفرین وسەریکانی وناوچەکانیتری رۆژئاوا. ئاراستەیەک ھەیە لە ناو جوڵانەوەی کورد پێیوایە: ئەمەریکا خیانەتی لە کورد و جوڵانەوەی چەکداری کورد کردووە، وەک ئەوەی جوڵانەوەی چەکداری کورد گرێبەستێکی لەگەڵ حکومەتی ئەمەریکادا ھەبووبێت، وئەمەریکا پاشگەزبووبێتەوە لە جێبەجێکردنی بەڵێنەکانی خۆی، بەڵام بەپێی بەڵگەنامە نھێنیەکانی ساڵانی شەست وحەفتا وھەشتاکانی سەدەی رابردووی ئەمەریکا بێت، حکومەتی ئەمەریکا خیانەتی لە جوڵانەوەی کورد نەکردووە، چونکە حکومەتی ئەمەریکا هیچ ڕێکەوتنێکی فەرمیان لەگەڵ کورد (باکور، باشور، ڕۆژهەڵات، ڕۆژئاوا) نەبووە، بۆیە دروستتر ئەوەیە بوترێت: حکومەتی ئەمەریکا دوژمنایەتی گەلی کورد وجوڵانەوەکەی کردووە، وھاوشانی داگیرکەران شەڕی کوردو جوڵانەوەی چەکداری کوردیان کردووە، وهاوکاری تەواوی رژێمی بەعسیان کرد لە عێراق، لە پرسی دروستکردن وبەکارهێنانی چەکی کیمیای لە دژی کوردو جوڵانەوەی چەکداری کورد. لە پارچەکانی تری کوردستانیش حکومەتی ئەمەریکا ھەمیشە پشت وپەنای دەوڵەتەکان بووە لەدژی کورد وجوڵانەوەکەی. ئەمەریکا کە لە ساڵی ١٩٧٢ فشاری بۆ ھات وبەرژەوەندیەکانی کەوتە ژێر مەترسی لەلایەن یەکێتی سۆڤیەت وعێراق لە ناوچەکە، بەھۆی رێکەوتنی(دۆستی وھاوکاری ـ الێداقە والتعاون) نێوان سۆڤیەت وعێراق لە ساڵی 9/4/1972، وخۆماڵیکردنی نەوتی عێراق لە 1/7/1972، وزیادبونی دەسەڵاتی یەکێتی سۆڤیەت لە ناوچەکە، ودەرکەوتن وزیادبونی نفوسی عێراق لە ناوچەکە ولە سەر ئاستی عەرەبی، ومەترسی عێراق لەسەر ئیسرائیل وکەنداو وئێران، بۆیە ئەمەریکا قایل بوو شاندی جوڵانەوەی سیاسی وچەکداری کورد ببینێت بە نھێنی، وھاوکاری ویارمەتی مادی و سەربازیان بکات(شۆرشی ئەیلول لە بەڵگەنامە نھێنیەکانی ئەمریکادا، ل/ ٢٠ـ وریا رەحمانی). تێبینی : ئەم بەشە پاشکۆیەکی دەبێت، ھەر کاتێک تەواو بوو بڵاویدەکەینەوە.